i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

14
A natomia i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA A leksander M ichajlik W itold R amotowski % PZWL

Transcript of i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Page 1: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

A n a t o m iai FIZJOLOGIACZŁOWIEKA

Aleksander M ichajlik W itold Ramotowski

% PZWL

Page 2: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

A n a t o m iai FIZJOLOGIA CZŁOWIEKAprof, dr hab. med. Aleksander M ichajlik prof, dr hab. med. W itold Ramotowski

Wydanie Vpoprawione i uzupełnione

& PZWL

Page 3: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

SPIS TREŚCI

WIADOMOŚCI OGÓLNE ....................................................................................... 19

Komórka ............................................................................................................................ 20Jądro komórkowe ........................................................................................................ 22Błona komórkowa ...................................................................................................... 23

Białka błony komórkowej ....................................................................................... 24Podział komórki (mitoza) ........................................................................................... 27Podział redukcyjny (m ejoza)....................................................................................... 28

Rozwój organizmu człowieka ......................................................................................... 29Komórki macierzyste ........................................................................................................ 31Tkanki ................................................................................................................................ 32

Tkanka nabłonkowa .................................................................................................... 33Tkanka łączna ............................................................................................................ 34Tkanka mięśniowa ...................................................................................................... 35

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana (szkieletowa) ................................. 36Tkanka mięśnia sercowego ..................................................................................... 36Tkanka mięśniowa gładka ....................................................................................... 36

Tkanka nerwowa ........................................................................................................ 37Proporcje ciała ludzkiego i ich zmiany w ciągu życia .................................................. 38Różnice konstytucyjne budowy ciała .............................................................................. 40Postać człowieka jako całość ........................................................................................... 42

Okolice ciała ............................................................................................................... 44Narządy. Układy narządów ............................................................................................. 46

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU ............................................................................ 49

Układ kostny - osteologia ............................................................................................... 49Dane ogólne ................................................................................................................. 49Okostna ....................................................................................................................... 51Czynności kości .......................................................................................................... 52

Rozwój i wzrost kości ...................................................................................................... 53Osteologia szczegółowa.................................................................................................... 55

Kręgosłup ................................................................................................................. 55Szkielet klatki piersiowej ....................................................................................... 59Kości kończyny górnej ........................................................................................... 61

Kości obręczy kończyny górnej ........................................................................ 61Kości kończyny górnej wolnej .......................................................................... 63

Kości kończyny dolnej ........................................................................................... 68Kości obręczy kończyny dolnej ........................................................................ 68Kości kończyny dolnej wolnej .......................................................................... 71

7

Page 4: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Kości głowy .................................................................................................................... 76Dane ogólne ................................................................................................................ 76Dół czaszkowy przedni ........................................................................................... 79Dół czaszkowy środkowy ....................................................................................... 80Dół czaszkowy tylny ................................................................................................ 80Trzewna część czaszki ........................................................................................... 80Czaszka noworodka ................................................................................................... 83

Układ więzadłowy - syndesmologia .................................................................................. 83Połączenia kręgów .......................................................................................................... 83

Czynność kręgosłupa ................................................................................................. 85Połączenia żeber .............................................................................................................. 86

Klatka piersiowa jako całość ...................................................................................... 86Połączenia kończyny górnej ........................................................................................... 87

Staw mostkowo-obojczykowy .................................................................................... 87Staw barkowo-obojczykowy ...................................................................................... 87Staw ramienny ............................................................................................................ 89Staw łokciowy ............................................................................................................ 90Staw promieniowo-nadgarstkowy ............................................................................. 92Stawy ręki .................................................................................................................. 92Ręka jako całość ......................................................................................................... 93

Połączenia kończyny dolnej .......................................................................................... 94Połączenia obręczy kończyny dolnej ..................................................................... 94Staw krzyżowo-biodrowy .......................................................................................... 94Spojenie łonowe .......................................................................................................... 94Miednica jako całość ................................................................................................. 95

Połączenia kończyny dolnej wolnej ............................................................................. 96Staw biodrowy ........................................................................................................ 96Staw kolanowy ............................................................................................................ 98Połączenia kości goleni .............................................................................................. 100Staw skokowo-goleniowy .......................................................................................... 100Stawy stopy ............................................................................................................... 101Stopa jako całość ...................................................................................................... 102

Połączenia kości czaszki ................................................................................................ 103Staw skroniowo-żuchwowy ....................................................................................... 103

Układ mięśniowy - miologia .............................................................................................. 103Wstęp .............................................................................................................................. 103Budowa mięśni ............................................................................................................... 104Miologia szczegółowa .................................................................................................. 105

Mięśnie tułowia ......................................................................................................... 105Mięśnie klatki piersiowej ..................................................................................... 105Mięśnie brzucha .................................................................................................... 107Mięśnie grzb ietu .................................................................................................... 110

Mięśnie szyi i głowy .................................................................................................. 114Mięśnie głowy ....................................................................................................... 117

Mięśnie kończyny górnej ......................................................................................... 119Mięśnie obręczy kończyny górnej ........................................................................ 120Mięśnie kończyny górnej wolnej ........................................................................ 121

Mięśnie kończyny dolnej .......................................................................................... 130Mięśnie obręczy kończyny dolnej ........................................................................ 130Mięśnie kończyny dolnej wolnej .......................................................................... 133

Powięzie uda .................................................................................................... 135Mięśnie goleni ............................................................................................... 136Powięzie goleni ................................................................................................ 140

8

Page 5: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Mięśnie stopy ................................................................................................ 140Czynność mięśni goleni i stopy ................................................................... 142

Fizjologia mięśni ............................................................................................................... 142Dane ogólne ................................................................................................................. 142Mechanizmy skurczu mięśnia ..................................................................................... 142

Siateczka sarkoplazmatyczna........................................................................................... 145Generacja siły mięśni .................................................................................................. 148

Źródła energii dla skurczu mięśniowego ............................................................... 148Glukoza jako źródło energii dla mięśni ................................................................. 150Kwasy tłuszczowe jako źródło energii dla mięśni ................................................ 150

Mechanizm działania ATP ......................................................................................... 151Zasada „wszystko lub nic” ......................................................................................... 152Skurcz tężcowy .......................................................................................................... 152Regulacja siły mięśniowej w organizmie człowieka ................................................ 153

Miomechanika ................................................................................................................. 156Wstęp ......................................................................................................................... 156Siła mięśni ................................................................................................................. 157Siła skurczu a długość mięśnia .................................................................................. 158

Siła skurczu izometrycznego .................................................................................. 158Siła skurczu izotonicznego ..................................................................................... 159

Praca mięśnia ............................................................................................................... 160Siła mięśnia a szybkość skurczu ................................................................................ 160Siła bezwzględna a siła użyteczna mięśnia ............................................................... 161Energia mięśni ............................................................................................................ 163Przemiana energii ........................................................................................................ 163Fizjologia mięśni gładkich ......................................................................................... 164

Rozciąganie mięśni gładkich .................................................................................. 165

UKŁAD TRAWIENNY ............................................................................................. 167

Budowa ścian przewodu pokarmowego .......................................................................... 169Jama u s tn a ......................................................................................................................... 170Podniebienie ..................................................................................................................... 171Zęby .................................................................................................................................. 171Język .................................................................................................................................. 176

Błona śluzowa języka .................................................................................................. 176Mięśnie języka ............................................................................................................ 177

Gruczoły ślinow e............................................................................................................... 177Ślinianka przyuszna .................................................................................................... 178Ślinianka podżuchwowa ............................................................................................. 178Ślinianka podjęzykowa ............................................................................................... 179

Gardło ................................................................................................................................ 179Część nosowa gardła .................................................................................................. 179Część ustna gardła ...................................................................................................... 180Część krtaniowa gardła ................................................................................................ 180Budowa ściany gardła ................................................................................................. 180

Trawienie pokarmu w jamie ustnej ................................................................................ 181Połykanie ......................................................................................................................... 182Przełyk .............................................................................................................................. 183Żołądek .............................................................................................................................. 183

Budowa ściany żołądka ............................................................................................. 185Trawienie pokarmu w żołądku .................................................................................. 186

9

Page 6: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Sok żołądkowy ............................................................................................................ 187Czynnik wewnętrzny............................................................................................... 188

Regulacja sekrecji żołądkowej .................................................................................. 188Wymioty ........................................................................................................................... 189Jelito .................................................................................................................................. 189

Jelito cienkie .............................................................................................................. 190Budowa jelita cienkiego ......................................................................................... 190Gruczoły jelita cienkiego ....................................................................................... 192Dwunastnica ............................................................................................................ 192Jelito cienkie krezkowe (jelito czcze i jelito kręte) ............................................. 193

Jelito grube ................................................................................................................. 193Jelito ślepe i wyrostek robaczkowy ........................................................................ 194Okrężnica ................................................................................................................. 195Odbytnica ................................................................................................................. 196

Wielkie gruczoły trawienne ............................................................................................. 197Wątroba ....................................................................................................................... 197

Budowa wątroby ...................................................................................................... 197Budowa mikroskopowa wątroby ........................................................................ 199

Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy ................................................................... 201Czynności wątroby .................................................................................................. 202

Trzustka ....................................................................................................................... 203Budowa wewnętrzna trzustk i.................................................................................. 204Czynności trzustki .................................................................................................. 204

Otrzewna ..................................................................................................................... 204Trawienie pokarmów w jelicie cienkim .......................................................................... 205

Ruchy jelita cienkiego ............................................................................................... 205Motoryka jelita cienkiego ........................................................................................... 207Między trawienny wędrujący kompleks mioelektryczny (MMC) ............................ 208Żołądkowo-jelitowy układ nerwowy .......................................................................... 209Układ dokrewny przewodu pokarmowego................................................................. 210

Gastryna ................................................................................................................... 210Cholecystokinina .................................................................................................... 211Sekrety na ................................................................................................................. 211Motylina ................................................................................................................. 211Polipeptyd hamujący czynność żołądka ............................................................... 212

Układ immunologiczny przewodu pokarmowego .................................................... 212Trawienie chemiczne w jelicie cienkim ..................................................................... 213Sekrecja trzustki .......................................................................................................... 213Sekrecja żółci ............................................................................................................... 214

Wchłanianie....................................................................................................................... 216Trawienie pokarmów w jelicie grubym .......................................................................... 218

Flora bakteryjna przewodu pokarmowego ................................................................. 219Kai ................................................................................................................................ 220Defekacja ..................................................................................................................... 220

Przemiana materii i energii. Odżywianie ........................................................................ 220Krótki przegląd chemii pokarm u................................................................................ 221B ia łk a ............................................................................................................................ 222Lipidy (tłuszczowce) .................................................................................................. 222Węglowodany ............................................................................................................... 222Monosacharydy............................................................................................................ 223Dwusacharydy ............................................................................................................ 223Przemiana b iałka.......................................................................................................... 224Przemiana węglowodanów ......................................................................................... 228

10

Page 7: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Regulacja stężenia glukozy we krwi ...................................................................... 231Przemiana tłuszczów.................................................................................................... 232Cholesterol ................................................................................................................... 234Włókna pokarmowe .................................................................................................... 235Przemiana wody i soli mineralnych .......................................................................... 235

Przemiana s o d u ........................................................................................................ 237Przemiana potasu .................................................................................................... 238Przemiana wapnia .................................................................................................... 239

Regulacja przemiany wapniowej ........................................................................ 240Przemiana fosforu .................................................................................................... 240Przemiana magnezu ............................................................................................... 241

Mikroelementy ............................................................................................................ 241Witaminy....................................................................................................................... 242Przemiana energii ........................................................................................................ 244

Pomiary przemiany energii ..................................................................................... 246Idealna masa c ia ła .................................................................................................... 248Bilans cieplny i regulacja temperatury ciała ........................................................ 248

Oddawanie ciepła ............................................................................................... 249Gorączka............................................................................................................... 250

UKŁAD ODDECHOWY ........................................................................................... 251

Drogi oddechowe............................................................................................................... 251Nos i jama nosowa ...................................................................................................... 251K rtań.............................................................................................................................. 254

Chrząstki k rtan i........................................................................................................ 255Więzadła krtani ........................................................................................................ 256Mięśnie krtani .......................................................................................................... 257Jama krtani ............................................................................................................... 258

Tchawica....................................................................................................................... 260Oskrzela ....................................................................................................................... 261P łu ca .............................................................................................................................. 261

Topografia płuc ........................................................................................................ 264Budowa oskrzeli i płuc ........................................................................................... 265Unaczynienie i unerwienie płuc ............................................................................ 266

Opłucna......................................................................................................................... 267Sródpiersie ................................................................................................................... 268

Fizjologia układu oddechowego....................................................................................... 268Oddychanie płucne ...................................................................................................... 269

Mechanika oddychania ........................................................................................... 270Czynniki wpływające na ciśnienie w jamie opłucnej ........................................... 272

Wentylacja płucna ...................................................................................................... 273Wentylacja pęcherzykowa ....................................................................................... 275

Wymiana gazów .......................................................................................................... 275Dyfuzja pęcherzykowa ........................................................................................... 275

Transport gazów .......................................................................................................... 279Transport tlenu i dwutlenku węgla przez krew .................................................... 279

Ciśnienie cząstkowe (parcjalne gazów) ............................................................. 279Zawartość tlenu .................................................................................................. 280Pojemność tlenowa ............................................................................................. 280Wysycenie tlenem ................................................................................................ 280Dyfuzja tlenu z pęcherzyków płucnych do krwi żylnej w naczyniach włosowatych........................................................................................................ 280

11

Page 8: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Dysocjacja oksyhemoglobiny ............................................................................ 282Dwutlenek węgla .................................................................................................... 286

Rola dwutlenku węgla w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej............... 288Kontrola nerwowa oddychania .......................................................................... 289

Oddychanie tkankowe ...................................................................................................... 292

UKŁAD MOCZOWY .................................................................................................. 295

Budowa n erk i..................................................................................................................... 297Czynność nerek ................................................................................................................. 297

Pojęcie klirensu .......................................................................................................... 302Transport w kanalikach (sekrecja i reabsorpcja) ...................................................... 304Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej ............................................................... 304Regulacja gospodarki wodnej przez nerki ................................................................. 307Wchłanianie zwrotne wody ......................................................................................... 309

Mocz (urina) ..................................................................................................................... 310Moczowód (ureter) ............................................................................................................ 311Pęcherz moczowy (vesica urinaria) ................................................................................ 312Oddawanie moczu ............................................................................................................ 312Cewka moczowa ............................................................................................................... 314

UKŁAD PŁCIOWY .................................................................................................... 315

Narządy płciowe męskie .................................................................................................. 315Narządy płciowe męskie wewnętrzne ........................................................................ 315

J ą d ro .......................................................................................................................... 315Tkanka śródmiąższowa i wydzielanie wewnętrzne jądra ................................. 318

Najądrze ................................................................................................................... 320Nasieniowód ............................................................................................................ 321Gruczoł krokowy .................................................................................................... 322Gruczoły opuszkowo-cewkowe .............................................................................. 322Powrózek nasienny .................................................................................................. 322Przewody wytryskowe............................................................................................. 323

Narządy płciowe męskie zewnętrzne.......................................................................... 323Prącie ....................................................................................................................... 323

Wzwód p rąc ia ...................................................................................................... 325Moszna ..................................................................................................................... 326

Narządy płciowe żeńskie .................................................................................................. 326Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne ........................................................................ 326

Jajnik......................................................................................................................... 326Hormony płciowe żeńskie.................................................................................. 330

Jajow ód..................................................................................................................... 334M acica....................................................................................................................... 335Pochwa ..................................................................................................................... 339

Zewnętrzne części płciowe żeńskie ............................................................................ 342Wzgórek łonow y...................................................................................................... 342Wargi sromowe większe ......................................................................................... 343Wargi sromowe mniejsze ....................................................................................... 343Przedsionek pochwy ............................................................................................... 344Błona dziewicza ...................................................................................................... 344Łechtaczka ............................................................................................................... 344Opuszki przedsionka ............................................................................................... 345

12

Page 9: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Gruczoły przedsionkowe większe .......................................................................... 345S u tek .......................................................................................................................... 345

Akt płciowy, spółkowanie (coitus) ................................................................................... 347Zapłodnienie, ciąża, poród ............................................................................................... 348

Implantacja................................................................................................................... 349C iąża.............................................................................................................................. 351

Zmiany fizjologiczne związane z ciążą ................................................................. 351Zmiany w układzie pokarmowym .......................................................................... 352

Poród.............................................................................................................................. 352Mechanizm porodowy............................................................................................. 353Termin porodu.......................................................................................................... 355

Klonowanie................................................................................................................... 355

UKŁAD KRĄŻENIA .................................................................................................. 357

Serce .................................................................................................................................. 358Kształt serca ................................................................................................................. 358Przedsionek prawy ...................................................................................................... 360Komora prawa ............................................................................................................ 361Przedsionek lewy ........................................................................................................ 361Komora lew a ................................................................................................................. 361Budowa serca ............................................................................................................... 362Worek osierdziowy ...................................................................................................... 363Położenie s e rc a ............................................................................................................ 364Unaczynienie i unerwienie serca ................................................................................ 364

Naczynia krwionośne ...................................................................................................... 365Tętnice ......................................................................................................................... 365Żyły .............................................................................................................................. 366Naczynia włosowate .................................................................................................... 366Naczynia tętnicze krążenia wielkiego ........................................................................ 366

Tętnica główna (aorta) ........................................................................................... 366Gałęzie luku aorty ............................................................................................. 368Gałęzie aorty zstępującej .................................................................................. 377Gałęzie aorty brzusznej ..................................................................................... 377Tętnice goleni i stopy ......................................................................................... 382

Naczynia żylne krążenia wielkiego ............................................................................ 384Żyła główna górna .................................................................................................. 384

Żyła nieparzysta krótka ..................................................................................... 384Żyły ramienno-głowowe ..................................................................................... 385

Żyły głowy i szyi .................................................................................................... 385Żyły kończyny górnej ............................................................................................. 386

Żyły powierzchowne kończyny górnej ............................................................. 386Żyły głębokie kończyny górnej .......................................................................... 387

Żyła główna dolna .................................................................................................. 388Dopływy ścienne żyły głównej dolnej ............................................................. 389Dopływy trzewne żyły głównej dolnej ............................................................. 389Żyły biodrowe wspólne ..................................................................................... 389

Żyły kończyny dolnej ............................................................................................. 390Układ żyły wrotnej .................................................................................................. 392

Połączenia żyły wrotnej z układami żyły głównej górnej i dolnej ................. 392Naczynia krążenia małego ......................................................................................... 393Krążenie płodowe ........................................................................................................ 393

Układ chłonny ................................................................................................................. 394

13

Page 10: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Naczynia i węzły chłonne kończyny dolnej ............................................................... 395Naczynia i węzły chłonne jamy brzusznej i miednicy mniejszej ............................ 396Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej ............................................................. 398Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi ..................................................................... 398Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej ............................................................. 398Śledziona....................................................................................................................... 399

Budowa śledziony .................................................................................................... 400Czynność śledziony ................................................................................................ 400

Fizjologia układu krążenia ............................................................................................... 400Wiadomości ogólne .................................................................................................... 401Cykl pracy serca .......................................................................................................... 402

Skurcz przedsionków............................................................................................... 403Skurcz komór .......................................................................................................... 403Rozkurcz komór ...................................................................................................... 403Regulacja cyklu sercowego ..................................................................................... 404Uderzenie koniuszkowe i tony serca ..................................................................... 405Funkcjonalne możliwości serca .............................................................................. 406Mechanizmy pobudzenia i skurczu s e rc a ............................................................... 406Automatyzm serca .................................................................................................. 407Powstawanie i rozprzestrzenianie się potencjału czynnościowego ...................... 408Elektrokardiografia .................................................................................................. 410Czynność serca ........................................................................................................ 411

Czynniki regulujące pojemność wyrzutową serca ........................................... 411Ultrasonografia serca (echokardiografia) ............................................................... 413Praca serca ............................................................................................................... 414Objętość minutowa .................................................................................................. 415Regulacja czynności s e rc a ....................................................................................... 416

Czynność układu naczyniowego ................................................................................ 418Fizyczne podstawy hydrodynamiki ........................................................................ 418Typy przepływu krwi ............................................................................................. 420Rola naczyń w procesie krążenia .......................................................................... 421Ciśnienie krwi ........................................................................................................ 422

Pomiar ciśnienia krwi ......................................................................................... 423T ętno ......................................................................................................................... 425Krążenie krwi w tkankach....................................................................................... 427Regulacja przepływu tkankowego krwi ................................................................. 428

Baroreceptory ...................................................................................................... 428Stężenie C 02 ........................................................................................................ 428Stężenie O,, .......................................................................................................... 429Nerwy czuciowe .................................................................................................. 429Ośrodkowy układ nerwowy .............................................................................. 429Inne czynniki regulujące objętość łożyska naczyniowego ................................ 429

Płyn tkankowy i chłonka ......................................................................................... 431Powstawanie i resorpcja płynu tkankowego ..................................................... 431Obrzęk ................................................................................................................. 432

Krążenie płucne........................................................................................................ 433

KREW .............................................................................................................................. 435

Osocze k rw i....................................................................................................................... 436Odczyn k rw i....................................................................................................................... 440Krzepnięcie krwi ............................................................................................................... 441

Środki przeciwkrzepliwe ........................................................................................... 442

14

Page 11: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

C hłonka.............................................................................................................................. 443Elementy upostaciowane krwi ......................................................................................... 443

Krwinki czerwone (erytrocyty) ................................................................................... 443Hematokryt................................................................................................................... 444

Wskaźniki czerwonokrwinkowe.............................................................................. 444Transport tlenu ............................................................................................................ 445Transport dwutlenku w ę g la ......................................................................................... 446Krwinki płytkowe (płytki krwi, trombocyty) ............................................................. 447

Szpik kostny....................................................................................................................... 447Krwinki białe (leukocyty) ............................................................................................... 448

Limfocyty ..................................................................................................................... 449Monocyty ..................................................................................................................... 449Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) ................................................................. 450Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) ................................................................... 450Granulocyty zasadochłonne (bazofile) ..................................................................... 451Płytki krwi (trombocyty) ........................................................................................... 451

Układ siateczkowo-śródbłonkowy .................................................................................. 451Mechanizmy obronne krwi ............................................................................................. 452

Antygeny....................................................................................................................... 452Przeciwciała ................................................................................................................. 454

Grupy k rw i......................................................................................................................... 456Układ R h ................................................................................................................... 457

Genetyczny typ dziedziczenia ..................................................................................... 459Przetaczanie krwi (transfuzja) ......................................................................................... 460

UKŁAD NERWOWY .................................................................................................. 461

Neuron .............................................................................................................................. 461Ciało (soma) neuronu .................................................................................................. 466Akson ........................................................................................................................... 466Dendryty....................................................................................................................... 466Osłonka mielinowa ...................................................................................................... 467Synapsy......................................................................................................................... 467

Synapsy elektryczne ............................................................................................... 468Synapsy chem iczne.................................................................................................. 468

Synapsy nerwowo-mięśniowe ......................................................................................... 470Glej .................................................................................................................................... 471Rdzeń kręgowy................................................................................................................... 472

Ośrodki i drogi nerwowe rdzenia kręgowego ........................................................... 474Funkcje rdzenia kręgowego..................................................................................... 474

Drogi czuciowe.................................................................................................... 476Drogi ruchowe...................................................................................................... 476

Odruchy ....................................................................................................................... 477Opony rdzenia kręgowego ......................................................................................... 479

Opony mózgowia ............................................................................................................ 480Opona twarda mózgowia ........................................................................................... 480Pajęczy nówka mózgowia ........................................................................................... 481Opona miękka mózgowia ........................................................................................... 481Płyn mózgowo-rdzeniowy ......................................................................................... 481

Mózgowie ......................................................................................................................... 482Rdzeń przedłużony ...................................................................................................... 485Tyłomózgowie wtórne ............................................................................................... 487Sródmózgowie ............................................................................................................ 488

15

Page 12: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Międzymózgowie i jądra podkorowe kresomózgowia .............................................. 489Kresomózgowie .......................................................................................................... 492Półkule mózgowe ........................................................................................................ 492

Kora mózgu ............................................................................................................ 492Komory boczne półkul mózgowych ..................................................................... 494Węchomózgowie .................................................................................................... 495Ośrodki korowe ...................................................................................................... 495

Pamięć ................................................................................................................. 498Mowa ................................................................................................................... 499

Elektroencefalografia .................................................................................................. 500Odruchy warunkowe ........................................................................................................ 500Sen i czuwanie ................................................................................................................. 502Układ limbiczny ............................................................................................................... 503Twór siatkowaty ............................................................................................................... 505Nerwy czaszkowe ............................................................................................................ 506

Nerwy węchowe (I) .................................................................................................... 507Nerw wzrokowy (II) .................................................................................................... 508Nerw okoruchowy (III) ............................................................................................... 509Nerw bloczkowy (IV) .................................................................................................. 510Nerw trójdzielny (V) 510Nerw odwodzący (VI) ............................................................................................... 511Nerw twarzowy (VII) .................................................................................................. 511Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) ................................................................... 513Nerw językowo-gardłowy (IX) .................................................................................. 513Nerw błędny (X) 513Nerw dodatkowy (XI) .................................................................................................. 514Nerw podjęzykowy (XII) ........................................................................................... 515

Nerwy rdzeniowe ............................................................................................................ 516Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych ................................................................. 516Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych ................................................................... 517Splot szyjny ................................................................................................................. 518Splot ramienny ............................................................................................................ 518Nerwy międzyżebrowe ............................................................................................... 522Splot lędźwiowy .......................................................................................................... 522Splot krzyżowy ............................................................................................................ 523Splot sromowy ............................................................................................................ 525Splot guziczny ............................................................................................................ 525

Układ nerwowy autonomiczny......................................................................................... 525Zwoje autonomiczne.................................................................................................... 528Część współczulna układu autonomicznego ............................................................. 529Część przywspółczulna układu autonomicznego ...................................................... 531Autonomiczne unerwienie narządów i tkanek .......................................................... 532

UKŁAD NARZĄDÓW ZMYSŁÓW ..................................................................... 535

Narząd smaku ................................................................................................................. 535Narząd powonienia .......................................................................................................... 537Narząd przedsionkowo-ślimakowy.................................................................................. 539

Ucho zewnętrzne ........................................................................................................ 539Błona bębenkowa .................................................................................................... 541

Ucho środkowe............................................................................................................ 541Jama bębenkowa ...................................................................................................... 541

16

Page 13: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Kosteczki słuchowe ................................................................................................ 542Trąbka słuchowa (Eustachiusza) ............................................................................ 542

Ucho wewnętrzne ........................................................................................................ 543Narząd przedsionkowy ................................................................................................ 546

Narząd wzroku ................................................................................................................. 549Twardówka ................................................................................................................. 550Rogówka....................................................................................................................... 550Błona naczyniowa gałki ocznej .................................................................................. 551

Naczyniówka .......................................................................................................... 551Ciało rzęskowe ........................................................................................................ 551Tęczówka ................................................................................................................. 552Soczewka ................................................................................................................. 553

Akomodacja ........................................................................................................ 553Ciało szkliste ............................................................................................................... 555Komory oka ................................................................................................................. 555Siatkówka..................................................................................................................... 555

Percepcja i transformacja sygnałów świetlnych w siatkówce .............................. 556Nerw wzrokowy .......................................................................................................... 558

Adaptacja ................................................................................................................. 558Krótkowzroczność.................................................................................................... 559Dalekowzroczność.................................................................................................... 559Astygmatyzm............................................................................................................ 559Aberracja sferyczna.................................................................................................. 560Aberracja chromatyczna........................................................................................... 561

Aparat ruchowy gałki ocznej....................................................................................... 561Aparat ochronny o k a .................................................................................................... 563

Spojówka ................................................................................................................. 563Narząd łzowy ............................................................................................................... 564Naczynia krwionośne i nerwy gałki ocznej ............................................................... 565

Skóra jako narząd zmysłu ............................................................................................... 565Mechanoreceptory ...................................................................................................... 565

Propriorecepcja ........................................................................................................ 567Termorecepcja ........................................................................................................ 567Czucie b ó lu ............................................................................................................... 567

POWŁOKA WSPÓLNA ........................................................................................... 569Budowa szczegółowa skóry ............................................................................................. 569Skóra właściwa ................................................................................................................. 570Twory nabłonkowe skóry .................................................................................................. 571

Włosy ............................................................................................................................ 571Paznokcie ..................................................................................................................... 573Gruczoły skóry ............................................................................................................ 573

Gruczoły łojowe ...................................................................................................... 573Gruczoły po tow e...................................................................................................... 573

GRUCZOŁY DOKREWNE ..................................................................................... 575Mechanizm działania hormonów ..................................................................................... 576

Działanie hormonów na komórki docelowe............................................................... 577Przysadka............................................................................................................................ 579

Hormony podwzgórza i przysadki ............................................................................ 581Hormon wzrostowy (somatotropina) ..................................................................... 583

17

Page 14: i FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

Wpływ na wzrost.................................................................................................. 583Wpływ na metabolizm......................................................................................... 584

Hormon tyreotropowy (tyreotropina) ..................................................................... 585Gonadotropiny: hormon luteinizujący i hormon pobudzający pęcherzyki........... 585Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) ............................................................... 586Prolaktyna ............................................................................................................... 587Hormon antydiuretyczny (wazopresyna) ............................................................... 588Oksytocyna............................................................................................................... 589

Gruczoł tarczowy (tarczyca) ........................................................................................... 590Hormony tarczycy ...................................................................................................... 591

Synteza i wydzielanie hormonów tarczycy........................................................ 591Wpływ na metabolizm......................................................................................... 592Wpływ na inne narządy....................................................................................... 592

Kalcytonina............................................................................................................... 594Gruczoły przytarczyczne .................................................................................................. 595

Hormon gruczołów przytarczycznych (parathormon) .............................................. 595Grasica .............................................................................................................................. 596Gruczoły nadnerczowe .................................................................................................... 596

Hormony istoty rdzeniowej nadnerczy ..................................................................... 597Hormony kory nadnerczy (steroidy nadnerczowe) .................................................. 599Mineralokortykosteroidy ............................................................................................. 599Glikokortykosteroidy .................................................................................................. 600

Fizjologiczne działanie glikokortykosteroidów ................................................ 601Wpływ na stany zapalne i działanie immunologiczne ..................................... 601Regulacja wydzielania kortyzolu........................................................................ 601

Aparat wysepkowy trzustki ............................................................................................. 602Fizjologiczne działanie insuliny ................................................................................ 604Insulina i przemiana węglowodanowa ........................................................................ 604Rola insuliny w przemianie lipidowej ........................................................................ 605Niedobór i nadmiar insuliny ....................................................................................... 605

Gruczoły płciowe jako gruczoły dokrewne ................................................................... 608Jajnik ........................................................................................................................... 608Jąd ro .............................................................................................................................. 609

Szyszynka ......................................................................................................................... 610Eikozanoidy....................................................................................................................... 610Leptyna .............................................................................................................................. 611

SKOROWIDZ 613