51Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

History of the development of nephrologyand dialysotherapy in Cracow

Adres do korespondencji:Prof. dr hab. W³adsy³aw Su³owiczKatedra i Klinika Nefrologii31-501 Kraków, ul. Kopernika 15cE-mail: wladsul@mp.pl

W³adys³aw SU£OWICZ

Marcin KRZANOWSKI

Marek KU�NIEWSKI

Katedra i Klinika NefrologiiUniwersytetu Jagielloñskiego Collegium Medicumw KrakowieKierownik: Prof. dr hab. med. W³adys³aw Su³owicz

S³owa kluczowe:� jubileusz 50-lecia� hemodializa� dializa otrzewnowa� transplantacja nerek

Key words:� 50th anniversary� hemodialysis� peritoneal dialysis� kidney transplantation

PodziêkowanieAutorzy sk³adaj¹ podziêkowaniePanu Dr med. Dariuszowi Giziei Panu Adamowi Wiêkowi za pomocw przygotowaniu fotografii

Historia rozwoju nefrologii i dializoterapiiw Krakowie

Jubileusz 50 lecia wykonania pierwszej hemodializy w Krakowie jest do-skona³¹ okazj¹ do przypomnienia historii rozwoju krakowskiej dializoterapii,przedstawienia zas³ug jej twórców oraz zaprezentowania stanu tej formy terapiioraz perspektyw na przysz³o�æ. Dynamiczny rozwój w ostatnich latach tej meto-dy leczenia nerkozastêpczego w Krakowie nie tylko uratowa³ ¿ycie wielu pa-cjentom, ale umo¿liwi³ równie¿ objêcie opiek¹ wszystkich chorych z ostr¹ i schy³-kow¹ niewydolno�ci¹ nerek wymagaj¹cych tej formy terapii. Sta³o siê to mo¿li-we dziêki rozbudowie i modernizacji dzia³aj¹cej od 1962 r. przy Klinice Nefrolo-gii stacji dializ oraz powstaniu w kolejnych latach stacji dializ w Uniwersytec-kim Szpitalu Dzieciêcym w Prokocimiu (1985), Szpitalu im L. Rydygiera (1992 r.),nowej Stacji Dializ w klinice przy ul. Kopernika 15c (1996 r.) oraz stacji dializGambro w Szpitalu im. S. ¯eromskiego (2001 r.). Na koniec 2011 r. dializowano³¹cznie w Krakowie w 4 dzia³aj¹cych stacjach dializ 682 chorych w tym 599 he-modializami i 83 przy pomocy dializy otrzewnowej. W samym tylko o�rodku dia-liz przy Klinice Nefrologii wykonano w ci¹gu 2011 roku 35834 zabiegów hemo-dializy. (NEFROL. DIAL. POL. 2012, 16, 51-61)

The 50th anniversary of the first hemodialysis session in Cracow is a perfectoccasion to remind us of the history of the development of dialysotherapy in ourcity, to acknowledge achievements of its' creators and to show its' present daystate and future perspectives. The dynamic development in the last years of thisrenal replacement therapy method in Cracow has not only saved the lives ofmany patients, but has as well made possible help for all individuals with acuteand chronic renal failure requiring this form of treatment. The reason for this isthanks to the enlargement and modernization of the existing (from the year 1962)Hemodialysis Unit in the Department of Nephrology and development in thefollowing years additional dialysis units such as: in the University Children'sHospital in Prokocim (1985), in the L. Rydygier Hospital (1992), a new and mod-ern dialysis unit in the Department of Nephrology on Kopernika Street 15c (1996),as well as the Gambro Hemodialysis Unit in the S. ¯eromski Hospital (2001). Atthe end of the year 2011, in Cracow in the 4 functioning centers, 682 patientswere dialyzed, 599 by hemodialysis and 83 by peritoneal dialysis. Only in theHemodialysis Unit of the Department of Nephrology, 35,834 hemodialysis ses-sions were performed.

(NEPHROL. DIAL. POL. 2012, 16, 51-61)

HISTORIAMEDYCYNY

Katedra i Klinika Nefrologii Uniwersyte-tu Jagielloñskiego, Collegium Medicum orazOddzia³ Kliniczny Kliniki Nefrologii SzpitalaUniwersyteckiego zlokalizowane s¹ w po-nad 100 letnim budynku przy ul. Kopernika15 (rycina 1) oraz w nowym obiekcie przyul. Kopernika 15 c (rycina 2), oddanym dou¿ytku w roku 1996.

W 1962 roku w II Klinice Chorób We-wnêtrznych Doc. dr hab. med. ZygmuntHanicki wraz z zespo³em zorganizowali wKrakowie pierwszy w Polsce po³udniowej, aczwarty w kraju o�rodek dializ (obecnie Kli-nika Nefrologii). Pierwsz¹ hemodializê w tymo�rodku pod nadzorem Doc. Zygmunta Ha-nickiego, Dr Zbyluta Twardowskiego, DrPrzemys³awa Hirszla, Dr Józefa Bogda³a,Dr Adama Wiernikowskiego oraz piel. Mi-chaliny Dyrcz wykonano w dniu 15 czerwca

1962 r. Przez wiele lat o�rodek ten by³ jedy-nym w ca³ym regionie, w którym leczonochorych z ostr¹ niewydolno�ci¹ nerek (ryci-na 3). Docent Zygmunt Hanicki kierowa³o�rodkiem od 1962 do 1968 r. W 1969 r. popowo³aniu Kliniki Nefrologii w ramach Insty-tutu Medycyny Wewnêtrznej Akademii Me-dycznej w Krakowie zosta³ jej kierownikiemi jako profesor od 1973 r. pe³ni³ funkcjê domomentu przej�cia na emeryturê, tj. do 30wrze�nia 1989 r.

Nieco historiiPionierem dializ stosowanych obecnie

w szerokim zakresie u pacjentów z niewy-dolno�ci¹ nerek by³ Georg Hass z Giessen,który po raz pierwszy w 1928 r. zastosowa³heparynê do dializ w leczeniu zatruæ. Pierw-szy zabieg oczyszczania krwi w przebiegu

W. Su³owicz. i wsp.52

Rycina 1Ponad stuletni budynek, w którym zlokalizowanajest pierwsza w Krakowie Stacja Dializ Kliniki Ne-frologii.More than one hundred year old building with thefirst dialytic unit of the Department of Nephrologyinside.

Rycina 2Nowy budynek Kliniki Nefrologii z nowoczesn¹ Stacj¹ Dializ.New building of the Department of Nephrology with the modern Dialytic Unit.

Rycina 3Zdjêcie wykonane w 1962 roku podczas jednej z pierwszych hemodializ w II Klinice Chorób WewnêtrznychAkademii Medyczne w Krakowie. Od lewej Doc. Zygmunt Hanicki, Piel. Michalina Pacut (Dyrcz), Dr ZuzannaP¹czek, Dr Józef Bogda³.The photo taken in the year 1962 during one of the first hemodialysis sessions in the 2nd Department ofInternal Medicine at the Medical Academy in Cracow. First from the left: Assoc. Prof. Zygmunt Hanicki, NurseMarcelina Pacut, Dr Zuzanna P¹czek and Dr Józef Bogda³.

Rycina 4Pierwsze publikacje Dr Zygmunta Hanickiego na te-mat hemodializ. a) Przegl. Lek.; b) Pol. Tyg. Lek.First Dr Hanicki' papers dealing with hemodialysis.a) Przegl. Lek; b) Pol. Tyg. Lek.

a

b

53Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

ostrej niewydolno�ci nerek przeprowadzi³Prof. Willem Kolf z Kampen (Holandia), któryw 1945 r. za pomoc¹ powtarzanej hemodia-lizy zdo³a³ utrzymaæ przy ¿yciu 68-letni¹ ko-bietê a¿ do powrotu funkcji jej nerek. Zasto-sowana przez niego sztuczna nerka mia³adializator w postaci bêbna z nawiniêt¹ b³o-n¹ celofanow¹ o powierzchni 24 m2 i grubo-�ci 80 µm.

Pierwszy zabieg hemodializy w Polscewykona³ w listopadzie 1958 roku w II KliniceChorób Wewnêtrznych Akademii Medycz-nej w Poznaniu zespó³ pod nadzorem Prof.Jana Roguskiego. Pierwsze publikacje natemat sztucznej nerki w Polsce s¹ autorstwaDr Zygmunta Hanickiego, który ju¿ w 1949roku na ³amach Przegl¹du Lekarskiego opu-blikowa³ pracê pt.: "Sztuczna nerka" Mo¿li-wo�ci zastosowania i próba wyt³umaczeniadzia³ania. Kolejne publikacje Dr ZygmuntaHanickiego na ten temat pochodz¹ z 1950 i1957 roku (rycina 4a i 4b).

Pierwsz¹ sztuczn¹ nerkê w darze dlaKrakowa przekaza³ Prof. Willem Kolf, zapo�rednictwem Kardyna³a Sapiechy, któryofiarowa³ j¹ Klinice Urologii, gdzie niestetynigdy nie zosta³a uruchomiona. Pierwszasztuczna nerka, któr¹ zastosowano w kie-rowanej przez Prof. Tadeusza Tempkê (ry-cina 5) II Klinice Chorób Wewnêtrznych wKrakowie w 1962 roku by³a autorstwa NilsaAlwalla z Lund (Szwecja). Posiada³a ona dia-lizator w postaci celofanowej b³ony nawiniê-

tej na nieruchomy, gêsto perforowany, pio-nowo ustawiony walec ze stali nierdzewnej(rycina 6a, 6b). Powierzchnia b³ony dializa-cyjnej wynosi³a 7000-14000 cm2. Celem uzy-skania jak najwiêkszej powierzchni, przy jaknajmniejszej objêto�ci oraz unikniêcia odcin-ków u³atwiaj¹cych krzepniêcie krwi, b³onadializatora by³a otoczona drugim perforowa-nym walcem, który nasuwano na pierwszy.Zestaw walców wraz z nawiniêt¹ b³on¹ dia-lizacyjn¹ wstawiano do zbiornika wykona-nego równie¿ ze stali nierdzewnej o pojem-no�ci 150 l. W zbiorniku mie�ci³ siê p³yn dia-lizacyjny utrzymany w temperaturze 37°C.Poniewa¿ p³yn dializacyjny musia³ byæ co 2godz. wymieniany, do zbiornika dobudowa-no przewód doprowadzaj¹cy i odprowadza-j¹cy p³yn, grza³ki elektryczne, przewody do-prowadzaj¹ce O2 i CO2. Zapas �wie¿egoroztworu wystarczaj¹cy do wykonania jed-nej dializy mie�ci³ siê w specjalnym zbiorni-ku o pojemno�ci 700 l. Przed doprowadze-niem roztworu dializacyjnego wyja³awianodializator poprzez przepuszczenie przez nie-go pary wodnej. Wa¿n¹ czynno�ci¹ by³oodpowietrzenie dializatora. Celem zapobie-gania spadkom ci�nienia krwi podczas pod-³¹czenia hemodializy chory otrzymywa³ wlewkroplowy krwi konserwowanej oraz wype³-niano ni¹ uk³ad sztucznej nerki. Przed wpro-wadzeniem do têtnicy silikonowej kaniuli,podawano choremu heparynê a czas po-trzebny do przygotowania sztucznej nerki

przed zabiegiem wynosi³ oko³o 3 godziny.Przez dializator podczas dializy przep³ywa-³o 150-200 l krwi, a czas zabiegu wynosi³ 6-8 godzin. Podczas hemodializy wykonywa-³o siê wiele badañ biochemicznych, poda-wa³o siê heparynê, zmieniano i badano p³yndializacyjny. Ostatnia hemodializa w KliniceNefrologii na aparacie Alwalla zosta³a wy-konana w 1970 r.

Przez kolejne lata stosowano w Kliniceró¿ne modyfikacje sztucznych nerek jaknerka AUE I i AUE II oraz nerka zwojowa(rycina 7). Pojemno�æ kolejnych generacjinerek by³a znacznie mniejsza, w wynikuczego, wstêpne nape³nianie krwi¹ "obc¹"uk³adu dializacyjnego sta³o siê zbyteczne.Oprócz montowanego przez zespó³ dializa-tora istotnym elementem zestawu do hemo-dializy by³y pompy krwi i p³ynu dializacyjne-go (rycina 8).

Kolejna modyfikacja sztucznych nerekposiada³a dializatory arkuszowe zbudowa-ne z b³ony pó³przepuszczalnej (celofan, ku-profan), które mocowano w postaci arkuszymiêdzy dwiema p³ytami ze sztucznego two-rzywa o charakterystycznej rze�bie po-wierzchni. Klasycznymi nerkami (dializato-rami) arkuszowymi by³y Maltec z dwiemab³onami w postaci toreb jednorazowegou¿ytku montowanymi przez zespó³ pielê-gniarski przed zabiegiem (rycina 9a, 9b)oraz Nycotron (rycina 10a, 10b).

Pó�niejsz¹ modyfikacj¹ dializatorów ar-

Rycina 5Prof. Tadeusz Tempka Kierownik II Kliniki ChoróbWewnêtrznych AM (nauczyciel Dr Z. Hanickiego)wraz z zespo³em w karykaturze. W lewym górnymrogu z tr¹bk¹ Dr. Z. Hanicki.Prof. Tadeusz Tempka (in the center) head of the 2ndDepartment of Internal Diseases Medical Academy(Dr Z. Hanicki teacher) with his staff in caricature.From the left upper corner Dr. Z. Hanicki with bugle.

Rycina 6Sztuczna nerka Nilsa Alwalla a) eksponat muzealnyKliniki Nefrologii; b) na stanowisku dializacyjnym.Nils Allwal artificial kidney a) in the museum of theDepartment of Nephrology in Cracow; b) in dialyticroom.

a) b)

W. Su³owicz. i wsp.54

kuszowych by³y stosowane przez wiele latw klinice dializatory p³ytowe Gambro Lun-dia a dializatorów zwojowych dializatory fir-my Bellco (rycina 11), zawieraj¹ce b³onêkuprofanow¹. Produkowane na licencji fir-my Bellco dializatory zwojowe w Zak³adachPolfa w Lublinie nie zda³y egzaminu ze wzglê-du na pêkanie b³on i wystêpuj¹ce czêsto prze-cieki krwi do p³ynu dializacyjnego.

Hemodializa to odmiana oczyszczaniakrwi prowadzona poza ustrojem. Krew zapo�rednictwem pompy t³oczona jest do dia-lizatora, gdzie poprzez b³onê pó³przepusz-

czaln¹ styka siê z p³ynem dializacyjnym, anastêpnie powraca do chorego. Procesowikrzepniêcia zapobiega podawana zwykleniefrakcjonowana heparyna, a w ostatnimokresie coraz czê�ciej heparyna drobnocz¹-steczkowa. Sta³y przep³yw krwi i p³ynu diali-zacyjnego (w przeciwnym kierunku) pozwalana: eliminacjê z ustroju toksyn mocznico-wych, g³ównie produktów przemiany bia³ko-wej, wyrównanie stê¿eñ elektrolitów i wo-dorowêglanów, a tak¿e na usuniêcie z ustro-ju nadmiaru wody. Dializator jest wymienn¹czê�ci¹ zestawu.

Po utworzeniu w Klinice o�rodka dializdzia³alno�æ naukowa Doc. Z. Hanickiego

skoncentrowa³a siê wokó³ hemodializy. Po-wsta³e w tym okresie prace odegra³y wa¿n¹rolê we wdra¿aniu tej nowej na owe czasymetody leczenia chorych z niewydolno�ci¹nerek w Polsce. W kolejnych latach Profe-sor Z. Hanicki (rycina 12, 13) wprowadza³stopniowo w kierowanej przez siebie klinicecoraz to nowsze techniki badawcze, a tak-¿e w miarê mo¿liwo�ci rozszerza³ i wzbo-gaca³ sprzêt i program dializacyjny (rycina14a, 14b). W nastêpnych latach nast¹pi³dalszy rozwój krakowskiego o�rodka dializ.Powstawa³y nowe stanowiska dializacyjne,wprowadzano szerzej nowe techniki, leczo-no coraz wiêksz¹ liczbê chorych ze schy³-

Rycina 7Pierwszy dializator zwojowy produkcji PolitechnikiKrakowskiej stosowany w Klinice.First dialyzer manufactured by Politechnika Krakow-ska used in Dialytic Unit in Krakow. Rycina 8

Zabiegi hemodializ w stacji dializ w Krakowie w latach siedemdziesi¹tych. W g³êbi widoczna pielêgniarkaStanis³awa Paw³owska oraz dwa zestawy do hemodializy z pompami In¿. Siczka.Hemodialysis sessions in the dialytic unit in Cracow in 1970's. Nurse Stanis³awa Paw³owska and 2 hemodia-lysis sets with Ing. Siczek pumps seen in the background.

Rycina 9aDializator typu Meltec wyprodukowany w Rzeszowie.Meltec dialyzer manufactured in Rzeszow.

Rycina 9 bPielêgniarki Stanis³awa Paw³owska i Michalina Dyrcz podczas monta¿u dializatora Meltec.Nurses Stani³awa Paw³owska and Michalina Dyrcz during mounting of Meltec dialyzer.

55Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

kow¹ niewydolno�ci¹ nerek. Profesor Z.Hanicki s³u¿y³ równie¿ fachow¹ rad¹ i do-�wiadczeniem przy organizacji nowycho�rodków dializ w makroregionie oraz szkoli³pracuj¹cy w nich personel. Z jego pomoc¹powsta³y nastêpuj¹ce o�rodki dializ: Rze-szów-1970 r., Kielce-1973 r., Krosno-1979r., Tarnów- 1982 r., Nowy S¹cz-1983 r., Kol-buszowa-1983 r. i My�lenice-1988 r.

Obok bardzo cennych dokonañ lekar-skich, dydaktycznych i naukowych, niezwy-kle wa¿nym osi¹gniêciem Prof. Z. Hanickie-go by³o rozpoczêcie budowy nowej stacji dia-liz przy Klinice Nefrologii. Niedobór �rodkówfinansowych nie pozwoli³ na ukoñczenieprac budowlanych za jego ¿ycia.

Obok Prof. Z. Hanickiego i wykonawcówpierwszego zabiegu hemodializy istotn¹ rolêw rozwoju krakowskiej dializoterapii odegra-li: Prof. Olgierd Smoleñski - wieloletni kie-rownik O�rodka Dializ, Pielêgniarki: MariaPiotrowska - wieloletnia oddzia³owa, Stani-s³awa Paw³owska - od 1996 roku oddzia³o-wa, Mgr Ma³gorzata Liber, W³adys³awa Fi-glewicz, In¿.Jan Malkiewicz, Tech. AdamWiêk i wielu innych zaanga¿owanych w pra-cê lekarzy, pielêgniarek i techników dializa-cyjnych.

Pierwsze hemodializy by³y bardzo uci¹¿-liwe dla chorych. Z³a jako�æ wody, ma³o bio-zgodne b³ony i dreny wywo³ywa³y szereg

objawów ubocznych jak reakcje pirogenne izespó³ twardej wody (wzrosty ci�nienia krwi,zaczerwienienie twarzy). Czêstym powik³a-niem by³y równie¿ spadki ci�nienia, wymio-ty, kurcze, powik³ania krwotoczne i bóle g³o-wy. Chocia¿ tego typu dializy uratowa³y wie-lu chorych z ostr¹ niewydolno�ci¹ nerek, tonie dawa³y szansy na wieloletnie prze¿yciepacjentów ze schy³kow¹ niewydolno�ci¹ ne-rek z uwagi na liczne powik³ania i zwi¹zan¹z nimi wysok¹ �miertelno�æ. Udoskonaleniesprzêtu dializacyjnego, wprowadzenie sku-tecznych stacji uzdatniaj¹cych wodê, minia-turyzacja dializatorów, wprowadzenie bio-zgodnych b³on dializacyjnych i ³¹czeñ, po-prawi³o bezpieczeñstwo zabiegów.

W ostatnich latach dializatory zwojowe ip³ytowe zosta³y w ca³o�ci wyparte przez sto-sowane obecnie powszechnie dializatorykapilarne. Wraz z miniaturyzacj¹ dializato-rów modyfikowano aparaty steruj¹ce prze-p³ywem krwi i p³ynu dializacyjnego. Pierwot-ne pompy krwi oraz w kolejnych latach zo-sta³y wyparte przez aparaty produkcji polskiej(ASPAN) takie aparaty jak Gambro AK-5,Gambro AK-10, Bellco (Multimat), B. Braun

(HD Secura). W ostatnich latach wprowa-dzone nowoczesne aparaty np. Firm Gam-bro (AK=95, AK-200), Fresenius (4008,5008) i B. Braun (Dialog) pozwalaj¹ na pe³-n¹ kontrolê ultrafiltracji, i prowadzenie he-modializy wodorowêglanowej ze wszystki-mi zabezpieczeniami przerywaj¹cymi za-bieg w przypadku zagro¿enia ¿ycia (rycina15, 16). Ten postêp spowodowa³, ¿e hemo-dializa sta³a siê zabiegiem przyjaznym dlachorego.

Przez wiele lat leczeniem nerkozastêp-czym objêta by³a tylko niewielka liczba cho-rych. Ogromny niedobór stanowisk dializa-cyjnych powodowa³, ¿e lista chorych ocze-kuj¹cych na tê formê terapii systematycz-nie siê wyd³u¿a³a. Taka sytuacja zmusza³alekarzy lub powo³anych specjalnie komisji,do decydowania, kto ma zostaæ w³¹czonydo leczenia nerkozastêpczego. Podejmo-wano wiêc decyzje, kto mo¿e ¿yæ dziêki dia-lizie, a kto takiej szansy nie ma. Wystarczywspomnieæ, ¿e w nieodleg³ej przesz³o�ci doleczenia dializami kierowani byli tylko ludziem³odzi, z przewlek³¹ chorob¹ nerek w prze-biegu pierwotnych nefropatii bez innych

Rycina 10Sztuczna nerka NYCOTRON a) dializator arkuszowy; b) Zestaw monitoruj¹cyz pompami.Artificial kidney NYCOTRON a) plate dialyzer; b) monitoring unit with pumps.

Rycina 11Dializatory stosowane w Klinice. Od lewej zwojowy Bellco, arkuszowy: Chira-plat, Gambro high-flux, Gambro low-fluxDialyzers used in Departament of Nephrology. From the left, coil Bellco, platetype: Chiraplat, Gambro high-flux, Gambro low-flux.

Rycina 12Prof. Zygmunt Hanicki twórca krakowskiej dializoterapii.Prof. Zygmunt Hanicki creator of hemodialysis in Cracow.

b)a)

W. Su³owicz. i wsp.56

schorzeñ towarzysz¹cych. Taki stan rodzi³frustracjê nie tylko w�ród personelu, ale rów-nie¿ chorych i ich rodzin. Przez d³ugi okresw Krakowie by³ jedynym miejscem w regio-nie, w którym mogli byæ leczeni chorzy zostr¹ i schy³kow¹ niewydolno�ci¹ nerek.Oznacza to, ¿e w tym okresie nawet bardzom³odzi chorzy czêsto nie mieli ¿adnychszans na leczenie dializami.

W pa�dzierniku 1989 r. funkcjê kierow-nika Kliniki obj¹³ wychowanek ProfesoraZygmunta Hanickiego, Doc dr hab. W³ady-s³aw Su³owicz. Wkrótce po objêciu kierow-nictwa Kliniki powierzono mu funkcjê kon-sultanta regionalnego ds. Nefrologii dla Pol-ski po³udniowo-wschodniej. Zasadniczymcelem, jaki sobie wyznaczy³ by³o poszuki-wanie �rodków na dokoñczenie budowy sto-j¹cego w stanie surowym nowego budynkuKliniki zlokalizowanego przy ul. Kopernika15 c. W momencie objêcia kierownictwa Kli-niki w o�rodku leczono powtarzanymi he-modializami 44 doros³ych chorych ze schy³-kow¹ niewydolno�ci¹ nerek. Wobec licznychtragedii osób nie objêtych dializoterapi¹ pod-jêto starania o zmianê tej niekorzystnej sy-tuacji. Mimo trudnej sytuacji lokalowej sys-tematycznie zwiêkszano liczbê pacjentówprzez maksymalne wykorzystanie istniej¹-cych stanowisk dializacyjnych wprowadza-j¹c uci¹¿liw¹ IV zmianê. Stanowi³o to silnybodziec do poszukiwania �rodków na do-koñczenie budowy nowego obiektu. Dziêkipozyskaniu dodatkowych �rodków z Mini-sterstwa Zdrowia oraz dwóch grantów KBN(budowlany i aparaturowy) przy wsparciu po-wo³anej w 1992 r. Fundacji Rozwoju Diali-zoterapii uda³o siê nie tylko dokoñczyæ bu-dowê, ale równie¿ wyposa¿yæ o�rodek dia-liz w nowoczesny sprzêt. Oficjalnie otwar-cie nowego budynku mia³o miejsce 21 mar-ca 1998 r. i by³o du¿ym wydarzeniem dla�rodowiska nefrologicznego (rycina 17).Mimo znacznych trudno�ci dokoñczono bu-dowany przez 11 lat obiekt, w którym przedoficjalnym otwarciem sukcesywnie urucha-miano zgodnie z zapotrzebowaniem kolejnesale dializ. Bezpo�rednio przed uruchomie-niem nowego obiektu w starej stacji leczonow programie przewlek³ym na IV zmianachwraz z pe³nym ob³o¿eniem w niedzielê - 87chorych. W efekcie maksymalnego wykorzy-stania stanowisk dializacyjnych o�rodek kra-kowski mia³ w tym czasie najwy¿sze wska�-niki dializowanych na 1 stanowisku, ale dziê-ki temu uratowano wielu pacjentów.

Po otwarciu Stacji Dializ w Szpitalu Ry-dygiera (w tym okresie bez zaplecza ³ó¿ko-wego) przekazano tam do leczenia 28 cho-rych nie sprawiaj¹cych problemów klinicz-nych w wiêkszo�ci zamieszka³ych w okoli-cy Nowej Huty. Pozwoli³o to na ponowny po-wrót do pracy III zmianowej. Do pracy wnowo otwartej stacji dializ odeszli z KlinikiDr med. Andrzej Mi³kowski i Doc. OlgierdSmoleñski oraz Piel. mgr Ma³gorzata Liber.

Szybko jednak okaza³o siê, ¿e zg³asza-ni s¹ nowi pacjenci i nastêpuje powrót do IVzmiany. Przeniesienie ich do uruchomione-go przy Klinice nowego obiektu w istotnysposób poprawi³o warunki leczenia i pozwo-li³o na powrót do pracy trzyzmianowej i le-czenie pacjentów zgodnie z obowi¹zuj¹cy-mi standardami. Liczba pacjentów obejmo-wanych leczeniem dializami systematyczniesiê zwiêksza³a, a zespó³ Kliniki w stosunku

Rycina 13Prof. Z. Hanicki wraz z zespo³em w holu starej Kliniki.Prof. Z. Hanicki with staff in the old building hall.

Rycina 14Nerki stosowane w przesz³o�ci w Klinice Nefrologii: a) Cordis Dow; b) BellcoDialysis machines used in the past in departament of Nephrology: a) Cordis Dow; b) Bellco

a)

b)

57Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

Rycina 15Sala dializ w Klinice w budynku przy ul. Kopernika 15 po przeprowadzonym re-moncie. W g³êbi pielêgniarka Zofia Szczurek.Dialytic room in the building located on Kopernika 15 after renovation. NurseZofia Szczurek in the background.

Rycina 16Sala hemodializ w nowym budynku kliniki z nowoczesnym wyposa¿eniem.Dialytic room in the new building with modern equipment.

Rycina 17Uroczyste otwarcie nowej Stacji Dializ w 1998 roku.W�ród Go�ci od lewej Prof. Magdalena Hanicka, Ks.Kardyna³ Franciszek Macharski, Prorektor Prof. Wie-s³aw Pawlik, od prawej Dr Irena Marcinek.Celebration of the opening of the new Dialytic Unitin 1998. Between guests from the left: Prof. Magda-lena Hanicka, Cardinale Franciszek Macharski, ViceRektor Prof. Wies³aw Pawlik, from the right Dr IrenaMarcinek.

Rycina 18Sala dializ otrzewnowych w nowym budynku kliniki.Pacjent podczas automatycznej dializy otrzewnowejz u¿yciem cyklera firmy Fersenius.Peritoneal dialysis room in the new building. Patientduring automated peritoneal dialysis session basedon Fresenius cycler.

W. Su³owicz. i wsp.58

Rycina 20Powitanie w imieniu w³adz miasta Krakowa go�cipodczas uroczystego otwarcia w Hotelu Forum Kon-ferencji "Progress in Nephrology" w 1992 roku. Se-sjê prowadz¹ od lewej Prof. Franciszek Kokot, Prof.Roy Robinson, Prof. Andrzej Szczeklik.Welcome speech on behalf of the major of the cityduring the opening ceremony of the Conference"Progress in Nephrology" in the Hotel Forum in 1992.Chairmen of the session from the left: Prof. Franci-szek Kokot, Prof. Roy Robinson, Prof. Andrzej Szcze-klik.

Rycina 19Uroczysta promocja 5 doktorów z Kliniki NefrologiiOd lewej Doktorzy: D. Aksamit, K. Pa³ka, Prof. W.Su³owicz (promotor), B. Dudzik, M. Kowalczyk-Micha-³ek i B. Walatek.Ceremony of promotion of 5 doctors from the De-partment of Nephrology. Standing from the left do-ctors: : D. Aksamit, K. Pa³ka, Prof. W. Su³owicz (pro-motor), B. Dudzik, M. Kowalczyk-Micha³ek i B. Wala-tek.

Rycina 21Prof. W. Su³owicz sk³ada gratulacje Prof. B. Watchin-gerowi z okazji otrzymania Medalu Uniwersytetu Ja-gielloñskiego podczas uroczystego otwarcia DonauSymposium. Obok po prawej Prorektor CollegiumMedicum Uniwersytetu Jagielloñskiego Prof. S. Kon-turek i Prof. A. Heidland.Prof. W. Su³owicz congratulating Prof. B. Watchin-ger upon receiving the Jagiellonian University Me-dal during the opening ceremony of the Donau Sym-posium. Standing on the right: Vice Rector of theCollegium Medicum Jagiellonian University Prof. S.Konturek and Prof. A. Heidland.

59Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

Rycina 22Prof. H. Summvoll wita go�ci na uroczystej kolacji w Kopalni Soli w Wielicz-ce podczas Donau Symposium w 1996 roku. Obok stoj¹ Prof. W. Su³owicz,Prof. F. Kokot i Prof. B. Watchinger.Prof. Prof. H. Summvoll giving a gala dinner welcoming speech in WieliczkaSalt Mine during the Donau Symposium in 1996. Standing by Prof. W. Su³o-wicz, Prof. F. Kokot and Prof. B. Watchinger.

Rycina 23Prof. N. Lameire pasowany na honorowego górnika podczas uroczystej kolacji wWieliczce (Donau Symposium 1996).Prof. N. Lameire becoming a honorary miner during the gala dinner in Wieliczka(Donau Symposium 1996).

Rycina 24Sesja podczas Nephrology Summer School w 1999 roku. Sesjê prowadz¹ Prof. M. Klinger i Prof. J. Stachow-ski. Uczestnikiem dyskusji Prof. F. Kokot.Session during Nephrology Summer School in 1999. Chairmen: Prof. M. Klinger i Prof. J. Stachowski. Prof. F.Kokot during the discussion.

do zg³aszanych nowych chorych stosowa³motto Fundacji �Nigdy nie pozbawiaj nikogonadziei, mo¿e to wszystko co mu zosta³o�.Wkrótce okaza³o siê, ¿e funkcjonuj¹ce w Kli-nice 22 stanowiska dializacyjne s¹ niewy-starczaj¹ce i nast¹pi³ powrót do IV (nocnej)zmiany. Wobec takiego stanu rzeczy podjê-to starania o rozpoczêcie remontu starej sta-cji dializ zlokalizowanej w zabytkowym bu-dynku przy ul. Kopernika 15. Dziêki pomo-cy zespo³u Rewaloryzacji Zabytków Krako-wa i osobistemu ogromnemu zaanga¿owa-niu Pana dyrektora Tadeusza Murzyna,wsparciu Dyrekcji SU i ludzi dobrej woli orazsponsorów przeprowadzono kompleksowykapitalny remont zdewastowanego budynkuorganizuj¹c w nim nowoczesn¹ stacjê dializz 16 stanowiskami do hemodializy. Przepro-wadzono równie¿ remont oddzia³u nefrolo-gicznego, oraz pomieszczeñ administracyj-nych, dydaktycznych i magazynowych.

Zamykaj¹c sprawy remontowe nale¿ywspomnieæ o przeprowadzeniu komplekso-wej adaptacji II piêtra nowego budynku dlapotrzeb dializy otrzewnowej (rycina 18). Su-marycznie w obu budynkach Kliniki funkcjo-nuje obecnie 41 stanowisk dializacyjnych, zczego 3 znajduj¹ siê na Oddziale Intensyw-nej Tarapii.

Dziêki realizacji �Programu poprawy irozwoju dializoterapii� i organizacji nowychstacji dializ, przy ogromnym zaanga¿owa-niu Prof. Boles³awa Rutkowskiego - konsul-tanta krajowego, Dr Ireny Macinek z MZ ica³ego �rodowiska nefrologicznego uda³osiê równie¿ zmieniæ tragiczn¹ sytuacjê w za-kresie dializoterapii w ca³ym kraju w tym wnadzorowanym makroregionie. Powsta³a istale uzupe³niana sieæ o�rodków �wiadcz¹-cych leczenie dializacyjne umo¿liwia obec-nie leczenie wszystkich chorych z niewydol-no�ci¹ nerek.

W 2001 roku powsta³a w Krakowie ko-lejna Stacja Dializ zorganizowana przez Fir-mê Gambro (obecnie Diaverum) w wydzier-¿awionych pomieszczeniach Szpitala im.Stefana ¯eromskiego w Nowej Hucie. Sta-cja ta w znacz¹cy sposób odci¹¿y³a przepe³-niony o�rodek dializ w Klinice. Dziêki dosko-na³ej bazie lokalowej i nowoczesnej aparatu-rze wci¹¿ mo¿e przyjmowaæ do leczenia no-wych pacjentów wymagaj¹cych dializy.

Postêp nauk technicznych i medycznychsprawi³, ¿e znacznie wyd³u¿y³o siê ¿ycie cho-rych dializowanych. Nale¿y podkre�liæ, ¿eobecnie pacjenci w wieku podesz³ym oraz zcukrzyc¹ stanowi¹ coraz liczniejsz¹ grupêchorych wymagaj¹cych leczenia dializacyj-nego. Stawia to przed zespo³ami lecz¹cyminowe wyzwania. Wynikaj¹ one nie tylko ztrudno�ci za³o¿enia zespolenia naczyniowe-go na zmienionych naczyniach krwiono-�nych, ale równie¿ z problemów socjo-eko-nomicznych oraz emocjonalno-psycholo-gicznych. Wiêkszo�æ pacjentów w wieku po-desz³ym wymaga wszczepienia protez na-czyniowych z tworzyw sztucznych lub im-plantacji cewnika permanentnego. Stwarzato dodatkowe problemy i rodzi powik³ania.Czêstym powik³aniem osób starszych jesthipotonia �róddializacyjna i niedo¿ywienie.Ponadto powa¿ny problem u chorych leczo-nych dializami stanowi³y infekcje wirusamiB i C zapalenia w¹troby. W ostatnim okre-sie problem zaka¿eñ wirusem B nieco zma-la³ w zwi¹zku z przeprowadzonymi szcze-pieniami profilaktycznymi i ograniczeniemtransfuzji krwi dziêki powszechnemu stoso-waniu rekombinowanej ludzkiej erytropoety-ny (rHu-EPO). Pozwoli³a ona na ca³kowit¹eliminacjê planowych przetoczeñ krwi iujemnych nastêpstw z tym zwi¹zanych, alerównie¿ znacz¹co poprawi³a jako�æ ¿yciachorych dializowanych. Aktualnie ponad95% pacjentów otrzymuje ten istotny lek.

Dostêp naczyniowy do hemodializyWarunkiem przeprowadzenia skutecz-

nej hemodializy jest uzyskanie dobrego do-stêpu naczyniowego, umo¿liwiaj¹cego prze-p³yw krwi powy¿ej 200 ml/min.

Opracowane przez Scribnera w latach60-tych zespolenie zewnêtrzne (shunt)umo¿liwi³o leczenie w programie przewle-k³ym chorych ze schy³kow¹ niewydolno�ci¹

W. Su³owicz. i wsp.60

nerek, powtarzanymi hemodializami. Wy-brane do tego celu tworzywa sztuczne, te-flon jako kaniula naczyniowa- wprowadza-na do naczyñ oraz kauczuk silikonowy (si-lastyk) jako sztuczne naczynia. Najczê�ciejwykorzystywane do dializy naczynia krwio-no�ne to: têtnica promieniowa i ¿y³a odpro-mieniowa. Zalet¹ zespolenia Scribnera by³amo¿liwo�æ natychmiastowego zastosowa-nia. Najwiêksze wady tego zespolenia to:czêste zaka¿enia, sk³onno�æ do zakrzepów,krótka ¿ywotno�æ oraz utrudniona aktyw-no�æ pacjenta. Obowi¹zkiem ka¿dego leka-rza pracuj¹cego w o�rodku dializ by³a umie-jêtno�æ wypreparowania naczyñ i za³o¿eniezewnêtrznego zespolenia. Znacznym postê-pem w porównaniu do protezy naczyniowejtypu Scribnera by³a zaproponowana przezCimmino i Bresciê przetoka wewnêtrzna têt-niczo-¿ylna (po³¹czenie naczynia ¿ylnego ztêtniczym metod¹ bok do boku, koniec ¿y³ydo boku têtnicy lub koniec do koñca). Mo-dyfikacj¹ klasycznej przetoki promieniowo-odpromieniowej jest zespolenie wykonanew tabakierce anatomicznej. Takie zespole-nia naczyñ powoduje stopniow¹ arterializa-cjê ¿y³y. Przetoki pierwotne w stosunku doprzetok wytwarzanych z u¿yciem sztuczne-go materia³u charakteryzuj¹ siê d³u¿sz¹ ¿y-wotno�ci¹ oraz mniejsz¹ ilo�ci¹ powik³añtakich jak: infekcje, zwê¿enia, zespo³y pod-kradania czy zakrzepice.

Obecnie dostêp naczyniowy do hemo-dializ mo¿na uzyskaæ za pomoc¹ przetokitêtniczo-¿ylnej lub za pomoc¹ cewników na-czyniowych (zwykle dwukana³owych) im-plantowanych do du¿ego naczynia, takiegojak: ¿y³a szyjna wewnêtrzna, podobojczyko-wa, rzadziej udowa. Cewniki s¹ szczegól-nie przydatne u chorych, którzy nie posia-daj¹ odpowiednio wykszta³conej przetoki lubstan ich naczyñ nie pozwala na wytworze-nia zespolenia.

Dializa otrzewnowaObok hemodializy w Krakowie rozwija-

no równolegle dializê otrzewnow¹. W diali-zie otrzewnowej wykorzystuje siê zalety b³o-ny otrzewnej, która ma charakter pó³prze-puszczalny. U chorych rozpoczynaj¹cych le-czenie w sposób planowy do jamy otrzew-nej zak³ada siê cewnik Tenckhoffa, przezktóry wpuszcza i usuwa siê p³yn dializacyj-ny. W zale¿no�ci od sposobu prowadzeniadializy wyró¿nia siê przerywan¹ (za po�red-nictwem odpowiednio zaprogramowanegocyklera) i ci¹g³¹ dializê otrzewnow¹. Z me-tod ci¹g³ych na szczególn¹ uwagê zas³ugu-je ci¹g³a ambulatoryjna dializa otrzewnowa(CADO). W tej metodzie dializa trwa 24 go-dziny/dobê, z przerwami na wymianê p³y-nu. W ci¹gu dnia pacjent wykonuje 4 wy-miany p³ynu i po wpuszczeniu 2 litrów dojamy otrzewnej przez kilka godzin ma prze-trzymywany p³yn w jamie brzusznej. Pozwa-la to wymianê substancji pomiêdzy krwi¹kr¹¿¹c¹ w ³o¿ysku naczyniowym jamyotrzewnej a wpuszczonym p³ynem. Równie¿w ci¹gu nocy chory ma p³yn w jamie otrzew-nej. Prowadzenie dializ w sposób ci¹g³ypozwala na utrzymanie na sta³ym, bezpiecz-nym poziomie toksyn mocznicowych, elek-trolitów, równowagi kwasowo-zasadowejoraz stopnia nawodnienia. Czynnikiem ogra-niczaj¹cym leczenie t¹ form¹ dializy s¹ epi-zody zapalenia otrzewnej. Dziêki wprowa-dzeniu coraz lepszych zestawów i dosko-naleniu techniki zabiegu powik³anie to jestcoraz rzadsze.

Miejsce Ma³opolski w leczeniunerkozastêpczymGodnym podkre�lenia jest fakt, ¿e w Kli-

nice Nefrologii Szpitala Uniwersyteckiegosprawuj¹cej nadzór nad województwem ma-³opolskim i podkarpackim uda³o siê w ostat-nich latach zorganizowaæ nowoczesny i je-

den z najwiêkszych w Polsce o�rodek dializz zapleczem nefrologicznym o komforto-wych warunkach lokalowych umo¿liwiaj¹cpacjentom pobyt w mi³ej i spokojnej atmos-ferze. Do dyspozycji s¹ sale 2,3 i 4 osobo-we z osobnym wêz³em sanitarnym, lodów-k¹, telewizorem oraz telefonem przy ³ó¿kuchorego. W sk³ad Kliniki wchodz¹ Oddzia-³y: Nefrologii Zachowawczej (21 ³ó¿ek), Cho-rych Dializowanych (16 ³ó¿ek), Oddzia³ Cho-rych po Przeszczepie Nerki (8 ³ó¿ek), DializOtrzewnowych (9 ³ó¿ek), Hemodializ (³¹cz-nie 41 stanowisk dializacyjnych) Oddzia³Intensywnej Opieki Medycznej (3 stanowi-ska) oraz Sala Operacyjna. Poza tym s¹ 2poradnie specjalistyczne: Nefrologicznaoraz dla Chorych po Przeszczepie Nerek,jak równie¿ pracownie usg, rtg, gastrosko-pii i gabinet rehabilitacji. Ponadto w budyn-ku znajduj¹ siê: stacja uzdatniania wody za-bezpieczaj¹ca dializy, wytwórnia koncentra-tów oraz laboratoria umo¿liwiaj¹ce ich kon-trolê. Modelowym rozwi¹zaniem by³a orga-nizacja w Klinice w³asnej sali operacyjnej,w której zak³adane s¹ wszystkie rodzajedostêpów do hemodializy i dializy otrzew-nowej nie tylko dla chorych leczonych w Kli-nice, ale równie¿ dla pacjentów z niektórychstacji dializ z nadzorowanych województwtj. ma³opolskiego i podkarpackiego. Rocz-nie wykonywanych jest oko³o 600 takich za-biegów.

Ten intensywny rozwój dializoterapii wnadzorowanym makroregionie spowodowa³,¿e Ma³opolska wed³ug raportu z 2010 rokuobejmuj¹cego rok 2008 ma najwy¿szewska�niki osób dializowanych na mln/miesz-kañców (448,2) a województwo podkarpac-kie osi¹gnê³o liczbê dializowanych (393,3),tj. powy¿ej �redniej krajowej, która wynosi390,0/mln.

Obecnie w Ma³opolsce dzia³a 20 stacjidializ oraz jedna sanatoryjna, w których nakoniec 2011 roku leczono ³¹cznie 1643 cho-rych w tym hemodializami 1556 a dializamiotrzewnowymi 87 osób. W województwiepodkarpackim w 14 stacjach dializ leczono³¹cznie 934 chorych w tym hemodializami934 a dializami otrzewnowymi 43.

Dializoterapia a przeszczep nerkiOko³o 10-30% chorych leczonych w pro-

gramie przewlek³ych dializ mo¿e byæ kwali-fikowana do przeszczepu nerki, metody, któ-ra obok dializoterapii stanowi preferowan¹formê leczenia nerkozastêpczego, po-wszechnie stosowan¹ na ca³ym �wiecie.Przeszczepienie nerki nie tylko wyzwala pa-cjentów od leczenia dializami, ale tak¿e zna-cz¹co poprawia komfort i jako�æ ich ¿ycia.

Pierwszy przeszczep nerki w Krakowiez udzia³em Prof. Zygmunta Hanickiego wy-kona³ w 1975 r. zespó³ Prof. Mieczys³awaPolitowskiego. £¹cznie w ramach realizacjitego programu przeszczepiono 9 nerek.Podstawowe leczenie immunosupresyjnestosowane w tym okresie obejmowa³o: ste-roidy i azatioprynê.

W 1992 r. wznowiono w Krakowie prze-szczepianie nerek w oparciu o wcze�niej-sze szczegó³owe przygotowania Zespo³uKliniki Nefrologii przy wspó³pracy z I Klinik¹Chirurgii Ogólnej i Zak³adem ImmunologiiPolsko-Amerykañskiego Instytutu Pediatrii.Liczba wykonywanych z powodzeniem za-biegów przeszczepienia nerki systematycz-

Rycina 25Go�cie w gabinecie kierownika Kliniki Nefrologii. Od lewej stoj¹: Prof. W. Chrzanowski. Dr R. Wnuk, Prof. J.P.Grûnfeld, Prof. A. Ksi¹¿ek, Prof. B. Rutkowski, Prof. K. Olgard, Prof. A. Heidland, Prof. W. Su³owicz, Prof. E.Ritz, Prof. F. Kokot, Prof. M. My�liwiec.Guests in the office of the Head of Department of Nephrology. Standing from the left: Prof. W. Chrzanowski,Dr R. Wnuk, Prof. J.P. Grûnfeld, Prof. A. Ksi¹¿ek, Prof. B. Rutkowski, Prof. K. Olgard, Prof. A. Heidland, Prof.W. Su³owicz, Prof. E. Ritz, Prof. F. Kokot, Prof. M. My�liwiec.

61Nefrologia i Dializoterapia Polska � 2012 � 16 � Numer 2

nie wzrasta, chorzy otrzymuj¹ wspó³cze�niestosowane leczenie immunosupresyjne i dokoñca 2011 roku wykonano ³¹cznie 354transplantacji. Zespó³ kliniki obejmuje opie-k¹ wiêkszo�æ tych pacjentów oraz chorychprzekazanych z innych o�rodków transplan-tacyjnych. £¹cznie opiek¹ ambulatoryjn¹ wklinice objêtych jest ponad 600 chorych zprzeszczepion¹ nerk¹.

Dzia³alno�æ naukowo-dydaktycznaW minionych latach zespó³ Kliniki Ne-

frologii realizowa³ badania nad toksynamimocznicowymi i ich oddzia³ywaniem nauk³ad immunologiczny chorych z mocznic¹.Istotnym nurtem dzia³alno�ci naukowej kli-niki by³y badania nad komórkami dializatuotrzewnowego chorych leczonych przerywa-n¹ dializ¹ otrzewnow¹. Szereg prac po�wiê-conych zosta³o zastosowaniu rekombinowa-nej ludzkiej erytropoetyny w leczeniu niedo-krwisto�ci nerkopochodnej. W ostatnich la-

tach badania realizowane w Klinice dotycz¹problematyki przewlek³ej choroby nerek(PChN), zaburzeñ w zakresie gospodarkiwapniowo-fosforanowej w przebiegu PChNoraz problematyce przyspieszonego rozwojumia¿d¿ycy w tej grupie chorych.

Klinika Nefrologii aktywnie uczestniczyw dzia³alno�ci dydaktycznej w zakresie cho-rób wewnêtrznych i nefrologii dla studentówkrajowych i zagranicznych. Jest uznanymo�rodkiem realizacji badañ klinicznych.

Przy wspó³pracy Kliniki wydawane s¹ 2czasopisma: Przegl¹d Lekarski (najstarszePolskie czasopismo medyczne wydawaneod 1862 r.) oraz Nefrologia i DializoterapiaPolska utworzona w 1997 roku.

Aktualnie w Klinice pracuje ³acznie 208osób w tym: 23 lekarzy, 131 pielêgniarek, 9techników, 10 pracowników administracji ipersonel pomocniczy. W okresie funkcjono-wania Kliniki przeprowadzono 5 przewodówhabilitacyjnych oraz 40 przewodów doktor-

skich (rycina 19).W ramach dzia³alno�ci szkoleniowej or-

ganizowano oprócz regularnych spotkañnaukowo-szkoleniowych dla lekarzy Klinikii makroregionu konferencje o zasiêgu kra-jowym lub miêdzynarodowym takie jak: Kon-ferencja Polskiego Towarzystwa Nefrolo-gicznego (1986 r.), Progress in Nephrolo-gy -1992 r. (rycina 20), Donau Symposiumof Nephrology -1996 r. (rycina 21, 22, 23),Nephrology Summer School - lata 1995,1997 i 1999 (rycina 24), Reuse or no use(2001 r.), Zjazd Polskiego Towarzystwa Ne-frologicznego (2005 r.). Od 15 lat corocz-nie organizowane s¹ Ma³opolskie Spotka-nia Nefrologiczne.

W Klinice mieli�my zaszczyt go�ciæ takznakomitych nefrologów z zagranicy jak:Prof. Eberhard Ritz, Prof August Heidland(Niemcy), Prof. Justin Silver (Izrael), Prof.Robert Narins, Prof. Morrell Avram, Prof.Shaul Massry, Prof. Frederick Merkel (USA),Prof. Olaf Haimburger, Prof. Nick Topley, DrJames Tattersall, Dr Roger Greenwood, DrPaul Harden (Anglia), Prof. Francesco Lo-catelli, Prof. Guido Bellinghieri i Prof. Vicen-zo Savica (W³ochy), Prof. Miroslav Mydlik(S³owacja), Prof. Tilman Drueke, (Francja),Prof. Bryce Kiberd, Dr Romuald Panek (Ka-nada) i wielu innych (rycina 25, 26, 27).

Ukoronowaniem dzia³alno�ci Kliniki Ne-frologii w okresie ostatnich 50 lat bêdzieKonferencja po³¹czona z Kursem ERA-EDTA "Progress in Nephrology and Trans-plantation" z udzia³em wybitnych nefrologówkrajowych i zagranicznych.

Podsumowuj¹c dorobek kliniki z okazjijubileuszu 50 lecia wykonania pierwszej he-modializy w Krakowie mo¿na stwierdziæ, ¿echoæ lista dokonañ jest d³uga a wspó³cze-sne oddzia³y dializ s¹ nowocze�nie wypo-sa¿one i w pe³ni zabezpieczaj¹ potrzeby wzakresie dializoterapii to przed zespo³emstaj¹ nowe zadania. Najwa¿niejsze z nichto zwiêkszenie liczby przeszczepów nerekoraz odsetka chorych dializowanych, którzymog¹ z tej formy terapii skorzystaæ oraz ob-ni¿enie wysokiej �miertelno�ci w grupie pa-cjentów z przewlek³¹ chorob¹ nerek.

Pi�miennictwo1. Alwal N.: Leczenie sztuczn¹ nerk¹1000 przypadków

w latach 1946-1958. Pol. Arch. Med. Wewn. 1960,30, 675.

2. Brescia M.J., Cisino J.E., Appel K. et al.: Chronichemodialysis using venipuncture and a surgicallycreated arteriovenous fistula. N. Engl. J. Med. 1966,275, 1089.

3. Fa³da Z.: Historia powstania i rozwoju O�rodka Dializw I Klinice Chorób Wewnêtrznych Akademii Medycznejw Warszawie. Nefrol. Dial. Pol. 2009, 13, 26.

4. Hanicki Z.: "Sztuczna nerka" Mo¿liwo�ci zasto-sowania i próba wyt³umaczenia dzia³ania. Przegl.Lek. 1949, 8, 241.

5. Hanicki Z.: "Sztuczna nerka" Wyniki badañpracownianych. Przegl. Lek. 1950, 6, 1.

6. Hanicki Z.: O zewn¹trzustrojowej dializie krwi zapomoc¹ sztucznej nerki. Pol. Tyg Lek. 1957, 12, 1.

7. Ostrowski J., Rutkowski B.: Pocz¹tki dializoterapiiw Polsce. Via Medica Gdañsk 2011.

8. Ostrowski J., Rutkowski P., Rutkowski B.: Historialeczenia nerkozastêpczego. W: Rutkowski B. (red).Leczenie nerkozastêpcze. Wydawnictwo CzelejLublin 2007, 1.

9. Rutkowski B, Lichodziejewska-Niemierko M.,Grenda R. i wsp.: Raport o stanie leczenianerkozastêpczego w Polsce 2008. Gdañsk, 2010.

Rycina 26Wizytacja w Klinice Nefrologii Prof. Fridericka Merkel z USA. Od lewej Dr M. Ku�niewski, Prof. Merkel Prof. W.Su³owiczProf. Friderick Merkel from USA visiting the Department of Nephrology. From the left: Dr M. Ku�niewski, Prof.Merkel, Prof. W. Su³owicz.

Rycina 27Wizytacja w Klinice Nefrologii delegacji Dolhause University z Halifaxu (Kanada) od lewej B. Kiberd z rodzin¹oraz Dr R. Panek z ma³¿onk¹.Dolhause University from Halifax (Canada) delegation in Departmet of Nephrology. From the left: Prof. B.Kiberd with family and Dr R. Panek with his wife.