2

Gimnazjum im. T. Kościuszki w Zespole Szkół w Kwilczu

ul. Wyszyńskiego 20 64 – 420 Kwilcz

tel. (61) 29 15 257

JÓZEF LEHMANN

ŻOŁNIERZ KAMPANII WRZEŚNIOWEJ 1939

OPRACOWAŁA :

Jagoda Milińska

Klasa II C

Pod kierunkiem nauczyciela historii

Marcina Lehmanna

Kwilcz, marzec 2010 r.

3

II wojna światowa wybuchła 1 września 1939 roku. Rozpoczęła się

atakiem hitlerowskiej III Rzeszy na Polskę. Za kilkanaście dni - 17 września na rozkaz Józefa Stalina, granice państwa polskiego od wschodu przekro-czyła Armia Czerwona. Kampania wrześniowa była wprowadzeniem w ży-cie niemiecko – radzieckiego układu zwanego paktem Ribbentrop – Moło-tow, którego tajny protokół zakładał podział Europy Wschodniej, w tym również likwidację państwa polskiego. Rzeczpospolita była pierwszym kra-jem, który stawił zbrojny opór Hitlerowi. Wojna w Polsce stała się począt-kiem największego konfliktu zbrojnego w historii świata. Zginęło aż 50 mi-lionów ludzi, w tym ok. 6 milionów polskich obywateli. Większość ofiar sta-nowiły osoby cywilne. Władze okupacyjne zamierzały zniszczyć polski na-ród i na zawsze usunąć Polskę z mapy Europy. Polacy stanęli do walki w obronie swojej Ojczyzny. Patriotyzm nie pozwolił być biernym. Walka przybierała wiele różnych form. Wśród wal-czących zbrojnie był m.in. najstarszy mieszkaniec gminy Kwilcz – Józef Le-hmann. Urodził się 22 lutego 1910 roku w Kwilczu (o godzinie 5 rano), jako trzeci syn Leona Lehmanna i Pauliny z domu Starzak.1 Gdy miał dwa lata stracił matkę. Wychowywał go ojciec z drugą żoną Konstancją oraz babcia Marianna. W wieku 6 lat rozpoczął naukę w niemieckiej szkole w Kwilczu, w której nauczycielką była Mary Prumbs. W roku 1924 otrzymał świadec-two ukończenia Publicznej Szkoły Powszechnej w Kwilczu, podpisane przez kier. Jana Gierlińskiego.2 Naukę kontynuował w Zasadniczej Szkole Zawo-dowej w Szamotułach. Zdobył tam zawód piekarza. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej rozpoczął pracę zawodową w Łowyniu, w prywatnej pie-karni, właściciela Domika. 1 Patrz załącznik nr 1 – kserokopia aktu urodzenia.

2 Patrz załącznik nr 2 – świadectwo ukończenia Szkoły Powszechnej w Kwilczu.

Matka Paulina (z lewej) i ojciec Leon z drugą żoną Konstancją.

4

W wieku 21 lat został powołany do odbycia zasadniczej służby woj-

skowej: dnia 7 marca 1931 roku został wcielony do 86 Pułku Piechoty Mo-łodeczno (przydzielony do 2 kompanii strzeleckiej na stanowisku strzelec). Od 12 października przydzielony został do Szkoły Podoficerskiej i 4 marca 1932 roku mianowany starszym strzelcem. Po ukończeniu szkoły podofi-cerskiej został przydzielony na stanowisko dowódca drużyny. 30 września 1932 roku przeniesiono go do rezerwy. W lipcu 1936 roku został powołany na ćwiczenia rezerwy do 57 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w Poznaniu (przydzielony do 6 kompanii strzeleckiej na stanowisku dowódca drużyny). 8 sierpnia 1936 roku został mianowany kapralem.3 Po zakończeniu ćwiczeń wrócił do pracy zawodowej w Łowyniu.

Nadszedł tragiczny rok 1939 – czas wojny. Do obrony państwa pol-skiego przed hitlerowcami utworzono 6 armii liniowych i 1 odwodową. Jó-zef Lehmann znalazł się w szeregach utworzonej 11 lipca Armii Karpaty, której dowódcą był gen. dyw. K. Fabrycy, a szefem sztabu płk dypl. W. Mo-rawski. Głównym celem tej formacji była osłona Centralnego Okręgu Prze-mysłowego (COP) oraz skrzydła i tyłów Armii Kraków. Jednocześnie „Armia Karpaty” zabezpieczała polską granicę na odcinku południowym ze Słowa-cją.4 Dnia 24 sierpnia 1939 roku pan Józef Lehmann został zmobilizowany w Rzeszowie i przydzielony do 42 Pułku Piechoty im. J. H. Dąbrowskiego w Białymstoku, do 2 kompanii strzeleckiej na stanowisko dowódca druży-ny. Brał udział w walkach z Niemcami w miejscowościach Sądowa Wiśnia i Rachatyn oraz w okolicach Lwowa. Został wzięty do niewoli przez idących ze wschodu, od 17 września Rosjan. Znalazł się następnie w niemieckim 3 Informacje na podstawie książeczki wojskowej – patrz załącznik nr 3.

4 Encyklopedia II wojny światowej, pod. red. K. Sobczyka, Warszawa 1975, s. 32-34.

Józef Lehmann

w 86 Pułku Piechoty

Mołodeczno – 1931 r.

Józefa Lehmann (siedzi w środku, czwarty od lewej)

wśród rodzeństwa i kolegów podczas żniw w rodzinnym gospodar-

stwie w Kwilczu (lata 30-ste XX wieku).

5

stalagu XI A Altengraben koło Magdeburga (od 20 wrzesień 1939 roku). Z niemieckiej niewoli został zwolniony 18 grudnia 1939 roku i wrócił do Kwilcza.5

W czasie okupacji pracował w piekarni Niemca Wencla (po wojnie budynek Sta-nisława Cieplińskiego, obecnie sklep Wiesławy i Zdzisława Styperków). W roku 1941, gdy miał 31 lat, stracił ojca. Ponownie zmobilizowany w końcowym okresie II wojny światowej dnia 12 kwietnia 1945 roku do 2 Armii Wojska Polskiego (12 Dywizja Piecho-ty, 43 Pułk Piechoty Biedrusko, 2 kompania) ponownie jako dowódca drużyny. Stacjo-nował w miejscowości Widuchowa (Fidichow) nad Odrą. Brał udział w walkach o prze-łamanie Odry w kierunku miasta Schwedt, które znajdowało się po drugiej stronie rzeki. Po zdobyciu tego miasta Józef Lehmann zakończył swój szlak bojowy.

5 M.Lehmann, Czy jest ktoś starszy? Józef Lehmann – najstarszy mieszkaniec gminy Kwilcz, Pojezierze, nr 2

(221), z lutego 2010, s. 24 (załącznik nr 17).

Józef Lehmann (siedzi drugi z prawej) w czasie niewoli w niemieckim stalagu XI A Altengraben

koło Magdeburga, gdzie pracował w piekarni (od 20 września do 18 grudnia 1939 r.).

Z lewej z narzeczoną, a obok zdjęcie ślubne Józefa Lehmanna i Marianny Makowiak – 1945 r.

6

Po wojnie pan Józef wrócił w rodzinne strony do Kwilcza, gdzie dnia 26 listopada 1945 roku wziął ślub z Marianną Makowiak z Miłostowa, z którą pracował w czasie okupacji u Niemca Wencla. Dla młodych rozpo-czął się trudny okres życia – brak pracy i własnego domu. Po wielu poszu-kiwaniach państwo Lehmannowie zamieszkali w Zatomiu Nowym koło Międzychodu. Prowadzili tam niewielkie gospodarstwo rolne. Tam urodziło mu się troje ich dzieci: dwóch synów – Ryszard i Leszek Leon oraz córka Aleksandra Maria. Po dziesięciu latach rodzina przeprowadziła się do Miło-stowa. Pan Józef rozpoczął pracę jako piekarz w Gminnej Spółdzielni w Kwilczu. Przez wiele lat dojeżdżał z Miłostowa do pracy w Kwilczu rowe-rem. W 1975 roku przeszedł na emeryturę. Z żoną Marianną przeżył zgod-nie w małżeństwie 55 lat, w 1995 roku obchodzili swój jubileusz. Wycho-wał i wykształcił dzieci. Doczekał się trzech wnuków: Joanny, Izabeli i To-masza oraz dwóch prawnuków: Antka i Marysię.6

6 Patrz załącznik nr 23 – tablica genealogiczna rodzeństwa i potomków Józefa Lehmanna.

Józef Lehmann z żoną Marianną oraz wnukami: Joanną,

Tomkiem i Izabelą – zdjęcie wykonane z okazji jubileuszu

50 lat małżeństwa – listopad 1995 r.

Józef Lehmann w wieku 95 lat

z prawnukiem Antonim,

synem Joanny i Tomasza Rewersów.

Miłostowo.

Dom, w którym obecnie mieszka

pan Józef Lehmann.

Józef Lehmann z synem Leszkiem (z lewej),

córką Aleksandrą i synem Ryszardem (z prawej) – 2005 r.

7

Za swoją postawę w czasie wojny otrzymał wiele odznaczeń i dyplo-mów, jako kombatant uczestniczył w uroczystościach patriotycznych z oka-zji lokalnych rocznic i świat państwowych. W 1984 roku z okazji 45 roczni-cy wybuchu II wojny światowej Rada Państwa odznaczyła Józefa Lehmanna medalem ZA UDZIAŁ W WOJNIE OBRONNEJ 1939.7 Dnia 1 września 1989 roku odsłonięto w Kwilczu na placu przed kościołem pomnik poświęcony „Obrońcom Ojczyzny 1939-1945 w 50 rocznicę najazdu na Polskę”.

W 1999 roku pan Józef brał osobiście udział w kwileckich obchodach

60 rocznicy wybuchu wojny. Otrzymał list gratulacyjny od władz samorzą-dowych gminy Kwilcz oraz podziękowanie od starosty międzychodzkiego, pana Juliana Mazurka. W roku 2001 Minister Obrony Narodowej mianował go na stopień podporucznika, a w 2005 roku porucznika.8

W Kwilczu 8 maja 2005 roku w dniu 60 rocznicy zakończenia II wojny światowej odbyła się uroczystość upamiętniająca tamte wydarzenia i ich bohaterów – poległych i jeszcze żyjących żołnierzy. Na tej uroczystości wszyscy zaproszeni goście zebrali się pod pomnikiem Obrońców Ojczyzny, aby złożyć symboliczne wiązanki kwiatów. W uroczystości licznie uczestni-czyła kwilecka młodzież szkolna, która brała udział we mszy świętej oraz złożyła wiązanki kwiatów. Wartę honorową przy pomniku objęli harcerze. Referat okolicznościowy przygotowany przez nauczyciela historii Marcina Lehmanna, odczytał uczeń gimnazjum, Piotr Kącki z Miłostowa. Przypo-mniał on zgromadzonym, że w kampanii wrześniowej 1939 roku walczyło 126 mieszkańców gminy Kwilcz, z których poległo lub zginęło 12. Wśród żyjących uczestników tamtych wydarzeń było wówczas jeszcze trzech kombatantów – Józef Lehmann z Miłostowa, Hieronim Misiewicz z Lubosza i Florian Mazurkiewicz z Kwilcza. Uczestnicy uroczystości usłyszeli jakie były ich wojenne losy.9 Po uroczystości przedstawiciele władz samorządo-wych gminy na czele z przewodniczącym Rady Gminy i wójtem Kwilcza 7 Patrz załącznik nr 8 – kserokopia legitymacji medalu za udział w kampanii wrześniowej 1939 roku.

8 Patrz załączniki nr 4,5,6,9,12.

9 Patrz załącznik nr 10 – tekst okolicznościowego referatu.

Pomnik poświęcony obrońcom Ojczyzny w Kwilczu, odsłonięty z okazji 50-tej rocznicy wybuchu II wojny.

8

odwiedzili kombatantów w domach, wręczając im kwiaty i podziękowa-nia.10

Informacje o losach Józefa Lehmanna zostały udostępnione organiza-torom wystawy pt. „Życie w okupowanej Wielkopolsce 1939-1945. Powiat Międzychodzki”, którą można było zwiedzać od grudnia 2009 do lutego 2010 roku w pomieszczeniach Muzeum na Zamku Opalińskich w Sierako-wie. Wśród pamiątek będących częścią ekspozycji znalazło się zdjęcie pana Józefa w niemieckiej niewoli, podczas pobytu w stalagu XI A Altengraben koło Magdeburga.

Szczególna uroczystość miała miejsce 22 lutego 2010 roku, gdy pan

Józef obchodził 100 urodziny. Na początku lutego w lokalnej prasie ukazał się artykuł zatytułowany „Czy jest ktoś starszy?”, w którym przedstawiono życiorys najstarszego mieszkańca gminy Kwilcz, a jak się okazało również najstarszego mieszkańca powiatu międzychodzkiego. Z tej okazji jubilata w domu odwiedziła delegacja z Urzędu Gminy w Kwilczu na czele z wójtem, panią Marią Węgrzyn i kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego, Renatą So-kółką, które wręczyły ogromny kosz wypełniony setką różnokolorowych kwiatów oraz dyplom z życzeniami, a także przekazały list gratulacyjny od Prezesa Rady Ministrów RP, Donalda Tuska.11 Wizytę i życzenia złożyli również osobiście starosta powiatu Julian Mazurek i pani reprezentująca międzychodzki oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W imieniu kom-batantów jubilata odwiedzili: Stanisław Michalski – prezes kwileckiego koła ZKRPiBWP, skarbnik Walenty Wyrwał i sztandarowy Wiktor Wacław oraz prowadzący kronikę Ryszard Paluszak. Przekazali również porucznikowi Józefowi Lehmannowi list gratulacyjny od Wielkopolskiego Zarządu Woje-wódzkiego Związku Kombatantów w Poznaniu.12 W trakcie uroczystości przygotowanej przez najbliższą rodzinę nie zabrakło urodzinowego tortu i wyjątkowego toastu, który wznieśli obecni, życząc jubilatowi 200 lat. W godzinach popołudniowych wizytę złożyła delegacja mieszkańców Miło- 10

Patrz załącznik nr 11 – kserokopia podziękowania od władz gminy Kwilcz z roku 2005. 11

Patrz załącznik nr 18 – kserokopia listu gratulacyjnego od premiera Donalda Tuska. 12

Patrz załączniki nr 19, 20, 21 i 22.

Zaproszenie na wernisaż wystawy w sierakowskim muzeum..

9

stowa na czele z obecnym sołtysem Witoldem Przybyłem i poprzednim Eu-geniuszem Łatką. Relacja z tego wydarzenia została umieszczona na stronie internetowej gminy Kwilcz wraz z aktualnym zdjęciem Józefa Lehmanna wykonanym 25 lutego 2010 roku.13

Następnego dnia o godz. 18.30 mszę św. w intencji jubilata odprawił

w jego domu proboszcz kwileckiej parafii ks. Jan Kasztelan, który przybył w asyście dwóch ministrantów – Szymona Kąckiego i Jakuba Łatki.

Natomiast spotkanie rodzinne w szerszym gronie odbyło się w sobotę 27 lutego w restauracji „Oskar” w Kwilczu, w trakcie którego wyświetlono prezentację multimedialną przedstawiającą życiorys seniora rodziny, przy-gotowaną przez Przemysława Lehmanna. Ten niecodzienny jubileusz był okazją do wielu wspomnień w gronie rodziny.

Z mojego punktu widzenia, młodej osoby, uczennicy gimnazjum, set-ne urodziny pana Józefa Lehmanna, najstarszego mieszkańca mojej gminy i powiatu, stały się okazją do poznania życiorysu ciekawego człowieka, który był uczestnikiem wydarzeń historycznych sprzed 70 lat. Jest on żywym do-wodem na to, że odwaga i patriotyczna postawa to cechy cenione również we współczesnym świecie, cechy, których nie spotyka się tylko w szkolnych podręcznikach czy filmach. Można za przykładem pana Józefa stosować je również w swoim życiu. W dzisiejszych czasach, przy ogromnym tempie 13

Patrz strona internetowa gminy Kwilcz.

10

życia, nie możemy jednak zapominać o osobach takich jak pan Józef, skrom-nych bohaterach, często zwykłych ludziach z naszego sąsiedztwa, którzy ryzykowali własne życie, stając do walki z wrogiem w czasach II wojny światowej.

BIBLIOGRAFIA:

Encyklopedia II wojny światowej, pod. red. K. Sobczyka, Warszawa 1975.

Grünberg K., Czas wojny 1939 – 1945, Toruń 1991. Informacje o życiu pana Józefa Lehmanna udzielone przez córkę Alek-

sandrę Lehmann, która wysłuchała wspomnień ojca. Pojezierze, nr 10 (86) z października 1999. Pojezierze, nr 7 (202), z lipca 2008. Pojezierze, nr 12 (207), z grudnia 2008. Pojezierze, nr 2 (221), z lutego 2010. Prywatne materiały udostępnione przez córkę Aleksandrę Lehmann

(dokumenty, dyplomy, listy gratulacyjne, medale, legitymacje, zdję-cia).

www.kwilcz.pl. – strona internetowa gminy Kwilcz.

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW:

1. Kserokopia aktu urodzenia znajdującego się w księdze urodzin USC Kwilcz, wydanego 26 lutego 1910 roku w Orzeszkowie.

2. Kserokopia świadectwa ukończenia Szkoły Powszechnej w Kwilczu wyda-nego 28 czerwca 1924 roku.

3. Kserokopia pierwszych stron książeczki wojskowej Józefa Lehmanna wy-danej 18 listopada 1949 roku w Szamotułach.

4. Kserokopia zaproszenia na uroczystość 60 rocznicy wybuchu II wojny światowej wraz z programem obchodów w Kwilczu z roku 1999.

5. Kserokopia listu gratulacyjnego od władz samorządowych gminy Kwilcz. 6. Kserokopia podziękowania od starosty międzychodzkiego. 7. Kserokopia książeczki kombatanckiej i legitymacji członkowskiej Związku

Bojowników o Wolność i Demokrację wydanej 12 czerwca 1985 roku. 8. Kserokopia legitymacji i medalu „ZA UDZIAŁ W WOJNIE OBRONNEJ 1939”

z 25 stycznia 1984 roku. 9. Kserokopia aktu mianowania na podporucznika z 2001 roku. 10. Referat okolicznościowy wygłoszony w 2005 roku w Kwilczu podczas ob-

chodów 60 rocznicy zakończenia II wojny światowej. 11. Kserokopia podziękowania od władz samorządowych gminy Kwilcz z oka-

zji 60 rocznicy zakończenia II wojny światowej. 12. Kserokopia akt mianowania na porucznika z 2005 roku. 13. Kserokopia legitymacji i medalu „ZA ZASŁUGI DLA ZK RP i BWP” z 3

czerwca 2008 roku.

11

14. Kserokopia legitymacji „KRZYŻA LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO” z 12 października 2008 roku.

15. Kserokopia artykułu z lokalnej prasy: A. Horodecki, Sygnały – Kwilcz, Po-jezierze, nr 7 (202), z lipca 2008, s. 6.

16. Kserokopia artykułu z lokalnej prasy: A. Horodecki, Sygnały – Kwilcz, Po-jezierze, nr 12 (207), z grudnia 2008, s. 5.

17. Kserokopia artykułu z lokalnej prasy: M. Lehmann, Czy jest ktoś starszy? Józef Lehmann – najstarszy mieszkaniec Gminy Kwilcz, Pojezierze, nr 2 (221), z lutego 2010, s. 24.

18. Kserokopia listu gratulacyjnego z okazji 100 urodzin od Prezesa Rady Mi-nistrów RP – Donalda Tuska.

19. Kserokopia listu gratulacyjnego z okazji 100 urodzin od władz samorzą-dowych gminy Kwilcz.

20. Kserokopia listu gratulacyjnego z okazji 100 urodzin od starosty między-chodzkiego.

21. Kserokopia listu gratulacyjnego z okazji 100 urodzin od ZKRPiBWP w Kwilczu.

22. Kserokopia listu gratulacyjnego z okazji 100 urodzin od Wielkopolskiego Zarządu Wojewódzkiego ZKRPiBWP w Poznaniu.

23. Tablica genealogiczna rodzeństwa i potomków Józefa Lehmanna.