2013 – 10 – 04

Historia symfonii XVII – XVIII i XIX wiek

Symfonia 1700 – 1730

Sinfonie – pojęcie to wiąże się z gatunkiem operowym; muzyka instrumentalna rozpoczynająca

spektakle operowe.

Jeden z najważniejszych gatunków.

Uwolnienie się sinfonii od opery to moment narodzin symfonii.

Napisanie symfonii – wyznacznik mistrzostwa kompozytorskiego.

W poł. XVII wieku wykształcił się we Francji gatunek uwertury. – to było modelowe otwarcie dzieła

operowego uwertura francuska.

Miała ona charakter ceremonialny, np. wejście króla.

2 częściowa: 1cz. wolno, w rytmie punktowanym/2cz. szybka. Ten model uwertury

francuskiej został zaadaptowany przez włoskich kompozytorów.

Dominowała w Wenecji (przeniesiona tam przez Cavalliego).

Materiał niezależny od dzieła operowego.

Po 1750 – uwertura francuska już nie spotykana w partyturach

Na początku XVIII wieku we włoskiej muzyce operowej pojawił się drugi typ uwertury: Sinfonia 3-

częściowa. Składała się z następujących części:

1. Szybka – allegro/vivace;

2. Andante;

3. Taneczna: allegro lub vivace.

Dominowała na południu Włoch, na północy dominowała uwertura francuska.

Benedetto Marcello – „Teatro Alla moda” (1721; Wenecja) – wyśmiewał się z sinfonii 3-

częściowej. Satyra na temat głupoty wokół teatru operowego; zwłaszcza w Wenecji.

1. Ustęp francuski (w 16stkach)

2. Część wolna w tej samej tonacji

3. Menuet albo gigue.

Johann Adolf Scheibe, wg tego pana:

Sinfonie, które rozprzestrzeniły się poza Włochami często miały nawet 4 części.

Zjawiskiem zupełnie nowym sinfonia prosta, dwuczęściowa.

Muszą być napisane w stylu włoskim.

Johann Mattheson:

„Sinfonia wymaga obsady smyczków i instrumentów dętych, a mimo to nie ma prawa

być tak bogata i bujna w brzmieniu, jak wielki koncert” /traktat Kapelmistrz

doskonały/

Faworyzował uwerturę francuską.

Johann Walter – próbował rozróżnić model włoski od francuskiego; kuzyn Bacha.

Johann Joachim Quantz:

Sinfonie kończą się menuetem.

Antonio Planelii również opisuje sinfonię:

1. Allegro (2 częściowe :||:)

2. Część wolna

3. Menuet/Gawot/Trio

Formy taneczne wprowadzane do form cyklicznych będą miały trio.

Pierwsza znana 3-częściowa sinfonia operowa (w stylu neapolitańskim):

„Uwertura do dzieła”, Alessandro Scarlatti: Tutto il mal non per nuocere (1681); z

basso continuo. Charakterystyczny układ części: szybka/wolna/szybka.

Drezno i Warszawa – centrum opery neapolitańskiej. W Warszawie kapelmistrzem był Hasse.

Po 1730 roku sinfonia staje się samodzielna, zaczyna uwalniać się od kontekstu operowego. Odrywa

się zupełnie, gdy zaczyna krążyć jako samodzielna partytura. Sinfonie były odpisywane,

przepisywane, przemieszczały się po całej Europie.

Sinfonia 3-częściowa – Rzym i Neapol (m.in. Scarlatti) – Wenecja nie!

W Wenecji po raz pierwszy u Carla Francesca Pollacola

Giovanni „Il Trionto di Camilla”, Neapol 1679.

Z jakimi gatunkami można łączyć sinfonię?

Podobnie jak sinfonia 3-częściowy był koncert: szybka/wolna/szybka – analogicznie.

sinfonia operowa naśladuje model instrumentalny.

Nie była zatem gatunkiem abstrakcyjnym.

Concerto na cały zespół a sinfonia operowa różnią się tylko funkcją:

Sinfonia – funkcja praktyczna – nie do zachwycania się – daje sygnał do rozpoczęcia

przedstawienia, część I pozwala cieszyć się publiczności, zatem musi zacząć się

głośno: trąbki, oboje, waltornie, kotły – też po to, żeby dać ludziom sygnał: hej,

gramy, prosimy o ciszę.

W muzyce autonomicznej instrumentalnej nie ma takiej potrzeby.

Część II – tutaj ludzie zaczynają słuchać to miło.

Część III – mniejsza obsada, ale ludzie nadal słuchają.

W sinfonii operowej musi być charakterystyczny motyw, punktowany, nie może

rozpocząć się kantyleną, lecz prymitywnie, sygnałem.

Sinfonia rozwinęła się z muzyki koncertującej.

Około 1700:

3-częściowy model sinfonii: zestawione wszelkie konstrukcje muzyki instrumentalnej;

muzyka instrumentalna koncertująca i taneczna połączone wolnym kantylenowym,

melodycznym ustępem.

W sinfonii operowej nie ma miejsca dla zasady koncertowania.

Sinfonia operowa nośnikiem możliwości wykonawczych danego zespołu; wyodrębniają się

style danych ośrodków.

Od czasów Scarlattiego – kompozytorzy długo powtarzali ten 3-częściowy model.

/nie każdy teatr operowy miał w obsadzie trąbki/

Vivaldi:

- uwertura do opery „Olimpiada”

- przykład I części

- nie było trąbek i kotłów, ale to dlatego, że Vivaldi skomponował to dla swojego

mobilnego zespołu

Sinfonia – wyraziciel możliwości wykonawczych

Szczególnie istotną chwilą usamodzielnienia się sinfonii operowej jest twórczość:

(!) Ch. W. Glucka (Orfeusz i Eurydyka).

Wychodził on z założenia, że sinfonia operowa nie może być gatunkiem samodzielnie

funkcjonującym bez powiązania z treścią dzieła;

Postulował, by po tych 50 latach jej samodzielności powiązać sinfonię z pierwszą częścią

opery i nie może od nich odstawać.

Ok. 1750 roku powstają sinfonie, które należy traktować jako samodzielne utwory instrumentalne.

Po 1700 będą też sinfonie nie powiązane z dziełem operowym.

Pierwszy samodzielny utwór: Alessandro Stratella, Sinfonia Piu Instrumenti.

Utwór 3-częściowy.

Z założenia kompozycja indywidualna bez powiązania z dziełem operowym.

Giuseppe Sammartini

Odłączył sinfonię od dzieła operowego w pełni świadomie. Tworzył ich wiele do

wykonywania w trakcie koncertów publicznych.

Na gruncie sinfonii kształtuje się model dwuczęściowy; model binarny z repetycją od toniki do

dominanty i powrotem bez większych odchyleń w modulacji; zwolniony rytm harmoniczny; przebiegi

trójdźwiękowe częstsze niż skomplikowane polifonie; w prostych strukturach harmonicznych

kształtują się proste tematy; zatem pierwsze sinfonie Sammartiniego są średnio atrakcyjne ; w

ramach binarnych kształtuje się ośmiotaktowy temat – forma okresowa.

2013 – 10 – 18

Początki orkiestry i sinfonii koncertowej

Początki gatunku wiążą się z procesem wykształcenia się nowoczesnej orkiestry i gry

orkiestrowej

Orkiestra – pojęcie pierwotnie związane z teatrem, nazwa miejsca śpiewaków w Grecji np.

Nazwa miejsca została przeniesiona na zespół

Jeszcze wiek XIX – w teatrach operowych miejsce zasiadania orkiestry nazywa się orkiestrą

XVIII – kapele dworskie stają się powoli orkiestrami, przynajmniej od strony pojęciowej

Meastro di Capella – kapela a orkiestra, niejednoznaczność językowa

Kapele królewskie – różne funkcje – Granie w kaplicach, balach

Traktaty Matthesonna z pojęciem Orchestre (orkiestra w tytule), Hamburg, Das neu-eroffnete

Orchestre 1713, Das beschultzte Orchestre 1717, Das forschende Orchestre 1721

Mattheson – orkiestra w sensie zespołu instrumentalnego

Ale nie każdy zespół, który działał na dworach można było nazwać orkiestrą

Etapy kształtowania faktury orkiestrowej

1) Uformowanie obsady smyczkowej a przez to faktury całego bloku instrumentów

smyczkowych,

faktura smyczkowa = glosy zewnętrzne: skrzypce I i viole (bas) + głosy wewnętrzne: skrzypce

II i viole (altówki)

czyli w XVIII wieku kwartet smyczkowy, dopiero później rozrasta się do kwintetu, gdy

usamodzielnia się wiolonczela i kontrabas

kwestia lokalna i tradycji, które z tych instrumentów występowały obowiązkowo

2) Dołączenie do zespołu smyczków par instrumentów dętych: 2 obojów, 2 rogów, 2 trąbek,

potem 2 fletów

Rogi albo trąbki traktowane niekiedy zamiennie

W zależności od potrzeb występowały jeszcze kotły (grały równocześnie z trąbkami)

Zasada dublowania

3) Zapis partyturowy – Myślenie orkiestrowe realizuje się przez zapis partyturowy przede

wszystkim

Czasami w partyturach nie było np. obojów, gdyż było oczywiste, że dublowały flety

4) Odchodzenie kompozytorów od myślenia kategoriami basso continuo – to też symptom

myślenia orkiestrowego, bo rozpisywanie na głosy, myślenie pionem czyli harmonią a nie

poziomem czyli kontrapunktycznie, polifonicznie

Pojawianie się kadencji, okresów, motywów

Basso continuo jako praktyka wykonawcza była sobie nadal

Porzucenie tradycji barokowej

Haydn dopiero w 49 symfonii rezygnuje z basu generalnego.

Partytury XVIII

Osobno skrzypce pierwsze i drugie, często grały razem

Viole często grały z basem, dublowanie

Osobno basso continuo: głos wiolonczeli dublował fagot, kontrabas + instrumenty klawiszowe

i strunowe szarpane, nie ma osobnego głosu dla klawesynu czy wiolonczeli…

Nie było osobnego głosu dla tego, który dyrygował

Para obojów dubluje skrzypce I i II

Flety, rogi i trąbki jako instrumenty samodzielne

Stała obsada orkiestry XVIII wieku to również dwa klawesyny

Flety Traverso weszły do składu orkiestry trochę później, wcześniej były koncertujące –

solowe

We włoskich zespołach orkiestrowych nie było flecistów

Lata 20… rogi, waltornie przyjęte do instrumentarium dworskiego z myśliwskiego

Waltornie i rogu od XVII wieku kojarzone z myślistwem i polowaniem

Każdy szanujący się władca utrzymywał własną orkiestrę myśliwską – nawet 12 waltornistów

Trąbki przejęte z ceremoniału wojskowego.

Tonacja D albo C jeśli były trąbki i waltornie.

Kotły rzadko odnotowywane w partyturach.

Przykładowe składy orkiestr operowych w I połowie XVIII w.

Teatro San Carlo – Neapol (1737) najbardziej znaczący do połowy XVIII

24 skrzypiec, 6 altówek, 3 kontrabasy, 2 klawesyny, 2 oboje, 3 fagoty, 2 trąbki, wówczas nie

było to dysproporcją, smyczki rozłożone wzdłuż orkiestry a nie w grupach

King’s Theatre – Londyn (1737)

22 skrzypce, 5 wiolonczel, 2 kontrabasy, 3 flety, 3 oboje, 2 fagoty, 2 rogi, 2 klawesyny (skład

bardziej niemiecki niż włoski)

Drezno – opera dworska (1734)

12 skrzypiec, 4 altówki, 5 wiolonczel, 2 kontrabasy, 3 flety, 3 oboje, 2 fagoty, 2 rogi, 2

klawesyny, kapela wysoko, nawet na równi ze sceną

Klawesyn z kapelmistrzem po środku

Hafkapelle, potem Staatskapelle

Berlin – opera dworska (1754)

12 skrzypiec, 4 altówki, 4 wiolonczele, 1 viola da gamba, 2 kontrabasy, 4 flety, 3 oboje, 4

fagoty, 2 rogi, 2 trąbki, klawesyn

Wówczas rozkwit gry fletowej, bo Fryderyk II był wirtuozem tego instrumentu

W każdym mieście w każdym ośrodku orkiestra miała inne ustawienie

Budowa dwuczęściowa i grupowanie taktów zasadą kontrukcji:

2 + 2 + 2 + 2 = 4 + 4 = 8

Model binarny o prostym planie harmonicznym

T ---- D D---- T

Ustabilizowanie modelu sinfonii i nadanie mu ostatecznego kształtu pozwalającego na przejście do

modelu czteroczęściowego w latach 1730 – 1750

Nicola Antonio Porpora (Wiedeń)

Leonardo Leo

Leonardo Vinci

Giovanni Battista Pergolesi

Johann Adolf Hasse (Drezno)

Model I ustępu sinfonii

Od a do a1 (tonika do V)

Twórczość symfoniczna niezależna od opery w środowisku dworskim niemieckim około XVIII

Drezno

Jan Dismas Zelenka Simphonie a 8 concertanti (ZWV 189) – pierwsza zachowana sinfonia w

zbiorach drezdeńskich, pierwsza próba nazwania autonomicznej muzyki instrumentalnej

symfonią, składa się z 5 części, na 8 instrumentów koncertujących, kompozytor myśli jeszcze

w kategoriach barokowych, raczej instrumenty koncertowe niż orkiestra sama w sobie, zm. w

1745 r., swobodny koncert instrumentalny ( zbliżony model do 1 koncertu branderburskiego

Bacha)

1. Allegro, 2. Andante, 3. Capriccis/Tempo di Gavotta, 4. Aria (da Capriccis), 5. Menuet

1 – Menuet 2 – Menuet 1 (da capo)

Johann Baptist Georg Neruda (sinfonie) – kompozytor czeski

Gottlob Harrer (19 sinfonii) – działał na dworze drezdeńsko-warszawskim, był kapelmistrzem,

3 powstały w Warszawie

Neruda i Harrer pisali sinfonie o charakterze świeckim i religijnym

Berlin

Carl Heinrich Graun – kapelmistrz, kompozytor

Johann Gottlieb Graun (ok 100 sinfonii) – młodszy brat Carla, 100 świadczy już o jakiejś

odrębności gatunku

Franz Brenda

Carl Philipp Emanuel Bach (18) – na ogół trzyczęściowe, traktował sinfonię jako gatunek

indywidualny

Sachsen-Zerbst

Johann Friedrich Fasch (19)

Kassel

Fortunato Chelleri

Johann Joachim Agrell

Rudolstadt

Christian Gotthelf Scheinpflug (25)

Buckenburg

Johann Christoph Friedrich Bach

Sachsen- Gotha

Georg Benda (30)

Mecklemburg

Johann Wilhelm Hertel

Johann Christian Hertel (24)

Darmstadt

Christoph Graupner

Johann Samuel Endler

Karlsruhe

Johann Melchior Molter

Jako, że gatunek zaczął się klarować to…

Wzrost zapotrzebowania na muzykę instrumentalną o zwiększonej obsadzie, zapotrzebowanie

na to, żeby je pisać

Krążenie sinfonii po różnych ośrodkach

Nowy repertuar implikuje rozrost obsad w różnych ośrodkach

Lipsk – szczególny ośrodek miejący wpływ na rozprzestrzenianie się partytur sinfonii, bo

mieli dobrą drukarnię/wydawnictwo: Breitkopf – solidną kopiarnię mieli, mieli duży zbiór

kompozycji w swoim archiwum + kopiści, którzy przepisywali odręcznie

08 – 11 – 2013

Szkoła starowiedeńska

Nazwa ta nie jest wynikiem istnienia jakiegoś skupiska kompozytorów w danym miejscu

Ot taki problem terminologiczny…

Odnosi się do grupy twórców podobnych do siebie swoim stylem kompozytorskim,

poprzedzali klasyków wiedeńskich

Gallant – styl przejściowy (?)

Odnosi się do grupy zjawisk w muzyce

Połowa XVII wieku… coś z kształtowaniem się opery 4 częściowej.

Koegzystencja w Wiedniu tradycji włoskiej

Wiedeń ośrodkiem opery włoskiej (staro)

Opera zdominowała życie muzyczne dworu

Kapelmistrzowie kapeli cesarskiej ---- Ci nie należą do szkoły starowiedeńskiej!!!

Antonio Draghi

Marc Antonio Ziani

Johann Joseph Fux (napisał traktat o kontrapunkcie)

Antonio Caldara

Georg Reutter

Cesarze habsburscy byli bardzo muzykalni

Wykształcenie muzyczne było obowiązkowe dla członków rodziny cesarskiej.

Mogli sami wykonywać utwory wieloinstrumentalne.

Złote czasy muzyki w Wiedniu, najlepsza kapela w Europie (130 osób ok.). (od Ferdynanda do Karola

I) ---- skończyły się w 1740. Maria Teresa objęła tron i zredukowała wielkość kapeli do 20 osób. Bo

brak kasy. Nie przepadała za Włochami więc na kapelmistrza mianowała Georga Reuttera

(równocześnie kapelmistrz w katedrze św. Szczepana). U niego pierwsze kroki stawiał Haydn.

Na kastratów szły gigantyczne pieniądze.

W złotych czasach Wiedeń przyciągał muzyków z całej Europy. W czasach Marii Teresy Wiedeń nie

był już w stanie wchłonąć tylu muzyków. Było mnóstwo bezrobotnych muzyków.

Nadprodukacja muzyków zdeterminowała powstanie wielu instytucji muzycznych. Zaczynają

wytwarzać się instytucje koncertów muzycznych. Popularne staje się granie uliczne, gra w

kawiarniach w I połowie wieku XVIII.

Bogatsze mieszczaństwo zaczęło kształcić się muzycznie i zatrudniać tych biednych bezrobotnych.

Muzykowanie domowe coraz popularniejsze.

Takie muzykowanie kawiarniane, plenerowe, uliczne, ogrodowe jednym z najważniejszych nurtów

życia muzycznego, niezależne od życia na dworze. W związku z tym nurtem narodziły się nowe

gatunki: serenada, kasacja, divertimento, nokturn.

Divertimento

(od divertire – sprawiać przyjemność)

Forma instrumentalna powszechna w XVIII wieku

Połączenie cechy suity z cechami symfonii, taka forma pośrednia, w zasadzie pochodzi od

suity, pisali m.in. Mozart, Haydn

Funkcje na ogół użytkowe, miała towarzyszyć innym aktywnością natury towarzyskim, nie

podziwiało się go.

Charakterystyczna zamienna liczba część (od 1 do 12)

Ogólna forma muzyki rozrywkowej o tanecznej charakterze ze zmienną obsadą (Tafelmusik –

obiadowano, kolacjonowano a w rogu gdzieś grano)

Generalnie kompozycja instrumentalna, na małe zespoły instrumentalne o różnej obsadzie, np.

tria, kwartety smyczkowe, orkiestrę.

Najwcześniejsze użycie terminu divertimento: Carlo Grossi (1681), zbiór Il divertimento

de’grandi: musicie da camera, o per servizio di tavola ---- muzyka bankietowa

Najbardziej reprezentatywny gatunek dla XVIIIwiecznej muzyki plenerowej

Divertimento czymś lżejszym niż symfonia

Tańce w divertimentach: menuety, gawoty, marsze

Arie – mogą występować w div.

Pisali je wszyscy najwybitniejsi kompozytorzy tamtych czasów.

Wolfgang Amadeusz Mozart:

Przykłady twórczości divertimentowej – divertimenta:

D-dur KV 136

B-dur 137

F-dur 138

(późniejsze)

Divertimento D-dur KV 334

Divrtimento Es-dur KV 583

Bartok, Strawiński (Pocałunek Wieszczki) też pisali. Juan Rodriguez (1982, Concerto como un

divertimento).

Kasacja

(od włoskiego cassare – powiedzieć do widzenia, łac. Qassatim – uliczny, niem. Gausse – uliczka)

Kompozycje plenerowe

Wieloczęściowe

Obsadzano je najczęściej podobnie jak divertimenta, serenady i nokturny cc czasami

zaczynały się marszem

Niewiele różniły się od divertimenta

Zaczynały i kończyły się z reguły marszem

Haydn też pisał

Stricte uliczny

Przykładowe działa z gatunku:

Mozart

Cassacione D-dur KV62a = KV 100

Cassacione B-dur KV63a = KV 99

Nokturn

(dosłownie w nocy, nocą)

Forma muzyczna znana jeszcze z czasów baroku

Obsada i układ części nieustabilizowane

W połowie wieku XVIII określenie często jest zamienne z serenadą

Muzyka rozrywkowa w domach książęcych, przede wszystkim muzyka instrumentalna

Przykłady

Mozart: Serenada Notturna D-dur KV 239, KV 438

Serenada (aubada przeciwieństwo – kompozycja wykonywana z rana)

(wł. Sereno, al. Sereno pod wieczornym niebem, ciepłym niebie, pogodnym; też sera wieczór)

Od połowy XVIII wieku generalnie utwór instrumentalny o szczególnym charakterze z dużą

liczbą części

Obsada często z instrumentami dętymi (oboje, fagoty, rogi, klarnety), co było szczególnie

przydatne w muzyce na wolnym powietrzu

Często marsz na początku i końcu utworu, ażeby ukochane pod oknem wiedziały, że coś się

dzieje

Wiele części o charakterze wolnym, generalnie ilość części nieustabilizowana

Mają charakter uspokajający

Zawsze więcej części niż sonata

Serenada jest lżejsza i swobodniejsza

Mozart

Serenada na instrumenty dęte B-dur, KV 361/370a

E-dur KV 375

Eine kleine Nacht Musik KV 525

Posthornserenade KV 320, Haffnerserenade KV 250

Feldpartien – serenady na instrumenty dęte (Feld Partiten)

Haydn, Feld Partiten na 2 oboje, 2 roki, 3 fagoty (1780), Feldparthie f-dur Hob. II, 44

Ludwig van Beethoven, Trio C-dur op. 87 na dwa oboje i rożek angielski

Feld – że pole, czyli to też muzyka plenerowa

Za mistrza Feld Partiten uważa się Haydna. Doświadczenia Haydna z pisania tych utworów wpłynęły

na jego symfonie.

Kompozytorzy ćwiczyli się tutaj (w tym gatunku) jeśli chodzi o właściwości instrumentów dętych.

Serenada funkcjonuje w kompozycjach od połowy XVIII do XX

Przykładowe serenady:

Na dętą

Antonin Dvorak (op 44)

Mozart (Nacht Musik c-moll)

Antonio Salieri

Na smyczkową

Max Bruch

Antonin Dvorak

Edward Elgar

Robert Fuchs

Josef Suk

Piotr Czajkowski

Mieczysław Karłowicz

Na pełną orkiestrę

Brahms

Mozart

Max Reger

Twórcy z kręgu szkoły starowiedeńskiej (ważne!)

Georg Reutter (1708 – 1772)

Georg Matthias Monn (1717 – 1750) – konserwatywny, w roku 1740 napisał Symfonię D-dur

o następującym układzie części: Allegro, Aria – Andante un poco, Menuet, Allegro (uznawana

za pierwszą czteroczęściową symfonię w historii muzyki)

Georg Christian Wagenseil (1715 – 1777), we wczesnej symfonii D-dur z początku lat 40tych

(ale po Monnie) zastosował model czteroczęściowy symfonii z menuetem jako ustępem

drugim, bardziej postępowy niż Monn, jego dzieła drukowano

Matthaeus Schloger (1722 – 1766)

Florian Leopold Gassmann (1729 – 1774) cykl czteroczęściowy w symfoniach pojawia się u

niego dopiero Okołu roku 1770, ale z wykształconym w pełni allegro sonatowym z

ekspozycją o dwóch tematach i kodą w I części

Carlos d’Ordonez (1734 – 1786) preferował model 3częściowy, niektóre jego symfonie

wcześniej przypisywano ze względu na ich wysoki poziom artystyczny Haydnowi

Leopold Hoffmann (1738 – 1739) symfonie zaczął pisać już na początku lat 60tych w wielu z

nic realizując model czteroczęściowy

Carl Ditters von Dittersdorf (1739 – 1799) autor ponad 100symfonii, w tym wielu o

charakterze programowym (np. Sinfonia Nel gusto di cinque nazi oni – niemieckie allegro,

włoskie Andante, angielskie Allegretto, francuski Menuet i tureckie trio oraz wielojęzyczny

czyli mieszany stylistycznie) finał z 1767, Exprimant les Metamorphoses d’Ovide z roku 1785

Jan Vanhal (1739 – 1813) eksperymentował z porządkiem części w symfoniach

Michael Haydn (1737 – 1806) brat Józefa działający w Salzburgu od 1763 aż do śmieci, gdzie

pełnił funkcję kapelmistrza w klasztorze św Piotra, zidentyfikowano jego 52 symfonie

(ostatnia z roku 1789) Większość z nich była czteroczęściowa z menuetem jako częścią drugą

lub trzecią, przypisywana Mozartowi Symfonia G-dur KV 444 to dzieło Michałą Haydna (do

którego część wolną dopisał Mozart

Joseph Haydn (1732 – 1809)

Leopold Mozart (1719 – 1787) ojciec Mozarta miał również swoje zasługi w rozwoju formy

symfonii, to on poniekąd w swojej twórczości stabilizuje cykl czteroczęściowy, a większość

jego symfonii poprzedzona była wstępem

Divertimento – układ (u Haydna kwartety smyczkowe tak wyglądają)

1. Allegro

2. Menuet

3. Andante

4. Menuet

5. Allegro

2013 – 11 – 15

Szkoła Mannheimska

Dotyczy stylu, muzyków, samej orkiestry, wynalazków gry orkiestrowej

Druga połowa wieku XVIII

Książę Karl Theodor (1724 – 1799)

Elektor Nadrenii Palatynatu w latach 1742 – 1777, od 1777 elektor Bawarii

Do dyspozycji miał artystów którzy właśnie tracili pracę na różnych dworach w Europie, z

różnych przyczyn, np. z powodu wojen

Stworzył orkiestrę z najlepszych muzyków na początku lat 90tych

W bardzo krótkim czasie w Mannheimie pojawiła się grupa świetnych muzyków i

kompozytorów

Johann (Wenzel Anton) Stamitz (1717 – 1757)

Kompozytor pochodzenia czeskiego

Zainicjował rozwój i powstanie tej orkiestry, zatrudniony na stanowisku kapelmistrza

Idea: Stworzenie zespołu, który będzie wstanie wykonywać najbardziej skomplikowane

fakturalnie utwory, jakie mogły wówczas powstać

Stamitz narzucił całej szkole mannheimskiej pewien styl

Jego orkiestra w zakresie dynamiki przewyższała wszystkie inne zespoły w Europie, jest to

legenda nie do zweryfikowania, piano najcichsze, forte najgłośniejsze

Orkiestra

Nagłe crescenda, niezwykłe zmiany dynamiczne, szybka zmiana fortepianu – to elementy,

które szkoła doprowadziła do perfekcji, ale nie są to nowe wynalazki

Rakieta mannheimska, sforzando

Precyzja gry i wirtuozostwo

Prezentowała się regularnie raz na tydzień w tzw. Sali Rycerskiej, regularne koncerty

nazywane były akademiami – piątkowe koncerty

Słuchaczami: elektor i jego rodzina, zaproszeni goście, dworzanie

Na koncerty była dopuszczana część słuchaczy spoza dworu – musieli stać i byli sznurem

oddzieleni od reszty – instytucja koncertów półpublicznych (najwcześniejsza z form

koncertów publicznych)

Książę Theodor zatrudnił Stamitza, bo odpowiadał mu jego styl, w gustach władcy nie

mieściła się muzyka wokalno – instrumentalna, książę chciał przede wszystkich utrzymywać

orkiestrę, zatem muzyka orkiestry była instrumentalna

Zatem były koncerty, sinfonie, autorstwa Stamitza, ale też utwory kolegów z orkiestry,

zapożyczał też coś co spotkał w Paryżu

Hugo Riemann – wykształcił pojęcie szkoły mannheimskiej, ojciec niemieckiej muzykologii

Crescendo orkiestrowe

Niccolo Jommelli w swojej sinfonii do opery Eumene (1742), w uwerturze crescendo

charakterystyczne dla szkoły mannheimskiej tu się pojawia.

Paryż – duża recepcja muzyki mannheimskiej

Po śmierci Stamitza pozostali twórcy bardziej byli zainteresowani kompozycją niż wykonawstwem

samym w sobie. Zaczynają intensywnie komponować i wybić się. Porzucili cykl czteroczęściowy i

piszą znowu trzyczęściowe sinfonie.

I generacja kompozytorów mannheimskich:

Johann Stamitz – lider, najbardziej postępowy kompozytor, orkiestra zawdzięcza mu: szybkie

odejście od stylu barokowego, a pojawienie się elementów klasycznych, w latach 60tych

grano tam sinfonie 4częściowe z menuetem jako ustępem trzecim (utrwalenie 4częściowego

cyklu jest zasługą orkiestry mannheimskiej), rozbudowywał różne płaszczyzny harmoniczne,

różnicował temat np., za pomocą artykulacji, kompozytor okresu przejściowego, nie odrzucił

totalnie kontrapunktu i basu cyfrowanego, gdy w 1754 wyjechał do Paryża wówczas wszedł

dosadnie w klasycyzm, w 1755 wrócił i wprowadził do orkiestry wszystko co zasłyszał w

Paryżu, np. czteroczęściową koncepcję cyklu, wprowadził również klarnet do orkiestry –

również nowinka z Paryża, zatem zaczął pisać symfonie z klarnetem.

Pierwsze części symfonii zaczynają 8 taktowe frazy, w jednej tonacji, pierwszy temat

bardzo wyrazisty, drugi gdzieś umyka bo jest dużo przebiegów melodycznych,

popisów orkiestrowych, części pierwsze na ogół krótkie, nie ma miejsca na

przetworzenie a tym bardziej na repryzę, układ binarny, druga część kończy się

tematem + repetycja.

Utrwalił model 4częciowy, bo jego symfonie stały się bardzo popularne więc

wydawano je na potęgę, op. 4 – 6 symfonii wydane po śmierci, bardziej popularny we

Francji niż w Mannheimie

Anton Filtz (1726 – 1760) od 1754 – uczeń Stamitza, grał w orkiestrze na wiolonczeli, jego

muzyka najmniej skomplikowana, ale najciekawsza (ponoć), podobno jego symfonie

najbardziej przyciągały publiczność: „naturalna uroda pomysłów”, wprowadzał elementy

muzyki ludowej, też miał dużą recepcję w Paryżu, poniższa symfonia została tam

opublikowana pośmiertnie.

Symfonia g – moll, allegro – andante – menuet – allegro assai, kojarzony ze stylem

berlińskim „styl wzmożonej uczuciowości”, bo w moll. Przed 1760 niewielu pisało

w tonacji g – moll, + crescendo orkiestrowe – w tamtym czasie – zupełnie nowe

rzeczy

G – moll – tonacja, która sprawia, że symfonie stają się genialne…

Franz X. Richter (1706 – 1789) od 1747 do 1769 – balansuje między starym barokowym a

nowym stylem galant, eksperymentował na obszarze symfonii, używał tych samych motywów

we wszystkich częściach utworu, pomysł, żeby wprowadzać koncertujące instrumenty dęte,

autor ok. 70 symfonii, wykonywane w Bonn i Mannheimie

II generacja (zasadniczo wszyscy byli uczniami Stamitza, to Ci co się chcieli wyzwolić), poniżsi

twórcy po śmierci Stamitza wrócili do modelu trzyczęściowgo Stamitza – dwie przyczyny, 1. Pojawili

się Włosi – a model 3częściowy był włoski, 2. W opozycji do Stamitza, co nie jest takie pewne,

Wrosła produkcja symfonii, szkoła zaczęła przytłaczać ilością symfonii, ale zaczęły się pojawiać

podobne rozwiązania w kompozycjach.

Generacja, która wraca do barokowych pomysłów, eksperymentują w zakresie formy muzycznej,

wyraziste formy: np. kontrast dwóch tematów, rozwiązania zbliżone do allegra sonatowego.

Christian Cannabich (1731 – 1789) następca Stamitza na stanowisku koncertmistrza, a potem

kapelmistrz, najbardziej postępowy, jego twórczość przypada na okres Haydna, słuchał go i

uczył się u niego Mozart (znali się przez ponad 20 lat)

Uchodził za kompozytora nowoczesnego pod względem sztuki wykonawczej, np. nowe

ułożenie smyczka, ze skrzypiec na klatce, do skrzypiec na podbródek (!), pionier nowoczesnej

dyrygentury, odstawiał instrument i stawał przed orkiestrą, żeby ją przygotować, odwiedzał

wielokrotnie Paryż, jego dzieła były wykonywane w trakcie concert spirituelle, miał

generalnie sporą recepcję w Paryżu, nowoczesna instrumentacja + crescendo orkiestrowe,

Mozart go bardzo cenił, Cannabich brał udział w prawykonaniu Domeneo Mozarta

Symfonia Es – dur (opublikowana w Paryżu)

Ignatz Holzbauer (1711 – 1783) kapelmistrz od 1753 – gdy Stamitz wyjechał do Paryża

Carlo Toeschi (1724 – 1788) – pochodzenia włoskiego

Franz Beck (1734 – 1809)

Późni kompozytorzy mannheimscy (taka jakby III generacja, wtedy kiedy orkiestra traciła na

znaczeniu)

Karl Stamitz, syn Christiana

Anton Stamitz

Carl Cannabich

Do 1770 – orkiestra była pewną legendą

W pewnym momencie w orkiestrze więcej było kompozytorów niż muzyków.

W 1777 – Theodor się wyprowadza i zabiera ze sobą część muzyków. Orkiestra mannheimska trochę

się zdezorganizowała.

Skład orkiestry ok. 1760

20 skrzypiec

4 altówki

4 wiolonczele

2 kontrabasy

Sekcja dęta z 4 rogami, 2 flety, dwa fagoty

Od połowy XVIII wieku klarnety

Mozart zachwycał się orkiestrą mannheimską nawet w chwili, kiedy traciła ona na znaczeniu. Mozart

pisał jeszcze o kotłach i trąbkach.

Maniery mannheimskie (styl wykonawczy) – pisał o nich Hugo Riemann

Crescendo mannheimskie (crescendo rozwijane przez całą orkiestrę, również decrescendo)

Rakieta mannheimska (pasaż orkiestrowy o kierunku ascendentalnym, melodia często

rozłożona jest w charakterze arpeggiowym

Walec mannheimski – crescendo rozszerzone z melodią wznoszącą opartą na basie

ostinatowym

Westchnienia mannheimskie – maniera barokowa wzorowana na muzycznych figurach

westchnień suspiratio

Ptaszki mannheimskie – naśladownictwo śpiewu ptaków we fragmentach solowych

Pauza generalna – efekt pauzy generalnej w ramach orkiestrowego tutti – całkowitej ciszy po

forte, po czym następuje dalsza gra pełna wigoru, podobna do barokowej figury aposopesis –

publiczność to lubiła

Tremola orkiestrowe – trzydziestodwójki grane przez smyczki

Akordy zrywane – równoczesne pociągnięcie smyczkiem po wszystkich strunach

Sinfonia no 1. D – dur, Haydn, „rakieta mannheimska” na wstępie.

2013 – 11 – 22

Joseph Haydn

31 III 1732 – 31 V 1809

/Symfonie I/

Utwory Haydna zostały skatalogowane przez Anthonego van Hobokena (1887 – 1983),

muzykolog holenderski, uczeń Heinricha Schenkera

Katalog powstawał przez 25 lat.

3 tomy z 1957, 1971, 1978

Centra badań nad muzyką Haydna są dwa: Budapeszt i coś w Austrii…

Katalog podzielony na trzy działy: dzieła wokalne, instrumentalne….

Katalog ustawiony wedle kolejności najważniejszych wg Hobokena gatunków.

Hob. Kategoria:

I. Symfonie (1 – 108) – to dużo!

Ia. Uwertury

II. Divertimenta 4 i więcej częściach

III. Kwartety smyczkowe

IV. Divertimenta w 3 częściach

V. Tria smyczkowe

VI. Duety….

Numeracja symfonii współczesna pochodzi od Eusebiusa Mandyczewskiego *1857 – 1929), ukraiński

muzykolog, kompozytor, dyrygent, inicjator I wydania dzieł wszystkich Haydna. Numeracja symfonii

Haydna nie oznacza chronologii ich powstania.

Joseph Haydns Werks: Erste kritische…., Lipsk 1922

Joseph Haydn Entunrf Katalog (1765) – spisany częściowo przez kompozytora.

Verzichmiss aller derjenigen…

Spisany częściowo w roku 1805 ręką ucznia Josepha Esslera pod dyktando Haydna w posiadaniu

Archiwum Książąt Esterhazych w Budapeszcie.

Haydn przypisał sobie tu sporo dzieł innych kompozytorów

Początki działalności kompozytorskiej:

1740 – śpiewak chóru katedralnego w katedrze św. Stefana w Wiedniu, praca pod kierunkiem

G. Reuttera jun. Jako Kapellknabe

1749 – opuszczenie chóru katedralnego (bo przeszedł mutację…), działalność na „własną”

rękę, uzupełnianie wykształcenia we własnym zakresie, działalność zarobkowa itd., zarabiała

przede wszystkim nauczając, dostał się na naukę do Nicola Porpoli, studiował m.in. traktat

Bacha ad techniki gry na instrumentach klawiszowych.

Na przełomie lat 40/50tych napisał wiele kompozycji należących tematycznie do kręgu szkoły

starowiedeńskiej, tj. serenady, divertimenta. Brał udział w aktywnym muzykowaniu ulicznym,

tam rozbrzmiewały jego dzieła i tak też zarabiał.

Dzięki temu graniu dostał pierwsze poważne zlecenie. Od dyrektora teatru przy bramie

Karynckiej w Wiedniu do przedstawienia Kulawy Diabeł (Der Krumme Tanfel) autorstwa

Johana Feliksa Kurza. Wielu znanych kompozytorów tam debiutowało. Muzyka ta zaginęła,

powstała w 1751 albo 1757).

Do sławy było mu daleko, ale mógł wyżyć

W latach 50tych poznał Pietra Metastazio (?). Zaangażował on Josefa do nauki….kogoś tam

gry na klawesynie. Poprzez Metastazia Haydn nawiązywał kontakty z wieloma

kompozytorami m.in. z Porpolą. Zatrudnił się u niego jako służący, akompaniował uczniom

Porpoly, dostawał tych uczniów, których Porpola nie chciał i w ten sposób nawiązywał

kontakty z wpływowymi arystokratami. Tumm – u nich kogoś tam uczył, bardzo wpływowi,

załatwili mu napisanie muzykę kameralną dla jednego barona. Ten baron polecił go dalej i

trafił w okolice Pilzna, w Dolni Lukavice na dworze Franza Morziny.

1758 – zatrudnienie na dworze hr. Karla Josepha Morzina w Lukavitz (Dolni Lukavice –

Czechy)

Georg August Griesinger (1810) nawet to opisał.

Najwcześniejsze symfonie Haydna powstałe dla hr. Morzin (wg Webstera)

1, 2, 4, 5, 10, 11, 18, 27, 37, 107A

(wg Landona – twórca jednej z czołowych prac dotyczących Haydna)

1, 37, 18, 19, 2, B, 16, 17, 15, 4, 10, 32, 5, 11, 33, 27, A, 3, 20 (3?, 15?) – w podanej kolejności

Symfonia nr 107 – A

Symfonia nr 108 – B

Stworzył taki podział symfonii:

3 częściowe – nawiązują do modelu włoskiego

4 częściowe – model wiedeński (allegro – andante – menuet – allegro/presto[jakaś część

szybka na zakończenie]) istnieje możliwość zamiany kolejność andante – menuet na menuet -

andante

4 częściowe w konserwatywnym układzie formalnym da chiesa (adagio[rzadziej andante] –

allegro – menuet – presto)

Symfonie w tonacji C-dur - w każdym modelu, różnice obsadowe.

Symfonia nr 1 D-dur

Utrzymana w modelu sinfonii włoskiej, typowa obsada orkiestrowa dla temat ego czasu + basso

continuo. Zaczyna się crescendem mainhemskim. + zwiększający się ambitus, zagęszczenie rytmu,

wznoszenie się utworu na przestrzeni 8 taktów (taka typowa rakieta).

W zakresie basso continuo 3 instrumenty: wiolonczela basso, fagot, klawesyn.

1. Presto 4/4; utrzymana w charakterze allegra sonatowego, przetworzenia

kontrapunktyczne, polifoniczne, skomplikowane, temat II niewyraźny bo coś tam…

2. Andante 2/4 – bardziej divertimentowe pochodzenie, głównie smyczki. W g-moll.

3. Finale: Presto 3/8 – nawiązuje do gigue. Pełna obsada.

Obsada: 2ob (zamiennie z 2 fl.), fagot, 2 rogi, smyczki (vl I-II, vla, vc, cb) i bc

Nikt przed i po Haydnie nie skomponował tylu symfonii samodzielnie.

Według Liemana – barok to epoka basu generalnego. 49 symfonia Haydna to ostatnia, która korzysta z

basso continuo.

Symfonia nr 3 G-dur

Przeciwstawienie unisona instrumentów smyczkowych z melodią w basie, takie barokowe. Ta sama

obsada. Andante moderato w stylu lekkim. Menuet divertimentowy, Trio z elementami solowymi dla

instrumentów dętych. Długi temat. Nawiązanie do stile antiqo (?)

Części:

1. Allegro 3/4

2. Andante moderato (w g-moll) 2/4

3. Menuet i Trio 3/4

4. Allegro

Symfonia nr 5 A-dur

Adagio u Haydna to nie tylko określenie tempa, ale też określenie wyrazowe, „to ma być coś więcej

niż tylko przyjemne dla ucha”, określenie jakiegoś charakteru. Model Da chiesa. Wykonanie utworu

tak jakby w kaplicy (?).

Części:

1. Adagio ma non troppo 2/4

2. Allegro 3/4

3. Menuet i trio 3/4

4. Presto

Symfonia nr 15 D-dur

Połączenie wersji wiedeńskiej z Da chiesa

Części:

1. Adagio 3/4 * Presto 4/4 * Adagio 3/4

2. Menuet i Trio (trio w g-moll) 3/4

3. Andante (g-moll) 2/4

4. Presto 3/8

Symfonia Nr 25 C-dur

1. Adagio 4/4 * allegro pro molto 2/4

2. Minuetto i Trio 3/4

3. Presto 2/4

2013 – 11 – 29

Pory dnia (nr 6, 7, 8)

(poranek, południe i wieczór)

1761 opuścił dwór i zatrudnił się w Eisenstadt u Paula II Antona Esterhazego – pochodzenie

węgierskie (1711 – 762) potem u księcia Mikołaja, duży awans społeczny, stanowisko to utrzymał

formalnie do końca życia. W 1761 podpisał 14 punktowy kontrakt i został zatrudniony jako

Hausoffizeier. Obowiązki wicekapelmistrza. Kapelmistrzem został w 1766. Bez zgody księcia nie

mógł komponować dla nikogo innego łącznie z worem cesarskim.

W Eisenstadt mieści się sala Haydna.

Gregor Joseph Werner (1693 – 1766)

Uczeń Johanna Josepha Fuxa

1715 – organista w opactwie w Melw (Austria)

1718 – 1727 – kontrabasista w służbie feldmarszałka saskiego i wielkiego koniuszego litewskiego

Jakuba Heinricha Flemminga

1728 – 1766 kapelmistrz dworu książąt Esterhazy

Skomponował ponad 50 mszy, liczne Te Deum, nieszpory i litanie, Oratoria (m.in.): Absalon (1743),

Ester (1746), Der verlorene Sohn (1747), Job (1748), Holoforne (1747), Ada (1749)

Dzieła instrumentalne świeckie: - muzyka głównie o charakterze programowym, ilustracyjnym.

Diletto Musicale

Instrumentalkalender (1748 – muzyczny opis 12 miesięcy)

Koncert wiolonczelowy

Symphonie sex senaque Sonatae

Nie był zbyt zadowolony z kontaktów z Haydnem

Werner – dzieła głównie wokalne, Haydn – instrumentalne.

Na specjalne zamówienie ks Esterhazy napisał:

Pory dnia (pierwsze symfonie z jakimi wystąpił Haydn w nowym środowisku)

Symfonia nr 6 Le Matin

1. Adagio – Allegro (podobny model ma uwertura francuska), Adagio (8 taktów, kończy się

fermatą na dominancie) przygotowuje słuchacza do wyrazistego wejścia tematu

pierwszego. Poprzez skomplikowaną rytmikę i harmonię adagia wejście na prosty temat –

duży kontrast. Trudna partia fletu, w której jest temat. Auxesis – figura wznoszenia się,

crescendo prawie jak w rakiecie mannheimskiej. Cała pierwsza część utrzymana w kanwie

allegra sonatowego.

2. Adagio – Andante – Adagio takt 1 – 6, „lekcja śpiewu”. Brzmi barokowo.

Odwzorowuje konserwatywne modele. Andante – Tutti.

3. Menuetto – Trio divertimentowe. Nawet solo fagotu jest – niespotykane w tamtych

czasach. Uwypuklenie różnych grup instrumentów. Solo kontrabasu też

4. Finale. Allegro

Symfonia nr 7 Le Midi

1. Adagio – Allegro podobne rozwiązanie co w nr 6, adagio przygotowuje. Różnica

polega na tym, że Adagio jest o wiele bardziej rozbudowane (rozmiary adagia z uwertury

francuskiej, metrum parzyste i rytm punktowany). Allegro trójdzielne. Unisono grane

przez całą orkiestrę. + elementy concertina.

2. Recitativo – Adagio Recitativo – coś zupełnie nowego - nawiązanie do formy

operowej, II część zbudowana tak jakby kompozytor chciał naśladować formę wokalną,

36 takt – kadencja jak w śpiewie. Molowe akordy. Kontranas solo.

3. Menuetto – Trio

4. Finale. Allegro

Symfonia nr 8 Le Soir

o Allegro molto brak wprowadzającego adagio, proste allegro sonatowe ze wszystkimi

jego elementami.

o Andante mniej emocjonalnie nasycony, wprowadzony fagot solo do tej części,

o Menuetto – Trio ponownie kontrabas solo.

o Presto (La Tempesta) czyli Burza, muzyczna ilustracja, pomysł barokowy. Pioruny

ilustrowane przez orkiestrę grającą unisono i forte, flet – błyskawice – solo, im bardziej

gwałtowna burza tym więcej tremolo i forte. Przetworzenie – kulminacja burzy.

Próba podporządkowania się nowym gustom, są to symfonie eksperymentalne.

Kompozycje o charakterze ilustracyjnym - programowe. Programowość w stylu barokowym. To

jedyne symfonie Haydna, których tytuły pochodzą od kompozytora.

Później już nie wracał do tego stylu barokowego. Starał się być bardziej wiedeński niż włoski.

Hob. I: 6 – 8

Pomysł takiej trylogii pochodził podobno od samego księcia.

Haydn pracował tam z wieloma wybitnymi muzykami, np. I skrzypkiem kapeli książąt Esterhazy:

Luigim Tomassinim (1741 – 1808), który miał duży wpływ na niektóre rozwiązania kompozytorskie

Haydna. Dla Tomassiniego Haydn napisał symfonię koncertującą (Hob. I – 105).

Niby jego pozycja była niższa niż na poprzednim dworze, ale warunki pracy o niebo lepsze.

Skoncentrował się na muzyce instrumentalnej. Później musiał też pisać opery i kantaty.

Styl najwcześniejszych symfonii Haydna wywodził się ze szkoły starowiedeńskiej.

W muzyce wokalnej i sakralnej raczej styl włoski (?).

Wyspecjalizował się w muzyce w stylu divetimentowym.

Haydn pisząc swoje kompozycje dla nowego zespołu, chciał pokazać umiejętności swoich muzyków i

zaprezentować się jako wprawny kompozytor. W Porach Dnia można zaobserwować zainteresowanie

Haydna formą koncertu.

2013 – 12 – 06

Kalendarium symfonii Haydna w początkowych latach działalności na dworze w Eisenstadt, jeszcze

dla księcia Esterhazy.

1764: symfonie 21 – 24

1765: symfonie 28 – 31

Data powstania symfonii nr 34 nie jest pewna

Symfonia nr 39: 1765 albo 1766

Schemat da chiesa

Symfonie 21 i 22 (Der Philosoph)

(podobnie do wcześniejszych symfonii nr 5, 11, 18)

Nazywane niekiedy kościelnymi.

Symfonia nr 21 A-dur (generalnie zgrabna symfonia)

1. Adagio – ma wiele cech barokowych (kompozycja przekomponowana), w stylu

polifonicznym, rzutuje to na harmonię tej części, dużo zmian harmonicznych,

2. Presto – bardzo energetyczna część, brzmienie akordowe, myśli kończące część ekspozycji

stanowią początek myśli przetworzeniowej

3. Menuett and Trio – 8 pierwszych nut zostało zacytowanych w późniejszym czasie przez

Mozarta w menuecie z Eine Kleine… kontrastowanie

4. Allegro molto

Symfonia nr 22 Es-dur (Der Philosoph – nadany przez komentatorów)

1. Adagio 4/4 – pytanie – odpowiedź, motyw początkowy grany przez waltornie i rożki

angielskie podobno cytatem z chorału gregoriańskiego (melodia niezidentyfikowana), cantu

firmus, utrzymana w formie allegra sonatowego,

2. Presto 4/4

3. Menuet i Trio 3/4

4. Finale: Presto 6/8

Innowacja w instrumentacji utworu: pojawia się rożek angielski, w symfoniach

romantycznych pojawią się obok obojów jako podkreślenie różnicy w barwach, rożek

brzmi ostrzej, jest instrumentem transponującym, Haydn zastępuje obój rożkiem

Z roku 1764, Haydn nie umieścił ich w spisie, który stworzył

Utrzymane w modelu wiedeńskim, divertimentowym, symfonie postępowe w porównaniu do dwóch

poprzednich.

Symfonia nr 23 G-dur

1. Allegro 3/4

2. Andante 2/4

3. Menuetto e Trio 3/4

4. Presto assai 6/8 (finał) – utrzymane w charakterze gigue na co wskazuje metrum i taneczny

charakter, zamiast zrobić pompę na końcu, stopniowe wyciszanie, nie ma wyrazistego

zakończenia – taki eksperyment Haydna,

Symfonia nr 24 G-dur – bogatsza pod względem obsady.

1. Allegro 4/4

2. Adagio 3/4 – opracowanie adagio zaburza konwencjonalność całej symfonii, flet

instrumentem solowym, fermata na końcu (przed ostatnimi 4 taktami),

3. Menuet – Trio 3/4

4. Allegro 4/4

Symfonie z roku 1765:

Symfonie nr 28 A-dur

Symfonia nr 29 E-dur

Symfonia nr 30 C-dur (Alleluja, bo pojawia się w niej cytat z alleluja)

1) Allegro 4/4 – melodia alleluja początkowo schowana w skrzypkach, potem przenosi się do

waltorni, a potem jest przetwarzana, obrabiana kontrapunktycznie i w ogóle…, to samo

cytowanie u Mozarta w KV 533,

2) Andante 2/4

3) Tempo di Menuet, piu tosto allegretto 3/4 – ciekawostka bo menuet na końcu i w dodatku

ma dwa tria, Haydn więcej nie powtarzał tego modelu, pierwsze trio flet z partią solową,

drugie trio – solo oboju

Symfonia nr 31 D-dur (Mit dem Horsignal/Z sygnałem rogu)

Z użyciem 4 rogów myśliwskich, jedna z wcześniejszych kompozycji Haydna, ponownie solo

kontrabasu, nawiązanie do muzyki myśliwskiej, aczkolwiek są tacy, którzy uważają, że do

wojskowej

1) Allegro 3/4 – od razu wchodzą 4 rogi w taki jakby sygnale myśliwskim, fragmenty solo

kontrastują z fragmentami tutti, koncertowanie instrumentów,

2) Adagio 6/8 – pochodzenie divertimentowe,

3) Menuet – Trio 3/4

4) Finale: Moderato molto 2/4, wariacje! Temat rodzajem marsza a po nim następuje 7

wariacji, różne instrumenty solo, wariacje różnią się między sobą brzmieniami:

koncertujące skrzypce, waltornie, flet, w 7 wariacji orkiestra gra tutti przechodząc w

tempo presto, koniec w postaci początku tzn. powtarza się sygnał.

Inne symfonie Haydna z zastosowaniem 4 rogów w obsadzie orkiestry to: 13, 39 i 72.

Róg myśliwski (albo róg naturalny), corno da caccia

Symfonia nr 34 d-moll (da chiesa) (data powstania nieznana ale znalazła się w katalogu

Breitkopha w 1777?)

1) Adagio 3/4 – jedna z najpiękniejszych wolnych części jakie wyszły spod pióra Haydna do

35r.ż., zapowiada nowy okres w twórczości Haydna (sturm…), wyprzedza swój czas, być

może powstało później i zostało dołączone do partytury

2) Allegro 4/4

3) Menuet – Trio 3/4

4) Presto assai 2/4

2013 – 12 – 13

Symfonia nr 39 g-moll

(1765/66?)

1. Allegro assai – 4 taktowy temat we wstępie, na bazie tego tematu różne kombinacje, potem 6

taktów same skrzypce, smyczki grają unisono i zatrzymują się na dominancie – niedomknięty

temat potem pauza generalna /aposiopesis/, potem występują tzw. twory tematyczne,

problem ze znalezieniem drugiego tematu (generalny problem u Haydna), 2 temat wyłania się

w takcie 40 poprzez przejście do tonacji paralelnej z g-moll do B-dur, repryza w takcie 80.

2. Andante – rezygnuje z g-moll, przechodzi do es-dur, uboższa obsada: zostają tylko skrzypki.

3. Menuet – częściowo w tonacji g-moll i B-dur, cała obsada, w Trio dochodzą solo waltornie

(tylko para) i oboje, pojawia się tryton.

4. Finale: Allegro di molto – przeciwwaga dla części pierwszej: drapieżne i namiętne poprzez

skoki interwałowe, (Haydn myśli barwami instrumentów a nie tematami), skrzypce grające

tremolo w dwudźwiękach – nowość!, w przetworzeniu pojawia się nowy materiał – rzadkie

dla Haydna.

Należąca jeszcze do czasów austriackich.

Ważna bo: Pierwsza koncepcyjnie utrzymana w tonacji molowej (tzn. cała jest w tej tonacji), ta

symfonia prawdopodobnie pobudziła innych kompozytorów do tworzenia symfonii w tej samej

tonacji. Tą symfonią Haydn wyszedł poza środowisko Eisenstadt – taka była popularna.

Paralelne symfonie innych kompozytorów w tonacji g-moll:

o Johann Baptist (Jan Kritel) Vanhall,

o Johann Christian Bach (op. 6 nr. 6)

o Wolfgang Amadeusz Mozart (tzw. “mała” Symfonia g-moll KV 183)

Podążali za Haydnem również obsadzając 4 waltornie w swoich orkiestrach.

Symfonia nr 26 d-moll „Lamentatione”

(1768?)

1) Allegro assai con spirito – (tak szczegółowe określanie tempa I wyrazowości pojawia się

dopiero w wieku XIX) pojawia się chorał --> „Passio Domini nos tri Jesu Christi sucundum

Marcum. In illo tempore” – „Ergo sum” – „Jesum Nazarenum”, temat ogrywany przez

akompaniament w skrzypcach pierwszych, w części przetworzeniowej cytaty chorałowe będą

powtarzane, wyrazista dynamika, temat podzielony na trzy odcinki z forte fortissimo, ostinato,

melodie graną przez oboje dubluje Haydn w smyczkach drugich, repryza doprowadzi nas

ostatecznie do finałowego powtórzenia tematu drugiego, ale w tonacji D-dur (brak unifikacji

ze strony tonalnej).

2) Adagio – znowu cytat z melodii chorałowej, ponownie grany przez oboje Aleph. Incipit

lamentatio Jeremiae Prophetae, wejście rogów na początku repryzu (nie grają ani w

ekspozycji, ani w przetworzeniu, w ogóle nie grają długo).

3) Menuet – nie dość że kończy całe dzieło, to jeszcze występuję w symfonii z cytatami

pasyjnymi, chociaż menuet sam w sobie jest kojarzony raczej ze stylem gallant, elementy

kontrapunktyczne. Utrzymany w tonacji mollowej.

Dzieło powstało w powiązaniu z okresem pasyjnym, jest eksperymentem formalnym (menuet jako

zakończenie), wykorzystuje melodie pasyjne praktykowane w czasach Haydna.

Symfonia nr 49 f-moll „La Passione” (nadany tytuł może wskazywać na powiązania pasyjne)

(1768?)

1) Adagio

2) Allegro di molto

3) Menuet

4) Finale, Presto

Przydomek z XVIII wieku: “Il quakuo di bel humore” co wskazuje na to, że raczej nie była grana w

kościółku.

Ważna bo:

Utwór niezwykle popularny w Wiedniu (w niemieckim tłumaczeniu) w latach 60tych XVIII

wieku.

Ostatnia symfonia w schemacie Da chiesa. Wszystkie części w tej samej tonacji z drobnym

wyjątkiem w menuecie (F-dur).

Najdoskonalszy utwór jaki do tego czasu Haydn skomponował, pierwsza jako arcydzieło. Nie

ma w niej słabych miejsc.

Utrzymana konwencja allegra sonatowego we wszystkich ustępach.u

Te trzy symfonie kończą tzw. okres przygotowawczy. Mają one swoje paralele u Mozarta: g-moll

Haydna to u Mozarta g-moll KV 185, 26 – 201, 45 – 202).

2013 – 12 – 20

Symfonie okresu Sturm Und Drung /odpowiada okresowi literackiemu nie muzycznemu; od utworu

Friedricha Maximiliana Klingera, nawiązywanie do źródeł narodowych, ludowych, protest przeciwko

rozpadowi Niemiec na mniejsze państewka/Jednostka wybitna przeciwstawiana niewybitnej masie/

Symfonia 41 C-dur (1770)

Symfonia 42 D-dur (1771)

Symfonia 43 E-dur Merkury (1772)

Symfonia 44 e-moll Żałobna (1772)

Jedyne zasadnicze odejście od tonacji znajduje się w Trio, w baroku e-moll było tonacją

żałobną, symfonia nietypowa: menuet jako ustęp drugi a nie trzeci, model spotykany w

kwartetach smyczkowych u Haydna.

1) Allegro con brio (sugestia od kompozytora), początek ukształtowany na sposób barokowy,

wszyscy grają unisono, kontrapunkt klasyczny; przetworzenie w h-moll;

charakterystyczne figury westchnień,

2) Menuet to: allegretto (Canone In diapason – czyli kanon w oktawie!) – Trio menuet nie

nadający się do tańca, część przetworzeniowa wprowadza do tonacji E-dur. (menuet ustęp

II a nie III!), waltornia solo.

3) Adagio – ponownie tonacja E-dur,

4) Finale – presto; alla breve, apogeum polifonii, pojawia się tu I część I tematu z I części

(babcia wujka mojej cioci brata…). Haydn buduje tu dramaturgię nie tylko

kontrapunktem, ale też fakturalnie.

Symfonia 45 fis-moll Pożegnalna (1772)

Część adagio kończy się w innej tonacji niż zaczyna, poszczególne instrumenty wyłączane są

z partytury, stąd nazwana pożegnalną legenda o księciu Esterchazy, który miał słabo

opłacać swoich muzyków. Ci z kolei mieli się stopniowo wyłączyć z gry i gasić świeczki na

swoich pulpitach…

1) Allegro assai – jedyna znana w tej tonacji w XVIII wieku; skrzypce drugie grają trudną

figurę synkopowaną, duży ambitus dynamizacja tematu – znak Sturm und Drang u

Haydna.

2) Adagio /A-dur/

3) Menuet: Allegretto – Trio /Fis-dur(!)/

4) Finale: Presto – Adagio (znowu eksperyment formalny) – fis-moll, zamiast repryzy adagio

w A-dur o charakterze wariacyjnym.

Symfonia 46 H-dur (1772)

Symfonia 47 G-dur (1772)

Symfonia 48 C-dur Maria Theresia (1769)

1) Allegro – Długa symfonia, okazała, pompatyczny charakter (chronologicznie

prawdopodobnie najwcześniejsza z całej grupy), w tonacji C-dur u Haydna zawsze są

trąbki grające wymiennie z waltorniami, fanfarowość we wstępie, zmiana tonacji przed

repryzą, charakterystyczna polifonia w warstwie przetworzeniowej. (słyszalne

podobieństwo do Jowiszowej Mozarta)

2) Adagio – utrzymane w formie allegra sonatowego, szczególnie eksponowane instrumenty

dęte, często traktowane jako instrumenty solistyczne, jedno z najdłuższych adagio w

symfoniach Haydna, oboje – parta solowa od samego początku; romantyczny charakter.

3) Menuet: Trio – przywraca uroczysty charakter I części, Trio utrzymane w tonacji c-moll,

fagot świadomie wyłączony z grupy basowej.

4) Finale: metrum Alla breve (dwa razy szybciej niż allegro), różne tonacje.

Układ tonalny stojący w opozycji w poszczególnych częściach.

/Ta symfonia zapowiada wielką symfonię-dur u Beethovena i Mozarta/

Symfonia 50 C-dur (1773)

---------------------------------------------------------------------------

Każda symfonia w tym okresie wygląda inaczej.

Eksperymenty formalne:

o utwory wysoce zindywidualizowane, na początku dynamizacja tematu głównego /np.

poprzez poszerzenie ambitus/;

o w ekspozycji często powtórzenie tematu, temat drugi niesprecyzowany;

o przetworzenia mocno rozbudowane;

o ustępy powolne – adagia: zmiana sfery wyrazowej;

o wprowadzenie większej grupy instrumentów zatem większe zróżnicowanie środków

kompozytorskich;

o menuety przestają być taneczne, divertimentowe, próby wprowadzenia do nich

kontrapunktu, pogłębienie wyrazu, bardziej menuety symfoniczne;

o wykorzystanie możliwości instrumentów;

o finały: sonatowe z rozbudowanym przetworzeniem lub idące w kierunku klasycznego

ronda, dynamiczny temat początkowy;

o bardzo ważna harmonia – rozbudowa środków w elementach przetworzeniowych;

o solowe traktowanie instrumentów dętych;

o duże zróżnicowanie środków dynamicznych, ale nie jest to już tylko popis orkiestrowy,

ale środek wyrazowy służący dramaturgii;

o sporo kontrapunktu i polifonii, ale kontrapunkt klasyczny, polifonia po to by rozbudować

temat, a tym samym poszczególne części symfonii;

o instrumentacja: eliminacja basso continuo typowo barokowego, jeśli się pojawia to nie

rzutuje na fakturę orkiestrową;

o przezwyciężenie włoskiej oprawy orkiestrowej: kwintet smyczkowy i /coś tam jeszcze?/,

odejście od nawyków divertimentowych (Haydn odchodzi na pewno);

o eliminacja basso continuo.

Z tego okresu również kwartety Haydna op. 17 i 20 (Słoneczne) a także Mozart: KV 185, 200, 201.

2014 – 01 – 10

/Symfonie VI/

Od 50 do 70 uznawane za słabsze od okresu Sturm und Drang.

1773 – 75 – zmiana stylistyczna w symfoniach, te z okresu Sturmu pisane były dla towarzystwa

znawców, uproszczenie stylu i spopularyzowanie go, taki czas nastał, Haydn postanowił wyjść poza

środowisko dworskie, próba zyskania recepcji w szerszych kręgach, również zmiana zainteresowań

mecenasa z symfonii na opery.

Opery Józefa Haydna – 24 dzieła sceniczna

Ważne: Armida, Le Pescatrici.

Symfonie, w których Haydn użył muzyki teatralnej, bądź operowej:

Nr 59 A-dur Feuer (1766-68), na pewno przez rokiem 70 bo zachowały się jakieś odpisy:

1. Presto, 4/4

2. Andante i piu tosto Allegretto, 3/4

3. Menuet e Trio, 3/4

4. Finale: Allegro

Podstawa: muzyka teatralna do sztuki Die Feuersbrunst oder: Gute Freund in der Noth das…

Gustava Friedricha Wilhelma Grosmanna

Nr 50 C-dur (1773/74)

1. Adagio e maestoto, 4/4 – allegro di molto ¾

2. Andante moderato, 2/4

3. Menuetto e Trio, 3/4

4. Presto, 2/2

Podstawa: muzyka opery marionetkowej Philemon und Baucis wytawionej

Nr 60 C-dur Il Distratto – Roztargniony (1774) 22 listopada (?) … pierwsze wykonanie – spotkała się

z wielkim uznaniem.

1. Adagio, 2/4 – Allegro di molto, 3/4 (służyła jako uwertura), w stylu francuskim dlatego

połączenie adagio z allegro di molto

2. Andante, 2/4 – słychać inspiracje muzyką ludową,

3. Menuetto – Trio, ¾

4. Presto, 2/4

5. Adagio (di Lamentatione), 2/4 – lamentacja tutaj komicznym nawiązaniem to sytuacji z

komedii, w pewnym momencie następuje przestrojenie instrumentów (!)

6. Finale: Prestissimo, 2/4

Podstawa: muzyka towarzysząca komedii w 5 aktach Il Distratto Jeana-Francoisa Regnarda.

Menuet i finał tej symfonii: uzupełnienie do uwertury z opery L’Infeldelta delusa.

Programowy charakter.

Nr 55 Es-dur (1774) Der Schulmeister – Bakałarz – Odtąd wariacje były dość stałym elementem

symfonii Haydna. Wariacja jako ustęp drugi (!).

1. Allegro di molto, 3/4

2. Adagio ma semplicemente, 2/4

3. Menuetto & Trio, 3/4

4. Finale: Presto, 2/4

Leksykon Gerbera – to w niej ta symfonia dostała taką nazwę.

Istnieje również divertimento Hob. II:10 Der Schulmeister.

Nr 56 C-dur (1775)

1. Allegro di molto, temat zbudowany z rozłożonych trójdźwięków.

2. Adagio, proste

Nr 63 C-dur (1778/80) La Raxelane – kolejne wariacje w drugich częściach

Rozpowszechniła się po całym kontynencie, elementy orientalne

1. Allegro

2. „La Roxelane” Allegretto (o piu tosto allegro) – zyskała dużą sławę, Haydn przygotował

transkrypcję fortepian, aby można było grać ją w domu

3. Menuetto & Trio

4. Finale: Prestissimo

Źródła muzyki: muzyka antraktowa do sztuki Simona Favarta Solimon II oder: Die drei

Sultzanninen (1777)

Uwertura do opery Il mondo della luna (wykorzystana jako finał do symfonii)

Nr 73 D-dur (1782) La Chasse (Polowanie)

1. Adagio – allegro

2. Andante, 2/4

3. Menuetto & Trio: Allegretto

4. La chasse: Presto

Podstawa muzyczna finału: uwertura do opery La fidelta premiata (Wierność nagrodzona

1781)

Melodia cytowana w ustępie wolnym pieśń Haydna Die Gegenliebe (1781) Hob. XXVIa

Solo rogu – nawiązanie do ówczesnej jakiejś melodii myśliwskiej

2014 – 01 – 17

Symfonie Paryskie

Claude – Fransois – Marie Rigolet, hrabia d’Ogny (1757 – 90) dla Ligue Olimpique

Instytucje koncertowe Paryża w wieku XVIII

o Academie Royale de Musique

o Concert Spirituel

o Concert Francois

o Concert Amateurs

o Concert de la Loge Olympique

Przełamywali monopol Academie Royale de Musique.

Pierwszym dyrektorem Anne Dunican Philidor (1681 – 1728)

Następny: w latach (1728 – 1733) Pierre Simont i Jean-Joseph Mouret.

Miejsce koncertów: Salle des Suises

Joseph Legros – dyrektor Concert Spirituel w latach 1777 – 1790 – zamówił u Haydna Symfonię

Paryską, zadbał by w repertuarze Concert Spirituel pojawiły się symfonie Józefa Haydna.

Joseph Boulogne Chevalier de Saint-Georges (1745-1799)

Orchestra de la Loge – nie wiemy dokładnie ilu ludzi, nie mamy zbyt wielu informacji. Większa niż

wcześniejsze orkiestry dla których tworzył Haydn.

Claude – Fransois – Marie Rigolet, hrabia d’Ogny odpowiadał za realizację zamówienia.

Intendant General des Postes/Naidintendent poczty paryskiej.

Za każdą symfonię Haydn miał otrzymać 25 luidorów.

Chronologia powstania symfonii:

1. Nr 87, 85, 83 – 1785 rok.

2. Nr 84, 86, 82 – 1786 rok.

Numeracja współczesna – odzwierciedlenie chronologii wydania symfonii paryskich w Artanii w

Wiedniu.

Wykonanie w Paryżu w sezonie koncertowym w 1787 r. Koncertmistrz: Luigi Cherubini

Od tej pory nie umieli pisać bez nawiązań do Haydna.

Haydn nie uczestniczył osobiście w wykonaniach.

Zwyczajowe tytuły:

Symfonia nr 82 C-dur Niedźwiedź (L’ours)

Temat I z części IV, od którego symfonia wzięła swoją nazwę: agresywnie powtarzane 16stki,

jakby ze zwierzęcą siłą.

1. Vivace assai, 3/4 – aposiopesis – figura milczenia, rozłąki, śmierci wyrażana w postaci

długiej pauzy; po pauzie przetworzenie – rozwinięte, kontrapunktyczne, chromatyczne,

powolne, eksploatacja warsztatu kompozytorskiego. Nowy element: CODA!

Kompozytor czuje potrzebę wydłużenia czasu ustępu pierwszego. Beethoven przejął codę

od Haydna.

2. Allegretto, 2/4 – wcześniej było andante lub adagio, wariacje obu tematów: F-dur –

dwukrotna wariacja, f-moll – jednokrotna wariacja, wariacje – staną się pewnym

wzorcem, punktem odniesienia. Z banalnego tematu zrobił muzykę bardzo poważną.

Wariacje bardzo przypadły do gustu Paryżanom.

3. Menuet i Trio, 3/4 – menuet symfoniczny, stracił dworski charakter, Trio – polem dla

eksperymentów.

4. Finał: Vivace, 2/4 – „Taniec niedźwiedzia” – burdon z ludowego na początku, potem

rustykalnie, tu również CODA.

Symfonia nr 83 g-moll Kura ( La Paule)

1. Allegro spiritoso 4/4 – dwa skontrastowane tematy, temat II w B-dur z motywem

2. Andante 3/4 w Es-dur – tu wariacji już nie ma…

3. Menuet. Allegretto – Trio w G-dur

4. Finale: Vivace w G-dur

2014 – 01 – 24

Symfonia nr 85 Królowa Es-dur (La Reine) - tytuł pochodzi od Inbolta Jeanna Jerome’a,

pojawił się na pierwszym wydaniu symfonii.

1. Adagio vivace - kontrast wyrazowy między adagio a vivace utwierdzenie w tonacji;

symfonia monotematyczna, w allegro sonatowym nie ma kontrastu tematów; w repryzie

nie pojawia się temat II czyli jakby go w ogóle nie było; na zakończenie coda, wolny

wstęp ceremonialne wejście króla (uwertura fr. Luwik XVI?).

2. Romance allegretto – model wariacji – La gentile et belle Lisette – tematem wariacji,

bardzo znana wówczas melodia piosenki.

3. Menuetto allegretto

4. Finale: Presto

Symfonie paryskie generalnie: monotematyczne, z wolnym wstępem, w typie uwertury francuskiej.

Orchestra de la Loge Olimipique pozwalała Haydnowi na realizację nowoczesnych koncepcji:

Powiększenie wolumenu brzmienia /Haydna w Paryżu nigdy nie było, ale wiedział na co

pisze/.

Wzbogacenie koloru – elementy ilustracyjne, co Francuzi bardzo lubili.

Symfonie paryskie to model klasyczny symfonii.

Nowe podejście Haydna do instrumentacji, kontrasty, wszechstronne traktowanie smyczków,

uaktywnienie dętych, kotłów (83 symfonia – tremolo na kotłach, przyjmują one formę

perkusyjną).

Tutti – chwyty akordowe na smyczkach (mimo, że smyczki miały elastyczne włosie to było

trudno).

Dęte mają momenty fanfarowe i solo.

Kontrabas, altówka, wiolonczela wyciszone, skrzypce pierwsze i drugie w kontraście do

dętych – nowe kształtowanie orkiestracji nadaje dziełu nowy wyraz.

Komplikowanie modulacji, wzrost chromatyki.

Haydn powiększa rozmiary pierwszych części: praca motywiczna, wydłuża łączniki,

przetworzenia.

Przetworzenie: Haydn odbija plan ekspozycji lub selekcjonuje motywy ekspozycji albo tematu

pobocznego (2 typy tworzenia przetworzenia).

W częściach I tych symfonii (allegro) pojawia się coda.

W czterech symfoniach z sześciu są wariacje w części II.

Symfonie francuskie inspirowały (Es, g, C) triadę symfonii Mozarta.

Symfonia 86: I Adagio, II Capriccio – capriccio pojawia się jeszcze w finale 53 symfonii

Haydna i więcej nie.

/obbligato – samodzielny instrument ?/

W 1787 r. na fali sukcesu symfonii paryskich Haydna jeden ze skrzypków Esterhazych – Johann Toste

zamówił u Haydna symfonie 88 i 89 (tzw. tostowskie) + kilka kwartetów. Haydn zadedykował je

Tostowi, a następnie sprzedał mu prawa do wydania tych symfonii drukiem.

Symfonia 88 C-dur

1. Adagio – allegro /z dopiskiem, że trąbki i kotły grają dopiero od części II/

2. Largo – tak jak w 14 symfonii, epizod trąbek; largo utrzymane w formie wariacji; w oratorium

Stworzenie świata pojawi się temat stąd: Chwalcie Pana..;

3. Menuet

4. Finał (w formie ronda sonatowego)

Pełne tutti i dramat. Epizody dopiero w części II – uwaga słuchacza skupia się na części II podobnie

jak na I.

Symfonia 89 była bliźniaczą do 88.

Symfonie 90, 91, 92 zostały napisane na zamówienie hrabiego d’Ogny tak jak 82 – 87. Zostały

napisane w latach 1788 – 1789, są to ostatnie symfonie Haydna przed śmiercią Mozarta. Również

napisane dla Paryża. Haydn poznał Es, g i Jowiszową Mozarta i tym razem to on do niego nawiązał w

tychże symfoniach.

Symfonia 90 C-dur Haydna powstała bezpośrednio po Jowiszowej Mozarta.

Symfonia 92 „Oxfordzka”

1. Adagio. Allegro spirituoso

2. Adagio

3. Menuetto i Trio

4. Finale: Presto

Tą symfonią (napisana w 1789) otworzył swój sezon koncertowy w Londynie. W 1791 Oxford nadał

mu tytuł „gradum doctoris in musica honoris causa”. Haydn wykonał ją w trakcje uroczystości

nadania tytułu. Symfonia ta kontynuuje model symfonii paryskich.

2014 – 02 – 20

28.09.1790 – umiera książę Mikołaj Esterhazy , Antoni (chyba jakiś następna) zwolnił całą

orkiestrę. Na szczęście Mikołaj zapisał Haydnowi dożywotnią pensję. Antoni dorzucił mu jeszcze 400

florenów i zatrzymał formalnie. Jednakże Haydn po 30latach pracy postanowił wyjechać do Wiednia.

Tamże Johann Peter Salomon (1745 – 1815) zaproponował mu wyjazd do Anglii.

Skrzypek, kompozytor, impresario, inicjator dwóch sezonów symfonicznych Haydna w

Londynie. Skrzypkiem był znakomitym, w jego orkiestrze grał Feliks Janiewicz.

Zaproponował Haydnowi nowoczesny kontrakt, który respektował prawa autorskie.

Wyjazd: 15 grudnia 1790//Przyjazd: 1 stycznia 1791 – do maja 1792

Instytucje muzyczne Londynu w 2 poł XVII wieku.

Koncerty profesjonalne;

Koncerty muzyki dawnej;

Koncerty abonamentowe dla pań;

Dwa teatry operowe: Panteon (wł), Covent Garden (ang);

…Sezony oratoryjne…

11 marca 1791 – pierwszy koncert Haydna w Hannover Square Rooms, wykonanie symfonii no. 96.

11 maja 1791 – koncert benefisowy

Lipiec 1791 – nadanie tytułu honoris causa na Uniwersytecie w Oxfordzie

Czerwiec 1792 – powrót Haydna do Wiednia

Orkiestra salonowa: 16 skrzypiec, 4 altówki, 4 wiolonczele, 4 kontrabasy, 2 flety, 2 oboje, w fagoty, 2

rogi, 2 trąbki, kotły.

3 maja 1792 w koncercie benefisowym Haydna wystąpił Feliks Janiewicz.

Hammerklavier…?

Bardzo nowoczesny układ orkiestry

Cykle symfonii „Londyńskich”

Symfonie nr 93 – 98 (I podróż)

Symfonie nr 99 – 104 (II podróż) druga podróż: 19 styczeń 1794 – 15 sierpień 1795

Symfonia nr 96 D-dur „The Miracle”

1. Adagio – allegro

2. Andante

3. Menuet – allegretto

4. Vivace

Odniosła gigantyczny sukces.

Symfonia nr 93 D-dur

1. Adagio – allegro

2. Largo

3. Menuet – Allegro

4. Finale: Presto – tutaj cytat z opery Don Giovanni

Symfonia nr 94 G-dur „Niespodzianka”/”Z uderzeniem w kocioł”

1. Adagio – vivace

2. Andante – wariacje;

3. Menuetto: Allegro molto

4. Finał: Allegro molto

Wszystkie podtytuły nadane zostały przez komentatorów.

95 symfonia c-moll – jedyna mollowa w zestawie/nie ma wolnego wstępu

W maju 1791 wznowione zostały koncerty oratoryjne z działami Haendla.

2014 – 02 – 27

10 lutego 1794 – 2 sezon Haydna w Londynie w Hannover Square Rooms; Symfonie 99, 100, 101 w

1794 roku, symfonie 102, 103, 104 w 1795 roku. Zostały wspaniale przyjęte. Haydn zawsze

zaskakiwał.

Symfonia nr 103 „Mit Pankenwirbel” – cały takt na kotłach.

Symfonia nr 100 G-dur „Wojskowa”

Dodanie kapeli janczarskiej do obsady: triangel, talerze, wielki bęben.

Wolny wstęp, ale bez charakteru stricte francuskiego wprowadza nas do allegro.

Rewolucyjny sposób pokazania 1go tematu – same instrumenty dęte.

Cisza po ekspozycji – pauza generalna.

Zawirowania dynamiczne.

Klarnety – we wcześniejszych symfoniach Haydna ich nie było (!).

Zakończenie II części – solo trąbki.

Tremolo na kotłach w zakończeniu.

Kapela janczarska w cz. II i w cz. IV.

IV część zaczyna się kotłami.

Altówki – divisi i skomplikowana melodia.

1. Adagio – Allegro

2. Allegretto

3. Menuetto i Trio: Moderato

4. Finale: Presto

Symfonia nr 101 D-dur „Zegarowa”

1. Adagio – Presto

2. Andante: tykanie zegara

3. Menuetto i Trio: Allegretto

4. Finale: Vivace

Beethoven inspiruje się tą symfonią w swojej IX.

Symfonia nr 104 D-dur „Salomon” /najlepsza z londyńskich/

1. Adagio – allegro; wolny wstęp w d-moll wprowadza do właściwego D-dur.

2. Andante

3. Menuetto i Trio: Allegro

4. Finale: Spirituoso – żywiołowy finał; temat pochodzi podobno od chorwackiej pieśni ludowej.

1795 – zakończenie kariery symfonicznej.

W stosunku do paryskich:

Faktura prawie się nie zmienia chyba, że dodawane są nowe instrumenty.

Wprowadzenie ciekawych efektów dramaturgicznych; eksponowanie kotłów (tremolo!).

Dojrzałość stylu symfonicznego.

Tematy są banalnie proste i jasne.

Punkt wyjścia do symfoniki XIX-wiecznej.

2014 – 03 – 06

Wolfgang Amadeusz Mozart (1756 – 1791) SYMFONIE

o Autor ponad 50 symfonii

o Nie wszystkie jego symfonie się zachowały

o Podążał za trzy częściowym modelem symfonii włoskiej, dopiero później przeszedł na

styl salzburgsko – wiedeński

o Styl przejął od najmłodszego syna Bacha

o Karl Friedrich Abel – inny jego mistrz

Kompozytorzy symfonii w Salzburgu z czasów dzieciństwa i młodości Mozarta:

o Anton Adlgasser

o Caspar Christelli

o Ferdinand Seidl

o Leopold Mozart – ojciec kompozytora

o Michael Haydn – niektóre jego kompozycje zostały przypisane Mozartowi

o Johann Ernst Eberlin – kapelmistrz na dworze arcybiskupa

o Wenzel Hebelt

o Domenico Fischetti (kapelmistrz dworski w Salzburgu)

o Johann Georg Scheier

o Joseph Fiala

o Joseph Hafender

„Augsburgischer Intelligenz-Zettel”, 19 maja 1763

„sześcioletni chłopiec wzbudził zadziwienie publiczności, zasiadając przy pianoforte i akompaniując z

boku wykonaniom symfonii, arii, recytatywów i wielkich koncertów…”

Przez trzy lata podróżował z ojcem po Europie.

Pobyty rodziny Mozartów w Paryżu podczas wielkiej podróży 1764 – 1766

1/11 listopada 1763 do 10 kwietnia 1764

2/10 maja do 9 lipca 1766

Francois Joseph Gossec (1734 – 1829) założyciel Concert Amateurs (1769 – 1781), dyrektor 1769 –

1773.

Jako twórca symfonii zyskał sławę w latach 80, XVIII w.

Ale ojciec ukierunkowywał Mozarta raczej na kompozytorów niemieckojęzycznych działających we

Francji: Johann Gottfried Eckard, Leontzi Honauer, Hermann Friedrich Raupach, Christian

Hochbrucker, Johann Schobert (w czasie pierwszego pobytu Mozarta).

Dzieła tych kompozytorów ojciec dawał Mozartowi do przeróbki.

Andantino z Sonaty Hermanna Raupacha znalazło się w Koncercie Fortepianowym G-dur Mozarta

(cz.II) K. 41, datowane przez Leopolda Mozarta: czerwiec 1767, Salzburg

10 kwietnia 1764

Maria Anna Walburga Ignatia Mozart zwana Marianne lub Nannerl (30 VI 1751 – 29 X 1829), starsza

siostra Mozarta, też brała udział w podróży. W swoim liście donosiła, że w Londynie Mozart

skomponował swoją pierwszą symfonię – na wszystkie instrumenty, żeby się czymś zająć O.o

Kompozytorzy na których twórczości symfonicznej wzorował się w Londynie:

Carl Friedrich Abel (1723 Kotchen – 1787 Londyn) Symfonia Es-dur KV 18 Mozarta = Symfonia Es-

dur op. 7 nr 6 Abla, z nim również Mozartowie nawiązali kontakt. Był uczniem szkoły św.

Tomasza w Lipsku, szybko trafił do królewskiej kapeli w Dreznie, szybko zyskał posadę

muzyka kameralnego króla polskiego, 1757 (początek wojny 7letniej – cały dwór drezdeński

przenosi do Warszawy), potem był muzykiem w Londynie na dworze królowej Charlotty,

mały Mozart pobierał u Abla lekcje kompozycji,

Johann Christian Bach (tzw. “londyński”/”mediolański”, najmłodszy syn Jana Sebastiana Bacha, który

wyjechał jeszcze w latach 50 do Mediolanu, zmienił wyznanie) 1735 Lipsk – 1782 Londyn,

studiował pod okiem padre Martiniego, wcześniej zaopiekował się nim Carl Pfilippe (?), styl

gallante, lekki styl muzyczny, pisał opery, wystawiane z sukcesami, w 1763 – skomponował 6

koncertów, potem 12 oper, nauczyciel muzyki u królowej Charlotty

Założyli taką oto instytucję:

„Bach-Abel Cocnerts” pierwszy koncert 29 lutego 1764 ostatni 9 maja 1781, patronka (do 1775) Mrs.

Teresa Cornely, pierwsze koncerty abonamentowe – można było je wykupić, prezentowali

tam swoje kompozycje (oraz innych kompozytorów) oraz swój kunszt jako instrumentaliści.

Bach spotkał się z Mozartami, a w kwietniu 1764 mały (8l.) Mozart zagrał z Bachem (30l.). Bach miał

największy wpływ na twórczość symfoniczną Mozarta.

Symfonie „londyńskie” zachowane:

KV 16

Symfonia No 1. Es-dur, 1765, krótka, na model włoski, Mozart ma 8 lat, a symfonia nie ustępuje

muzycznie Bachowi (temu londyńskiemu).

1. Allegro, 3 takty fanfar, 8 taktów o charakterze chorałowym, fragment agitato modulujący

do tonacji dominanty, bardzo krótkie przetworzenie, wyrazisty temat pierwszy i

kontrastujący również wyrazisty temat drugi – charakterystyczne dla Mozarta

2. Andante, w tonacji c-moll z modulacjami do es-dur, temat prowadzony przez głosy

waltorniowe – przypomina finał z symfonii jowiszowej,

3. Presto, część końcowa to rondo, w stylu Gallant, taneczne, tempo szybkie, 3/8

KV 17, Symfonia B-dur

Obecna w starym katalogu

Symfonia F-dur KV 19a (=Anh. 223)

1. Allegro assai

2. Andante

3. Presto

Źrodła: głosy spisane ręką Leopolda Mozarta, odnalezione w r. 1981 przechowywane

obecnie w Bayerishe Staatsbibliothek w Monahium, incipit Symfonii znany z katalogu

Greitkopfa, czas powstania luty – kwiecień 1765.

Hipotetyczne symfonie Mozarta napisane w Londynie

KV 16a (a-moll)

Incipit podany w katalogu Breitkopfa w 1799, Ludwig ritter von Kochel uznał symfonię za zaginioną I

nadał jej numer

KV Anh. 220

Rękopis odnaleziony w 1982 w Odense (Dania, Archiwum Orkiestry Miejskiej), cechy stylistyczne

ani charakter nie pozwalają wiązać go z Mozartem

2014 – 03 - 13

Mozartowie w Holandii

Wrzesień 1765 – kwiecień 1766

Koncerty Wolfganga Amadeusza Mozarta w Holandii

o 5 września 1765 w Gandawie

o 7 lub 8 września 1765 w Antwerpii

o 12 i 19 września 1765 – 3 koncerty w Hadze

o 19 lub 20 września koncert w Lejdzie

o 30 września 1765 koncert w Hadze (czwarty koncert)

o 22 stycznia 1766 koncert w Hadze

Na klawesynach z siostrą. Grane uwertury autorstwa Mozarta.

W programie m.in. Symfonia d-dur KV 19 (wykonana 30 i 22 w trakcie koncertów).

Symfonia D-dur KV 19 (model włoski) – druga symfonia londyńska (?)

1. Allegro – zaczyna się fanfarą dla rogów – to tylko wstęp, nie temat (!) nie ma podziału na

część A i część B, prosta forma binarna bez wewnętrznego rozczłonkowania, dwuczęściowość

zaznaczona poprzez powrót do tematu głównego, krótki epizod chromatyczny w stylu Carl

Filipa Emanuala Bacha, uczeń Bacha - Christian Ernst Graf (kapelmistrz orkiestry w Hadzie),

coś tam coś, że lubił i dyrygował… więc młody Bach mu napisał (czyli Wolfgang mógł być

zainspirowany tym drugim Bachem przez swojego ojca)

2. Andante w G-dur, sempre piano, prosta forma dwuczęściowa z powtórzeniami,

konwencjonalna melodyka

3. Presto 3/8 nawiązuje do gigue

Żródła: Bayerishe Staatsbibliothek w Monachium.

Zestaw głosów zapisanych ręką Leopolda Mozarta.

Na okładce zapisane ręką Leopolda Mozarta: à London 1765.

W informacji Sinfonia F-dur, skreślono F, napisano C, po czym skreślono C i obok dopisano D

Dziwne!

Triada symfonii KV 19:

KV 19 D-dur – prawdopodobnie powstała jednak w Holandii (głosy zapisane były na papierze

wyprodukowanym w Holandii), ale być może została tam po prostu przepisana, ale zrobił

chromatyczny fragment być może dla Grafa, który dyrygował w Hadzie, więc może jednak w

Holandii… O.o

KV 19a F-dur

KV 19b C-dur – nie ma po niej żadnego śladu, jest tylko okładka.

Symfonia B-dur KV 22 – generalnie przyzwoita symfonia

1) Allegro – w partyturze spisanej przez Leopolda określenia tempa nie ma, rakieta

mannheimska, nie ma wyraźnego podziału na dwie części, w takcie 73 pojawia się temat –

repryza (?)

2) Andante – w g-moll, forma A-B-A z codą, polifonizujące,

3) Allegro molto

Rękopis W.A. Mozarta nieznany, odpis spisany ręką Leopolda Mozarta, inskrypcja zapisana ręką L.

Mozarta:

Synfonia/di Wolfg. Mozart a la Haye Nel mese December 1765

Dzieło przeznaczone najprawdopodobniej do wykonania podczas koncertu w Hadze 22 stycznia 1766.

Początek części finałowej B-dur KV 22 podobny do początku kwartetu finałowego w II akcie Wesela

Figara „Signore, di furio son gia i suonatori” (!)

Galimathias musicum KV 32

Źródła

- pierwotny szkic zapisany naprzemiennie ręką Wolfganga i Leopolda w Hadze i w Paryżu (I wersja)

- ktoś zapisał: „Sinfonia… Gallimathias musicum”, później tytuł przekreślony i dopisek: muzyka z

opery Mozarta Mitridate Re di Ponto

- kopia zrobiona przez nieznanego skrybę w związku z wykonaniem w Donaueschingen (II wersja)

- być może związany z objęcie regencji przez jakiegoś tam Wilhelma Orańskiego (?)

- powstało w Hadze w 1766

- rękopisu nie znani gdy tworzono katalog utworów Mozarta, spisano go wówczas z rękopisu skryby

Gallimatias Musicum = petite symphonie burlesque, sinfonii burlesca

Gallimathias musicum KV 32 (jako symfonia)

1) Allegro (w stylu burleski muzycznej) – w stylu dramatu ulicznego, charakter prześmiewczy

2) Andante

3) Menuetto & Trio (cytat z kolędy salzburskiej Joseph, lieber Joseph mein = Resonet in

laudibus)

4) Finale

Kolejne koncerty W.A. Mozarta w Holandii

o Haga 22 stycznia 1766

o Amsterdam 29 stycznia i 26 lutego 1766

o Dwór orański 11 marca 1766

o Haga połowa marca 1766

o Haarlem początek kwietnia 1766

o Amsterdam 16 kwietnia 1766

o Utrecht 21 kwietnia 1766

Nie wiadomo nic odnośnie wykonania symfonii przez Mozarta po 22 stycznia. W Amsterdamie

orkiestra z teatru.

Georg Adam Kreusser

Symfonia B-dur, op5. Nr 3. – zacytował we wstępie początek z symfonii B-dur KV 22 (!). Robi to 4

lata po wyjeździe Mozarta zatem symfonia Mozarta musiała być grana w Amsterdamie aby Kreusser

mógł ją usłyszeć. Świadczy to o recepcji Mozarta w Holandii tamtych czasów.

Symfonie Mozarta, które potencjalnie mogły być wykonywane w Holandii

o KV 16, 19, 19a (być może 19b, 22

o KV 45a (znana wcześniej jako Alte Lambacher KV Anh. 221 – 45a)

Zatem podróż była ważna.

2014 – 03 – 20

Wolfgang Amadeusz Mozart jako dziecko

(Petro Antonio Lorenzi 1763 na zamówienie L. M. - obraz)

Salzburski debiut Mozarta w roli kompozytora symfonii:

o 8 grudnia roku 1766

o Wykonanie jakiejś symfonii w katedrze salzburskiej – nie wiadomo jakiej

o Zyskała uznanie wśród słuchaczy i muzyków zgromadzonych w trakcie koncertu

o Jedyna informacja o jego twórczości po powrocie z podróży, jedyna informacja również

przed kolejnymi podróżami do Włoch

Włoskie podróże Wolfganga Amadeusza Mozarta

1/ 13 grudnia 1769 – 28 marca 1771

2/ 13 sierpnia 1771 – 15 grudnia 1771

3/ 24 października 1772 – 13 marca 1773

o Spędził niemal 3 lata we Włoszech, kolebka współczesności tamtych czasów

o Ówcześnie: ktokolwiek mówił po niemiecku był kompozytorem niemieckim

Wielu innych kompozytorów podróżowało do Włoch: np. Haendel. Ci, którzy byli we Włoszech

uważani byli za lepszych kompozytorów.

Nicolas Etienne Framery (1745 – 1810)

Kilka rozważań o muzyce współczesnej (1770)

[w:] „Journal de Musique”

Niemieccy artyści zaludnili konserwatorium w Neapolu…. Pielęgnują nabytą wiedzę. Podczas gdy

Włosi debatują, kto ma lepsze zasługi.

Mozart aawsze na miejscu komponował nowe symfonie – według relacji siostry.

Pierwszy koncert włoski Mozarta:

5 stycznia 1770 w Weronie: Teatrino Della Accademia Filarmonica

Doniesienia prasy o „cudownej symfonii własnej” Mozarta. Symfonia rozpoczynała koncert. Leopold

Mozart opisał ten koncert w liście do żony z 26 stycznia 1770: wychwalał teatr i bardzo dobrą reakcję

ludzi na koncert Mozarta.

Drugi koncert włoski

16 stycznia 1770

Mantua Teatro Scientifico

Symfonia grana na początek i koniec, jeszcze nie jako odrębna całość, symfonia podzielona a

pomiędzy różne inne wygibasy i popisy. I tak było do… XIX w (?)

Zachowały się spisy repertuaru z tego koncertu/Program koncertu Mozarta w Mantui 16 stycznia roku

1770:

o Pierwsza i druga część symfonii Mozarta – nie wiadomo jako

o Koncert klawesynowy grany przez samego Mozarta

o Aria śpiewana przez tenora – niejaki Uttini

o Sonata klawesynowa grana przez Mozarta, powtórzona z wariacjami i transponowana do

innych tonacji – publiczność to lubiła

o Koncert skrzypcowy grany przez jakiegoś miejscowego i lokalnego wirtuoza

o Improwizowana aria do tekstu wcześniej Mozartowi nieznanego również przez niego

samego

o Dwuczęściowa sonata klawesynowa zaimprowizowana na dwa nieznane wcześniej

Mozartowi tematy z połączeniem obu tematów w zakończeniu

o Aria śpiewana przez sopranistkę Gallani

o Koncert obojowy zagrany przez jakiegoś lokalnego wirtuoza

o Fuga klawesynowa zaimprowizowana przez Mozarta temat mu wcześniej nieznany

o Jakaś symfonia, do której Mozart przygrywał na klawesynie posługując się głosem

pierwszych skrzypiec

o Duet wykonywany przez jakiś dwóch muzyków zawodowych

o Trio jakiegoś sławnego kompozytora, w którym Mozart grał na klawesynie z głosu

skrzypiec I i ozdabiał go

o Finał symfonii Mozarta

Podobno orkiestra była znośna według młodego Mozarta, ojciec uważał, że się nie wzbogacą we

Włoszech bo nie otrzymali za koncerty honorarium.

Prawdopodobnie grał jakąś symfonię skomponowaną w Salzburgu.

Rzym, 25 kwietnia 1770, Wolfgang Amadeusz do siostry Nannerl:

„kiedy skończę ten list, będę kończył rozpoczętą symfonię […] jedna symfonia jest jeszcze u kopisty

(którym jest mój ojciec), bo nie chcemy wydawać na kopiowanie”

Bolonia, 4 sierpnia 1770, Wolfgang Amadeusz do siostry:

„w międzyczasie skomponowałem 4 włoskie sinfonie”

Prawdopodobnie dopisał do tych sinfonii menuety z triami, żeby dopasować je do modelu

wiedeńskiego.

Symfonia KV 73l/81

Inskrypcja:

Rzym 25 kwietnia 1770

Symfonia KV 73q/84

W Mediolanie, karnawał 1770

Na dole okładki inną ręką:

del Sigre Cavaliero Wolfgango Amadeo Mozart a Bologna, Nel mese di Liglio 1770

5 symfonii “włoskich”

KV 73m/97

KV 73n/95

KV 74g/C11.03/Anh.216

KV 75

KV 111b

Pogrubione: przypisywane są teraz przez niektórych badaczy Leopoldowi Mozarowi albo Ditterowi

von Dittersdorfowi.

Z 9 włoskich Symfonii Mozarta 6 jest napisanych w D-dur. W D-dur bo lubił ale była też

najwygodniejsza w grze na instrumentach smyczkowych i dla instrumentach dętych.

Symfonie z 1770 bardziej konwencjonalne, aby przypodobać się publiczności.

Włoskie symfonie stanowią odbicie praktyki wykonawczej w ośrodkach, w których wówczas

koncertował we Włoszech: Mediolan, Mantua…

Leopold Mozart, opis orkiestry mediolańskiej w grudniu 1770:

(w Mediolanie Mozart wystawił swoją pierwszą operę…)

28 skrzypiec

2 klawesyny

6 kontrabasów

2 wiolonczele

2 fagoty

6 altówek

2 oboje

2 flety

4 corni da caccia

2 clarini

Generalnie około 60 osób w orkiestrze. Skład opery implikował pewne rozwiązania techniczne w

kompozycjach.

Ikonografia zawarta w traktacie Francesco Galeazziego: Elementi Teoretico de Musica (?)

Ludwig von Kochel – katalog dzieł Mozarta – 1862

o Problem z katalogowaniem, podlegał rewizji.

o 1905 – Paul Graf (2 wydanie)

o 1936 Alfred Einstein (3 wydanie)

o 1946 Alfred Enstein – suplement do Katalogu Kochla

o 1983 – 1999 Franz Giegling… - najnowsze, ciągle aktualizowane

Symfonie „włoskie” Mozarta:

1. Symfonia D-dur KV 73l/81 Allegro

Andante

Allegro molto

(25 kwietnia 1770 Rzym)

Bardzo konwencjonalna, skromniutka obsada.

2. Symfonia D-dur KV 73m/97 Allegro

Andante

Menuetto&Trio

Presto

(kwiecień 1770 Rzym)

Znana z rękopiśmiennej kopi z archiwum Breitkopfa – która gdzieś zaginęła.

3. Symfonia D-dur KV 73n/95 Allegro

Andante

Menuetto&Trio

Presto

Również znany z archiwum Breitkopfa.

4. Symfonia D-dur KV73q/84

Allegro

Andante

Allegro

(Mediolan – karnawał lub Bolonia – lipiec 1770)

Istnieją trzy odpisy i każdy jest przypisywany komuś innemu. Za z Wiednia Wolfgangowi, z

Pragi: Dittersdorfowi, a trzecia: Leopoldowi.

5. Symfonia G-dur KV 74 (nr 10 – wg starego spisu)

Allegro – Andante

Rondo (allegro)

Rękopis przechowywany w Krakowie.

Utrzymana w stylu uwertury włoskiej. Bez powtórzeń. Część pierwsza przechodzi

bezpośrednio w część drugą. Rondo finałem. Zainteresowanie muzyką janczarską i

turecczyzną (również w wielu innych utworach: marsz turecki z sonaty fortepianowej A-dur).

6. Symfonia D-dur KV 74a/87

Allegro

Andante grazioso

Presto

Mitridate Re di Ponto – na potrzeby tejże opery, sierpień 1770

Uwertura, zyskała ogromną popularność i krążyła po całej Europie.

Symfonia ta miała warianty.

7. Symfonia D-dur KV 111 (111a/120

Allegro assai

Andante grazioso (związane z sytuacją sceniczną, baletem)

Presto

Ascanio In Alba – z tejże opery (ale bardziej serenady), symfonia pisana od razu z myślą o

dziele scenicznym

8. Symfonia C-dur KV 111b/96

Allegro

Andante

Menuetto&Trio

Allegro molto

(jesień 1771 – Mediolan)

Spisane z Archiwum Breitkopfa, źródło już nie istnieje.

9. Symfonia F-dur KV 112 (nr 13)

Allegro

Andante

Menuetto&Trio

Allegro molto

(2 listopada 1771 Mediolan)

Przechowywana w Nowym Jorku.

Finały – u młodego Mozarta ustalona konwencja: metrum 3/8, tempo: presto, nawiązanie do gigue,

taneczny charakter. Potem się zmieni.

2014 – 03 – 27

Symfonie napisane między podróżami.

29 marca 1771 powrót.

Między 1 a 2 podróżą włoską Mozarta napisał kilka symfonii.

15 grudnia 1771 – 24 października 1772

o Czas spędzony przez Leopolda i Wolfganga w Salzburgu między drugą a trzecią podróżą

włoską

o Wydarzenia: intronizacja arcybiskupa Hieronima Colloredo i uzyskanie przez Wolfganga

stanowiska koncertmistrza na dworze arcybiskupim (9 sierpnia 1772)

o We wczesnych latach 80tych XVII wieku W. pisał symfonie w szalonym tempie, żadna z

Symfonii napisanych w Salzburgu nie została opublikowana, ciężko zatem powiedzieć ile

ich powstało.

Charakterystyka i statystyka symfonii napisanych przez W.A. Mozarta w latach 1771-74 w Salzburgu:

1. Powstanie co najmniej 20 symfonii, z czego część zaginęła

2. Kompozycje zarówno trzy- jak i czteroczęściowe

3. Model włoski sinfonii występuje naprzemiennie z modelem wiedeńskim

4. Nawiązanie do ówczesnych dokonań tzw. Szkoły Manheimskiej, przede wszystkim na polu

instrumentacji

5. Symfonie w stylu mieszanym: wiedeńsko-manheimsko-włoskim

6. Forma sonatowa zbliżona do monotematycznej (temat II wywiedziony jest z początkowej

myśli muzycznej); model bliski Józefowi i Michałowi Haydnowi

7. Krótkie przetworzenia w allegrach, pełne repryzy (temat główny pojawia się w repryzach na

ogół dopiero po drugim temacie)

8. Taneczny charakter finałów (KV 134 bouree, KV 163 gigue) w formie allegra sonatowego

pozostałość modelów z czasów wcześniejszych

Salzburg 1771

Symfonia F-dur KV 75 (u Haydna w 44/żałobne e-moll również pojawia się Menuetto!!!)

o Allegro

o Menuetto – Trio

o Andantino

o Allegro

Czas powstania: między 29 marca – 13 sierpnia 1771

Symfonia G-dur KV 110/75b (model wiedeński)

o Allegro – dominacja tematu pierwszego

o Andante

o Menuetto – Trio

o Allegro

Czas powstania: lipiec 1771

Symfonia A-dur KV 114 – pierwsza z serii 8 symfonii napisanych między II a III podróżą włoską.

o Allegro moderato

o Andante

o Menuetto – Trio

o Molto Allegro

Ukończenie: grudzień 1771/styczeń 1772 – przypada na czas, kiedy Salzburg był w żałobie po śmierci

swojego władcy – rodzi się zatem pytanie, jaki był cel napisania tej symfonii…? Być może związek z

ingresem nowego biskupa (Marzec 1772).

W symfonii 114 Mozart potwierdził, że bliższy jest mu model wiedeńsko – austriacki:

o Dłuższy czas trwania symfonii;

o Więcej instrumentów dętych;

o Więcej elementów kontrapunktycznych;

o Utwór czteroczęściowy;

o Mógł mieć nieśpiewny charater – nie cantabile jak w modelu włoskim;

o Bardziej skomplikowana struktura.

Mozart usiłował w tamtym czasie zapracować na posadę koncertmistrza arcybiskupa i uzyskał ją, co z

punktu widzenia jego ojca było dużym osiągnięciem. Dla Mozarta było to pewnego rodzaju

ograniczenie artystyczne.

Jens Peter Larsen (badacz) – uważał symfonię 114 za jedną z najbardziej inspirujących tamtych

czasów.

Symfonia G-dur KV 124

o Allegro

o Andante

o Menuet to-Trio

o Presto

Ukończenie: 21.01.1772

Przechowywana w Bibliotece Jagiellońskiej

Uważa się, że mogła być napisana na ingres nowego biskupa albo na koncert spirituel (częściowo

religijny).

Salzburg maj 1772

Symfonia c-dur KV 128 (16)

o Allegro maestoso

o Andante grazioso

o Allegro

Maj 1772

Symfonia G-dur KV 129 (17)

o Allegro

o Andante

o Allegro

Maj 1772

Symfonia F-dur KV 130

o Allegro

o Andantino grazioso

o Menuetto – Trio

o Molto allegro

Maj 1772

Pierwsza symfonia z użyciem 4 rogów

Georges de Saint-Foix: „pierwsza wielka symfonia Mozarta”

Pozostałe symfonie z użyciem 4 rogów:

KV 118 = 74c, KV 130, 132, 183, 318

Salzburg lipiec 1772

Symfonia Es-dur KV 132 wykorzystanie motywu w koncert fortepianowy Es-dur KV 482 (!)

o Allegro

o Andante

o Menuetto Trio

o Allegro

Andantino grazioso (jako ustęp alternatywny dla andante, w Neue-Mozart-Ausgabe określony jako

pierwotna część II symfonii)

Symfonia D-dur KV 133 (20)

o Allegro

o Andante

o Menuetto – Trio

o Allegro

Symfonia A-dur KV 134 (21)

o Allegro

o Andante

o Menuetto – Trio

o Allegro

Symfonia g-moll KV 183 (mała symfonia g-moll)

o Allegro con brio (pierwszy raz kiedy Mozart dodaje do allegra określenie wyrazowe),

allegro kończy się codą dodatek, który będzie funkcjonował już we wszystkich

allegrach sonatowych Mozarta jako jego IV część. Synkopy w temacie – nawiązanie do

Jana Sebastiana Bacha

o Andante

o Menuetto

o Allegro

Powstanie: 5 października 1773

Pokrewieństwo:

o Symfonia g-moll op. 6 nr 6 Johanna Christiana Bacha

o Symfonia g-moll nr 39 Józefa Haydna

o Sturm und Drang: KV 183, 184, 200, 201, 202

Ówcześnie symfonie g-moll były trudniejsze w odbiorze. KV 550 (wielka symfonia g-moll) i KV 183

traktuje się trochę jak poprzedniczki symfonii romantycznych – preromantyczne (tę drugą jest mniej).

Ta symfonia się nie podobała – była ekstrawagancją. Crescendo dla instrumentów dętych – wyraz

emocjonalny. Nowatorski podział instrumentów.

Podobne do niektórych momentów operowych.

U Mozarta Sturm Und Drang również w operze (?).

Lucio Silla KV 135 – trzy akty

Zapowiedź przełomu stylistycznego w twórczości Mozarta

Libretto: Giovanni de Gamerra (opr. Pietro Metastasio)

Premiera: Mediolan, Teatro Regio Ducal 26 grudnia 1772

W następstwie sukcesu opery Mitridate Re di Ponto (1770)

Akt I/scena II (spotkanie Cecilio i Giunni w katakumnach) accompagnato Cecilia „Morte, morte

fatal”, poprzedzone rozbudowanym wstępem orkiestrowym w stylu ombra.

Opera powstała przez powstaniem symfonii g-moll, być może była do niej przyczynkiem.

Symfonia Es-dur KV 184

o Molto presto

o Andante

o Allegro

Powstanie: 1773

1780 – adaptowana do uwertury

Symfonia A-dur KV 201 (186a)

o Allegro moderato

o Andante

o Menuatto

o Allegro con spirito

6 kwietnia 1774

2014 – 04 – 03

Podróż paryska Mozarta 1777 - 79

Podróż miała na celu znalezienie nowej posady.

Podróż okazała się porażką.

23 IX 1777 wyjazd Wolfganga z matką (kierunek Paryż)

24 IX 1777 Monachium – Mozart starał się uczestniczyć w życiu muzycznym miasta i dworu.

11 X 1777 Augsburg – przebywał tu raptem 2 tygodnie, miejsce urodzenia Leopolda,

o 16 X I 22 X – koncerty z protestanckim Collegium Musicum, podczas których wykonano

po jednej symfonii Mozarta

o 23 X Tafelmusik (muzyka, która prawdopodobnie towarzyszyła uczcie w klasztorze) w

klasztorze Św. Krzyża, podczas której również wykonano jedną symfonię Mozarta

26 X 1777 Hohen Altheim

30 X 1777 przyjazd do Mannheim – nawiązanie kontaktów z Ch. Cannabichem

o 13 II 1778 w domu Cannabicha, wykonanie m.in. symfonii C-dur KV 102 (213c) Mozarta

o Nie ma informacji aby do roku… wykonano jakąś symfonię Mozarta, udokumentowano

tylko tę w domu Cannabicha.

14 III 1778 wyjazd do Paryża – concert des amateures

18 VI 1778 wykonanie Symfonii D-dur Paryskiej KV 297

3 VII 1778 śmierć matki

8 IX 1778 wykonanie jednej symfonii, odnowienie znajomości z J. Ch. Bachem

o Odrzucenie oferty stanowiska organisty w Wersalu

o Podobno Mozart napisał 2 symfonie paryskie – informacja z listu

6 IX 1778 – 9 XII 1778

13 I 1779 powrót do Salzburga – już bez matki

Mozarta nie zarobił na tych symfoniach, miał stany załamania bo śmierć matki, zyskał wielką

popularność w Paryżu. Po jego wyjeździe próbowano podszywać się pod jego nazwisko. Wybrał się w

wyprawę nie prosząc biskupa o urlop. Biskup przyjął go ponownie do siebie, ale na dużo niższym

stanowisku: organisty.

Concert spirituel…

o Koncert inauguracyjny: 18 marca 1725

o Dyrektor: Anne danican Philidor

o Repertuar: dzieła m.in. J. Ch. Bacha, Wolfganga Amadeusza Mozarta, Józef Haydn, także

kompozytorzy francuscy.

Symfonia D-dur „Paryska” KV 297 (300a) -- model włoski

o Allegro assai, repryza się nie powtarza, tremolo kotłów, Mozart eksperymentuje, wejście

unisona w smyczkach – bloki unisonowe rozczłonkowują formę, wyraziste wejście II

tematu, część przetworzeniowa rozbudowana

o Andante

o Allegro – brak II tematu w repryzie,

Wykonanie w ramach Concert Des Amateurs Josepha Legrosa

Ukończona 12 czerwca 1778

18 czerwca 1778 – pierwsze wykonanie, koncert odbył się tylko po jednej próbie

Obsada orkiestry – 57 muzyków:

o 11 pierwszych, 12 drugich skrzypiec, 8 wiolonczele, 5 kontrabasów, 2 flety, 2 oboje, 2

klarnety, 4 fagoty (linia basowa przez to wyrazista), 6 muzyków razem do waltorni i

trąbek + kotlista

Początek: fortissimo unisono napisane specjalnie dla orkiestry paryskiej.

Mozart pierwszy wprowadził klarnet do symfonii w ogóle (w paryskiej) wpływ szkoły

mannheimskiej. Haydn wprowadził dopiero w londyńskich.

Mozart miał świadomość tego z jak dobrym zespołem będzie pracował, miało to wpływ na długość

poszczególnych części. Mozart pisząc tę symfonię mógł od razu przełożyć swoją koncepcję

symfoniczną na brzmienie.

Mozart starał się przypodobać widowni francuskiej:

o Dłuższe unisona dla partii skrzypiec;

Paryżanie polubili ten utwór, zwłaszcza finałowe allegro.

II temat – potężne fugato.

Dwie wersje części środkowej. Legros wymógł na Mozarcie napisanie wersji krótszej, do druku

jednak wróciła część dłuższa. Dłuższa wartościowsza.

Legros był zachwycony całą symfonią – deklarował, że była najlepszą jaką skomponowano dla cyklu

jego koncertów.

Symfonia 385 Haffnerowska – wykonywana w ramach koncert spirituel w późniejszym czasie.

W oficynie Sieberta (w Paryżu) wydano KV 297 i 385 w 1788 – oznacza to, że był Mozart bardzo tam

popularny. Nadal są w repertuarze tamtejszym.

KV 311a – uwertura – nie powstała dla Paryża… (?)

Symfonie salzburskie powstałe po powrocie Mozarta do Salzburga w latach 1779 – 1780:

o Symfonia G-dur KV 318 (nr 32)

Allegro spirituso

Andante

Tempo primo

Jedyna w tej tonacji z zachowanymi głosami trąbek, była dość popularna, zachowało

się sporo odpisów.

o Symfonia D-dur KV 320 (z Posthorn – Serenade)

Adagio maestoso – allegro con spirito

Andantino

presto

o Symfonia B-dur (nr 33) KV 319

Allegro assai

Andante moderato

Menuetto&Trio (dopisany później, w Salzburgu była 3częśiowa)

Allegro Assai

o Symfonia C-dur (nr 34) KV 338 - model włosko = francuski, bardziej rozbudowana,

ostatnia salzburska w konserwatywnym modelu.

Allegro vivace

Andante di molto piu tosto allegretto

Allegro vivace

2014 – 04 – 10

W wieku 25 lat – punkt zwrotny w życiu Mozarta, postanowił opuścić Salzburg, odciął się od ojca,

udał się do Wiednia by tam wieść życie niezależnego artysty. Zainteresował się córkami Webera,

jedna z nich, Konstancja, stała się później jego żoną. Chciał też wejść w środowisko muzyczne

Wiednia, który urósł w II poł. XVIII do trzeciego najważniejszego ośrodka w muzyce po Paryżu i

Londynie. W zasadzie Mozart wręcz uciekł z Salzburga, jego mocodawca nic o tym nie wiedział.

Dopiero, gdy upewnił się, że nie zostanie aresztowany – postanowił odwiedzić ojca.

Do końca życia przebywał w Wiedniu (10 lat), w ciągu tych dziesięciu lat napisał 6 symfonii. Kiedy

Mozart przybył do Wiednia stał się pianistą, pisał koncerty fortepianowe.

Formuła akademii zaczęła go irytować. W pierwszych koncertach – akademiach wykorzystywał

symfonie, które miał już napisane. Allegro – koncert fortepianowy – popisy – część druga symfonia

dzielona innymi kompozycjami. Mozart już nie chciał dezintegrować swoich symfonii. Nowe

symfonie Mozarta w jego zamyśle miały nie być już dzielone klarowanie się gatunku, symfonia

sama z siebie ma stanowić formę, integralna, i może być częścią koncertu a nie jego ramą.

Sigmund Hafner (młodszy) – przyjaciel Mozarta

(1756 – 1787)

Zamówienia od Haffnera:

1776: Posthorn-Serenade KV 320 (na wesele Marie Elizabeth Haffner z Franzem Xavierem Spathem),

serenada odniosła wielki sukces, z rogiem z partią solo

1782: Haffner-Serenade KV 250

Symfonia Haffnerowska D - dur - pisana z myślą o środowisku Salzburskim

Podobny model co w Paryżu

1. Allegro con spirito – określenie wyrazowe, ustęp utrzymany w formie allegra sonatowego, ale

bez powtórzenia ekspozycji, trzeba ją wyodrębnić (takt 95 – część C)… temat I – unisono z

rytmem punktowanym (jak w Paryskiej), najbardziej Haydnowska symfonia w koncepcji

allegra sonatowego problem z wyodrębnieniem II tematu, raczej warianty tematu I, w

ramach ekspozycji nie znajdziemy niczego co moglibyśmy nazwać tematem przeciwstawnym,

kontrastującym… koncentracja na I temacie. Być może to Haydn wzorował się na Mozarcie

pisząc swoją symfonie londyńską, ale wpływy widać obustronne… w takcie 95 zaczyna się

przetworzenie, potem szereg daleko idącym modulacji, egzotyczne połączenia harmoniczne,

eksperymenty na polu chromatyki, potem wraca tonacja zasadnicza. 120 – 129 – w 129

zaczyna się repryza (podobna do ekspozycji z wyjątkiem sekcji przejściowych). Badacze

wyróżniają krótką kodę, aczkolwiek pan prof. uważa, że nie do końca…

Część I symfonii paryskiej o wiele dłuższa. Tutaj jest to fragment z innego dzieła, dlatego tak krótko +

inne możliwości obsadowe.

2. Andante – również w formie allegra sonatowego, elegancka, melodyjna, konieczność

powtórzeń więc część jest dłuższa, w części przetworzeniowej zupełnie nowy materiał

muzyczny – wprowadza nastrój niepokoju.

3. Menuetto – Trio - Gdy zmienia się harmonia zmienia się dynamika – kombinowanie dynamiki

z harmonią. Trio w A-dur.

4. Presto – koda od części F, jeden z najbardziej udanych finałów w symfoniach Mozarta.

Pierwsze wykonanie w wersji ostatecznej 23 marca 1783 w wiedeńskim Burgtheater.

Przebieg: wykonał 3 pierwsze ustępy symfonii, potem aria, potem koncert fortepianowy, aria

koncertowa, jedna koncertująca część z jego serenad, improwizacja fugi… potem jeszcze coś i

w końcu finał symfonii Haffnerowskiej. Ostatni raz kiedy Mozart pozwolił sobie na podział

symfonii, potraktowanie jej jako dzieło obramowujące. Symfonia została bardzo dobrze

przyjęta: prestiż i popularność w Wiedniu, ale nie kasa…

Obsada: 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety w A, 2 fagoty, 2 rogi w D i G, 2 trąbki w D, kotły i

smyczki.

Jedyny rękopis Mozarta, który jest w posiadaniu amerykańskim.

Uprowadzenie z Seraju – zaraz po jej ukończeniu Mozart ożenił się z Konstancją, w międzyczasie

pojawiło się zamówienie od Haffnera na serenadę kiepski czas dla Mozarta. Pracował nad nią

sukcesywnie. Nadsyłał kolejne fragmenty ojcu. Potem poprosił o zwrot i był zaskoczony jakością

dzieła.

Serenada Haffnerowska KV 250

Marsz KV 385a

1. Allegro maestoso – allegro molto

2. Andante

3. Menuetto

4. Rondau: allegro

5. Menuetto galante

6. Andante

7. Menuetto

8. Adagio Allegro assai

/Marsz KV 249/

Marsze funkcjonują jako utwory samodzielne.

Menuety rozdzielały ustępy serenady o charakterze nietanecznym. Mozart nie skończył dzieła przez

wyznaczoną datą. Nie wiadomo, czy została wykonana na uroczystościach w Salzburgu…

Nie skończył jej na czas. Przerobił ją na symfonię. Wybrał z niej to co mogło się złożyć na 4 ustępy

normalnej, regularnej symfonii. Zmienił częściowo instrumentację, dodał 2 flety i klarnety (klarnet

stabilizuje się tutaj jako stały element obsady orkiestrowej Mozarta). Dublują w oktawach

zwiększenie wolumenu brzmienia.

Symfonia Linzka KV 425 (nr 36)

Długi wolny wstęp w tonacji C-dur. Taki wolny wstęp pojawi się jeszcze w symfonii praskiej, 39 i

tyle. Po raz pierwszy wprowadza wolny wstęp do cyklu symfonicznego (!)

1. Adagio – allegro spiritoso

2. Andante – pełna obsada orkiestrowa, jak w ustępie I, poco adagio (na wzór Haydnowski)

3. Menuetto – trio

4. Presto – liczne elementy polifoniczne, jakby Mozart studiował elementy fugata finałowego.

W drodze do Salzburga, do ojca odwiedził Linz. Zagrał w tamtejszym klasztorze.

Prawykonanie: 4 listopada 1783 w głównej sali tzw. Ballhaus w Linzu. Nic nie wiadomo o orkiestrze,

która miała wykonywać symfonię. W drodze do Salzburga pisał symfonię, „na łeb na szyję”,

skomponował ją podobno w 5 dni (rekordowy czas). Linz – wpływy rodziny [Tun] – prawdopodobnie

zaoferowali mu swoją orkiestrę – byli muzyczną rodziną.

Introdukcja G-dur KV 444, podobno był to wolny wstęp do Symfonii G-dur Michała Haydna (w starej

numeracji symfonia Mozarta 37)

Krytycy uważali, że tylko Haydn mógłby ówcześnie napisać podobną symfonię.

Podobno wykonywał symfonię Linzką dwukrotnie w Pradze (również w listopadzie). Pojechał do

Pragi, żeby wykonać Don Giovanniego, jedną ze swoich najsłynniejszych oper.

W Krakowie przechowywany jest rękopis do symfonii w Bibliotece Jagiellońskiej. KV 444 +

symfonia G – dur Michała Haydna (dobra, ale dosyć archaiczna jak na lata ’80).

Nie ma symfonii 37 Mozarta!

Mozart ćwiczył się w wolnych wstępach do symfonii przepisując je.

Bethoveen w swojej pierwszej symfonii napisze wolny wstęp – inspiracje Mozartem.

Symfonia D - Dur KV 504 (nr 38)

1. Adagio – Allegro – znowu wolny wstęp. Reprezentuje dojrzały, pogłębiony styl

kontrapunktyczny, klasyczny temat składający się z 4 okresów, nastawiony na odbiorcę

przygotowanego do odbioru dzieła symfonicznego – wykształconego.

2. Andante – motywiczne aluzje do II aktu z Wesela Figara.

3. Presto

Prawykonanie: 19 stycznia 1787 w Pradze.

Napisana na skromny zespół orkiestrowy: 24 osoby grały to w Pradze. Potężna koncepcja

symfoniczna do zrealizowania przez duży zespół. Pojedyncze instrumenty dęte + 4 skrzypce, 4

altówki… Wykonuje je w obsadzie, która nie odpowiada jego koncepcji brzmieniowej.

Wraca do koncepcji 3częściowej. Być może dlatego że, pojawiła się krytyka użycia menuetów w

symfoniach, symfonie wykonywane w Berlinie lepsze bo nie miały menuetów.

2014 – 04 – 24

Rok 1788:

Trzy symfonie Skomponowane w niewiarygodnie krótkim czasie: 2 miesiące. Na pewno nimi nie

dyrygował. Mozart prawdopodobnie nigdy ich nie usłyszał. Nie wiadomo z jakiej okazji zostały

napisane.

Ujawnia się w nich pełna niezależność od symfoniki Mozarta, do tego momentu Józef Haydn (przede

wszystkim) i jego brat Michał bardzo długo bardzo go inspirowali.

Jowiszowej brak klarnetów (!) – nowość, bo raczej był to już stały element

W symfonii G-moll brak trąbek i kotłów. Trąbki kiepsko sobie radzą z tą tonacją.

W Es-dur nie ma obojów.

Symfonia Es-dur KV 543 (no. 39) (jedyna symfonia w tej tonacji z wolnym wstępem)

1. Adagio – Allegro – poprzedzona wolnym wstępem, chyba najbardziej rozbudowany wstęp w

symfonii Mozarta z rytmem punktowanym (przywołuje skojarzenia ze stylem francuskim,

uwerturami francuskimi), wejście pierwszego tematu ciche, proste, wolny wstęp z kolei

korzysta z pełnej orkiestry. Temat drugi: śpiewna melodia w skrzypcach kontrastująca z

tematem pierwszym. Ekspozycja jest powtarzana (nie było to standardem u Mozarta),

przetworzenie dosyć długie jak na Mozarta. Repryza ma swoją kodę (chociaż nie jest to

widoczne w partyturze). Tutaj Mozart inspiruje się Michałem Haydnem.

2. Andante con moto – wiązana jest z listem Wolfganga do ojca, w którym snuje on rozważania

o śmierci, której obraz miał uspokajać a nie przerażać.

3. Menuetto (Allegretto) – wykorzystuje pełną obsadę orkiestrową z klarnetem solo w Trio

Bardziej w stronę scherzo, nie wiele ma wspólnego z tańcem dworskim.

4. Finale. Allegro – porównuje się z finałem symfonii 88 Haydna, elementy kontrapunktu.

Rękopis ukończony pod koniec czerwca 1788.

W tej samej tonacji Czarodziejski Flet. Symfonia Es-dur jest przez muzykologów wiązana z ideologią

masońską, Czarodziejski Flet bezsprzecznie.

Linzka, Praska i Es-dur – symfonie Mozarta z wolnym wstępem (!)

Cel wolnych wstępów: wprowadzenie do tematu podstawowego (!)

Wolne wstępy – pokręcona harmonicznie, skomplikowane, dysonanse, emocjonalny charakter

osiągany przez bardzo wyrazistą chromatykę.

Symfonia o charakterze bohaterskim. (Najbardziej znana w tym charakterze to Eroica).

3 ostatnie symfonie fascynowały romantyków, bo były inne. Hoffman sugerował, że należy je

interpretować w kategoriach emocjonalnych i że musi się za nimi kryć jakaś literacka treść.

Symfonia g-moll KV 550 (no 40)

Traktowano ten utwór jako kompozycję tragiczną

Symfonia ta inspirowała Haydna, gdy pisał swoje oratorium Pory roku Część zima, aria 38, w

której zima porównana jest ze starością „Erblicke hier, bethorter Mensch”

1. Molto allegro – temat grany według wzorców francuskich coup d’archet, pary dwutaktowe:

pytanie, odpowiedź. Temat dynamiczny, wyróżnia się na tle innych tematów z tamtego czasu.

Powiązanie z Arią no 6 z Herubina. Wyraźny temat drugi w B-dur. G-moll z czasem

przychodzi w tonację paralelną: D-dur. Cała ekspozycja jest powtarzana i długa w ogóle – już

bardziej romantyczny charakter.

2. Andante

3. Menuetto (allegretto) – Trio

4. Allegro assai

Część przetworzeniowa w finale zaczyna się rozłożeniem akordu g-moll, dalej w przetworzeniu

„seria” 12 dźwięków (!) – coś nowego – pokazanie wszystkich 12 dźwięków skali diatonicznej!

Kontrapunkt! Najbardziej zwariowany finał od strony harmonicznej. Dla publiczności jego czasów

byłoby to nie zrozumiałe. Kombinatoryka muzyczna.

Od 114 taktu w ramach przetworzenia przechodzi przez całe koło kwintowe (!)

Symfonia C-dur Jowiszowa KV 551

1. Allegro vivace – rytm punktowany nawiązujący do stylistyki francuskiej, dwa kontrastujące

ze sobą tematy: pierwszy pompatyczny, drugi bardziej przyziemny.

2. Andante cantabile

3. Menuetto (allegretto) – Trio

4. Molto allegro – finał fugowany ale nie fuga! Klasyczne allegro sonatowe zbudowane z

motywów pojawiających się sukcesywnie, z których tworzą się następnie tematy podstawowe.

Motywów tych jest 6. Myślenie w kategoriach konstrukcji muzycznej. Temat z pierwszej

symfonii Mozarta z cz. 1, KV 16, zaczerpnięty z chorału gregoriańskiego znowu się tu

pojawia. – był zaintrygowany tym tematem (!) Od taktu 390 stretta 5 motywów

podstawowych.

U J. Haydna fugi pojawiały się tylko w kwartetach, a nie w symfoniach.

Michał Haydn ówcześnie tylko pisał fugi.

Pojawił się w następujących kompozycjach Mozarta: symfonie KV 16, KV 45b, KV 456.. i mszach:

KV 192, 257

Część 1 i 4 – metrum dwudzielne.

Ukończona 10 sierpnia 1788

Najwcześniejsze znane użycia przydomku „Jowiszowa”:

o Książeczka programowa koncertu, który odbył sę w Edynburgu 20 października 1819

roku, potem w książeczce do koncertu London Philharmonic Society 26 marca 1821 roku,

nadany przez Johanna Petera Salomona (patron Haydna)

o Najwcześniejsza edycja nutowa z tym podtytułem: wyciąg fortepianowy zrobiony przez

Muzio Clementiego, Londyn 1823

Aria „Un bacio di mano” KV 541

o Dopisana przez Mozarta do opery Pasquale Anfossiego La glosie fortunate, do wykonania

2 czerwca 1788.

o Pojawia się jako temat dopełniający ekspozycję w symfonii C-dur, cz.1. – bądź po raz

pierwszy pojawienie się 3 tematu w symfonii (!) – zastosowanie autocytatu.

1787 projekt wydania w Artarii rzw. Symfonii Prayskich Haydna wydanie trzech z nich jako Trois

Simphonies a Plusieur Instruments (Wiedeń 1787)

C-dur (82)

G-moll (83)

Es-dur (84)

2014 – 05 – 08

Ludwig van Beethoven (1770 – 1827)

Koniec lat 80tych – początek pisania w Bonn

Symfoniami zaczął zajmować się gdy przybył do Wiednia w 1772 (?), a udał się tam z zamiarem

pobierania nauki u Mozarta, ale temu się zmarło. Więc poszedł do Haydna. Niestety nie polubili się…

Mimo wszystko jego symfonie przypominały Haydnowskie.

Na przełomie XVIII i XIX wieku symfonia jest już powszechnie traktowana przez teoretyków muzyki,

estetyków itd. jako gatunek o największych perspektywach. Ernst T. A. Hoffman – eseista, teoretyk

muzyki, ale też kompozytor aczkolwiek niezbyt genialny, ceniony jako pisarz muzyczny. Opublikował

szereg esejów na temat muzyki sobie współczesnej, twierdził w nich, że symfonia to opera

instrumentów, w tym sensie jest ona jako dramat.

Beethoven – główny sprawca zmiany myślenia o symfonii. jego osoba punktem centralnym w

historii muzyki. Po napisaniu Eroiki – symfonia przestaje być gatunkiem stricte dźwiękowym, ma

treści i idee pozamuzyczne. IDEA POETYCKA – tak to sam nazywał.

Symfonia no. 5 – bardzo ważna wg Hoffmana.

Anton Felix Schindler (1795 – 1864) – autor pierwszej biografii Beethovena, sekretarz kompozytora,

kurator spuścizny kompozytora po jego śmierci. „W temacie pierwszym pierwszej symfonii los puka

do drzwi”

Symfonie Beethovena mają już podtytuły nadawane przez niego samego (!)

Estetyka muzyki absolutnej zaczęła się rozwijać od II poł. Wieku XIX.

Symfonie Beethovena:

o Eksplorują szeroki zakres technik kompozytorskich

o Innowacje, nowatorstwo Beethovena skupia się na szczegółach jak i całej makroformie

o Żadna symfonia Beethovena nie jest typowa

o Wprowadzenie chóru w finale IX symfonii!!!

o III symfonia – przesłanie etyczne, polityczne – symfonia, która jest manifestem!

o Wprowadzenie marsza żałobnego do symfonii!

o V symfonia – ułożona na zasadzie transformacji – wszystkie części odwołują się do

tematu. – model potem często powielany.

o Symfonia pastoralna – tytuł programowe!

o VII symfonia najpopularniejsza w wieku XIX – Wagner nazywał ją apoteozą tańca.

Przełom wieku XVIII/XIX wieku znaczący dla Beethovena. Haydn całe życie na służbie, Mozart się

od niej uwolnił, ale średnio mu się potem układało, Beethoven zupełnie wolny – komponował swoje

symfonie w zupełnie innych warunkach niż swoi poprzednicy, komponował żeby wypowiedzieć się

kompozytorsko, a nie dlatego, że dostał zamówienie.

I Symfonia C-dur op. 21

o Lata powstania 1799 – 1800 – pierwsze wzmianki na temat tego utworu pochodzą z 1794,

myślał nad nim wieeele lat (!)

o Pierwsze wykonanie: 2 kwietnia 1800 r. w wiedeńskim Burgtheater zadedykowana

baronowi Gottfriedowi van Swietenowi (ten który napisał dla Haydna teksty do oratoriów:

Stworzenie świata i Pory roku, był ambasadorem Austrii w Warszawie, negocjator

rozbiorów polskich )

o Części:

Adagio molto – allegro molto e vivace – (1) pogłębiony wyraz emocjonalny/ (2)

maksymalnie radośnie… na wstępie dysonans, który prowadzi do kadencji. temat I

– takt 13, wyrazisty. – sam początek to nawiązanie do symfonii Jowiszowej Mozarta!,

ale potem Beethoven pokazuje, że jest zupełnie niezależnym kompozytorem. Temat II

dopiero w takcie 53 – kontrapunktycznie, cantabile, kontrastujący.

Andante cantabile con moto

Menuetto & Trio: allegro molto e vivace -

Adagio – Allegro molto e vivace

o Pełne allegro sonatowe gdzieś…

o Coda w pierwszej symfonii (!)

o Beethoven będzie dążył w swoich symfonii do jedności tematycznej, spójności. Kwarta w

Trio, części II, w części finałowej (!).

o Nazewnictwo części (wielka nowość!!!) – pozostawia niewiele do własnej interpretacji,

rozpoczął proces ograniczenia inwencji własnej wykonawcy (!)

o Beethoven sam dyrygował tym utworem w ramach swojej pierwszej akademii, dyrygował

wówczas też innymi utworami m.in. Haydna. podobno najbardziej interesująca

akademia od lat (od czasów Mozarta)

o Rozpoczęta od dysonansu (!) – zaskakujące!

o Smyczki pizzicato (!)

o Początek finału po raz pierwszy w historii z wolnym wstępem (!)

o Obsada orkiestrowa: 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, 2 waltornie, 2 trąbki, kotły,

smyczki.

8 głosowość faktury dętych instrumentów drewnianych, 4 głosowość blaszanych,

zespół smyczków.

Dzieło zostało zapowiedziane jako wielka symfonia, która potrzebuje pełnej obsady.

Klarnet mimo, że był już w symfoniach około 50 lat to i tak nadal były nowością.

Dobrze łączyły się z dźwiękiem waltornii. W każdej symfonii będzie dorzucał jakiś

kolejny instrument, żeby poszerzyć wolumen brzmienia orkiestry: puzon, piccolo,

kontrafagot. Zrobi tyle dla orkiestry ile nie zrobili Haydn i Mozart przez ostatnie 50

lat. Potem będzie ją rozwijał Berlioz.

o Tonacja C-dur nieprzypadkowa, punkt wyjścia, początek jakiegoś cyklu.

o Wynalazek metronomu!!! kolejne ograniczenie swobody wykonawczej artystów,

Beethoven wykorzystuje go i określa dokładnie długość trwania nuty, konkretne tempo i

jeszcze konkretna emocja. – kolejna nowość same nowości. Chce oddać w utworze

intencje własną, nie pisał dla dowolność wykonawców.

Symfonie Beethovena z wolnymi wstępami: I, II, IV, VII

Beethoven pozostawił po sobie setki szkiców. Wszystko poddawał wielokrotnej obróbce.

Lenz – pierwsza biografia Chopina.

Prometeusz, uwertura – też zaczyna się dysonansem.

Beethoven często starał się zaczynać utwory w nietypowy sposób, właśnie dysonansami.

Symfonia II D-dur op. 36

o Prawykonanie 5 kwietnia 1803, Theater an der Wien

o Części:

Adagio molto – allegro con brio

Larghetto – najdłuższa II część w dotychczasowych drugich częściach.

Scherzo. Allegro

Allegro molto

o Kryzys – Beethoven dostrzega pierwsze symptomy głuchoty. II symfonia wyrazem

wewnętrznej walki.

2014 – 05 – 15

III symfonia Es-dur Eroica op. 55

Powstawała z myślą o Napoleonie. Kompozytor ostatecznie zrezygnował z dedykacji utworu przez co

ogólna koncepcja uległa zmianie.

Anton Felix Schindler – autor pierwszej biografii Beethovena wg niego:

Podobno pierwsze pomysły o Eroice pochodziły od Jean Baptiste Jules Bernadotte (generał armii

napoleońskiej, ambasador Francji w Wiedniu wiosną 1798, marszałek Francji 1804 - 1811, kumplował

się z Beethovenem, król Szwecji – Karol IV) – informacje od przyjaciół Beethovena

Alexander Wheelock Thayer

„Pierwszy pomysł Eroiki powstał w związku z wyprawą Napoleona do Egiptu i pogłoską o śmierci

Nelsona w bitwie pod Abukir, w związku z cczym Beethoven napisał marsz żałobny”.

Od 1806 – osobisty lekarz Beethovena Bertolini przekazywał takie informacje

Carl Czerny (uczeń Beethovena) – informacje również od Bertoliniego

Powiązanie Eroiki za śmiercią angielskiego generała Jamesa Abercromiego (zraniony w bitwie pod

Aleksandrią 21 marca w 1801 i 28 kwietnia 1801 zmarł)

Podstawy hipotezy: pierwszy szkic w szkicowniku Beethovena do Marcia funebre pochodzi z późnej

wiosny 1801

Nowa sytuacja polityczna dawała Beethovenowi impulsy do tworzenia określonych utworów. Eroika

ma swoje tło ideowe. Beethoven myślał kategoriami wyrażania idei przez muzykę a nie dedykowania

jej komuś. Haydn i Mozart traktowali symfonie użytkowo, na zamówienie.

Symfonia swoje powstanie zawdzięcza jednak Napoleonowi, a nie komuś tam innemu.

1803 – praca nad symfonią. W Oberdobling – tam dom na przedmieściach Wiednia.

Wilibrord Joseph Mahler – namalował Beethovena w 1804, w 1803 jesienią Beethoven zagrał mu

finał Eroiki, można domniemać, że wówczas została ukończona.

Ferdinand Ries – pianista, znał się osobiście z Chopinem, Chopin się nim inspirował, Ries był

uczniem Beethovena.

- potwierdza, że Beethoven napisał Eroikę z myślą o Napoleonie, ale gdy dowiedział się, że ten

mianował się cesarzem, podarł pierwszą stronę, na której widniał tytuł Bonaparte i napisał ją od

początku już z tytułem Sinfonia Eroica.

Cała symfonia musiała być ukończona w maju 1804.

Hrabia Lichnowski – potwierdził to co Ries.

Martin Gustav Nottebohm (1817 – 1882)

Symfonie no.103 Haydna to pierwowzór przejścia u Beethovena z C-dur na C-moll.

Najmniej szkiców zostało stworzonych do finału. Temat pochodzi z baletu Twory Prometeusza, ale

pojawiał sięw 12 Kotredansach, Wariacje i Gafu na fortepian Es-dur op.35 (Wariacje na temat z Eroiki

– powstały przez Eroiką, nazwa potoczna)

Obsada instrumentalna Eroiki:

o 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty, 3 rogi, 2 trąbki, Kotły, Smyczki

o Głosy orkiestrowe zostały wydrukowane w 1806

Układ

1. Allegro con brio – najdłuższa część pierwsza w symfoniach Beethovena, dotychczas

najdłuższa, 3/4 (695 taktów), był pomysł, żeby zaczynała się akordem dysonującym,

eksperymentował ze „złym rozpoczęciem”, wstęp czeto taktowy, w ramach powtórzenia

ekspozycji wstęp niepowtarzany, temat grany przez instrumenty basowe: wiolonczelę (w

symfonii II też temat pierwszy jest grany przez wiolonczelę) – dewiza – trójdźwiękowy

motyw (w II i III symfonii), już w piątym takcie zawahanie harmoniczne, pierwszy temat

pojawia się w Eroice trzykrotnie, na początku przez smyczki, w takcie 15 przez flety,

potem tutti w ostatnim takcie systemu, Beethoven eksploruje temat I, temat drugi pojawia

się w 83 takcie w B-dur – znowu eksploruje ideę trójdźwięku, charakteryzuje się grą

akordową, przetworzenie bardzo rozbudowane polifoniczna faktura, skomplikowany

proces modulacyjny, w takcie 284 pojawia się nowy temat, którego w ogóle wcześniej w

utworze nie było, po raz drugi pojawia się w kodzie – wprowadzenie drugiego

przetworzenia (!) nowość! Nowy element formalny ustępu pierwszego. Koda prawie tak

długa jak ekspozycja. Repryza charakteryzuje się powtórzeniem pierwszego tematu. Koda

pojawia się 561 takcie, jej pojawienie się spowodowane jest zachwianiem toku repryzy,

nowy sposób wprowadzenia tematu, nowa modulacja. Jedną z funkcji kody w Eroice staje

się apoteoza. I część kończy się tak jak zaczyna – powtórzenie tych samych akordów.

2. Marcia funebre (sulla morte d’un Eroe) – adagio assai, c-moll 2/4, 246 taktów – autorski

pomysł Beethovena, nie jest to stricte marsz, wyraża żal, marsz z trio. Dużo oznaczeń

wyrazowych i agogicznych. Takt 69 przejście z c-moll do C-dur Maggiore – spełnia

funkcję tria, bardzo majestatyczne, melodie prowadzą oboje, takt 105 kulminacja w C-dur,

potem powrót do tematu głównego, 117 takt – wprowadzenie fugi, pierwsza tak

skomplikowana fuga i to nie w finale tylko w części II, przeprowadzanie tematu przez

poszczególne głosy orkiestrowe + modulacje harmoniczne, kulminacja na akordzie

septymowym zmniejszonym, zakończenie fugi w takcie 150: akord zmniejszony: cis-e-g-

b, nowości: fuga, sposób przeprowadzenia tematu, przeciwstawienie części wewnętrznej

durowej częściom zewnętrznym mollowym.

Nowatorswo Eroiki...:

o Beethoven – od tej pory marsz żałobny jako część cyklu. Marsz żałobny również w

Wariacjach na fortepian F-dur op. 34, Wariacja V w c-moll. Marsz żałobny nigdy nie był

składową części cyklicznej.

Po wybuchu rewolucji francuskiej marsz żałobny cieszył się dużym upodobaniem jako znaczący

element pochówku uczestników rewolucji.

2014 – 05 – 22

3. Scherzo – allegro vivace, tonacja Es-dur, metrum 3/4, 452 takty, zawiera trio, pierwotnie

miał być menuet, od tego momentu scherzo zawsze będzie zawierało trio (!) – oparte na

modelu tanecznym (B. wyznaczył ten model). Trio w stylu la chase (koncert myśliwski,

charakterystyczna obsada trzech waltorni.

4. Finale, allegro molto – Poco andante – Presto, tonacja Es-dur, metrum 2/4, razem 475

taktów, B. zastosował tu formę wariacji. (Podobnie H. w 31), wariacje wykorzysta B.

jeszcze raz w symfonii 9, tematu użytego w finale B. używał już wielokrotnie: m.in.

Twory Prometeusza, 12 Kontredansów; konsekwentne podążanie B. za ideą poetycką

początek finału – Prometeusz przykuty do skały – początek ten nie ma nic wspólnego z

dalszą częścią finału, pokrewieństwo z baletem nie ogranicza się do zastosowania samego

tematu, figura z początku finału – imitacja góry, zejście ze skały, fuga, temat pokazany w

wolnym tempie apoteoza.

Każda symfonia B. kończy się triumfalnie, zwycięstwem, nie ma zakończeń pesymistycznych – od

cierpienia po triumf – idea.

Constantin Floros – m.in. znawca muzyki greckiej, w pewnym artykule stwierdził, że cała Eroica jest

alegorią mitu Prometeusza – czysto muzyczna forma poświęcona tematowi, balet był wizualizowany.

Koncepcja przekonująca (!)

Salvatore Vigano, choreograf B., stworzyli wersję mitu, w którym Prometeusz umiera i rodzi

się na nowo. Podążając za sekwencją zdarzeń w balecie, w Eroice otrzymujemy analogię tej historii.

Zestawienie Florosa:

1. Allegro con Brio Danza Eroica (taniec bohatera cz.8),

2. Marsz Tragica Scena (cz.9)

3. Scherzo Giocosa Scena (cz.10)

4. Finale Finał w balecie

Symfonia staje się dziełem, które poprzez swój układ części staje się nośnikiem pewnych treści, a nie

tylko abstrakcyjnym układem.

Wg Florosa bohaterem dzieła jest zatem Prometeusz…. a jednak artysta, sam Beethoven

borykający się ze swoim dziełem. (?)

Od Riesa wiadomo, że ks. Franz Joseph Lobkovitz, adresat dedykacji pierwowzoru.

13 luty 1803, pierwotne wykonanie Eroiki w pałącu Lobkovitza w Wiedniu, ks. Ferdynand odwiedził

Lobkovitza i zagrał mu na pianie Eroikę i ta w końcu zaczęła mu się podobać.

Pierwsze wykonania Eroiki były prywatne.

Lobkovitz nabył na pół roku prawa do Eroiki za duże pieniądz – B. był szczęśliwy.

Wykonania:

Styczeń 1805, w domu bankiera Wurtha w Wiedniu, nieoficjalnie. bardzo dobra recenzja

po tym występie.

7 kwietnia 1805 roku podczas koncertu dyrektora Clementa w Theater an der Wien –

wykonanie oficjalne. Dyrygował sam Beethoven. Widownia podzielona na trzy grupy: tych

zachwyconych, tych odrzucających i tych pomiędzy.

Publikacja partytury – 1809 rok.

B. prowadzi długie i bezskuteczne pertraktacje z Breitkopfem w kwestii honorariów za dzieła. W

końcu ktoś go tam wsparł. I się udało.

IV Symfonia B-dur op. 60

Części:

1. Adagio – Allegro vivace

2. Adagio

3. Menuetto. Allegro vivace - Trio

4. Allegro ma non troppo

V Symfonia C-moll op. 67

Czas powstania: pierwsze szkice 1803/1804.

Praca nad dziełem: 1807/1808.

Prawykonanie: 22 grudnia 1808 Theater an der Wien.

Symfonia uznana przez romantyków za pierwszą symfonię nowej epoki.

I wydanie: 1809 (głosy), Breitkopf & Hartel, dedykacja księciu Andriejowi Razumowskiemu.

W ramach akademii zorganizowanej przez Beethovena, wykonanie razem z VI Symfonią F-

dur Pastoralną op. 68.

Symfonia ta stworzyła nowy model postrzegania muzyki absolutnej.

Recenzja E.T.A. Hoffmana, 11 lipca 1810

„Recenzent ma przed sobą jedno z najważniejszych dzieł tego mistrza, przed którym teraz

nie ma innego jako twórcy muzyki instrumentalnej”

Rodzaj wypowiedzi dramatycznej, retorycznej, dzieło, które samo w sobie jest przekazem

słownym.

Hoffman nazywa Beethovena romantykiem, romantyzm w odniesieniu do V symfonii.

Skojarzenie tematu z losem (losem pukającym do drzwi) pochodzi od komentatorów nie od samego

B.

Mniejsza niż Eroika, ale wykorzystuje wszystkie jej osiągnięcia.

I część – 502 takty, Coda – 128 taktów – najdłuższa coda w ramach allegra sonatowego,

zawiera długie przetworzenie; temat drugi – wykorzystuje motyw „losu”, cały ustęp jest

zintegrowanym z głównym motywem.

II wariacje, temat z trzema wariacjami – na zakończenie wariacji apoteoza tematu grana

na trąbkach

Część III przechodzi w część IV (finał allegro non troppo)

Część III scherzo, temat powraca w wersji wydłużonej; dążenie do integralności dzieła.

2014 – 05 – 29

VI Symfonia F-dur op. 68 „Pastoralna” /nazwa pochodzi od B./

Skomponowana w latach 1807-08

Pierwsze wykonanie: Theater der Wien, 22 grudnia 1808 (razem z V)

Druk: maj 1809

Części:

1. Allegro ma non troppo – motyw radosnych uczuć – 16stkwy – pojawia się we wszystkich

częściach poza Burzą.

Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś

2. Andante molto mosso – zakończenie tej części imituje śpiew ptaków. Ilustracja szumu wody i

biegu wody. Taki sposób ilustracji biegu wody będzie powielany w XIX wieku. Wykorzystał

to Smetana, Wagner.

Scena nad strumieniem

3. Allegro - (scherzo).

Wesoła zabawa wieśniaków

4. Allegro – ma trzy fazy, kiedy nadchodzi, część gwałtowna, kiedy odchodzi. Grzmoty

odzwierciedlone przez sforzato. Ilustracja wichury w instrumentach basowych, tremolo.

Błyskawice ilustrowane przez flety i flety piccolo. Uspokojenie – wyciszenie dynamiki. Bez

wyraźnego zakończenia tej części przechodzimy do finału (attaca – bezpośrednie przejście).

Wyrażenie wdzięczności Bogu – fragment po burzy, w siłach natury ostatecznie zwycięża

dobro. Ascensus – figura wschodzącego słońca.

Burza (też w no. 8 Haydna)

5. Allegretto – melodia alpejska na początku, grana przez waltornie. Niektórzy badacze widzą w

tej części formę wariacji. Powtarzające się crescendo. Na końcu coś w rodzaju apoteozy.

Pieśń pastuszka – radosne i dziękczynne uczucia po burzy

Partytura odzwierciedla rozwój instrumentacji w przebiegu utworu: w cz II. dzielą się wiolonczele; w

IV części pojawia się flet piccolo, 3 puzony (!). Puzony wcześniej w symfonii no. V. Ale oficjalnie

pierwszy raz w VI bo została wcześniej wykonana.

Należy do gatunku kompozycji, które w XIX nazywano charakterystycznymi. Sinfonia

characteristica – termin znany już w XVIII wieku.

„to pojęcie które przysługuje symfoniom, które występują zamiast uwertur na początku dzieła

operowego, oratoryjnego, ale jakiegoś innego w tym rodzaju; określenie takie przysługuje jej jednak

tylko wtedy gdy ściśle wiąże się ona z treścią dzieła; albo bezpośrednio wprowadza w jego treść..” –

Turg – odnosi symfonię charakterystyczną do dzieła operowego.

Styl pastoralny

6/8, 12/8;

Taniec: siciliana;

Arkadia, wiejska tematyka, pasterska;

Instrumenty; flety proste, dudy, rogi, alpenhorny, oboje;

Tematy muzyczne naśladujące śpiew ptaków – dźwiękowy desygnat natury; ale też inne

dźwięki pochodzące bezpośrednie z przyrody (szum wody).

Nawiązanie do tańców chłopskich/wiejskich;

Styl pastoralny w VI symfonii jest sposobem na unifikację całej symfonii.

W symfonii VII będzie to odzwierciedlenie żywiołu tanecznego, w V – motyw losu.

Fascynacja ludowością charakterystyczna dla nurtu oświeceniowego.

ranz des vaches – proste melodie śpiewane albo odgrywane na alpenhornie przez szwajcarskich

pasterzy na halach alpejskich

Motywy pokrewne Symfonii Pastoralnej w twórczości Beerhovena:

Variations sur un air Suisse

Lieder verschiedener Volker (Pieśni do różnych narodów – podobne kompozycje pisali

też inni kompozytorzy, Chopin np. tańce szkockie)

Wariacje na flet i fortepian op. 107

Uwertura Namensfeier op. 115 (La Chasse)

Finał Koncertu skrzypcowego D-dur op. 61

Wiele kompozycji B. sam zaopatrywał tytułami, które przybliżały ideę dzieła. Rozpowszechniło się to

w wieku XIX.

Tak wspominają…:

Schindler: Beethoven komponując swoje utwory nadawał im tytuł, który stanowił klucz do idei

kompozycji, klucz do współodczuwania utworu.

Carl Amenda: Adagio z kwartetu smyczkowego F-dur op. 18 no. 1 – B. powiązał utwór ze sceną w

Romeo i Julii.

Symfonię V i VI traktuje się jako komplementarne. Symfonia VI jest jego najbardziej programowym

dziełem. Allegro i Allegretto (4 i 5 część) występują od razu po sobie.