*

•

HIS TOR Y A D R U K A R Ń

w KRÓLESTWIE POLSKIE-

i

WIELKIEM XIESTWIE LITEWSKIEJ J A K O I

l W KRAIACH ZAGRANICZNYCH, W KTÓ-; RYCH POLSKIE DZIEŁA WYCHODZIŁY.

P R Z E Z

JERZEGO SAMUELA BANDTKIE DOKTORA F I L O Z O F I I I BIBLIOTEKARZA W UNIWERSYTECIE

KRAKOWSKIM, CZŁONKA TOWARZYSTWA KRÓLEWSKIEGO»

PRZYIACIÓŁ NAUK W WARSZAWIE, TOWARZYSTW UCZONYCH

KRAKOWSKIEGO, GÓRNEY LUZACYI I WROcŁAwsiUBee»

TOM, II.

r DRUKARNI JOZLFÂ MATECKIEGOx

1826,

I

(I

•

MÂ C H N O W K A .

Miasto dziedziczne Hrabiego Prota Potockiego, dwie mile od Berdyczowa,

i. Historya naturalna czyli zabawy przy-» ' jémne i pożyteczne przez JW. Szczęsne

go Felixa Potockiego Grafïa i Kanclerza

Dworu Rosyiskiego T. 1. a za pozwole

niem Zwierzchności do druku podana w Machnówce w drukarni Stepana Seleźnio-wa Rok (sic) ifiob stron. f)4. 8vo Tomik II. Roku i8o5 127 str. 8vo Tom III. lao str. 8vo* Więcey niewyszło tego przedru-iiowania na błękitnawym prostym Rossyi-skim papierze, druk mieszany antykwą z

kursywą może dla niedostatku typów. Cenzura Wileńska d. 5. Maia r. i8o4 Cena •w III Tomie wyrażona 12 Zip. Dla czego' Wydawca nadużył imienia S. p. Szczf-

À*

snego Potockiego niewiadomo. Że Szczęsny i Félix iedno, wie każdy, a zabawna to przedrukiwacza pomyłka. Pełno też i błędów drukarskich w całem dziele. Oryginalna Warszawska edycya dziennika t e go wyszła w Warszawie r. i8o3. 5 T o mów przez C. G. ( Cypryana Godebskiegov

i X. K. (XaweregoKosseekiego)ob.Bentk. T. I. 3g5. pod tytułem Zabawy przy-iemne i pożyteczne.

Zapewne tenże sam Przedrukiwacz •wydał i Grenadyera Godebskiego.

2. "Sąd ostateczny, poema Edwarda Junga ' Anglika z przydaniem pierwszey iego nocy i kilku ułomków Miltona przez Franciszka Dmuchowskiego, Edycya druga z pozwoleniem Zwierzchności w Drukarni Stepana Seleżniowa w Machnowce R. i8o5. 8vo. i43. stron.

M A L B O R K . Po "Niem. Marienburg, Stolica niegdyś

Krzyżaków Pruskich.

Tu miała bydź drukarnia Niemiecka

r. i 5 i 2 ob. Gesner i Hager T. III p. 470"

1

Jakób Karweysse Złotnik MCCCC unde

CXII. Taki podpis położył na życiu po Niemiecku pisanem błogosławioney D o r o ty Pruskiey czyli Śzwarcowney przy kościele kapituły Kwidzińskiey w celli oso-bney zamurowaney, iako Rekluzy ob. Jaroszewskiego Matka S.S. Polska d. 25 Czerwca. Zmarła ta S. Dorota r. i5g4. O Rekiuzach ob Glossarium Cangii.

Walenty Łapczyńjki miał podług Ge-a snera i H ^gera bydź Następcą Karweyssa r. 1587. Ale to za długi byłby przeciąg czaóu, musiało to bydź inaczey.

M I N K O W C E . Na Podolu dziedziczna Marchockich

majętność. Dziedzic tego miasta zaprowadził tu drukarnią, z którey miały wy~ iśdź różne dzieła, iako to Hamlet p r o zą , ustawy Cerery i inne, lecz gdy zapewne te dzieła z prywatney drukarni w handel księgarski nie weszły, nie zdarzyło nam się ich gdzie widzieć. Niemasz ich ani w Bibliotece JW. Ossolińskiego, ani podobno w całym Krakowie.

— 6 —

R. 1820 zdarzyło nam się dopiero dostać: Aniela, ustęp z poematu rycer r

skiego, któreg» przedmiotem zdobycie Ki-iowa przez Bolesława Chrobrego wrokn 1018 w Minkoweach z pierwszego W a r szawskiego wydania przedrukowaną Roku 1819 4to stron. 55. Druk piękny. Na koiicu Stoi: Trzy exemplarze złożono w Bibliotece Zamkowey. Cena gr. 16. Pierwsza edycya Warszawska w Drukarni przy Nowolipiu Nro 646 r. 1818. 8vo 45 stron. Wiersze wciąż, iak proza, drukowane, tylko wstęp, iak się należy wybity , papier w dwuch arkuszach pierwszych brudny, krakowski; w trzecim lepszy. —

M O H I Ł Ó W nad Dnieprem,

R. 1616 podług Sopikowa Pam. War. T. V- 1816 p. 16 wyszła tu pierwsza książka Służebnik, Kirylicą drukowana.

Mieliśmy przed sobą, z drukarni JW. Arcybiskupa Mohilewskiego: Kalendarz Damieśnictw Białoruskich na rok ij85 w Mohilewie w druk. uprzywiley. J W Arcy-j Biskupa Mohilewskiego kościoła Rzymskiego in 24. sine pagg- druk piękny. Liczba kart nam nie wiadoma, zdaie się, że było kilka arkuszy.

M I N S K w Litwie, znaczne dosyé miasto.—

Pod czas bytności Francuzów wyszła tu komedya oryginalna wierszem: Litwa o -swobodzona czyli przeyście Niemna ete napisana przez Jana Chodźkę r. 1812. drukowana w Mińsku w drukarni ;Adf ministracyi departamentowey. Pisemka tego niewidzielismy w Krakowie.

Drukarnia iest, iako i dawniay iuź była w Mińsku : drukuie po Ros/isku , po Polsku i po Łacinie rządowe lub inne pisma. Ale książek mało co tam ma wychodzić lub.teżniedochodza do nas w tak wielkiey odległości.—

— 8 —

Podług Lelewela Ksiąg bibl. Dwoie p. 229 W. Stefanowicz załaźył w Mińska nową drukarnią.

M O K R Z K O Wieś nad rzeką Nida- naprzeciw

Miasteczka Sobków o milę od Jedrzeiowa, niegdyś dziedziczna Kazuchowskich. T a Stanisław Roźuchowski drukował zbiór swoy Ronstitucyy r« 1752, ob. Bentk II. 153.—

N I E Ś W I E Ż Miasto dosyć znaczne Xi§źąt Radzi-

wiłłow nad Niemnem. Ratechism Luterski Kirylica w cyr-

kiewnym iezyku r. 1562 po Rusku wy-i dany przez Szymona Budnego, Macieia Rawieczyńskiego i Wawrzyńca Krzyź-kowskiegoj, poczytuie Sopików [Patn . Warsz. 1816- % lV- P- »7'r ] z» pierwsze dzieło z drukarni Nieswieżkiey , a

— 9

Hoffmann o temźe dziele powieda niby za świadectwem Adryana Patryarohy Moskiewskiego pag. 57, źe to t ł o m a -czenie w czystey udało sie wymowie cf. Bergius de statu Eccles. et

Rtl. Moscov .p. 52 Ale to podobno ra-çzey Socyniański był katechism, albo może co innego. Jnne dzieło wspomina także Sopików iako twór Szymona Budnego r* 1562." O usprawiedliwieniu grzesznego człowieka przed Bogiem 1. c J 8 " O obudwóch d/iełach ob. zdanie ubożonego Lindego 1. c. w. Pam. Warszawskim cf. Dobrowski Jnstit, Gratnm. S/a-vicae '822 p. XCVII. Praef.

Czyli obok Ruskich druków, były inne iakie Polskie i Łacińskie w owym czósie w Nieświeżu druki z iedney lub dwóch off.cyn, nie iest nam wiadomo. Chybaby to z Archiwum na mie j sca doyśdz można. Dosyć iest tym czasem wiedzieć dokładnie: źe sa dwa wydania hbl i i Budnego w Nie-swieźu r. 1570 i r. 137^2. obie przez Daniela z Łęczycy dru-

— 10 —

k o w a n e , k^óry tu w Nieświeżu iuź r. 1564 drukował Grzegorza Pauli dzieło ob. Osiński o Życiu Skargi p. 74. L e lewel B,bl. Ks. dw. I 198.— Pierwszym Właścicielem i Założycielem tey drukarni był podobno Maciey Rawieczyński może nawet wspólnie z Bracia Hektorem i Ąl-brychtem Kawieczyńskiemi. Atoli zdaie s;e, że do tego przyczyniał się i sam Xi§-źę Mikołay Radziwił Czarny na Nieświeżu i Ołyce zmarły, r. 1505. Wszakże R o -stkowski powieda, że tenże Xiaże sprowa-3 dził Daniela Łęczyckiego do Litwy ob. Wilno, Rostkovyski p . 173. Gdy x i ą £ e

Mikołay Radziwił Sierotka, syn Czarnego nawrócony może około r. 1568, Drukarnię Radziwiłłowska w Wilnie Jezuitom darował r. 1576. to zapewne nie Nieświe-żka, ale iaka Wileńska była drukarnia ob. Wilno. Nie zdaie sie też, aby Xią-źe Mikołay Czarny kazał był swoim kosztem w Brześciu Litewskiem Biblia wielką Radziwiłłowska drukować, gdyby miał swoie drukarni§ w Nies'wieiu. Zda

l i

wałowy się nam więcTaczęy: że typy dru* karni Brzeskiey Litewakiey i inney iakiey Drukarni Radziwiłłowskiey Wileńskiiey dostały się wtedy Jezuitom w Wilnie, a może późniey dopiero i Nieświeżkiey officy* ny l i t e r y , ieżeli miał w niey iaką część Xu,źę Mikołay Sierotka.

Daniela z Łęczycy druki w Nieświe*

iu niektóre:

1. Nowy Testament z greckiego n a Polski ięzyk z pilnością przełożony. D r u -kcwano w Nieświeżu przez Daniela Drukarze. Roku i568 8votyp.goth. 2 alfabety i 4 1/2 arku. Niezna tego Nqwego Testamentu Ringeltąubei nikt inny, kto o Bibliach pisał, a czas nie pozwala mi w niui rozpatrzyć się. ("Stan. Piotrowski ). Jest to nowy Testament

z B iblii Brzeskiey Radziwiłłowskiey z ma-łen i odmianami n. p. Math. I. 1. księga

N; rodu Jezusa KrystuSa Syna Dawidowego Syna Abrahamowego etc. Matth. I I . l . A gdy się był narodził Jezus w Betle-em Judskfm za czasów Heroda Króla > ot lo przyszli mędrcy ze wschodu słońca

do Jeruzalem, W Modlitwie Pańskiey Matth;

VI. i3. Y niewwodź nas na pokuszenie, ale nas b oń od złego. Kapituły t. i. R o zdziały, iak w Bibl i Brzeskiey Radzi-wilłowskiey r. i5B3. W przedmowie na-bużney do czytelń ka bez podpi8U wyrażono, że to wydanie iest ręczna książka ku wygodnie Chrześcian pobożnych. Szczegółów innych niemasz tam żadnych względem tey e ły yi wym enionych G. S. B. W panina może ten sam lub inny Nowy Testament z Nieświe.kiey Offi-cyny pr<^z D niela zŁcczyoy Lelewel-B. ks- II. p. a98 r. i563. A tamże wszelkie Nieutiia iciedt uki i dzieła Szymona Budnego i innych r. i55a są przepisane temuż Danielowi z Ł.:czycy, iako iego własne druki.

3j). Biblia Nieświeżka Szymona Budnego r. 1670 4to.

3. Taż «ama r. 1372 4to Opisał tę drugą edy yą Ringeltaube, a wpadł za Sandyu zem w pomyłkę, że ona w Zasła-wiu była drukowaną. W tę sarnę omył-

— 10 —

kę wpadli potem Bentkowski, Kosioki w Miscellaneach Krakowskich, i ia sam tak rozumiałem. Cały exemplair edyeyi drn-giey t. i. r. 1672 w Bibliotece JW. Ossolińskiego ma taki tytuł, iak go opisuie Bentkowski Hist Lit. Pol. T. 11 5*6 Na końcu zaś sloią wyraźnie te słowa: Dru

kowano w drukarni i nakładem godney

•pamięci, Pana Macieia Kawieczyńśkirgo,

Starosty Nieświskiego, a skończono za

pilnym staraniem {po śmierci iego) y na

kładów dołożeniem Braciey iego, Pana

Hektora y Pana Abrychta Kawieczymkie-

go przez Daniela Druk irza z Łęczyce R.

od narodzenia Syna Bożego 1372 Mie

siąca. Czerwca 15 dnia. Chociaż tu nie •wyrażono mieysca, iednak to iest Nieśwież , a nie Zasław, iak się to z pierwszey edycyi pokazuie. Siary Testament ma kart 468 aż do Apokryfów. Apokryfa bez tytułu 121 kart. Nowy Testament z tytułem i43 numerowanych 1. nie numerowaną, potem 5. kart popraw* k, aż na samym końcu owe słowa wyżey wyrazu-

ne. Przedmowa Szymona Budnego datowana w Zasławiu Litewskim Miesiąca Ma-ia 7 dnia Roku od narodzenia Syna Bożego lSya. To dało poohop do rozumienia Sandyuszowi, iakoby ta Biblia w Zasławiu była drukowana. Prztd nowa H e ktora i Albrychta K a wie czyń ski eh podpisana na Uździe d. 5 Czerwca r. 107:2. T y tuł osobny Nowego' Testamentu iest ii Ringeltaubego 'p': 37: Tęyże samey edy-cyi są dwa Exemplaire W Puławach;

Drugi exemplarz r, 1670 defektowy zaczyna od Apokryfów. Częstokroć słowo w słowo, litera w literę text iedna-kowy. Tylko procź innych następuiące są różnice celnieysze w nowym T e stamencie : Tytuł Nowego Testamentu iest krótszy t. i- taki: Nowy Testament

z Greckiego na Polski ięzyk spUnością)

przełożony więcey słów nie masz, tylko są w cynek ułożone kwiateczki. List drugi iest takie odmieniony, bo w tym exem-£larzu są niektóre czerwone tytuły i słowa) w tamtym wszystko czarną farbą. Kar-^a t44 N. "Testamentu zgodna na pierw-

_ i 5 —

szey stronie w obudwuch , na drngiey źai odmienna, gdyż w edycyi r. 1672 przydano: Obiawieniu S, Johanna i wszem

księgom nowego przymierza koniec, W Modlitwie Pańskiey Glossa na brzegu umieszczona przez Budnego r. 1572 nie stoi W exernplarzu r. 1670. Cała doxologia: Jsz

twoie iest królestwo j moc etc wciągnio-na w text modlitwy, lubb nawiasem określona. Glossa na brzegu ( Budny mówi: na kraiu) edycyi r. 157.2 tak brzmi • T a Grekowie przydawała: Jsz twoie iest królestwo i moc i sława na wieki. Ale to tak przydano, iako za każdym psalmem Sława Oycu y Synu etc. Albo iak do onego witania Anielskiego y do słów Eli— zabethy one słowa : iżeś nam urodziła zbawiciela duss naszych.— Omyłek i poprawek niemastf w niecałym exernplarzu, lecz zaraz na£ ostatńiey karcie folio recto

stoi : Drukowano iv Nieświeżu nakładem

,, Pana Macieia Kawieezyńskiego Staro

sty Nieswickiego przez Daniela z Łęczy

ce Roku Pańskiego 1570. Z tego podpis

— i6 —

ÎSu zdaie misięiest pewną rzeczą, ie dwie były edycye Biblii Budnego; iedna r. 1670 druga 1572. Jeżeli iednak utizymywać kto woli, iź itdria tylko edycya z małemi późuiey odmianami, gdy kilkanaście kart przedrukowano, reszta iest iednostayna, to j na to zgoda, chociaż co do Nowego Testamentu inaozey dawniey rozumiałem. Dziwną iest trź rzeczą, iż r. 1672 nie-niasz nayuinieyszey w zmianki o pierw«ey edycyi. Dziwną też i to , że Socynianie Rakowscy o inne starali się tłoinaczenia bez względu na Budnego, i przynaymniey Nowy Testament inaczey, a iak oczywista rzecz pokaźnie, w nie takpiękney Pol-szczyżnie przełożyli. Smalcyu^za bowiem przekład z Budnego tłumaczeniem równać się niemoże, W indexach Ksiąg zakażanych zawtfze tylko o iedney Biblii Budnego Nieswiezkieylie«t wzmianka. Niezmierna iey rzadkość zdaie się powodem bydź do porozumienia 7 że iedna była edycya tylko, albo że obudwuch edycyi nie wiele było exem|;larzy. Bieniasza Budnego

mm 17 —

inne pisma iako to Cicero de amicitia, Apophtegmata kilka razy przedrukowano, dla tego nie tak sa rzadkie, ale Szymona Budnego wszystkie pisma sa n i e słychanie rzadkiemi. Bock nawet Hist. Antitrin. 1. c., poszedł za pomyłka San-diusza. Bibl, 201. 202.

4. Hoffmann wspomina p . 37 ieszcze druk Nieświezki Daniela z Łęczycy r. 1578 czyli 1579, Gregorii Pauli Antidotum contra articulas fidei novœ a Sarni-

cio Varsaviœ exhihitos Ą,tot

Bytność Daniela z Łęczycy byłaby zatem tu w Nieświeżu pewna od r. 1564 albo może i od r. 1562 do 1579. Rost-kowski kładąc urodzenie Syna iego Mi-kołaia w drodze 1574 zdaie się to p o twierdzać, że Oyciec wtedy ieszoze n i e -mieszkał w Wilnie. Gdy Daniel zŁęczy-cy w Pińczowie tylko do r. 1560 drukuj e ; czyi nie był on w Brześciu Litewskim także drukarzem pod dyrekeya Bernarda Woiewódki, który nie wiem czy

Hist. Druk. T. II, B

— i8 —

był typografem ? Ale tego chyba z Archiwów Xigiat Radziwiłłów doyśćby mo-ina. Bydź może, ii on i daley od r' 1560 do r. 1563 był w Pińczowie. Jak Ringeltaube trinmfuiacym głosem wy-krzykuie, że Biblia Budnego chwała Bogu iest wielka rzadkością, iak ê. p. Kopczyński chwali wszelkie Budnego pisma, co do Polszczyzny, toi trzeba u każdego na tnieyscu przeczytać.

Tomasz Makowski. De sanctis angelis libellus, Primwn

Ncapoli studio Antonii Ducte impressus deinde nunc piisaliquot imaginibus et Li" taniis auctus Neswisii apud Thomam Ma" kowshi. Anno Sûlutis MDC1X kart 9. fol. min. W przedmowie: plaçait hic Nesvmi „ in gratiam piorum hominum illum re-

v cudi et aliquot imaginibus et Litaniis

v augeri, pretium prali t>ptimo Principe „ Nicolao Christopharo Radziwił Equité 5, S. Sepulchri pro sua pietate bénigne „ largiente, Po prawych stronach kart obrazy bardzo pięknie rycone, przedsta-

- ta —

wïaîa funkcye siedmiu Xigzat anielskich, na stronach odwrotnych znayduif sif takiè ryconè na blasze i obwiedzione) ozdobami sztychàrskiemi modlitwy krótkie , hymn i Litania ha cześć SS. Aniołów. Jest to zatem chalkogref.czne dzieło, to iest sztycharskie» nié diukarskie» należy ono zatem do rzędu dzieł ko-persztychowyt hi Exemplairs w Bibliote-ce JW. Ossolińskiego ha atłasie białym»

Drukarnia Jezuicka. Kiedy ta drukarnia nastała i hojno

ści SCiaźat Radziwiłłów * nie wiem, Kolie* gium założył X. Mikóhy Radziwiłł Sierotka 1586, Rostkowskip* iaj. Gdy Jezuitów zniesiono ft 1772, powróciła ta drukarnia do Xiazat Radziwiłłów.

t. Trybut powiniiey wdziecztiolci S« Kazimierzowi róinerni pochwałami przes X* Jana Korsaka Ś.J* wypłacony R. j ? j i W Nieswieàa tt druk* Jego Xif if céy Mości Soc. Jesa gvo typ* ant, pnedmowe typ, eun* sigm A*V*

fi*

— 3 0 —

a. Kurcyusz przez Wargockiego r,"

Ï763 ob. Bentk. II., 787. Ed. I.1614, Ed.

111. 16J 8 w Krakowie, fol.

5. Sadowy, proces czyli sposób p ra

cowania sie w trybunałach i wszystkich subseliiach W. X. Litewskiego, w Nie-r świeźu w Drukarni Xiazecey r. 17S1. 8^o.

Lelewel B. Ks. Dw. p. 915 pisze; " leżała w zapomnieniu w Nieświeżu Xia* „ ząt Radziwiłłów drukarnia, wtedy od-„ grzebana i użyta , kiedy przyszło na ,, myśl za bytności Augusta I I . w N i e -», świeźu gazety chwilowe wydawać, 'kie* „ dy drukowano teatr Radziwiłłowey fol. Zdaie się zatem, źe obok Jezuickiey drukarnia zawsze była xiazçca,która często czynność swoie przerywała ob. Juszyński Dykc. Poetów 1754 H- P- 2 0 5 '

NOWOGRÓDEK Siewierski. Miasto powiatowe w Woiewodztwi©

Czerniechowskim nad Desna, 15 mil od Czernichowa.

- - 3 1 —

1. Stary kościół zachodni nowemn kościołowi Rzymskiemu pochodzenie Dti-„ cha S. od Oyca Samego, nie od Syna pokazuie, i Trybunał napisany przez Nikołaia Cichowiusza za prawdziwy T r y bunał miećzakazuie etc. przez Joaniciusza Galatowskiego Archimandrite Czernichowskiego Jeleckiego, światu podana z Ty--pographiey Archiepiskopskiey w Nowogródka Siewierskim zostai§cey 1678 4to typ. goth. stron. 105 prócz 6 kart przedmowy do Łazarza Baranowicza.

2. Nowa miara starey wiary Bogiem udzielona' Jaśnie w Bogu Przeoświecone-m u Jego Mości Oycu Łazarzowi Bara-, nowiczowi Archiepiskopowi Czernichów-, skiemu, Nowogrodzkiemu, i wszystkiego Siewierza, na wymierzenie Władzy S. Piotra , i Papiezów Rzymskich i p o chodzenia Ducha S. od Oyca, która aź i do was dosięgła, z Typographięy Archiepiskopskiey w Nowogródku Siewierskim zostaiacey. Roku 167.. Cczwarta cy-

xa niewydrukowana.) typ. goth. stron.

r " «M - *

554 ^ z początku niellczb. kar*. 14. Pi* •ma polemiczne przeciwko Pawiowi Boy-mowi Jezuicie, który pisał o władzy Pio» tra i Papie ló w Rzymskich, i o pocho-dzeniu Ducha S. i od Syna, pod tytułem; Stara wiara etc,

WcseJiveys*e dzieła Baranowicza' drukowane były w Czernichowie; okoliczność wiec, 4e dzieło nhiieysze drukowane w; Nowogródku i u* Typografii Archiepis-t kopskiey i podobieństwo nayzupełnieysze druków NmogrocUkich do Czernichów-; skich, nie zosta vyui§ prawie źadney wątpliwości, ie drukarnia Ąrchiepiskopską Czernichowska została przeniesiona da Na-i wugrodką Siekierskiego,

\ _i

NOWy WERESZCZYN. Votum X. Jozefa Wereszczyńtkiega

z Łaski Boiey Biskupa Riiowskiego, a Opata Sieciechowskiego, z strony podniesienia woyny potażaey przeciwko Cesarzowi Tureckiemu bez ruszenia po*.

apolitego: a iżby każdy Gospodarz zosta* wszy w domu swoim, mógł bezpiecznie gazywać gospodarstwa swego, Jch M. Panom Posłom na Seymie Warszawskim w r. 1597 na piśmie podane. Drukowano w Nowym Wereszczynie Roku 1397. 4to typ, goth. str. 34. ~

°i O L I W A ,

Miasto i sławny Klasztor Cysterski o mile od Gdańska. Jongelinus w dziele Purpura D, Bernardi kładzie r. 1170 za rok fundacyi przez Sobiesława Xiaiçcia Pomorskiego. Jan Pistorius Nidanus za!, a za nim i Annales Cisterciensps rok funi dacyi pisz§ około r. 1175 przez Sambora xi§źęcia Pomorskiego. Tu zawarty był sławny Traktat z Szwecya r. 1660. Po-3 koy Oliwski, sławne to mieysce izinnych dzieiów Polskich.

Tomasz Jan Szreyber, Typograf Gdański ob. Gdańsk p. 465 pisze; £e Jerzy Franciszek Fritsch był Zawiadowca Dru-,

— 24 — , '

karni r. 1681 w klastorze Oliwskïm, a po

nim Jakób Textor 1688-1692. A potem

od r. 1700 do r. 1740 była drukarnia ta bezczynna. Ta wiadomość zdaie się b vdź mylna, iak się to z nastepuiacych. okazuie druków:

1. Jaachimi de Hirtenberg Pastorii

Poemata sacra. T/pis Monasterii Oliven-

sis. R. 1673 8vo min. 60 stron, i 5 kart nieliczbowanych.

2. Na stary kościół zachodni J o a a n i -cyusza Galatowskiego wydany r. p. 1678 Qusestyiki albo krótkie pytania zadane i rozwi§zane R. P. 167g. Drukowano w klastorze Oliwskim R. P. 1682 8vo stron» 48 typ. goth et ant. mixtes.

3. 'Quœstiunculœ controverses cum mo

dérais Grœcis Antilatinis exposïtce per

unum Romuno-Latinum A.D. 1631. Typ.

Monasterii Olivemis S. O. Cist. Imprime-

bat Georgius Franciscus Fiitsch Factor '

Anno Domini 1632 gvo.

4. Żołnierskie nabożeństwo pisane od X. Piotra Skargi Soc, Jesu, a teraz znowu sum-

— 25 —

ptem Nayiasn. Jana Króla Polskiego do druku podane. R. P. 1688 w Oliwie drukował Jan Jakób Textor Factor. typ*

ant.

5. Bardzińskiego (Alana) Lukana F a r -salia 1691 fol. ob. Bent. Juszyński suo loco. Drukował to dzieło Textor, iak wyżey wyrażono.

ó'. Sgdy chwalebne Herbawnym L u biczem W. JP. Kazimierza Skicoskie-go Starosty Radenickiego wyrażone, albo kazanie na Jegóź Pogrzebie miane przez W. Oyca Jana Ewang. Gawłowi-cza Dominikana Roku 1715 Typis Mo-j nasteri i Oxivensis S. O. Cisterc. fol,

O Ś M I A N A. W Wbi^wodztwie Wileńskiem nad

rzeka Ośmiana, miała drukarnia w XVII wieku, iak pisze Węgierski ( Jedrzey > Slavon. ref. p. , 3 o . Było to miasto dzie-dàcznem Krzysztofa Moniwida Doroho-

«tayskiego Marszałka W . X . L .

26

Censura albo rozs§dek na konfessyç ludzi tych, którzy pospolitym nazwiskiem rzeczeni bywaią Aryany, a w rzeczy sa-aaey sa Socinistami księgi VI. w uśmianie r. 1615 4-to, Raznodzieia reformowany w Uśmianie X. Albertus Salinarius te ref itacya katechismu Rakowskiego napisał w dwuch grubych Voluminach in 4to, Do kaidey księgi iest osobny tytuł, a tak I, zawiera 10 T stron. II. 595. Xli. 807, IV. 513 V. ioo VI. 819. prócz nieliczbow^nych reiestrów, przedmów i dedykacyy rozmaitych.

O S T R Ó G . Nad Rzeką Horyń na Wołyniu, nie

gdyś Xif i | t Ostrogskich dziedzictwo, potem główne mieysce Ordynacyi Ostrogskiey.

O Biblii Ostrogskiey ciekawg wiadomość podaie JP. Stanisław Piotrowski: " Jeszcze przed wysłaniem Haraburdy do „ Moskwy rozkazał Xiaze Konstantyn ,, Konstantynowicz Ostrogski rozpocząć

— 97 *"*•

#, druk całey biblii, lecss dla niezgodności

M rekopismów zapewne zarzucono druk

M pierwszy niedokończony, i zaczęto na i, nowo drukować po powrocie Hara-„ burdy, zarzuciwszy arkqsze M w>-„ drukowane, których escemplarz dubr/.e> „ zachowany widziałem u W. JX. Kano • ,, nika Lawrowskiego we Lwowie. W pa-jnietniku Wileńskim, T. U. p: 597 *• i8ai podaie JP. Hlebowicz za pierwszf ksifikę Ruska tu drukowana Psałtyr z Nowym zawietom, \ miesiacosłowera in 8vq r\ 1580 Kiry lica drukowany przez Jwana Fiedorowicza, i zapewne toi sa-: ino iest to daieło, o którem w Pamietn. Wars. T, V« r, i$i6 iest mowa.]| O Jwanie Fiedorowiczu ob, Lwów.

Biblia ostjrogską datowana r. 1581 » iui d, ia Lipca r. 1580. ukończona ob. Dobrońskiego Jmtitt, Lingua* Slavicas r. *8aa p, XL Viii—L. Jnne iey edycye: w Moskwie 1665 fol. w Petersburgu i MT Moskwie 1751, , 7 5 6 . 1759. 1763. 1763. w Kiiowie 1770, w Moskwie 1778* 1784. 1790*

— 28 —

1797 w Poczaiowie '797 wMoskwie iRoa w Budzynie w Węgrzech albo raczey w Peście ;podług Kiiowskiego exemplarza 1788 5. Vol. 8vo w Moskwie 1 go6. 1810 a nawet stereotypami 1816 w iednym woluminie ob. Bobrowskiego Jnstitt. L. S!av. 1. c. tudzież i Dziennik iego Sławią i Slaivianha. Zapewne ies^cze i wie-cey było edycyy ni p. w Supraśiu 17 4.3.

Powieść, iakoby Xi§żę Ostrogski "tę drukarnia do Dermania przeniosî, a ze z niey wszystkie Drukarnie na -Rusi po-. wstały, iako to we Lwowie i 5 g i , w S t r a -tyniu 16)4, w Haiiczu 1606, w Alohił.-jwie 1617, iv Kiiowie 1618-27 nie œsmy co

do słowa za prawdziwa» ob. Lwów. Ze i innym drukarniom typy iey były w z o r a n , to bydź m->że,

W Bibliotece JW. Ossolińskiego iest księga Wasila Welikoho r; 1594.

Kniha, ieże wświatych Otca naszeho Wasiłia Welikaho Archiepiskopa Kesarii

Rappadokińskia z Drukarnia Ostroskoie wydana iest w lieto od cyzdania Miru 6*04, a

* - 29 —

ot popłoti rożdestwa Hospoda Bołia i Spasa Naszeho Jzusa Chrysta 1594 Mie-, siaca Marta 3 dnia. fol.

Drukarza nie wymieniono, lecz n i karcie ostatniey stoi: że ta księga wydana iejft z drukarni Ostrogskiev kosztem nakładem', trudem i przemysłem Jaśnie Oświeconego Xcia Konstantyna Konstan-tynowicza, Woiewody Kiiowskiego, Marszałka ziemi Wołyńskiey, Starosty Wio-; dzimierskiego.

P A N I O W C E Paniowce czyli Senapanîowce, dzie-»

dzictwo Jana Potockiego Woiewody Bra-cławskiego i Jędrzeia Potockiego Kasztelana Kamienieckiego, u których Jan Z y -growiusz był kaznodzieią nadwornym ob. Węgierski Slav. Ref. p, 137. 139.

Powieda Jędrzey Węgierski tenże, iź drukarnia Reformowanych kościołów była przeniesiona z Łaszczowa do Panio-

* . 5o —

wîec Cnie daleko Kamieńca), « 8taâ do Baranowa 1. c. p. 44% 15$.

W awrzeniec Mafctchiowic2è O tum ob. Wilno» Lwów. Zapewne oA

ten sam itdm był tuNaczelnikietti drukarni, gdjż ta typograf'a ni* bardzo długo tli trwaîa. Jan Potocki Woiewoda BraclaW-ski findował w Paniowcach akademif i tak na drukarnia, iako i Ministrów przy niey ćo rocznie cztery tysijce dawał. Sy*i nowiec iego Stanisław ( pózniey Woiewoda Krakowski,. Hetman W. Kor» (na* tywany Rêvera ) powróciwszy do kolcio* ta Rzymskiego, przemienił ha itaynif a?ieyiice, gdzie była Akademia Panio* Więcka (Niesieeki 1IL688*)*

1. Papopompe albo posłanie Papieżi 2 ôdprawf na rnrną Lutrowi i J&wingU* usgowa od Xi Jana fcygrewhtsza t Wie* ruszowa, Kaznodziei» słowa lW.egopra^ <wd«wego J.W* JmePtna Jana Potockiego Woiewody firacławakiego, Starosty K*H ttienieckiego, Geuerełu Podolskiego, * aateu czas sod Smoleńskietu Woysk»

— $ 1 —

Króla JMci naywyższego Gubernatora Matth. 7. v, 5. Obłudniku etc. W" Se-łiapaniowcach drukował VV. Małachiowicz R. P: 1611 ĄXO typ. goth. ant. intermixtis 580 stron, Przypisane to pismo: przewielebnym w Panu Chrystusie Oycom w Domu Bożym zacnym Mężom X. Janowi Chocimowskiemu w Woiewodztwie Ruskim i Podolskim, X. Franciszkowi Jezierskiemu w Woiew. Lubelskim, X. Franciszkowi Stankarowi w Woiewodztwie Krak X, Krzysztofowi Kraińskiemu w Woiew. Bełzkim Wołyńskim,Biskup om Kościołów Pana Chrystusowych reformowanych Ewanielif święta i innym wszjstkim— przez szczęśliwego pasterstwa życzy X, Jàn Zygrowiusz z Wieruszowa* Na końcu: z Senapaniowiec w dzień Gromnic 1611. Miewali niektórzy reformowani Pastorowie chęć mieć biskupstwa, iak w Anglii» a tak Zygrowiusz Supperatten-j dentów nazwał tu Biskupami.

a. Epichrema albo Dowód porz§dne-go posłania na urzgd pasterski Pastę-;

— 52 —

rzow kościoła S. Katholickiego Apostolskiego Ewanielickiego, a utracenia c n e go od pasterzów kościoła rzymskiego przez X. Jana Zygrowiusza z Wieruszowa kaznodziei? prawdziwego słowa Bożego w Zborze Faniowieckim napisany cum consensu superiorum. w Paniowcach drukował W. Małachiowicz R. 1609 8vo typ . goth. 107 stron, prócz przedmowy i reiestru. Dedykacya przypisana i tu— tay : Przewielebnym w Panu Chrystusie Oycom Biskupom i Pasterzom wszystkim kościołów Bożych, Reformowanych, Prawowiernych w koronie P o l -•kiey wszędzie bedacyro.

5. Goniec Catholika Reformowanego przynoszący Diatribe albo Porównanie Wiary S. katholickiey tak na Wschód, iako na Zachód słońca przedtym p» wszystkim świecie bçdacey, a we wszystkich fundamentalnych zbawiennych Ar-tykulech' zgodney, z teraźnieyszym k o ściołem rażwanym Ewanielickim ; a zaś z kościołem teraźnieyszym Rzymskim, iak-

• — 53 ~

rńiarz przeciwney od X. Jana Zygrowiu-; sza z Wieruszowa, Ka/nodzieie słowa Bożego prawdziwego w Zborze Panio-wieckim napisany» cum lic» Super* w P a niowcach drukował W. .Małachiowicz R. P. 160g. typ. goth. stron. 448» prócz przedmowy, reiestru e'c. T o dzieło przypisane Janów Potockiemu, o którym powieda, ze kościół, szkołę, drukarnią utrzyinuie. Z tego druku r. 1608 p o -kazuie sie, źe wczesniey, nim «Łaszczowa przeniesiono drukarnia, tu iuz była typografia, albo ze może ca*a powieść Węgierskiego J. c. mylna. Przeciwko Z y -growiuszowi pisali a) przeciwko Gońcowi X. Justus Rabus Jezuita: Antidiatribe albo odprawa Gońca Podolskiego w Krakowie w Druk Mikołaia Loba 1610.— b) przeciw Papopompe.' X. Olbracht Borkowski pod tytułem: Minister wytknio-ny> a Papież obroniony, w Krak. w Dr, Symona Kempiniegó 1611 4to.

4> Epithalamia irt honorem nupt'arum

generosi Domini Dni Joannis Polftnovii

HisU Druk. Tom II C

— 54 -

de Polanovîce Sponsi et Generosis. LectissiĄ maeque Firginis Annae Starzickîae Sponsae scripta ab Amicis Jmpressa per L. Malachio-wicz T.M.D.J. P. to znaczy Magnifia Domi-*-niJoannis Potoccii A. 1608 N on. Junii Ąto l arkusz Przyjaciele podpisani : M. Ba'" thasar Fellgiebel Lygio-Silesius Scholœ Nob.

Joan, Potociœ Rector., i Thomas Cimer-

manus Camenecensis Lib. Art. Studlosus.

Jan Potocki Woiew. Bracławski umarł r. i 6 n ob. Niesiecki III 688- Po śmierci iego wezwany był Zygrowiusz do Litwy ob.Oiof. Liedergesch. p. 201, umarł tamże w 5o r. wieku r,1624. • Węgierski Slav. Ref. p. ^40. Wiçcey iest Zygro-wiusza pism, ale niemasz ich wiçcey W Bibliotece 3W. Ossolińskiego.

W Papopompie Zygrowiusza sa także i wiersze, ale bardzo niezgrabne, całe pismo iest przeciw Janowi Paulinowi czyli Piotrowi Łarzarzowiczowi z Wieruszowa, który pisa! Missy a Lutra 1Zwingliusza przeciw Z) growius/.owemu dziełu Epichiema.

j * Niewiem do iakiey drukarni czyli do s

Toruńskiey, czyli do Loska, czyli do Pa-^

— 55 —

niowiec lub Łaszczowa, należy pierwsze wydanie Kazań Abrahama Skulteta n a Polski Język wybornie przetłumaczonych. Abreham Skultetus rodem zZieloney Góry (Griinberg) w Dolnym Szlasku urodzony 1566. może umiał sam trochę po Polsku bo aż do r. 1657 bywały tam nawet i kazania Polskie w Kościele Polskim, ale zapewne to, co umiał, bawiąc zawsze w Niemczech, iuż dawno zapomniał ob. joecher Gel* Lex. IV. p. 550. Był t e n że Skultetus nadwornym Kaznodzieja Fryderyka V.. Xiążęcia Elektora Reńskiego czyli Woiewody Reńskiego w Heidelbergu i niesie o nim wieść, że on wraz sr. Elektofowa Królewna Angielska Jakuba I. Córka, nieszczęśliwego Elsktora na--mówił, aby przyiął koronę Czeska r. 1620 która tylko przez iedne zimę na głowie swoiey u t r z y m a ł , a przeto dał powód do tegoï że był nazywany królem zimowym. Gdy po bitwie na Bialey Górze pod Pragą musiał uciekać Fryderyk V.. to

C

Skultetus nie miał więcey gdzie bawić u P a n a , któremu Hiszpani z Niderlandów przybyli dziedziczne zabrali państwo. Przecież znalazł nareszcie plebania w Emden w F r y z y i , gdzie niegdyś był i 3an. Łaski młodszy ob: Pińczów, i tam umarł r. 1625 d 25 Października. Pisma iego rozmaite historyczne sa ważne, ale i kazania nie poślednie, a lubo w N i e mieckim ięzyku mniey piękne, iednak co do treści swey zawsze wielka w a r tość maia, bardziey moralne, niż p o l e m i czne, iak w owym czasie ledwie nie wszy

stkie inne bywały. O wartośrj ich obacz JX. Juszyńskiego zdanie, gdy pod artykułem Rey opisuie Postylle pod iego imieniem, iego nakładem wydang. Gdy Fryderyk V. chciał, aby iego nadworny kaznodzieia Skultetus miał na homagium w Wrocławiu kazanie, niedopuścili mu tego Wrocławscy Ewanielikowie Luteranie r. 16x9. Miałem przed sobą w Wror cławiu;

- 3 7 -

Abrahama Skulteta Postilla Kościelna przez cały rok, przetłumaczona na Polskie fol. Część I. 408. str Dedykacyj trzem Córkom przypisał Jan Theodorik zPotoka Potocki Podkomorzy ziemi H a -lickiey, a to naymilszym Corkarn swoim Zofii, Annie, Magdalenie, Helenie zdro» wia, dusze i ciaia typ. goth. wszystko z Chronostychem: DobrzeC naM panie żeś nas Vnlźył, to iest 1607. ieźeli sie nie rachuie Ł. Rozumiałby iednak, i e trzeba rachować Ł. a tak będzie r, 1657. Exetnplarz który widziałem z d e d y k a -cya iest teraz w Bibliotece Wilanowskiey J P . Tomasz Adam Chłędowski przywodzi Edycy§ Toruńską r. 1657. 908. stron, fol Spis p. 89« JW. Hrabia Kuropatnicki posiada edycyg wŁosku 1616 fol. Ja «am mam edycya podobno Toruńska, ale nie cała i zdaie mi się, że Wilanowski exem-plarz iest bity takiemi typami. O T e o -doryku Potockim nic nie znalazłem w Niesiećkitn. Oryginalna edycya tych ka»

— 38 —

zań Kirchen-Postille była w Lipsku r. 1 6 u ob» Georgi Buecher Lex T. IV, p . 18.

P I Ń C Z Ó W , Miasteczko ludne, 5000™Mieszkań

ców zawieraiace, mil 9 od'Krakowa 4 od Wiślicy, do r. 18«4 stołeczne Mar-grabstwa Pinczowskiego, do którego Ciiro-berz, Szaniec, Mały i Wielki Xiaż n a leżały, pięć kluczów ogromnych, ordy-nacyi Myszkowskich, a teraz Hrabiów Wielopolskich, niegdyś było dziedzictwem to miasto Oleśnickich, którzy nay-pierwey w Polszczę reforme przyieli ( Je* drzey Węgierski Slav. Ref. p. 229) Mi-kołay Oleśnicki założył tu szkole r. 1550-51 gdy Franciszkanie klasztor \swoy o-puścili, albo iak drudzy piszą, opuścić musieli. Zapewne i nie wiele poźnięy założono tu drukarnig. Pełne było bawieni Miasto rozmaitego ludu r. 1551-59 iak pisze Lubieaiecki Hisł. -Reform.

p. 148 i ' t u nawet tłooiaczona byià «jel-

- 5 9 -

i a Biblia Radziwiłłowska, która 1563. wyszła w Brześciu Litewskim. Ringe!-taube p. 95. Rektorem szkoły był Piotr Statorius (StoinskiJ Francuz, rodem ,z Thionville w Niderlandach, pierwszy Grammatyk Polski (Lubieneicki 1. c. p . 148). Jednak tylko r. 1556. 1559. I560 1561. pokazuia się tu druki Daniela z Łęczycy, który iuź drukuie w Nieświeżu w Litwie, r. 1564

R\ J559 przywodzi JP. T. A. Chłer-dowski p. i . Responsio de controversiia

Stancari scripta a Philippo Melanthons

A. D. 155,3. Pincz'jviœ in officina Danie-

lis Lanclcii A. P' 1559. 28 kart. Hoff

mann zaś p.30. Epistolœ Ecclesiœ Tiguri-

nck ad Ecclesias Polonicas.

Msmy przed sobą pismo Jana Ł a skiego młodszego, który w Anglii i w Frankfurcie nad Renem przewodniczył Zgromadzeniom Reformowanym, Bibliotekę Erasma Roterodamczyka kupił i w Etnden długo bawił, gdzie po nim ie-szcze wiele ksiaiek z Biblioteki Erasma

t.

— 4o

zosra*o , ob. Pamiętnik Warsz, V I I I 50 Tegóz Łaskiego, który od r. 1556 bawił w Pińczowie (Ringeltaube p. 87) pismo Brevisac compendiaria responsio ad colle-etos certos quosdam ex Erasmo. Albero per Stanislaum Hosium tit. Varrmens. Episçtpum articulas de doctrina Jo, a La-scą ati/ue huc in Poloniam transmissa simul-eue ad libellum ipsius editum de oppressa venus quan expessoverbo Dei.Per ipsummet Joannem a Lasco. Percutiat te Dominust

Paries dealbate Actt 23. Druk bardzo piękny, sign,. A. N„ 4te typ, ant- Na końcu. Pinczovice in officina Danielis Anno Salutis humanœ 1559 III, Maii. Przypi

sane to dzie!o Janowi Hrabi Tarnowskie-:

m u , Kasztelanowi Krakowskiemu,

R. 1560 aź do 1561 Uwagi Łacińskim içzykiem pisane na dzieło Kromera de vera et falsa religione 8 v o. Piotra Stoińskiego pismo przeciw dogmatowi Stankara. Nareszcie Frycza Modrzewskiego Pismo przeciw Orzechowskiego dziełu Fricius cf. Bent. II 71. 75 Narn.-

lio simplex rei nova et eiusdem pessimi exempli, simul et querela da iniuriis et ezpostulatio cum Stanislao Onchovio Ro-xolano. Pinczowiee in officina Danielis. 1561 fcvo sign. A-G 5. \fi arkusza.

Mamy ies cze i dwie Mowy pogrze-ï n e Łacińskie na śmierć tegoż Jana Ł a s kiego w Pińczowie r, 1560 drukowane obie in 4I0. Jedna Piotra Statoryusza czyli Stoińskiego Starszego 2 l/i arkusza typ* ant. Dm^a Abela Sylwiusza. Druk bardzo piękny typ. ant. ob. Bock,

Historia An\itrimt. II ,93,

Polskie Druki, 1, Jeden tylko rnamy po s p, X. B c -

eucickim druk Pinczowski wiego Biblio-tece Uniwersytetowi Krakowskiemu d a -rowaney 4to, a to podobno iu£ Edycya druga, bo pierwsza może iuź r. 1557 wyszîa cf. Bock. Hist. Antitrinit. I. 307. „ Marcina Krojvickiego Obrona Nauki „ prawdziwey i wiary starodawney krze-„ ściańskiey, ktorey u ^ y l i Prorocy, Rry-5, stus tSyn Boży i Apostołowie iego

_ . 4 a ~-

„ tfwiç-ci e t c . — Na korlcu; „ drukowano ,, w Piiiczowie w drukarni Danîelowey „ od Narodzenia Syna Bożego r. 1560" 245 listów czyli kart liczbowanych po iedney stronie. Reiestru 16 kart, 4to. Edy~ cya trzecia Wileńska 1604 wydana kosztem Ninińskiego ob. Wilno. W tey trzeciey Edyryi list JrŁrowickiego do Jana Bonera opuszczony, ale w texeie inne przydane rzeczy. Te Edycyą r. 1560 przypisał Marcin Krowicki Janowi Bo-nerowi. O życiu tegoż Krowickiego ob. Bock 1. c. 207 i p. 108 < cf. WILNO, ŁOSKO.

2. Traiedyia o Mszy przez Bernarda Ocjiina z Senny, w Pińczowie w Drukarni Danielowey nakładem Doktora Liztnani-na 1560 8vo kart 374 ob. Osińskiego życie Skargi p. 73. Dokładnie)szy zaś opis iest w Wypisach JP. Ludwika Sobolewskiego Prof. Adj. Wileńskiego z Wiadomości JW. Ossolińskiego p. 102. Nie Franciszek Lizrnanin, który sie znowu P a włem raianuie, lecz zapewne ktoś inny pod okiem iego zdziałał to tlomaczenie.

.— 43 —

*. O Zwierzchności Papieskiey; ieszcze p zed 1560 ob. tamie p. 194.. Źe Lisma-nin nazywa się w tych pismach Tiguri-

nus, rozumiem, ie to dla tego b y ł o , i e (}>ciał udawać, iakoby do Reformowanych Szwaycarów Tlgureńczyków czyli 7uricha Obywateli należał gdzie refor-me wprowadził Zwingli, chociaż zapewne iuż wtedy Lismanin do Aryanów czyli Socinianów Polskich w Pińczowie v

był przystał. Wszakże przed r. 1565 Arya-nie Ecclessia minor i Reformowani Ewa-nielicy Ecclesia maior nierozłączali się iawnie,- lecz stało się to dopiero na Synodzie Piotrkowskim roku tegoż 1565. 0 nawróceniu sie Oleśnickich w trzecim od Mikołaja Oleśnickiego stopniu ob. Ci-

chocii Alloquia Osiecensia 1615 p, 111, 119» Węgierski CJedrzey ) poczytuie ( p .

159 Slav. Ret) drukarnia Pinczowska, za pierwsza reformowana ewanieîicka dru-îarn ia , i twierdzi, i e stąd do Łaszczowa, daley do Paniowiec, a nareszcie do Baranowa przeniesiona była ob. Ła«

44

rzezów i Paniowce, Baranów. Druki Ewa-Bielików reformowanych wydawał n a y -p-ferwsze Maciey Wierzbieta w Krakowie. Ar/anów podobno Alexius Rodecki ob. Lucłiwice, Kraków.

Do Wierzbiçty trafił i Piotr Stato-rius z pierwsza Gtammatyka Polska w Ł a cińskim Języku: Pulvnicœ Grammaticea

Jnstitutio in eorum gratiam, qui eius lin

gua elegautiarn cito et facile addisce-

re cupiunt. Cracoviœ apud Mathiam

Wierzbątam Typographum Regiutn 1568 Svo typ. curs. latinis, ale co po polsku to t) p. goth. Sign. A-Q Dedykacy§ zaś przepisał Autor Jedrzeiowi Dudyczowi niegdyś B skupowi Pieciokościelnemu, który w Krakowie mieszkał wtedy: An.'

dteœ Dudîtio P. Stuieński S. P. D. na końcu tego listu Cal. Jutii Cracoviœ r.

1567» Wyraża tu P.S. źe tę grammatykf za namową Prospera Prowana Żupnika Wielickiego (Aryanina także) u ł o ż y ł , ' aby trudność ięzyka nieodstręczała w naygościmiieyszym Narodzie Cudzoziem-;

— 4 5 -

cow, żeby tu osiadali. Łacina dobra, a uwagi o Polszczyznie, i wyrazy Polskie tak dobrane, źe wnosićby prawie moźn^, iż Rodacy pomagali mu do le?o dzieł?. Ale iak Meniński szczegoln eysze mif | poiecie do obcych iezyków i iego Gram-matyka ma wziçtosé swoif zasłużona, tak też może było i z Piotrem Stoińskim rodem z Thionville w Xiestwie Luxern-burskim na granicy Francuzkiey. Że tam mówią iuż po Francusku , to i Sta-torius pospolicie za Francuza bywa uważany, gdyż nawet późniey to Miasto do Francyi sie dostało. Bock nazywa go ie-dynie Lotaryńczykiem, ale to w zi a ze-niu bardzo obszernem, kiedy Niderland cały zwany był Lotaryngia przez czas k r ó t k i , iak było Państwo Lotaryńskie, nie Xiçstwo lecz część Monaichii Franków po Karolu Wielkim.

P I Ń S K Miasto w Litwie nad Piną rzeką. J e

zuici mieli tutay Kollegium z drukarnią."

t

Hebdamas sancta pii sacerâotlss t XXXVI •perquam nervosae meditationes Sacerdotum octiduanae recollectioni, et non Sacerdotum immo et menstruo usui ad profectum spi-ritualem mire conducentes. Pinsci typ. Col. S. 7. 1729. str. 149. XVL sign. A — H .

Wszelako r. i 7 4 5 . Jezuici kazali > Wilnie drukować typami akademickiemi Monumentum doloris fol. sign. A — L i kazanie Polskie. Źal z uwagą nad śmiercią iw. pamięci JW. Xiążęcia Michała Serwacego na Wiśnio wcu Wisniowieckiegoetc. Woiewódy Wileńskiego, Hetm. W. W. X. Lit. etc. Fundatora sWego. sign. W. — P . MiSŹe bydz z przyczyny, iż w Pińsku tak okazałego druku niemieli.

P I O T R K Ó W * Miasto trybunalskie w Wielkiey Pol-

Jżcze, w Województwie Sieradzkim do-eyć znaczne. R. 179a. było stolicą departamentu pod rządem Pruskim, aż Regen-cyą i Komerç przeniesiono do Kalisza

t, I 8 O Ï . W Piotrkowie mieli Jezuici swo*.

je szkoły, które dostały się potem Piia-rom po r 1772. Akt H Szkolny: Baiazet 1 Tamerîan czyli raczey programm do tego aktu n 1714 w Piotrkowie danego drukowany był w Kaliszu u Jezuitów pod tytułem Prœsidente Jllmo etRevD. Cbri-

stino Dunin Karwie ki Custode Gnczn. etc.

Vice Mareschalco Jll. Dno Stanislao Va-

leriano de Janowice Chwalibóg Subda-

pifero Palatinatus et Judice Casirensi Cra-^

coviensi, Polano Tribunali oblaii duo Va~

stator es Baiazethes et Tamę lanes perillu-

stri juventute Collegii Wierzboviani Soc,

Jesu Petncoviae Anno judicati in terris

Dei hominis inii Die . . . Mens. Novembr

Calisii\ typis collegii Soc. Jesu. fol. 3. arkusze.

Zapewne w Kaliszu lub w*Łowiczu także z wielą błędami drukarskiemi drukowano: Summus Pontifex Romanus ad

Sancta Apostolica Catholira Romana Ec-

clesia per Decretum serenissimi Tribuna-

lis regni Poloniarum Petricoviae in Ar-

48

chîdiaecesî Gnesnensi vindicata contra Sa->

Truelem Szelvigium Doctorem Gymnasii G.:'

done.nsis Auctorem et asseclasfauctoresqut

hbri très, cuius titulus exîdiomate Getma- I

nicn fideh'ter in Latinum transformatus,

S'ilicet: Soripturae conformis probatio et

demonttratio hoc est—m amgiey stronie

reszta fuccincta et expressa realis infor-

matio, quidnam in Papatu credatur et quid

jtixta verbum Dei credendum sit etc.—-*

Gedani typis David Fridrich Rhet. Lypsi~

îs invemendum apud Martiium Hellevort

esponens, per quod autor cum suo libro

et tribus asseclis condemnatus Anno Do-*

mini 1718. d. 10 Februarii. fol. 3 a rku

sze,- drak szkaradny, zbity i pełen omyłek. Dzieło Szelwiga Xiçdza Gdańskiego wydane r. 1^87- ed. I i . 1692. po śmierci jego r. 1715 skazane na spalenie w Pi )-t-ko wie r. 17»8> tarnźe spalone zostało. Peycer księgarz Warszawski, Rete drukarz Gdański i Samuel Fryderyk W;llenberg nibyto Szelwiga przyiaciel, który za p o ły «ramia pisał ob. Jo. Chrùto Klotii de

libris autoribus siiii futalibus liber singuć latis Lips. 1768 p. 65 byli tu slavani s Szelwigiem iako adherenci iego, ale Ma-» gistrat Gdański przecież potrafił skutki wyroku t<*go wstrzymać, a tak skończyła eiç rzecz cała na spaleniu książek i zakazie onych surowym. Tytuł prawdziwy Saelwigowskiego dzieła , iest : Schriftmae-szige Pruefung des Pabstthums 1692. ob Li— lienthal theol. Bibliothek, Koenigsberg 1741 8vo p. 688- Dekret Trybunalski znaydu-ie się w różnych pismach Niemieckich przedrukowany, ob. tamże i u Klotza; o Willenbergu ob. Lilienthal 1. r. 1021,1022.

R. 1792. Sprowadziło Zgromadzenie X.X. Piiarów typy Łacińskie z Lipska, a r. 1793 Niemieckie z Berlina, tak dla drukowania książek szkolnych, iako też i dla druku rządowych pism Kamery i Regencyi. Ta drukarnia trwała pod dozorem X- T h o -karskiego do r. 1801. kiedy Rtgencya i Kamera przeniosły s'ę do Kalisza.

1. Grammatyka Narodowa na Klasnę I. II. i III. 2. Wypisy Łacińskie na KlaS-

Hin. Druk. krak. T. H. D

\

— 5o -

sę I. i IL 3. Nauka Chrzesciańska { obyczajowa. 4. Historya starego i n o - j wego Testamentu po Niemiecku i po P o l sku. 5. Zycie Pana i Zbawiciela naszego. T e dzieła wyszły w Piotrkowie r 1795. a r. 179*. Schula pietatis seu Sehc-

tiares devotiones ad usum juvrnlutis scha-l

larum Piarum. Petricoviae, typ. Collegii

V P. A. MDCCXCIF. Polnisch und d e -utsch ABC-1 796. Tę wiadomość winniśmy JX. P a . ł o w i Kotowskiemu, Rektorowi Szkół pobożnych w Piotrkowie znanemu z uczonych prac historycznych.

P Ł O C K. Mamy tylko :

Uwagi nad zasadami podatkowania, a I w szczególności nad uregulowaniem podatku gruntów ego i ustanowieniem Maximum onego w za,losowaniu do Xiçstwa Warszawskiego prztz R. R<mbielińskiego P r e fekta Departamentu Płockiego, w Płocku w drukarni pttftkturalney 1811. 8vo. 95

Stron. Druk piękny przedmowy i niejicz-bowanych stron. 12. T u na stronnicy 11 mianuie się pod ostrzeżeniem Drukarza:Len-tecki et Compagnie Drukarz; a w ostrzeżeniu wyrażono, że teraz dopiero ta drukarnia założona była.

Wiadomość o Mieście Płocku przez Wincentego Hippolita Gawareckiego. — Warszawa nakładem i drukiem Zawadzkiego i Węckiego 1821. 8vo 92 stron. W tein dziele p. 62,, Drukarnia ta ( t . i. w „ klasztorze Podominikańskim ) iest przez „ P. Samuela Losmana utrzymywana. „ Dzienniki, popisy szkolne, i pisma są-„ dowe bywaią w niey wyciskane " a pag. 77, Przedsiębierze Towarzystwo naukowe Płockie podnieść nie wiele znaczącą dotąd drukaruią Płocką.

List ninieyszy Męża uczonego obiaśnia rzecz dokładiiey" Siedząc usilnie tt troźytno-,, Sci Płockai stan iego dawnieySzy,wykrytem 3) nie zostało, aby w tern mieście w upłyńio-iv*nych wiekach drukarnia exyslowaia, lu-

D*

— 52 —

,» bo Jezuici na począku XVII wieku przea „ Biskupa Łubieńskiego do Płocka wpro-* „ wadzeni zostali i Szkoły publiczne utrzy-„ mywali, przecież pisma (ieźeli iakowe ,, wydali) w inuem mieyscu, a me W P ł o -„ cku drukowane bydź musiały. Dopiero „ w r. łgoc) za staraniem Rayrnunda Rein-„ bielińskiego Prefekta departatnertu P ł o -, ckiego, drukarnia w Płocku początek

„ SWoy wzięła, trudnił się nią nieiaki P. „ Lentecki i następuiące pisma u niego na „ widok publiczny wyszły.

i . Tymczasowa Jnstrukcya do odbywania czynności mieyskicb z daty ao P a ź dziernika 1810; z dzieła francuzkiego: Ma

nuel des Maires et de leurs adjoints u ł o żona.

-2. Książka do nabożeństwa pod tytułem : Ziemia S. do Polski przeniesiona

» albo droga krzyżowa , naprzód krwawemi Zbawiciela Świata śladami w kościele Bra

ci mnieyszych S. Franciszka Reformatów

Prowincyi Wniebowzięcia N. Panny Ma

ryi fundowana dla pożytku dusz ludzkich,

— 53 —

za pozwoleniem Zwierzchności Ąo druku podana in 8vo w Płocku 1812.

3. Msza Polska do śpiewania czterema głosami do znąney kornpozycyi niemiec-kiey przystosowana, końoem użycia tego do nabożeństwa młodzieży w Gimnazyurn Płockim przez Rektora tego Gimnaz. (Ro-sego) w Płocku 1811 8troa \Q.

4. Pustelnik Narodowy przez Jędrzeia Swiderskiego wierszem in 8VJ 1816. Od roku 1817 aż dotąd trudni się d.ukarnią w Płocku P. Simuel Losstnann i nastę-puiąee dziełko u niego drukowane było: ^

5. Spostrzeżenia i uwa&i nad bogactwem i charakterem Narodowym w królestwie Polskim in 8vo 1817 przez Jana Broroir-fikiego.

W Drukarni tey od początku Dzienniki Woiewodzkie, popisy szkolne, i pienia sądowe, obwieszczenia i. t. d. wyciskane bywaią.

Płock ao Września t%2*,

W. Gawartcku

— êi •>—

W Monitorze r. i8a4 d. i 3 Kwie

tnia iest ogłoszenie na prenumeratę na dzieło Woyoiecha Olszewskiego o prawni-ctwie Cywilnem 1824. JP. K. Kulik podpisał się iako drukarz w Płocku.

Mamy przed sobą: Bajki i powieści •Stanisława Jachowicza w Płocku drukiem Karola Kuliga 182i. 87. str. 6. nieliczbo-wanych reiestru. 12100 mai. druk piękny, papier wyborny.

P O C Z A I O W . ' Sławny klasztor Bazyliański Unia-

cki na Wołyniu o dwie mile od Krzemieńca w dobrach teraz Hrabiów T a r n o wskich. Drukarnia tuteysza dostarczała kościelnych druków kirylżcą bitych D u chowieństwu i ludowi uniackiemu w wiel-kiey obfitoici aż do naynowszych czasów, a prócz tego wychodziły t u , a wychodzą i teraz i Polskie książki. Sopików przytacza druk Poczaiowski Słowiański r. 1618 ob. Pam. Warsz. T. V. 1818 p. 16. wypis

— 55 —

Lindego. Hofmaan w Rękopiśmie p. 124 powieda : źe Poczaiówska drukarnia założona była r. 1702 za przywileiem Augusta II. Ale zapewne tutay tak, iak i gdzie indziey bywało, że iuź istniała drukarnia dawno przed przywileiem. R. 1755 otrzymała , ta drukarnia i z Rzymu przywiley na druk Łacińskich, Polskich i Ruskich książek, gdy Bractwo Uniaokie we Lwowie (zapewne Stauropegii) chciało iey zabronić druków Ruskich. Tę wiadomość miał Hoffmana od. X. Czarkowskiego przez Maiora Brodowskiego w liście r. 1755 d. b

Listopad.», JP. Hlebowicz w Pam. Wileńskim wywodzi Poczaiowską drukarnią od Gitrog-skiey Tom II. 4. 3. r. 1821 ob. Oitrog. Mamy przed sobą.

1. Grammatyka Języka Rossyi*kiego dla użytku Młodzi Polskiey w Gimnazium Wołyńskiem wydana przez Michała Bu*' towskiego w drukarni XX. Bazylianów w Poczaiowie Roku 1809 z tytułem Rossyi-skirm i Polskim na iedney karcie 8vo 342 stron, liczbowanych 28. nieliczbowanych

.*- 56 —

po Rossyisku na pierwszey, po Polaku n* drugiey stronie. Przedmowa uczona rozprawia o Słowiańskich elegiach Owidyu-Sza: et Getico scripsi sermone llbellum

dla Gotów, o Glagolicy naystarszèra abe

cadle Słowiańskiem. Wszelako nie tai Autor niepewności twierdzeń swoich. Za pierwszą Gramatatykę Słowiańską kłidzie Melecyusza Smotryskiego. Kopczyńskiego Gramraatyka była wzorem P. Butkow; ekiemu.

W bibliotece JW. Ossolińskiego następujące dzielą.

Liturglarioo iii słuieb iik soderzaszcz w

sieb e po czynu S, Wostocznyia Cerkwe Iiiturgii, iże w «w. Otcow naszych Joanna Zfatomtego, Wasiłia Welikaho i G r i -goriia Dwoesłowa s służbami Hoapoduy-m i , prażnicznymi obszczymi Tretie typom zdadesia w Obiteli Poczaiewskiey r. i655.

». Woysko serdecznych nowo rekrutowanych na większą chwałę Boską aftek-ów «te. 1739. w Drukarni Poczaiowskiey

- 5 7 -

WW. OO. Bazylianów Unitów. 4to typ łacin. Dzieło X. Hilaryoua od N. Sakramentu Karmelity bosego, unieśmiertelnione ^rzez naszych Poetów {S. P.).

4. Josaphatidos sive de nece B. Josa^

phat Kuncewicz libri très a Fre._ Josaphat

Jsaka:viaz Ordinis Divi Basilii Magni. Ty*

pis S. R. M. Conuentus Poczaioviensis O. S.

Basilii MDCCXLVIII 4 to. Przedmowa

broni Jsakowicza przeciw twierdze

niu Scherera, twierdzą toż samo Niesiecki i Janocki, że istotnym Autorem tey piękney poezyi iest Mikołay Kmicic Jezuita. Nay-mocuieyszy, i ieźeli prawdziwy, przeso-nywiiący dowód za Jsakowiczem iest: że Jozafat Kuncewicz poniósł Męczeństwo 1 2go cjbr. 1623. a Kmicic iuż w r. 1622 zyó

przestał, a zatem Jojaphatydy pisać ni« n)ógł.

5. Zabawki wierszopiskie przez Józefa Rzewuskiego Starostę Drohobyokiego ( t . i. Wacława Rzewuskiego Hetm. Polo, Kor. potem kasztelana Krak. — Jest tu

— 58 —-

Żółkiewski, Władysław pod Warną etc.) R. 1762 w Poczaiowie w Druk. J. K. M. i Rplitey XX. Bazylianów 4to.

6. Sława prześwietnych w Polszczę i-mion po ziednoczeniu ślubnym Stanisława Potockiego Chorążego W. Kor. z Józefą Mniszchówna kasztelanką krakowską: od Nayobowiązańszego klasztoru Urnańskiego Z. S. B. W. na widok wydana Roku 1770 d. 19 Marca n. kal. w Typogr-afii J. K. M. Mjnasteru'Ponzaiowskiego Z. S.B. W. 4I0. Wiersze. — Cicho o nich u Juszyńskiego; ale któżby się doliczył wszystkich wierszowanych paut glrykow. Tymczasem ten nie należy do naygorszych S. P. Równie i tk z Czę»t>chowskiey, tak i z Poczaiow-skiey drukarni ma Polâka naywiçcéy Książek do Ijąbóźeastwa.

Geografia starożytna stosowana do d«bieysz*-y z któtką wiadomością o Chronologii podług przt'dnieyszych w tym względzie wzorów dla pożytku uczącey się młodzieży içzykiem polskim ogłoszona przez Józefa Uldyńskiego drukowana w

- 5 9 -

Poczaiowie i w Krzemieńcu 1819- Svoaai stron, to dzieło drukowane w Poczaiowie.

7. Grammatyka Rosyiska w Poczaiowie u WW. 0 0 . Bazylianów 1778 4to JQ3 s t roa t 7 nieliczb, druk piękny. Autor tey Gratnmatyki M. Lubowicz L Ł . O . i A. Pisarz, ofjaruie to dzieło, iako wypis z Łomonosowa JO. Xiçciu Adamowi Czartoryskiemu Generałowi Ziem Padol-skich.

PODHORCE ( S. F . ) Wieś Rzewusk'ich w Galicyi w Cyr

kule Złoczowskim, leżąca przy drodze prowadzacey ze Lwowa do Brodów, z

pięknym pałacem i ogrodem.

Carmen nuptiale JllusirissitnU Excel-

lentissimisque sponsis Joanni Chodkiewicz

Senatorio Samogîtiae Praefecto etc. et Lu-

dovicae Rzevuska , lectissimae Palatini

Cracoviensis Campestris copiarum Begni

Ductoris Filiae, sub auspicatisńmas Eorunt t

n-uptias dedicatum. Podhoreci A. D. M.

— 6o —

DCC: LX. VI. 410 k. 9.—Wiersz ł a c i ń ski z tłomaczeaiem polskim. Po łacinie cecinit et applauńt nomine Collegii Cre-

menecensîs Soc. Jesu Deiphilus Jsrnaritn-

8is Pastor Arcas." — „ Przełożył na Polskie (wiersze) X. Grzegorz Piramowicz Soc. Jesu. Głucho o nim w Dykcyona-rzu Juszyńskiego. Oto próba wierszy Piramowicza: N J Ź więc! szczęśliwym, któryś oblubień-

cem , L a u r , co zwycięzkie wieńczył Dziadów

głowy Łącz przemiiaijic z ślubnym oraz wień

cem , N u ż ! zwawey broni ostry blask m a r

sowy Wodzu Małżonku pomyślnym ^ ł ą c z e

niem Ziednocz wraz z pięknym Himena pło

mieniem Uwieńcz mirtem przyłbicę !

Drukarnia Podhoreoka była zapewne prywatna Rzewuskich- Nie musiało bydż

, — 61 —

u Panów Polskich rzeczą niezwyczayna, miewać drukarnie; tak n. p. widziałem w Brzezanach w Zamku niegdyś Sieuiawskich (przekształconym nie dawno na browar) wiele typów ołowianych, zabytek podobno drukarni prywatn*y.

P O D G Ó R Z E . Miasto naprzeciw Krakowa od J ó -

zefa II. Cesarza założone za Wisłą po r 1780 nie miało nigdy drukarni, atoli znalazł się r. 1785 i tam księgarz introliga

t o r , który wydał katalog niewielkiey swey księgarni: Katalog Xi#g na Podgórzu woliny m mieście J. C. K. Mci u Filipa Nery-usza Stanisława Stokłosińskiego pod Nrem 98. na Ulicy Wielickiey przy Wiśle znay-duiących się w różnych językach, po Niemiecku, po Polsku, po Łacinie, po Frań-* cuzku, po Grecku, po Włosku, Czesku i t. d. drukowany Roku 1785. 8vo 2 ark; Pożyczał JP. Stokłosinski , iak sam doń<-•i książki na dai 6. za złożeniem warto

— 62 —

Ści po 7 1/2 graycarów do .przeczytania. Było dzieł wszystkich do 58o, a między temi i niektóre ważne ^starożytne polskie, między któremi 10. Niemieckich in 4to naywięcey duchownych. Tytuły ich tak źle wydrukowane, że ie ledwie zgadnąć można, dzieł in 8vo 20. — Z Czeskich dzieł było tylko iedno, którego JP. Sto-kłosiński nie wymienił po t j tu le , lecz tylko położył : Xiążka Czeska do Nabożeństwa.

P O Ł O C K. Kiedy Jezuicka tu drukarnia nastała

nie iest mi wiadomo. Tomaszewskiego Jagiellonida, Miesięcznik Połocki 1818 k o -muź nie są znane? Miesięcznik Połocki był przez czas nieiakiś w Galicyi zakazanym , iak wieść niesie, ale zapewne stało Biç to przez pomyłkę i dziś bfdzie wolnym.

* — 65 —

P O Z N A ń Hoffmann p. 33 bardzo późno Pozna-

niowi przypisuie drukarnią, dopiera od Neringka po r. 1577. Atoli rozumiećby można, że miasto tak hannlowne, ludne i bogate iuź musiało mieć i wcześniey swa* ię iaką typografią. Jednak nie znayduię daty rycbleyszey, iak r. 1559. 1^*5 Janoc.

I. 290 druki Jana z Sącza w Pułtusku ob. Pułtusk, na których on się nazywa Typografem Poznańskim Chalcographus Po-

snaniensis. Kalendarz u Wietora w Krakowie bity r. i526 kosztem tegoż Jana z

Sącza Hist: Druk: Krak: p. 182. zdaie się oczewiście dowodzić, że tenże J^n z Sącza Wtedy w Krakowie był księgarzem, a to stąd wypada: że dopiero przed r. i55g założył handel i drukarnią w Poznaniu. Jnne Wielkopolskie druki w Krakowie tłoczone n. p.

Mszał Płocki r. i5a5 Gnieźnieński i525 iako i ów Kalendarzu Hallera w Krakowie na Ulicy S. FI oryana u Jana z Sącza prze-ddwany z drukarni Wietorowskiey r. i5a6

— 64 —

zapewne udowodniaią, iż dopiero po r;

i526 Jan z Sącza do Poznania się prze-.

niósł, ieźeli tu kiedy drukował.

I. Jan z Sącza. Jest on Księgarzem ieszcze w Krako

wie r. i5a6. ob. His.t. Druk. Krak. p. 18. Drukuie potem w Pułtusku r. i555. ob. Lelewela Blbliogr. ks. dwoie. p. 191 gdzie na dziele Lippi Aurelii oratio de pa.ssio—

ne Domini nazywa się Chalcographus Po1-

toviensîs t. i. Drukarz Pułtuski. A wspomina ieszcze Janocki Janociana 1. c. 28g. dwa druki iego także Pułtuskie r. 1539. i 5 4 o , gdzie nazwany Chalcographus Po-

snaniensis, Drukarz Poznański. B\dź może, że on miał razem drukarnią w P o -znaniu i Pułtusku, bydź zaś i to może, iż Janocki z typpgrafa -Pułtuskiego, zrobił go Drukarzem Poznańskim.

Księgarzy zaś Poznańskich dawnych znayduiemy trzech, czyli czterech. I. Jo

hannes Patruus, który koszt lozyl na Mszał Gnitźuieńjki w Moguncyi r. i555. ob. Janocki Nachr. I. <i5. Umarł ten Ksiç-

— 65 —*

garz r, i582 Monumentu Sarmat. Staro-wolskiego p. 472. •

II. Jan Pahus r. 1667, O D- Juszyński-I. 108, lecz nie wiem czy to nie omyłka druku zamiast Patruus, tak iż może P a hus i Patruus iedna osoba.

III. Marcin Pod wieki podpisał się : Bi-bhopola Poznański r. 16Ô2 na dedyka-cyi kazania pogrzebowego, które mia* Xiądz Hieronym Czacki Bernardyn w kościele swego zakonu, na pogrzebie zmar-łey d. 8 Lutego w Smolicach Jadwigi z Mieszkowa Rogalimkiey, w Kobylinie d. 18 Marea i652 pod tytułem: Sławna wysokich cnot korona, w. Poznaniu w drukarni Wdowy i dziedziców Woyciecha Regulu-ea drukował Woyciech Młoduiewicz, 4to typ. goth. 3. arkusze. Mąż tey Jadwigi był późniey Kasztelanem Nakielskim Włady -sław Rogaliński, ob. Kazanie pogrzebne X. Franciszka Wierusza Reformata na Śmierć Kazimierza R. Władysławowi Bratu iego przypinane, d. 3i Stycznia r x665 W P o -

Hist. Druk. T. II. E

- €6 —

znaniu miaiK» d. 19 tegoż z leyze samey drukarni 4to 4 arkusze typ. goih. Żeglarz fortunny wstaroźytney łodzi W W . ii. MM. Panów Rogalińskich.

IV. Stefan Pisarski J. K. Mci Sekretarz miał księgarnią otwartą w Poznaniu, a. zostawał sam pod Hu <ar$ką Chorągwią z J W . Jmć. Panem z Tuczna Tuczynskim Kasztelanem Gnieźnieńskim za Towarzysza za panowania Nayi. królów Michała i Jana III. (Roiyckiego Rękopism. p* i3o.,)

II. Melchior Neryngk* Melchior Neryngk, Ewanielik Lutera

nin podług Hoffmana p. 55 Założył dopiero pierwszą drukarnią Stałą w Poznaniu. Jo*

Lasitii clades Dantiscana r. 1677 miał* bydź~piewszą iego robotą. Potem r. 1678 Francisci Ooslavii de Nadaricê de bello '

adv. Moschos ad Equités Po^onos ora-

tio. Eiusdemque paraenesîs ad Steph.

Pol. R. de iuiiclis et moiibus corrigendiś

1577. a pierwsza Pohka książka: Jakóba Niemoiewskiego przeciw Jezuitom: o r ó żności wiary Chrześciańskiey 8vo. Na to dzieło odpisali Oycowie Jezuici in Dialyti.

- 6 7 -

assertionum Jac. Niemoiewii; że przeciw przywileiowi bez cenzury Biskupiey Ł u kasza Kościeleckiego wtedy Pasterza Diece-zyi Poznańskiey ową książkę Niemoiew-skiego wydrukował Neringk ; więc wszystkie exemplarze iey zostały skonfiskowane. To dało powód Neringkowi do wyprowadzenia się do Grodziska, gdzie to* dzieło iuż r. 1579 powtórzył. Wyrzucania mu Oycowie Jezuici, że pierwsza edy-cya była przeciw słowu danemu Biskupowi ; żenić przeciw ReligiiKatolickieydrukować nie będzie.

III. Wolrabowie. Wolrabowie dawni Drukarze w Lip

sku w Saxonii, i w Budysynie w Luzacyi, czy z Polskiemi Wolrabami byli spokrewnieni czyli nie, to nie iest mi wiadomo ob. o nich Gesnera i Hagera Buchdruker--kunst T. III. 2 4 5 . Mikołay Wolrab był pierwszym z nich Typografem w Lipsku i Budysynie, a syn iego Jan był w Budy>« synie nawet równoczesnym z naszym Ja-

E*

— 68 —

nem w Poznaniu ob. annales Typographie

ci Lusatiœ Superioris oder Geschichte der

Oberlausitzischen Buchdruckereyen vonĄ

Christian Knaulhen. Goerlitz u. Lau-

ban gedrukt u. verlegt vonNicolaoSchil-

len Ąto (1740J p, 3 § 3. Podług podań 1 przez Knautha, rod Wolrabów wygasł w Luzacyi na Michale, Budysyńskim T y p a -grafie na końcu XVI wieku. Poznańscy 1 Wolrabowie drukuia ieszcze r. 1656.

. Jan Wolrab Typograf nowa w P o znaniu założył drukarnia po oddaleniu się Nerynga. Druki iego sa liczne i częstokroć ozdobne.

1. Jakuba Wuyka PostiUa mniejsza r. 1579 P° Polsku. 2. Owa: Dialysis as-~

sertionum Jac. Niemoiewii z piorą OO. Jezuitów, pierwsze iego druki u Hoff-1 manna p. 34. Prócz tego ieszcze wspc- | mniano 1. c. Joannis Pisani S J. Respon-im

sio ad capita Epistolœ Latinœ Jac. Nie-.M

moiewski, quam libello suo de ecclesiai

Christi Catholica ad R. Steph. praefixiU*

3. Kazania niektóre o szczyrym sło- | wie Baźym: a o prawdziwym wyrozu-

r 69 -

mieniu iego przez Xif dza Hieronima Po« wodowskiego kanonika Poznańskiego 4to. łyp. goth. A-Bb4 Na końcu : w Poznaniu drukował Jan Wolrab 1578.

4. Stanislai Zdescheki Ostrowski, ab~

batis Premetensis, de Trinilate liber I. con

tra impia scripta Simonis Budnaeiy Mar-

tijni Cechovicii etc. Posnaniœ in offucina

Typographica Joannis Wolrabi. 1591. 4to

Sygn. a-J . i stron liczbowanych 179.

R. 159a drukuie iuź Wdowa i dziedzice. Podobno Jan Wolrab miał dwuch Synów Jana i Marcina (ob. Kalisz o Janie ) .

Druki niektóre Wdowy i Dziedziców Jana Wolraba.

1. Upominanie do Ewangielików, y do wszystkich społem nie katholików. Jź o skażenie zborów Krakowskich gniewać się, y nic burzliwego zaczynać nie maią.-— W Poznaniu u Wdowy y Dziedziców Jana Wolraba R. P. M. D. XCII. 4to' typ.

goth. str. 88.— Pismo bezimienne Piotra Skargi, drukowane takie w Krak. u £&-

«arza ,15o3. (Osiński p. 5 0 ) na które w tymże r. 159 a wyszedł bezimienny Respons.—

5. Ad Joannem Tarnowski Episc. Posnan»

Oratio Petri Lilia Canonici Posnien. Posna-

nite typ. haeredum Johannis ffohabi, im-

primebat Manitius Bernbroch. 1698 Ąto

5. Oratio ad Laurentium Goślicki Epi-

scop: Poznań, per Johan. Dziekczyński Ca

non. Posnan.— Posnaniae typ. haeredum

loannis Wolrab imprimehat Albertus Ge-

delius 1601 4to ob. Kalisz.

4. Lacrymae in funere D. Joannis

Wincleri Senatoris Posnaniensis. permGa -spar. Allenstein Santhoff. Posn. in off.

loannis Wolrabi 1603 Ąto.

II. Marcin Wolrab, zapewne syn J a n a .

1. Stanislai Miiodroski Oratio oppo-

sita cuidam (fittenbergensi locustœ, quai

Card. Bellarmino Cap. IX. Apolocustas

Lutheranos expenonti obstrepere audet.

1603. 4to*

— 71 —

a. Bractwo Chordy, albo paska zakonu S.

Franciszka. Ded. Wawrz. Goślickiemu Biskupowi Poznań. Posnaniae in officina Martini Wojrabi 1606. 8vo.

III. Jan WolrabII Zapewne ten sam, co wprzód dru

kował w Kaliszu ob^ Kalisz. 1. Chary ster ionobfauslum Laur entii Gem-

bicki e Culmensi sedead Cuiaviensem adven~

tum per Stanislaum Sławiński, Posnanix

in of/icina Joannis Wolrabi 1610 4to. 2. Jus municipale, to iest prawo miey^-

skie Magdeburskie Pawła Szczerbica. w Poznaniu w Druk. Jana Wolraba r. 1610 fol.

5. Zwierciadło Saskie albo Maydebur-skie, w którym każdy ogląda Ministry,Pru-r skie, Litewskie, Mazowieckie, Ruskie, Śląskie 1 też Polskie, przez X« Marcina z Kiecka, w Mieyskiey górce Proboszcza w Poznaniu u Jana Wolraba r. i6io4to.«

4. Przewagi Eleazarów Polskich ( tak nazywa naszych sławnych Lisowczyków) przez Woyc. Dembołęckiego. w Poznaniu w Dr. Jana Wolraba r. 1623 4to,

— 7 2 —

5- Elogia Sigismundo Cielecki Ca~

nonico Gnesnensi etc. per Joan Ratulow*.

ski Poes. Profess. in Acad. Posn. Posnanim

Typis Joannis Wolrabi 1656 4to.

6. Albèrti Reguli Carmen gratulata-*

rium Gasparo Hap Episcopo Ennensi,

Suffraganeo Posn. Posnaniae ex Molyb£

dogrfitphia Joannis Wolrabi. 1618. 4to.

7. Schola Sa'.ernitana s,' Aphôrismo-

logia medlcœ ai Us metiica de canservan-

da valetudine nunc postremó' in lucern

1 édita, aucta et recognità. Pôsrïanice in

officina Joannis Wolrabi' 1620 4to 5 j / a

arkusza. Przypisał to dzieło sam Jan Wolrab II. w przedmowie łacińskiey J ç -drzeiowi Fołwarskiemu, herbu topor.

IV. Jan Rossowski. Swoim kosztem założył drukarnia r,

1620 w Poznaniu, dosyć tu przywodzić: 1. Czaradzkiego paratitla Bentk. II. 140 2. r. 162a Miaskowskiego zbiór rytmów

ib. T. L 287. 290.

5. II. 1623. Kuszewicza tłumaczenie Prawa Chełmińskiego ib. II. 21g.

_ 7 5 -

p tern przeniósł się Rossowski do Warsza

wy ob. tamie. V. Woyciech Regulus.

Starszych druków od mego nie znaleźliśmy, iak od r. 1656, W młodym wieku uczył się zapewne W. Regulus

w Krakowie, bo poźniey sam był nau-* czycielem w Poznaniu w Rollegium od Lubrańskiego r. 1510 założonem , do k tórego Akademia Krakowska zawsze iako do kolonii swoiey Nauczy cielow z swego grona posyłała. Bez wątpienia lego dzie-; łem było r. 1618 powinszowanie Łac ińskie Kasprowi Hap Suffraganowi P o znańskiemu ob. wyźey pod Janem Wolr a b , z pod którego prasy to wyszło. '

W późnym wieku, przynayrnniey tylko lat kilka przed śmiercią, przypisał W. Regulus obce dzieło Cautio crimi<-nalis przez Jezuitę Fryderyka Spe ob, Bentk. II. 271 Janocki Nachr. Ii. IOJ5.

Krzysztofowi i Łukaszowi Opalińskiemu iako Notaryusz Konsystorski i Typograf? Poznański , a oraz chlubi się z t e g o , ze>

"był ich nauczycielem w Szkołach Lubrań-skich w Poznaniu. Słowa za! Woycie-cha Regulusa własne sg: Jam tandem

prome loqiti incipio, hue usque pro Ty-i

pographia locutus, Patronos huic libro

Vos, ///. Comités, lego, quos olim in

Academia Lubransciand ad librorum no-

titiam e primœ literaturœ cunabulis, caz-

litum singularî favore manu duxi Magia

steńo meo [ b . 2, fol, vers]. Diiey powieda, ze oboygu Braciom dla tego odważył się przypisać to dzieło obce, ponieważ oyciec ich obudwoch iemu oddał do nauki (sub me im disciplinam) a ich postępy Sf pięknym owocem dla O y c a , który w Lublańskich Szkołach' katedrę Grammatyki ustanowił i uposażył. Nazywa się tez i W. Regulus dawnym Nauczycielem (rude iam pridem donatus Magister b. 3. ) który iuż nie uczy i podpisuie tę dedykacyą; Datum Posnaniae in Ty pographia mea A» i64/. Albertus Régulas Not. Consist. et Ty-pogr. Posnań. Że tu o dawnych czasach

— 7 5 -

mowa iest rzeczą oczewistg, bo iuź w tedy Krzysztof Opaliński był Woiewo-* da Poznańskim, a Łukasz Podkomorzym* Są też i wiersze na heib ich, zapewne Woyciecha Regulusa, który i innych miał obok siebie krewnych lub Jmien-ników, co drukarnią się nie bawili, iako> t o byli: 1. Daniel Regulus 1632 ob. Juszyńskiego Dykc. II. 106. 2. Franciszek Regulus, który u Woyciecha R e gulusa wydał. Wesoła o narodzeniu syna Bożeg Nowina w Poznaniu r. . . . 4.10.

1. Porządek i Moderatia taxy na komorach, w Poznaniu w Drak, Waycieiî cha Regulusa 1636 fol.

2. Echo virtutum Andréa Szołdrski Epi Posnan. per Chiiitophurum Grzy multów ski Posnaniœ in off. Alberti Reguli 1636 4X0.

5. Kazanie na pogrzebie Serafina G ł ę bockiego Woyskiego Kaliskiego, przez Jana Różyckiego Proboszcza kościańskiego, w Poznania w Dru ami Woyciecha Regulusa, drukował Paweł Bottcher. r . 1633 4to.

— 7 0 —

4. Salutatio Casimiri Floriani Czarto-

ryiski Epitc. Posn. prima ad Ecclesiam

Cathedralem ingressu per Albertum Pi-

gławski Canon. Posn. Posnaniœ in Ojfi—

cina Alberti Reguli 1651 Ąto.

5. Triumphus virtutis Joannîs Brane-cki, dum Ule in Episc. Ennensen et Suf-

fraganeum Posn. cjnsecraretur per Mathœ-

um Orliński in Acad. Posn. Mathes. Pro-

fess. 1602 Posnaniœ Typ. Alberti Reguli

folio.

Wdowa i Dziedzice Woyciecha Regulusa

wraz z Woyoiechera Młoduiewiczera, a potem Sara ieden Woyciech Młoduiewicz»

Od r. i632. drukuie iuż wdowa Woyciecha Regulusa i Dziedzice aż do r» 1675. W imieniu ich zdafe się, iż zawiaduie drukarnią Woyciech Młoduie-* wicz, który r. 1676 sam pod swoią firmą dzieła wydaie z własney typografii.

1. Strzała od śmierci z ziem e zebrana na pogrzebie Anny z Kościelca Grudziń-skiey. Kazanie X. Anioła od S. Teressy, Karmel, w Poznaniu w Drukarni Wdo^

— 77 ~

wy i Dziedziców Woyciecha Reguîusa, drukował Woyciech Młoduiewicz roku ï65a 4 to.

3. Deditio Marianopolis Deo exerci-

tuum Domino façta per Albertum Ada-

mum Małachowski. Posnaniae 1675 Ty-

pis Fiduae Alberti Reguli imprimtlat

Albertus Młoduiewicz Ąto.

W. Regulus Młoduiewicz sam ieden. 1. Wety z Drzewa żywota B. Jana ad

Krzyża Sgo zerwane, prze? Franciszka Elerta Reformata. W Poznaniu w D r u karni Woyciecha Regulusa Młoduiewii za 1676 4to.

a. Waleczn'k , w'Rramie Starożytny h Grzymałów zbroyno stoiący etc. kazane na pogrzebie Andrzeia Karola z Grudny Grudzińskiego Wdy Poznamkiego. w P o znaniu w Di u. Woyciecha Regulują Mło— duiewicza 1670, 4to.

V I . X . W o y c i e c h L a k t a ń s k i . 1. Żałosna Scena przy żałobnym Akcie

Michała Adama Ztbrzydowsk ego Stare -Ścica Rogozińskiego przez Bartł. Kàzin..

- 7 8 -

Malickiego w Akad. Pozn. Poetyki Profrf

Vf Poznaniu w Druk. X. Woyciecha L a -ktańskiego 1649 4to.

2 Kazanie na pogrzebie Pawła Gem-bickiego Kasztelana Łęczyckiego, miane przez X. Jozefa Dambrowskiego Reformata.—. w Poznaniu w Dr. X. Woyciecha Laktańskiego, Spowiednika Katedralnego Poznańskiego.— 1688. 4to.

Same panegyryki wychodziły z Drukarni X. Laktańskiego, przynaymniey ia nieznani nic innego. X. Laktański u -marł 168g, i miał także swego panegi-rystç.— S. P.

Lachrymae vectigales in luctuoso ob~ casu Perillustris o lim et Adm. Rndi Dni Alberti Laktański Canonici Cathedraîis Posnań P othonotari* Apostołki Custu-dis iti summo E. M. V. Decani foranei Prœpositf ad S. Nicolaurn etc. Viri de

Ecclesia meritistimi, et Académies. Posna-

niensis Benefactoris munificentissimi ef-

fusce a M. Thoma Jambicki Ph. Dre et

wAcad. Posn.pues Prof. MDCLXXXlXdie

— 79 ;—

7. Decembris s. 1. fol. Ï 1J2. arkusza: Jambicki

opowieda w Stylu lapidarnym, że nasz Laktański po wziętych początkowych naukach w Akademii LubraâèSKiey, udał się do Krakowskiey, gdzie otrzymał Doktorat Filozofii i wyćwiczył się w prawie, a wróciwszy do Poznania, został stopniami Wikarym przy kościele katedr. Poznańsk. Proboszczem S. Mikołaia, (które probostwo aż do śmierci zatrzymał), Protonotaryu-szem Apostolskim, kustoszem kollegiaty P. M. nareszcie kanonikiem katedralnym Poznańskim, lecz nie na długo, gdyż go śmierć zaskoczyła.

Po tern wszystkim, na«tępuią dwa wiersze , które zamieniaią w pewność domniemania ? że Laktański swoie drukarnią darował Akademii Lubrańskiey, Oto są:

Vivetillius profusain Lubranscianam Pair

lądem,

Jn obiato sibi prœlo liberalitas, [

— 8o —

tVît* Drukarnia Kollegium Lubranskîego czyli Akademii Lubraiiskiey załoźoney

iuź Roku i 5 i o . Ta drukarnia nastała dopiero r. 1689

Uationale Collegii Lubransciani Academiœ

Posnaniensis et expensarum. Directoratu M,

Micha/His BellinaJ.JJ.D. Can. S.S. omnium

Crac. foi. 110. Rachunek w rękopiśmie z a r

czci/ r. i"4i.6. Tam na okładkach rachunków tey przez krotki czas tylko sławney Kolonii Akadetniokiey , krakowakiey, stoi : Typo-grafia przeniesiona ( transportata ) do Akademii r. 1689. Że X. Woyciech Laktań-ski darował ią do Kollegium Lubrańskiego, o tem ob. wyżey, bo dotąd tylko tego się domniemywałem. Reiestra zaś tych r a chunków idą aż do r. i 7 6 3 . Zysk z dru

karni czasem zapisany n. p. r . 1715 z a

cśrn Tomów Załaszowskiego Zł. 121 g r . 18. Kazania Piskorskiego 6. za Węgrzynowicza tóź samo 5 r. 1716 2 a a tomy Załaszowskiego 2 4 Tymfów czyli 29 Złotych 22. groszy. R0ku 1717. 1718

— 81

Perce.pta ex typographia. Za dwa lata 464 Zł. gr. JO. Expens 5ù3 gr. 10.

Wtedy' kazano bowiem stare typy za

wieźć do Wrocławia i przelać, a expens wszelka zastąpiona była zapłatą za druki, iako to Proces ex cancello ofiicii, kon-kluzye WW. 0 0 . Franciszkanów, Bernardynów , Rubrycellę Poznańską 45 zł-za kalendarz Siermantoskiego, za raty od księgarza Poznańskiego Jozeia Wolskiego, który zapewne iakiei nabożne musiał wy-dadź dzieła, bo inne wtedy nie wychodziły. - R. 1721 Percepta typografii 262, a expensa Zł. 55. między któremi Ad Rev,

Can. S. Nicolai pro Anniversario adm.

Eev. olim Laktańskifl. 20.-R. 1726. prze-dano i5 exemplarzy Załaszowskiego, rozdano B. a to dwom Jurystom popierającym sprawy kollegium tego w Poznaniu i w Piotrkowie W . Kamieńskiemu , i Racieńskiemu ; ieden exetn-plarz oprawny postawiono do Biblioteki kollegium. Roku tegoż praepositante Excell-

Hist. Druh. T. II. F

82 —

D. M. Antonio Krzanowski Philosoph. D. Matheseos et Poeseos Prof. Geometra juM rato tylko 116. zł. było dochodu -. z drukarni ; bo resztę wydał Jan Konrad Szwarte na potrzeby typografii.—R. l'jSo. Perce-pta 261. złotych. Expens 25i. łącznie z czterma Anniwersarzami po zł. xo z lat 1729 5o.—R. 1740-45, przez poł czwarta roku mimo drugich przerw ig42. zł. było dochodu po odtrąceniu expensy, lecz r e -paracya potrzebna budowy i dług 14 Czerwonych złotych Giserowi Frankfurckiemu czyniły wielką trudność Xiçzom Akadenù-

koni Poznańskim wkollegiutn, które nay-ezęściey wtedy wiçcey miewało wyds-tkow, iak dochodu, lecz Xiądz Kazimierz Jarmundowicz J. U. Prof. Kanonik Wszystkich SS. Krak. Dziekan Jlkuski uiniat Sobie poradzić w wyżywieniu siebie, trzech Professorów (*) Fundatysty Krzyskiego

C ' ) Był to Excell. Rhetor Poeta i Grammaticus. Nad

temi excellentissimami był Praepositus, czyli Director

czyliRectoradrnodum Revere'ndus czyli Reverendissi-

mus. Wszyscy byli duehownemi i Akademikami Kra-

(Commensalis. Drukarczyka ( pueri typo-graphici) i Czeladzi. Drukował bowiem X. Robertsona kazania, hymny i indulta, * pieśni, koronki, konklazye etc. i miał do r. 1746 Zło. 3197 gr. 2i . łącznie z zapłatą za rozmaite blachy do kopersztychow, a tak Expens całego kollegium iuź nie wynosiła wiçcey nad perceptęiak 172 Z ł . g r o ^ . szel. 2 gdyż z samey drukarni czystego zysku ^przeszło 1100. Złpol. okazało się. Exemplarzy Argenidy (Potockiego) 212. Reflexyy 5o. Kazania X. Robertsona 420. Diaryugoów Poselstwa 120. Praxis antę

kowskicmi, chyba, źe który był/ocatos. Locati bywałi

zastępcy professorów, którym niechciało się uczyć.

W Poznaniu tak, iak i w Krakowie Xieza A-

kademicy mieli mensam comunem, stół wspólny

i zapewne dzwonek do*klauzury. O Jarmundo-

Wirzu tymże pisze Janocki Gel. Lex. I, p. 69: źe

chciał wydadź Nutnismatikç Polską, i piękny miał

zbiór do tego. Wydał zaś: Fundacya Kościoła i

Klasztoru Lendzkiego S. Zakonu Cyslercyeijskiego

sześcią wiekami trwałości stwierdzona 1745. w

Poznaniu fol; 12 arkuszy.

P

— 84 —

missam 25o. Medullae precum 80. F a bulas Aesopi 5o. było na składzie. N a ï

sîçpne trzy lata uczyniła drukarnia Złpol. iâg57-gr. 34 a chociaż i expens na n o we dzieła nabożne przyszła aż do 10000; jednak w następnych nagrodziło się to latach, gdzie zawsze iakiś zysk był z tey drukarni po kilka set Talarów. Pokupne były wtedy książki nabożne, aż znowu potem zniżać się popyt o nie zaczął ra.es r. 1755-1758 było tylko przeszło i5o T a larów zysku. Od r. 1760-60 trzymał* excelentissimi Torriani, a potem Matawo-wski drukarnią i mieli do 55o Złp. Supe^ raty, chociaż w percepcie ceny bardzo tanie były położone n. p. od kazania pe->-rill. Rn. Krall. na pogrzebie Ponirukiey, Koriiuszyny 12 ark. po Zł. 7. Zł. 84. a od Panegiryku na wiazd J W. Baiera B. Cheł-niimkiego Sidus amicum po 8. Złpol. 12. arkuszy. 96. od rubricelli Gniezńinskiey 55. Od processu JW. Biskupi Niochen-skiego fezy nie Antyocheńskiego ?) nie da-: uo n ic kalendarze płaciły po sto złotych.

— 85 —

Bownie iak w Krakowie tak i w Pozna™ nfu Kalendarzopismern zatrudniali się Xieża Akademicy, a£ potem to Świeccy czynić zaczęli. Z ich grona w Poznaniu weszło zapewne X. Mistrza Pawła Mańki Fil. D. Szkoły retoryki i dialektyki Prof. dziwoląg przypisany r. 1710 Ignacemu Tiichołce Staroście Jasienieckiemu in folio dwa arkusze przedmowy, dwa textu : 1 Conceptus coelestium Charitum

clarissimus Cantius Confessor Coelicola

currentis Caerimoniœ circumstantia coram

conspectu celeberrimce cor once Coloniae

Culmenfi circiter CFM. CharJtes CaeCJs

CopJosas CLarJfFCabant (Christusconce-

ptus) cernuo Quiusdam Clientis calamo

celebratus Charactere Chalcographico Col-

legii Cantiani Cognitonis seu Posnanien-

sis. Tytułowi dziwoląga odpowiada treść kilku arkuszowa, gdzie wszystkie słowa zaczynaia się na C. Naystarsze zaś i daleko dowcipnieysze wtymrodzaiu poema, Jest Pochwała Łysych przez tïugbaida

Benedyktyna, iak Cave chce r. 916. niby do>

— 86 —

Cesarza Karola Łysego pisana ob. Fabri-

cii Bibioth. med. et inf. Lat. Tom III . 187. stoi u Dornaviusza] T. I p. 290. Do wydaii Bazyleyskich 1516. 1546. do Edycyi Lowariskiey 1561 poematu: Carmina cla-

Yisonae calvis cantate camenae trzeba p o rachować i Krakowskie wydanie przez Hieronima GodziątkowsMego w drukarni Andrzeia Piotrkowczyka r. 1619. 4to ob. Tuszyńskiego Djkc . I. 100. Niemamy przed sobą drukowanego exemplarza lecz kopia tylko przepisaną. Wierszów wniey w XII Rozdziałach z wstępem i zakończeniem l37.hexametrów. Godziątkowski twierdzi w przedmowie do Zbigniewa Ossolińskiego Woiewody Sandomierskiego, Stanisławowskiego i Stobnickiego Starosty, źe to p i semko znalazł w rekopismie w Bibliotece iakieysiś i nie myślał ie wydadź nigdy , ale źe to na proźbe przyiacioł uczynił ï iemu ie przypisuie, a to z d w u c h p o w ó j

dów; pierwszy, że mu dobrze czynił, a drugi źe pod iego powaga rzecz zabawna będzie szanowaną. Tytuł u nas zaś ta-

- 87 -

fci : Carmen mirahile in landem Calvorum

Hubaldi Monachi ad Carolum Imperato

rem Calvum, qui claruit A. D. §30. stu

dio et opera Hieronymi Godziątkowski de Armis Korab Anno a Christo noto 1619 in

lucern editum, Cracovia ex ojficina Art*-

dreœ Petricovii S. R. M. Typogr. Ąto 9. kart pisanych. A tu niech wolno nam b ę dzie ieszcze przypomnieć z wieku XVI:

dowcipnego Wierszotworcę Placentyna czyli Placencyusza, t. i. X. Jana Le Plaisant Dominikana, który pod imieniem Publ. Porcyusza wydał Pugnaporcorum et por cel'

lorvm per Placentinum Poętam poema, cu-

jus carminis singulaverba incipiunt per Lit.

p. Antuerpiœ Sim. Coquus exe. 1533. cf.

Nugae Vénales in Durnavii Amphitheatro

Sapientiae Socraticae iocoseriae. Hano-

viae ap. C. Wechelium 1619 p. 599.

Prócz wyżey wyrażonych druków tey typografti akademickiey przywodziemy tu tylko ieszcze dwa.

— 88

lv Śmiertelny w kotficznym polu Cyprys Libityny ręka zaszczepiony przy-zeyściu Kazimierza z Radomicka Radoijj mickiego Kasztelana Kaliskiego, przea Jgnacego Jakohi w Akademii Poznań-skiey Retoryki Professera w Poznaniu w Drukarni Akademickiey 1690 fol.

a. Dobry Pasterz albo sposób godney administracyi siedmiu sakramentów w Poznaniu w Drukarni Akademickiey 1776. 8vo.

VIII. Drukarnia Jezuicka. Zdaie się, ze ta drukarnia nastała

dopiero na końcu wieku XVII ; lubo przywiley iey datuie dopiero od r. 1739 d. 50. Maia w Warszawie od Augusta l i i . Ten przywiley drukowany przed katalogiem książek drukarni Jezuickiey: Ca-> talogus librorum in typographîa Collegii Posnaniensis Soc. Jesu impressorum cum privilégie» Regia Ser. Augusti III. Regis Pplonice typographiœ prœfatœ dato 8vo

l ark- Na końcu przywileià stoi: Coo™

ptatio typographiœ Collegii Posnaniensis

- 89 -

Soc. Jesu inter typographias Sacrœ /?«-

gice Maiestatis; więc odtgd mogła ta dru-nia używać tytułu drukarni J. K. Mości i widać to stćjd nawet oczewiście, iż istotni© była starsza od tey daty. w tym katalogu dzieł Łacińskich 79. Polskich n a bożnych 47 innych li,- razem w s/ystkich. 147. Na ostatniey stronie Ceny druków, iako to Romana /intiqua et Cur-siva Zł 8- Parangon Ant. et Curs. Zł. 10. Tertia Zł. 12 Mittelantiąua et cur-* siva 14 Zł. Petit Antigua et cursiva 20 Złotych,

Ze Oycowie Jezuici niemieli drukarni we środku wieku XVII dowodem iest druk nastçpuiacy: Cursus Olympicus fol. 16 arkuszy, powinszowanie X. Biskupowi Poznańskiemu Xiaâçciu Flory-anowi Czartoryskiemu, a Collegia Po-snaniensi Soc. Jesu promtissirne adorna-tus et oblatus Anno currentis seculi post MDCLI, Posnaniœ in ofjïcina typogra-

phica Alberti Reguli. A że na końcu wieku XVII. iuź była drukarnia Jezuic-

— 9° —

cka w Poznaniu, to dowodzi druk: Re-collectiones ad methodum S. Jgnatii per Thomam Młodzianowski S. J. P o -snanise Typ. S. J. 1677 4to. Po zniesieniu Zakonu Jezuickiego dostała się ta drukarnia sławnemu z nauk X. Rogalińskiemu, a t e i odstjpił ia dobrowolnie X. Skibińskiemu Ëxiezuicie innemu. Nazywała sie ta drukarnia nayczęściey ty lko drukarnia J, K. Mci, iak inne poie-z-jickie, gdy tym czasem Drukarnia Akademicka powoli ledwie nie zewszystkiem zniszczała. Rząd Pruski dopiero po r. 1792. za pierwszem Poznania zaięciem puścił Poiezuicka drukarnię na licytacy§, a tym sposobem nabył iey ś. p. Junk-han dla* Dekkiera i kompanii w Berlinie. Reszty drukarni Akademickiey od L u -brańskiego KoIIegium po Laktańskim wtedy podobno czyli poźniey, iako n i e zdatny jnateryał poszły takie prawną droga na lutowanie kamieni przy zakładaniu Ogrodu biskupiego nad Warta , lecz ta ostatnia wiadomość nie tak iest

— 91 —

pewna, iak powyższe, które z samego

zrzodła czerpano, ta ostatnia zaś zasa

dza się tylko na powieści nie zaręczo-

ney. —

Catalogus personarum et officio-rum provinciœ Poloniœ Majoris Soc.Jesu

ex Anno 1772 in ąnnum 1773 Posnanise Typ. S. J. 4to ten druk był moie ostatni Jezuitów Poznańskich. Z licznych ich druków ascetycznych , panegiryków, dysput, między któremi znayduia. się l dysputy pro honore doctoratus pomimo protestacyi Akademików Krakowskich w Poznaniu za naycelnieysze druki , iako wyi§tki, od innych uważane bydz m o -

g § . 1, Adalberti Tylkowski Geometria

practica 1692 %vo. 2. Skargi Żywoty Świętych 1700. fol. 3- Rubinkowskiego Janina 1759. 4to ob. Lwów. 4. Rogalińskiego doświadczenia skutków pod zmysły podpadaiących Tomów III . 1 7^5-1770. 8vo. 5. Jana Bielskiego Widok królestwa Polskiego 1763 8vo 4. Tomiki.

— (J2 —

Dodaiemy z poźnieyszych czasów poiezuickiach,

i. Myśli polityczne o wolności çy- ]

wilney przez J. W. P. P . w Poznaniu Drukarni J. K. M. i Rzeczyp. 1775' 1776>.

8vo. t. i. Jozef Wybicki, poseł Poznański? 2. Opera oryginalna, Kmiotek w dwuch

aktach przez Wybickiego w Poznaniu w Drukarni J. K. M. i Rpltey 1788 8*ro>

IX. Dekkier i Kompania. Ob. Ber l in,— Dekier (Deckier)

iuź dawno drukował Polskie pisma w'4

Berlinie, a nabywszy przez P. Junkhana drukarni poiezuickiey w Poznaniu za p ier-wszern zaieciem tegoż miasta przez Rząd I Pruski wraz z Radzc§ taynym JP. R o -senstiei założył tu nowa drukarnia ku wygodzie Rządu i 'Publiczności. Wiele ! dzieł Niemieckich i Polskich wyszło z i

tey officyny, która gdy Rząd Pruski 1806 Poznań na lat kilka utracił, czynni ności ewoie ścieśnić musiała. Niebyło iuź po Niemiecku co drukować,* a w Polskich pismach pod czas woien ustawi-:

— 03 —

cznych 1809- '1812' 1815* nie rnógł Po 3 7,nań konkurencyi wytrzymać z Warszawą i Krakowem. Druki rządowe inne w ten czas miały drukarnie. Dopiero od r. 18»5 znowu tu wychodzą, a to tak w Polskim, rak i w Niemieckim içzyku.

j . Historya Hiszpańska z Francuskiego przez Kazimierza Gołeckjego Kanonika Katedry Poznan, w Poznaniu w Drukarni Dekiera i Jego Kompanii 1799. 8vo. Tomów IV.

a. Dokładna nauka iezyka i stylu Polskiego przez Tomasza Szumskiego w P o znaniu i8°9 drukowana u Dekiera i kom-; panii 8vo»

5. Mowa miana na obchodzie żałobnym za duszę Tadeusza Kościuszki przez Hiaccinta Zakrzewskiego 1817. Drukował Dekier i spółka 8vo.

X. N.N. Presser. Nie wiem, czy n i e ieden z JJPP.

Presserów w Lesznie i w Wschowie założył tu po r. 179» nowa drukarnia, wydawał Gazety Niemieckie, dziennik

— 9 4 •—

także Poznański Niemiecki, ale i p o -Polsku wyszły z iego prasy dzieła n i e które n. p. Szumskiego Tomasza. Zasady życia szczęśliwego w Poznaniu w Drukarni Pressera l808. 8vo.

XI. Karol Wilhelm Mehwald. Sprowadził się do Poznania przed

r. 1815 i miał przez czas nieiakiś druki rządowe Pruskie, aź ie znowu, Dekier pozyskał. Druków Mehwaldowskich nie mamy żadnych w Krakowie, tylko sławny Kalendarz gospodarski Kaliski ob. Kalisz.

XII. Drukarnia Żydowska. Hoffmann p. 3,5. pisze tylko tyle o

niey, źe w XVI. wieku, iak sie zdaie, wzięła początek, a r. 1604 wyszło tu dzieło R. Mardochai Sepher Lewusch fol ob. Wilno. Teraz w Poznaniu nie masz drukarni Żydowskiey, chociaż Żydó.w pełno.

XIII. Księgarnie Poznańskie Nowsze. O starszych ob. wyźey pod Janem

z Sącza x—3.

*

- 95 ~

, 4. Józef Max przeniósł się z Poznania, do Wrocławia. Jego nakładem wyszła książka Polska:

Opis Xiçstwa Warszawâkiego przez Jerzego Beniamina Flatta w Poznaniu u Jozefa Maxa 1809 8vo.

5. J. A. Munk, którego nakładem wychodziła Mrówka Poznańska. Wyszły i inne dzieła , iako JP. Królikowskiego dzieło o prozodyi 1821 8vo.

6. Gottfryd Braun, około r .1786. Wypis z listu drukowanego, co tenie

Księgarz d. i3 Czerwca r. 1788 pisał do Abrahama Jakóba Penzela do Krakowa p. 97 w P . dziele A. J. Penzels Samlung merkwuerdiger Briefe etc. Leipzig 1797 «vo tu będzie zapewne na swoiem mièy-

ecu "Księgarnia nioia iuż od dwuch lat >, ustała, a ia źyię tu sobie bez wszel-» kiey czynności, iako Człowiek prywa-» tny. Po mnie nieiakiś Biancone podift » się handlu księgarskiego, ale tenże h a -» niebnie zbankrutował, a tak handel « księgarski u.tał tu zupełniej a zapewne

_ 9 6 -

„'nikt więcey nie podeymie się tego tu-„ tay w Poznaniu. List Brauna tegoż żywo maluie biedny stan handlu księgarskiego w Poznaniu r. 1788. Ale przecież nie uiściło się iego przepowiedze-nie, że nikt tam więcey książkami handlować nie będzie!,

7. Krzystofowicz w rynku Nr. 55. około r. 1806. Katalog handlu tegoż był drukowany drukiem Dekera i kompanii r. 1806 8vo. Nie posiadam go daley, iak od p. 1—16 od A do S.

P R Z E M Y Ś L . Miasto nad Sanem w Galicyi, da-

wniey stateczne Ziemi Przemyślkiey mające swego Kasztelana i Starostę Grodzkiego , teraz cyrkularne, i stolica dwuch Biskupstw Łacińskiego i Greckiego, Unia-ckiego, leży 12 mil ode Lwowa na wielkim trakcie Cesarskim. R. 1819 zaprowadzono tu Lyceum, maiące dwa wydziały > ieden filozoficzny, drugi teologiczny.

— 97 —

I. Adam Klein 1751-1756. II. Drukarnia Jezuicka 1760. 1772 a

potem Drukarnia J. K Mci. a po zajęciu Galicyi J. Ces. Mości 1776.

Adam Klein drukował pierwey w Krakowie ob. Hist. Druk. krak. p. 479. Druki iego w Przemyślu są 1765.' 1756. Druk krakowski 1753.

Że Oycowie Jezuici niemieli drukarni w Przemyślu r. 1754 widać stąd: że wtedy Drama szkolne w Przemyślu dane drukować kazali w Sendomierzu, ale czy 1767. 1769 drukarnia do nich należała, to niepewno.

1. Drama o powołaniu S. Aloizego do Zakonu Societatis Jesu od W . X. Ptolo-meusza tegoż zakonu z ślubu w chorobie uczynionego napisana , z wielką wszystkich pochwałą i zbudowaniem przez wiele r a zy powtórzone widoki w Rzymie wyprawiona, teraz na oyczySty ięzyk przełożona i na publiczny widok od szlache-

Hiat. Druk. T. II G

- , 9 8 —

tney młodzi Szkół Przemysîskich SoC< Jem Roku Pamkiego 1754 podana z pozwoleniem starszych w Sandomierzu w Dru* karni J. K. M. Soc. Jesu fol. Sygnatura A-M druk piękny.

Niemożna wiedzieć do czyiey drukarni, czy do Kleina, czyli do Jezuitów naslępuiące dwa druki należą. Ledwie nie wszyscy Typografowie za Augusta Ii. i III. nazywali się J. K. Mci typo-grafami, a wielu ieSzcze za zwycza-iem powziętym za Jana Kazimierza V. i Jana III. Sobieskiego mianowali się Sekretarzami J. K> Mci.

2. Communia universae provinicae Mi-; noris Polonise dolor ob ereptinn sibi R. P. Thomam Dunin primum Polonicum Assi-stentem funebri oratione explicatus a P. Dominico Sendzimir S. J. Przemislise Typ. S. Reg. Maiestatis 4to 1767.

3. Kazanie na pogrzebie Andraeia P r u skiego Biskupa Tuneńskiego tniane przeZ X. Jana Kowalskiego S. J. 5o Marca iy5g. w Drukarni Przemyślskiey J. K, Mci 8vo»

~ 99 —

I. Druki niektóre Kleina. 1. Kazanie na zaczęcie Wielkiego Ju~

bieleuszu w Kościele Katedralnym Przemy ślskim w dzień, uroczysty Troycy Prze-nayświętszey R. P. 1751 miane przez X. Jędrzeia na Prusach Pruskiego Biskupa Tuneńskiego, Sufragana Przemyślskiego do druku podane 1755 w Przemyślu w D r u karni Adama Kleina J. K. Mości i Jaśnie Wielm. J. Mci Xiçdsta Biskupa Przemy -skiego Ordynaryinego Typografa fol. typ. ant. cum curs. mixtis. Sign. A-F. 2. Druk piękny.

2. Sententice âogmaticœ. ex universa

Theologia R. P. Gabńelis Antoine S. J.

excerptœ per Jo.. Jakowski. Peremisliœ

typis Adami Klein S. R* M. et Jll. Excel!.

et Reverendiss. Domini Epîscopi Premi-

sliensis Ordinarii Typographi 1756 %vo

Partes II. stron. 465 i 441.

II. Druki niezawodnie z Officyny

ty pogra ficzney XX. Jezuitów w Przemy

ślu , którą może z łaski X. Biskupa P r z e myskiego otrzymali. G*

—- 1 0 0 —

I. Catalogua brevis Provinciae Polo-nise Minorîs S, J. in annurn 1760 Premi-sli.se typ. S. J. 8vo. Takież katalogi r. 1761. 1762. 1763. i t. d. aż do r. 1770. znayduią Się w Bibliotece JW. Oasoliń- . •kiego.

2. Wiadomość ciekawa o skutkach i mocy Zbóż wszelkich, Jarzyn i ziół r ó żnych etc. w Przemyślu w Druk. J. K. M. Coll. Soc. Jesu R. P. 1772

3. Kazanie o prawdziwey» Człowieka szczęśliwości d. 4. Grudaia R. 1776. przez Michała Romana Sierakowskiego Kanon. Katedr. Przemysk. w Przemysłu w Druk. I. C. Mości.

III. Antoni Matyaszowski. Nazywa się J. Biakupiey Mości Ty-

pografem. 1. Ostatnia' przysługa zwłokom Gtani-3

sława Piechowicza Miasta Drohobyczy YYoyta 23 Grudnia 1782 d. i4 Stycznia 1783 przez X. Szymona Chudzikiewicza oświadczona w Przemyślu w Drukarni A. Matyaszowskiego J, B. M. Typ. 8vo.

1 0 1

2. Geografia albo dokładne opisanie Królestw Gallicyi i Lodomeryi. w P r z e myślu w Drukarni Antoniego Matyaszowskiego Biskupa Typ. O. 1786. 8vo. 188 stron. Tu p. 124 rachuie Autor we Lwowie niewiem, czy dwie, czy pięć drukarń „ r. 17863 mówi bowiem: " w e Lwowie „ pierwsza drukarnia guberni alna Pani „ Pillerowey; druga J P . Schlichtyna, tu „ nowa Drukarnia Gazet Francuskich i „ żydowska, tu Drukarnia Ruska. „

5. Oratio panegyrica Mazimiliano Ryło Episcopo PremiUiensi r. s, a. 1792 d. 16. Septembris per Julianum Spon-ring Premiêliœ typ. Ant. Matyaszo-?

wski. kto.

4. Neues A. B. C. woraus der Deut

sche, wie der Pohle in der Hebrâischen

ali auch der Hebraeer in der deiiitchen und

polnischen Sprache vollkommené Infor

mation erhalten kann. Przemisl gedrukt b'ei

Anton Matyaszowski 8vo.

102 —

IV. Jan Gołębiowski. ». Sermo sacer dictus in Ecclesia ca-

thedrali Premisliensi die IV Octobris.

MDCCC. Anno Divi Francisci propria

festiva genethliacœ memoriœ Augustissi-

mce Sacrée Cœsareœ Maiestatis, mandante

inclyto Circulari Officia ab ordinaria

prœfatm Ecalesiœ Concionatore Gabriele

Jakubowski Ord. P.P. Carmelitarum Di$«>

cale Presbyte a Curato Zuravicensi, Łati-

nitate donata. Peremidiœ- Typis Joannis

Gołębiowski Ęp. Typ, 8vo,

a. Rys dzieiow Kultury i Oświecenia Narodu Polskiego od wieku X« do końca wieku XVII. przez Jgnacego Lubicz Czerwińskiego, w Przemyślu w Drukarni Jana Gołębiowskiego 1816 8vo.

Gołębiowski dotychczas drukuie W Przemyślu. Zeszłego roku widziałem kazania Fredra u niego drukowane r, 1818. 6 Tomy Svo,

— io3 —

P U Ł T U S K . Jan z Sącza księgarz Krakowski r. iBśB

miał może w Pułtusku i Poznaniu razem drukarnią i533. i55g. i54o ob. Poznań. Hiat. Dr. krak. p. 182. Lelewel Bibl. Ks. Dw. p. 191. Janociana I. 1289. 290.

Potem drukował MurmeJiusz r. i56o. w Pułtusku ob. Dykc. Poetów X. Juszyń-Skiego Tom. II. p. S95 a Stąd przeniósł się do Łowicza. Pierwey drukował w Brześciu Lit. Lelew. Bibl. K. Dw. p. 195. r. 1559.

R A D O M . Maciey Dziedzicki założył tu Dru

karnią dla wybiiania pism rządowych, to iest część swoiey Drukarni Krakowskiey przeniósł do Radomia podobno r. 1813. Tą Drukarnia zaymuie się iedynie tylko drukami Rządowemu Na Młodeckiego dziele o polepszeniu teraznieyszego stanu Włościan stoi w Radomiu, ale to drukowano W Krakowie. R._1817~21. drukował J P ,

— io4 —

Dziedzïcki Rządowe druki w Krakowie ob, Kraków, ale potem przeniósł się do Radomia ze wszystkiem , i część drukarni zostawijt w Krakowie JP. Pucołowskiemu.

R A K O 'W. Małe teraz Miasteczko w Woje

wództwie Sandomierskiem o milę od Szydłowa, 4 \fz od Opatowa , nad rzeką Czarną, było niegdyś ludne i zamożne. Założone bowiem od Jana Siennieiiskiego Woiewody Podolskiego r. i56g nazwane od herbu Rak Rakowem dla miłości ż o ny iego Jadwigi z domu Gnoieńskiey, Aryanki gorliwey , stało się w krotce gniazdem Socyuianów Polskich, którzy prześladowani będąc gdzieindziey tam się zieź-S dżali. Wnet i z innych kraiów napłynęło tu ludzi dosyć > a zatem zakwitnęty wkrótce rękodzieła, a tak więc częste znayduią się wzmianki w Aktach o Sukiennikach , Nożownikich i innych rze-rabskch, ą teraz tam robią tylko sitka,

— io5

rzeszotka i przetaki. Lubo Jan Siennićń-«ki aż do śmierci był wyznania reform OH

'wanego, iednak iuż r. 1:170 dozwolił u -tworzyć się tam Zborowi porządnemu Aryańskiemu. Lnbienicki Hist. Re/o; mat,-p. 25g. 4o. przypisuie to Szymonowi Ron-nenbergiuszowi Aptekarzowi, który z Krakowa przeniósł się do Rakowa i przesadzone zdania niektórych Fanatyków Ary-ańskich umiarkować potrafił.' Około r. 1099. 1600 po śmierci Oyca Jakób Sie-nieński i«den z trzech synów przeszedł u -roczyście z wyznania reformowanego do Aryanôw, iak Niesiecki chce w Węgrzech, czyli raczey w Siednriogrodzkiey ziemi do Aryanismu na poselstwie tam odbytem przywykły. Nies. Tom IV. 97. a r. 1602. założono, iak Lubienicki twierdzi, szkołę i drukarnią w Rakowie, co względem drukarni może tylko powiększenie iey znaczy ; a gdy Hieronim Moskorzewski i inni uczeni Panowie Aryańscy, którzy się sami zwali Bracią Polską , tę szkołę hoy-nie podsycali, wnet zaczęła ona^nad iń&

— io6 —

ne celować i bywało w niey więcey niż 1000 Uczniów. Wtedy przez Małżeń*-stwa rozkrzewił się mocno Aryanism w Małey Polszczę, gdy wiele Pań zamożnych polubiło sobie takowe wiary wyznanie. Zygmunt III. też acz gorliwy katolik, nie prześladował Aryanów, podobno pomny na przestrogę Hozyusza niegdyś Zygmuntowi Augustowi daną, żeby ich me prześladować dla tego, aby innym różnowiercom przeszkadzali i ich miedzy sobą kiócili, zwłaszcza, że z katolików rzadko kto na Aryanism przechodził, do którego wielu z innych wyznań przystępowało. Tę powieść wszelako zaprzecza Cichowski i inni niektórzy, ale iest ona wielce do prawdy podobna.

I, Alexy Rodecki. ' Uczył on się w młodym wieku w Szko

łach Piaczowakich, może r. i55(). Lu-bienicki p, 213. 214. wspomina o tem pod r. 1567, kiedy opisuie sprzeczkę Piotra Statoryusza na Synodzie w Łańcucie Z tymże samym Rodeckim i inuemi So~

—* Wł —!

cynianara". A drugi 'az p, 2 i5 . lecz za-* pewne inny Alexius Exlranciszkan Kra-* kowski w*pomniony iest p. a5 który także w Rakowie żył, przyiacieł Lismanina. Być atoli może, iż iedua to była osoba, Lubieniecki o tem dobrze niebył uwiadomionym , gdy przeszło lat sto późniey pisał historyą swoię. Wszelako gdy nU gdzie nie znayduie się czyniony zarzut Alexemu Rodeckiemu Typogralowi, żeby był kiedyś w Zakonie i zakon porzucił iaki, to podobnieyszą do prawdy rzeczą, iż ów Exfranciszkan wcale inna iest osoba,

Że Alexy Rodecki Typograf był pier-^ wszym Drukarzem Rakowskim, o tem nie masz wątpli wości,atoli kiedy on się ze wszyst-kiem przeniósł do Rakowa, to niepewno. Na wielu drukach iego raz Raków, drugi raz Kraków pokazuie się, a r. i583 ie-8zcze w Łosku i w Wilnie zawiaduie Alexy Rodecki drukarni§ Jana Kiszki Staro-^ »ty Zmudzkiego ob. Losko,— Bock. Hist.

antitr. I. 5*9. Hoffmann p . 3g. wywodzi

108

początek dmków A. Rodeckiego w Kra- . kowie od r. i56S. Fausta Socyna wykład na pierwszą kapitałę Jana S. Ewanielisty Bock. tint, aiuiir. II. 611. z o. przez Grzegorza Pauli przftło.uacnony, fbez miey-sca i drukaraa . Wszystkie Socyna pisma pojedyncze od r. 1579. kiedy Socyn do Polski prsybył druk wał Alexy Rodecki. Sand, Bibl. i5. Nowy Testament Czechowicza 1077 w Rakowie Hoffm. 56. Bock, Hist. Aninr. I, 226.

. Rozmowy Christiańskie etc. przez tegoż Czechowicza 1576 drukował Alexi-

>usz Rodecki ib. 227; Żartem kiedy pierwsza książka i która w Rakowie była pierwszą drukowaną, nie pewno. Drukował tez Abxiusz Rodecki i pod imionami przy-branemi, iako to : 1. Aïexandra T u r o -

biiuizyka ob. Lucławice. 2. Teofda Adamowicza Buck. Hisl. Antitr. I. 235. 11.

Zwierciadło Panienek Christiańskich etc. (tegoż Czechowicza^ w Drukarni Theo -fila Adamowicza Roku od narodzenia syna Bożego 1582 cf.. Osińaki życie Skar-

— 109 —

gi r. i58i po łacinie Adamides, po Niemiecku Adarnowitz; a nawet i po śmierci Alexego Rodeckiego użyto tego imienia w Franeker w Hdlandyl do dzieła: Fausti

Sucini liber de officio hominis Christiu-

ni Jrenojjoli ty pis Theo pili Adamidis * 6 i o .

Jak świadczy bezimienny Pisarz o drukarniach Socyniańskich u Sandyusza Bibliotheca Antitr. 201. 202. w późnym wieku przeniósł się Alexy Rodecki do Rakowa, a na starość ociemniał na oczy, iak się dowiedziałem z Rękopisma JX. Juszyńskiego r. 1600. Żył on ieszcze r. i6o5 ob. niźey.

O prześladowaniu, które ściągnął na siebie Alexy Rodecki w Krakowie r. i585- za druk Jakóba Paleologa Scriptum

Fratrum Transyivanorum ad JSfN-ob. Hoff

man p. 4o. Bock. II 586. 5. i za dzieło Krystyana Frank przeciw Troycy S. Hoffmann p. 40. ob. Sandyusza Bibliotekę p . 82. pod Stanisławem Taszyckim, który Alexego Rodeckiego wymownie przed kró-

— 110

lem Stefanem obronił, i z więzienia wy*

bawił. O licznych drukach Niemieckich Łacin*'

skich i Polskich Alexego Rodeckiego iako i o inszych Rakowskich pismach znayduią się wiadomości dokładne: i. wBaumgarten (Zygmunta Jakóba) Nachrichten von e j n e r H a l -lischen Bibliothek T. I-VIII. 8vo 1748--1761 t. i. opis książek, iakie sam tenże Professor teologii w Halli nad Salą w Sa— xonii Pruskiey posiadał, tudzież Nachrichten von merkwuerdigen Buechern T. I. XII. 1752-1757 t. i. opis książek ciekawych, które miał pod ręką i pod okem. T u tom dwunasty zawiera reiestr do obu-dwuch dzieł iego. 2. Friederici Samue-lis Bock HietoriaAntitrinitariorum maxime Socinismi et Socinianorum Tomi L Pars

I. II. Regiomonti et Lipsiœ impensis Gott-

lieb Lebrecht Hartungi ( 1776 8vo. Tom

II. 1785. Wiçcey tego dzieła niewyszło, które Z 5 Tomów miało się składać ob. Prsef. Tom I. P. 1. XIV. XV. 3. Józefa Masimiliana Ossolińskiego Wiadomości T .

1 1 1 * —

I. gdzie różnych Aryanów życia. 4. Ver~ zeichinis der Buecher, so gesarnlet Joh> Christian Gorfried Jahn Koenig], pola. und

Churf. Saechs. Commissionsrath I. Bandes Vierter Ab?chnilt. Frf. und Leipzig bey Joh. Sam. Heinsius Erben 1768 8vo Li-

bri ad Theologiam Socinianor um spectan-

Us p. 2276-2574. od Num. 2099 ^° 2298. gdzie dosyć dokładne opisy tak tychże dzieł Aryańskich, iako i innych przeciw ko nim pisanych, i takich, co od podobnie myślących Autorów zagranicą wydane były w rozmaitych ięzykach. 5. Catalogua Bibliothecae Buenovianae i inne zawieraią ich także niemało, lecz tam tylko gołe tytuły. Tóż sarno Bauer Bibliotheca rario-rum librorum universalis Nuernberg r. 1770. 6. Tomów 8vo. z supplementarni. 7. Wszystkie inne dzieła, które wiadomości podaią o książkach rzadkich, iako to Schwindel (Jerzy Jak. ) pod zmyślonym Jmieniem Sincera, Vogt .Engel etc W Hollandyi wAnglii i w Niemczech prze-płacaią te dzieła czasem niepotrzebnie

1.12 — '

gdy częstokroć nie wiele w nich dowci

pu i nauki obi wstęp czyli Rys kró

tki p.

II. Sebastyan Sternacki. Drukuie pierwey w Krakowie iuż.

od r. i5g2 do i6o3. Klonowicza Worek Judaszów w Kra

kowie r. i6o3 4to. Podług Hoffmana p. 4o. miał Sebastyan Stérnecki zięć Alexe-go Rodeckiego dopiero po śmierci teścia przeprowadzić się do Rakowa i tam obiąć iego drukarnią, ale ta wiadomość iest mylna. Albowiem podług wypisów.z Aktów Wójtowskich i radzieckich udzielonych mi przea J. X. .Tuszyńskiego Sebastyan Sternacki ieszcze za życia Alexego Rodeckiego kupił od niego drukarnią Rakowbką, a to za 1000 Talarów, rachuiąc każdy Talar po gr. 56 dla siebie i żony swoiey Judyty, córki Alexego Rodeckirgo. Prze-daiący drukarnią Swoię Alexy Rodecki wymienia za przyczynę tey przedaży, i e go Pan Bóg złym. wzrokiem nawiedził. Stało się to r. ltjoo dnia 22. Kwietni»

n 3 —

R* 1602 miał Sebastyan Sternacki sprawę z Halską Łużycką, ktorey 18 zł. pol. musiał zapłacić za popełniony przeciw szóstemu przykazaniu bożemu występek. —• Roku 1600. dnia 20. Kwietnia przedal Alexy Rodecki nowy swoy dom nad Stawem Zięciowi swemu Sebastyanowi Ster-nackiemu za zł. pol. 80. Tenże sam dom puścił potem r.„ i635 Sebastyan Sternacki Synowi swemu Pawłowi ostatniemu w Rakowie drukarzowi za zł. pol. 600 i obwarował sobie, późniey na nim dożywocie. Wtedy także i całym swym tnaiątkiem rozrządził dla tegoż syna swe-go 2000 zł. pol. daiąc z góry temuż synowi, a 2000 obligiem na drukarnią, która iednak, iak oświadcza, wielkiey potrze-bowała^poprawy, a przeto, ieżeli ma bydź dział równy, odłożyć należy mu pierw 3ooo zł. pol. Do działu tylko należą Sebastian Syn móy i Otwinowska takich. Córka moia. Więc podobno dwuch synów miał Sebastyan Sternacki ob. niżey.

Hut. Druk, T. IL H

«— n 4 —

Liczne druki Sebastiana Sternackifr-go w Blibliotece JW. Ossolińskiego idą od r. 1606. do i653 w Języku Pol. Ł a cińskim i Niemieckim. O nich i o D r u kach ich pisze Bock Hist. Antitnnit. II 954. a Wiadomości o nich dokładne, znay-duią się w dziełach Baumgartena, Bocka i JW. Ossoleiskiego — Hoffmann i wrękopiśmie p. 117 powiada że Seb. Sternacki drukował iesżcze w Krakowie.

1. PlaStr na wydanie N. Testamentu

przez X. Jakuba Wuyka. przez Marcina

Czechowicza r. i5g4 Bock o tern nic nie

wspomina.

2. Krótkie a prawdziwe opisanie dy-

sputacyey, która była w Lewartowie r. i5g2.

5. W Rçkôpismie JX. Juszyńskiego : Odpowiedź na skrypt iednego z dozorców ewanielickich nazwany Asymbolum Soci-nianorum, non'credo albo niewiara dzi-: sieyszych Aryanów przez Piotra Morzko-wskiego z Morzkowa,. księga złożona z 65. arkuszy. Cała Teologia Socyniańska. Druk

— n5 —

piękny, przypiski w ciągu textu drobnym drukiem dowodzą sztuki drukarza niepo-śledniey. Dzieło niesłychaney rzadkości. R. i632 wydane, iest ono pisane przeciw Klementynusowi ob. Baranów. •

4. Sebastyaoa Sternackiego w Rakowie imię położył J in Szlkhtyn na druku Amsterdamskim r. 1644. Tytuł taki: Jońce

Schlitingii de Bukowiec notce in Doct.

Georgii Vechneri concionem, quam ha->,

huit super initium Evangelii Joan,-

nis. Lesnce A. 1659. Racovict typis Seh-

Sternacki i644 8vo 186 stron. Eaumgar-

tens Nachr. v. e. h. B. IV. 59. Bock. II. 795. Ale kto wie, czy tu Sebastyan Sternacki nie iest Synem Sebastyana I. drugim. Bratem Pawła, chociaż Lubienicki powieda, Że zagraniczny za morzem typograf zmyślił mieysce druku i drukarza Bock. 795. Roku 1629 Sebastyan Sternacki miał dozór ogniowy i naporządek w mieście względem przychodniów i włóczęgów, i wszystkich ludzi podeyrzanych.

(

— ^ 9 —

III: Walenty Rodecki. Obok Alexego Rodeckiego i Seba-s

âtyana Sternackiego znayduie się Falenti-

nus Rodecki, o czem i Sandyusz B.bl. p . Og wspominał, co iednak niesłusznie Hof-mann zaprzecza p. 4o. w Bibliotece JW-Ossolińskiego iest exemplarz nie cały n a stępującego dzieła, co idzie tylko do strony 274.

De Jesu Christi invocationc dispu-

tatio, quant Faustus Socinus per scripta

habuit cum Francisco Davidis a- 1578»

et 1579 paulo antę ipsius Franciscl obi—^

tum typis Falentini Rodecki a. CIj 1C

XCV 8vo.

IV. Paweł Sternacki Syn Sebastyana i Judyty Rodeckiey

Stfraackicli obiat zapewnie po Oycu r. 1653-1634 drukarnią w Rakowie, gdy Sebastyan Oyciec iego zestarzawszy się, po utracie drugiey żony r. i633 Elżbiety L u n -gwiczowney nieco drukarnią swoię zaniedbał, i daley trzymać iey nie chciał. To oka-

i — 1 1 7 —

żule się z Testamentu teyźe Elżbiety r. 1633. gdzie o potomstwie żadney nie masz wzmianki i z układów r. i635. o których wyżey było cf. Zeltnet in diario

Falentini SmalcHc. 22o4. Nie długotrwałą Drukarnia Pawła Sternackiego, nieszczęście, które rozpusta nierozmyślna - Swawolney Młodzieży ściągnęła na Raków r i638. zaięło nie tylko szczęśliwość Miasta, ale szkołę, Kościół i Drukarnią; Kościół zabrano Aryanom, Szkołę zamknięto i D r u karnią zniesiono. Stało się to iuż zą Władysława IV. Proce» summaryczny na Seymie wyprowadzono, o którym nic albo mało co w konstytucyaph wyczytać można r. i638. Że miasto przeto podupadło gdy do 1000. Studentów ubyło, że ustał i .przemysł i handel, gdy Drukarnie zamknięto, wielu z uczonych Aryanów przeniosło się gdzie indziey, a ż e nareszcie te domy, gdzie przemyślni Rękodzielnicy mieszkali, dostały się powoli w ręce ży ^ dowskie, łatwo sobie wystawić można. Szczegóły niektóre zniszczenia Rakowa

— u 8 —

tt Wiadomościach literackich JW. Ossolińskiego wżyciu Jędrzeia Moskorzon

wskiego T. I. p. 289. 296. Wielu Arya- ]

nów wyniosło się do Czarnkowey i do Radosława, wielu aż na Wołyń. Wszelako ieazcze aż do woyny Szwedzkiey r. i655-6o masiaio nieco pozostać ludzi za- I możnych w Rakowie, między któremi byt zapewne i sam Paweł Sternacki. [Albo-, wiem dopiero r. i65g w Sobotę przed Świątkami " stanąwszy oblicznie przed

Urzęd. m radzieckim w Rakowie uczciwy Paweł Sternacki i Zuzanna Rinkie-wiczowna Małżonkowie pospołu z Synem Alexandrem ,— przedaią dom «wóy własny stojący w żydowskiey Ulicy od Stawu między domami ziedney, Bożnicy Źydjwskiey, a domku czyli raczey . . . należących do Drukarni, któremi wiazd, zdrugiey strony i plac, do tego domu etc. niewiernemu Salamonowi Markowi, alias Poznańskiemu, a to za Summę

„ Z ł o t y c h Polskich trzy sta monety, ka-„ źdy Ztoty po 3 o, gr.

— » 9 •—

Ze od r. i63g do r. 1669 iuż nie nie wydawał Paweł Sternacki z Drukarni swoiey, to pewno, bo nigdzie nic takowego nie znalazło się, więc Drukarnia stała pusta, a czem zatrudniała się daley F a milia Sternackich, nie iest mi wiadomo.

W Bibliotece JW. Ossolińskiego iest: 1. Jones Schlichtingii Commentarius

in epistołom ad Hebrœos* Racoviœ typis

Pauli Sternacki i 6 3 i 8vo.

2. Pétri Moscorovii Commentarius in

epistolam Pauli Apostoli ad Thessalonicen—

ses. Racovîae typ, Pauli Sternacki r .

1636. 8vo^

Erasmus Joannis. Rodem z Miasta Soltquell w Marchii

Brandenburakiey był w K.rak»wie r. i586. Korrektorem u Àlexego Rodeckiego. O

życiu tegoż Erasma i pismach iego aż do r. ob. Bock. Hist. Antitr. ł. 420. seq.

. Papiernie w Rakowie. Gdy Aryanie Rakowscy wiele wyda

wali pism, zwłaszcza przeciw Jezuitom Polskim, co często przeciw ich nauce pisali

_ J 2 0

i przeciw Teologom Protestanckim, Niemieckim, którzy na ich naukę nastawali, a nayczęściey Walenty Smalcyusz rodem z Gotha w Turyngii pisał tu w Rakowie przeciw Ziomkom Swoim, to iuż wcześnie postarano się o Papiernie, które musiały bydź lak czynne, że i Krakow.skim Drukarzom dostarczały towaru. R. 1610. skarży się Daniel Papiernik na Kadzielnika Papiernika" iż w strony przez niego „ zamówione wysyła swoich Szmatników „ na zhiórkęmateryi i że przez to uczy-j , nit zawód Panu Sternackiemu i Panu „ Skalskiemu do Krakowa , czego dobrze „ wiadomy P.Walenty Smalcius.,, O tym Smalcyu8zu ob. BockHist. Antitr. II. i856\

Pisma Socynian ów Rakowskich rossy-łane do Niemiec, Węgier i w Polszczę do różnych mieysc, bywaiy nie raz przytrzymywane i palone. Tak raz i ludzie Biskupa Krakowskiego czatowali na beczkę pism takowych, którą Furman aby się w ręce ich niedostała, złożył potaie-

— 1 2 1 —

mnie w pewnèm tnieyscu, aż przeminęła taż zasadzka. W Niemczech zapewne trafiło im się toż samo nie raz, a częste nawet i wHolandyi , Stąd owa rzadkość tych pism, zwłaszcza takich, ktoie raz tylko drukowane były , lub w tak żwawym zbiorzeBibliothecafratrum Polunorum Ji»-nopoli (dmstelodami) J 6 5 6 fol. VIII. T o mów powtórzone nie były. Po zupełnem z Polski wygnaniu Socynianów r. 16G0. tylko w Hollandyi ieszcze czasem co wydawać mogli z pism swoich, iako to Nowy Testament Smalcyusza 1686. ed. II. ob. Bentk. II. p. 555. Ale zdaie się, że i w Polszczę idż nie wiele ksiąg wydawali po utracie drukarni Rakowskiey p{

1Ó58. W wolney nawet Hrilandyi skazywano pisma ich nowo wydane na ogień, mianowicie w Amsterdamie i w Rotterda • mie. Naydokładniey opis dzieiów ich, oddaiąc sprawiedliwą pochwałę umieię-tnościom i naukom światowym Aryanów Polskich z należytą naganą wiary ich w czym mo§ła być niedorzeczną podług przy-

-— 122 —-

içtego wyznania umieścił Kontynuator Jana Macieia Szreka Professora Wittern-berikiego w obszerney swey Historyi Ko-Ścielney nowey Tom. V. 426. T . IX. p . - | 428. soqq. cf. V. 556. VIII. 44g. V. 629. I

Jakób Sienniński Woiewod^ie PodoLj 1 ski nieszczęścia Rakowa rok tylko przeżył. A zatem umarł r. i65g. Niesiecki I T. IV. 1. c. pow'eda, że się na ostatku p o - J dobno nawrócił, w dzienniku Smalcyusza u Zeltnera wspomniona pitrwsza Żona Anna zBielskich p. i a i 5 . zmarła r. 1618. d. 21 I Października. Druga Małżonka była D o - I rota z Chraąstowskioh zaślubiona d. 2®M Listopada t. r. O naystarszym Synu zape- f wne z pierwszego łoża Zbigniewie, k t ó - ,' ry się uczył w Altorfie pod Norymbergiem r. 1616. iest wzmianka w Dzienniku Smal- I cymza u Zeltnera Historia, Crypto-So-cinismi Altorfina. Académies Lipsiœ 1729

4to) p. 1203. cf. Bock. Hisł. Antitr. II, 765 Obszerny przypis Zeltnera opiewa, że Jonasz Szlichtyng towarzyszył mu ia- ; ko Dozorca tu i w innych Akademiach >

1

i 125 —

a iak z listu KreJliusza r.i 624 wyczytać można, tenże Zbigniew poiąwszy Żonę ( w Polszczę} wcześnie umarł, r ie zostawiwszy potomstwa R. i65 i . wspomina Rçko'.ism JX. Juszyńskiego, iż dwuch w akta h lUkow-skich znalazł Sienniemki< h, którzy pisali się obadwa Dziedzicami Rakov- a , Jada Krzysztofa i Xiçdza Kazimierza Jana. R. i655. na urząd radziecki Miasta Rakowa obrani z ramienia JmciX. Kazimierza Grygiel Brzozowski, z ramienia Jmci Pana Krzysztofa Tomasz Kadzielnik, od Rzecaypo-spolitey obrany Stefan Goźdź, na urząd woytowski z ramienia Pana Krzysztofa obrany Matyasz Piotrowicz. Syn ieden Jakuba Siennińakiego zapewne Krzysztof zostawił iednę ty!ko Córkę, wydaną za Krzysztofa Wyszowatego, która została katoliczką i ieszcze za czasów Sandyusza Raków posiadała. Sandii Biblioth. p. 79. r. 1681. Drugi czyli trzeci Syn Jakuba Siennimkiego Kazimierz w Au.stryi będąc na naukach nawrócił się do wiary kato-lickiey, ieszcze za życia Oyca swego, a

124 —

w zakonie tym przyczynił się wiele do zniszczenia Aryanismu w Rakowie i żył W Kollegium Jezuickim podobno w San->j domierzu, świętobliwie, iak Niesiecki IV. 97. powieda, umarł r. 1660. Jak za zwy-czny Arjanów wypuszczał Niesiecki, tak me t y k o imiona dwuch Synów Jakuba Siennimkiego, f. i. Zagniewa i Krzysztofa, ale i całą familią Wyszowatych opuścił, który h część znaczna lub uboższa w Prusiech i L t w i e , mnieyszajale bogatsza w Krakowskiem i Sandomierskiem mieszkała. Należeli oni po części do wyznania Augsburskiego, do Heiwe-< kiego, a w liczbie naymnieyszey podobno do Aryanów ob. Jędrzeia Wyssowa-tego życie w biblioteee SandyuSza 221. 263. cf. Bock. HisUAntitr.il. ioog-io3o.

Gdzie się typy Rakowskie podziały powieda naywiększy Socynianów Przeci-

( wnik X. Mikołay Cichowiusz Jezuita w dziełku Epistoła parœnetica ad Gen. Dn.

Jonam Schlichting de Bukowiec F. C.

epistoła Apologeticce reddita, cui ad-

— i * 5 —

dita est Harmonia Fidei Cathołicce cum

Fide SS. Patrum Primitives Ecclesiœ a

Pâtre Nicolao Cichovio Soc. Jesu. (sine

loco et anno ) 4to 88. stron. Jak widać Z cenzury w Krakowie, gdzi- Cichowiusz mieszkał r. i655 a to p; 6. Jemi słowy3 Typos Racoviœ exactos esse, Cracoviam

venundatos, non prius, quant Kiiovia et OxoĄ

nio reversus in Minorem Poloniom intellexi,

cummuito ante Confessionis Sociniance fu-~

Cum detexissem. Kto wie czy nawet nie terni Rakowskiemi typami bite było to dosyć dobrze drukowane dzieło Cichowiusza ob. Luoławice, co tam o konfeSsyi Socynian-Skiey Szlichtinga powiedziano. Ale szkoda, że się Drukarz Krakowski, który typów Rakowskich nabył, nie chciał wymienić.

Podług Starowolskiego tak wobszer-: nieyszem życiu Biskupa Zadzika 4to r. i644 Jakoż w Dziele Antistites Cracovienses: r. i655. lub 1657. zburzenie Drukarni R a -kowskiey i całego Zharu pochodziło z Staranności tegoż możnego Biskupa. Potwierdza to i Kwiatkowski w Historyi

126

Władysława IV. p. i90; ale z tą wiadomością łatwo połączyć można i drugie p o danie , że Jezuita Kazimierz Sieniński przyczynił się naywiçcey do zniszczenia zboru Socyniańskiego w Rakowie, zapewne nie inaczey, iak przez s. p. Biskupa swego;. Winowaycorn, którzy Krzyż S,. znieważyli uszła rzecz cała bezkarnie z przyczyny, że zostali Katolikami. Nazwiska ich zachował nam rękopism przypadkowo ' do j Biblioteki nabyty. Nazywali oni się: Fa^J libowski i Babiński.

RAWICZ Miasto znaczne na grauicy Szlazkiey

teraa w W. Xi?ztwie Poznańskiem, założone r. 16 >8 od Adama Wojciecha Przvâemskieto Kasztelaua , Gnieźnień-/i skiego

Jozef Jan Hunoldt r. 1759 drukuie

tutay. Jnszyński D ) k c . T. 1. p. 275. cf..

Głogów Wielki.

Stylus ligatus V emrabilïbus Servis

Dei Alexandre» Batavino, Benedicto Bur,

— 137 —»

lawoscio et Cypriana Gozdeccio Primis

Jntroductoribus strictioris Observantiœ

Jnstituti S. P. Francisai, in Poloniam h e~

roice at perenniter obligatus litatusque

a Patfe Basilio Malinowski Reformata

Palono Seraphici ordinis Anno 1759. —

Ravicii, Typis Joh. Josephi Hunoldt Ca-

tholici Qvo Str. 127. a nieliczbowanych z

początku, kart 10. i na końcu k. 10.

Podług doniesień łaskawych JX. Pol-îuge z Leszna: Samuel Ludewig przed kil— kunastą lat, niewiem czy nie krewny Oleśnickich Drukarzy ob. Oleśnica, a po nim Karol Kruger mieli drukarnią w Rawiczu iecz wyprowadzili się iuź dawno stamtąd, a teraznieyszą posiada Karol Fryderyk Fritscb.

Katechizm leśny lub nauka Krótka W zapytaniach i odpowiedziach dla Borowych, którzy czytać i pisać koniecznie powinni, niżeli R/.ąd jakiemu Borowemu dozór Borowy Lasów powierzyć może, a zwłaszcza, gdy każdemu Ekonomowi też Leśna nauka iest potrzebna, iako Skarb

i

— 128

nay większy każdego kraiu, dla Xîçstwa Warszawskiego od Rodaka tegóź Xiçstwa wydany, z kopersztychem w Rawiczu w Drukarni J C. S. Ludwika 181,8. 8yo 96. '•

Stron. 4. nieliczb. Dedykacyą JW. Łubie Prefektowi Dep. Poznańsk. i JW. Gliszczyńskiemu PreF. Depar. Bydgoskiego podpisał T . A. G. Knolle von Knoll, kon-Syliarz J.K.Mci Dóbr. Narodowych Wachowskich i Kościańskich w Głuchowie pod Czempinetn d. 26. Maia 1808.

E. S. Pialf przedał Drukarnią swo

je do Głogowa w S-iląsku V. 1789. ob.

Głogów Wielki.

Mamy druk Niemiecki Karola Kru

gera 1814. himna zwycięstwo pod Lip

skiem.

R O P K O W À. %Q tu była drukarnia, szdaie się wy

nikać z nastepui§cego mieysca wyiete-

go z Cichowiusza Wyklęcie Ministrów

diyuńskich na stronie B. a.

— 129 —

O Drukarnia Aryańskim Ministrom nie może bydź trudno. Wiem to od tych którzy zbrzydziwszy się Aryaństwem Wiarę Katolicka przyięli: i e z kollekt, które, gdy chcg, nie bez uprzykrzenia nakazuią, tak wiele mieć mogą pieniędzy; żeby ieśli nie w Łucławicach, albo w Ropkowie, tedy w Prusach, albo w przyległych Podgórzu Węgrzech, ( i e Amsterdamu i inszych cudzoziemskich Drukarń, nie wspomni?) co chcą, mogli W} drukować.

S A M B O R fS.P.J. Katechizm o taiemnicach rządu Pol

n e g o , iaki był około Roku 1735. n a pisany przez JP. Sterne w ięzyku Angielskim, potem przełożony po F r a n cusku, a teraz na koniec po Polsku.— w Samborze w Drukarni Jego Cesarsko-Królewsko Apostolskiey Mości. Roku 1 7oc. dnia 10. Stycznia. $\o str. 84

Jnnaedycya mneyszym drukiem 16 str. Hiat. Druk. T. U. I

— Ł}0

Trafny obraz dawney Polski, równa sie niestety Paszkwilowi.

Sambor ( Miastô Cyrkułowe w Gali*. cyi) nie miał nigdy drukarni; druk t e * go katechizmu podobien do druków Grôl-lowskich'.

S A N D O M I E R Z Hoffman nie wie nic o Drukarni

Jezuick'ey tuteyszey, iak ie tu była p . 61. Mamy przed sobg wie e druków wy szły t h , miedzy r. 1716-1770. z drukarni Sandomierskich Jezuitów; naywie-cey Partegiryków i Kazań, dosyć tu wspomnieć.

i . Wieloraka i Nay wyższy eh oraz Korona albo konkluzya przy pierwszey B. Jana Franciszka Régis S. J. Jnaugu-racyi. Kazanie X. Jana Gzowskiego S* J. 1716. w Sandomierzu w drukarni Col-legii Soc. Jesu z dozwoleniem Zwierzchności Duthowney fol: Sygn. A—O2?. Druk piękny. Dèdykacya Staaislao Le-

— »n — duchowski Succamerario Cremenecemi „

typ. curs. Kazanie typ. ant.— Wysz?dł tenże sam panegiryk kościelsy i po ł a cinie w tymże samym roku i z teyźe drukarni fol.

2. Wysoka doskonaîoéé życia w. szczupłych leciech Wielkiego Świętego* P a * trona Korony Polskiey S. Stanisława Kostki ogSoszona przez X. .Maxymiîiana Grabkowskiego Kanonika Sandomierskiego w Sandomierzu w Drukarni JKM-Coll. Soc. Jesu. 1770 Ąto.

5. Typis clari Colîegiï Gostomiani

Soc. Jesu A. D. 1754 to iest w Sando

mierzu: Argutiae poel cae s. epigramma*

ta M. ac excell. Dnis. Antonio Palatino

Lublinensi etc. et Stanislao Supremo Ex~

cubiarum Regni Praef. in Wiśnicz et Ja

rosław Lubominis S. R. J Ptinc;pihu$

o devinctissimo Principi Nom>ni culture*

Josepha Ostoja Szyszkuwski CC- Neo-Corc,

subdelgato Jurato adorativu Cultu dedi-

Catae. Ąto a3a. stron liczbow. 4 à mc liczb*.

I*

.:

m

— 132 —

cf. Juszyński D y k c ' I I 254. zdanie o p o e -zyî lichey Autora ch-ęuue podpisirerny.

4. Azaryasz wierny Tobiaszowi w drodze Duchownego ćwiczenia na dni Ośm za Towarzysza dany, czyli zabawa O-Śmiodniowa, która naucza i prowadzi Duszę przez drogi, Ojzysczaiącą , Oświeca-iącą do Zakonney Doskonałości etc. przez X. Woyciecha Musiałowskiego kongrega^ cyi Polsko—Benedyktymkiey klasztoru S. Krzyża Łysieć nazwanego Profesora, P r o boszcza Wierzbickiego 1776 w Sandomierzu w Drukarni J. K. M. i Rzplitey

4to str. 276. prócz przedmów typ. łac. • • I

S E Y N Y Na Żmudzi na pograniczu Woie-

wôdz'wa Wileńskiego, teraz miasteczko W Woiewództwie Augustowskiem.

Jakób Markowicz Drukarz Wdeń ki r- i6o5-i6o4. przeprowadził się do Sey rów. Drukował Pawła Gil* wskiego Wykład katechizmu kościoła Chrześtiańskie-.

. — i33 —

go z pism świętych r. 16o5. 4to cf. Bentk. II. 544. gdzie tenże katechism bez miey» «ca druku i roku. My zaś marny pnsed eobą wydanie zapewne pierwsze w K r a kowie r. 1579. bez wymienienia drukarza 4to 35a. listów czyli kart. Mieysce druku na końcu dzieła. Dedykacya Piotrowi Zborowskiemu Woiewodzie i Generałowi Krakowskiemu i Żonie iego Barbarze z Mirowa Zborow-.kiey i Samuelowi Zborowskiemu i Żonie iego Zofii z Zakliczyna. Praydatku przeciw Czechowiczowi tutay nie masz, a zatem Tytuł iak u Bentk. II. 544. aź do słów: "przydany też ie i t " Zamiast dalszych słów, tuż Do Hebre 10. 2. Tess. 2. 1. Joan. 2. trzy wiersze z pisma świętego, a potem r. 1679, iak na końcu dzieła.

Pawła Gilowskiego od »rawa przeciwko iadowitym Marcina Czechowicza po-twarzom, które wypuścił na wykład katechismu 4to w Seynach r. i6o£> wspo-mniona od Hoffmana p. 49. 5o. dzieło

zapewne t - i samo, co i ov? przydatek

uBentk. IL 5*4:

s S I E D L C E Miasto niegdyś dziedziczne Xiaź§t

Czartoryskich, kupione od Rzgdu na Miasto głowie D J parta men tu Siedleckiego, tera/. Woiewodztwa Podlaskiego. Zapewne tu drukarnia dla p o t r / e b n y h rządowi druków założona była,'aie czy inne" dzieła tu wychodziły iakieś, nie iest mi wiadomo.—

O Żydach i Judaizmie czyli wykrycie zasad mara nych tudzież Roza no-* wania Izraelitów przez J. w Siedlcach •i820. 8ro. go. stron.

S Ł A W U T A Czacki w Rozprawie o Zydarh na

k. 106. pr/y wodzi dzieło Zelmana Bo-ruchowicza pod tytułem Tania alb ) Li-

hatey atnsrim, drukowane w sławuckiey

drukarni na Wołyniu.— Wifcey p«'gze 0

tey drukami Ju.iaa Ursin $;encewicz \r pięknym romansie Leybe i S ora i 8 * i . Tam bowiem twierdzi, że tu skład wy dawanych pism dla gorliwego wPoiszcze iydowstwa-

S Ł O N I M Jan Bsrnouilli w Podróżach Swoich

T. VI. p. 2 4a. wspomina o drukarni w SłonimiedoHrabieg > Michała Ogińdciego Hetmana Wielkiego Litewskiego należą-cey r. 1777. 1778 która zapewne tenże bogaty Pan i dziedzic ob żernych W ł o ści w Litwie, Mąż uc/ony i piękne sztuki kochaiący tam założył, w Królewczyznie nawet niedziedziczney, kiedy Slonim sobie ulubiony ogrodem wspaniałym i rożnemi przyozdabiał zawodami. Ale nie mieliśmy przed sobą iaduego z tèy Dru *

karni piama. Jak mi powiedział JvV. Jenerał Paweł Grabowski, nie była ta Drukarnia nigdy publiczną, lecz służył*

— i36

tylko do druku wierszy i ma?ych pije» mek, które sam ś. p. Hetman Michał O-giński wydawał.

S Ł U C K Stolica Xiestwa Słućkiego imienia

niegdyś Xiążąt Olelkowiczów, a teraz po-kądzieli, gdy Glelkowiczowie wygaśli, Xią-żąt Radziwilôw. Hoffmann p. 58. 60. przy wodzi dwa d/ueła tylko z Drukarni przy-reformowanym Kościele. 1) r. 1674. siedra psalmów spowiednich iednego Xiafçcia Luzytaâskiego przez Marcina Kuczware-wicza wierszem Polskim tłomaczone. Jest ten Xiążc Luzytański Don Antonio de Castro Pretendent korony Portugalśkiey przeciw Filipowi II. protegowany od E l żbiety Królowey Angielskiey, w którey pań-: stwie umarł w wyznaniu Angielskiego k o ścioła. Cały tytuł dzieła tęga ob. Olof. L ie-dergeschichte it;6.. pd. w Warszawie 1667. I . w Słucku, iak wyźey. Na Tytule Don Antonio nie wyrażony; aby książka i między Katolikami pokup miała, iako dzieło z

— «7 -*

i pod approbaty Warszawskiey Cenzury f

nad którey ostrością Biskupi Poznańscy czuwali.

2) r. 1678. Rykota Monarchia T u r e cka, o którey ob. Beutk. II. 6 ia . cf. Lipsk. Dodaie S. P.

3) Andrzeia Maxyiniliana Fredra Kasztelana Lwowskiego Potrzebne conside-ratie około porządku woiennego, i P o spolitego Ruszenia. Przez Franciszka Glinkę z Rafałowa do Druku podaoe. A t e raz z Przydatkiem sporządzenia OecoBo-miey Woienney i sposobu, iakoby Woy-Ska Rzeczypospolitey mogły być \? dobrym porządku zatrzymane. Powtórnie przedrukowane w Słucku Roku Pańskiego 1675. 4to typ. goth. str. 106. . '"

O Steckiey Drukarni wspomina An

toni Possewinu* Jezuita de rebus Mo-

scovit. p. 24. r. i 5 8 i . Hoffmann w R § -

kopiśmie p. 9^.

S T R A T Y N *• "I O Trebniku ( Agenizie ) Balabana

Władyki Lwowskiego drukowanym w Sira.-tynie wspomina Sikowicz w Epanorthosia

na stron. 3. i 70. JP. Hlebowicz, iakoby z Ostrogskiey powstiła ióo4. Suiïebmk-

tegoż roku tam drukowany. Wil. Pam. II. 1821. p. 389.

S U P R A Ś L Sławny Klasztor Bazyliański między

Białymstoku *m i Clrodnera, Zé tu nie ieduo dzieło wyszło w sta

rożytnym ięzyku Sto wriańikiui Kirylicą bite, wiem zrpényçh o tern wzmianek o kręgach liturgicznych Obrządku Ruskiego, ale żadnego takiego dzieła nie mam przed sobą. Mam tylko przed sobą kilkanaście druków wyszły eh w Sjprailu między r. 1713 a 1796.

i. Kazania alba exorty Postne przez; X. Antoniego Szyrmç S. J. 1713. Ty pis Laurce Suprasliensis Ûrd. S. Basilii Ma-

gni. Ąfo str. Z60. prócz przedmów typ.

ant. cura, mut-

2. Dapes h o no rum post Scientiarum

obsonia fit cruda Martis bellarl^ ad re-

gaits soli' mensom Joanni Alberto Sere-

nïssîmo Poluniatum Regi in orbe Polano

apposVœ nunc prœvia avite erucis perill.

Magnif. Donini Jo. Kramodębski Sup-'

dapiftri Podlachice a perill. et magn. Ju~

ventute Althenœi Drohiccnsis S. J. anno

ad tnensam erucis discutnbmlis Dei 1717-

prid. ( al. Aug. typis SupraiUnsibus PP.

ŁasLianorum.

5. Sława dawney Jerozolimy przy zburzeniu swoim i oałey ż)dowskiey Ziemi spustoszeniu, w właSnychże popiołach i ruinie od Rzymskiey potencyi za-grzebiona. Od Jozefa Syna Goryonowe-go Dzieiopisa Z 3 dowszego opłakana, a teraz znowu z przydanym tak Jerozolimy iako i Ziemi Swiętey opisaniem, z pod Pras Drukarskich na świat wystawiona. Kosztem Jerzego Krakiewicza Obywatela Wdeńskiego w Supraślu w Drukarni W W

— i4o —

OO. Bazylianów Unitów. Roku 1725. 8vo typ. łac.

4. Głosy wolne sławą y powagą Oy-czystą, Wymową Oratorską, Seymikowe-mi etc. mowami słynące przez Mateusza Kochanowskiego 176). w Supraślu w Dr' W»v. O >. Bazylianów 4to.

5. Przepisy Rolnictwa i Ogrodnictwa przez B*rtt nuwia Dziekańskiego Nauczy-cMa M. F. H. N. Roluictwa i Ogrodai-ctwa 1796. w Supraślu w Drukarni J. K. Mci 8vo atr. 215. prócz przed .nowy etc. typ. łac.

6. Prawo Kanoniczne przez Tymoteusza Szczurów kieg> w Supraślu w Dr. XX Bazylianów 1792 <łto.

7. Hoffmann w rękopiśnoie p. 121. twierdzi, że Jerzy Bułhak Biskup Piński, Opat w Supraślu nowe sprawił typy, któremi wydrukowano r. 1743. nakładem iego Bi lią Ruską ^rozumiem Słowiańską kirylicą ) folio minon cf. Janocki Lexicoti

pola Gd. L i5. Janoceaty Ciunkiewica

i 4 i —

i Fiedor Lacewicz dway Bazylianie zawiadywali tym drukiem.

g. Jnformacya praktyczna o paleniu wódek etc. przez Jana Krystyana Symona W Supraślu nakładem Tomasza Konoze-wicza R. 1796: 8vo atr. 68. druk dosjć dobry.

Ciekawa wiadomość o Michale G r e -gorowiczu Sołowiewie i Secerze iego An-toniem Czarniawskim ob. w Rakowieckiego dziele: Prawda Ruska II. p. 198. O księgach Starowierców w Supraślu drukowanych iest dosyć obszerna wiadomość także w iednym Dzienniku Biste-ra i Gedikiego Berliner Monatschrift.

zdaie mi się r. 1798 czyli nieco poźniey. Był bowiem od r. 1795-1806. Supraśl iako i Białystok pod panowaniem Prus-kiem i nazywało &ie to wszystko co od Wisły du» Niemna od Polski tegoż r. 1795. zaietem było, Prusy Nowo-Wscho i

dnie. Jak Prusy południowe od Berlń-ri •kiego; tak Nowo-Wschodnie od Króle-w*eckiego Miuisterium zależały z tey oko-

liczuosci owa wiadomość w Pamiętniku przerzeczonym Berlińskim umieszczona

Ma. Pod panowaniem Pruskiem wyszło w

Supraślu dziełko małe : krótka nauka dla Akuszerek f po prowincyach za nayła-skawszą approbutą i zezwoleniem Depart a m e n t ó w Lekarskiego i Skarbowego 1.

K: Mci P. N. M. przetłooiaczona i wydana przez Jakuba Felixa de Michelie Konsyliarra J. K. Mci pierwszego Asses-eora Chirurga w Deputacyi Medycynal-iiey et Sanitatis Kamery Piusa Nowo-Wschodnich w Białymstoku, i Chirurga Lekarza JO. zXiąźąt Poniatowskich Brani ckiey Kasztelanówey Krakowskiey. D r u kowana w Supraślu przy Białymstoku R. P. i8oo. 8vo 9. arkuszy. Podług L e lewela Bibliogr. ksiag dwoie p. aa6. Aaron Kupiec w Białymstoku kupił D r u karnią Supraślską.

S U W A Ł K I W Woiewodztwie Augustowskiem

dziedziczne miasto imienia Hrabiów Pac. Drukarnia tuteczna, od czasu, iak Kom-^ snissya Woiewodżka tu przeniesiona zo;-staîa, wydaie rozmaite pisma rządowe. Z niey r. i 820. wyszły rozmaite mowy na założenie Katedry tu z Węgier prze-mesionéy.

Mamy przed sobą: O wychowaniu Młodzieży płci źeńskiey przez Fenelona Arcybiskupa Kamerackiego. Dzieło po wydaniach na nowo r. 1818 vr Paryżu przedrukowane, a przez Modesta Watta Koskkiego Filozofii D» która na Język Polski przełożone z Portretem Autora, w Warszawie i Suwałkach nakładem i drukiem Fr. Świerczewskiego 12mo VI. 285. stran. Druk piękny, exemplarz nasz ua pocztowym papierze.

,144 ->—

S W I Ę C Z E C. H O W. Swięczechów, po Niem. Schwatzko

w Ziemi Wsrhowskiey małe Miasteczko w W. X. Poznańskiem Podobno tu nigdy mebyio drukarni, lecz zmyślono to miey-8ce druku na książce: Erleuterung zu den i8ten Thrile des Magasins fiir die neue Historiée und Géographie von D. Anton Fnedrie Biiesching betreffend die neuste Gesschichte der Evangelischen beyder Con-fessionen Zubekcmmen im Koenigreich Po-hlen und Grosherzogthum Lethauen. Schwetïka in Gros-Pohlen 8vo ^6.

S Z A M O T U Ł Y . Po Niemiecku Sambter małe Mia

steczko w Wielkieypolszcze o mil ośm od Poznania na granicy Szl^skiey niegdyś do imienia Hrabiów z Górki należące. —-Jędrzey Góika założył tam Kościół dla Braci Czeskich, albo raczey założyć im dozwolił Kościół, Szkołę i Drukarnią za hoyuym z bogatych swych skarbów zasił-.

— i45 —

kum. Ta Drukarnia podług Jędrzeia Wę~ gierskiego p. 118. 119. Slav. Ref. była naypierwsza do wydania Książek nabożnych i szkolnych dla zgromadzenia Braci Czeskich i trwała dopóty, aź do L e szna przeniesioną została.

Alexander z Augezda ( z Uiezda ) w Czechach na granicy Saskiey Augzdeeki zwany, to iest Uyzdecki, nie zaś Awizde-cki (Bock. p. 2 o 4 ) tu sprowadził się z Królewca Pruskiego i drukował r. i558. Wawrzyńca Krzyźkowskiego Kaznodziei potem Nieswieskiego, tłumaczenie dzieła z Czeskiego ięzyka przełożone pod tytułem: o prawdziwem i gruntownem używaniu zbawienia w zaspokoioném Człowieka sumieniu, rozmowa czterech Braci Zakonu Chrystusowego z dozwoleniem i po przeyrzeniu Jerzego Jzraela Seniora Wielkopolskiego. Tak pisze i Hoffmann i Węgierski p. 446. i zgadza się Sandy-Usz z niemi p. 54, Bock zaś twierdzi, że to dzieło nie tłomaczone lecz oryginał

Hist. Druk. T. IL K

— i46 —

tegoż Krzyżkowskiego w Szamotułach, nim się przeniósł do Litwy, gdzie Aryaninem i Kaznodzieią w Nieświeżu został. Ze to dzieło nie w Nieświeżu, ale w Szamotułach pisane b y ł o , na to Hoffmann i Węgierski zgadzaią się, a Sandiusz /. c. twierdzi, że Krzyżkowski tenże był Szlachcicem Litewskim, a zatem do Litwy powrócił.

SZLICHTYNKOWO. Po Niem. Schlichtyngsheim, Miaste

czko dziedziczae dawney Familii Polskiey Baronów S^lichtingów w Ziemi Wschow-skiey na samey granicy Szląksiey o pół-' tory mili od Wielkiego Głogowa, zaludnione od Emigrantów Szląskich, którzy dla wiary Ewanielickiey prześladowani byli pod panowaniem Cesarzów Ferdynanda II. i III. pod czas woyny trzydzie-stoletniey, a tu osiedli na pustych gruntach wsi Gurczyno (po Niera. Gurschen)

— i4y —

od r. 1628 do r. i645, w którym iuź tu etanął i Kościół Ewanielicko-luterski ( Tho

mas Altes v. Neues 1754. p. 85- $6-) D r u karnia tutey§za z Wschowy o 1. 1/2 mili

stąd odległey przeniesiona przez Krzy< stofa, czyli Jana Krzystofa Wilde dostała się po iego śmierci przez Wdowę iego Janowi Gottfrydowi Hase. A po śmierci

tegoż kupił ią Gottfrid Boerner, i tak ią przysposobił, że podług Hoffmana by-* la iedna z naycelnieyszych. Boerner prze~ niósł się do Brzega w Szlą^ku po r. 1750 gdzie był zawiadowcą Drukarni Trampowski ey dopóty, aź Syn młodszy Trampa obiął tę funkcyą. Potem założył Boerner drukarnią w Opolu w Sz'asku r. 1755 za przywileiem Królewskim Pruskim ,< lecz gdy Kamera Pruska z Opola przeniosła się do Brzega, to i Boerner przeprowadził drukarnią swoię do tegoż miasta i drukował tu aź do r. 1762 d. i4. Stycznia. Umarł wtedy w 83- wieku awego Barth's Gesch. der Stadtbuchdr. tu Bre*

slau i8o4. p. 74. K*

, — i48 —

Teraz nie masz Drukarni w Szlfch-

tynkowie. Hoffinann przywodzi tylko ieden druk

Szlichtynkowski w drukowanem dziele 1740.

1. Jo. Kamieński Sta tuta Fratrum Mi-norum Observantium S. P. N. Francisci aime Provincite. Mai. Pol. S. Marias. Angelor. ex antiquis ordinationibus B. B. P . P. Lndislai de Gielnow et'^Raphaelis de Proszowice ac recentioribus constitu-tionibus gen. et decretis" Apostolicis corn-pîlata 4to; a w rękopiśmie swoim p. 86. kładzie ieszcze ,drugi druk.

2. Matthœi Hansi de Rectoribus ma"

gnificentiss. ex Silesiis illustribus Schedia-

sma. Schlichtinkovii 1705 4to. Gdzie Wilde

Drukarz pisze się Jan Krzysztof.

3. R. 1733. kazał Jan Lauterbach P a

stor Zduński wydrukować w Szlichtynko-wie: Martin Hillers Advents-Andachteit ob Sam Abrah. Lauterbach Reytrœge zur^

diss. Kirchengesch. S. 36. Kazań i wier-gzôw rozmaitych Niemieckich na wesel-:

— i4o —

ne i pogrzebne obrządki tu wydanych jpst bardzo wiele na osoby w Szlą^ku i w Poznańskiem W. Xiçstwie zmarłe. Mamy przed sobą ieszcze:

4. Miraculum Hispanicum S. Antonius Paduanus. Miraculum Hispanicum trans-platatum in hortum alterum floret pul-chrius S. Antonius Canonicus Regularis transplantatus in hortum Seraphicum vita

floruit et doctrima, virtutibus et stupen-dis miraculis factus Miraculum Sanctita-tis appellatus Miraculum totius Mundi etc. per P. Fratrem Adrianum Schindler Otd-Min. Reformatorum Sacerdotem. Schlich-tingsheimii typis Joanńis Christophori Wildii A. 1693. 8vo 72. stron, druk nie zły. Ant. Dziełko to należy do pism X.X. Reformatów w Wielkim Głogowie w Szlą^ sku, których klasztor do Prowincyi Cze-skiey należał. Zapewnie Zakony Szląskie i Wielkopolskie nieiedno tu wydały dzieło podobne, iak pi mo X. Szyndlera lub Nro. I. X. Kamieńskiego, gdyż ta drukarnia prywatna mogta wybiiać wszystko,

— i5o —

ro ïey zapłacono ; w Łacińskiem lub Niemieckim içzyku. Czy zaś co po Polsku tu było kiedyś drukowane™, nie wiem, i wątpię nawet o tem, ponieważ w Ziemi Wschowskiey po większey części ięzyk Niemiecki był zdawna pospolitszym,'a w Szlichtynkowie zawsze mówiono tylko po Niemiecku z przyczyny, że cała osada Miasta była Niemiecka, a nawet z trzech fltion od Szląska iest otoczona.

T A R G O W I C A po Rossyisku

TERGOWISZCZE.

Troypieśnik r. 10*49, ( 0 0 , Sopików Î Linde Para. Warsz. T. V. 18. 1816).

Dyaryusz Seymików w Mieście Częstochowie dla Powiatów Xiazkiego i L e -lawskiego i4. Lut. 1792. odprawionych. w Targowicy w Drukarni woluey Repu-i blikantskiey. Mieysce druku podobno zmyślone.

— i 5 i

Biblia Targowicka, Satyra na dzieie Konfederacyi Targowickiey ark. 2. 8YO nie w Targowicy, ale w Wiedniu lub K r a kowie drukowone pismo ś. p* Kołłątaia, Kanclerza Koronnego.

TARNÓW ( S . P.)

Miasto cyrkularne w Galicyi ; gniazdo Świetnego domu Tarnowskich, teraz dziedziczne Xiążąt Sanguszków; przed rokiem 1786 nie było tu drukarni, chociaż iuż Tarnów m a t gwóy Konsystorz generalny, dla czego Xiçza musząc przepisywać każdy proces, byli więcey tu zatrudnieni pisaniem, niż w Dyecezyi Lwowskiey i

Przemyślkiey, gdzie były drukarnie biskupie. Dopiero r. 1786 w którym zaprowadzono Biskupstwo , ziawiła się Dru-' karnia Biskupia Józefa Jerzego Matyaszo-wskiago, może Syna albo Brata Antoniego, drukarza Przemyślskiego, która jednakże , równie iak i Biskupstwo, nie długo trwała.

— i 5 t —

i. Vecligal metricum Floriano Aman-

do de Janowek Janowski Primo Episcopo

Tarnaviensi ah Anonymo Diœcesano Pres-

hytero Cultore nemine secundo depen-

sum Anno 1789* diebus Augusti,— Tar-

noviœ Typis Jos. Georgii Matyaszowski

Episcop. Typogr. 4to 2. arku.

2. Nomen Jgnatius de Loiola ana-

grammatis pwis XVI. explicztum A. D

1792. Jgnatio Loiolce Skarbek Woyczyń-

ski Cathedralis ecclesiœ Cracoviensis Ca~

nonico die Nominis oblatum. Sumptihus

Auctoris. Tarnoviœ Typis Georgii Ma

ty aszow ski Expressum 4to.

Bezimienna gmatwanina anagramma-

tyczna X. Jgnacego Pilawskiego Ex-Jezui

ty , w wiersze Łacińskie i Polskie przy-" brana, nie mówiąca ani do rozumu, ani do serca, i warta zaiąć znakomite miey-sce w świątyni nudów i złego gustu. — J to ma bydź Poezya! ! A przecież znalazł się iakiś P. Nieznaiomski, który pi-r sząc wiersz na pochwałę X. Pilawskiego, równa go z Owidyuszem S. P.

155 —

T A R T A K Ó W .

I Dziedziczne miasteczko Xiąźąt Radziwiłłów, nie daleko Żółkwi. Xiąźę N. N. Radziwił Krayczy W. X. Litewskiego pozwolił tu Żydom założyć Drukarnią nową, aby ten przemysł od Żóikwi tu obrócić. Ale r. 1751. kazał tę D r u karnią Xiążę zaniknąć i darował ią J e zuitom , którzy go namówili do tego w ten czas, kiedy chorował; wystawili mu bowiem, że inaczey nie ozdrowieie ( W y pis z Listu Brodowskiego do Hoffmana z Białegostoku d. s i Maia r. 1754 ) Rçko~ pism Hoffmanna p. ią4.

T O R U Ń .

W Toruniu podług Olofa Historyi Pieśni Polskich p. «ło3- Drukarnia r. i56g była^ założona, a pierwszym drukarzem był Stanisław Worffschaufel, który książki Niemieckie tylko drukował. Druki Polskie zaś pierwaze r» 1578-1585. wyiść

— i54 —

miały: katechizm D. Marcina Lutera r. 1585 w Toruniu drukował Melchior Ne-i ringk c. gratia et privil. S. R. M. [8vo. ob. Olof. I. c. io5. Kresichleba czyli Ar-tomiusza pierwszy Kancyonaî r. 1578. w Toruniu drukowany dla Zboru Węgrow-Suego czyli War*z-iw'&kiego ob. 4o5. 6 cf. p. 7. sub a ic. Artumius.

II. Melchior Neringk. Ód r. 1581 do 1694 ob. Poznań

Grodzisko. Beotk. Ił. 5215. r i584. 1. Wars^ywickiego Krzystofa, do Króla

Stefana mo-va, z łacin, przetłumaczona przez Jerzego Lebb-lskirgo. w Toruniu excud. Mclch. Nerïngk. i582 4to.

i. Paa i naszego Jezusa Chrystusa n o

wego Testamentu Część pierwsza w To-* runiu przez Melch. Neringa i585 4to.

IIIDrukarnia Magistrami Gimnazyum Toruńskiego.

Jakńb Hibner (HuebnerJ podług H i -storyi Kościelney Harfknocha w Niem. Języku pisaney r. 1686. p. 877 tudzież

— »55 —

S87. miał naypierwey myśleć o założeniu takowey drukarni. Hartknoch uważa ią iuż iako byłą r. i568, kiedy pierwsza r e forma Gimnazjum nastąpiła p. 887. lecz wzrostu niewzięła ta typcgrafia, iak r. i584 kiedy Henryk Stroband Burgrabia Królewski, Burmistrz mieyski i Scholarcha zaiął się reformą Gimnazyum drugą i odnowieniem drukarni I 5 8 Ł 1. c. p. 920. Czy to ieszcze za Neringa cza»ów było czy nieco późniey, nie iest mi wiadomo: Mamy druk piękny za staraniem Henryka Strobanda 'wydany ; który swoy ten zbiór darował sławnemu Medykowi W r o cławskiemu Jakóbowi Monau z własnoręcznym przypisem r. 1687. Jnstitution.es

literatce sive de discendi atque docendi

ratione Tomus I. Sturmianus. Quce hoc

primo Folumine continentur, sequcns pa-

gella indicat. Turunii Borussorum i586. Teu pierwszy tom zawiera wszystkie Jana Sturmiusza dzieła o dawaniu nauk 4to 648 str. 7. nieliczbowanych na końcu 56, na początku, gdzie Dedykacyą da

i o 6

Jana SturmiuSza Strazburzanîna podpisał Rector, Prorector et Collegœ scholce To-

runiensis', a długą przedmowę o tych pismach Schola Turunensis ; na końcu dzieła przypiewy Proffassorow Toruńskich w wierszach Łacińskich. Na czele ich M. Kaspar Frisius, Torunianin. Jakób Zoell-ner w swoich wierszach powieda, że Scho-larchowie Beer, Molier i Stroband koszt na wydanie tego dieta łożyli. Tom II. 1687. 5 i8 . str. 73. nieliczb. na końcu, r. i588, Tom. III. 822. str. 77. niehozbowa-nych: Tu rozmaite rozprawy są innych Autorów o wychuwan.u uczonem i naukach.

Cernekie kładzie pod r. 1598 wielką drukarni poprawę przez Henryka Si.ro-banda p. 2^0. w kronice swoiey, a pod r. 1609 powieda, żenią zawiadywał Kaspar Frisius obacz niżey Nr. VI.

IV. Jedrzey Koteniusz ( Coten ). Ob. Olof. 1. c. 4 i 3 . Kancyonał r. 1.596

8vo 4x6. r. 1601 podług Tomasza Jana

— 157 —

Szreybera od r. 1587 do 1607. ob. Hager und Gesner Tom. III. 474.

j . Gęśli Rożnorymych Jana Rybińskiego Księga I. w Toruniu drukował Andrzey Kotenius 1.593. 4to. Przewy borne, oby były przedrukowane.

2. Erasmi Gliczneri Chronicon Regum Polonorum a Lecho ad Sigîsmundum 111. una cum origine gentis palonce. Toruni excudebat Andréas Cotenius I5QJ 4to.

5. Vladislaviœ de Gnezna querela,

ob disctssum Joannis Tarnovii post Epi-

scopatum Cuiaviensem in Archiepîscopatum

Gnesnen. per And. Loeachium Scotum.

Torunii Borussorum excudebat Andréas

Çotenius i6o4 fol. 1/2 ark,

Wdowa Koteniusza drukowała r. 1607-1608.

V Augustyn Ferber. (Faerber. )

t 0 d r. 1609. do 1619 wraz z Dziedzicami 8wenii. Hager i Gesner 'Tom. III. 474. OUf. przywodzi z tey officyny r. 1611 Kancyonał ; r. 1620. ib. 425 co po-

— i58 — ,

dobno iuź było po śmierci Augustyn» Ferbera. i

l . Benedictio mensa cum gratiorum

actione facta pro Capitula provinciali

F. F. Mm. Conv. Leopuli Ao- 1616 cele-'

brato. Thoruni Augustinus Ferberus excu-,

debat 1616 -ito.

a. Qratio funebris de v'ta et rebus gestia Ludovici Morteski Palatini Cuhnensis per Joh. Polański. Thorunni excudebat Augustious Fêrber 1617 4to.

VI. Kaspar Friese, czyli Frisius Byi 00 pierwey Rektorem Gymna-

zyum Toruńskiego od r. i584. do 1600. ob. Nro. IH. Henryka Strobanda Justîtu-liones literatce. R. 1600. d. 20. Czerwca złożywszy Rektorstwo zaczął handel księgarski i oblał drukarnią. R. i6o5 został Ławnikiem starego Miasta, a na proźbę Magistratu oblał znowu Rektorstwo G y -mniïyum r. 16 g po śmierci Macisia N i -zoliugza, zachowawszy przy tern urząd ła-, wniczy. Po dwuoh liftach uwolniono go od ilekloritwa r. 1611 Ławnictwo posia-

— i5g —

da? aź do śmierci. Umarł iako Schoepen-Meister Toruński r. i6a3 d. 3. Września ob. Cernike Thornische Chronik p. 187. 223. Geehet. u. gel. Thorn p. 34:

Jak Szreyber twierdzi, posiadał Kaspar Frisius drukarnią swoiç aż do śmierci od r. J6OO. do 1625. ob. Hager i Gesner p. 474. cf. Olof p. 60. Umiał K. Frisius i po polsku, gdy iako rodowity Torunia-nin r. 1601 swoim kosztem wydał Kan-cyonał Polski Artomiusza ( Kresichleba. ) Zapewne syn iego Henryk Frisius czyli Friese Ławnik Toruński obiął po nim drukarnią Szreyber 1. c.

Że ta Drukarnia była typografią Magistratu widać u Cernekiego w kronice T o ruńskiej pod r. 1609. p. 242. Tam twierdzi Czerńekie, że M. Kaspar Frisius miał Wielkie zasługi względem drukarni, a r. 162 1 wszystkie stare pisma na nowo prze-» lać kazał. Cernekie po Niemiecku pisał się Zernicke , po Polsku rozmaicie Cer-neke, Cernikie etc.

— i6o —

VII. Franciszek Schnelboltz. Pieśni co przednieysze z Kancyonała

wielkiego wybrane etc. w Toruniu przez Schnelïboltza nakładem Jana Pletschera i6a4. in 24to Olof p. 427. Kancyonał etc: r. 1638. ob. ib. p. 42g

1. Fausta g'atulatio aucti honoris Pe-

tro Zeronski Pincernœ Curiac Regni per

Nicol. Czerniakowski Eloqu. Aud.—Thoru-

nii 1624. excudebat Franc. Schnellboltz. Ątai

2. Relatio de augustis exequiis Anna.

Principis Sveciœ 1636. celebratis Typ, Frań-cisci Schnellboltz Ąto.

Jnny starszy Franciszek Schnellboltz; rodem zWittenberga r. i55y. w Saxonii drukuie w Lipsku 1600. umarł r, 1601. ob Hager i' Gesner. 1. c. Tora 1 102. Bydź może, źe Toruński Schnellboltz był iednem z trzynaściorga dzieci iego.

VIII. Michał Karnal r. 1645-1666. Kancyonał r. 1646. i2mo Olof. p.

432. i648. ib. 453. 34. z dwoiaką dedyka-cyią ; w iednych exemplarzach do Magistratu Toruńskiego, w drugich do Elbląg-

161 —

skiego p. 435. Ed. Illtia iako przedrukowanie drugie Kancyonału Toruńskiego r, ]638 u Franc. Szheliboltza.

1. Nextis ahhulorutn triplex in Nuptiis Johannis Sokołowski et Christinae Je-mielska Colligatus per Laur. de Osmolice Zdołbicki. Thorunii Typ* Mich. Carnall. 1647 4to.

2. Strend gratulatoriâ pro felici ina~-itntis artni 1664 auspinio. per Gotiofre-dunï Chodowieeki et Joart* Juniorènt Mu-

soniutn. Thorunii excudit Michael Kar*

nall. Ątob

§i Âràehs ira; âivinœ ignis i. i. Kil

ka Kazań pokutnych w ogniu gniewu Bożego j w te żawichrzone i trwogami p o -kłucone czasy , niemal po wszystkich przewagach padołów ziemskich pałaiącym, które Ii. 164 i i 42. W Kościele oyczystym odprawował X. Adamus Gdaciut, sługa SłoWav Bożego w KrUciburkU Alias KruZ -borgu Philo dc Legat, ad Caiutn. Quid *ervo potcst gravius obtenir'S > quatn inî-

Hùu Drak. T. IL L .

— l62

micus et infestus Dominus, drukowano w Thoruniu przez Michała Karnała Anno'. tVrbas aD CaeCas beLLi se Conférât JgnJs Ardens et CVnClJs paX noVaVaeqVe Ychat

Jtem SVaVJs paXaDsJt Mars. atroX VJVat Ja

OrCo. Podług tego chronostychu wypada rok

druku l644. Te Kazania przypisane D o zorcom kościoła Augszpurskiey Konfessyi w Wilnie , gdzie Autor pierwsze w młodości swoiey za Schoenflisiusza czasów miewał Kazania, ale przez zazdrość X* Kruziusza prawić kazania poprzestał. Ni raz te kazana są wierszami przeplatane Wiersze bywaią łacińskie przy przedmowach i dedykacyach. Polkie w texcie. Należy zatem i Gdacyusz do Poetów, ob. Brzeg w Szlą^ku. Kazań pokutnych trzy sign. A-G. 4lo pag. 5o 56 i 56. Czwarte piąte, szóste Kazanie także u Karnała 4to innym drukiem w obwodach r. i646 1647 wyszły stron. 46. 56. 29. każde kazanie komu innemu przypisane, zaczą-

— i63 —

Wszy od trzeciego na każdym inny chro-nostych.

IX. Jan Coepselius (Koepsel) r. 1667-1679.

Kancyonał r, 1672 ob. Olof. 1. c. 436. 8vo et 121110.

Kancyonał ( Ewanielików Reformo wanych) nakładem Christiana Mansklapa w Gdańsku, w Toruniu drukował Jan Coe-pseliusz r. 1676 i2mo.

Exercitatio de Prœadamitis în Gymna-

sio Thorunensi examini subiecta per An~

dream Benj. Hempel Silesium. Thorunii

1673 Excud. Joannes Coepselius Gymnas.

Typopr* 4*0.

X. Chrystian Bekk 168 î 1689. Thèses polîticm de Maiestate Pnnvi~

pis limitata ad ventilandum propositas

per Antonium Baumgarten Thorunensern.

Thorunii 1686 typis Christiani BekkĄto-

' XI. Jan Krystian Laurer. O nim nic nie wspomina Tom. Jan

Szreyberj ale Różycki wRękopiśmie p. i46 L*

— i64 —

Świadczy: źe Jan Hauenstein i Jan Chry-styau Laurer Bibliopolowie trzymali d r u karnią iweyską.

i* Rituale Sacrariieniorum ać aliarunt

Ecclesiœ ceremoniarum pro Eccledis Po^

lunict et M. D. Lituamcé. Thorunii in

ojficina Joh. Christiani LaurerU i6g i t I

8uo* s. Orator politicus aJbo wymowny po.*

lityk różne traktuiłjcy materye. Thorunii apud I. Christiannm Laurer îôgg 8vo.

3. Żarty abo krotofilne Facecye z Histo-ryi Starych i Nowych Moralnych i roz-etropnych wybrane w Toruniu w Bibliotece Jana Christ. Łaurera 1717 8vo typ-, ant. 554 str. index 19. str. nieliczb. 5. str. libri vénales in Bibliotheca Jo. Chr. Laurerń Różycki pisze p* 217 źe lo dziełko na rozkaz Biskupa Poznańskiego Krzy-stofa Antoniego Szembeka, wraz z tło m a-czeniem zmyślonego Brewiarza X. Kar-3 dynała Mazaryniego było wyklftem i za-kazanem w Warszawie d. 8 Czerwca iv »7i8.

— i65 —

XII. Samuel Gentér. Jntroligator Sam. Genter trzymał dru

karnią mieyską w dzierżawie. Król Jan II£ iobieski-dał mu j6gx przywiley feria FI

antę Nativitatem S. Ioan Bapt na K a n -cyonał Polski, Dombrowskiego Kazania i Katechizm Frankfurtaki. Zatem wydał Samuel Genter Kąncyonały Toruńskie tro~ iakie' 1697. ob f Olof l c. 4<*4. Na ie-dnym wymienił się Drukarz, Jan Zacha-j ryasz Stoli.

Drżeń Krzyża M?W Jezusoway etc. 1700. w Toruniu w szlachetn. Magistratu Drukarni i6mo Filipa Forka S, S* Theol. Studiosi tłomącjsenie z Niemieckiego Olof. p. 455,

XIII. Jan Balcer Bresler 1690-1699. i . Leonis Bavarici cum aquila Sarma-

tica seu Maximiliani Emanuelis Principis

Bavariœ et Theresias Cunegundx Princ.

Polon, foedus connubiale per lok. Sar-

torium 1694. Typis Bresleru folio.

2. Czyny Tomasza S. kazaniem ogłoszone przez Józefa^ Domagalskiego Wi

— i66 —

Toruniu drukował Jan Balcer Breslar fol

1697. r. 5. De antiquo et curiosa Bretislai

Bohemiae Ducis nummo argenté», dl~ sputatio Davidis Schmid Stolpens* Po-* mer ani. Thorunii 1698 irnprimebat Joh. Balthas. Breslerus, Typogr. Ąto

Był Bresler oraz i Giserem. Od r. 1700 d. 1704 niekładzie Szreyber innego podpisu, iak: ex officina Senatus, lec» taki podpis i dawniey był częstym i znay-duie się bez wymieniania drukarza r. 1699.

4. Trium antiquisslmorum Połonice Du~ cum Lechi II- Lesci II. et Popieli II. fata finalia per Henr. Laurent, de Grell Thorunii 1699 impressum in nobilhsimo Senatus chalcographęo.

Niepowieda Szreyber, iakim prawem Bresler posiadał drukarnią swoiç, a od r. 1700-1704 niekładzie żadnego Drukarza. Być może, iż wtedy Magistrat Toruń-ski bezpośrednio zawiadywał drukarnią swoią.

XIV. Jan Konrad Ruger. Od r. 1705 do 1708.

— 167 —

XV. Jan Ludwik Nikolai. (Nicolai od r. 1709.

Żył on r. 1740.

XVI. Fryderyk Kunzen. XVII. A. Kimmel.

Druki niektóre Toruńskie nowszych Drukarzów»

De prim's Polonorum nitmmis argen-~ teis due grossis Pragensibus exercitatîo posterior ad disputandum proposita per Samuelem Kephąlidem Ungarum Neoso-liensem. Thorunii ex officina Senatus et Gymnasii Ąto 1702.

2. Oratio de imminente Latinitati morte habita per PetrumJœnichium.. Tho-™

runii 1710. impressit loannes Nicolai

Sen. et Gymn. Typographus Ąto.

5. Catalogus Lectionum et Operarum

Publicarum in Gymn. Thorun. Cursu an~

nuo expediendarum. Thorunii typ, Ioh.

Nicolai Sen. et Gymn. Typogr. 1743 Ąto.

4. Ver8uch, ob nlcht auł der Ge~ schichte aeltrer Zeiten der, wahre Ur-

— î68

aprung des Anaehens der Polnischen Reicha-*

staedte in and ausserhalb Deutschland»

koenne ausfïnrijg gemacht werden, Tchora

1760 gedruktbey Christian Friedrich K u n i

zen Gymnazium Buchdruker 4to,

5. Mamy przed sobą z Krakowskiey kolonii Akademickiey , z Chełmna aktu» Szkolny r. 1760 czyli program do Tra-= gedyi: Poena seeleris cornes talione gla-t dii in crudeli Phoca viudicata scenice tragico. apparatu a nobilissima iuventutg academica in publiço Scholarum Culmensîum Theatro, patrio ligato idiomate repra-= sentata, Anno, quq MorDaces CœLo xeX.

presserat Orbi, Thorunii imprimebut Chri-*-

stian Frid. Kunzen Nabił, Senat et Gymn* Typographus fol, 5. arkuszy, Ded. Jgna-= cemu Pawłowskiemu Chorąiycowi Mal-^ borskietnu Uczniowi Syntaxy przypisał M. Iosephus Michael Lichoniewicz, A w. thor Operis. Opisanie scen po Łac. po Polsku, iako tako, gdzie olbrzymów Król Kaganus. Z wierszo w, które Chór spie-? wał , dosyć przywodzić następuiące.

— 169 —

s' Ma ośla szczęka mocy swoiey wiele Tysiączne gdy nią Samsory ściele,

f ? Czegóż nie czyni? herbu cała głowa, grty tak polowa ?

„ Przy głowie takiey o Głowni Rycerze j , Pawłowscy walczą za Oyczyznę szczerze

n Bułatem ( czyniąc śmierci mogił wiela Z Nieprzyiaçiela.

6, Ad Solemąia consueta die Para*-sceves a Iuventute instituenda invîtatio Thorunii 1791 imprimebat I, A, Kimtnel Sen, et Gymn. typographe fol. Item R,

T U L C Z Y N Miasto na Podolu Jmienia Potockich

gdzie ś. p, Szczęsny Potocki założył piękne ogrody. Czy tu kiedyś była drukarnia, niewiem; ale podobno pod zmyślonem, Wieyaca drukiem wydano:

» Forma prawdziwego wolnego Rządu przez Konfederacyą Targowiecką ułożona w Tulczynie drukiem z Jaryszewa za~ branym 8vo 1. 1/2 arkusze.

— 170 '—

Było to zwyczaiem w ostatnim dziesiątku, wieku XVIII. Tulczyn, Targowicę, i Supraśl kłaśdź na tytułach pism, które albo przeciw Ko ifederacyi Targowickiey ; na którey czele byt Ś. p. Szczęsny Potocki, albo przeciw innym politycznym zmianom Wychodziły. »

W A R S Z A W A . Pierwsze druki Warszawskie podobno

do Mikolaia Sisarffenbergera 1678-80 ńa->j leżały (Hist. Druk. Krak. p. 519). Atoli gdy to nie ze wszystkiem iest pewno, ledwie odważamy się za pierwszego Drukarza Warszawskiego położyć Mikołaia Szarflenbergęra.

I. Mikołay Szarffenberger. Jana Kochanowskiego odprawa P o

słów w Warszawie 1578 4to Jnne Druki ob. (Hist. Druk. Krak. 1. c. )

Długo potem niebyło Drukarni W Warszawie, aż Zygmunt III. porzucił Kraków r. 1507~1615 bo to nie od razu się

— 171 —

stało, ze Mazowsze więcey sobie upo*-

dobał.

II. Jan Rossowski, Nie musieli Drukarze Krakowscy znay-^

dywać wielkich korzyści w Warszawie nie bardzo wielkiem wtedy Mieście i nie bardzo nawet haudlowern, bo pierwszy stały drukarz nie z Krakowa, lecz z Poznania objadł w Warszawie w ostatnich iuź Zygmunta III. panowania latach r. i624-i634.

A. Hoffmann przywodzi tylko p. 55. i . Mowę pogrzebną na Bartłomieia

Nowodworskiego śmierć przez X. Fabia-*' na Biskupskiego 1625.

2. Żydowskiego (Adama) potioritcts

et non nulles disputationes iuris 1632 Ąto.

5. Madalińskiego Inwentarz. Ed. II . ł65a. fol.

B. w Bibliotece J W Ossolińskiego sa:

4. Pogrom Tatarski albo Relatia krotka zwycięstwa nad Tatarami przez Het. Pola. Kor. w R. i6s4. 20. Czerwca mię-

— Ï 7 2 —'

dzy Haliczem a Bołszowcem otrzymanego, w Warszawie w Drukarni Jana Ros-< sowskiego 1624. 4tp.

'&• Wywód i e naystarodawnieysze w Europie ie^t Królestwo Polskie przez Woy. Dębołęckiegj. w Warszawie w Druki Jana Rosso wskiego 1633 4to.

Wzmiankę o Śmierci Rossowskiego* przywodzi Lelewel B bl. Ks. Dw. p. 2o3.

Wdowa Rossowskiego. DrukuJe r. 155dt,

1. Synod diecez.a/iski Macieia Łubieńskiego 4to po Łacinie 1634-

2. Krotka, alej prawdziwa Relacia rze-? czy tych, które od 12 Stycznia-R.1634. da 28 Lutego z, OUbrachtem Wallenstei-nem i drugiemi Obersterarai wprzód W Pilźnie, a potem w Egrze przeciwko Ce-?:-j aarzowi przez zdradzieckie praktyki na $wiat się pokazały, w Warszawie u Wdowy Jana Rossowskiego Króla Jrnci Typ. iG34 4to Należy to dziełko do gazef lóżnych.

«*. i 7 3 ' —

III. Jan Trelpiński. W dykcyonarzu Poetów umieszczony

iako Wierszopis r. i636. Juszymki T. II p. 2S8. Drukuie on od r* 1647 iako to :

1. Dafhis przemieniona W drzewo bobkowe. Apolog abo baśń Owidyuszowa, która była représenta wana muzyką na kształt komedyey przed obecnością Króla Jrnci, Królewiczów Jchm.ościów i Jchmo-Ściów P P . Senatorów Koronnych w W a r szawie po SeymieR. P. 1635<. w Warszawie w Drukarni Jana Trzelpińskiego K. J.M. Typographa R. i635 iyp. goth. ark. 1.

2. Processus iudiciańus Regtii Poloniae

fer Thomam Dresnerum w Warsz. w Dr, Jana Trelpińskiego 1636. Fol.

3. Processus iudiciarius Regrti Polonia

per Theodorurrt Zawacki. 'Varsaviœ Typis

Joh. Trelpiński.

4. Adami Żydowski Potioritas etc* 1648.,

ÏV. Piotr Elert, Piotr Elert Muzykus przy dworze

Władysława IV. a pierwey w służbie k r ó -

— 174 —

lewicza Jana Kazimierza, z którym byl nawet we Francyi r 1638, gdy F r a n cuzi królewicza płynącego do Hiszpanii wzięli w niewolą, a wtedy ten Elert uczynił Królewiczowi znaczne usługi; poźniey zaś założył drukarnią w Warszawie. O iego służbie przy dworze Królewicza i o zdatności muzyczney wspomina Wassen-bergiusz Jo. Casim. Carcer Gallicus p. 39. 51. tudzież p. 223. seqq. ( w Pamiętnikach Niemcewicza T. III. 246. 291.). mamy też przt-d sobą.

Hexaglosson diclionarium cum mul-

tis Colloquiis pro diversitatc status hominum

quotidie occurrentibus. Farsaviœ in ojfici-

na Petri Elert S. R. M. Typ. A. i646.

To dziełko przypisał sam Elert wpiękney Łacinie Zygmuntowi Kazimierzowi Polskiemu i Szwedzkiemu Królewiczowi (Prin-cipi ) na Opolu i Raciborzu Xiazçciu, Synowi Władysława IV. Podpisał się tu wydawca Petrus Elert S. R. M. Typ ogra-fhus et Musicu$. Sześć ięzyków rozmowy sa. tu, po Łacinie po Wiosku, po Polsku

— j<7§ —

folio verso; po Franc, po Hiszpańsku, po Niemiecku folio recto, tak, iż wszystko jednym oka rzutem obiąć można 8vo 1. alf. 2. 1/2 arkuszy. Wszedł zaś Piotr Eiert w związki małżeńskie z Elżbietą Piotrko-wczykowną r. i64i a to podobno dało mu powód do założenia drukarni i do nabycia prawa do druku Konstytucyi Seymowyćh. Otrzymanie tytułu Królewskiego Typo-grafa przypisuie iednak sam Elert w przedmowie do Jnwentarza Madalińskiego Jerzemu Ossolińskiemu Kanclerzowi W. d. 12 Jan. 1644 Vorsoviœ). Wszelako ie -

szcze dosyć późno i daley znayduią się druki Konstytucyi Seymowyćh Krakowskie, iako to:

Constytucye Seymu walnego Ordy-nacyinego Sześćniedzielnego Warszawskiego R. P. MDCLXXXV die XVI F e -bruarii zaczętego cum gratta et privilegio

S. R.,M. w Krakowie w Drukarni Miko-łaia Alexandra Schedla J. K. Mci. Ordy-Baryinego Typografa fol. (tu konstit kor. l8- W. X. L. 12 stron, razem <io stronę

176 —

typ. goih. wszystko, wyiąwszy p. 22. 28. typ. ant. druk ttienaylepsży. •>

Pierwszy przywiley dla Piotra Eler-ta od Władysława IV. datowany w Warszawie d. 12. Stycznia r, i 643. zabezpiecza mu wolność drukarni i otworzenie księgarni własney iako Typografowi i Bi— bliopoli Królewskiemu. Drugi przywiley pod tąz samą datą 1615 tylko dwa lata późniey I nawala mu trzymać Introligatora do opra-: Wy xiątek,iako teź i Czeladź introligatorską R. 1655. zaczęła drukować Wdowa po Piotrze Elżbiecie Elżbieta Piotrkowczykowna Wraz z Potomstwem swoiettn Przywiley dla niey i Potomstwa wydał Jan Kazimierz V. d, d< w Grodnie d. i i Stycznia i 655» Wazyslkie te przywileie są po Łaci* nie. SSa temi przywileiami wyiçta była Drukarnia ż pod Jurysdykcyi Mieyskiey i Grodzkieyj i poddana pod Jurysdykcja llamzaikowgką. A lubo nie masz tu iesźczo wyrazney wzmianki o libertacyi nawiasem" mi t, i643 i otem ieSt mowa> quod quiderti ad omnium et singulurum MagistwtuuM

— 177 —

singulorum Maghtratuum et ofjicialium Regni et Dorniniorum nostrorum potissi-xnum vero officii Consularis Varsaviensis notitiam deducendo mandamus, ut prœfa-

tum Petrum Elert pro Typographo et

Bibliopola Nostro ex eo tempore habeant

et ab aliis haberi curent eundemque omni

bus Prœrogativis, Juribus immunitatibus

Libertatibus ac obveationibus uti frui

permutant, immo et ab aliis qvibuscunque

ita défendant ac tueantur.

R. 1S68 Kamienica Kostczyńska na drukarnią Elertow*ką dla wygody druków rządowych zaciągoiona, od inszego G o ścia uwolniona została. Fol. Legg. V. io34 Wagi Jnwent. Praw. p. 120 Odtąd miała drukarnia i księgarnia Elertowska tak zwaną libertacyą od Kwaterunku tak Woy-skowych, iako i Posłów Seymowych. Wszakże dawniey dawano Kwatery nietylko Woyąkowym, ale i Posłom Seymowym w Warszawie i wszędzie, a nawet i Deputatom trybunalskim w Lublinie i w Piotrkowie,

Hist. Druk. T. II. M

— 1 7 8 —

lubo więksi Panowie raaiący własne D a -my lub Pałace fego niewymagali.

Od r. 1676 drukuią Dziedzice Eler-towscy tylko sami, a do nich należał. także Karol Ferdynand Szreyber obacz niżey, który przez lat i5 był w tey of-ficynie, ale podobno około r. 1677 osobną miał drukarnią.

Gdy Drukarnia Elertowska przez długi czas tylko była iedna w Warszawie, rozumiano potem, i e ona była naypierw-8zą i naystars/ą ob. niźey o tern.

Druki niektóre z officyny Elertowskiey I. W Bibliotece Umwersitetu Krako

wskiego.

Victoria Coronœ spineœ Christi Aucto-

re illustris. ac excellent. S. R. J, Principe

Domino D. Alberto Stanislao Radziwilio

Duce in Olyka et Nieśwież M. D. L>

Cancellario etc. conscripta Varsaviœ in

off. Pétri Elert. Typ. Anno Dni 1652.

12/710 druk piękny, exemplarz nasz niecały idzie do str. 373. To dzieło Kanclerz W. W. X. L, przypisał Królowi

— 179 —

swemu. Nie w Warszawie, ale wKrako? wie drukowano u Piotrkowczyka: S uśpi-

rium Animce Poenitentis Aut are Illustriss.

S. R. J' Principe D. Alberto Stanislao

Radwilio Duce in Olyka et Nieśwież

M. D. L, Cancell. etc. na końcu; € r a -

covise in off. Andreae Petricovii »S. R. M.

Typogr. i2tno 715. stron. Xiążę przypM sał to dzieło Janowi Lipskiemu Arcybiskupowi Gnieźnieńskiemu Datœ ff'arszau.

die 19 Mensę Nov. A. D. 1639. cf. L u blin. Mamy przed sobą; Żywoty Świętych z Naukami Doktorów kościelnych, na każdy dzień przez cały Rok nabożnie, a krotko opisane. Wszelkienm «tanowi do czytania i naśladowania wielce potrzebne przez Albrychta Stanisława Radziwiłła Xią-żęcia na Ołyce i Nieświeżu Kanc. W« X. L. etc. W Krakowie w Drukarni Ł u kasza Kupisza J. K. M. Typogr. R.P. i653. Jest ,to tłomaczonie z Łacińskiego dzieła Jezuity nie wymienionego, które X?ąźc !W wyborney Polszczyznie przełożone Ź o -

M*

—•> i 8 o —

nie swoiey Xiçzney Krystvnie Annie z

Lubomierskiih przypisał w Tucholi 20 Maii

A. D . 1 6 5 3 . lamo typ. goth. 9.58. stron, i nieliczb. 6. reiestr. nieliczb. stron. i3 .

W reszcie znany iest tenże X»ąźę pobożny i uczony z Pamiętników Niemcze wicza i z życia Chodkiewicza przez Naruszewicza.

2. Cudowny w Stayni Bethleemskiey Śpiewaczek pod uroczystość nowonarodzo-, nego Boga w Kościele Czerwieńskim N. Panny wysławiony i do druku podany przez X. Stan. Hiacinta Święcickiego Przeora Czerwińskiego w Warszawie w Drukar-niey Piotra Elerla J. K. M. typ. R. i 6 4 5 j 4to 3. arkusze typ. goth. Przedmowa typ.

ant. Dziełko przypisane Xiazçciu Hiere-miemu Michałowi na Wiśniczu Wiśnio-wierkiemu.

, 3. Żal doroczną nieukoiony rewolucyą z przedroczney śmierci W. Jmc. Paniey P . Katarzyny Hrabianki na Skrzynnie Szczawińskiey Łęczyckiey i Gąbinskiey etc.

Starosciney w Córce Jephtego od Zak. O. S.

— 181 - ^

Franc. Braciey Mnieyszey Reformatów na ten czas Prowincyey Wielkop. Stkr. przy Anniwersarzu w Kościele Szczawińskim tegoż zakonu Kazaniem pogrzebowym p o nowiony R. P. 1662 d.. 12 Października w Warszawie u wdowy i Dziedziców Piotra Elerta 166 i 4to typ. goth. 3. str.

W Bibliotece JW. Ossolińskiego s | : 1. Niebieski Kalendarz Kazaniem wy

stawiony przez Stan. Hiacynta Swiçoickie>-go Przeora Czerwińskiego w Warszawie vi D.-uk. Piotra Elerta i 6 i 4 . 4to. 19. stron* nieliczb; 5. str. typ. goth.

2. Progiostyk z zaćnionego Miesiąca i gwiazd na pogrzebie Adama Hieronyma z Granowa Sieniawskiego Pis. Poln. Kor. w Warszawie w Druk. Piotra Elerta J. K. M. Typogr. 1642. 4to.

5. Jałmużna Chrześoiańska, abo T r a -dycya Kościelna o miłosierdziu przeciwko ubogim prsez Woyciecha Grabieckiega. Dominikana w Warszawie w Dru. Wdowy » Dziedziców Piotra Elerta 1655. 8vo.

— l 8 3 —

4. Inwentarz KonStytucyi Koronnych od r. i55o do 1602 przez Woyciecha Ma* gdalińakiegi (Sic ) zebrany, a teraz do r. i643. przypisany przez Jana Dziegielow-skiego Xv Warszawie u Wdowy i Dziedziców Piotra Ełerta 1661 fol. 194. str.,

5. Kopie Sarmackie albo Kazanie na pogrzebie Stanisława Stokowskiego w W a r szawie w Druic. Dziedziców Piotra E ł e r ta 1676. 4to.

6. Pant ficia tiara meritorum splendo-re Mich. Stephani Radzieiowski Ep. Far-miens. et zambiens, illustrata per Collegium Resseliense S. I. Farsovias Ty pis. Elër-+M tianis i68i« fol.

7: Dowód powinowactwa Piotra EIer«* ta z Piotrkowczykami przez Córkę zapewne Jędrzeia Piotrkowczyka II. daie na-stępuiące powinszowanie na wesele pomyślne Nowożeńca Epithalamiwn nobilis-simo ac ornatissimo Domino D.Petro Elerto Serenîssimi Casimiri Princîpis Polonia ac Sueciœ Servitori atque lectissimœ Firgi-

m Elizabethas Petricoviœ jïliae- clariss. ao

i85 —

consultt. D. Andréa Petricovii I. U. D.

et Prof. Ordinarii Cons. Cracoviensis a

Thoma Podchyhki Art. et Phil. Baccalau-

reo in observantice débitas symbolum de-

cantatum A. 1641 Ąto t. arkusz, Naią-dy, Harnadryady, Geryony, Slingi, H a r pie i t. p. istoty mitologiczne tak zatrudniły naszego Poetę, że o Elercie nic nam niepowiedział. Widać atoli, iż on był w ełużbie Królewicza Jana Kazimierza, r. i 6 4 i kiedy się żenił z Elżbietą Piotrko-; wczykowną. Jak w Piotrkowczykó w fa-: m i lii była wielka skłonność u Panien do wstępowania do Zakonów, a u Cezarych u Mçzczyn, tak zdaie się było i w Elertówskiey Faiunlii. Franciszek El«rt Reformat może był Synem Piotra Elerta i teyże Piotrko wczykowney.

a] Kazanie X Cypryana Zachowskiego miane na prymicyach Franciszka Elerta d. '25 Marca 1670 iest w Bibliotece JW. Ossolińskiego. Tamźd i tegoż Reformata

b] Dzieła cztery, iako to :

— i84 —

i . Wety z drzewa Żywota B. Jana od Krzyża ob. T. II. 96 pod A. Młodniewi-czem w Poznaniu 4lo.

2. Strażnik Korony Niebieskiey w Pawle Szczeciwińskim na pogrzebie wystawiony w Poznaniu u Laktań.«kiego r.

1679 4to,

5. Rewi/ya łodzi przy exekwiach Jana Opaleński?go i884 w Warszawie u Stlireibera i684.

4. Brzeg -sczęśliwy Łodzi na pogrzebie Jadwigi z Górskich Dąbskiey r. x(i8i ibid. 4to.

3. Karol Ferdynand Schreiber. JX. Bystrzycki w programmacie Szkół

Pilarskich r. 1820 w Warszawie p. 12* wspomina o trzech przywileiach Jana III, temuż Szreyberowi danych, iako tor . i684 na założenie drukarni; i685 na mianowanie tey officyny Drukarnią Królewską i Rządową, Rzeczypospolttey , Skarbu Koronnego i Litewskiego, o czém i Hoffmann p. 54. 55. obszerniey rozprawia, a na prze-dai teyże Drukarni r. 1690 kładzie na r z e c *

185 —

Zgromadzenia Szkół Pobożnych. W Rę-kopismie Różyckiego mamy kopią Przy-wileiu r. 1685 d. 6. Listopada w Warsza wie danego, w którym Jan III. Sobieski pozwala Karolowi Ferdynandowi S^reybe--rówi połączyć książki ( materye ) wszelkie, iakie były w Elertowskiey, Pjotrkowczy-kowskiey i Kostczyi'uMi h drukarni uprsy-wileiowane {materias in tam Elertuvianis

quant ; Petricoviams Kusiuscianisqtie pri~

vilegiis comprehensas, handel z niemi o -tworzyć księgarski i drukować nowe książki oraz i wszelkie używać prawa, iakie miała FJertowska ofticyna, która weszła w posiedztwo iego, a zaraz z góry przy-wileiu kładzie się-przyczyną tego, iż łan. Karol Szreyber przez lat 10 wysługo wał się w oficynie Elertowskiey Królowi, P o przednikom iego ; i publiczności. Gdy Wszelako iuż r. 1677 druki Szreyberowskie znayduiemy, być nioźe, iż miał osobno część iaką Elertowskiey drukarni sobie udzieloną, albo własną inną osobną Drukarnią, na którą otrzymał przywiley r.

— 186 —

i684 aź na koniec r. i685 całey Elerto» Wskiey" drukarni został posiadaczem. Zapewne długi, które i podziału Flertowskiey drukarni wynikały, iuź wcześnie nagliły Kar-la Ferdynanda S/sreybera r. 1690 do Sprzedania swoiey olïicyny tak właaney, iako i Elertow kiey. Lecz kupno zupełne z Strony Xi«;ży Piiarów nienastąpiło, iak dopiero r. i6y4 iak o. tem Hoffmann obszernie pisze. II, i6 jo_był zaś tylko początek' przedaży części iakiey, ob. o tem tlikey pod Drukarnią Pilarską. Pokazuia się bowiem; źe przez czas nieiakiś i685-1691 razem i S/reyber i Piiarzy drukowali, a może nawet i.tak było aż do r. 1694.

1.Mariante conceptionîs encomiastica exceptio per Jo. Hier. Szemioth Succam> Vendens. Farsaviœ excudebat C.F.Sclirei:

ber 1677. fol.

2. Ładna strzała ostatnia wybrana 2 Domn iufc zeszłego Nu-ikowskich herbu Łada na pogrzebie ostatniego Potomka Jp* Jdiia Noskowskiego w Kościele Srzeń-

— 187 —

skini dziedzicznym pokazana d. 23 Maia 1678 w Warszawie. Drukował Karol F e r dynand Schreiber fol. Pod dedykatyą Stanisławowi Hyac. Święcickiemu Biskupowi Chełmskiemu podpisany; Iiermgian R y -niewies S. J.

2. Tobiasz wyzwolony t. i. księgi To biaszowe z Pisma S. na wiersz Polski przełożone i dwunasta ośmiodniowych pieśni wyrażone przez S. L. (Stanisława Ł u -bomierskiego Marszałka W . lvor. ) przedrukowane r. 1691 w Drukarni Carola Ferdynanda Schreybera J. K. Mci Typo-; grafa 8vo.

VII Drukarnia Piiarska. Nie od razu powołała ta Drukarnia, lecz

częściami była od srkcessorów Elertow-Skich nabyta, a dla tego wszystkie Eler-towi r. i645 1651 Szreyberowi r. i684. i685 1690. dane przywileia znayduią się teraz w Arhiwum XX Piiarów w Warszawie. O Rossowskini Trelpinskim, a tem bar-dziey'o Mikołaiu Szarffisnbergierze tak zapomniano, iż w sprawie XX. Jezuitów i

— i 8 8 —

P i a r ó w o drukarnią, Eler ta nawet w Są^<

dach za pierwszego stałego D r u k a r z a u -

ważano, z przyczyny, że byt może pier~

wszy m uprzywil iowaaym typngrafecn

Warszawskim r.i6t3. i 6 4 5 . Pierwsze ku

p n o zrui) J X. F r a ń :i>zek Haligowski ob.

p. 9. X. Szym aà uielskiego Vite et Seri-

pta quurundam e Corigr. Cler. Reg.

Scholarum Pijium in Provincia Polona

Prof essor.an, qui op.tribus editis Palrîee

et Erclesiœ pruficuis n^men suum mémo*

rabile fecerunt. Varsoviœ. 1823 Typis Pa-

trum Schularwn Piarum 8vo 202 stroa.

liczb. 12. nieliezb. Tara JX. S îymon

Bielski tak pisze: " F r a n c i s z e k Haligowski

„ wezwany [ do Warszawy, , Rektorem z o -

„ stawszy budował Kościół murowauy na

„ mieyscu zburzom go przez Szwedów d r e -

„ w n i a m g o ] i «taraiąc się o dobro p o -

„ wszechne kupił drukarnią od dziedzi-

„ ców Elerłow-kich, reszfç zaś kupił B e -

„ nedykt Zawadzki Rektor Warszawski

„ od Mieszczanina Karola Szreybera za

„ 55oo Z ł o t y c h , a potem wyrobił i p r z y

— 189 —

„ wiley od Króla Jana III . r. 1694 J X .

Bystrzycki zaś w Programrnaoie na p o

pis publiczny r. 1820 p. 12. pisze: iż

„ D r u k a r n i a piiarska kupiona od D z i e -

„ dziców Muszyńskich od Elżbiety i A n -

„ ny Leszkowskich za Rektórs twa Bene-

„ dykta Zawadzkiego r. 1090 z kollegiynych

„ pieniędzy za 5 7 5 5 Złotych Polskich , a

„ nowy Przy wiley otrzymano od Augusta II.

„ 1 701.,, o którym iest wzmianka w Recesie

seyrnu Grodzieńskiego 1726. Fol, Legg.

VI. 454. Z tych podań zdaie mi się w y

nika t o , iż potróynem Kupnem od Suk-

cessorow Eler towskich, do których n i e

zawodnie S z r e y b e r , a m. że i Muszyńscy

należeli, cala Drukarnia Piiarska była n a

byta od r. 1683 do 1694 A po r. i 6 9 4

była przez czas nieiakiś znowu sarna i e -

dna w Warszawie, aż Jezuici w Starem

Mieście nową założyli Typogralią. W z g l e -

dein druku Konstytucyy U c h w a ł a Seyrnu

1690 stoi w Zbiorze Praw Vol. Leg. g. V.

7^3: Xiadz W a g a w Jnwentarzu p. 120

Świadczy, że ten przy wiley i teraz XX.

— igo —

Piiarôm służy. Rząd X. Haligôwskiego wy-3 pada na czas po r. i6y5 do 1683 więc w te lata przychodzi położyć założenie officyny i pierwsze nabycie iakiey części z Elerto-wskiey Drukarni, a ukończenie całego kupna przypada na r. ]6g4 iak Hoffmann w Rękoptśrnie twierdzi p. 100. Spory XX. Piiarów z Jezuitami o nową Drukarnią. w Sfarem Mieście zawiera pistno tylko między przyiaciół rozdane: Cunlrovcrsiœ

a Rtligiosis Scholarum Piarutn Collegia^

Varsaviensi Socieîaîis Jesu de iure publice

imprimendi illatae. 4to 7 aikuszy. Hoff

mann podaie to w Rękupisroie z Nie-mieckiey Gazety Lipskiey 1 7 4 9 . p. 58.

Miała Drukarnia Piiarska i inae Spory n. p. o dzieło: " Odpowiedz na „ pytanie , ieżeli na Dobra Ostrogskie Ad-„ mini*tracya uproszona bydź mogła r. „ 1754. O ten druk była sprawa w T r y bunale Piotrkowskim, a dnia 7 Grudnia r. 1754 wypadł wyrok, żeby przez W o źnego pismo było podarte i Spalone, a

c ały druk takowy aniazczony. August III»

— 191 —

kazał zatem Jnstygatorowi Koronnemu i Sądom Marszałkowskim, aby drukarnią Piiarska zapieczentowano, a Prefekt dru -karni Piiarskiey miał oddany bydź pod sąd Prowincyi Piiarskiey. Hoffmann pisze to w Rękopismie p. 118. 123. iVtoli ta burza krótko była przemiiaiącą, bo niewidać przerwy w drukach Piiarskich źadney; a Gniew Augusta III. wkrótce był ułagodzony. Janocki w Słowniku uczonych (Gelehrten Lexicon 1755. T. IL p.

136) wychwala X. Aloizego Pregler za to, źe sprowadzeniem typów z Lipska od Breitkopfa ofhcynę piiarska znacznie poprawił. A JX. Szymon RieLki 1. c. p. g3 pisze; iż X. Ludwik Jordan Rektor W a r szawski, pomnożył ią przez dodanie nowey prasy i przez sprawienie nowych typów r- 1766. Gdy Prefektem był JX. Jdzi Kluyński znowu nowe sprowadzono typy 2 Liptka (Bielski 1. c. 177). Sam o sotie p. i83. pisze Aut)r, że od r. 1792. był Przełożonym nad Typografią, wiele

— 192 —

typów w Warszawie ulać kazał, inne z Berlina ; posprowadsał. Należy zawsze Drukarnia Piiarska do nayczynnieyszych W Polsacze.

i . Theomusa albo Nauka wiary Chry-stusowey, po Łacinie i po„ Polsku przez S. L. ( Stanisława Lubomierskiego) w Warszawie wydrukowana w Drukarni Schola-

rum Piarum i685 8vo.

a. Nauka powołania do stanu duchownego i obowiązków Chraeściańskich w dwóch częściach przez Stanisława Witwi-ckiego Biskupa Łuckiego i684. W Drukarni Schçlarurn Piarum. w Waszawie 8to.

3. Konstytucye Koronne i W. X. L. od r. 155o do 1685 zebrane przez Ma-cieia Ładowskiego w Warszawie w Druk. Collegu Scholar. Piar. fol. 1685.

4. Cień życia ludzkiego etc. przez J ó zefa Wadowskiego Kanonika Warszawskiego , Plebana Żbikowskiego w Warszar wie u Pharów. 1691 4to.

*- l 9 5 —

5. Gdy J. J. Załuski u Maurycego Jerzego Weidmanna w Lipsku kąsał dru-* kować Ładowskiego Jnwentarz Praw 1733 fol. uczynił to Za zezwoleniem Pharów d. 28 Grudnia r. 1731. ob. Bentk. II. 172.

Drukowali Xiçza Piiarowie dzieła cza-sem nie swoim, lecz Księgarzy nakładem,

iako to; * j . Rozmowy Artaxesa i Ewandra, vr

których polityczne, moralne , i naturalne uwagi zawarte wedle podanych okazyi, tak, iakb mówione właśnie były, prawdziwie wyrażone są. Spisane S. L. nakładem *Jana Andrzeia Minicha Bibliopo-li J. K. M. W Warszawie w Drukarni Col~ legii Schol. Piarum R. P. 1694 8vo 576. Stron, ty». ant. prócz Stron nieliczb. gdzie Minich dedykacyą do Xiçcia Augustyna Hieronima Lubomierskiego Podskarbiego Koronnego podpisał B i R. M. S. W. t. i. Bibliopola i Radzca Miasta starego Warszawy. Dzieło to Stanisława Herakliusza,

Hitu Druk. t. IL N

— i g i —

Lubomierskiego Marszałka Koronnego za-' pewne wtedy pierwszy raz wyszło.

2. Historyczno-Krytyczne Wiadomości o życiu i pismach Pana Woltera i innych nowych Filozofów wykład z Niemieckiego przez J. P. iednego z Akademików Krakowskich. Część pierwsza w Warszawie 1781 w Drukarni J. K. Mci i Rpltey a XX. Scholarum Piarum Kosztem .Ignacego Grebla Bibliopoli^ J. K. Mci. Przedaie się w Krakowie u tegoż. Stron. 421 8vo Drugi części niemasz, lecz wyszła pod innym tytułem; J. P. iest Jacek Przybylski.

7. Drukarnia Jezuicka. O Jezuitach Warszawskich ob. R o -

Stowskiego p. 234 r. 1609. Ale ta drukarnia daleko młodsza znaydowała się W Starem Mieście w samem Kollegium i miała ieszcze za czasów XX. Jezuitów T y tuł Królewskiey drukarni, iak to widać na zbiorze Dzieiopisów Polskich przez X. Franciszka Bochomolca w Warszawie W Druk. J. K. Mci i Rpltey u XX. Soc.Je-#u 1764; ą takiź sani podpis i na X.Janç,

— 195 —-

Bohomolca Prognostyku r. lyro ob Bent. II. 357 II 702. Podług Hoffmana nastała ta drukarnia na początku wieku XVIII p. 56 Po zniesieniu XX Jezuitów r 1772 dostała się ta drukarnia kommissyi E d u -kacyiney i nazywano ią drukarnią Nadworną i Kommissyi Edukacyiney, była zaś pierwey pod zar/ądzen ;em XX. E x -iezuitów, a potem i Świeckich Osób. L e lewel Bibliogr. Ksiąg II p. 222. X. Bohomolca, Malcińskiego, Rakoczego, X. Łuskinę podaie za Rządzców tey Drukarv ni. Z niey wychodziły sławne Gazety X. Łuskiny. Po r. 1806. reszty tey Dru» karni weszły w Drukarnią Rządową, Druki niektóre dawne XX Jezu<tow i inne.

1. Plinius Palcemonicus Magnus e Li~ tuana Societate Orator Varsoviœ typis S.

J- 1717. 8co. Zbiór rożnych panegyri-ków.

2. Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego, Kasztelana Krakowskiego Hetmana W.

N*

— i 9 « —

Kor. przez Stanisława Orzechowskiego wydany przez Franc. Bohomolca z rękopi-tmu Biblioteki Załuskich w Warszawie w Prukarni J. K- Mci i Rpltey w Kollegium SVc. Jesu 1773 8vo.

3. Na Tomasza Witold Alexandrowi-cza tłomaczeniu Romansu Francuskiego Kleomira 4to 1754 ob. Bent. I. 47e opuszczono, źe to dzieło iuż r. 1449 przez pewną Damę do druku podane było. Na naszym examplarzu stoi wyraźnie: nay-

przód frańcuzkim, a potem angielskim ięĄ

zykiem do druku przez pewną Damę, w

r. 1449 podane. Ze to bydź nie mogło, rozumie się samo przez się. O innem dziele tłumaczonem przez tegoż JW. Ale-xandi'owicza Herakliusz, tragedyi, Korne-lego we Lwowie 174g ob. Bent. I. 55 1. Załuskiego Bibliotheca Poetarum p. «7» Jânockiego Lexykon w dodatku fi. p. 17»*

4. Biblioteka fizyko-ekonomiczna nau-czaiąca i bawiąca Rok 1788. czyli Rok pierwszy z tablicami Sztychowanemi na Polski ięzyk przełożona przez X. J. M.

— 197 —

p . D. Tom I. za przywilejem J. K. Mci i za dozwoleniem Zwierzchności w W a r szawie w Dr. Nad w. J. K. Mci i P. K. E. N. 1788. 8vo Część I. 157 stron. 17 nie T

liczb. Więcey niemamy, lecz ma bydź dwa Tomy tego. Z Przywitam folio ver

so tituli okazuie się: że X. Józef de Fał

da Meier Proboszcz ( Curatus) Daugo-wski był Redaktorem czyli Wydawcą tey Biblioteki, na którey wydanie otrzymał przywiley, na lat 20 d. 19 Września 1787 służyć miał Przywiley tenże tak przeciw obcym, iak kraiowym drukarzom i księgarzom. Tłomaczem dzieła B. F . E.

5. Uwagi polityczne nad ninieyszemi okolicznościami mogące służyć za ciąg dalszy Historyi Rewolucyi Francuzkiey napisane przez P. Rabaut w Warszawie 1794 w Drukarni X. J. Maiera w Starym Mieście pod Nrem 45. Czyli to osobno b j ł a drukarnia czyli iedna z przeszłą?

Zapewne tenże sam Xiądz Jozef Ma* ier wspomniany iest iako Tłomacz dzieł teatralnych. Bent. I. 57. 58*.

— io8 —

Wyimuię tu z Rękopismu BiWoteki JW. Hrabi Ossolińskiego (fol. Numéro CCCVII. pag. 255 ) następuiący przywiley [który za królów Saskich, iak inne przy-wileie podobno straoit ważność, ale zapewne iak m inszym był zastąpiony] Sta-nislaus Primus D. Gr. P^lonise Rex etc. R eli~

gi sis Prœposito Rectorî touque Colle-: .

gio Varwviensi Soc. Jesu, dévote Nobis

dilectîs Gratian Nostram "iegiam. Religiosi

dévote N-ibis dilecti. Cum exrelationecer-

torunt Consiliariorum N«strorum perce-,

pimus, quod Devotiones Vestr ae in exer-

citio typogra}jhiae sui Collegii a pluribus

annisf Régnante Serenissimo Divce Mé

morial Augusto IL Prœdecessore Nostro

pacifice possessa nunc a Religioiis Scho-

larum Piarum Collegii Farsovîensis im-

pediantur, idque prœtextu cuiusdam ap—

pendicis subreptitie appositce, ne scilicet

alia intra et extra moenia Varsaviensia

prater eorum Typographiam erigatur. Cum

itaque per eiusmodl appendicem non so-

lum Leges Regni de Monopolii.s et appen-

— 199 —

dicibus sancitœ convellantur, sed et utili-*

tas ac commodiias publica coarctatur,

quando ad unam solum Typographiam

alligatur, campusque extorsionibus plus,

quam iustum est, eo modo datur Jdcirco

et Constitutionibus Regni de monopoliis

et appendicibus sancitis inhœrendo et ma-

gis publicam utilitatem et commoàitatem

prœferendo et promovendo, mandamus

Devotionibus Vestris, non ittmta eadem

inhibitorîa appendice, quam uti de iure

subsistere non valentem cassamus, exer-

citium Typographiœ Collegii sui taliter

sub Regimine Nostro continuent, habe-

ant possideant, prout Régnante Serenissi

mo Prœdecessore Nostro Augusto H habu-

erunt et possederunt, omnes libros authori-i

tate superiori approbatos in plena libertate

imprîmi faciant, non obstante quavis prœ-i

peditione, et aliarum quarumvis Persona-

rum contradictione. Factura, sunt Devo-

tiones Vestrœ pro Gratia Nostra. Datum

Regiomanti die XIF. mensis Januarii An

no Domini millesimo Septingentesirno Tri-

— soo —

gesimo Quinto, Regni vero Nostri An

no H.

7À odmienionym podpisemJ?rzywodzie-?

my tylkoî

l Filipiki przez Nagurszewskiego w

Warszawie w Drukarni Nadworney. 8wo

Bentk. 1, c.

2. Doświadczenia w gospodarstwie w Wamawie w Drukarni Naworney i przy Kom aissyi E ukacyiney 1795 8vo.

VIH. Wawrzeniec Mitzler de Kolof. Medyk Warszàwski, i Historyograf

Królewski Augusta III. pierwszy Nauczy

ciel prywatny Hrabiów Małachowskich założył tę drukarnią w zamiarze wydawaj nia dzienników i większych dzieł historyk cznych. Ze śmiercią Mitzlera ustała ta drukarnia, z którey wyszły rożne dzieła teraz bardzo rzadkie, iako to :

t'. Acta liter aria Regni Poloniœ et

M. Duc- LHh- per Laurentium Mitzler

de Kolof. Varsaviœ. Typis Mitzleriants

I756 ĄtO.

2 0 1

9. Historya nauk wyzwolonych tłoma-czona z Fraacuzkiego przez P. Juvenel de Çarlancas w Warszawie nakładem Towa~ rzystwa L teratów w Polszczę, w Drukar-ni Mitzlerowskiey 1766 8vo,

3. Pisarzów Polskich Zbiór: Collectio Magna 1761-69 fol. ob. Bentk. II.

4. Monitor Warszawski do r, 1784.

IX. Michał Grell (Groell.) Miał pierwey handel w Drezdoie i

W Warszawie 1762. Potem handel księ~ garski i Drukarnią w Warszawie w Ma~ rywilu pod znakiem Poetów N. tg aż do r» 1806 kiedy 26 Marca tegoż roku przez licytacyą wyprzedane były książki tegoż handlu. Na tę licytacyą drukowane były trzy Katalogi książek dosyć znaczne. Drukował Grell po Polsku, po Niemiecku po Francuzku.

i» Krótka Jnformacya o wiadomościach extraardynaryinych i o Aukcyach t i* o dwóch publicznych ustanowionych, (które podaią Sposoby prowadzenia handlu w

2JOS —

ludnych bardzo miastach w Warszawie u Michała Groell. 4to 1762.

2. Abrégé chronologique de l

Histoire de Pologne a Varsovie et Dres

de chez Michael Groell. 1763 &vo 352. stron. 8vo maiori, exemplarz z B blioteki Hrabiów de Werthtfrn; 8vo minori tenże sam druk i tjlsź stron. Przekład Niemiecki Grota 336 str. 8vo maj, Chrono-logischer Auszug der Geschichte vonPolen au-t dem Franzoesischen. Riga und Mitau bèi Johann Friedrich Hartknoch. 1768. o

tern dziele SziniJa ob. JS^ntk. Tom II. 6o8j

gd/.ie ttomaczenie pomnożone przez Al-bertrandego iest opisane cf Tom I. 5o. Rubryka uczonych Ludzi w Polszczę z Hxnkiego de Sileniss indi.ge.nis, z Jano-ckiego pi<tm, z M, triera i innych czerpana potrzebuie ścisłego przeyrzema i poprawy. Może to naysłabsza dzieła całego strona.

Zbiór Praw Sądowych na mocy Kcm-Stitucyi r. 1776 przez Andrzeia Zamoyskiego ułożony i na Seym r. 1778 poda-

— 2o5 —

ny w Warszawie R. 1778 nakładem JW. Zamoyskiego w Druk. J. K. Mci Groello-wskiey fol. Podobno teraz dopiero za--łoźył Gre' własną drukarnią, bo prz^d tym drukiem tylko pisało «iç zawsze na drukach iego: nakładem Groella albo u Groella.

3. Dalsze poprawne i pomnożone Mły-nobudownictwo przez Jana Gottfryda Schneidera w Warszawie w Drukarni Michała Groella 1794 8vo. X. Drukarnia Korpusu Kadetów.

R. 1774 Katechizm Kadecki był drukowany u Gr-lla w Marywillu , więc d o piero późniey w drugiem wydaniu wyszedł z tey off'icyny, która dla druku książek elementarnych d k Kadetów założona była. Dufuur miał nad nią dozór i niewiem, żeby co innego wyszło z niey, iak niektóre druki dla Kadetów.

, XI. Drukarnia Wydziału Jnstrukcyi Rzatdowey.

Rozumiem, że to odmienny tylko tytuł Drukarni pdiezuickiey.

— ©o4 —

t . Jgnatii Wilczek de divin a provî^

dentia et virtute carmen Varsavin Typ.

ColL Prtrfacti Publicœ Institution 1784.

s. Kazanie na pogrzebie Michała Jerzego Ciołka Poniatowskiego przez Ignacego Witoszyńskiego. w Warszawie w Dr. Wydziału Jnstrukcyi Rządowey 1798 4to-

XII. Piotr Dufonr. Potem Tomasz Lebrun, a teraz przez

spadek dziedziczny Drukarnia J>i;ci Pani Leszniowikiey i To masza IL Lebrun, Drukarnia Gazety WarSzawskiey.

Piotr Dufour Ki.nsyliarz nadworny, Dyrektor Drukarni Korpusu Kadetów miał także i własną drukarnią, może od r. 1775 ob. notę r. 1784. Była ona w Starem Mieście Nr. 58. Tak to zaświadcza podpis na przymowienin się Jana Suchorze wskiego Woyskiego Wachowskiego r. 1786 4to 2 arkusze. W starem Mieście pod Nr. 58 w Drukarni Piotra Du-i four Nadw. J. K. Mci Dyrektora Drukarni Prześw. Szkoły Rycerakiey, uprzywileio-

— so5 —•

wanego na Awiaki czyli doniesienia ty-; godniowe. Po nim Tomasz Lebrun drukował r. I7g5. a póżniey dostała się ta officyna przez związek małżeński z wdową do JPana Leszniowskiego Redaktora Gazety Wanzawskiey, a po śmierci iego Wdowami Tomasz Lebrun II. są właści-j cielami tey typografii.

W officynie Dufoura drukować kazał Michał Gregorowicz Sołowieiew rożne Kościelne Księgi dla Starowiercow w Rossyi od r. 1784. do r. 1790. Na tych drukach, cerkiewnych zamiast w Warszawie położono w Arszawie, obacz otem p. 198 w Rakowieckiego Prawdzie Ruskiey. JP. Rakowiecki kupił pozostałe typy po drukach od r. 1784-90 i wydrukował memi text Prawdy Ruskiey oryginalney w szanownéra dziele swoiem; starowiercow bowiem drukarnia ustała po roku 1790.

i.' Młoda Jndyanka, komedya w ie-* dnym akcie w Warszawie w Dr. Piotra Dufour 1775 8vo.

— ao6

5. Historya Podróży Maurycego Au-gu-ta Beniowskiego z Franc. Tomów IV. w Warszawie w Druk. Tomasza Lebruna Sukcessora Piotra Dufour 1797 8vo*

XIII. Drukarnia Wolna. W luduey i piçkney Warszawie, iafc

w Paryżu lub Londynie, lubiono powabne tytuły , a tak podobno i t tn tytuł otrzy-mała Drukarnia, która teraz nazywa się Drukarnia Korre«pondenta Gazety War-ssrawskiey, Sukcessorow Wyżewskiego. Po*« dług Lelewela Jan Potocki był iey założycielem Bibl. Ksiąg D * . p. 2^3.

1. Mo va Jul. Ursyni Niernczewicza ûa Seyôrie 1789. 28 Maia w Warszawie

V Druk. Wolney 1. 1/2 fol.

» 3 . Adwokii PoLki za cnotą w Warszawie w Drukarni Wolney 1791 8vo.

Dla tych polubownych Tytułów, iako to Drukarnia Wolna, Drukarnia przy Gazecie, tey lub owey trudno często wiedzieć, do którey c.ffcyny druk iaki należy n. p.

1. Kazanie przy pierwszym zafundowaniu Powiatu Preńakiego i * Lutego 1792 miane

—- 307 —

przez Karpowicza Archidyakona Smoleńskiego w Warszawie w Drukarni przy Gazecie Narodowey i Obcey 1792 4to.

2. Mowa Jul. Urs* Niemcewicza na pochwałę Jana Kochanowskiego w Warszawie w Druk. Gazety Korrespondenta Warszawskiego 1808 8vo.

3. Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności o .Achitekurze przez Piotra Aignera w Wrarszawie w Druk. Gazety Warszawskiey 1812 8vo.

XIV. Drukarnia za nowomieyska^ Branic.

Do kogo ona należała, niewiem , lecz kładę ią tutay zaraz po Drukarniach przy Gazetach, Wolney. &

Korrespondencya Bankowa Tomów II. w Warszawie za nowomieyską Bramą na Ulicy Freta 1793 8vo.

XV. Piotr Zawadzki. Ta drukarnia nastała r. 1790 i trwała

do * 808. Potem kupił ią JP. Szczepański i przeniósł do Lublina ob. Lublin* Miał Piotr Zawadzki i gisernią.

— 2o8 —

il Woyciecha Turskiego Odpowiedz na dzieła X. Hugona Kołłąntaia, Uwagi nad pismem etc. w Warszawie w Drukarni Nowey J. K. M. Piotra Zawadzkiego 1790 8vo.

si Basałyk pod imieniem Ćwika na iestestwo dawniey nie użyteczne sporządzony, w Warszawie w Druk. Zawadza kiego na Ulicy Piekarskiey 1790 4to.

5. Korrespcndent Warszawski w Druk. Piotra Zawadzkiego na Piekarskiey Ulicy Nr. 129.8V0 r. 1792.1790. 1794.

Jego Wdowa. 1. Discours 6ur le programme proposé

par la société littéraire de Varsovie ; en payant un iuste tribut a la mémoire de Gopernik. Traduit du Polonois de Mr. Jean Sniadecki par Mr. Tçgobor-ski Grand Secretair de Lithuanie etc. Varsovie chez la veuve Zawadzka i8o5 8vo.

2. Karol wielki i Wytykind, Dram» w dwuch aktach w Warszawie w Druk. Zawadzkich 1808. 8vo.

— 309 —

XVI. Drukarnia Ragoczego. T a officyna z Groellowskiey drukar-»

ni powstała, gdy Córka nieboszczyka Groel-la poszła Za Pana RagocZego. Atoli tenże ieszcze przed r. 1808 zszedł z tego Świata» ' R. 1800-1801 była ta drukarnia na Krzywem kole w Starem mieście pod Numerem 5a i tamże iest podobno i teraz leszcze.

Czy Ragoczy Warszawski Typograf miał iaki związek z dawnemi Drukarzami w Marchii Brandenburskiey wMieście Prenz-î îau ( Primislavïa ) osiadłych, nie iest mi wiadomo. Mamy przed sobą; Historische Nachricht von dem Schlcsichen Edelmann Herrn Caspar Schwenkfeld von Ossing samî beygefûgter Anzahl seiner Schriflen.

Prenzlau gedrukt bey Christian Ragoczy

ł744. 8vo. 200 str. Wiedzieliśmy zdaie mi się nie mało druków późnieyszych ztey offi-cyny na końcu wieku XXIII, ale te do Polskich druków tu nienależą:

Które zaś dzieło Warszawskiego T y -pograła Ragoczego było pierwszym dru-

Hist. Druk. T. U. ' O

— S I O —

kśem, nie wiem, ale zapewne nayceïnîey-

szćin było wiekopomne dzieło: i. Czackiego > o Litewskich i Polskich

Prawach T. I. II. 1800. 1801i< Teraz to dzieło zaczyna bydź rządkiem ż przyczyn y , iż wiele exempiarzow do handlu księgarskiego nie weszło, lecz część w Krzemieńcu , a część w Warszawie na składzie prywatnym obróciła się przez nie-dozór na papier defektowy. Podpis drukarski na tem#dzie!e : w Drukarni J. C. G. Ragoczego j . K. M. uprzywileiowanego Drukarza fflieSzkaiącego na Starem Mieście Hr. 5 2. Opis diieła sźanowriegd żnay-diue sie dwa razy ń Bentkowskiego II. 121 laa 682. Pierwszy TomŚ-^8. stron, II. 274. reiestr. 3*. stron. Rozprawa od monetach w pierwszym tomie po str. 178. osobnoliczbowana XXVII stron, tablic. XIII. tabella monet ad p. l63i. Uczony Czać-ki w wielu exempiarzach własną ręką poprawiał omyłki drukarskie. Cena dzieła byta 4o. atu. poh. poźniey 4a. zł-polsk.

— 2 J 1 —

2. Wyprawa na woiaź. Dzieło po* grobowe Józefa Szymanowskiego, w W a r szawie nakładem Thomsa i Melchina 1801 drukiem J. C. G. RagOczego.

3. Ody święte czyli hymny z Psalmów przełożone z Franc. J. Rousseau przez F. Zaleskiego, w Warszawie w Drukarni Ragoczey 1808 8vo.

XVII. Drukarnia XX. MissyonarżoW4

Kiedy ta drukarnia nastała, nie ie*t mi wiadomo, Wszakże W W . JJ. XX. Missyo-narze posiadaią znaczną także Bibliotekę, zamożną nie tylko w teologiczne, ale i inne dzieła. W Hoffmanna Opisie nié masz wzmianki 0 Misgyonarakiey drukarni. RozumieiŁ, źe ta drukarnia ieszcze za Augusta II. stanęła, gdyż wtedy i Gmachów wśększa część była zbudowana.

1. Jozefa Jakubowskiego Nauka Matematyki do użycia Arłyleryi Francuz-kiey riapisana przez P a n i Bezout i t-d. > w Warszawie w Druk. XX. Missyo-narzów 1781. 82. T. I. II. III. IV. 8vo. gkłada się z czterech Tomów. I. ma dwie

O *

— 818 —

Częśoi XIV i 20-8 tudzież XVÎ i SiS śfr. 8. ka t nieliczb, Tom. II. 44y. T. III 1783, 4">2. stron. Tein. IV, 48g» stron, oprócz Rejestrów, Dla d«*U"h Części pierwszego To m u powst tł > mniemanie, iakoby Totuuvr było pięć całego dzieła

2. OJp >wi«-dź bezimiennemu Autorowi Xiazeczkî w ty tu lę : Co iest Papież? przez X. Jg-iacego a S. Maria de MercedeTrym nitarza w Warszawie w Drukarni XX. Mis-Syonarz>w 1789. 4to

XVIII. Drukarnia Numéro 646* na Novvolipiué

Załoźoia od JvV. Tadeusza Mostowa akiego r. 1802. należy leraz do JP. Onufrego Łątkiewicza na Ulicy Senator-Skiey Nro 467.

Ustawy Towarzystwa Przyiacioł Nauk r . 1802.

Wybór Pisarzow Polskich i8o3. 1 8o4* Tomów 25.

JP. Lutkiewicz utrzyiiiuie tę druka nia w iak naylepszyin stanie.

T- -9i3 — %

XIX. Wiktor Dąbrowski. Wiktor Dąbrowski założył tę drukar

nią r. 18»5, Umarł r. 1818. T raz zawiaduie nią syn iego JP. Stanisław Dąbrowski.

t 1. Henryk IV. Powieść Historyczna zd<ieł Pani de Genlis przełożona przez Jgn. Stawiarskiego w Warszawie w Dr. Wiktora Dąbrowskiego iS 5 8vo.

2. O Słowianach i ich pobratymcach przez W . S. Maiewskiego w Warszawie w D ukarni Wiktora Dąbrowskiego 1816 r. 8v».

XX. Drukarnia Rządowa. Założona przi z II \ F< lixa Łubień

skiego byłego Ministra sprawiedliwości r 1809 pod Dyrekcyą X. Konstantego T o masza Dębka Proboszcza teraz Groieckip-g>. Była ta drukarnia dawniey w klasztorne XX. Karmelitów na Lesznie, a po różnych* przemianach iest teraz Nr. 666-na Lesznie.

ï. Kazanie przy pierwszém otwarciu

Seymu Głównego Xiçstwa Warszawskiego

3l4 -—

lniane przez X. .fana Woronicza w Dr.

Rządowey 18^9 8vo. 2. Aloizegó Felińskiego pisma wła

sne i przekładane wierszem T. I. w Warszawie w Lhukarni Rządowey 1816 8va. To ŁL w drukarni ftj. Qluecksberga 1821. T . Ï, 4*o sir. T- H s i o -tr.

XXI. Drv&ąn»ią Józefa zawadzkiego i Józefa Węckiegq,

Ta Drukarnia założona była ad JW. Hr. Krasińskiego, a od tegoż nabyli ią sławni księgarze dway Warszawscy JPan Zawadzki i Węcki. Zawiaduie nią JP. S.wier-czewski. Lecz nie wystarczała tą drukarnia na wszystkie dzieła, którą nakładem, swoim wydali tą w, Wilnie, 1$ f W a r szawie ob. Wilno. Tak n. p. | a n a Wincentego Bantkiego Rozprawy jurydyczne nakładem tey księgarni d.rukowane byfy w drukarni Rządowey R. 1811 był handel JP. Zawadzkiego w Kamienicy Pana Qerlacha p<>d Nr. 4 i 4 teraz w Kamienicy J.W. Potockiego, W corocznych Katalogach nowych książek wypisane są dru-

— 3l5

ki nakładem tychże księgarzy wydane. My tu wspominamy tylko:

1. Juliana Ursyna Niemczewicza Leybe i Siora w Warszawie w Drukarni Zawadzkiego i Węckiego uprzywileiowanych D r u karzy i księgarzy Dworu króla Polskiego 1831 lamo T. I, II. i54 i 19g str.

a. Panowanie Stefana Ratorego przez X. Albertrandego }823. 8vo. ą. Tomy. .

XXII. Brqno Hrabia Kiciński. Założył r, 18,18, drukarnią tę w celu

wydania pisma peryodycznego .Tygodnik Warszawski, który zamienił się na Tygodnik Polski, a następnie na Wandę. T u wychodziła także Gazeta codzienna przez Brunatia Hr. Kicińskiego i Franciszka. Mo-r. rawskiego 1819 fol. Kronika XIX wieku Orzeł biały, Momus 1820. Teras wyszedł T. I. Bihlioteki Romansów przez Pannę Małecką.

-. XXIII, Na^ai* Gluèksberg, Księgarz sławny Warszawski założył

dopiero r. 1818,-19 Drukarnią swoię za

szczyconą tytułem Typografii yniw«r*y-*

T~ 2 l 6 -S»

tetu Królewskiego. Typy i Ludzî zda-; tnych sprowadził: JP. N. Glueksberg 9

Paryża, doi ąd sam dla tego udał się, aby przyspieszyć otworzenie tey offieyny, Dzieł nakładem JP. N. Głuecksberg wydanych , a tu iuż tak z tey drukarni, iafe leż i z innych i w Krzemieńcu, gdzie także ma handel iest od r. 1817 ^do 1821 ogółem 68.

Pierwsze dzieło zaś ' z podprasy ie~ go iest:

Hrabia Ostroróg, powieść przez Lu-?' dwika Skomorowskiego 1819 XII mo.

Dziewica z Abidos poema Lorda By-s roną przekładania Władysława Hr. Ostrowskiego w Warszawie u N. Glueksbergą Księgarza i Typografa Królewskiego Unir wersytetu 1821 8YO stron.

Tomasza a Kempis o naśladowaniu Chrystusa Ksiąg IV. przekładania Tadeu-r sza Matuszęwicza r, x8i8 w Warszawie* W Drukarni N. Gluecksberga, Księgarza \

Typogr. Uniwersytetu 1820 i2mo 523 stu. liczb. 3a nieliczb. Druk piękny, korre-

— 217 —

kta dobra. Przekład wzorowy ś. p, Ma-tnszewicza po śmierci wydany; iednak nie ustępuie mu i dawne prawie równie piękno tlomaczenie X. Jana Wielewickiego Jezuity r. 1608 w Krakowie u Andrzeia Piotr-fcowczyku I. pierwszy raz wydane 554. Str. liczb. 26. nieliczb. Jnna edjrcya co do słowa taka i642 u Andrzeia Piotrko-wczyka 8YO 327 str, 26 nieliczbowanych. Ta edycya często była powtórzona z ma-r łemi odmianami częstokroć niepotrzebne-r jriij, w drukarniach Jezuickich, iako to w Kaliszu 1755 lamo 4oS stron, we L.wo-» wie [ z obrazkami Jana Filipowicza] 1754 przeszło 54g stron,, exemplarz nasz nie cały 8voj w Sandomierzu 1755. 1759 i wiele razy więcey. — Łacińskie edy r

pye podług Sorarnahusza mamy: Krakowską u Mikołaia Łoba itio6 u r n o . Po-> isnańskie Jezuickie r. x6jS. 1727. ale zapewne ich także więcey było. O da-wnem Tłomaczu Jauie Wielewickim Kiesiecki w Koronie Polskiey IV. 504 nale żytą podaie wiadomość podług Alegam-

2l 8 —

bego p. 276. Zapewne Wielewickiego tîo-mac/'-rne było lepsze od przekładu n -vnoc/e^nego przez ąpnych Jezuitów, Piotra Fabriciusa 1608 Q którym i Âlegambe i Âloiey Osiński w Życiu Piotra Skargi p. 86 n. g3 wspomina. Lecz, pró<z/ niecałego pr/.ę2 Qruéb.otyskifgo r, 1 6 u (Bentk. 1 261 ) tioinaczenia, mu<iafo jeszcze inne iakie być wydanie nie hardzo wiernie przełożone, na &tqre użalą się Wielewicki w przedmowie. Trudno bowiem rozumieć, aby na kodegę swego Piotra Fabrycyntza »zty takowi zapalenia. Wa^akże nie by-io to .zwyczaiem u W W . OO. Jezuitów, aby iedan drugiego garçif, —t î^aynowsza edycya Tomasza & K-empis Q naśladowaniu Chrystusa ksiąg IV. podJug Wifle -wickiego ie»t Wrocławską u Willi l-»a B-jgumitą Korną, 1820 ą %o « JJandonuer-skiey edycyi 1789 przedrukowana 12010 588 str. Druk piękny i dogyć poprawny-Jakie było trzecie tłumaczenie Szymona Wysockiego także Jezuity, który itdnego toku z Piotrem FabryciuSzem umarł 1622,

— 319 —

^ y i kiedy wyszîo, nie iest mi wiadomo. 55 .Ąlegambego wspomniono to tłoinaczenie także i u Jana Alberta Fabrycyusza T. IV. p. 219 w Księdze X. I^iesiecki zaś nic o tem tłumaczeniu nie wspomina. Józefa Trzebińskiego Tomasza Akempiusza (sic)

{łomaczenie' w wierszach ob. Juszymkiego , Pykc. IÏ, 265 wyszło, r. 4724 nie zaś 1726 4to 540 Str. 18 nielic^b. typ. ant.

Kiercwną ai? ta lichą poezyą ani z Matu-szęwicza anj Wielewjckięgo prozą. Jakie itst tiomaczenie ieszcze inne, które Szyr-nia 1773 (ob, Bent. I, 2$2) wydał, nie iest mi wiadomo.

XXIV, Drukarnia Wojskowa. Tą drukarnia drakuie rzecz y do woy-

ekowości należące : rapporta, dzienne r> z~ kazy i tak, daley. Mamy jednak przed sobą dzieJo pięknie drukowane medyczne:

O epidemiczne m zapaleniu Oczów w szczególności o tey epidemii, która w Garnizonie Warszawskim panowała przea 'I'>>-Czasza Kuczkowskiego Nad,w<rafg-i Radź-' cę Państwa Rofisyiskiego, D. Medycyny

220 —

Naczelnego Lekarza Korpusu L:tew«kiego etc. w Warszawie R. 1832. w D.ukarni Woyskowey 8vo i o i str'.

XXV. Drukarnia przy Loteryi, Zawiaduie nią JP Bacciagalupi. Dru-

kuie ta ófficyna tylko rzeczy do Loteryi należące.

XXVI. Drukarnia Żydowska na Żabiey Ulicy,

Starozakonoy Nahasson czyli raozey Hirsz Nahassonowicz utrzymuie tę drukarnią, o którey tylko tyle wiem, źe tam żydowskie i zapewne Hebraysfcie pisma wychodzą.

Mam przed sobą : Ben iakir czyli syn ulubiony o prawdach Religijnych i Nauce obyczaiow dla młodzieży 'Jr«ael-skiey przez zapytania i odpowiedzi z Tłumaczeniem Polakiem przez J. Tugendhal-da Członka Sekretarza Komitetu Cenzury do 2tiąg i pism Hebrayskich w Warszawie 1824 tu następuie tytuł Hebraysk» w ośtniu wierszach 8vo. Daley folio veno

pod pozwoleniem Cenzury; Nakładem

— 2 2 ł —

Tłumacza. W drukarni W. J. Lebenssohna Fol. II. Dedykacja do JW. Ministra P r e -żyduiącego w Kommissyi Wyznań rei. i O-gwiecenia podpisana fol. Illfio J. Tugend-hold. Dałey fol. IV". recto. Treść rozdziałów, fol. V. Prenumeranci aż do fol. IX, P item Prsad nowa 7. stron. Wstęp» 5: str Dopiero Rozdział 1» po Polsku i po He-*-braysku, odtąd. sign. 2. 28. razem l4. ark 8vo.

Tuz Samo dzieło dla wygody Jzrael-skiego Czytelnika od prawey do lewey r ę ki drukowane na nieco podleys/ym papierze. Żydowskich Prenumerantow nie masz ftni w tey ani w tamtey edycyi osobno, lecz tylko kilku tych, co się między Chrześcia-ńasni umieścili, zapewne świetleysi z o-* Świecenia swego od pospolitego Jzraela Starozakonni. Wreszcie, gdy W P uiszcza dopiero za Rządu Pruskiego i Austrya-ckiega nadano Starozakonnym nazwiska dziedziczne fitmiliyne, nie dziw : źe te są wszystkie Niemieckie , a nayc^ęściey nawet i romantyczne, iako Rosenfeld, Rosen-

I

—• 3 2 2

zweig, Tugendhold i t. p. Dzieło sarno warto uwagi szczegùîney i zapewne w iak i

naylepSzęy chęci pisane, iak od Jaraela Polskiego przyięteni będzie, czas okaże. Aby iak haylepiey przyięteni było, każdy Życzyć powinien

Taryffa Dornów r. 1820 w Drukarni Łąt-i kiewicza przy Ulicy Nowosenatorskiey Nro. 467 p. 12 rachuie w Warszawie l5 Dru-i karń typograficznych cztery Drukarnie litograficzne, trzy not muzykalnych.

XXVÎL ; Józef Pukszta. Księgarnia i Drukarnia nowa w Sta*

rem Mieście od r. 1825 założona. 1. Jnez de Kastro Romans historyczny

przez Panią de Gęnlis po francuzku na-pisany, a na polski içzyk przełożony przez A. W. w Warszawie w Drukarni i nakła* dem Józefa Pukszty przy Ulicy Sto Jan-* skiey Nr. a i . 1820 8vo.

Taki sam podpis i na innych dni"! kach pięknych, iâko tó:

2. Edward czyli Skutki niedoświadcze-

ttia, Romans oryginalny przez Kalixta P&-'

— 223 —

Wiowskiego B. Kapitana Półku 5. P. L. W. P. napisany w Warszawie e tc pod Nro. 21 naprzeciw Fary r. 1820 8vo 176 Stron.

3. Turczyn woiaźuijpy, powieść zabawna na siedem podróży rozłożona wyię-ta z dzieł P. A. Galland w Warszawie etc. 1823 lśrrid 172 str.

' 4. Opis podróży z Gdańska dó Kwi dzyna Króla Stanisława Leszczyńskiego w r. 1734 w Warszawie riakładerri i dru kiem Jozefa Puk*zty przy Ulicy Sto J a ń -skiey Nro. 21 182* R. 8vo ioo str.

Księgarze niektórzy Warszawscy dawni i nowsi, co książki wydawali;

1. Jerzy Fderster Gdańszczanin r i648 do 1660 ob. Lublin, Gdańsk, a niiey Muenńich.

2. Peycer K^ęgarz Warszawski 1718 ob. Piotrków. Różycki nazywa go tylk Introligatorem p. i5j. ale to podobn *»ylnie.

5. Kieler (Koehler) ob. Gdańsk,

— 324

4. Michał Minich ( Muennich) miał przywiley od Króla Michała d. w Warszawie d. i5 Czerwca"» r, 1672 na założenie Księgarni takiéni prawem, iakiemiat Jerzy Foerster uprzywileiowany Królewski Księgarz Warszawski od Władysława IV i Jana Kazimierza,' uwolniony <<d iu-» rysdykcyi mieyskiey i grodvki'jy a pod Marszałkowską zostający, iako B.bropołi nadworny J. K. Mci i Serwitor.

Druk iego nakładem u Piiarów lByi.

obacz wyżey. 5. Paweł Krzystof Różycki; 0 Rękopi*.

gmie iego r. 1725 pisariym ob. Hist. Druk. Krak. p. 484. Drukarni on niemiał ni* gdy swoiey, ale terminował w handlu księgarskim 2 lata u Jerzego Romualda Schedela, -a potem 3 lata u Andrzeia He^ banowskiego w Krakowie uwolnimy od terminu r< i653 p. 46. Potem zawiado-wał handlem Jana Domańskiego , którego Księgarnia była w domu XX. WikaryU--szow na Ulicy S. Jana w Warszawie. R-1717 d. 3o Caerwca^ otrzymał przywiley

— 325 —

na Księgarnią od Augusto II. a potem zdaie się, iż sam na siebie handel pro»' wadził, gdy Domański podupadł, a koło r. 1716 p. 57 wymienia Różycki w rękopi-stnie swoim następuiących Księgarzy w Warszawie:

ii Gagatowiczowie Małżonkowie, toiest iak się z kąd inąd pokazuie Walenty G a -gatowicz i Zona iego Wdowa po Jędrzeiu* Hebanowskim ob. Hist. Druk. Krak. p 483 a potem Syn iey Mikołay Hebanowski.

a. Pan Rarog, a po śmierci iego wdowa ob. Hist. Druk. Krak. p. 475.

3. Jan Domański ob. tamże, który ieSZcze r. 1730 miał swoy handel. Skarży się Różycki na t o , że niektórzy Jntroli-gatorowie sami się robili księgarzami około r. 1720. iako to starszy Cechu: Paweł Repelewicz, maiący sklep swoy naprzeciw iego handlu nie daleko S. Jana; tudzież Jan Tluczkiewicz i inni. Sam nawet Różycki musiał się wziąć do oprawiania ksią-

Mist. Druk. T. II. P

— 5226 —

źek, wyuczywszy Sobie chłopca ram g książek z opisania kunsztu, ale przeto miał ciagfą napaść od Introligatorów p. 118. 122. Handel księgarski podupadł zupełnie w Warszawie , co temi słowy wyraża p. 123 "upadli Bibliopole w Królestwie „ Polakiem po Miastach w Krakowie, # ,, Warszawie, w Poznaniu i Lwowie etc; „ Upadł na fortunie nieboszczyk Pan Jç->-,, drzey Hebanowski, nie zostawiwszy Żo-„ nie i Synowi swemu, tylko iedne długi ,, na Bibliotece, upadia Rarrgowa, upadł „ Pan Domański na Bubstârfsyi i fortunie „ t a k dalece, źe z sklej:u zapłacić nie-mogł. R. 1724 wyrobił sobie P- K. Ro* źycki tytuł Sekretarza Królewskiego. A gdy Jntroligatorowie Polscy nie umieli oprawiać książek dużych -francuskich , to na tern sam naywięcey zarabiał p. i52-i53. Te Francuzkie ksifcżki sprowadzał Riaucourt Bankier Francuzki w Marywil» mieszkający. Wtedy i4 Jntrol;gatorôw mie-* Ji swoie kramy w Warszawie, księgarzy staś tylko trzech było Domański, HeUA-'

«— 227 —

tiowfcki, Różycki. Jezuici i Piiarowie sprowadzali i zagraniczne książki p. ib5. Jeszcze wzmiankowany, po imieniu nie wyraźmy nadworny Księgarz W Marywi-lu. Może być to Nikolai albo P o -praeduik iego; Księgarnia bowiem Nikola-iego była w' Marywilu. Jnny Nikolai był w Toruniu ob. Tor un»

G. Nikolai (Nicolai) ob. Wrocław, K orn» On wydał ważną edycyą Pi 1 ką dzieł Wirgiliusza ob. Bentk. Hist. L : t . I. 5o3» lecz że tam opuszczony całkowity tytuł, kładziemy go tutay z przyczyny, źe wiele okoliczności co do tego wydania wyraża: Publiu ż i Wirgiliusza Marona Księgi >, wszystkie t. i. ksiąg dwanaście o Enea-

, „ szu Troiańfckim ( Aeneida ) prżekłada-Ł » nia Jędrzeia K chanowskiego. Ksiąg ' j , czworo Ziemiaństwa ( Georgica ) prze-

ł, kladania W aleryanaGtwinowskiego.Ksiąg 5, dziesięć Pasterek (Bucołica) przekła-s, dania W. JMci X. Jgnacego Nagurczew->> «kiego S. J. razem do druku podane »staraniem J. Z. R. K. O. W. który przy-

P *

— 2 3 9 —

}, dał Bibliothecam Poetarvm Polonorum, 5, qui pairiosermonę scripserunt t. i. Ka-„ talog troiaki Polskich wierszopisów oy-„ czystym ięzykiem piszących I. Łaciń-„ skich rzeczy Tłomaezów II Autorów „ bezimiennych III. Authorów według „ imion porządkiem abecadłowym czy w „ druku czy w piśmie.- w Warszawie na^ „ kładem Pana Krzystofa Bogumiła Ni-„ kolai Bibliopoli w MarywiHu 176e 4to 327 stron, liczbowanych. Bibliotheca Poe-tarum Polonorum 100'. 8tr. czyli ż prze-* drukowaną poprawką p. 16 stron. io5. Rycinę ozdobną przed tytułem podpisał G. J. Marstaller inv. fec,

7. Jan August Poser miał handel znaczny w Pałacu Xiąiąt Sułkowskich Ry-dzińskie zwanym na Trębalskiey Ulicy. Matn przed sobą Catalogue de quelques Livres tegóź handlu r. 1774. 8vo 56. str. gdzi» naywiçcey Francuskich książek do str 24. Polskie do str. 34. a reszta Łacińskich cf« Chełmno p. 53. Mamy także:

1. Histoire generale d' Allemagne des

puis l' an de Rome 640 iusqu' a nos iours

— 229 —

par Mr. Montigny. Suite de l' Histoire de la Germanie ancienne. A Varsovie chez Jean Auguste Poser Libraire du Roi et a Paris ychez J. P. Costard Libraire rue S. Jean de Beauvais 1773 T. 1.564 str. T. 48s etr. Druk. bez wątpienia Paryski, iako t(ź:

2. Voyage d' Espagne faite en l'année 1755 avec des notes historiques, géographiques et critiques. Traduit de l' Italien par le P, De JJvoy Barnahite. Première

Partie. Nouvelle Etition a Varsovie chez

Jean Auguste Poser, Libraire du Roi et

a Paris chez "J. P. Costard Libraire Rue.

St. Jean de Beauvais 1773 8vo. T.I.ïçg,

str, Seconde Partie 1773. 314 str,

3. Jnformacya praktyczna względem gospodarstwa czyli książka ekonomiczna na pożytek wieyskim i mieyskim gospodarzom tak w Polszczę, iako i w Litwie napisana > wydana przez Jana Krystyaną Simona, a na Polski if zyk przełożoną z Niemiec-; ^iego przez X. Macieią Drost. w WarszaH wie i we Lwowie staraniem i nakładem Jasia Augusta Pozera 1776 8YO XX i 555

Stiłon. Widać stąd, że Pozer miar handel w Warszawie i we Lwowie.

4. Książka dla Gospodarzy z rozkazu jednego Polskiego Patryoty przez J. X. P. S. napisana z figurami. Kosztuie Zł. 5 gr. J 5 w Warszawie 1785. w Pałacu Rydzyn nie w tyle Poczty czyli na Trębackiey Ulicy Nr. 3tJ4. 8vo. 55y str.

8. Macicy Szczepański miał handeł Księgarski na Ulicy świętoiańskiey pod Nr. 1 a' Mam przed sobą Katalogi książek, która u niego na przedaż były : Łacińskie, Włoskie, Niemieckie, Fraucuzkie, r. 179^ m str 8vo. Polskie r. 1800 5a- str. 18 6, wszystkiej razem 9 arkuszy. Pot», m były<-

9. lo. Dwa Handle Księgarskie Panów Szczepańskich Braci; ieden w Nowomiey-ekiey Bramie, drugi na dawnèm mieysćCa Panowie Szczepańscy wydawali czasem ca swoim nakładem, iako to:

I. Nauką czytania dła Małych Dzieci po Polsku i po Niemiecku w Warszawie r 1795 nakładem Macieia Szczepańskiego, przy Ulicy Swictoiańskiey Nro ^2. P°\'

— a3i —

nisch i n d deutsches Lesebuechlein etc. iestf to toż saino diieło, co i J. L Koch Vvydał r. 18)7 'obącz n i ż y pod tymże Nro. a. a co większa z temi sameoii omyłkami, n. p. D. 7 fol, V H . Chronić się siih hiten zamiast sich hueten,

11. J.m Ludwik Koch dostał przea małżeństwo handel księgarski. Mam przed sobą: Caialogus lihrorum variorum Lati-norum, qui prosîant in officina libraria Joannie Soch 1784 Varsoviaz 8v>,5. arkuszy. Czynił on czasem i nakład na dro«5 bnieysze d'ieta, iak to: 1. Nowa książeczka do Sylabizowania, i OÎytania po Polsku i po Fraacuzku 1807 8vo 56. str.; ed. l8o3 niewiem, wiele miała str. 2. Nauka Czytania dla małych Dzieci po Polsku i po Niemiecku w Warszawie 1807 nakładem i drukiem J L. Kocha. Cena Zł. ï. gr.6. Pohmche.-i uud Drut'ches Lesebuoh-

lein &: 8vo 5, arkuszy bez liczby stron

druk niepiçkny, zapewne z ktôrey kołwiek inney zależłey drukarni Warszawskiey lub o! eey, S. Nauka Chrześciańska 1808 8vo arkujze. %-• Kutzebuego Drama Beniowski.

— 332 —

12. Handel JPana Fryderyka Pfaff lest ieden z naystarszych handlów księgarskich w Warszawie. Byt on da»wniey w Mary-wilu. Potem r. 1810 a może i wcześniey na M.ocbwey Ulicy Nr. 492, Zaymuie się ten handel naywiçcey tylko francii-skietni książkami, lecz miewa i Polskie za granicą wydane. Catologue de livres,

gui se fro}ivenÇ a Varsovie chez Frédéric

Pfaff Libraire i$i o Ąto 56 stron. Podobne katalogi prawie corocznie by?y wydawane,

13 N. N. Gay mirt handel wielki książek Francuzkich w Pałacu Ś. p. Pani Dę--bińskiey Starościny OlbroraSkiey r. 1790 Po r. 1795 ten handel ustał.

i4 . Netto na koijcu wieku XVIII miał handel kopersztychôw, muzykalnych rzeczy i wtobkichksiążek w Kamienicy Minkenbe-kowskiey narożney na Krakowskiem przedmieściu. Wdowa po nim wydawała ró-« żne kalendarze i elementarze dziełka W nowszych czasach n, p. Nouveau élémen

taire instructif François et Polonais etc •

z figurami w Warszawie i8o5. kosztem? Wydawcy i Wdowy Netto.

333 -

i5', Jerzy Dawid Wilke Księgarz War-5 agawski: Huellmarw ( K. D ) Gcschichte von

Danemark. Warschąu bey Georg David

Wilke 1796. 8yo mai. To dzieło drukowana w Berlinie u T. H. Brueder, iak to Wyrażono na ostatniey karcie p. 3g4.

16. Thoms i Melchin założyli Księgarnią w Kamienicy Rautenstrauehowskiey pod N, ^56 na Senatorskiey Ujicy " K a -„ talog Ks ;ążek Polskich znayduiących się „ w księgarni Th nnsa i Melchina etc. w Warszawie r. 1800 8vo 3a stron; Lecz ta wspólka handlowa nietrwała długo, gam ieden Melchin utrzymywał kięgarnią bez wzmianki o Thomsie ( cf. Ragoczy ): Świątynia Wenery w Knidos w Warszawie n a kładem Michała Melchina. R. i8o5 8vo. 87 stron. Druk dosyć dobry. Thoms założył podobno Księgarnią w Berdyczowie, bp r. 1801 na pierwszey edycyi Dan-tyska: Myśli o Pismach PoLskich było ra-J czey J 8 I O . Thoms i Kompania wyrażono W Berdyczowie pomiędzy Księgarniami {

gdzie tego dzieła dostać moźaą.

— 234 —

Zmyślony zapewne Drukarz Pszonka Essai politique sur la Pologne a (Varsovie

de l' Imprimerie de Psombka et se vend

a la Science MBCCLXIV $vu 240. straa,

N O T Y NAYJAŚNIEYSZEMU KRÓLOWI

PRZEŚ WIETNYM ZGROMADZONYM RZECZYPOSPOLITliY STANOM,

WZGLĘDEM DRUKARNI KRÓLESTWA POL^ J5KIEGO, A OSOBLIWIE ZNAYDUIĄCYCH Sią

W STOŁECZNYM MIEŚCIE WARSZAWIE PODANE NA SEYMIE W GRODNIE ROKU I 7 8 4 .

S z t u k a Drukarska iest bez wątpienia Jedna z naypotrzebniey?zyeh i nayużyte-cznieyszycb, rozprzestrzenia bowiem dowcip, wydoskonala gust, literaturę, służy do unieśmiertelnienia wielkkh i sfa-3 wnych ludni wszystkich kraiów, do ogio-gżenia ich cnót i do podania potomności dzieiów wszystkich Narodów : Ta sztuka we wszystkich Państwach iest wspierana i utrzymywana \ a ci którzy ią sprawuj»

-~ «35 -y

fjlywaią spqkoynie prerogatyw Przywileiu osobliwego albo od Monarchy panuiącego lub też od Stanów Jlzeczypospnlitey sobie Udzielonego. C/yliA Królestwo Polskie samo tylko ma bydź, gizie drukarze tych korzyści dla siebie zn^ydować nie będą? Ni*1, zaifcte! Kunsztu i nauki k*. i. tną w tem Państwie, NayiasniE ysay Król sam ich w spiera brakiiie.ieszczeu taw i rozporządzeń względem Druuarni i Drukarzów. Niech więc Nayiaśnieyszy Kr pi i Prześwietne tu na tym Seymie zgroii(adzope stany rączą stanowić i umocnić virtykuły nastç-puiące; dopóki obszernieysze niebędą prawa dla hamowania wzrastających co raz Ąbuzów i krzywd wyrządzaiących się Drukarzom w Polszcze, a osobliwie w Stolicy, bez czego tą sztuka ani się wydoskonalić ani się utrzymać niemoże, a płody uczonych zapewne zostaną w tekach, Autorów.

- , 3 6 -

Ś R O D K I . itno. Liczba Dri kat ii tak w Stolicy f

iako ter i we wszys kicfi wielkich Mia

stach Królestwa powinna bydź ustano

wiona, a rustropności i woli Królewskiey

zostawiono nie udzielać nowych Przywi-

leiów, tak tylko na iezyki wschodnie, to

iest takie, kwtych druk nieznayduię się

w ffarszawie.

U W A G I. xmąm W Drukarni Piotra Dufoar drukuiąsię pisma

W językach Polskim, Francuskim, Niemiec

kim, Włoskim, Łacińskim, Greckim, Ruskim,

teuże ustąpił JPanu Krugerowi swóy przywi-

ley otrzymany w Kancelarii na trzydzieści

lat po sobie następujących, na drukowanie

pism Ilobrayskicli. Oprócz tego ma przywi

l e j na Noty muzyczne, który zatrzymał dla

siebie. Całą swoie Drukarnią założył swo

im własnym kosztem, lecz ostatniego swego

przedsięwzięcia, względem diuku not Mu

zycznych, nakładów których wyciąga ieszcze

nicdokończyl. W Drukarni Michała Grola

dręAuią się pisma w językach Polskim, Fran-

3 do. Żadna Drukarnia publiczna nie

będzie mogła drukować tylko za przywi-

leiem J. K. M. nawet i Drukarnia Lote-

ryi załoiona w domu JPana Blanka Ban

kiera bez przywileiu i otwarta od mie

siąca Stycznia R. bielącego.

5tio. Wszelka drukarnia otwarta î pu

bliczna nie maiąc przywileiu J. R. M,

pieczęcią Kancellaryi W. Koranriey przyci*

cùzkini, Niemieckim, Łacińskim, i Włoskim,

więc te dwie Drukarnie, iak są dobrze opa

trzone j wystarczyłyby na wszystkie języki.

Nie od rzeczy będzie wspomnieć, tu i e iuź

sześć iest w Warszawie Drukarni, które się

niemogą ani polepszyć" ani utrzymać, ani

przyiść do celu swey użyteczności, tylko ty

le, ile Prześwietne Departamenta Rzeczy-,

pospolitey utrzymywać ie będą przez różne

pisma do druku za ich rozkazem podane, ia-

kiemi są Prześwietna Rada Nieustaiąca, Ko-

missia Edukaeyina, Komissya Skarbowa, As-

sesorya, Juryzdykeya Marszałkowska Koronna,

Gród i Stare Miasto.

udum Ci Jchm. powiedzą może, źe od początku

założenia Łoteryi Dyrekcya miała własną przez

258

śnionego ma bydz na dobro Rzeczypa-,

spolitey skonfiskowana*

4 to. Aby zakazano wszystkiem zgro

madzeniom duchownym drukować dla pu-<-

bliczności, i (ko tez przedrukować książki

gdzieindziey drukowane, co łatwo można

naśladować zwłaszcza) ie im kopia więcey

nie kosztuie, iak tylko kupno jednego

exe.mpl.arza drukowanego to lest i. 2» 5 łub Ą* złote

czas nieiakiDrukatnią, to lest prawda, ale też

w ten czas nie więcey, iak trzy były Drukar

nie, z ktoryc!) iedna w zaniedbanie poszła, a

insze dwie niektórymi zatrudni >flę d-'.ielamî

niemogły wydalać wszystkiemu. C/.ego iusnyuł

dowodem, ze Loterya raz w iedney, drugi

raz w drngiey drukować kazała Drukarni, tak

dalece, źe ią w przeciągu sîesciu lat po kilka

razy odmieniała, a nareszcie udano się do Pió-

traDufbura Drukarza, g łzie kontynuowała przez

9 lat następnie, i nieopuściła Drukarni tey aż

1 Stycznia lloku bieżącego, nie niaiąc inney

tey odmiany przyczyny, prócz założenia Dru»

karni otwartey bez prźywileiu, a którąsłusz-*

na i sprawiedliwa îest skasować.

— 2 3 9 —

Sto Stanowić aby zgromadzeniom du*

bhownym niewolno było drukować i prze-*

drukować tylko ksiqiki skomponowane

przez Uczonych czyli Autorów z ich

zgr wadzenia, iakie nie dawno wyszły z

Drukarni XX Piiaróio, iako tez na po

trzebę Klasztorów swych i szkół takie Xîqi-

ki teologiczne, kazania, Xiqzki od modli

twy i inne duchowne, na których często

kroć zbywa»

btum Ale to iest kradzîeé uczyniona społeczności i

liandio wi, tym większa, że pierwszy, który na

niepewne odważył się nabywaiąc manuskrypt

za więcey lub mniey czer: zlot: widzi omyloną

.hadzieię swoią. Jest także kradzież oczywista

uczyuiona Autorowi, który częstokroć dla

podania manuskryptu swego do druku, łoży i

poświęca, coby wystarczaiące było na długi

czas na opędzenie potrzeb swoich i familii.

Sti/ih Lecz przeciwnie się dziele, wychodzą z p o i

ich prass Komedye i Romanse, w Warszawie na

wet affisze Komedyi były drukowane w kla-

sztorzc.

— a4o

6to. Naznaczyć pensyq roiną propor~ cyonalnq zasługom iednego lub wiçcey «-czonych , biegłych w naukach wyzwolo-* nych i umieiętnościach ; których bedzi* obowiązkiem roztrząsać rozmaite, traktu-iq.ce o Kunsztach i Naukach, a maiqce da druku bydi podane dzieła, i dadi swole o nich zdanie, ieièli dzieło warte bydi drukowanym lub nie.

7to. Druk wszelkich innych pisrrt. powinien bydi wolny, byle tylko nic w nich nie żnayduwało się przeciwnego Religii, nic obraioiqcego prawa Kraiowe, i bylé w nich nie były wytknięte osoby.,

ymitm A ponieważ niekiedy «ę trafia, że Autor który zataił swoit imię, pod tą zwodniczą zasłoną swe w żółci Satyry umaczał pióro, czego drukarz częstokroć spostrzec nie może, łatwo temu będzie zapobiedz.

Ki Przykazując wszystkim drukarzom, aby się nie ważyli żadnego manuskryptu przyjąć do druku, któryby nie był podpisany od swego Autora człowieka znajomego, któryby wstydem się okrył, widząc dzieło swoie przez Sąd do"

— 24i —

FORMULA DEKJLARACYÏ.

Ja niiey podpisany zaświadczam, ii, ninieyszy manuskrypt pod tytułem.... nie-zawiera w sobie nic przeciwnego temu wszystkiemu, co było przepisano drukarzom przez Prześwietne Stany Rzeczypo^ spolitey zgromadzone na Seymie Roku 1784-

Dnia... Miesiąca Ro.

N. N. N.

tępione, a siebie skazanego n i zapłacenie grzywien.

W interessacli. prawnych każda sprawa czyli do kumenta powinne bydź także podpisane alb» od strony albo też od iey Adwokata.

I Każdy Drnkarz, który przywolaay do Sędziego niebędzie mógł okazać podpisu swego Autora podług formy tu na boku połoźoney ma bydź za pierwszą rażą skazany na karę pieniężną, za drugą rażą zawieszony od sprawowania prolessyi swoiey przez trzy miesiące, za trzecią przez miesięcy sześć, a za czwartą rażą zupełnie z swego ataun wyzuty.

Hùt. Druk. T. II. Q

— Ś42 —

Tym sposobem tak łatwym do usku* tècznienia każdy Autor swoim własnym etanie się Cenzorem Mniey na len czas pokaże się pism gorszących, mrney uszezy-pliw3rch. Drukarze nie będą wystawieni prżyganom zwierzchności, chyba ieźehby wykroczyli przeciwko ustawom.

Do prześwietnych należy Stanów u^ stanowić i unlocnić Artykuły w niniey* szey Nocie wyrażone i przydadź, co ich roztropność i światło za potrzebne i użyteczne owadzi, a to tym bardziey, że u-wagi przyłączone uczynione są przez Ojo-by, które rzecz sama i utrzymanie sztuki tak potrZebney interessuie.

DRUGA N O T A . Podany był do Kommisiyi Skarbo-

wey Memoryał względem założenia Drukarni, któraby szczególnie służyła do za-dosyć uczynienia iey rozkazom : to iest drukowania tego wszystkiego, co 0 tey jKommissyi wychodzi do Druku.

— a43 —

Gdyby ten proiekt od Nayiaśnieyssse-go Króla był approbowany i od Prześwietnych stanów Rzczypospolitey przyięty, w cóż by się obrócili prawni Drukarze? których iest sześciu, z których dwa między inszemi swym własnym kosztem, po-* deymuią się dzieł znacznych diuku, których użyteczność doznali Literaci. Piotr Dufour i Michał Groll iedynie chlubić się mogą, i e od iolat odważyli się ich nakładem użyteczne i zabawne drukować Xiąż-ki, nie maiąc ani pensyi ani żadnego innego dochodu prócz zysku z ich Xiçgarni. Tym sposobem oni utrzymuią więcey rak 60 ludzie a z których naywiększa część sierot tą sztuką się zabawiaiąc Żywią źo-r hy i dzieci, i którzy czasu swego zastąpią mieysce swych mistrzów, albo ich reprezentować będą w innych Miastach. zakła-daiąc za zezwoleniem Nayiaśnieyszego P a na i Rzeczypospoiitey Drukarnie na rozmaite języki.

Q*

I — 244 —

Tu RozwaźyW źy:

Dla utrzymania tey sztuki i zachęce

nia podeymuiącyh się .swym kosztem

nowych dzieł dsuAu, życzyć potrzeba, aby

Prześwietne Departamenta raczyły nastę

pnie 8Wemi rozkazami tychże samych u-

czcić drukarzów, których używały od kil

ku lat, ieżeli ci ich rozkazom z należytym

zawsze zadosyć uczynili usiłowaniem -

Do nayłaskawszey Protekcyi Nayia-

inieyszego Pana i Prześwietnych zgroma

dzonych Stanów Rzeczypospolitey udaią

się dla uproszenia.

i . Zupełnego skasowania Drukarni bea

Przywileiu zaloźoney w domu JP. Blanka

Bankiera.

2. Dla utrzymania sprawiedliwości swych

pretensyi względem uwag nad założeniem

nowey Drukarni wcale przeciwney utrzy

maniu się ich przywileiów.

Są obywatelami stołecznego Miasta»

płacą podatki i bardzo znaczne komor» 6 '

• — a45 —

Stan Drukarni Znayduiaxey się w Warszawie.

W Drukarni korpusu Kadetów 4. Prasy

XX. Piiarów 4. Po Jezuickiey a teraz do Komis-syi Edukacyiney należącey 4. Piotra D u/bur. - - 5. Michała Groella « 5. XX. Missyonarzów - 3» Do tych 24 Pras potrzeba Pres-serów - - 48 Dla kaźdey Pra*sy podług rozmaitości dzieł potrzeba Zycerów 4 czyni - - 96.

Nie rachując Terminatorów, bez których się obeyść nie podobna, którzy od i5 lub 18 roku wieku swego dla nauczenia się tey sztuki poświęcają w terminie 4, 5, lub 6 lat podług więcey lub mniey zdatności. Do sprawiedliwości przeto rządu należy utrzymać ich i protegować w tym stanie. Żaden nie może robić W JCondycyi Czeladnika - w inszych Drukarniach, chyba otrzymawszy od swego Pana lub Preis»

kta, pod których dozorem byli wychowani, Autentyczne Zaświadczenie o ich sposobności i dobrym sprawowaniu się; teź same zaświadczenie podpisuiąi Drnkarczyko-wie z inszych drukarni, uznaiąc wyzwolonego swoim współtowarzyszem. N.B. Wszyscy Drukarçzykowie wyąwszy tych, co u Piotra Dufoura i Michała Giollazostaią nie zawsze maią do. czynienia, a to dla niedostatku dzi ł drukujących się, wcale niepotrzebna*-by więc było powiększać liczbę Drukarń, i nieszczęsliwenii czynić Drukarczyków po i różnych mieyscach zostaiących. A do te-* go niktby się niechciał odważyć poyśdź do terminu dla nauczenia się tey sztuki, któraby w przyszłości zupełnie upadła W Królestwie tak kwitnącym, iak ieSt Polska '...

Te Noty drukowane znaydirig. się w

Bibliotece JW.Hr- Ossolińskiego,

— 247 —.

W Ę G R Ó W . Na"Podlasiu, Miasteczko dosyć ludae

nad Liwem, niegdyś ieszcze ludnieysże pierwey Kiszko w, potem Radziwiłłów n a Birzach, daley Krasińskich, potem Ossor* lińskich dziedzictwo, miało iuż za Jana Kisz*-ki czasów Kościół Aryański, w którym Piotr z Goniądza był Kaznodzięią. Trzy dzieła tegoż Pii>tra z Goniądza po polsku pisane przywodzi Hoffmann p. 3a. Bock

Biblioth.Antitr. I. 106 wŁacińskiem Frie-r-

se Beytraege zur Refortniii^nsgesch.Il.P.

II. p. 4 i 8 w Niemiecjrim ięzyku. Osiński w Życiu Skargi p, 76.

1. De Filio Dei, quod antę conditum mundum fuerit et quod omnia per ipsum facta sint, adversus fabas depravationes Ebionitarum 1570 8vo. O Synu Bożym;, i że był przed stworzeniem świata, a iż iest przezeń wszystko uczyniono przeciw fałesznym wykrętom Ebiońskira W W ^ §rowie 1670. 8vo. 208. $tr.

— 248 —

a, de Baptismo Christianorumady. baptis-pmm recentiorum 1570. O ponurzaniu Chrze 8ciańskim w Węgrowie 1570 8vo. 96 str.

5. De tribus i. e. de Deo, de Filio ©jus et Spiritu s. ady. Trinitatem Sabel-lianorum 1670 8yo. O trzech t. i. o Bogu, o Synu iego i Duchu S. przeciwko Troycy Sabelliaiwkiey w Węgrowie 1570. 8yo 78. stron.

Te trzy dzieła wszystkie były drukowane w Węgrowie, a więcey ich tam nie wyszło, iak Friese !. c.rozumie, z dru :

karni od Jana Kiszki założoney, którą tenże Pan bogaty potem dokąd inąd prze-* liiosł. Friese twierdzi 1. c. że te druki pięknie wybite i nader rzadkie przypisane były temuż Janowi Kiszce cf. Ł o r

sko; ale że ten Pan nie udowolniony byl ? zdań Piotra z Goniądza dla tego, że sam trzymał z właściwemi Socynianami, tak do zatracenia tych dzieł właściwie Aryańskich dzielnie się przyczynił. Czyli domysł ten prawdziwy, nie wiem; dosyć że Friese usiłuie dowieśdź, iż Zgromadzenie Aryań-

— 2*9 —

skie t a m ż e r. 1677-78 ustało p. 419 1. c

dopiero r. i585 na nowo nawij 1 się « szkołą, którey Rektorem był Jan V Ikoliu..

Ausfiihrliche Geschiehîe der Sćrei-igkeiten, welche seit eiaigért Jahren

jn der Warschauischen Evang 1 is h -.n G --meindeder Unveraenderten A i}..bni-gUb.» n

CorfesBiongeherrstht habtr. A \ei m 1 dagu gehoerigen Uikundeti. Wengu.w. J78.? ; ïo»

To dzieło nie w Węgrowie, lecz w W ro «-wïu drukowane. Auloram tin- być Podpułkownik Kdufmann, i Pastor i\-. • l-taube pb. Bueiching, neueste Qescfaichjte der Eyangelischen beider Conf.Miionen in Polen w przedmowie, tudzież GV\ść XVIII. Magazynu ifgo.

Podług Lelewela Biblio. Ks.Dw. p. i49-miały tu wychodzić Stankara I. pisma a zdaie się, że go Autor uczony pomiędzy So -cynianow Polskich liozył. Atoli wojował on i owszem z Socynianami i da Sekty

ich nicnależał ob, Jçdrzeia Węgierskiego S/ci/. Ref. 117, 125 tudzież 4i4. Gvso~. lińskiego T. III. a ń'.J 38 p. 58.J Być to

/

— s5p —

może że coś z pism Stankara wyszło w Polszczę, ale my niemamy iak tylko Ba-zileyskie druki.

WIELKANOC * wieś o mil 6 od Krakowa, nie daleko Gołczy, wsi na pocztowym trakcie leżącey.

Gratis Plebańuki bez wątpienia dzie-j łem iest Jana Brosciusza ( Hist. Druk 4i4 Bentk. Hist. Lit. If. Sao) cliociaż nikt o tem nigdzie wzmianki nie czyni, iak ieden Ab-gambe, Jezuita w Bibliotece swo-iey r." 1647. Był bowiem Jan Brosciusz aż do śmierci głównym Jezuitów nieprzy-iacieleni, iak to się okazuie z kilku listów iego, z których ieden list Radynuń-iki W Rçk'»p;srnie Acaiemia contraversa, a cztery inne Wiązka przeżeranie przypadkiem zebrana, dotąd zochowuie Ruk, kiedy Gratis Plebański wyszedł, nie może bydź inny, iak 16a5 bo i Hadyminski umieść.ł go w tymże czasie i oczywiście zaświadcza to Jezuita Fryderyk Szerribek pod imieniem zmyślonem Piękno-peckiogo yv piśmie swém odprzecznem,.

— 254 —

któremu dał tytuł: Gratis Plebański, Gratis wyćwiczony w Pozneniu r. 1637. Tam bowiem p. 427 kładzie list Autora nie wymieniając imienia i nazwiska do X. Andrzeia (Hermanna) Ministra reformowanego w Wielkieynocy z Krakowa d. 5. Oc-

tobris i6a5. datowany, w którym d/uk dziełka X. Andrzejowi Hermannowi iest zaleconym. Równie pod tymże rokiem i Woyciech Węgierski w Historyi Zboru Krakowskiego p. 15g w Rękopismie r. i65 i . ten druk pod r. 1626. położył. Tak Pięknarzecki czyli Fryrderyk Szembek, iak Woyciech Węgierski twierdzą obadway, że drukarz Gratisa Plebańskiego r. i6a5 był. Jędrzey Piotrkowczyk wcale inny od Krakowskich Piotrkowczyków, i że będąc Niekatolikiem za sprawą Jezuitów ściągnął na siebie smaganie publiczne rózgami u pręgierza w Krakowie. Za mieysce druku kładzie zaś Szembek Wielkanoc, Wieś gdzie kościół dotąd iest murowany Wyznania reformowanego o mil 6 odKra-

— 252

kowa nie daleko •" od Gołczy, ^stacyi ua Trakcie Warszawskietn. Tak bowiem mówi tamże Szembek /. c. a żo tu wspo-„ mina ( Autor Gratisa ) że to iest D r u -„ karz Heretyk niegodny y podobień-,, stwa w imieniu, przezwisku wielkiego o-„ nego y zacnego Typographa J. K. M. ,, tegoż imienia i przezwiska wielce Ko -

,, ściołowi Bożemu zasłużonego u Pręgie-„ rza z dekretu i rozkazania urzędu Gro-„ ckiego Krakowskiego wysmagany we-„ dług prawa koronnego od Króla Augu-j , sta uczynionego, iako się wyźey po-„ wiedziało, dla tego, że paskwilusze pisał. Woyciech Węgierski zaś toż samo temi słowy powiada : " dostało się tych dro-„ż lźy i Ewangielikowi iednemu Drukar-„ szykowi nieiakiemu Andrzeiowi Piotr-„ kowczykowi, gdy bowiem akademikom ,, skryptów uraźliwych przeciw Jezuitom „ W Rakowie Drukarze obawiaiąc się ,, niebezpieczeństwa (zwłaszcza, iż Jezuici „ favor wielki u Dworu J. K. M. mi „ drukować nie chcieli, namów»11 łagod-

—s 253 - *

nemi perswasyami swymi pomienionego „ Piotrkowczyka; że im Gratisa Jezui-„ ckiego ( który w sobie Dyalog Ptlbar a z

;, Ziemianinem o uczeniu Jezuickim w „ Szkołach gratis, i iakoby to gratis ftnyru „ pożyteczne b y ł o , wyrażał i zamykał ) „ taiemnie i skrycie wydrukował. Prze-„ czuli to iednak Jezuici, zaczym gdy ten-„ że Drukarz Piotrkowczyk exemplarze ,. wydrukowane niósł, pochwycony iest i ,j zonymi exemplarzami, które potem pu~

„ bitce w Krakowie palono, a on miły „ Drukarz, który się nie potrzebuie tako-„ wych rzeczy ważył u pręgierza chło-„ stany i a miasta wyświecony był. Dru— „ giemu też Drukarzowi Krakowskiemu na „ Mikołaiowskiey Ulicy lubo Katolikiem „ Rzymskim był, dla tego, że takoweż „ książki u niego się znalazły za naprą- * „ wą Jezuitów, drukarnią popsowano, (U

i zrabowano. Wszelako Daniel Hoflniann powątpiewaiąc « tern r. 1740 żeby kie-

, dyś była drukarnia w Wielkiey nocy rzecz całą udał za zmyśloną i chłostę przypi-

— a54 —

sał Jędrzeiowi Piotrkowczykowi Kraków-tkiemu Typografowi, gdy podobno szu-kaiąc tegoż może przez kogo innego w aktach grodzkich, do których Szembek się odwołuie, o tern wszystkiem nic nie znalazł. Równie teź i ia r. l S i S - i S i ^ nio ani w tych Grodzkich , ani w Biskupich , ani w innych iakich aktach o tera znaleźć jiie mogłem. Jednakowoż to milczenie Akt prawdy nie znosi,, bo są ślady: że Biskup Krakowski Marcin Szyszkowsfci, wielki Jezuitów przyiaciel czasem i do Akt wciągać tego nie d a ł , o czem rozumiał, Źe to pamiątce bądź Jezuitów, bądź Akademii iaką szkodę przynreśćby miało. T a kim sposobem, gdy o pozostałość X. Ba -zylego Gołyńskiego czyli Goliniusza, którego Zakrzewski Goleńcem z urąganiem przezywa, była sprzeczka między Biskupem Marcinem SzySzkowskim i Akademią, kto ma rzeczy po nieboszczyku inwento-wać ; to Biskup tey sprzeczki do Akt Wciągnąć nie kazał. List iego oryginalny zachował Marcin Radyraiński w Rekopi-

— 9 j j & _ .

śWe„ Acaàemia êontroversa seu contro-

ver siar urn Academiœ Cracoviensis cum

ctmula Soc. Jésu in Regno Polonia de-

Jure Universitatis AnaleCta. fol przeszło J20o. kart. Tam na karcie 307. pisze Marcin Sżyszkowski do Rektora Jakóba ftaymariowicza;

j,Com powiedział posłańcom W.Mto i » teraz powtarzam, że lubo to nie moią gfową „ pracowałem in hac causa testamentaria

„ 1 chciałem, aby exlaret memoria in ac-

» tu tego, że nic temer» nie czynię, ie-„ dno się na prawiu sadzę, iednak mi-„ łuiąc bonum Universitatis et Academiœ

j , Vestrœ, a żądaniu W. M. dogadzaiąc, » nie kaźg tey sprawy ûd acta inserere.

a A iako w tey, tak i W inszych sprawach

» gotowem i żądaniu W . M. dogodzić. » Bene valere admodum Rev. Dominatio -1 » nem Vestram cupio z Kobierzyna d. 18/ Julii 1625. Takim sposobem zapewne i' inne wzmianki o Gratisie Plebańskim wa Wszystkich aktach zatarto, zwłaszcza, gdy l*k wiadomo Brościusz często przy boka

Biskupa tegoż bawił i był u niego włas-

kach. Lubo podług Jezuity Szembeka dru-

fc »*ano Gratka Broscyuizowego w Wiel-kieynncy r. i 6 i 5 , nie idzie za tem : żeby tam ciągła była drukarnia. Może to tylko iak było, iak w Mokrzku, gdzie <Hą iedney lub drugiey tylko książki na cia* przemdaiący prasę, typy i inne sprowadzono potrzeby drukarskie r. i>j35 ob, Mokrzko. Bydź też nawet może i to , że Grań* Plebański w Krakowie byłpotaiem-3tiie drukowany w typografii na Mikoła-jowskiey ulicy, gdzie tenże Piotrkowczyk drukował, iak Drukarczyk. W Wielkiey-nocy nieznalazłem żadnych śladów, że tam była iakaś drukarnia. Ze atoli w bliskości albo raczey w samym Krakowie to cUeło wyszło, to rzecz pewna, bo do Baranowa, gdzie potym tenże Piotrków czyk drukował, za daleko iuż z Krakowa. Wielkanoc lub Kraków to są te dwa tnieysca, gdzie drukowanym bydź musiał

/èrat ia Plebański albo przynaymniey tam

—- 257 —

był skład druku tegoż w Krakowie lub Wielkiey nocy potaiemnie wybitego.

W I L N O

Stolica W. X Litewskiego zapewn» pierwey miała swoje druki Ruskie, .niż Polskie i Łacińskie. Źe Jan z Oświęcimia czyli Sakranus pismo de erroribus Gceco-

corum r. i5oo w Krakowie na żądani© Biskupa Wileńskiego Jana Tabora dla die-cezyi Wleńskiey drukować kazał, to nie ze wszystkieni na dowód iuż służyć m o że , iż żadney w Wilnie nie było drukarni , bo gdy obrządek Buski Uniacki i Nieuniacki większość ludu miał za sobą W Litwie, niż Łaciński, łatwo wnosić niożna, że Ruskie druki tam były star-8ze od Łacińskich. Wszelako starszey książki Ruskiey nie znayduiemy tam nad Franciszka Skoryny druk Apostoł S. Ł u kasza r. 1525 ob. Sopikowa Bibliografią

HisU Druk. T. IL R

— a58 —

w Pa m. Warsz. przez Lindego Tom III. 396 r. 18 i 5. Żeby ten druk z Krakowa pochodził, na to nie masz śladu, i zdaię się nawet, źe nasz Krakowski Świętopełk Fioł żadnego nie miał z Wilnem związku, chociaż to pewna, ze Królowie Polscy zdobili dziedziczne Wilno Rzemieślnikami zKrako-wa ob< Judoka Decyusza Rachunki przez JW. X. B. Prażmowskiego wydane w Pam. WarsaJ T. IIL i4o. eod. gdzie równie i ta prawda wynika ,'iż Jagellonowie nie w Krakowie , ale w Wilnie Bibliotekę »woię zakładali. Upada zdanie zatem Jana Dan. Iloflmanna samo przez się, iakoby przed Danielem z Łęczycy iadney w Wilnie ni» było Łacińskiey i Połskiey drukarni r» 158o. ob. niźey Daniel z Łęczycy i Dru> karnia Jezuicka. Ze Franciszek Skoryna inne części Biblii swoiey w Pradze w Czechach wydawał, łatwy stąd wnioiek .} Ź& i typy swoie slamtąd do Wilna sprowa-dził. Że drukarnie Ruskie późniey brały się do druków Łacińskich i Polskich, ł a ty» o o tern przekonać sif raoina z druków

— .259 —

Mamoniczowskich i innych. Kładziemy zatem na pierwszem mieysru.

A. Drukarnie Ruskie. Î. nie wiadomo z pewnością czyie.

1. Apostoł Skoryny r. i5a5 ob. wyżey z domu uczciwego Męża Jakóba Babirza Pam. Warsz. 1. c. 1815 T . IH. p. 2 9 5. cf. bobrowskiego Jmtitt. Slav. Ling. 1822-p . XLV. XLVI.

2. Psałterz Słowiański r. i58i 8vo nie i 5 5 i u Lelônga T . I. 44o éd. Ï 7 Ï 3 fol.

powtórzony 1629 in 32rńo. Rozumie się eamo przez się, iż te druki bite Kirylicą i. i. ćerkiewnem pismem;

3. Katechisra r. i585 ôb'. Bergius de statu ecclés. et relig: Moscovit. Holmrœt.

1704 lecz podobno ten Katechism nale/.ał do bractwa S. Ducha.

H. u. S. Ducha' w Bractwie Klasztoru tegoż.

i . Nowy Testament przypisany Fiedorowi Sapiezie Podkomorzemu Witebskiemu r.„1623 Lelong l'. <v 4 42.

R*

— s6o

a. Wawrzeńca Zizanii Grammatyka Słowiańska 1596 8vo ob. Dobrowskiego Jmtitt. L. Slav. 1822 p. LVIII. Kart. 69.

3. Azbuka tegoż 1596. 5g. K a r t t u j dzież i inne druki drobne.

III. Drukarnie Mamonirzów. Lwd Mamonicza wspomina tylko

Hoffmann p. 43; wiçcey o nim Linde mówi * .0 statucie Litewskim, tudzież Pam. Warszaw. Tom IV. V. r. 1816. Kozmas i Łukasz Mamonicfc wydali psałterz r. 3576 Hist. Drukarń Krak. i46. Doda-j iemy :

1. Cathemerinon Xiçstwa Słuckiego zżałtbliwym lamentem na śmierć Xiążąt Słuckkh , Gerzego, Jana, Siemiona i Ale-xandra ostatnich dziedziców przez Stanisława Kołakowskiego, w Wilnie W Dr. Mamoniczów îôgS 4to (S . P.)

2. Paregoria albo utulenie uszczypliwego Lamentu mnietnaney Cerkwie wscho-dniey zmyślonego Theophila Orthologa W! Wilnie w Dr. Leona Mamonicza 161 a 4to ( S . P . )

— 361 —

5. X. Jakuba Hasiusza Kazanie na exequie JW. P. Mikołąia Bogusława Bra-toszyna Zenowicza z domu Deszpotów, Kasztelana Połockiego miane w Smorgońskim Kościele w Wilnie w Dr. Leona Mamonicza 1622 4to ( S . P.)

4. R. 1617 u Leona Mamonicza 4to 6 kartek: Żałoba sowita albo Palas (Pal-' las) z utraty wizerunku dobrey gospodyni żałosna etc. na dzień pogrzebu stadła Zacnie urodzonego JP. Olbrychta Rakowskiego Kasztel. Oekonoma Wiskiego i Małżonki iego JP. Sophiey Pacowny R a -kow&kiey.

Niesiecki nie. wspomina nic o Mamon niczach. Że iednak familią Mamoniczów była szlachecką, świadczą znayduiące się w Bibliotece JW. Hr. Ossolińskiego w rç-5 kopiśmie fol. sub Nro CCXIV urzędowne listy Władysława IV. który «Stelana Ma-:' tnonicza nazywa Urodzonym, a tak n. p. Listy przypowiedny na wybranie z W ł o ścią Mohyłowskiey Urodzonemu Mamoni-czowi. Władysław IV. Urodzonemu Steê

— 262 —?

fanowi Mamoniczowi Rotmistrzowi Nasze-mn Wybrąnieckiemu Wiernemu miłemu łasfag Hatzę Król. Urod W. Nam mity,, eto. etc W tym liście datowanym wOr-szy iH. Augusta ify33 zaleca Władysław IV. Mamoniczowi wybranie z Włości Mo-iłitisyakiey sto pachołków:,, abyś W. Tw. , hcA ws&elki-go respektu i okupowania

t,się tę piechotę iąko nayprędzey, da-,, wnych się ^ tym yrzymaiąc zwyszaiow „ i porządków, bez muszkietów i barwy j , zebrał, przestrzegaiąc iednak tego, źe-„ by każdy pachołek siekierę, i rydel

v mia^, a dziesiątek zaś taczek dwoie, ,, świdry dwa, dłóta dwą, którą wrzą-. ,, diie i posłuszeństwie iako naywiększym „ zatrzymywać będziesz, Żeby wciągnie-„ niu i stanowiskach krzywd ludziom nie „ czynili. agi List Władysławą IV. de duto ut supra do Rewizorów Mohiłow-*kVch, aby Urodnemu IVÏamouiczowi Rot-

, isiistr/-owi w wybieraniu stu pochoł-„ k<>w„ u.i teraz!Ù.èy«sa expedycya Mo-r

— &65 —

skiewską potrzebnych, pomocnemi byli etc. (S . P.)

O trzech Mamoniczach, niezawodnie Szlachcie Litewskiey, Łukaszu, K.ozmie i Leonie ob, Lelewel, ks. Ribl. dw. I. 200. wszakże w radzie Mieyskiey w Stolicach nie raz zasiadała i Szlachta.

IV. Drukarnia XX. Bazylianów* Nie mamy atoli przed sobą, iak dru

ki Łacińskie. l . Fausta intef publicos àpplausus

congratulatio sub auspicatum ex bello Za

poraviano reditum primumque in sui ca-

pitafieatus Orsensis felicem ingressum Jll.

Dom. Casimiri Leanis Sapieha Procan-*

cellarii Orsens, Volpens* Lubosanens etc.

Capitanei e vota Divœ Claro~m.Qntan.ee dé

bitai gratitudinis ergo nomine Cœnobii

Czçstochoviensis Vilnoa luci publicas die

15. Dec, exhibila anno Virgin, partus

1Ó51 Filnat typis Patrum Basilianorum

ad ades Sanctissimœ Trinitatis. fol. druk

dosyć Jpiękny. Dedykac yą podpisał Fr> Joannes Dionysiua , Łubzińshi in Monie

— a64 >—

Claro Czçstochoviensi Ordinarius pradicator 7 arkuszy zawiera całe dzieło tegoż X. Paulina, w które m i wizerunek monstranJ cyi złotey darowaney do Częstochowy do » syć gładką ryciną drewnianą wyrażony. Wyrugowanie nabożeństwa Kalwińskiego za miasto nad wszelkie zwycięstwa wynosi JX. Jan Dionizy Łobziiiski sygn. D. i . Jeszcze z JW. Hr, Ojsolińakiego Biblioteki dodaie się fS, P.)

52.) IJistorya o obrazie P. Maryi Zy-j rowickim przez Teodozego Borowika Ba^î zyliana w Wilnie w dr. OO. Bazylianów 1629, 4to, Ded. Konstancyi Królowey Pol. Arcysiężnie Rakuskiey typ. gath. A- Q- 4to.

3.) Wyprawienie osoby, którą od Boga wziął Janusz Skumin Tyszkiewicz Wrda Wileński przez Alexego Dubowicza Archi-mandrytę Wileńskiego w dr. Monasteru Wi-j leńskiego 1642. 4to,

*,) Modlitwy wnętrzney droga krótka i bezpieczna z łacińskiego Thoinasza a Jezu Karmelity bosego w Wilnie w dr. S. Tróycy OO. Bazylianów i64o. 8vo.

~- $65., —?

5.) Olind i Sofrqni Dramma w 5. Aktach z^Merciera przez Jędrzeia Świder»--kiego w Wilnie w dr. Bazylianów 180.5-8vo.

B, Drukarnie Łacińskie i Polskie. 1. Drukarnia Radźiwiłlowska, a potem Jezuicka, a teraz Akademicka.

Najstarsza Drukarnia Wileńska P u h -ka i Łacińska była Drukarnia pierwey Radziwiłłowska, a potem Jezuicka.

Piotra Skargi dzieło iedno w przedmowie swey zawiera wszystkie te okoliczności. Pro Sacratissima eucharistia contia

Haeresim Zwinglianam ad Andream Vola** num praesentiatn corporis D. N.Jesu Chri~ sti ex eodem Sacrarnento auferentem Pétri Scargae Soc, Jesu libri très , / . de con-

versione substantiae parus et vini in sub*~

stantiam corporis et sanguinis Christi, quant

Ecclesia Transsubstantiationem voçat. II.

de vera Christi corporis in eodem sacra

rnento altaris praesentia III. de malorum

in Ecclesia permistione et quod vere cor

pus Christi in Eucharistia^ manducent. Fil-

— 200 —

ttae> 4x typographła et sumptib. illustr. D. Domini Nicolai Christophori Radivili Du~ cis iit Olica et Niesvies M. D. L. Marsalii " A. D. 1576. cum faC' super. %vo. 468 stron Przedmowy 22. Jndes 27. stron, typ. ant. Na końcu pqwtorzqno mieysce i rok dru-r ku.. W tera dziele ważnem Skarga Jezuita, Kaznodzieia wtedy nadworny Bisku» pa Wil. Waleryana Protasiewicza Susz-kowskiego r. 1574. — 76. w przypisie do koadiutora łego Xiąźęcia Jerzego Radziwi-ła d. d, 1576. pisze: „ że Xiążę Mikołay „ Krzysztof Radziwił nawem dobrodziey-5, 8twem z staranności o rozkrzewienie „ chwały Boźey pozwolił drukarni swoiey „ Jezuitom, aby służyła na potrzebę ich „ Kollegiura, a nawet tęź drukarnią swo->, im kosztem wielkim odnowioną utrzy-„ muie, ażeby ta typographia, która kie-h dyś posłużyła do rozsiewania herezyi > „ teraz do rozkrzewienia Katolickiey prawdy była obrócona. (*) s Z fyoh słów

(*) . Toż samo twierdzi Hoffman p. 29. o drukarni Brzeakiey Lit." Cesyit deine haec typO'

— 267 T?.

okazuie się: że tą drukarnia niegdyś ewangelicka zapewne ieszcze z hoyności Xię-cia Mikołaia Czarnego założona bądź w Wilnie czyli w Nieświeżu albo może i w Brześciu L i t teraz dostała się Jezuitom Wileńskim w Wilnie z łaski nie dawno nawróconego Mikołaia Sierotki» który ie-szcze przed r. 1576 dawny kościół reformowany w pałacu swym zburzył, bo co Jędrzey Węgierski p. i42 otetn powiada, to wszystko potwierdza gorliwy Skarga, który iawnie Biskupa do prześladowania różno-* Wterców wzywa i kościoły ich burzyć i zamykać napomina. Wszakże gwałtowną napaść na drukarnią i zbór Ewa-nielików reformowanych wzniesiony bunt Wybuchnął j dopiero roku i58i. Z tego powodu napisał mądry Król Stefan z obozu pod Pskowem następujące pa-

gïaphia filio Radiivilii, qui earp, in usurn

Ecclesiae converterat, cui jam addictus fuit,

Toi samo i Antoni Possewin Jezuita pisze

w Liście do Krok Stefana p. 70. Jngoisładii

ex officiua Wołg. Ederi. i583. mnw

— 268 —•

mięine- słowa „" Wykowaliśmy przysięgę „ upewniaiacą wolności wyznania, żaka-„ zu.emy więc wzruszać pokóy, a su-„ mnienie na sąd Boga Wszechmogącego „ zdaiemy , 0*iński wżyciu Skargi K.. 21.

Z tey samèy drukarni wyszło inaa dzieło tegoż Skargi.

A>tes duodccim Sacramentariorum S.

Zivingliu~ca!vinistarum, quibus oppugnant

et totidem armi Catholicorum , quibus

propugnatit prccsentiam Corporis D. N.

Jesu Chiisti iii Eucharistia contra An-

d> eam Volanum huius hœreticœ pestis in

Ltuania Archirdnistrum authore Petr

Scarga Presbyt. V. J. V'dnœ typ. et sumt.

III. Dni Nic. Chrutuphori Radzivili etc

iak w>żey 4to typ. ant. 424. str. i 4i« takichi^ nieliczbowanych w przedmowach i reiestrze. Na końcu mieysce i nakład, »ak wyiey, a 1582. x ded. Królowi Stefanowi z Rygi ostitaiego Octobris i582. Do obudwoch tych dzieł Piotra Skargi należy Polskie dzieło przeciw temuż Wolanowi» którego Skarga wystawia iako Ministra lub

— 269 —

%ięaza reformowanego, chociaż to nie hy-ło prawda: Siedm filarów, na których stoi nauka o przenayśwętszym Sakramencie Ołtarza postawione przeciw nauce Zwingli-ańskiey, Calwińskiey, Jędrzeia Wolana i :

przeciw pedagogiey teraz po polsku wyda -ney iednego ciemnego Ministra , z ciemney . Drukarni przez Xiçdza Piotra Skargę, Kapłana Soc. Jesu, który to, co po Łacinie przeciw temuż Wolanowi dwa kroć pisał dla poiçcia pospolitego po PoLku zebrał. Z Drukarni i nakładem Oświeconego Xią-żęcia Mikołaia Krzysztofa Radziwiła nay-Wyźszego Marszałka W. K, L. anno Dw. mini MD LXXXII.

Na rozmaitych dysputach X. Emanuela Vega Jezuity Wileńskiego r. i586 iest Ukże ten sam podpis drukarni lubo bez wzmianki kosztu łożonego. Zapewne tylko Skargi pisma Xiçzç kosztem swym drukować kazał, a innym Jezuitom mniey». szey wagi takowey łaski nie świadczył Na przykład to kładziemy: Eiangelica e dpostolica doctrina de dwinitsim o et tre-%

— ayo —

mendo ' Missœ sacras Sacrîficio in theset

digesta per Emtnanuelem Vega S. J. in

Acad. Viln. Prof. Excusum VÏITHZ in Coll. Soc, Jesu Typ' Nicolai Christopho^

ri Radzwil. 1586 4*6;

Z tych czterech dzieł niezawodna wynika prawda :. że Jezuici w Wilnie ż daru nowo nawróconego Xiążęcia Mikołaia Krzystofa Radziwiła Sierotki otrzymali drukarnią. Tóź samo powieda i Niesiecki w K.01 onie Pdlskiey III. 833. ze zaś; Dzieło Skargi Łacińskie r. lSyb było pierwszem zapewne W tey drukarni d.«iełem Jezuickim dowodzą te słbwa : ,j Ofiaruiç ( ia Skar-

(y ga) te Kollegiuiri Waszego i typogra-4

j , fii pierwiastki, a pieska Waszego ( catu-„ li) przecie Wilkom1 szczëkaiacego, „ prżyimiyćie łaskawie odemnie. A w ssapale swyni gorliwym óbiecuie Skarga, że Xiąźę Mikołay (Lisy biało kur o waty) na Bierzach, Dubience i Słucku, który nie dawno przyiął iawnie reformę, nawróci się znowu, zwłaszcza gdy nigdy przed tern Mszy S. nie opuszczał. Dzie-

—. 271 —

ło Skargi sie&m filarów zapewne dla czy-stey Polszczyzny swoię może mieć zaletę 179 stron. typ. goth. 8vo texta ob « Kursywą. Jak zaś długo podobało się Xiçciu Mikołaiowi Radziwiłłowi Sierotce koszt na podobne druki Jezuickie hoynie wysypywać, równie iak długo ta drukarnia Jrnieniem Radziwiłłowskiem zaszczycała się, tego niewiem. Co się tycze Wolana, Królewskiego Sekretarza i X»ążąt Radziwiłłów na Bierzach Radcy, to tenże dopiero w 80 roku wi*ku swego w r. 1610 umarł W Wilnie ( Joecher Gel Les. IV; 1700. Juszyński Dykc. II. 337.) a dzieł o , przeciw któremu Skarga pisał, przypisane samemu Biskupowi W iJeńskiema Waleryanowi wyszło po raz pierwszy (w Łosku r. 1674 iak się to pokaźni*) p. 9 U Skargi pro sacratissima Eucharistîa z zakazu onegóz pisma przez Biskupa d. 1 Sierpnia r. 1575 tudzież p. 3. i pag, 11. gdzie Skarga za takowe przypisanie dzieła niekatolickiego strofuie Wolana: iż Śmiał zdania Berengaryusza wieku XI. rozno-

I — 2752 —

wiercy ( r.' 1088) i Zwingliusza Bisfcupo-' wi dedykować : Defensio Coenae Domini

adversus Petrùm Scargam Jesuitam et

Francisami Turriani, a że to pismo było skutkiem dysputy prywatney, widać p'. ïo. i4, pro sacratissimaEuchaństi. Tam bowiem Skarga mówi: że Bóg dał Wola- . nowi poznać prawdę wiary Katolickiey i

oświadcza mu nadzieię, źe iak Filistynów ieszcsse go nawróci Reg I 5. 6. putrefaCtis

natibus tuis. Jędrzey Węgierski [na druk Wolana Defensio coenae sacrae kładzie r. 1579 w Łosku, ale to iuż drugie musiało bydź wydanie, lub teź może bydź f omyłka» Prócz tego musiało to dzieło Wolana wyiść i po polsku, bo na to aakrawatytuł Skargi w siedmiu filarach r. i532. Rzeczony Jędrzey Wolan tern pismem zaś tyle pozyskał u Hugónolów Francuskich $ źe go umieścili w dziele : Doctrines Jesuiticce

praecipua capita Rupellœ ap. Theoph. Regi-

um i586 T. Vi. 8vo w T , IV. od itr. ^'58

do strony i n 5 . stoi: Defensionis ver ce

orthodoxes velerisque in Ecclesia s'enten*

tiae de sacramento corporis et sanguî-

nis Domini nostri Iesu Christi veraque

eius in coena sua prœsentia contra vanum

et commentitium Transsubstantiations do-

gma aliosqne errores ex illo natos libri

1res ad Pet rum Scargam Iesuitam Vilnen-

sem vanissimi huius commenti propugna-

torem Autore. Andréa Volano. Respon-

detur hic quoque obiter Francisco Turria-

no ex eadem factioe Monatho, qui duo-

bus libris, altero Florentiœ, altero Ro-

mœ publicatis Scargam sibi suscepit con

tra Volanum defendendum i586 z przy

pisem Królowi Stefanowi Datum in pros-

diolo meo Volanovio Cal. Aug. 1678. Z

tego powodu, że Volan przypisał dzieło awoie Królowi Stefanowi Batoremu Antoni Possewin napisał: Antonii Possevini

de Soc. Iesu Epistoła ad Stephanum Pri-

tnum Polonia Regem Serenissimum adver

sus quendam Volanum Hcereticum Litua-

num. Eiusdem Antonii Possevini Scriptum

Magno Moscojviœ Duci tradkum, cum

Hist. Druk. T. IL S

- * - 374 —•

Angli mercatores eidem obtulissent librumt

quo Hœreticus quidam ostendere cona-

batur Pontif. Max. esse Antic.hristum. ln~

golstadii ex officina typographica Wolf-

gangi Ederi. A. i5H5 i2mo stron. 92-

Zapewne to iuż drugie wydanie po pier-wszem Wileńskiern. P. 72 bowiem pisze Possewin Vilnœ ipsa die Pentecostes. Że bowiem Possewin w Wilnie był czynnym, dowodzi iego pismo: Athehmus Lutheri

Mel. Calvini. Vilnœ etc. i586. Coloniae

i586. Moscovia i586. obacz niźey pod Janem Karcanem.

W Drukarni Radziwiłłowskiey, Jezui-ckiey w Wilnie byli Drukarzami:

i . Marcin z Kazimierza ob. wyżey, 3. Jan Slecki może do r. i58o.

3, Daniel z Łęczycy i5y2 .- i5g4 . (1600.) 4. Georgius Nigrllius. Lelewel Bibl. Kso.

dw. I. 201. lecz bydź może, że on nia do tey; lecz do inney Radziwilłowskit-y drukarni ridleźal, która była Xiaiçcia Mi~ koiaia na Buzach, obacz niżey.

1

— 276 —

5. Tomasz Lewicki. Janocki Nachr. I. 80 r. 1.60&

6. Jan Kochan i 6 4 i . ob. niżey. N. 4.

Niektóre pisma z tey drukarni: 1. Christophofi Varsevicii Paradoxa ad

Stephanum I. Regem Pol. Vilnœ typ. Ni-

colai Christophori Ducis Radziwił, ex~

cud. Ioannes Slecki Ąto 1678. Lelewel I.

P- *99-2. Epicedia in funèbres exequias Rmi

Domini Valeriani Ep. Viln. Collegii S. J.

iii eadem Lithuaniœ MetropoU fundatoris

conscripta ab eodem Collegia et Gymna-

siis Vilnensibus S. 'I. Vilnœ 1580. Typis

Jllustriss. D. Nicolai Chistophori Radzi"

viii y Ioannes Slecki excussit Ąto.

3. Gtatulationes Serreniss. SigismundoIII

Régi Poloniœ etc. in optatissimo et felici-

simo S. K'. M.. Suae. Vilnam adventu,

factœ ab Academia Vilnensi Soc. Jesu.

Vilnœ typ. Illmi Principis Nie. Christ.

Radzivili etc. MDLXXX1X. Ąto. 4. Ultima et maxima hominîs mutatio

sive de mystica cum De o unione eaque S*

admirabili et de duplici dispositione aà

eandem tribus libris explicanda. Auctorc

R. P. Gruiewski S. I. S. Th. D. Vilnce.

typ. acad. imprimeb. loannes Kuchan a.

p. nativ. Chr. 1641. Ąto. 4g3. stron, r e jestr 20. Wstęp i ł . str. niehczb. tu tylko Lib. I. pars, piior de honestate motali acquisita in communi, tiu&que subie-' dis partibus prudentia et temperantia.

Może ostatnia książka z drukarni J e -zuickiey była: L. Anneusza Seneki o dobro dzieystwach Ksiąg siedmioro przekładania Łukasza Górnickiego w Wilnie^ w Dr. Akad. S. J. 1772 8vo.

Mamy przed sobą bardzo liczne druki wyszłe między temi łatami [ 1592-1772 ] z Dr. S. J. Są tu Smigleccy, Sarbiewscy, Koiałowicze, Naruszę w icze, Pilichowscy etc. —

. Wiadomość o Jezuitach Wileńskich w Rostowskiego Litv. S. I. Historia. Potem ta drukarnia dostała się Akademii.

1. Fedra Bayki przekładania Jgnacego -Ciiodiiki w Wilnie w dr. Akad. 1774. 4tc.

— 277 — '

2. Seneka o łaskawości i gniewie, przekład Dawida Pilichowskiego. w Wilnie w Dr. P K. M. 1775 8vo.

3. Na pogrzebie Antoniego Tyszkiewicza Kazanie Mich. Karpowicza w Wilnie W Druk. J. K. M. przy Akademii 1779 8vo.

4. Życie Sapiehów przez Kognowickie-go T. I. II. III. w Wilnie w Dr. JKM. przy Akademii 1790-92. 8vo

5. Płutarcha Sławni ludzie przekł. Go~ lańskiego w Wilnie w Dr. Jrnp. Univ. W i -leń. 1803. 8vo

6. Cycerona Księgi o powinnościach Bentk. I. 38. razem z Księgą o starości ib. 5g. Wydawca X. Kazimierz Naruszewicz Praeses Drukarni Wileńskiey Akademickiey [Jezuita] przypisał 1766. te dzieła Xiazçciu Adamowi Czartoryiskiemu Generałowi Ziem Podolskich etc. lecz może Księga o Starości była i osobno przedawana, bo me osobny awóy tytuł i osobną sygnaturę A. P, pag. i—42.

7. Abecadło Niemieckie drukowane r 1773.

— 278 —

8. Àndrzeia Maxymiliana Fredra K a

sztelana Lwowsk. przestrogi polityczno-

obyczaiowe etc. z Łac. na dolski język przetłum. przez X. Jana Jgnacego Jankowskiego w Wilnie w Druk. Król, przy Akademii r. 1781 i2mo i 5 i . liczb, stron, i kilka nieliczb. Sign. À. G. 8.1/2 ark.

Akademia W i l e ń k a oddała r. i8o5. rząd drukarni JP. Jo efowi Zawadzkiemu, który swoię właśni z nią złą :zył drukarnią i znaczny handel księgarski założył w Wilnie. On pierwszym swego czasu był w Polszczę drukarzem, który druki piękne wydawać zaczął. Starozakonny Zimel N o -chimowicz sprowadzony ieszcze od Podskarbiego Hr. Tyzenhauza z Hollaudyi do Gsodna lał druki ozdobne, łacińskie, h e -brayskie, polskie i rossyiskie dla Jozefa Zawadzkiego, który od JJ. OO. Xią-żąt Czartoryskich na Klewaniu hoynie •wsparty, z księgarskiem handlem za granicą obeznaiomiony zdołał założyć handel księ-^ garski, iakiego do r.. 1810. • w Polszcz e i Litwie nie było. Za. pszykładem iegd

— 279 —

poszły i inne officyny, a tak w Wilnie i w Warszawie wychodzą druki Polskie nay-okazalsze , gdy w innych miastach ieszcze po dawnemu drukuią. Jest Józef Zawadzki autorem Geografii Powszechney r. 1812 ob. Bent. II. 660.

1. Myśli o pismach Polskich etc. Danti-scus t. i. Generał Ziem Podolskich Xią-żę Adam Czartoryiski urodzony w Gdańsku r. 1733 na co piękny medal bito w temże mieście wydał pod imieniem Adama Dantyszfca to dzieło r. 1810. Rok na nim antedatowany w Wilnie w Druk. Józefa Zawadzkiego 1801 8VO.

2. Andrzeia Maczuskiego o przyiaźai ob. Dobromil.

3. Pauli Tarenghi Odarum libri IV.

Viltuz t/pis Josephi Zawadzki Univeràita-

tis Typographi i8o5 8vo.

Roku 1806 d. 26. Stycznia nastę-puiące papiery Uniwersitet J operatorski iako służące swey drukarni składał.

1. Przywiley Zygmunta III. zakaz uią-cy, ażeby się nikt drukowanych ksiąg w

— a8o —

Akademii Wileńskiey nie ważył przedrukowywać ppd karą 100 grzywien r. 1619.

a. Przywiley Króla Michała 1670 po

twierdzony t. 1691.

5. Przywiley Jana III. na druk Statu

tu Litewskiego 1691 a naprzedrukowanie

onegóź:

4. Przywiley Augusta III.

5 Na druk Konstytucyy 1717. od Au

gusta II.

6. Podobny/, Przywiley potwierdzający

poprzednie od Stanisława Augusta IV. Takowe przywileie służyły nie za

wodnie Akademii Poiezuickiey, iaką Stanisław August Kroi w Wilnie urządził, ale iaką styczność miały następuiące da-wnieysze z drukarnią pierwey Xiążąt Ra-j dziwiłłow , potem Jezuicką, nareszcie A-kademicką Uniwersytetu, nie iest mi wiadomo.

7. Prawo wieczyste przedażne od Ho—

zyusza Sebastyanowi Wityńskiemu r: i54y.

wydane.

281 —

8. Dokument przedaży Kamienicy Wil-gopolskiey za 600. Talarów pod r. i55* .

9. Przywiley Approbacyiny Zygmunta I. na tęż kamienicę r. 1657.

10. Jnny taki r. i55g. Zdałoby mi się, że to służyło wszy

stko do pierwiastkowego założenia tey drukarni od Xiążąt Radziwiłłów, a z tego wnosiłbym, że i Lorrichiusz r. i555 w tey drukarni mógł bydź drukowany, lubo może potem zaniedbana, leżała odłogiem, gf y Xiążęta Radziwiłłowie na J3i\-,eść Litewski , i Nieśwież względy swe łaskawsze obrócili, aż nowo nawrócony Xiążc R a dziwiłł Mikołay Sierotka znowu tę drukarnią zasilił hoynie i Jezuitom ią podarował.

11. Kopiia na przedrukowanie Statutów.

12 Przywiley Augusta III. na otworzenie drukarni i na to wszystko ; co z niey wychodzić będzie r. 1760 d. 26. Lutego zdaie mi się okazywać wielki upadek tey drukarni po woyuie Szwedzkiey 1700-

— 282

1721 albo zupełne iey na reszcie ustanie po r. 1753.

II. Daniel z Łęczycy. Podług Hoffmana sprowadził on się z

Nieświeża, do Wilna dopiero r. i58o. ob. druki iego Pinezowskie od r. i55g. a może nawet i557 do i56o. Nieświeskie od r. i564 do r. 1678 pod Pińczowem i Nieświeżem Rostowski Lituanicae SoC. Jesu

Provinc. hist. Vilnœ 1768. fol. p. 176 n.

68. twierdzi: że Daniela z Łęczycy sprowadził do Litwy hoynemi ofiarami Xiążę Rid/siwił Czarny i uczynił go Dozorcą niekatolickiey Drukarni w Wilu'e, co bydź może, iż razem i w Wilnie i gdzie in-dziey miał dozór nad Drukarnią ob. Jezuicką Drukarnię wyżey: Atoli przed r. i58o podobno w Wiluie Daniel z Łęczycy «nie mieszkał. Że iego drukarnia nie b-zła w WJnie pierwszą; o téai iuź wy-H ż-v była wzmianka. Jedni powiadaią : że Daniel z Łęczycy był Aryaninem , drudzy a z temi i Rostowsfci 1. c. źe był Ewa-nieluŁieui reformowanym cf. Olof Lieder-

— 283 —

gesch. p. 291 w przedmowie do Katechî-amu Ewanielicko-reformowanego r. 1098. Bądź iak bądź r. i58 i spotkało Da uela z Łęczycy wielkie nieszczęście, przy b u n cie bowiem przez Studentów Jezuickich' podniesionym ob. Wyżey, zrabowano i i e go drukarnią, a Czeladnik "lypograf, który ten rabunek popefàiJj u<'iek£ do Jezui

tów i zn lazł tam schronienie, [{egerwohc. p. 25i. 2J2 co biednego Daniela do wielkiego przeprowadziło ubóstwa. Atoli [Jan Chlebowicz, Kasztelan Minki , Ped k;irbi W . X. Lit. dopomógł mu do odnowienia officyny swoiey, z którey iak Hoffmann mylnie kładzie, pierwszym drukiem miał r być Christophori Varsevicii Panegyi îcus ad Stephanum Regem 1.570. 4to. Czyli nowa r. i58 i założona drukarnia ze wszy-stkiem należała do Daniela z Łęczycy » csyli też do Chlebowicza alfyo do Panów ewanielickich, to teraz trudno dociec. Ję-drzey Węgierski zdaie się potwierdzać

1 to oslatnie (Regenvolsc. p. 25i. 2J2. ) Są też i druki in typographia Johannis C kie- '

— 384 —.

bavicii e t c ob. niżey. Bądź iak bądź po r. 1590-1591 naydaley r. 1592 stała się znowu z tą drukarnią iakaś odmiana, gdy syn iedynak Daniela z Łęczycy około r. 1590 został katolikiem i Oyca nawrócił. RoiStow^ki Lit. His t S. J. P. I. p. 176 Koiałowicza (Kazim.)ed. ada Balbini: Vita NîCi Jài Lancicii. 1690. p. 12-14. Sta

ry Daniel z Łęczycy od r. i5g2 drukuie u J^żuitiW a i da r. 1600. a syn iego Mi-kołay Lancieius odesłany do Nowicyatu do Krakowa r. 1691. a polem da Rzymu do Jezuitów , rządził pozmey prowincyą Polską , daley CzeJcą na umyślnie do tego z Rzymu uproszony, a powróciwszy powtórnie do Polski umarł w Litwie w Kownie r. 1653. d. 3o Marca. Rostowski 1. c. 389. èf Praga. Podług Rostowskiego urodził się M kołay Lauciciua w drodze r. 1574. d' 10. G:udn.a.

Do rzędu Ksiąg po nawróceniu się Diniela należą wspomnione od Hoffmana dwa pisma 1. Jana Białuskiego łupieże martwe skryptu Marcina Gratiana Ministra

— 285 —

Świeżo nazwanego protesfacyą, gdzie szczypie dysputacyą wydaną X. Smiglecidego D. Theol. S. J. gwoli Ministra i tym, którzy Ministra znać chcą, pokazane 4to. 2. Andreœ Iurgevicii Quinti Ev<.ngelii pro-

fessores, antiquissimi, nobihssin.i, nùlius,

nemo, qui in Eccîessia Mathematica, fu-

gitiva, latitante, incognito et invisibili

Protestantium usque ad Lutherum et Zwin-

glium latuerunt etenebris eruti, Filnœ ap.

Dan. Lancicium a. 1599.

My mamy przed sobą: o.) Prawidła wiary haeretyckiey, to iest okazanie, iż Wodzowie Kacerscy nie pismo S. ale własny mózg swóy, za regułę albo prawidło Wiary sobie maią. A przy tym pierwsza Centurya albo sto innych fałszerstw w wierze z obrony Postylle Kacerskiey, od fałe-sznego Proroka Grzegorza' z Żarnowca Wydanéy, zebranych p-zez D. Stanisława Grodzickiego Theologa Soc; J.-su. 5.

Regum 22J wystąpił dnch (zły) etc. ,W Wilnie wdr. Akadamiey Soc. J ^ u przez Daniela Lencyeyuazą r. p. 1592. 4to. a36

— 286 —

stron, liczb, na początku 8. na końcu 3. nie liizb. Na odwrotney tytułu stronie każe Grodzicki trzymać się W ileńskiey e-dyryi ka?ań Grzegorza z Żarnowe* w porównaniu mieysc zacytowanych. Pismo tu iest przeciwko obronie owey Postylli, która to obrona r i5o,i w Wilnie wyszła. Z» przyczynę do tego pisma iednę podaie Grodzicki, że Grzegorz z Żarnowca przeciwko zebraniu (zgromadzeniu) X X . Je T

zuiliów wprost pisał, a X. Wuiek zatrudniony odpisać mu nie może, ( a drugą) że od SaLramentarskich ( t: i:Kalwińskich) błędów chce dusze ratować typ. goth.

druk stary, nie piękny.

W Bibliotece J W . Ossolińskiego są: i. Oratio gratulatoria ad Princ: Chri-

stophorurn Radivillum Procancellaiium et

Campiductor em M- D. L. tempore ingi es-

sus Filnam habitus per Andr. Volanum— Vilnae 1584. per Danielem Lancicium Ą.to-

2. Apologia ad Calumnias et cunvitin

sectae se falso Jesuitas vocantis, per Andr.

Volanum—Vilnae 15&7. typ, Joarmis Hte~

— 287 —

bovicii Palatini Trocemis per Danielem Lancicium. 1

3. O ezyseu pierwsze Kazanie Stanisława Grochowskiego, ca pegrzebie K a tarzyny z Tęczyna Radziwiłowey Wdziny Wilenskiey w Wilnie w Druk. Akad. S. J. r. 1692 przez Daniela Łęczyciusza 4to.

4. Wieczerza Ewangelicka w obronie szafunku wieczerzy Mtnistrów wypisana. Przez Księdza Marcina Twcrzydła P r o boszcza Kościoła S. Tróyce w Wilnie wydana. Przy tern odpowiedź na Contradi-ctie Ministrowskie. w Wiln'e Daniel Ł ę czycki drukował r. p. i5o.4 4to typ.goth.

stron. 116.

o. Antirrhesis abo Apologia przeciwko Krzystofowi Philaetowi, który nie dawno Wydał książki imieniem .Starożytney Rusi religii Greckiey, przeciw książkom o Synodzie Brzeskim napisanym w R. P 1697. W Wilnie przez Daniela LanczycLego R, P. 1600 4to. typ. guth. str. s5o.

6. Judicium albo rozsądek Księdza Mi-

kołaia Jssiory Proboszcza Oiuiiańskiego

— 288 —

w X. Litewskim o Konterfecie Jezuitów z Equesa Łacińskiego pod maszkarą Prawdzi-ca w Polski içzyk przeczynionym. w Wilnie Daniel Lenciciusz R. P. i594, 4to. io5 stron.

7. Hodoepońcon Moschicum Christo-ph.,ri Radziui onis Castellani 'Trocensis per Francùcum Gradovicum. Vilnœ typis

Nicolai Radivilonis Palatini Vilnen. per

Danielem Lancicium i582 4to. Mikołay Radziwił Woiewoda Wileński ieSt to Mi-] kolay III. Brat Królowey Barbary, Xią-ż<j na Bierzach i Dubienkach zmarły r,i588 Nies. T. I. 127. 816. 817. Z tego druku pokazuie się podobno, że nie do samego ieduego Chlebowicza, Kasztelana Mińskiego nowa Daniela z Łęczycy drukarnia naH leżała, lecz i do innych Panów. Czy Daniel z Łęczycy po r. 150,4 miał znowu osobną drukarnią, czy i w tym przeciągu czasu, kiedy u Jezuitów drukował, posiadał z dawnych zabytków swoiç własną officynę, o tern z pewnością trudno wiedzieć.

— 289 —

III Jakób Markowicz. Jakób Markowicz podług Hoffmana

drukował w Wilnie od r. i5o2 do 1602. a potem przeniósł się do Seyn r. i6»3 l6o4 ob. Seyny. Musiał iednak zapewne albo powrócić do Wilna i tu miał ieszcze późniey drukarnią ińhą; bo Juszyńiki w Dykcyonarzu II. i 4 i . przywodzi Jana Rybińskiego wiersze tu drukowane 1607 r. Druk Niemiecki Jakóba Markowicza ob. niżey: Apologia więtsza Krowickiego r. i6o4. Podług Lelewela p. 199- aoo adaie się, że on był Typografem Xiąźę-cia Mikołaia Radziwiłła na Bierzach i Dubience. A rzecz oczewista, że ta drti* larnia nie iedna była z Jezuicką. W Biblio» tece JW. Ossolińskiego są:

1* Meâitatio in Epistołom Divi Pauli apostoli ad Ëphesios , in qua universdt ferfr Religionls Christiana compendi-Um âiscendum praponitur* Autore Andréa Volano. Vilnœ. impensis Gene-

tosi ac Nobilissimi Domini D> Johan»

Bisu Druk, T, IL T

— ago —

n u Szweikowscii. Jn Officina Tacąbi Mar~

kuvicii a 1692 4to A.R, 5. i 3 kart przedmowy , pod którą „ Dutum in prœdiolo

rneo Falano die 5. Iunii 1484 Andréas

Vulanus. " ' .

2. Zwierciadło nabożeństwa Krześci-ańikiego w PoLzcze począwszy od przystania Polaków na wiarę Krześciań»ką aż do teraźnieyszego roku i5go. przez pobożnego Męża X. Symona Theophila Zborów Wielkopol kich czynnego i wiernego dozorcę napisana. — w Wilnie u Jakuba Markowicza r. i5g4. 4to typ. goth. A—E. 4. Przeciwko niemu pisał Marcin Tworzydło Proboszcs Kościoła S. Troycy w Wilnie ob. niźey.

IV. Wawrzeniec Małachiowicz. Małachiowicz ( nie Wasil, iak mylnie

Iluffuiaun p. 43. twierdzij ale Wawrzeniec był Drukarzem Melchiora Pietkiewicza Pilarza Ziemskiego r, i5gS. i drukował Gr/egorza z Zdrnowca Clypeus albo Tarcza Duchowna 4to

?<**• 3 9 1 «—

Osiński w Życiu Skargi na k. 81. na~ ByWa go Miłachwieiowiciem ob. Lwów— Paniowce, etc. gdzie pokazuie się, że on się zwał Wawrzeniec Małachiowicz. Może do tey drukarni należy druk Katechisma r. i5g8. nakładem Malchera Piątkiewicza 8vo któren drukował Stanisław Wierzey-ski, iak Schott Ławnik Gdański twierdzi r. 1764 zmarły ( Notaty Szotta z doniesienia JMParia Lf lewela p. 200 ) Jnny to musi bydź katechism, iaK t e n , który wyszedł u Jana Karcana także r .-iog8 ob» njźey.

V. Krzysztof Wolbrarnczyk ( Krzysztof Wolbrarnczyk, może a

Wolbroma miasteczka w Woiewod twia Krakowskiem t. i5o4 p. 45 Andréas .lur-giewicii Bellum Quinti evangebi 4to. tylko Hoffmann przywodzi. D idaieuiy :

Okulary na zwierciadło nabożeństwa Chrześciańskiego w Polszczę przez Marcina Tworzydło w Wilnie przez Krzysztofa Wolbramczyka j 5 g i 4to. Toż samo i

T *

— 392 —

w Druk. Łazarza, w Krakowie 1697. Z Wilna» przeniósł się podobno tenże Krzysztof Wolbraroczyk do Zamościa ob. Zamość. Hoffmann w rękopiśime p. 117»

VI. S. Sulzer. Salomon Sultzer Królewski Typograf.

Hoffmana p. 53. Censura Livonica, in quo continentur causa, ob quas Livones Carolum Sudermaniae Ducem relinquere debent.

f Sehotta Notaty Ulryka i Salomona Sultzera kładą w współce drukarskiey r. 1600. Oratio ad illustrés Radivillos e Chotkievicios A. V. {Andréa Folani) Vilnœ 1600 per Ulricum et Salomonem

Sultzeros Ąto.

VU. Jçdrzey Wolan. Wolan ( Audrzey ) nie był nigdy

Drukarzem, ale iak z Węgierskiego Hi-stroryi Kościelney Reformo waney po Łacinie p. 433 okazuie się, dosyć maętnynJ Obywatelem cf. Juszyński Dykc. Poetóitf II. 357. Bydź to moi»: atoli, iż założył kosztem swoim drukarnią, która iak poa

— 293 —

dobno JX. Juszyński I.c. wnosi Karcanom Się dostała. - Może to taż sama była Drukarnia, którą Skarga z urąganiem ciemnego Drukarza nazywał drukarnią ob- wy» iey. Zatetpn i inny wniosek może także mieć mieysce ob. Juszyńskiego Dykc 357. 558. że te dzieła z inney lub zmyśloney wyszły typografii, a może nawet nie w Wilnie, lecz wcale gdzie indziey r. i5gi. Dodaiemy tu ieszcze iedno Wolana dzieło : Epistoła! aliquot ad refellendum do** ctrince Samosatemanœ errorem,ad adstruen~

dam orthoJoxam de divina trinitate\ sen"

lentiam hoc tempore lectu non inutiles

ab Andréa Folano scriptœ. Vilnas in

officina Coetus evangalici Filnensis. A.

1592 Jmpensis gen. ac Magn.' Domini D*

Johannis Schernoti Ąto. Dedykacya ta Janowi Szemetowi Melchiora Szemota Ka

sztelana Zrnudzkiego Synowi przypisana Datum in prœdio meo Biutiscano s6 Ja-

nuarii i5ga Andréas Folanus cf. Olof.

Lieaergesch. 291 z czego wszystkiego po-

kazuie ęię, że właściwa około r. i5gt»

— sg4 —

*5ga drukarnia przy zborze ewanielickira reformowanym w Wilnie podobno od W o lana znowu założona była, gdy Daniel Z Łęczycy został Katolikiem,

VIII. Jan Karcan. Ob. Ł i k o r. 1574-1578 w Wilnie

podług Hoffmana p . 4 3 od r. 1583, ala podług podania JP. St mi «ława Piotrów--skipgo iuż od - 1580 do 1611. drukował róż te dateła Aitorów Ewanielickich i Ka-tol ckich be^ różnicy wszelkiey , iako to poJobiym sposobem i syn iego Jóaef Karcan potem czynił, ob. nizey t

i . Katechism Wileński (ewanielicki reformowany ) nakładam Jana Abrahamo- i wicza Woiewody Smoleńskiego -w Drukarni Jana Karcana r. 1598 wydany 8vo. Olofs Liedtrgesch. 291. tu w przedmowie nast^puiące słowa: " Swiadomeś dobrze, „ czytelaiku raiły, katechizmów przed tym „ w Nieświeżu drukowanych; te teraz nie-„ którzy według swey dumy wynicowali » „ osobliwie, aby s tamtąd' i przez to pioi ^ sneczki o Bóstwie Syna Bożego wyrzi^e

—i 2 9 5 —

;, ciii i zagubilijktórych Katechismówi żeśmy , W zborze naszym w niedostatku inszych

j , w śpiewaniu używali, dlategośmy do „ wiela inszych Zborów na mniemanie i po~ „ deyrzenie Aryaństwa, iako i Macedoń-„ etwa byli przyszli, czegośmy zapraw dç „ winni nie byli, bo ci to broili, którzy , iako diukarnią w swey mocy mieli, tak, ,, co chcieli, odmieniali i wrzkorao "poprą-5, wiali, teraz gdyśmy iuż za pomocą bo~ „ żą i za Chrześcijańskim, a pilnym sta-s „ raniem JWr. P. P. MLkołaia Radziwiła „ Woiewody Wi lenk. X. ra Bierzach i „ Dubinkach etc. da tey wolności przy-„ szli, otośmy się też naywiç^y starali,

}, iakobyśmy o nas temu mekreściańskie-

5, mu podeyrzeniu zabieźeli, tośmy iuż „ to uczyndi, gdyśmy ten Katechism „ od wszelakich podrzuconych wad oczy*-„ sciony pod tytułem zboru Wileńskiego „ wydali i wypuścili, do czegośmy i te

, niepośledąieyszą przyczynę mieli, aby-„ śmy tyź tyra znak-i ztwierdzenie oney ^ mitey wdzięczney iednoty i porozumiej

A- S96 —

rt nia ze zborami Polskiemi pokazali, dla „ czego też Katechismu Krakowskiego do „ tego naszego wiele piosnek tak o Synu „ bożym, iako o Dachu świętym z nie* „ którymi przyłożyli, czymeśmy różności „ Katechismów i drogości ich nie pomału ,, zabieżeli. Pety tym; ona przed laty „ przytaczana winą, prze4 to Święte złą-* „ ćzenie z d ^ ł * się z Litwina.,, Ten K a -techiam przyp sany X «żęciu Mikołaiowi na Buzach i Dubienkach, o którym wyżey wzmianka była, a iak Qlqfmniema układem iego zatrudnił się Stanisław Sudro-wiusz. Przy tym Ketech smie 2-3oo pie-; Śni, Dla tego Olof umieścił go na czele Kancyonałów Ewanielickich reformowanych 1. c. ag5.

a. Sudrowiusza (Stanisława) Ministra Zboru Wilen. Nauka i utwierdzenie, o

tym, z czym się ma pokazać i popisać przed Maiestatem Bożym członek Chrześcijański niemocą złożony u J a n a Karcan W Wilnie 1598 ob. Olof. 173 ed. I. r. i58o

— 297 —

Bezwstydną Naramowskiego potwarz Olof 1. c. zbiia należycie,

5. Wykład na modlitwę P«ń~fcą, którą pospolicie z łacińskiego pacierzem zowją* Przez Stanisława Sud owiusza z Ostrołęki, Sługę Słowa Bożego Zboru Wileńskiego Mikołaiowi Radziwiłowi Wdzie Wiltń» l7Pt g'-itu. 8UJ min. pod dedykaoyą: Dan e Wilna io Kwietnia i58o. Sygn, A — G inclusive kart 3. dedykacji. Na fcosUu: drukowano przez Jana Karcana 1580.

4. Simmunis Simonii Comtnenlariola

ad aliquot scripta Camrtlomarcciii Squar-

cialupi. Vilnae Jmpress: per Joanwm Kar**

tzanum. Velicen i584. 4^0 5. Atheismi Lutheri, M,elanchthonis,

Calvinî, Bezae, Ubiquetariurum, Anaha~

ptistarum, Picardarumr Puritartorum, Ari-

anorum, et aliorum nostń temporis harc»

îicorum. Duo îtem Libri pcstilentissimî

Ministrorum Transsylvanicorum cum thc»\

aibus Francisci Davidis adversus sanctis~

simam Trinitatem refutati ab Antonio Pos-

Vbvino Soc. Jesu. Denique Antilhesis ha~

— sagS J *

Htićm perfidia contra singulos articulas

orthodoxe, fidei Vilmz in Lituania apud

Joannem Febceisem Anno 1586 Sup.per-

missu 8ovo. typis curs'^ sign. À. O. 14.

arkuszy. Stefan Bodonius Siedm>g"*odzanui

przypisał to dzieło Królowi PoLkiemu Stefanowi Batoremu Mensę Marti o r. i58b i Zapewne koszt na nie łożył. Upewnia /wydawca, że to dzieło wyjątkiem iest zwiç-kszego drukowanego przeciw Dawidowi Chytraeuszowi, a le wiadomość powtarza i doniesienie osobne do Czytelnika Ai 3. 'foi. verso odtąd liczb-iwanych stron 107. reszta nie liczbowana. Dzieło zaś większe iest: Nota divitti vrbi et apostoł , licue Ecciesiœ fides ac faciès, ex quatuor

primiś oecumenis Synodist ex quibus demonsti antur I, F audes provocantium ad solwn Oei verbum etiptutn II. Atheismi heerettcorunt huius serc uli. III. Errores ad~ versantium Kalendariu emendato IV. Va~ fricies perveitentium carwnes et abutentium nomine $$. Patrum ac Pnnoipum in re fidei. Advenus respunsum cuiundam Dar.

— 299 —

vidis Chytrasi. Posnaniae in Maiore Pokłonią TypU Jovnnis Wolrabii i5g6 fol. typ. curs. 184str. liczb. 12 nieliozb. z dedykaoyą Janowi III. Królowi Szwedzkiemu Oycu Zygmunta III. cf. Niceron Tom XX. p. 255. W tłumaczeniu Ramb&cha Niemieckiem T. XVI. p. 210. gdzie to dzieło może mylnie przytoczono in 8vo z odmienionym tytułem, który może z Kolon *kiey Edycyi: Moscovla r. 1087 był wyiçty, gdzie to dzieło równie iako,- i i m e przeciw Chy-treuszowi przedrukowano ob. 1. c. 010. 5 i i . Na druk opisania Ro-łsyi sam zaś Drukarz Jan Kaicau koszt łożył, iak to wyczytać amuna z iego przemowy do Czytelnika: Antonii Posszvini Soc.Jesu.Moscovia-Fil~ nœ in Lituania aąud Joannem V*licensem* Anno Domini 1536. superiorumpermissułiro typ. cura. 248 str. druk dosyć piękny. W. przedmowie powiada Karcao: że po wiç-kszey części dotąd niedrnkowaną rzecz, albo to, co iuż w Nissie w Szląsku, w Jngol-eztadzie w Bawaryi lub w Poznaniu w Wiel-kopolazcze w ostatnich trzeć h latach wy «•

— 3oo —

szło z pod ręki Possewina, tu lepïey iest

wyda'ién. Podług Nicerona i Rambacha Moscwia wydała ie zoze raz Antverpiae

1587- 8vo a po trzeci raz z innemi dzieł-ttii 1587. po cawarty raz i5<j5. po Włosku zaś 1595. 1. c. 512. Niceron nieznaiąc Wi-leńikiey Edyeyi de Atheisinis przywodzi tylku Koïoiuka r. 1586 8vo Rambach. p»

3o6 a p 3 n . iako osobne dziełko Confutatio duium Lbrurun a Mmistris Transylvan.it editorum et thesium Francisci Davidis Co* łowce i58ô 8vo co takie bydź może.

6. Stephano 1. Regi Pul. m^rle prae* repta iieipubl. lichrymae per Danielem Bermannum Boruss m 1,589. Filnae ap» Ioan Felicen, Ąto

7. Jactbi Gretseri $,J. institutionum Linguae Gracae Liber I. editio sexta. liber U. ed FI. Filnae ex. typ. Jo. Karcani A. D. I6*J4. 8vo 3*8. stron 22. niel. 262. str» ». niel. Druk i papier piękny ( w Bibl, X* Boguoickiego w Akademii Krakowskiey).

8. Szturmp jcietzny Smoleńska 13 Czer-ttica 1611. przez Baltazara Ozimińshiego f& Wilnie u Jana Karcona Ąto

—• 3oi —

g. JW. Tytus Hrabia Dziafyuski dla ewoiey zacności i na ik nad wszelkie p o chwały wyższy powiedał ml: iź posiada nie-enany dotąd od naszych Bibliografów N o wy Testament drukowany w Wilnie u Jana Karcana j585 8vo S. P. cf. Nieśwież: Noy wy Testament r. i568 a u Lelewela w Bibliogr. Ks. dw. w nocie c. p. 198 r. i563 w Bibliotece Warszawskiego Uniwersytetu sig« A-Z. a-z. Aa-Pp(2. alf.ié. i/2.ark(JP.St.P.)

R. 1823. dostałem z łaski szanownego Przyiaciela Nowy Testament. 8vo be» ty

tułu typ. goth» bez stron liczbowanyeh sign. A-Z. a-z. Aa- Pp. HU. do Rozdziału ( t u Kapituła) Objawienia S. Jana 22. R e szty brak, zgadza się ze wszystkiem z Opisem u Lelewela 1. c. Przedmowa wiçksze-mi typami 9. stron, potem na str. 10 P o rządek ksiąg nowego testamentu. Sign B. Ewanielia Święta Jezusa Krystusa, ktSrą Mateusz Siwçty napisał. Kapituła I. Naród Krystusów wedle ciała. Poczet iest z Ducha świgtego, a narodzon z P a n n y Maryi i nazwań Emąuuelj to drobnemi ty-

— Sos —

patni. Podziału wierszów i dalszych sum-maryuszow niemasz, iak tylko ten ieden oczywiście zRad<nwiiłowskiey Biblii Brze-skiey wyięty. Przekład zaś cały, iak pr/;ed-mowa opiewa z Greckiego przełożony, trzyma szrodek między Biblią Brzeską Radziwitłowakj i - Gdańską Paliura, do ktôrey się nawet i częstokroć bardziey zbliża n. p. Matth. VI. v. a Radź. Biz* nie każ przed Sobą tiąbić Nàsz Exempl.

Nieday przed sobą trąbić. Gdańsk nie trąb przed sobą Radź. Brz. iako pokryci ladzie czynią w bożnicach i na ulicach, aby byli w mniemaniu u ludzi Ex. N. iako-czynią obłudnicy w b. i po v. aby byli chwaleniu ludzie. Gdańsk., iako obłudnicy czynią w b. i na ulicach, aby byli chw. u l . W modlitwie Pamkiey v. i5 szośta i siodrtia prośba: y me wódź nas na po-kuszenie, ale r a s broń ode ziego. Tytuï

ręką uczonego .Przyiaciela napisany." No-„ wy Testament a-Greckiego na Polski " „ içzyk z pilnością przełożony, Drukowa-„ no przedtem w Nieświeżu, a po wtóre

3o3 —

,; drukowano przez Jana Kareana; Roku „ Pańskiego 10S0." C/y li ten Nowy T e stament nie iest tenże sam, iaki JW. H r a bia Tytm Dziaiyńśki posiada''' Druk ten earn, iak wNieświezkim Nowym Testamencie r. i568. ob. Nieśwież, a u Lelewela i563, signature taż sama, a nawet odmiany też same przekładu r. i568. ledwie nie przywodzą mnie do tego zdania, iż ten exemplarz iest raczey druk Nieswieski r. i 5 6 8 , a nie Wileński i58o. Wszelako gdy nie mogę teraz porównać ow w Bibliotece JW. Ossolińskiego znaydniący się N rwy Testament Nieswieski r. 1568. wcale odmienny od przekładu Szymona Budnego , przekład Nieswieski starszy który przed luty zdawał mi się być iednym z Brzeskiey Radzi wił wskiey Biblii tłumaczeniem, co mam myśleć o tern, z pewnością nie wiem. Dziwna także i tak prędka po Brzeskiey Lite wskiey edyeyi zmiana l563. muiey dziwna J 5 6 & ale wszelako Widoczną iest rzeczą: iż texl z Biblii Ra~ tjziwiłowskiey mfał nowy Tłumacz czyli

— 5o4 —

Edrłor Nieswîeski przed sobą i po częśo za nim poszedł, tudzież że podobno P a -liurtlS, Tomasz Węgierski i Daniel Mikołajewski znowu tę edycyą Nieświezką r. i568. a może i drugą Wileńską i58o. mieli przed sobą, gdy Edycyą Gdańską Radziwtłłowską wydawali i632. Przypo* minamy tutay i Leopolity edycyą Krakowską r. i568. także odmienną nieco. Mamy przed sobą ieszcze '.

Nowy Testament Pana Naszego Jezusa Chrystusa z Greckiego Języka na Polski wiernie przetłumaczony cum Gratia et Pirvilearo S.R, M. Pol et Swet. we Gdańsku. Drukował AndrzeyHunefeldt R. i633 Mmo albo raczey 2 4 m o t y t u ł typ. ant.vt piękney rycinie wyryty. Qbwodka wyraża S. Mateusza i Marka, a pomiędzy niemi pod imieniem boskim Jehowy Sprawiedliwość z mieczem, Pokoy z roszczką oliwną, pod tpmi obrazkami Prawda » Wiara, a na dole S. Łukasz i S J a n , a między niemi Exod. IL pożywanie baranka wielkanocnego. Jnna rycina Pan Jezus *

i

— 3o5

Uczniami dwoma d<» Emaus idący. Arty» sta Corn. Cl. Duy^td sculpsit. Text typ, goth. 801 str.; nieliczb. l i ; Na ostatku iol. rétKo w Gdań ku Drukował Jendrzey Hunefelcjt Roku MDCXXX1II. Psalmów nie masz tutay, iak to b}dź ma przy edycyi r. 1632 i2mo < b. Rd^eltaube p. 225. Ale u mnie iest: M dlitwy Chrze-Ściańikie każdemu czasowi y potrzebie służące. W e Gdańsku. Drukował Jendrzey Hûnefeldt. Roku i65i 12. czyli 24mo. T y

tuł typ. ant. text. goth na ostatku ant. et goth mixtis. Pagin niemasz, signât. A. E. papier cienki. Bydź nawet może: i i edycyą i632 i ib33 iest tylko i--dna.

10. Do Jana Karczana może, ieżeli nie do kogo innego, należy druk bezimienny; Apologia więtsza to iest obrona nauki pra-wdziwey i wiary starodawney K.rześcian-skiey, którey uczyli Prorocy, Kristu Syn Boży, i Apostołowie święci. Na przeciw-

Hist. Druk. T. IL U

— 3o6

ko nauce fałszywey i wierze nowey,którey uczy w Kościelech s woich Papież Rzym-ski, a którey Świegotaniem swoim bronią nowi Mniszy, Jezuitowie, czarni y inszy im podobni napisana niegdy przez Marcina Krowickiego y na wielu mieysc rozsyrzona i obiaśniona. Math. V. 5a. Wszelki etc. To dzieło przypisał Stanisław Niniński w Kownie w dzień nowego lata r. i584. Janowi Chlebowiczowi Kasztelanowi Mińskiemu W . , Podskarbiemu W. X. Lit. to dzieło typ. goth. liczy 5288- kart. liczb. 3i kart czyli listów nieliczbow. ogółem stron. 658. 4to. Na końcu dzieła pod Wieniawą herbem. Drukowano w Wilnie nakładem Pana Stanisława Niniń-skiego R, P. i6o4. O pierwszey czyli dru-giey edycyi Pinczowakiey r. i56o ob. Pińczów. Co opuścił Stanisław Niniński 4ub opuścić kazał, wyczytasz czytelniku tamże, wiele dodano, zwłaszcza przeciw J e zuitom , niektóre inne rzeczy opuszczono. Przedmowa do wszelkiego Brata Krześci-* ańsktego prawdy Boźey miłośnika. Przed-;

— 007 — .

mowa o trzeciem wydaniu tych ksiąg wcale inna, iak w Pinczowskiey edycyi wspomina o prześladowaniach od Biskupa Wileńskiago r. i58 i . a po tey nowey przedmowie dopiero następnie dawnieysze przedsłowie Krowickiego. Osiński w Życiu Skargi p. 76. przywodzi toż samo dzieło w Łosku i584 4to kart 288, Bydż może , iż to dawnieysze wydanie Litewskie pierwsze, a Lelewel Bibli. ks. Dw. Ï. ig4

pisze, że Niniński to dzieło z własney drukarni wydał w Kownie. Lecz wątpię bardzo , żeby kiedy Niniński miał własną gdzie drukarnią, lecz łożył może iuż r i584 nakład na wydanie tey książki w Łosku, a powtórnie może on sam albo syn iego i w Wilnie i6o<ł to zrobił. Czynił on to zapewne iakó Pan bogaty, iak to czynili Chlebowiczowie, Radziwiłłowie, Szweyko^ wscy i inni Tdkirn sposobem zapewne i Jana Liciniusza Ministra Ncwogrod/.kiego: Skaza Tarczy X. Grzegorza Żarnowskie-go i5g8 4to io5 stron, drukowana byłą

U*

— 3-8 — •

nakładem Hrfhora Wilanta ob Osińskie*. go Życie Skargi p. 89. Jako piątą lub szóstą edycją Apologii Kiowukiego można rachować Niemieckie iey tłumaczenie przez Cyryaka Moliera gedtukt zu Wildain Lrtlaw-

wenbeim labob Markowitz im Jahr Christi

1603 4to. alf. 2 ark. 9. ob. Bock. l.r. 207. 208. Ninińscy Szlachta rozmaitych herbów wspomnieni Są u Niesieckiego w Tomie III.

IX. Józef Karcan. Podług Hcffmanna p. 45 Syn bez wąt

pienia Jana od r. i 6 t 2 d o i 6 2 0 drukował rozmaite wiersze Walentego Bartoszewskiego Jezuity, których Hoffmann nie wymienił, a JX. Jmjsyń^ki I. i5 . 16 drukarza opuścił. Jle zatem tych wierszy, i które wiersze nie wiem, tudzież:

1. Samuela Dambrowskiegf> Kaznodziei Ewangelickiego Luterskiego w Wilnie mowę o sze/ęśliw y m skonaniu człowieka Chrześcian-skie^o, dyskurs pogrzebny na pogrzebie szlachetnego młodzieńca P. Hierun. Ryda z Poznania z pisma i z Doktorów kościele nych spisany in 4to.

— 5r9 —

2. Wzywanie do ieduey zbawienney wiary Obywatelów Korony Pohkiey i W. X. L. przez Piotra Skargę S. J. w Wilnie drukował Joseph. Karcan 1611 4to.

5. Tiinauleum Constantinum Constanti-ne Pol. et. S. Regtnce pêr Hieron. Scherelle

Bavarum. Vilnx ex Kartzaneo Chalcogra-

pheo 1613. 4to.

4. Harmonia żałobna na pogrzeb JM, Pana Haraburdy na Swisłoczu etc. dziedzicznego dzierżawcę JW. niegdy Pana JM. P. Michała Haraburdy Kasztelana Mień-sk'ego etc. Syna podana od uniżonego sługi Adryana Grawiniego Prusaka Jnspektóra JM P. Jerzego Syna Jmci nieboszczyka w Wilnie w dr. Józepha Karcana i6i5.d 4to. kart 8.

5. Ochotna myśl przy zacnym wesela Krzysztofa Wa -ława Siemieta Rosie nsk Skutomońak. Starosty i JOX. Zoftey An-ney z Wisniewca W. Woiewod ziny Miń-skiey przez Woy. Surowskiego. w W;laie w dr. Józefa Karcan* (r. i 6 i 4 iak z Chro*-nostychu się okazuie ) 4to. 4. kart.

*~ 3 io —

6. Na Stanisława Serafina Jagód y ń -

skiego Nyuafice (na wesele) Alexandra Cha-

leczkiego z Anną Magdaleną Woynianką

Podkanclerzanką W . X. Lit. w Grodnie d.

29 Jan. 4to. 6. kartek stron, stoi z druku Jo

sepha Karcana. Wszystko to liche wier-

eze. — 7. Szczęśliwość z Błogosławieństw u -

mieraiących w Panu, nad zacnym ciałem Jey Mci Pani Maryanny Litwicowy Za-j wiszyney Podkomorzyney Kowieńskiey etc. w Zeymach na kazaniu pogrzebowym wyrażone przez X Sao uela Dambrowskie-go Kaznodzieię Augustańskiey Confessiey w Wilnie w Drukarni Józefa Karcana r. 1617 4to,

8. Ob. J-uszyliski II. 169. Rutkiewicz.

X. Kaspar Wilkowski. Przyczyny nawrócenia do wiary po-

WSZechney od Sekt Nowokrzczeńcow Sa-mogatemkich Kaspra Wilkowskiego Medyka LubeLkiego. Hierem 4 Jeśliś się nawracasz Jzraelu, do mnie się, mówi Pan, feawroć ! w Wilnie nakładam i pracą sa-*

— 5n —

mego K. W. (Kaspra Wilkowskiego) i585 4to. typ. goth. papier piękny, druk nie naylepszy. Księga I. stron. i55 księga II. Stron. g5 i nieliczbow. kart 1. włacińskiey przedmowie dc Króla Stefana obiecuie Wilkowski przełożyć z czasem to swoie dzieło na ięzyk łaciński, aby go i inne narody "czytać mogły,, równie iako i my. Osiński p. 78. w życiu Skargi tylko pierwszą część przywodzi tego dzieła, a prócz tego i inne, Deridorosus drukowane W Krakowie 1599 uAndrzeia Piotrkowczyka 4to 128. kart. Ale sam Wilkowski wspomina o innych dziełach przed kilku lat t. i. (przed r. 1582) p. 6. Lecz może te książki nie wyszły w druku. Mamy zaś nowszą edycyą Krakowską dzieła Deside-

„ rosus albo Scieszka do miłości bożey „ i do doskonałości żywota Chrześciań-„ skiego Dialog dziwnie nabożny i ucieszny „ z Hiszpańskiego na Włoski, Francuski, „ Niemiecki, Niderlandzki Łaciński i Polski „ ięzyk przełożony przez Kaspra Wilkowskiego, Medyka JX. M. Pana Mikołaia

312

Krzystofa Radziwiłła teraz nakładem Ka-; płana iednego tak, iako dawno znaydowat się, przedrukowany P?alm XX UH. Sma-kuycie i patrzaycie, iako słodki ieit Pan. W Krakowie w d ukarni Akademickiey R. P. 1734 8vi 217 stron 07 nieliczbowanych na początku i koń u. Przypisa to dziełu Wiltowski trzy razy, to iest raz Xią~ Żęciu Panu »* mu dla tego, iż pierwszy K! t zt >r Piaień-ki (w Ltwie) założył, drugi ta Zakonnika mi Zdkonniczkam (hi) a trzecia dedykacya nie Tłomacza, lecz samego, Autora. Polszczyzna w dziele tem bar-* dzo piękna.

XI. Stanisław Wierzeyski. Nie wiem o n m nic, iak co przywo

dzi o nim Lelewel Bibbogr^ph. Ks. dw.Iaoo.

XII. Petrus Błastus Kmita. Ob. Lubecz uad Niemnem ; .miał tu

założyć drukarnią na końcu XVI wieku pidług H ffnanna p. 44 ale druków tak Starych nieprzywod^i Hoffmann, lecz tylko:

— 3i3 —

1. Cœsaris Baroffl Mediohnensis /_

U. D. Protonotarii //post. et Franciici

Simonettce Nuncii /4po±t. in Polonia S*.~

cretarii Oratio in triumpha Sigismundo

111. e Moscoviapost inńgnes nictmiasféli

citer redeuntii dicata ( i6 i2- i6 i5 . )

2. AUo.utiones ad Georgium Janmzi-urn et Chr stophorutn r»«d vilos 1611 4to. ( G . S. P.) Hoffmann nie mówi: że Bla-8tu,a tu zaioźył drukarnią na końcu wieku XVI. lecz kładzie mylnie ten czas, iako datę drukowana pisemek Bar -ffiego i Sjtnonetty. Nie mam przed sobą Symo-netty, ale mam Boroffiego i Borasta ( Pa~ neg. S;gism. Illtio 1 obadtfa bez wyrażenia roku, któren itdnak nie trudno odgadnąć z wypadków, które byty powodem do tych Panegirykow. ( S. p .J

XIII. Drukarnia Franciszkanów. Hoffmann w liękopismie p. 101 pizy-

Wpdzi.

1. Dźwięk Marsa walecznego z walney expedycyi Chocimskiey i z otrzymanego w r. 1675 nad Turkami zwycięstwa na sła-

— 5i4 —

Wç odważnemu Rycerstwa korony Pol-skiey i W. X. Lit. a na pobudkę do męstwa i odwag przeciw głównemu Nieprzyjacielowi całego Chrześciaństwa innym Szlachetnym Mężom przez: X Mattheuaza Jgnacego Kuligowskiego Pleb. Brzozowskiego Art. L L . et Phil. M. fythmem w roku. 1675 wygłoszony Polskim abo Cho-cimskiey expedycyi opranie wierszem, w Wilnie w drukarni Oyców Franciszkanów fol. A. K. W Bibliotece J\V, Ossolińskiego iest:

52. Relikwie Emmąnuela Eustachiego Brzozowskiego przy pogrzebie ogłoszone przez Michała Woynitowicza Przeora D o minikanów w Wilnie Vilnœ typis Franci-

icanis 1678. 4to.

Podobno w pożarach okropnych r. 1748. 1749 gdzie 700 budynków spłonęło i dawna drukarnia XX. Franciszkanów zgorzała. atoli też może i przez czas ia-kiś dla niedostatku druków lażała odło-< giem, gdy Jezuici prawie iedni sami tylko drukowali, iak KueSter twierdzi: G : sam-

— 3i5 —

tnelte Nachrichten zur Ergaenzung der Preussisch, Maerkisch und Pohinischen G e -schichte I. Stiik Cibtrin. Hubner 1755. 4to p. a5. a to na zdaniu Hoffmana de Typogr. p. 45. r. 1760 polegaiąc, że w tych czasach sami iedni prawie Jezuici drukowali ciągle. Donosi zaś Kiister 1. c. źs Franciszkanie podług wiadomości, iakich zasiągnął, r. 1752 drukarnią swoię założyli- Czyli to było odnowieniem dawniey-szey drukarni z wieku XVII. po czasie iakim ; w którym leżała odłogiem, czyli do prawdy nowym zakładem, nie iest mi wiadomo. Wychwala Kuester Józefa Stanisława Hrabi Sapiehy Refendarza W. X. L. Bibliotekę na Antokolu i łaski iego uczonym świadczone,

3. Sztafeta polska podróżnym do Kor-r^spondencyi uproiektowana przez X. J. M. R. Z. S. P. P. P. w Wilnie w Dr. J. K. M. X. X. Franciszkanów 1757. 8vo.

Franciszkanie zaprowadzeni do Wilua i3o3przez Piotra GastołdaWdę Podolskiego. Rostowski 1. e. p. 6. ^

I — 3 i6 —

XIV. Drukarnia XX. Piiarów. Załoio m od Macieja Dogiela Rekto-S

Kollfgium ob. Gradeau.-ch litflaendache

Bibliothek. T. J. p. 2 24. Limites Re~

gm Pulomae et Magni D icalus Litoa-

ruae ex <>igina'ihus etc- descripti per Ma"

thiam JDó.gu-l S P. Vilna* T/pis Coll. S.

t. 1758 etc T y g . l i k . Wileński 1816 w Wini© W

Druk. XX Piiarow* 8vo. Piiarska Drukarnia puszczona w dzier

żawę JP. Alexandrowi Żółkowskiemu o d r . i 8 i 5 (Lelewel Bibliogr. K.s. II. p. 228. J

O pięknym druku Dog ela kodexu dipl jniatycznego Tom. I. V. IV. była iuż mowa wyźey na początku dzieła cf. Bentk-Pożdr Roku 1764. który zniszczył pierwsze zbiory Dogiela, pochłonął także i drukarnią, ale staranny D giel znowu powtórnie ą założył.

XIV. Drukarnia XX. Missyonarzy. Powstała ona z Grodzieńskiey Drukami

ob. Grodno tudzież Lelewela ksiąg dwoie

p . 222.

— 517 —

Życia Sławnych Polaków przez M~

zefa Konstantego Bogusławskiego Kanonika Wileńskiego w Wilnie u XX. Musy, onarzów 1814 8vc.

Początki trygonometryi pfaskiey pr ez Michała Pełkę Polickiego w Wilniew dr. DyecezalneyuXX Mistyonirzów 1816 Ovo.

XV. Towarzystwo Typograficzne Towarzystwa tego zamiar opisany w

Wileńskim Dzienniku. Wydało to t o warzystwo 1820 Statut W. X. Litewskiego, pisma Krasickiego, Kniaénina i i m e , tan ość druków oelem i zaLta edycyy tychże. JW. Ogiński Senator iest Prezesem Towarzystwa, a między D y r e ktorami JP. Becu D. Med. XVI. Drukarnia Redakcyi pism pe-

ryodycznycb, z którey wychodzą. Wiadomości brukowe etc.

JP. Autuni Marcinów ki ieot założy-cielem tey drukarnie 1815, u którego i Towarzystwo typograficzne swcie wydania drukowanoi

— 5 18 —

XVIir. Drukarnia przy Policyî. C^y tylko rządowe pisma , czy inno

także wydaie, nie iest mi wiadomo, ale

iak mi \ o wiedziano, to tjlko rządowe pi

enia tu wychodzą.

C. Drukarnia Żydowska. Ob. Hofhnenn do typogr. p« 45 Że

Żydowska drukarnia w XVII. wieku kwi-tnęia w Wilnie, donosi Gabriel Grodeck. in spicilegw aliquot libr or um Anonymo—

rum, qui lingua Rabbinica impressi sunt

apud Fine, t'iaccium im i heatro Anonym*

p. 700. a tamże przywi dzi dzieło Lew.

Thov, które Rabi Jzaaka Syn Rabi Eli— kon z Poznania miał pisać ful. bez oznaki roku. Jan Chrystyan Wolf pisząc o żydowskich drukarniach, zamilczą Wilno i o innych Miastach Polskich, gdzie kwi-tnęły drukarnie żydowskie; niemowi dostatecznie Bibhoth. Hebr. P. II. g4i. Prócz Krakowa i Zołkwi nie wspomina on tam Żadnych innyih miast, chociaż w Lublinie i w Poznaniu znaczne bj ły żydowskie dru-

Sio, —

karnie, a Lubelskie druki czasem nawet sam nawiasem przywodził.

Teraz Manei Boruchowicz i Zimel Nohimowicz drukuią w Wilnie książki żydowskie (Lelewel L o. 228.)

W S C H O W A . Fraustadt po Niem. na Pograniczu

Szląskiem, Miasto ozdobne i ludne całkiem prawie od Ewanielików Luteranów zamieszkane. Tuteysza drukarnia nastała podług Hoffmanna pag. 60. z Leszczyńskiey niegdyś Funkiego drukarni po r . 1 6 6 0 . Albowiem Krzysztof Wilde rodem z Eiseleben poiąwszy Zonę Funkiego drukował y Ścinawie wSzląsku do r. i664, w którym tę

drukarnią nieiakiemuś Janowi Kuntze sprzed a ł , a tegoż Wdowa poszła za Erazma Roesner, który do r. 1670, w Ścinawie officynę zachował, potem zaś dó Głogowa Wielkiego się przeniósł, tu zaś przez pożar część maiątku, a przez prześladowanie wolność na czas nieiakiś stracił i w wię

— 520 --«

zieniu umarł. Po/o>tała Zona ostatki drukami przeniosła do Rud (Raudtn) w Dolnym Siląsku. Tu ożenił się z nią Jan Krzysztof Wilde wyzey wsp« mniony i założył nową w Wschowie drukarnią, lecz gdy tu 'pokoyności nienrał, przeprowadził się do S/,hchtyokowa ob. Szlichtynkow 1689 atoli drukował v Wschowie ieszcze m . v ę pogrzebną na śmierć Katarzyny Renftel Zony X. Pastora Lercha w Głogowie miana: die Thraetien Jacobs iiber den Tod

seiner geliebten Rahel. fol.ob. Lauterbach Rraustaedtischts Zioń Leipzig 1711. Czyli Funke w Lesznie i w Wschowie drukuiący nie byl Synem Joarhima w G ł o g w i e i6< 7. ob. Głogów Wielki, Sislichtyokowo, L e szno.

Nowsze druki. l . Kancynnał to iest księgi Psalmów

i pinsui I)u<hawny<h na (hwałę B ga W Troycy Swiçtey iedjnego Oyca. Syna, i Ducha Świętego za zgodą wszystkich *bo-rów Ewainelickih Kor. W. X. Lit. i Paiijtiw do nich należących z dawniejszych

— Sai —

kancyonału i kwoli iednostaynemu u ż y ł waniu wydane w Wschowie 1782 w drukarni J. K. Mci uprzywileiowaney Hebol-dowskiey 8vo typ. antiqu. 900. stron. 3 3 7

pieśni, Reiestr nieliczb. s 1/3 ark.

a. Pamiętnik Żołnierski. J n magnis vo-Iuisse, satis est. Horat. w Wschowie 1780 8vo typ. ant. Ded. Królowi Pol. dedykacyą podpisał (Autor) Franciszek Xźc Sułkowski Gen. Jnsp. str. 3to prócz ded. i przedmowy.

6. Pies wściekły, albo Sposób doświadczony leczenia wścieklizny wszelkiey tak na ludziach, iako i na bydlętach z niemieckiego na oyczysty ięzyk przetłumaczony, w Wschowie 1781 w Drukarni J. K. Mci uprzywileiowaney 6vo typ. ant. str. 16.

Teraz niemasz drukarni w Wschowie.

Z A B Ł U D Ó W . W Woiewodztwie Wileńskiem o dru

ku tamecznym Ruskim r. i568 ob. Hist druk. Krak. 147.

Hisu Druk. T. IL W

— 322 —

Z A K L I C Z Y N . Lelewel Bibliograf. Ks. Dw. I. ig4.

pi»ze: iż tu była Drukarnia, ale nie przywodzi żadnego stąd druku Zdłie mi się, że albo może to imię zmyślone na iakitn druku, iak w nowszych czasach: Targowica, Sambor, Swięoiethów, Supraśl, etc. albo może Stanisław z Zakliczyna Zawiadowca Unglerowskiey Drukarni w Krakowie H st. Dr. Krak. p. 272. albo bliskość L u -cławic byîa powodem do mniemania tego, Ź*-by l a kiedyś była drukarnia, zwłaszcza Socyniańska. Liczy Lelewel tam Lucławi-ce, Węgrów, Zakliczyn do Drukarń krotko trwałych 1570; a z Węgrowa miały wychodzić pisma Franciszka Stankara Man-tuanczyka, niegdyś Pro frssora Kiakowskie-go i55o. Kto wie, czy to nieomyłka z Piotrem z Goniądza, obacz Węgrów. F r a n ciszka Stdnkara zaś nigdy nierachowali Socynianie do swoiego wyznania, a Węgierski Slao. Ref. p. 107. ia5. i 414 liczy go do Lwaniehkow Reformowanych. Toż

3*3 —

jamo czynią i JW. Ossolińskiego Wiadomości T. III. 1. p. 104.

Stankar starszy miałr szczególne awo-ie zdanie o Chrystusie Pośredniku Boskim, o czem Bayle w słowniku swoim dosyć obszernie rozprawia , a co większa i bezstronnie. Wszelako nie należał on nigdy do Socynianów.

w Bibliotece JW. Ossolińskiego są -i . Canones reformatants Ecclesiarunt

1 Polonicarum per Franciscum Stancarutn Mantuanum etc. Fnrcofurti ad Viadrum i55a 8vo Wiad. III. i. p. io4.

w Bibliotece Akademii Krahowskiey; 2. Francisci Stancari Mantuani suał

Ebreae Grammaticœ conipenUum. Nunc

primum excusum, Basilea Anno 3547 8vo

na końcu; Excudebat Jac Parvus pridie

Cal- April. Anno salutis MDXLV1I

«tron. liczb, 3i i. 1. nieliczb. To dziełko zaś należy. do większego, maiącego tytuł z prawey strony: Francisci Stancari Mam*

luani Ebrea Grammaticae institutio} iń ąua

W*

— 3a4 —

omnes octo orationis par tes summa diîigentia ita traduntur, ut nihil ad hanc rem desidt -randum sit. Adiuncta sunt hac ob eodem Au-Cture Rerum omnium capita, Exercitatiuncula cvtholica Et sua Grammatica Compendium. Nunc primum in Lucem édita 8vo 270. stron, liczb, tytuł wobwodzce hebrayskiey; text: bez obwódki, na końcu str, nieliczb 2. da-ley: exercitatiuncula str. nieliczb. 7. na o-statku próżna stronnica, a po drugiey t a -kiey na odwrót od lewey ręki drukowane Compendium.

5. At hominibus placèrent, Ch isti

servus non essem, Gala. I. Franclsci

Stancari Mantuani de trinitate ex unî-

tate Dei deqne incarnatione et media-

tione Domini nostri Jem Christi ad-

versus Trideitas, Arrianos Eutichianos

Macananos, Cerinthianos Ebionitas et

Photinianos Librî If. mali homines etc.

3. Tim 3. ad Magnificum et JU. Do

min. D. Petrum Zborovium Regni Po

lonia prudentiss. senatorem, Castell. Bien

=- S 25 —

cens. Capitan. Stobnicen. et Tlumaczo-

vien. Dominum ac Patronum suum clemen-

tissimum. Anno Domini 1567,2 Aprilis. P rze

mowa podpisana Stobniciee 1 Aprilis An

no Domini i'. 5. 6. 7. Powieda, i e z ł a ski tegoż Patrona ma tam nie tylko po-żywienie#swoie, ale i dom kupiony, zapewne ten sam, w którym umarł r. 1574. tet. 73. Węg. 1 c. p . 4 i 4 . Chwali tu Stan-kar także Marcina Zborowskiego, Oyca Piotra. Rozumiem, że to druk może Krako-r Wski u Wierz biçtey. 4to syg. A. Kr. typ, anty.

4. Omnis,qui transgreditur etc. Joan, Can. 2. Francisci Stancari Mantuani hbn duot

quorum primus est Apologia advenus eus: qui eum et morositatis et iracundia accusant , quique eum, quod concurdiam in religiom cum Hœreticis renuat nec cum illis

Ecclesiam œdificet, damnât. Alter de vera

et recta inter Stanislaum Sarnicium Polo-

num cum sequacibus et Franciscum Stan-

carum Mantuanum ineunda Concordia in.

Fide rations. Ad omnes, qui pie et symero

S26 -—

Deum coîuntf in quovis loco vel gente. Et eritis odio habiti etc. Matth. X. .Anna Domini 1568 Ąto sign A ,L- druk muîey piękny, iak powyższy na końcu, 7. De<* cetnbris 1S67 Fol. verso titulù powieda

Stankar: i e Czytelnik ma t u i e g o i P rze

ciwnika zdanie, iak t«5,iże i w gkmach i wyznaniu Ułtnem na dyspucie w Pałacu Woiewody Lubelskiego (Jana Firleia ) W Krakowie i na Soborze Krakowskim r, 1667. myśli swoie wyraził d. 2. Października, Jak się Sign. D. pokazuie, późrtieysze to osi powyższego dzieło. Część druga, zdanie Saruickiego nie iest tegoż, lecz Stankara pracą. Nie wchodziemy bynaymniey w eubstelności ich dysput, lecą co do histo-ryi wymieniamy tylko, że Stankar nay-wiçoey tu ubolewa nad Sarnickiin i F r a n ciszkiem LUmininem, o którym pisze, że W Pr'isiech skoczył do ątudni i utopił się, a uniesiony Stankar dziką zapalczywością każdemu podobny koniec życzy, któryby był Lismaninowi podobnym. Utinam i i -milia omnibus reprobis, maliciosis, et im-

— 337 —

poenitentibus eveniant, ne nomen lehovoe h.e. "Irinitatem blasphèment. Gdy Franciszek

Stankar Sarnickiego i ledwie nie wszy

stkich Polskich Ewanielików ( wyiąwszy czterech kollegów swoich ) a równie i G e -newenczyków i Tigurenczyków nazywał Aryanami, Trydeitami, Eutichianami i t.d. kacerzami, odszczepieńcami, a i F lipa Me-laachtona temi słowy czcił bezcz stnie, nie dziw, że wiele miał Niepr/yiariół, a niektórzy na wznem czynili iego lubo mylnie Aryaninem, lecz wszelako i on i Syn śego u Węgerskiego są w poczet duchownych Reformowanych policzeni. Wę. ł. c. 4 i 3 . 41 i. Zycie Stankara I. Oyca obiecał wydać JW. Ossobń ki Wiad. l ! l . p. io5 m. Syn Sfankar młodszy ur l5Q2 umarł 1621 w Ok»zy.

Z A M O Ś Ć

Wielki Jan Zamoyski ze wsi Skoko». wka Założył r, i5g5 aua*to Zamość.

— 3a8

Temu winna była i Akademia Zamoy » ska jwóy początek. Przy niey iuż wcześnie wsławił się sztuką drukarską Marcia Łęski.

I. Marcin Łęski. 1. D. Aurelii Augu tini Hipponensis

Ępitcopi de Grammatica Liber pro elemen-tariis Hippei Samosciani. Samoscii 1595 druk i papier piękny.

2. Aelii Donati Viri clarissimi Gram-matica. Pro elementariis Hippei Samo-sciani. Samoscii i5cji 4to ut supra.

g. Statuta Regai Poloitice ia ordinem Alphabeti digesta per Joan, Herburt. Sa-moscii Mai'tinua Lenscius Typ. Acad. ex-, cudebat 1597 fol.

4. Visio Visionis Deificae per Gabr. GoJ dzimirski: Jn Acad Zamoscen excud. Mart. Lenscius 1616 4to.

II. Krzystof Wolbramczyk. Pierwey był podobno w Wilnie, ob.

Wilno. 1. Erazma Syxta Med. D. O Cieplic

cach wt[ Skle ksiąg troie. W Zamościu

— 329 —

w Dr. Akad. drukował Chrystof Wolbramczyk 1617 4to.

a- Pentesilea. Simonis Simonidae. Za-moscii in officina Academiae exeudit Chn-Stophorus Wolbramensis 1618 4to.

III. Radycki. Radzicki, a może i Radycki czyli

Paweł Radecki drukował r. 16*6 ob JX..Tuszyńskiego Dylccyon. Poetów II. i3g.

1. Vox gratulatoria, dum Marti nus Fol-tinowicz in Acad. Zamoscen. Reetor re-nunciaretur per Jacobum Lang. Zamościi Typ. Acad. excudebat Paulus Radicius r. 1644 4to.

2. Fpos genethliacum Deo una et homi-ni concinnatum per Andr. Abrek Poes. in Acad. Zamoscen Stud. Zamościi 1646 ty-pis ex primebat Paulus Radviius. Ąto.

IV. Wilhelm Félix Krokoczyński około r. 1648.

Jnsignia mortis Adamo Joanni Komorowski Abbati Wąchacensi exhibita per Christophorum Komorowski* Zamościi Typ

— 35o — •

Acaâ. et~udeb?t Vilhelmus Félix Kroko-czyński i648 4to.

V. Szymon Niziołkowie. Sz\mo<i FViziofkowic nie Nizioikowicz

iak Hi-3.oanri pisze p. 28. Tak bowiem podpisał sic na d»:ieln VVargockiego ( J ç -fiizeia ksiąg dwoie o krzyżu i ukrzyżowanym, nadto o drww e krzyża S, d/i-v.nie cudownym u Oycow Dominikanów w Lublinie -łtu. Foi-in pisał on się t ik lia PoUàicli, iako i Łacińskich dziełach iNizoiius ob. Duriniego wydanie wicr-Sitów Szymona S'vmonowicza roku 1772. p. 25 i. 2 JO. gd/.ie oda na wesele T o masza Za ni y kiego z Katarzyna X>ç-żniczką Oslrog ka, Xiążęcia Alexandre cór-3 ką r. 1620.

i. Pobudka ludzi rycerskich ku przestrodze daUzey wojny Tureckiey, przez Stall isł. Witków kiego, ibs i w Zamościu w Dr. Akad. dru ko w-ił Simon Nizolius 4to.

a. Epiphonrma Jacobj Sobieski Capi-' taneo \ rasnostaviensi, per Andr. Wodyni tki PaLutinidem Fodlahtae, Zamoscii in

— 33i —

Typ. Acad, excudebat Simon Nizolius

1624 sto.

VI. Jędrzey L o b . ł . Carmen nupiiis Samuetis Brzezicki,

Barbaram Woyno in spunsam ducentis}

oblatum per Hier on Zabuklicki. Zamu-sçii excudrbot Andréas Luh» Acad. Ty-po grap'us 1635 4to.

Cz to nie Syn Mik >łaia Loba W Krakowie albo Brat i^go?

VII. Aîexander Pawłowicz. Nie widziałem "żadnego i-'go druku,

ale wzmianka Q nim iest w Dykcyonarzu Poetów X. JuiZyńskiego T. I p. 27H r. ib io .

VIII. Jçdrzey Jastrzębski. Jçdrzey Jastrzębski (cf. Hist, druk,

425) może krewny iafci lub potomek Krakowskich Jastrzębskich był ty pograłem Akademii r. i 6 5 ł ifijo, i65i Ju3zyńskj i Dykc. Poet. II. i3g.

1. Mnetnosynon pietatis Thomœ Za

moyski Suprem. Regni Canceilarii etc.

per Uiacinthutn Wozuctynski* 1637. *#?•

33a

moscii Andréas Jastrzębski Academiae Ty-pogr. 4*o.

2. Exoche ecclesiarum. ZamoscU Typ* Acai. excudebat Andréas Jastrzębski r . 1639 4to.

CMtął przerwa, w t t ó r e y drukuią Paweł Radzicki i Wilhelm Félix Krokocayń-ski. Naaz Jastrzębski ukazuie się znowu dopiero r. 1649 i drukuie aż do r. 1660.

' . Vîr dolor m Christus per Andr. Abrek Leopol. it Acad. Zamość. Phil. Moral. Prof. Zimu&cii. Typ Acad. impressit An~ dr. Jastrzębski i64g f i .

2. Pallas laureata Thomce Koczorko-* wipz Doctori Theol producta per Starń-slaum Waclawowicz ZamoscU 1660. Typ, Acad. impr. Andr. Jastrzębski. 4*0.

IX. Sebastyan Wierzchowski. Me 'tcriapiorum operum Iacobi Skwar-

ski. Dec -ni Jnfulati Zamosciensis, Prœpo-

siti Szczebresin. per Casimir um Basilium

Rudomicz 1603 ZamoscU Typ. Acad. im-

primibat Sebastianus Wierzchowski Ąto.

M

355 —

X. Jan Jarnmźewski. Jan Jarmużewski drukowaf typami

Akademickiemi: Depositum Firtutiset Glo~ 1

riae ab Ul. et excel. Dno D. Martino in

Zamoście Zamoyski Magno Regni The-

saurariof Bełz. Bolimov. Rostoc. Ploski-

rovien Capitaneo immortalitati consigna^

tum et circa funeralempompcm in perau-

gusta Zamoscianœ pietatis basilica veris

gentilitiœ suce universitatis lactymis perfu -*-

sum communis luctus interprète M. Seb.

Jos. Leszczyński Phil D. Ordin. Eloqu. ib.

Prof. Can. Zamosc. Curato Lukov.S.R.

M. Secr. A. S. i6?o d. ig m. Julii Za

moscU typis academ. imprimebat Joannes

Jamuiewski fol. 4 ark. druk. piękny. Styl lapidarny w zwyczayney wieku XVII. r o zwlekłości, iak u Slevogta. Pismo przypisane Kazimierzowi Zamoyskiemu Woiewodzie Bełzkiernu Bratu nieboszczyka, który d. 17 zszedł ze świata*

2. Lac puerorum, seufaci'is Rhetorica.

Per quendam Dominicanum viginti qua

tuor Ubrorum authorem* ZamoscU Typ.

*~ 334 —

ccad. 1686 imprimebat loannes Icrmuze-

Wiki ac. Typ» îvmo. 3. Żałobna Zamoyskiego Parnassu N e -

nia, przy zeyśeiu z lego świata JW. iVar-cinana Zamościu Zamoyskiego Podskarb W . Kor. wypisana przez M. Maeieia Mikołay-skiego w Akad. Zawoysk. Ord. Poet. Prof. w Zamościu Typ. acad. drukował Jan Jar-tuuźtwski 1689 4to.

XI Szymon Pietkiewicz. 1 Kazanie na Niedzielę wtóra postu

przez Balcera Dankwarta S.J. w Zamościu W Dr. Akad. drukował Szymon Prątkie- -\iicz 1675 4to.

a. Epigrammata Benedicti Spruszyński

Ord. min. Convt S. Francisci. Aamoscii

Typ. acad. Simon Prqtkiewicz impressit

1677. 4to XII. Jan Rutowski.

Laurea Minervœ Zamoscien.e, Żarno- -Ą

sćiorum hastis pro gnata t dum zdœ lau

rem, candidati Doctor es crearentur. per

Mart. Ign. Wielihśki 1694. Zamoscii Typ.

Univ. impr. loannes Kutounhi fol.

— 335 —

XIII. Krzysztof Palecki Rzymski i ruski Kalendarz na rok

1681 przez Stan. Ni tfiećkiegp, w Zamościu, drukował Krzysztof Pdltcki 1680. r. 4to.

XIV. Drukarnia Stani. Niewieskiego. Phoenix teittato redivivus siie ima-

go longe vètuitissima Virginis XîattisChel-

mensis, gloria gialiarum et nai uculotum

illustrata. Labore Jacobi Susza Bip. Cht.l-

men. Ritus Gra-ci. Teitio divulgata 1684

Zamoscii Ty pis M. Stanisl. Niewielki, Pi o-

fessoiia in Acad. Zamość. Ąto.

Odtąd przejtaią się wymieniać diu-karze Zamoys-kiey Akademii, która iednuk i daley rozmaite wydaie dzieia. Jedno z naynowszyeh Kukolnika Dziennik tŁonom'czny Zmioyski 1863-1864 8v,'.

Drukam a Akademicka Zamoyska tła -zywała się czadem i drukarń ą $'. Jana— Kantego, to w d i ć na rozmaitych Kalendarzach i różnych dziełciih. Tu d,>-eyć będzie pr/y tuczyć iedńo : W olajjr wrąb Starzy do Siawy Tarłów w a. p. Ka-

— 536

rolu Tarle Kasztelamie Lubelskim ogłoszony przez Ludwika Jaskulskiego Reforma

ta 1719 w drukarni Zamoyskiey B. Jana Kaotego fol,

Sławne Kalendarze Zamoyskie Stanisława z Łazów .Duńczewskiego Astronoma Zamoyskiego są troiakie, iednc in folio drugie in quarto, iedne z hiâto-rycznemi wiadomościami, drugie bez tychże. Pierwszy iego kalendarz v yszedt w Krakowie 172b. a podobno pierwszy Zamoyski r. 1728. Jdą one wciąż w Bibliotece JVV. Ossolińskiego od r. 1759. do r. 1769 ieden tylko iest tam r. 1738 drukowany we Lwowie w drukarni Swiętey Tróycy, zdaie mi się w ćwiartce. Lecz znay-duią się ieszcae takowe Duńczewskiego kalendarze aż do r. 1775. VY pierwszych czasach mniey ważne, ale potem dla różnych wiadomości nad inne szacowniey-eze. Jozef Jędrzey Załuski, który Duń-i czewskiego nazywa swoim przyiacielem p. 312. (Rękop M ) wylicza w Przydatku I. do Rozdziału V. Historyi Lit. p, 182. 1, c. „ Materye ciekawe o Polszczę traktowa-

— 337 —•

„ ne od Stanisława Dunczewskiego w nia»! „ których tego rocznych Kalendarzach", iako to : 1747 o monetach 17*9. różna ciekawości krain przyległych 1755. o o-brządkach pogańskich, Historyi Polskiey, Chorografii i75fi. 1767 dalszy ciąg historyi aż do Augusta II. 1758- o Bezkrólewiach, konwokacyi, koronacyi etc. 1766 o początkach wiary chrześciańskiey w P a szcze iffio. o rządzie 1761. f u przerwa W Rękop.śmie moim. 1762 dalszy ciąg iego o opactwach, urzędach Świeckich, du h -wnych 1763 o Starostwach. Dobry przykład Dunczewskiego w Ziraościu p. budził i innych Kalendarzopisarzów i Putanowirza do przyłączenia czasem lepszych mątetyi h istorycznych do swoich almanachów. D ) ciekawych kalendarzàiv ra< huie J J. Załuski Jezuicki Poszakiwskiego, Wyrwicza. H o ł o - , wki i Paprockiego Kalendarzyki, tudzież piiarski Wiszniewskiego. Że davn'^ynay-częściey Medykowie, którzy bawili się a e r o logią, w Wieku XVI. i XV. tak w Pol-

tiist Diuk. T. II. X

*w 358 —

SP.cze, iak i ?a granicą wydawali Kalendarze z powinności swoif-y ie;*( r/.tc/ą wiadomą N.e możtid fayło leczjć choroby bez zapytama się gwiazd, ieszcze i do polowy wieku XVIII, zawsze i dziś ieszcze w wielu kalendarzach ekonomicznych dni do siania do orania,-do puszczania krwi, ucinania włosów i t. d. były oznaczone, a niektórzy Kalendarzopisowie zachowali to i poźniey, gdyż tó pukup sprawiało że atoli wikt nie wierzył w to z Wydawców, wytąwgzy chyba s. p. Ryszkowski w Krakowie, to pewno. DuńczeWski także był Medykiem, iak mi powiedziano, lecz Załuski o te m nic nie pisze.

Z A S Ł A W. Zasław Litewski kilka mil od Mińska

czy m'ai kiedyś drukarnią iaką, nie iest mi wiadomo. Wszakże kiedy w Zabłudowie była drukarnia Ku->ka, toć i w Zasławiu hyc'ż mogło. Audi to wszystko, co Huffuiaun p. 52 powiada o Biblii Budne

— 539 «•»

go r. 1572. to iest oczewi8tą Sandïmeft

( Biblioth. Antitr. 5*. i 201) i innych po-

myłką. Daniel z Łęczycy tey Bblii nie drukował w Zasławiu, ale w Nieświeżo, o czem na swoiem mieyscu proszę oba-Cbyć. Mieszkał zaś Szymon Budny uczony Aryanin z Mazowsza pochodzący nay-wprod w Klei ku , potem w Łosku, a na ostatku w Zasławiu, Bock. H.st. Antitr.

80. 81.

Panno ostrożnie ź ogniem przestroga arcy potrzebna świeckim Panienkom, Wdowom przymłod.zym dane przez pewną

JUŻ' w latach podeszłą Ochmistrzynią napisana w Zasławiu R. P. 1787. 8vo 85. stron, w Krakowie, nie w Zasławiu drukowane dziełko.

Wszelako ieden z Przyiaciół moich twierdzi z pewnością: iż widział druk Ł a ciński wieku XVII. książkę duchowną

acetyczną dobrym drukiem

X*

— 34o

Ż Ó Ł K I E W . Niegdyś dziedzictwo Jana Sobieskiego

na Rusi Czerwon.y Hofirnann p. 62.63. przywodzi dwa rabińskie dzieła Vii Feiba

r. i6g4 fol. Schevoth. dzieło talmudyczn» a r. 1702 Psalmy po Hcbraysku i2mo oboie z Wolfii .Bibliurh. Hebr. II 956 912 tudzież 406. seqq. W rękopiśmie zaś p . 124 z listu Maiora Brodowskiego z Mościsk d. 18. Grudnia r. 1763. te słowa:,, „ teraz donoszę tyle, że Żydzi tu maią „ dwie drukarnie, starsza ich drukarnia „ w Zotkwi trzy mile ode Lwowa. Żółkiew „ należy teraz do Xiazçoia (Michała R a -„ dziwiłła) Hetmana W. X Lit. po śmier-„ ci X ężny de Bouillon, która tu u fary

?, pochowana ( wnuczka Jana Sobieskiego). „ Król Jan III. bawiąc często w Żółkwi ulu-p biojiey da* żydowskiey Bożnicy przywiley „ n i drukarnią, żeby dla Źjdow kahał tu-„ teczoy drukował książki, iakie im p o -„ trzebne będą z warunkiem, aby in recom

„ grutionem domini imię Dziedzica miast»

34i —

W ' b y ł o wspomaione w każdym druku. Ta „ drukarnia iest wsarnem mieście, naprae-,, ciw Ratuszowi w domu o trzech pię-„ trach, ma pras drukarskich 8 ale w złym », stanie i miło co drukuie się tutay " (Druga drukarnia, gdzie, nie wymienia tu Hoffmann, ale może tu mowa o drukarni w Tartakowie ob. Tartaków. -

— 542 —»

DODATKI DO TOMU II. I. Różycki wRękopiśmie r. 1725 do

r. 1730 kontynuowanym ob- Hist. Druk. krak. 484 taki p. i46 daie spis drukarń w PaSszcze r, 17.30 ogółem 3o. Officyn. W Krakowie 1. Przeslawaey Akademicy Kra-kow.iki^ydo Cllegium Majus należącaDru-karnia. 2. JMPi a Fr. Cezarego do Collegium miius nałóż ia. 3. JY'Pana Jana Domańskiego, 4. JP. VTiya^zkiewicza. w Wilnie 5 w KollegumiWW.OO. Jezuitów. 6 w klastorze WW.OO. Franciszkanów 7. Religii Ruskiey Pism Ruskich Polskich. W Poznaniu 8. na Tumie przy akademiey 9. w mieście w Kollegium W W. OO. Jezuitów, w W a r szawie 10 w Kollegium WW. OO. Scho-larum Piarum. 11 w Kollegium W W . O O . Jezuitów, we Lwowie 12 Bractwa S. Tróyce przy Farze i3 Uniacka Ruskiey Religiey. w Zamośiiu i4. przy Akademiey Zamoyskiey. w C/c tochowie i5 . na JasUey Górze w Klastorze. w Lublinie ł 6 . w Kollegium W W. OO. Jezuitów, w Supraślu 17. w

— 343 —

Monasterzft W V. OO. Bazylianów, Unitów. 18 w Sandomierzu w K >lL»gium WW. OO. Jezuitów. igwKalbzu 20 w Kóllegiutn W W. OO. Jezuitów w Brun«beiku 21 w Kollegium W W . OO. Jezuitów, w Oliwie 22. w Konwencie Oliwskim pod Gdańskiem w Gdańsku 23 Jmc. Pana Jansona Waa-berga 2 4, Paulus Patra i Sukseśsorow 25 Daniela Stolla i Sukcessorow. w Toruniu 26 Jrnci Pana Jana Hauensteina Mieyska i Lsiu era Biblopolów. w Elblągu 27 Jm. Pana Preysza Bibhop li. w Leś\iie 28 Mieyska w tymże m.egcie Lesznie, w Ppc*aiu ( w Poczaiewie ) na Wołyniu 29

w Mana ttrze WW. OD. Bazylianów n o wo erygowaną, w Pińaku 3o WrW. OO. Jezuitów.

II. Karol .Ferdynand Schreiber n a zywał się r. 1689 także Typografern Bi~ skupa Poznańikiago do którego d.ecezya Wtedy Warszawa należała: Cień duode-cîm examina, his additi très Tiactafus

Confessariis utilissimi Authoritate Jllustriss

et liev étendus Domini Staniijai in Mu^na

śs 344 —

Witwica Witwicki D. et ap. Sel. gr. Ep,

Posnaniensis per R. P. Adalbertum Tyl'

kow^ki S* /. Theoł. conscripta et Farso-'

via- typis Caroli Ferdinandi Schreiber S

IL M. nec non lllustris. et ReverendissD.D.

Ep. Posna>ie»4<; Tyjiogtaphi data Hunori

et zelo eiusàcm I lu tiis. DD. Anno MfD.C

LX XXIX. %vo sign. A. lir. typ. ant- 4o.

aokuszy. Aprob ta dzieła w Wilaie r, 167.3. d. 10. Marca. Czy r. 1689 była

iuż dru^a lub inna, edvcya czy dzieło tak późno z pod prasy wyszło, trudno teraa zgadnąć.

III. Jana z Dębion Dębińskiego (sio) Rożne mowy seymowe podane do druku R. P. 1727 w drukarni Jasney Góry Cręstochowf.kiey 4to 197. stron. typ. ant. Nieciecki Kor. Pol. Tora II. p. 28. pisze, i.e. Jan Dębin ki herf u Rawicz ) sam te mowy swoie wydał, ale d^dykacya Pana Antoniemu z Bnina Moszyńskiemu Chorążemu Piotrków kiemu przypisał nie Au~ tor dzieła na tytule mylnie Dębiński, zamiast Dębiński zwany, lecz X. Antoni N t «

345 -

Wakowski O. S. S. P. Eremita typogra~

phice prcefectus. Na każdey strome d/,i« *a inny znowu tytuł: Domina Palatu Re

gina. Libertas. Od strony 1. do 100. po krótkiey przemowie Lańskiey iest 4 dni Dies I. II. III. IV. erudui aiirjuot amioo-

rvm de l bet tatę colloquii \mo disseri-

tru: quid sit vera et genuina' libertas

18 §§ do str. 53. II. Aa omnibus papu lis

expedit esse liberos to pierwsze zapylanie, przyczern inne podibne, lecz tu raz rozprawia Autor to po Pobku, to po Łacinie innych Autorów słowy zostawszy

o tem, że to rozmowy lub rozwiązania pytań być miały, a tak za tan >vwrwszy wolny bieg myślom swoirn Pzifeń 1 cioci p. 5o. zaczynao Polszczę w §§> 32 że Prz .>.!-. ku wie nasi wszystko dobrze chcieli mieć w Oyczyźnie. D sień IV. p. 70. iest Apa-logia Rządu Polskiego larz riczey wol-nemi myślami niż rozmową wyłożona '-i

§ 58. Tu często PoLkiemi wierszami przeplata Autor zdalna swj-e. Od strony l o t do str. 197 idą potem mowy Ja-V

na z Dębin Dębińskiego (aie) Komorni-

— 546 —

Ła Granicznego Wo ;ewod<twa Kraków-» skiego , a Powiatu Xiçskiëgo , bo tak na tytule wyraź >no; pierw za r. 1707 na Kon-syl luin walnym Lubelskim; naystarsze dwie bez daty z* K.rola Jana III. na Seymiku przedseyauwyu. Sprawiedliwie należy to daieło J»ni Dębińskiego do P o lityków P tlskich, a on..sam i do Poetów Polskich; ale zapewne mny od niego Jan D(b.'ti«ki (u Juszyńskięgo T. I. p. 91 ) pisał w młodym wieku r. 16J.Ï. Tristes

phakuci in funere adm. rev. Domini Se

bastiana Nucerini S' T. D. Can. Send. tt

Scarbimir Ordin. eccl.es, Crac, concionci-

tjris Francisco a Dembiani Dembiński

Mulico S. R.. M. a Joannę Dembiński, fi

lio m< wstissimo pice memuriae causa cum

lachrymis /ust. Ci aa. ex off.Fiane. Cœsa-

rii Ą.t > 2. \f'2 ar*. Sebastyan Nuceryn u tiarł d. a3 Września r. i635 ob: Mu-ftum Sar m tai. io3. Czy rzeczony Jan Djbińi ki Syn Franciszka był Chorążym Zatonîkim, niewiem, a!e ani temuż Janowi ani Komornikowi Granicznemu woie-

.-_ 547 —

wodztwa krak. lecz Woyciechowi Chorążemu Zahorskiemu i Oświęcimskiemu p*zy-pisuie Nieaiecki 1. c. Poema; Phtlomela

Rosariana r. 1710 ob. Juszyński 1. c. 6i» zdaie się iż to dzieło zatem nie iet>t ie-dntgo Autora.

IV. Lwowski druk z dawney księ^-garni JPanaPfafia iest: O chowie Ps>czół, W ulach podwoynych Z uwagi nad ulami magazynowemi i słomianemi pudłam z JSn •*• mieckiego Czaplowica pddiug drugiego wydania przełożone i dodatkami pomno-* żonę przez Philopolskiego. Dziełko Obywatelom Galicyjskim przypisane z ryciną. Lwów Karol Bogusław Pfaff 1821 8vo. 126. stron. 2 niehczb* ksiąg w księgarni na przedaż się znayduiących ; tu na końuu: drukiem Józefa Jana Pillera.

V. Cugnitia commodosa Poionorum lingual in scripto servitio ob. Pam. Wars. Bentkowskiego r. 1816. Tom. VI. 318. przedrukowana rzecz przy „Rakowieckiego Prawdzie Buskiey p. «219. Prawdziwy Autor r^kupismu tego iest Jakub Parkom

— 348 —

czyli Parkowa Syi z Źorawicz Pleban na Skałce na Kazimierzu w Krakowie, D cïetorum Doctor i Kanonik Krakowski,

Ten «sam, który Mateusza z Krakowa 'favi-

stilla czyli s.iavistiLla żyli de sacrce coe~

nœ tmi podpisał dla Zbigniewa Oleśnickiej) Ii iKu >a Krakowskiego r. i *23-14)5. Czyli zaś rękop sm ten złożony z Stron. i i . pisanych ie.st iego własnoręcznym, czyli przepisanym od kogo innego, nie można t g » wiedzieć. Wszelako ostatnie zdanie zdaie się vbydż do prawdy 1 od «bnieyszém. Lecz i tak wcześnie mu-s iaa byciź pisana ta ortografa, bo na ok?alkach fçkopism* darowanego i i 8 o . Piotr.iwi z Olkuszanapisano, i.- 1435. u-insrł i a k ś , Patricios ale to może bydźiakiś Patryk, aibohteź iakś patrwr, Stryy czyy, newiedzi ć, bo wytarte pismo, iakiś Pa-t u .us. Wobszerneyi uezoney przedmowie Pugna •.-ID parna na karcie 6tey koni n i ) -iey po skargach, że P », tcy meużywaią pisowni sein »*tay iey stolą te sło va: Sulumab hac tecuritate fatnoslssima Polunorum lin-

— 5^9 —

gia est aliéna. Quod i idens ?pcrtnbilis-simus Jacobas Paikosy de Zotauicze <.— crctorum Doctor, Canonicus Cracovien-sis et rector ecclesiœ par ochwl's in 'J hal

ka et anirni dvertens eàidtl urtum su/j a-

entissimum ntodum, quem in prœsenti tra •

Ctatulo tradidit, per quem Poloidcumidîu-

tna scrtbendum fore sufjïcienter reliquit,

ut post eum nacio consoiata sua valeat

in proprio idiom ile scrtptitm e gęsta. JP Jçdrzey Kucharski wysiany do porównania ięzyków Słowiańskich od Wysokiey Kouimi8syi Oświecenia wyda d ddadr.iey-Szy opis rekopisma i zdań brtçgfaji znych Parkosza pr/y histeryi granimatyk Polski* h. Przedo.tatni wier-sz u Rakowi' kiego p. 2tg. brzmi; pi3<h gee vgyma bosse thako t. i. pisz ie w .mię boże tako. Ł a two się można było tego domyśleć, i wyraźnie t<k *1oi, ale ia to iedi.ak sam r. ï 8 i 6 przeoczyłem.

VI. Dworzanin Łukasza Górnickiego Polski. Jest rozkazanie listowie Króla Je-* go Miłości, aby żaden mimo i\ii»cifci«

— 55a —

W'erzb ; çtç tych książek do lat dziesięci nie diukował, ani indziey d nkowanyrh w państwie Jego Krôîews-kiey K.M. prze-dawał. A ktho się nad rozkazanie Królewskie tego poważy, tht^n księgi tha-^we co ich kolwiek będzie miał, straci wszystkie

ł nad to dziesięć grzywien złota winitii zapłaci 4to A-M ni. typ gotb. na końcn w Krakowie drukował Maciey VVierzbiçta Króla Jego Miłości Typograph. JRoku od wcielenia Syna Bożego i">66. T o iestpier i wsze wydanie cf. Bentk. I. 642.

VII. Niemogę przypomnieć sobie,

gdzie następuiąee widziałem druki. i. Jnstitutiunes Grammatictt Joannis

Cervi Tucholiensis una cum iiterpretatio-ne ex Nico eto Perotlj, Laurentio Falla Marco Va\ runę, Nonio Marcello succincte decerpta. Ad hęc idiomate Polanico et Germanicu i!lus<rata. CroCoviœ ex ojfici-

na Ungteriana Mensę Julio. Anno Domini 155.3 cum gratta et pruiUgio. Tytuł typ. ant T xt A-C tikże, < le zaś t//j. goth.-D~X. ŁaCiń kie i PoLkie sio w a dobrze, Nie-

— 55i ~»

IHîeckie błędnie wydrukowane. D?iełkQ Bisktap. Krak. Tomickiemu przypisane.

a. Syntaxis Joannis Cervi Tucholiensis. Accessit ittm Aelii Donati doctissimi grammatici de harbarismo libellas. Antonii Mancinelli Feliterni de varia comtri -ctione Thésaurus, aa kontu: Jmpnssum Cra-coviœ per Florianum Ungleiium A i553»

Àto iign. A-N.

3. Quœstiones Joannis Cervt Tucholi-

ensis de declinatione et constructione ceto

crationis partiurn. Adiecimus tabulant

elementariam ad verae pietatis institution

nem parandam pueris, quam utilissimam.

Verbum Dei manet in ateinvm E aiœ 40 .

Cracoviœ excudebat Florianus Urgletius

T/pographus diligentissimus. Anno Salu-

tis 1533. 4to. dziełko przypi ane Stanisławowi Borkowi (Stanislao Lotek) J.

Pontif. U. Can. Cra\ Posnan. et Wiat.

T u fo'io verso 3. Oyeze nasz po Łaci-nie po Niemiecku i po Ptl lu. Ind/it i inne modlitwa i Diesięcioro BoZrgo Pizy-

— 552 —

kazania. Łacina nayczęlciey typ. ant.

reszta goth. sign. A-F. VIII. D . naypierwszych druków

Wietora w Krakowie należą: i. Querela Paris przez Erasma R o -

terodama po Łacinie Panzer VI. 46o.101 Data tu położona dnia 3o Kwietnia r. i518. 4 to.

52. Utdissirna Jacobi Fabri htapulensis

introductio in Aristotelis octo physicos li-

hros artificiose elaborata. Adinncli sunt.

Judoci, Clithonei Scholiœ (sic) etc. Na końcu Heronymus Vietor Phi'vHjllens'a ty-•pis suis Cracotie. Jmpressit Anno UL orbe redempto 1518* 4to typ\ ant. tylko pier-ysze 5. wiersze tytułu typ. goth. To dzieło musiało bjdź bardzo pokupne , bo •wydrukował ie Haller, r. 1517. tndzieâ 1518 a Wietor 1522. powtórnie.

KONIEC TOMU ligo-.

• s r r * ' :