i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
Transcript of i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
A n a t o m iai FIZJOLOGIACZŁOWIEKA
Aleksander M ichajlik W itold Ramotowski
% PZWL
A n a t o m iai FIZJOLOGIA CZŁOWIEKAprof, dr hab. med. Aleksander M ichajlik prof, dr hab. med. W itold Ramotowski
Wydanie Vpoprawione i uzupełnione
& PZWL
SPIS TREŚCI
WIADOMOŚCI OGÓLNE ....................................................................................... 19
Komórka ............................................................................................................................ 20Jądro komórkowe ........................................................................................................ 22Błona komórkowa ...................................................................................................... 23
Białka błony komórkowej ....................................................................................... 24Podział komórki (mitoza) ........................................................................................... 27Podział redukcyjny (m ejoza)....................................................................................... 28
Rozwój organizmu człowieka ......................................................................................... 29Komórki macierzyste ........................................................................................................ 31Tkanki ................................................................................................................................ 32
Tkanka nabłonkowa .................................................................................................... 33Tkanka łączna ............................................................................................................ 34Tkanka mięśniowa ...................................................................................................... 35
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana (szkieletowa) ................................. 36Tkanka mięśnia sercowego ..................................................................................... 36Tkanka mięśniowa gładka ....................................................................................... 36
Tkanka nerwowa ........................................................................................................ 37Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu życia .................................................. 38Różnice konstytucyjne budowy ciała .............................................................................. 40Postać człowieka jako całość ........................................................................................... 42
Okolice ciała ............................................................................................................... 44Narządy. Układy narządów ............................................................................................. 46
UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU ............................................................................ 49
Układ kostny - osteologia ............................................................................................... 49Dane ogólne ................................................................................................................. 49Okostna ....................................................................................................................... 51Czynności kości .......................................................................................................... 52
Rozwój i wzrost kości ...................................................................................................... 53Osteologia szczegółowa.................................................................................................... 55
Kręgosłup ................................................................................................................. 55Szkielet klatki piersiowej ....................................................................................... 59Kości kończyny górnej ........................................................................................... 61
Kości obręczy kończyny górnej ........................................................................ 61Kości kończyny górnej wolnej .......................................................................... 63
Kości kończyny dolnej ........................................................................................... 68Kości obręczy kończyny dolnej ........................................................................ 68Kości kończyny dolnej wolnej .......................................................................... 71
7
Kości głowy .................................................................................................................... 76Dane ogólne ................................................................................................................ 76Dół czaszkowy przedni ........................................................................................... 79Dół czaszkowy środkowy ....................................................................................... 80Dół czaszkowy tylny ................................................................................................ 80Trzewna część czaszki ........................................................................................... 80Czaszka noworodka ................................................................................................... 83
Układ więzadłowy - syndesmologia .................................................................................. 83Połączenia kręgów .......................................................................................................... 83
Czynność kręgosłupa ................................................................................................. 85Połączenia żeber .............................................................................................................. 86
Klatka piersiowa jako całość ...................................................................................... 86Połączenia kończyny górnej ........................................................................................... 87
Staw mostkowo-obojczykowy .................................................................................... 87Staw barkowo-obojczykowy ...................................................................................... 87Staw ramienny ............................................................................................................ 89Staw łokciowy ............................................................................................................ 90Staw promieniowo-nadgarstkowy ............................................................................. 92Stawy ręki .................................................................................................................. 92Ręka jako całość ......................................................................................................... 93
Połączenia kończyny dolnej .......................................................................................... 94Połączenia obręczy kończyny dolnej ..................................................................... 94Staw krzyżowo-biodrowy .......................................................................................... 94Spojenie łonowe .......................................................................................................... 94Miednica jako całość ................................................................................................. 95
Połączenia kończyny dolnej wolnej ............................................................................. 96Staw biodrowy ........................................................................................................ 96Staw kolanowy ............................................................................................................ 98Połączenia kości goleni .............................................................................................. 100Staw skokowo-goleniowy .......................................................................................... 100Stawy stopy ............................................................................................................... 101Stopa jako całość ...................................................................................................... 102
Połączenia kości czaszki ................................................................................................ 103Staw skroniowo-żuchwowy ....................................................................................... 103
Układ mięśniowy - miologia .............................................................................................. 103Wstęp .............................................................................................................................. 103Budowa mięśni ............................................................................................................... 104Miologia szczegółowa .................................................................................................. 105
Mięśnie tułowia ......................................................................................................... 105Mięśnie klatki piersiowej ..................................................................................... 105Mięśnie brzucha .................................................................................................... 107Mięśnie grzb ietu .................................................................................................... 110
Mięśnie szyi i głowy .................................................................................................. 114Mięśnie głowy ....................................................................................................... 117
Mięśnie kończyny górnej ......................................................................................... 119Mięśnie obręczy kończyny górnej ........................................................................ 120Mięśnie kończyny górnej wolnej ........................................................................ 121
Mięśnie kończyny dolnej .......................................................................................... 130Mięśnie obręczy kończyny dolnej ........................................................................ 130Mięśnie kończyny dolnej wolnej .......................................................................... 133
Powięzie uda .................................................................................................... 135Mięśnie goleni ............................................................................................... 136Powięzie goleni ................................................................................................ 140
8
Mięśnie stopy ................................................................................................ 140Czynność mięśni goleni i stopy ................................................................... 142
Fizjologia mięśni ............................................................................................................... 142Dane ogólne ................................................................................................................. 142Mechanizmy skurczu mięśnia ..................................................................................... 142
Siateczka sarkoplazmatyczna........................................................................................... 145Generacja siły mięśni .................................................................................................. 148
Źródła energii dla skurczu mięśniowego ............................................................... 148Glukoza jako źródło energii dla mięśni ................................................................. 150Kwasy tłuszczowe jako źródło energii dla mięśni ................................................ 150
Mechanizm działania ATP ......................................................................................... 151Zasada „wszystko lub nic” ......................................................................................... 152Skurcz tężcowy .......................................................................................................... 152Regulacja siły mięśniowej w organizmie człowieka ................................................ 153
Miomechanika ................................................................................................................. 156Wstęp ......................................................................................................................... 156Siła mięśni ................................................................................................................. 157Siła skurczu a długość mięśnia .................................................................................. 158
Siła skurczu izometrycznego .................................................................................. 158Siła skurczu izotonicznego ..................................................................................... 159
Praca mięśnia ............................................................................................................... 160Siła mięśnia a szybkość skurczu ................................................................................ 160Siła bezwzględna a siła użyteczna mięśnia ............................................................... 161Energia mięśni ............................................................................................................ 163Przemiana energii ........................................................................................................ 163Fizjologia mięśni gładkich ......................................................................................... 164
Rozciąganie mięśni gładkich .................................................................................. 165
UKŁAD TRAWIENNY ............................................................................................. 167
Budowa ścian przewodu pokarmowego .......................................................................... 169Jama u s tn a ......................................................................................................................... 170Podniebienie ..................................................................................................................... 171Zęby .................................................................................................................................. 171Język .................................................................................................................................. 176
Błona śluzowa języka .................................................................................................. 176Mięśnie języka ............................................................................................................ 177
Gruczoły ślinow e............................................................................................................... 177Ślinianka przyuszna .................................................................................................... 178Ślinianka podżuchwowa ............................................................................................. 178Ślinianka podjęzykowa ............................................................................................... 179
Gardło ................................................................................................................................ 179Część nosowa gardła .................................................................................................. 179Część ustna gardła ...................................................................................................... 180Część krtaniowa gardła ................................................................................................ 180Budowa ściany gardła ................................................................................................. 180
Trawienie pokarmu w jamie ustnej ................................................................................ 181Połykanie ......................................................................................................................... 182Przełyk .............................................................................................................................. 183Żołądek .............................................................................................................................. 183
Budowa ściany żołądka ............................................................................................. 185Trawienie pokarmu w żołądku .................................................................................. 186
9
Sok żołądkowy ............................................................................................................ 187Czynnik wewnętrzny............................................................................................... 188
Regulacja sekrecji żołądkowej .................................................................................. 188Wymioty ........................................................................................................................... 189Jelito .................................................................................................................................. 189
Jelito cienkie .............................................................................................................. 190Budowa jelita cienkiego ......................................................................................... 190Gruczoły jelita cienkiego ....................................................................................... 192Dwunastnica ............................................................................................................ 192Jelito cienkie krezkowe (jelito czcze i jelito kręte) ............................................. 193
Jelito grube ................................................................................................................. 193Jelito ślepe i wyrostek robaczkowy ........................................................................ 194Okrężnica ................................................................................................................. 195Odbytnica ................................................................................................................. 196
Wielkie gruczoły trawienne ............................................................................................. 197Wątroba ....................................................................................................................... 197
Budowa wątroby ...................................................................................................... 197Budowa mikroskopowa wątroby ........................................................................ 199
Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy ................................................................... 201Czynności wątroby .................................................................................................. 202
Trzustka ....................................................................................................................... 203Budowa wewnętrzna trzustk i.................................................................................. 204Czynności trzustki .................................................................................................. 204
Otrzewna ..................................................................................................................... 204Trawienie pokarmów w jelicie cienkim .......................................................................... 205
Ruchy jelita cienkiego ............................................................................................... 205Motoryka jelita cienkiego ........................................................................................... 207Między trawienny wędrujący kompleks mioelektryczny (MMC) ............................ 208Żołądkowo-jelitowy układ nerwowy .......................................................................... 209Układ dokrewny przewodu pokarmowego................................................................. 210
Gastryna ................................................................................................................... 210Cholecystokinina .................................................................................................... 211Sekrety na ................................................................................................................. 211Motylina ................................................................................................................. 211Polipeptyd hamujący czynność żołądka ............................................................... 212
Układ immunologiczny przewodu pokarmowego .................................................... 212Trawienie chemiczne w jelicie cienkim ..................................................................... 213Sekrecja trzustki .......................................................................................................... 213Sekrecja żółci ............................................................................................................... 214
Wchłanianie....................................................................................................................... 216Trawienie pokarmów w jelicie grubym .......................................................................... 218
Flora bakteryjna przewodu pokarmowego ................................................................. 219Kai ................................................................................................................................ 220Defekacja ..................................................................................................................... 220
Przemiana materii i energii. Odżywianie ........................................................................ 220Krótki przegląd chemii pokarm u................................................................................ 221B ia łk a ............................................................................................................................ 222Lipidy (tłuszczowce) .................................................................................................. 222Węglowodany ............................................................................................................... 222Monosacharydy............................................................................................................ 223Dwusacharydy ............................................................................................................ 223Przemiana b iałka.......................................................................................................... 224Przemiana węglowodanów ......................................................................................... 228
10
Regulacja stężenia glukozy we krwi ...................................................................... 231Przemiana tłuszczów.................................................................................................... 232Cholesterol ................................................................................................................... 234Włókna pokarmowe .................................................................................................... 235Przemiana wody i soli mineralnych .......................................................................... 235
Przemiana s o d u ........................................................................................................ 237Przemiana potasu .................................................................................................... 238Przemiana wapnia .................................................................................................... 239
Regulacja przemiany wapniowej ........................................................................ 240Przemiana fosforu .................................................................................................... 240Przemiana magnezu ............................................................................................... 241
Mikroelementy ............................................................................................................ 241Witaminy....................................................................................................................... 242Przemiana energii ........................................................................................................ 244
Pomiary przemiany energii ..................................................................................... 246Idealna masa c ia ła .................................................................................................... 248Bilans cieplny i regulacja temperatury ciała ........................................................ 248
Oddawanie ciepła ............................................................................................... 249Gorączka............................................................................................................... 250
UKŁAD ODDECHOWY ........................................................................................... 251
Drogi oddechowe............................................................................................................... 251Nos i jama nosowa ...................................................................................................... 251K rtań.............................................................................................................................. 254
Chrząstki k rtan i........................................................................................................ 255Więzadła krtani ........................................................................................................ 256Mięśnie krtani .......................................................................................................... 257Jama krtani ............................................................................................................... 258
Tchawica....................................................................................................................... 260Oskrzela ....................................................................................................................... 261P łu ca .............................................................................................................................. 261
Topografia płuc ........................................................................................................ 264Budowa oskrzeli i płuc ........................................................................................... 265Unaczynienie i unerwienie płuc ............................................................................ 266
Opłucna......................................................................................................................... 267Sródpiersie ................................................................................................................... 268
Fizjologia układu oddechowego....................................................................................... 268Oddychanie płucne ...................................................................................................... 269
Mechanika oddychania ........................................................................................... 270Czynniki wpływające na ciśnienie w jamie opłucnej ........................................... 272
Wentylacja płucna ...................................................................................................... 273Wentylacja pęcherzykowa ....................................................................................... 275
Wymiana gazów .......................................................................................................... 275Dyfuzja pęcherzykowa ........................................................................................... 275
Transport gazów .......................................................................................................... 279Transport tlenu i dwutlenku węgla przez krew .................................................... 279
Ciśnienie cząstkowe (parcjalne gazów) ............................................................. 279Zawartość tlenu .................................................................................................. 280Pojemność tlenowa ............................................................................................. 280Wysycenie tlenem ................................................................................................ 280Dyfuzja tlenu z pęcherzyków płucnych do krwi żylnej w naczyniach włosowatych........................................................................................................ 280
11
Dysocjacja oksyhemoglobiny ............................................................................ 282Dwutlenek węgla .................................................................................................... 286
Rola dwutlenku węgla w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej............... 288Kontrola nerwowa oddychania .......................................................................... 289
Oddychanie tkankowe ...................................................................................................... 292
UKŁAD MOCZOWY .................................................................................................. 295
Budowa n erk i..................................................................................................................... 297Czynność nerek ................................................................................................................. 297
Pojęcie klirensu .......................................................................................................... 302Transport w kanalikach (sekrecja i reabsorpcja) ...................................................... 304Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej ............................................................... 304Regulacja gospodarki wodnej przez nerki ................................................................. 307Wchłanianie zwrotne wody ......................................................................................... 309
Mocz (urina) ..................................................................................................................... 310Moczowód (ureter) ............................................................................................................ 311Pęcherz moczowy (vesica urinaria) ................................................................................ 312Oddawanie moczu ............................................................................................................ 312Cewka moczowa ............................................................................................................... 314
UKŁAD PŁCIOWY .................................................................................................... 315
Narządy płciowe męskie .................................................................................................. 315Narządy płciowe męskie wewnętrzne ........................................................................ 315
J ą d ro .......................................................................................................................... 315Tkanka śródmiąższowa i wydzielanie wewnętrzne jądra ................................. 318
Najądrze ................................................................................................................... 320Nasieniowód ............................................................................................................ 321Gruczoł krokowy .................................................................................................... 322Gruczoły opuszkowo-cewkowe .............................................................................. 322Powrózek nasienny .................................................................................................. 322Przewody wytryskowe............................................................................................. 323
Narządy płciowe męskie zewnętrzne.......................................................................... 323Prącie ....................................................................................................................... 323
Wzwód p rąc ia ...................................................................................................... 325Moszna ..................................................................................................................... 326
Narządy płciowe żeńskie .................................................................................................. 326Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne ........................................................................ 326
Jajnik......................................................................................................................... 326Hormony płciowe żeńskie.................................................................................. 330
Jajow ód..................................................................................................................... 334M acica....................................................................................................................... 335Pochwa ..................................................................................................................... 339
Zewnętrzne części płciowe żeńskie ............................................................................ 342Wzgórek łonow y...................................................................................................... 342Wargi sromowe większe ......................................................................................... 343Wargi sromowe mniejsze ....................................................................................... 343Przedsionek pochwy ............................................................................................... 344Błona dziewicza ...................................................................................................... 344Łechtaczka ............................................................................................................... 344Opuszki przedsionka ............................................................................................... 345
12
Gruczoły przedsionkowe większe .......................................................................... 345S u tek .......................................................................................................................... 345
Akt płciowy, spółkowanie (coitus) ................................................................................... 347Zapłodnienie, ciąża, poród ............................................................................................... 348
Implantacja................................................................................................................... 349C iąża.............................................................................................................................. 351
Zmiany fizjologiczne związane z ciążą ................................................................. 351Zmiany w układzie pokarmowym .......................................................................... 352
Poród.............................................................................................................................. 352Mechanizm porodowy............................................................................................. 353Termin porodu.......................................................................................................... 355
Klonowanie................................................................................................................... 355
UKŁAD KRĄŻENIA .................................................................................................. 357
Serce .................................................................................................................................. 358Kształt serca ................................................................................................................. 358Przedsionek prawy ...................................................................................................... 360Komora prawa ............................................................................................................ 361Przedsionek lewy ........................................................................................................ 361Komora lew a ................................................................................................................. 361Budowa serca ............................................................................................................... 362Worek osierdziowy ...................................................................................................... 363Położenie s e rc a ............................................................................................................ 364Unaczynienie i unerwienie serca ................................................................................ 364
Naczynia krwionośne ...................................................................................................... 365Tętnice ......................................................................................................................... 365Żyły .............................................................................................................................. 366Naczynia włosowate .................................................................................................... 366Naczynia tętnicze krążenia wielkiego ........................................................................ 366
Tętnica główna (aorta) ........................................................................................... 366Gałęzie luku aorty ............................................................................................. 368Gałęzie aorty zstępującej .................................................................................. 377Gałęzie aorty brzusznej ..................................................................................... 377Tętnice goleni i stopy ......................................................................................... 382
Naczynia żylne krążenia wielkiego ............................................................................ 384Żyła główna górna .................................................................................................. 384
Żyła nieparzysta krótka ..................................................................................... 384Żyły ramienno-głowowe ..................................................................................... 385
Żyły głowy i szyi .................................................................................................... 385Żyły kończyny górnej ............................................................................................. 386
Żyły powierzchowne kończyny górnej ............................................................. 386Żyły głębokie kończyny górnej .......................................................................... 387
Żyła główna dolna .................................................................................................. 388Dopływy ścienne żyły głównej dolnej ............................................................. 389Dopływy trzewne żyły głównej dolnej ............................................................. 389Żyły biodrowe wspólne ..................................................................................... 389
Żyły kończyny dolnej ............................................................................................. 390Układ żyły wrotnej .................................................................................................. 392
Połączenia żyły wrotnej z układami żyły głównej górnej i dolnej ................. 392Naczynia krążenia małego ......................................................................................... 393Krążenie płodowe ........................................................................................................ 393
Układ chłonny ................................................................................................................. 394
13
Naczynia i węzły chłonne kończyny dolnej ............................................................... 395Naczynia i węzły chłonne jamy brzusznej i miednicy mniejszej ............................ 396Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej ............................................................. 398Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi ..................................................................... 398Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej ............................................................. 398Śledziona....................................................................................................................... 399
Budowa śledziony .................................................................................................... 400Czynność śledziony ................................................................................................ 400
Fizjologia układu krążenia ............................................................................................... 400Wiadomości ogólne .................................................................................................... 401Cykl pracy serca .......................................................................................................... 402
Skurcz przedsionków............................................................................................... 403Skurcz komór .......................................................................................................... 403Rozkurcz komór ...................................................................................................... 403Regulacja cyklu sercowego ..................................................................................... 404Uderzenie koniuszkowe i tony serca ..................................................................... 405Funkcjonalne możliwości serca .............................................................................. 406Mechanizmy pobudzenia i skurczu s e rc a ............................................................... 406Automatyzm serca .................................................................................................. 407Powstawanie i rozprzestrzenianie się potencjału czynnościowego ...................... 408Elektrokardiografia .................................................................................................. 410Czynność serca ........................................................................................................ 411
Czynniki regulujące pojemność wyrzutową serca ........................................... 411Ultrasonografia serca (echokardiografia) ............................................................... 413Praca serca ............................................................................................................... 414Objętość minutowa .................................................................................................. 415Regulacja czynności s e rc a ....................................................................................... 416
Czynność układu naczyniowego ................................................................................ 418Fizyczne podstawy hydrodynamiki ........................................................................ 418Typy przepływu krwi ............................................................................................. 420Rola naczyń w procesie krążenia .......................................................................... 421Ciśnienie krwi ........................................................................................................ 422
Pomiar ciśnienia krwi ......................................................................................... 423T ętno ......................................................................................................................... 425Krążenie krwi w tkankach....................................................................................... 427Regulacja przepływu tkankowego krwi ................................................................. 428
Baroreceptory ...................................................................................................... 428Stężenie C 02 ........................................................................................................ 428Stężenie O,, .......................................................................................................... 429Nerwy czuciowe .................................................................................................. 429Ośrodkowy układ nerwowy .............................................................................. 429Inne czynniki regulujące objętość łożyska naczyniowego ................................ 429
Płyn tkankowy i chłonka ......................................................................................... 431Powstawanie i resorpcja płynu tkankowego ..................................................... 431Obrzęk ................................................................................................................. 432
Krążenie płucne........................................................................................................ 433
KREW .............................................................................................................................. 435
Osocze k rw i....................................................................................................................... 436Odczyn k rw i....................................................................................................................... 440Krzepnięcie krwi ............................................................................................................... 441
Środki przeciwkrzepliwe ........................................................................................... 442
14
C hłonka.............................................................................................................................. 443Elementy upostaciowane krwi ......................................................................................... 443
Krwinki czerwone (erytrocyty) ................................................................................... 443Hematokryt................................................................................................................... 444
Wskaźniki czerwonokrwinkowe.............................................................................. 444Transport tlenu ............................................................................................................ 445Transport dwutlenku w ę g la ......................................................................................... 446Krwinki płytkowe (płytki krwi, trombocyty) ............................................................. 447
Szpik kostny....................................................................................................................... 447Krwinki białe (leukocyty) ............................................................................................... 448
Limfocyty ..................................................................................................................... 449Monocyty ..................................................................................................................... 449Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) ................................................................. 450Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) ................................................................... 450Granulocyty zasadochłonne (bazofile) ..................................................................... 451Płytki krwi (trombocyty) ........................................................................................... 451
Układ siateczkowo-śródbłonkowy .................................................................................. 451Mechanizmy obronne krwi ............................................................................................. 452
Antygeny....................................................................................................................... 452Przeciwciała ................................................................................................................. 454
Grupy k rw i......................................................................................................................... 456Układ R h ................................................................................................................... 457
Genetyczny typ dziedziczenia ..................................................................................... 459Przetaczanie krwi (transfuzja) ......................................................................................... 460
UKŁAD NERWOWY .................................................................................................. 461
Neuron .............................................................................................................................. 461Ciało (soma) neuronu .................................................................................................. 466Akson ........................................................................................................................... 466Dendryty....................................................................................................................... 466Osłonka mielinowa ...................................................................................................... 467Synapsy......................................................................................................................... 467
Synapsy elektryczne ............................................................................................... 468Synapsy chem iczne.................................................................................................. 468
Synapsy nerwowo-mięśniowe ......................................................................................... 470Glej .................................................................................................................................... 471Rdzeń kręgowy................................................................................................................... 472
Ośrodki i drogi nerwowe rdzenia kręgowego ........................................................... 474Funkcje rdzenia kręgowego..................................................................................... 474
Drogi czuciowe.................................................................................................... 476Drogi ruchowe...................................................................................................... 476
Odruchy ....................................................................................................................... 477Opony rdzenia kręgowego ......................................................................................... 479
Opony mózgowia ............................................................................................................ 480Opona twarda mózgowia ........................................................................................... 480Pajęczy nówka mózgowia ........................................................................................... 481Opona miękka mózgowia ........................................................................................... 481Płyn mózgowo-rdzeniowy ......................................................................................... 481
Mózgowie ......................................................................................................................... 482Rdzeń przedłużony ...................................................................................................... 485Tyłomózgowie wtórne ............................................................................................... 487Sródmózgowie ............................................................................................................ 488
15
Międzymózgowie i jądra podkorowe kresomózgowia .............................................. 489Kresomózgowie .......................................................................................................... 492Półkule mózgowe ........................................................................................................ 492
Kora mózgu ............................................................................................................ 492Komory boczne półkul mózgowych ..................................................................... 494Węchomózgowie .................................................................................................... 495Ośrodki korowe ...................................................................................................... 495
Pamięć ................................................................................................................. 498Mowa ................................................................................................................... 499
Elektroencefalografia .................................................................................................. 500Odruchy warunkowe ........................................................................................................ 500Sen i czuwanie ................................................................................................................. 502Układ limbiczny ............................................................................................................... 503Twór siatkowaty ............................................................................................................... 505Nerwy czaszkowe ............................................................................................................ 506
Nerwy węchowe (I) .................................................................................................... 507Nerw wzrokowy (II) .................................................................................................... 508Nerw okoruchowy (III) ............................................................................................... 509Nerw bloczkowy (IV) .................................................................................................. 510Nerw trójdzielny (V) 510Nerw odwodzący (VI) ............................................................................................... 511Nerw twarzowy (VII) .................................................................................................. 511Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) ................................................................... 513Nerw językowo-gardłowy (IX) .................................................................................. 513Nerw błędny (X) 513Nerw dodatkowy (XI) .................................................................................................. 514Nerw podjęzykowy (XII) ........................................................................................... 515
Nerwy rdzeniowe ............................................................................................................ 516Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych ................................................................. 516Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych ................................................................... 517Splot szyjny ................................................................................................................. 518Splot ramienny ............................................................................................................ 518Nerwy międzyżebrowe ............................................................................................... 522Splot lędźwiowy .......................................................................................................... 522Splot krzyżowy ............................................................................................................ 523Splot sromowy ............................................................................................................ 525Splot guziczny ............................................................................................................ 525
Układ nerwowy autonomiczny......................................................................................... 525Zwoje autonomiczne.................................................................................................... 528Część współczulna układu autonomicznego ............................................................. 529Część przywspółczulna układu autonomicznego ...................................................... 531Autonomiczne unerwienie narządów i tkanek .......................................................... 532
UKŁAD NARZĄDÓW ZMYSŁÓW ..................................................................... 535
Narząd smaku ................................................................................................................. 535Narząd powonienia .......................................................................................................... 537Narząd przedsionkowo-ślimakowy.................................................................................. 539
Ucho zewnętrzne ........................................................................................................ 539Błona bębenkowa .................................................................................................... 541
Ucho środkowe............................................................................................................ 541Jama bębenkowa ...................................................................................................... 541
16
Kosteczki słuchowe ................................................................................................ 542Trąbka słuchowa (Eustachiusza) ............................................................................ 542
Ucho wewnętrzne ........................................................................................................ 543Narząd przedsionkowy ................................................................................................ 546
Narząd wzroku ................................................................................................................. 549Twardówka ................................................................................................................. 550Rogówka....................................................................................................................... 550Błona naczyniowa gałki ocznej .................................................................................. 551
Naczyniówka .......................................................................................................... 551Ciało rzęskowe ........................................................................................................ 551Tęczówka ................................................................................................................. 552Soczewka ................................................................................................................. 553
Akomodacja ........................................................................................................ 553Ciało szkliste ............................................................................................................... 555Komory oka ................................................................................................................. 555Siatkówka..................................................................................................................... 555
Percepcja i transformacja sygnałów świetlnych w siatkówce .............................. 556Nerw wzrokowy .......................................................................................................... 558
Adaptacja ................................................................................................................. 558Krótkowzroczność.................................................................................................... 559Dalekowzroczność.................................................................................................... 559Astygmatyzm............................................................................................................ 559Aberracja sferyczna.................................................................................................. 560Aberracja chromatyczna........................................................................................... 561
Aparat ruchowy gałki ocznej....................................................................................... 561Aparat ochronny o k a .................................................................................................... 563
Spojówka ................................................................................................................. 563Narząd łzowy ............................................................................................................... 564Naczynia krwionośne i nerwy gałki ocznej ............................................................... 565
Skóra jako narząd zmysłu ............................................................................................... 565Mechanoreceptory ...................................................................................................... 565
Propriorecepcja ........................................................................................................ 567Termorecepcja ........................................................................................................ 567Czucie b ó lu ............................................................................................................... 567
POWŁOKA WSPÓLNA ........................................................................................... 569Budowa szczegółowa skóry ............................................................................................. 569Skóra właściwa ................................................................................................................. 570Twory nabłonkowe skóry .................................................................................................. 571
Włosy ............................................................................................................................ 571Paznokcie ..................................................................................................................... 573Gruczoły skóry ............................................................................................................ 573
Gruczoły łojowe ...................................................................................................... 573Gruczoły po tow e...................................................................................................... 573
GRUCZOŁY DOKREWNE ..................................................................................... 575Mechanizm działania hormonów ..................................................................................... 576
Działanie hormonów na komórki docelowe............................................................... 577Przysadka............................................................................................................................ 579
Hormony podwzgórza i przysadki ............................................................................ 581Hormon wzrostowy (somatotropina) ..................................................................... 583
17
Wpływ na wzrost.................................................................................................. 583Wpływ na metabolizm......................................................................................... 584
Hormon tyreotropowy (tyreotropina) ..................................................................... 585Gonadotropiny: hormon luteinizujący i hormon pobudzający pęcherzyki........... 585Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) ............................................................... 586Prolaktyna ............................................................................................................... 587Hormon antydiuretyczny (wazopresyna) ............................................................... 588Oksytocyna............................................................................................................... 589
Gruczoł tarczowy (tarczyca) ........................................................................................... 590Hormony tarczycy ...................................................................................................... 591
Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy........................................................ 591Wpływ na metabolizm......................................................................................... 592Wpływ na inne narządy....................................................................................... 592
Kalcytonina............................................................................................................... 594Gruczoły przytarczyczne .................................................................................................. 595
Hormon gruczołów przytarczycznych (parathormon) .............................................. 595Grasica .............................................................................................................................. 596Gruczoły nadnerczowe .................................................................................................... 596
Hormony istoty rdzeniowej nadnerczy ..................................................................... 597Hormony kory nadnerczy (steroidy nadnerczowe) .................................................. 599Mineralokortykosteroidy ............................................................................................. 599Glikokortykosteroidy .................................................................................................. 600
Fizjologiczne działanie glikokortykosteroidów ................................................ 601Wpływ na stany zapalne i działanie immunologiczne ..................................... 601Regulacja wydzielania kortyzolu........................................................................ 601
Aparat wysepkowy trzustki ............................................................................................. 602Fizjologiczne działanie insuliny ................................................................................ 604Insulina i przemiana węglowodanowa ........................................................................ 604Rola insuliny w przemianie lipidowej ........................................................................ 605Niedobór i nadmiar insuliny ....................................................................................... 605
Gruczoły płciowe jako gruczoły dokrewne ................................................................... 608Jajnik ........................................................................................................................... 608Jąd ro .............................................................................................................................. 609
Szyszynka ......................................................................................................................... 610Eikozanoidy....................................................................................................................... 610Leptyna .............................................................................................................................. 611
SKOROWIDZ 613