Cioroch Antoni (1885-1936)

Wynalazca lwowski, inżynier-mechanik, właściciel Stacji Doświadczalnej doBadania Prądów Wodnych i Powietrznych oraz laboratorium fizycznego przy ul.Chorążczyzny Nr 15, autor kilkunastu patentów związanych z wykorzystaniemenergii wody płynącej oraz siły wiatru, odkrywca tzw. płaszczyzny dynamicznej,której działanie potwierdziła w praktyce Komisja Ministerstwa Spraw Wojskowych(świat akademicki nie przyjął jego prac do publikacji). Odkrycia A. Ciorochaobejmują najogólniej tzw. teorię wiru, którą zajmował się w Austrii m.in. ViktorSchauberger. A. Cioroch był zięciem innego lwowskiego wynalazcy, inż. FranciszkaRychnowskiego.

Ur. 10.06. 1885 r. W Kołbajowicach gm. Rudki, niedaleko Lwowa. Wiadomo,że ojcem jego był Jan Cioroch , brak danych na temat matki, wiemy również, żewynalazca pochodził z małżeństwa polsko-ukraińskiego i był wyznania rzymsko-katolickiego. Potwierdzają to zachowane dokumenty rękopiśmienne, znalezione weLwowie, a także jedyny żyjący świadek, p. Helena Krukowska, która znała dobrzerodzinę A. Ciorocha. Notatki osobiste sporządzał wynalazca w jęz. ukraińskim ipolskim, opisy patentowe – w zależności od adresata wniosków patentowych – wjęz. niemieckim i polskim.

W latach 1898-1905 A. Cioroch uczęszczał do lwowskiego gimnazjum.W 1905 r. Antoni Cioroch wstąpił na Wydział Inżynierii Szkoły

Politechnicznej we Lwowie. Już od młodzieńczych lat był bystrym obserwatoremprzyrody, co znalazło zwój wyraz w opatentowanych później wynalazkach,wykorzystujących energie wód płynących i wiatru. Interesował się nie tylkousprawnieniem poruszania się łodzi, lecz rozwiązaniem problemu żeglugipowietrznej.

Już jako słuchacz Szkoły Politechnicznej podjął pracę biurową w ZwiązkowejKasie Chorych Murarzy i Kamieniarzy, ażeby zdobyć praktyczną wiedzę, wykazującduże zaangażowanie. Potwierdza to opinia wydana 1 września 1907 r. Z kolei„Świadectwo frekwentacyjne” C.K. Szkoły Politechnicznej z 1906 r. potwierdzasystematyczność i pilność A. Ciorocha jako studenta lwowskiej uczelni.

W latach 1905-10 inż. A. Cioroch zademonstrował po raz pierwszy w Szkoleim. Staszica we Lwowie swój przyrząd o nazwie „Kinetikon”, który ilustrował ruchobrotowy Ziemi jako efekt złożenia różnych ruchów. Aparat wprowadzony w ruch,pozostawał w tym ruchu bez przerwy.

Inżynier pracował teraz nad taką konstrukcją aparatów, które wykorzystywałyby pełną energię wiatru i wody płynącej. Efektem tej pracy było opracowanieprojektu urządzenia o nazwie „Erekin”, w którym w nowy i oryginalny sposóbwykorzystano siłę motoru, tak mianowicie, że cała jego siła nośna, bezjakichkolwiek strat , wykorzystana była do wzlotu aparatu. Aparat miał wznosić siępionowo do góry w powietrzu i zawisać w nim w zadanym punkcie. Odmianą„Erekina” miał być tzw. Cyklostat, aparat korzystający z nowej zasady wznoszeniasię, polegającej na tym, że mógł się on poruszać w dowolnym kierunku i zawisaćnieruchomo w powietrzu w zadanym punkcie. Dzięki nowej zasadzie, do uniesienia1000 kg ładunku wystarczy użyć motoru o mocy 25 HP, podczas gdy zgodnie z

zasadą Farman-Wrighta ten sam motor zdolny jest unieść jedynie 100-150 kg,łącznie z masą aparatu. Wynalazki Ciorocha, udowodnione matematycznie,wywołały duże zainteresowanie w kręgach aeronautycznych w kraju i za granicą.

Ponieważ zachowały się rysunki techniczne jako załączniki do opisówpatentów w jęz. niemieckim „Erekina” i „Cyklostatu”, należy przypuszczać, żewynalazca złożył opisy patentowe w urzędzie patentowym w Wiedniu.

Po ukończeniu Szkoły Politechnicznej, jako młody inżynier, A. Ciorochpodejmuje naukę w Wiedeńskiej Akademii Handlowej (Wiener Handels Akademie),którą ukończył w 1912 r. z ocenami dobrymi i bardzo dobrymi.

Pierwszą stałą pracą była praca biurowa w wiedeńskiej firmieKleczyński&Krawjanski Handelsgerichtl. Prot. Firma (Inh. Johann Kleczyński)Import, Export und Komission – od 22.VIII. Do 12.11.1914 r. i uzyskał pozytywnąopinię pracodawcy.

Od 17.11.1914 do 15.VI.1915 r. inż. A. Cioroch zatrudnił się jako praktykantna stanowisku „wiertacz” w Eisen-und Messingmoebel-Fabrik und Eisenglesserei JOS & LEOP. QUITTNER w Wiedniu. Zdobyte umiejętności, pilność izaangażowanie pozwoliły na dopuszczenie go jako specjalisty do przemysłuzbrojeniowego (zaświadczenie firmy z 1915 r.)

Od 18.VI. 1915 r. do 20 stycznia 1916 r. odbywa praktykę w firmie„Oesterreichische Daimler-Motoren-A.-G. Wiener-Neustadt, jako szlifierz.

Na mocy kontraktu, spisanego 19.11.1917 r. w Krakowie, inż. A. Ciorochzatrudnił się jako referent prawniczy Sekcji Przemysłowej Centrali Krajowej „dlagospodarczej odbudowy Galicji przy byłym C.K. Namiestnictwie, a następnie, poprzejęciu agend tego Urzędu przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu w Warszawie,pracował w tym charakterze w Oddziale odbudowy przemysłu, Ekspozyturze weLwowie do końca grudnia 1919 r. Jego pracę oceniono jako „sumienną i gorliwą”.

W 1921 r. inż. A Cioroch sporządził opis patentowy „Turbiny dla wodypłynącej”, która ma tę niewątpliwą zaletę, że można ją wykorzystać praktycznie nakażdej wodzie płynącej, bez potrzeby pogłębiania koryta rzeki i jego przebudowy.Konstrukcja turbiny była niezmiernie prosta, bowiem wykonana była z jednegokawałka blachy, wykorzystywała centryfugalny bieg cząsteczek wody, powodującychobrót łopatek turbiny. Jednak dopiero w 1923 r. wynalazca poczynił zastrzeżeniapatentowe i przesłał papiery do Urzędu Patentowego RP w Warszawie. Dopiero w1927 r., po licznych poprawkach patent został przyjęty.

Pod koniec 1924 r. inż. A. Cioroch sporządza opis patentowy nowegowynalazku - „Motoru ręcznego do czółna”. Było to proste urządzenie w postaciporuszanych dwiema korbami (po obu stronach łodzi) łopatek, które eliminowałoprace dwóch rąk przy ruchu wiosłem, jedno małe wiosło (łopatka) poruszana byłajedną ręką z każdej strony.

Inny opatentowany wynalazek inż. Ciorocha – to „Wiosło-delfin”, rodzajautomatycznie otwieranego i zamykanego czerpaka, który miał w zamyślekonstruktora zastępować normalne wiosło do poruszania czółna.

W listopadzie 1925 r. inż. A. Cioroch opracował projekt „Koła wodnegoCiorocha”, które przekazywało energię mechaniczną wprost z nurtu rzeki na brzeg, abyło zakotwiczone wprost w rzece, w specjalnym pływającym korycie. Ruch turbinki

przekazywany był za pomocą przegubu Cardana, przy czym zaletą urządzenia byłamożliwość wyboru dowolnego miejsca na rzece, koło nie wymagało bardzo zbytgłębokiej wody.

W 1925 r. inż. AS. Cioroch sporządza opis nowego wynalazku – tzw. Kołareakcyjnego Ciorocha i składa pismo „do Senatu Akademickiego SzkołyPolitechnicznej we Lwowie', z prośbą o zbadanie wynalazku. Jednocześniewynalazca składa odpowiedni model w Katedrze Budowy Maszyn Wodnych na

Politechnice, jako owoc swych długoletnich badań.Niestety, nic nie wiemy o odzewie Politechniki Lwowskiej na elaborat inż. A.

Ciorocha, w jego dokumentach brak jest jakichkolwiek danych na ten temat.W dniu 2 mają 1922 r. inż. A. Cioroch przesłał wyniki swych wieloletnich

badań nad „ruchem centralnym”, czyli wirowym i praktycznym jego wykorzystaniemdo Akademii Umiejętności w Krakowie. Załącznikiem do pisma był opiseksperymentów wraz z dwoma rysunkami. Całość była napisana logicznie,potwierdzona doświadczalnie i zapisana w postaci wzorów matematycznych. Autorprzytoczył przekonujące przykłady z życia, obserwacji przyrody oraz możliwościzastosowania swoich spostrzeżeń. Niestety, podobnie jak w przypadku inż.Rychnowskiego, praca A. Ciorocha nie została przyjęta do publikacji.

Tymczasem próby doświadczeń, przeprowadzone na stawie w Dołobowie iJanowie, na Wiśle w Warszawie oraz w Zatoce Gdańskiej w pełni się powiodły.Dowodem tego jest zainteresowanie sukcesami wynalazczymi inż. Ciorocha wMinisterstwie Spraw Wojskowych i zachowany raport komisyjny, podpisany przezszefa komisji gen. Mariusza Zaruskiego, starosty morskiego, którego kopia jest wposiadaniu autora niniejszego biogramu. W tym przypadku chodzi oczywiście nie oteoretyczne rozważania wynalazcy, lecz o konkretny wynalazek oparty naobserwacjach przyrody, chodzi o wynalazek tzw. Wentora, oparty na odkrytej przezCiorocha „płaszczyźnie dynamicznej”. Istotę wynalazku – pisał Autor stanowi nowaw dziedzinie aerodynamiki zasada naukowa, dająca możność tworzenia płaszczyznydynamicznej, która powstaje wtedy, gdy płaszczyzna jakiegokolwiek kształtu wirujeokoło osi, wstawionej prostopadle w środku tej płaszczyzny. Zasadę tę przedstawiafomuła: E=QxV³ x k, gdzie Q przedstawia wymiar (powierzchnię) utworzonąpłaszczyzny dynamicznej, v – prędkość medium (np. wiatru), a k – współczynniksprawności urządzenia. Z chwilą odkrycia w naturze p o w i e r z c h n i d y n a m i c z n e j stworzono dla aerotechników i hydrotechników pole działania, co możnanazwać bez przesady nową epoką w rozwoju tych dziedzin, ponieważ pojęciepowierzchni w aerodynamice i hydrodynamice stanowi wielkość fundamentalną” -pisze A. Cioroch.

Podany wyżej wzór niezbyt jasno obrazuje istotę zagadnienia, dlatego wartoomówić w skrócie protokół komisji pod przewodnictwem gen. M. Zaruskiego.

W Zatoce Gdańskiej do sześciowiosłowej szalupy wojskowej wstawiono wdawne gniazdo zwykły maszt wysokości ok. 5 m., zaopatrzony w dolnej części wdwie rączki do obracania (maszt obracalny), zaopatrzony w górnej części w żelaznybolec z nasadzoną na nim rurką, nosząca śmigę, konstrukcji wynalazcy. Śmigazaczęła się obracać osiągając maksimum obrotów. Śmiga zataczała płaszczyznę 12

m kw., co odpowiadało 25 m. kw. zwykłego ożaglowania, używanego do napędu tejszalupy. „Pomimo to – głosi protokół – członkowie Komisji ze względu na miernywiatr i ciężkość łodzi mieli wrażenie, jakoby ta łódź poruszała się z prędkością,odpowiadającą całemu żaglowi zwyczajnemu. Po przebyciu ok. 2,5 km w jednąstronę próbowano zwrotu „pod wiatr”, który się nie udał (z powodu wadliwegoustawienia masztu), natomiast w pełni udał się zwrot na miejscu, „z wiatrem”. Przybocznym wietrze (Beidewind) poprzednią drogę z nieco mniejsza prędkościąpowrócono do portu, skąd poprzednio wyruszono. Prędkość wyniosła ok. 4 węzłów.Przez obrócenie masztu za pomocą dolnych rączek, momentalnie zatrzymano statek„wypuszczając wiatr” z płaszczyzny dynamicznej. Komisja zauważyłaniedokładności w urządzeniu, których usunięcie pozwoliłoby dzielność i sprawnośćurządzenia w dwójnasób powiększyć”.Dalej następują podpisy członków Komisji, na czele z gen. M. Zaruskim.

Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1928 r. inż. Antoni Cioroch miałodczyty na temat swego odkrycia we Lwowie, Warszawie, Poznaniu oraz wMinisterstwie Spraw Wojskowych Polski i Czech, a także u przedstawiciela firmy„Skoda” w Pradze Czeskiej. Jakie były tego efekty?

„Sprawa stała się głośną, a nie można było wykazać akcji zbiorowej –zanotował w swych rękopisach wynalazca. - za poradą fachowców jak i kółprywatnych tak i rządowych poradzono mi udać się za granicę. Posłałem odnośnedokumenta do Anglii. Sam udałem się do Danii. Z Anglii do dzisiaj nie mamkonkretnych odpowiedzi. W Danii p. Nielsen, Dyrektor Inst. Dośw. Maszynpowiedział mi m.in.: W Europie niemożliwe jest zrealizowanie Pańskiego wynalazku,który potrzebuje spokoju i nakładu pieniężnego. Dania ma wprawdzie kapitalik, alemusi kupować naftę, węgiel itd. Może wzięlibyśmy się do sprawy Pańskiej, jeżelibyPan był chociaż naszym poddanym. Rada moja - w Polsce starać się uzyskiwaćśrodki moralne i materialne...”

Dalsza działalność inż. Antoniego Ciorocha jako wynalazcy jakby urywa się.Przypuszczalnie jego zabiegi o wdrożenie wynalazku nie przyniosły spodziewanychrezultatów. Wiemy jedynie, że z poruczenia grona rodzinnego zimą 1936 r.wynalazca udał się w sprawach spadkowych do Anglii, dokąd jednak nie dojechał.Po drodze zatrzymał się w Wiedniu, gdzie w dość zagadkowych okolicznościachzachorował i zmarł 11 lutego 1936 r., bez rozporządzenia ostatniej woli. Niestety, dochwili obecnej nie ustaliłem, gdzie wynalazca został pochowany.

Jedyną spadkobierczynią po inż. Antonim Ciorochu została jego żona, Anna zRychnowskich Cioroch, córka inż. Franciszka Rychnowskiego.

Dokumenty i rękopisy osobiste wynalazcy przechowała do lat 90-tych ub.wieku p. Helena Krukowska ze Lwowa, nauczycielka geografii i szkolna koleżankaAnny Cioroch.

Do historii odkrycia płaszczyzny dynamicznej (dane wg inż. A. Ciorocha)(Patent zgł. 14.04.1927, uzysk. 28.09.1927, Nr 7913)12. 05.1927, Próby na stawie w Janowie k. Lwowa.10.07.1927, Próby na Wiśle w Warszawie, zastos. do okrętów;5.06.1927, Próby na morzu w Pucku, zastos. do okrętów;7.08.1927, jw.

8.08.1927 Komisja rzeczoznawców w Pucku. Protokół podpisali: starosta morski gen. M. Zaruski,kmdr inż. budowy okrętów Dominik Malecki, kmdr-porucznik inż. Konstanty Siemaszko, szefsłużby techn.; kpt. marynarki inż. Hilary Sipowicz, Kierownik warszt. marynarkiwojennej,wynalazca, inż. Cioroch, st. bosman Jan Łapawa, st. marynarz Stanisław Frankiewicz imarynarz Antoni Lorenc. Protokół skierowano do Ministerstwa Spr. Wojsk.;

5.09. Wykład w Ministerstwie Spr. Wojsk.; Złożono podanie w Min. pod nr 11667 zdn.5.09.1927;

15.04.1928. Komisja lotniczo-wojskowa w Skniłowie w obecności:pp.Inz. Małeckiego, inz. Rybickiego, kpt.Górskiego, Mjr.Wereszczyńskiego. Komisja odniosła się z przedstawieniemdo Ministerstwa Spr. Wojskowych, Departament Lotniczy.1.05.1928. Wykład w Ministerstwie Spraw Wojskowych, Dep. Lotniczy. Płk inż. de Beaurain

przyjmuje sprawę, Profesor Witoszyński nie przyjmuje do doświadczenia.7.05.1928. Praha Czeska, Przedstawienie w Konsulacie Polskim u Dra Drobniaka.

10.05.1928. Przedstawienie u firny Skoda u Ad. Skrowaczewskiego, urzędnika tejże firmy,prezesa związku polsko-czeskiego w Pradze; 12.05.1928 -Wykład w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Departament Lotniczy wLetnianach k. Pragi. Członkowie Komisji: gen. Maticka, Kpt. Prohaska i dwóch inżynierów.

18.05.1928. Poznań. Wykład w Stacji Doświadczalnej i w Uniwersytecie w Poznaniu.

Artykuły w dziennikach:Kurier Lwowski, 9.02.1925, Nr 33 Słowo Polskie, 15.05. 1922;Kurier Lwowski, 20.06. 1926;Wiek Nowy, 25.02.1926;Wiek Nowy, 26.02.1928;Gazeta Poranna, 17.08.1926, „Woda siłą napędową w rolnictwie”„Reforma”, 25.02.1925;Kurier Czerwony, 13.07.1927;Dziennik Bydgoski, 22.10.1933, „Niebezpieczeństwo wywrócenia się kajaków usunięte. Doniosływynalazek Lwowianina;Gazeta Poranna, 22.12.1934 „Autożyro wynalazkiem Lwowianina. Znaczenie odkrycia płaszczyznydynamicznej”, str.5.

Dokumenty inż. A. Ciorocha - rękopisy i maszynopisy - arch. aut.biogramu.Zdj. A. Ciorocha – arch. Autora.

Copyright Waldemar Gajewski . Wszystkie prawa zastrzeżone. All rights reserved .Strona działa od30 pazdziernika 2010 r. Wszelkie przedruki , publikacje mozliwe tylko za zgoda Autora .Autor: Waldemar Gajewski e-mail etermachina@wp.pl .

Edytor strony int: Jan Rutkowski motion81@hotmail.com Konto Bankowe : Bank BGZ w Warszawie Nr. konta 87 2030 0045 1130 0000 0019 4740 .....Autor tłumaczenia prosi o pomoc finansową w wydaniu całej książki W.Grebennikowa w Polsce( potrzeba ok. 20 tys. zł - książka będzie bogato ilustrowana) . Kolejne rozdziały książki będatłumaczone sukcesywnie i umieszczane na stronie internetowej / cyklicznie/, ale bez ilustracji, gdyżna razie brak praw autorskich. Ewentualne wpłaty sponsorow prosimy kierować na powyższekonto .Bank BGZ w W-wie . 87 2030 0045 1130 0000 0019 4740 .