Historia 2.0. Recenzja

8/16/2019 Historia 2.0. Recenzja

1/67

Historia 2.0

Materiały sympozjum

Panta Rhei – Historia 2.0

17 września 2014

Szczecin

XIX Powszecny !jaz" History#$w Po%s#ic

17&21 września 2014

Szczecin 2014


2/67

History 2.0

'(n)%is Materiały sympozjum

Panta Rhei – Historia 2.0

17 września 2014

Szczecin

XIX Powszecny !jaz" History#$w Po%s#ic

17&21 września 2014

Szczecin 2014


3/67

Pu*%i#acja s+inansowana przez, Muzeum Historii -y"$w Po%s#ic www.po%in.p%'(n)%is

/e"a#cja'("itors,"r nna So*cza# Marta icoc#aPiotr r3c#owia#

/ecenzja'(n)%is,

S#ła"'(n)%is,

łumaczenie'(n)%is,

5ore#ta j6zy#owa po%s#a'(n)%is,

5ore#ta j6zy#owa an)ie%s#a'(n)%is,

/e"a#cja tecniczna s#ła" i łamanie'(n)%is,

Proje#t o#ła"#i'(n)%is, Maciej strows#i

IS89

:icencja, reati;e ommons 8?&S=.0 P:@ "%a e"ycji po%s#iej oraz ttri*ution&Sare%i#e 4.0 Internationa% > 8?&S 4.0@ "%a e"ycjian)%oj6zycznej.'(n)%is

Ay"awnictwo''(n)%is, (&nau#owiec www.e&nau#owiec.eu


4/67

Spis treści/Contents

Ast6p'Intro"uction

dr hab. Zbigniew Osiński pro. !"CS

Narzędzia pracy historyka w świecie cyfrowym

Tłumaczenie tytułu

"arcin #i$kowski

World Wide Web (WWW) jako obiekt bada historycznych! kilka problem"w


dr hab. %ndr&e' Rado(ski pro. !"CS

#istorio$rafia %dw"ch prędkości% & czyli jak narzędzia cyfrowe zmieniły 'lio


dr )r&egor& )(iterek

'sika w erze nowych technolo$ii* inte$racji i interaktywności medi"w


dr hab. *+&e ,r-nks

+ry dydaktyczne jako inspiracja i ,r"dło rzeczywistej i alternatywnej narracji historycznejkonstruowanej przez uczni"w- .amoświadomoś/ teoretyczna i metodolo$iczna nauczycieli orazuczni"w w tym zakresie


dr %gnies&ka ChostaSikorska

0lo$i w nauczaniu historii


1o(inik Prchaa

1d pierwszych czasopism do 1twarte$o 2epozytorium Nauk #istorycznych 3ectorium


"icha Starc&ewski

1twarte modele komunikacji naukowej a cyfrowa humanistyka


Progra( s-(po&'(


5/67

#stp

ermin istorii cy+rowej pojawił si6 w "ru)iej połowie %at B0&tyc XX wie#u zaspraw3 ("war"a :. yersa z 4ir$inia 5enter for 6i$ital #istory #t$ry "ostrze)ł zmianyzaco"z3ce w "y"a#tyce oraz pu*%i#owaniu nau#owym po" wpływem coraz

powszecniejsze)o stosowania nowyc tecno%o)ii. ! czasem "e+inicja zacz6ła o*ejmowaCcoraz szersze i "o#ła"niejsze spe#trum za)a"nieD. E%a nazwania niniejszej pu*%i#acji isympozjum uFyta została nazwa GHistoria 2.0 #t$ra nawi3zuje "o GInternetu 2.0cecuj3ce)o si6 prosumcj3 in+ormacji przez je)o zaan)aFowanyc uFyt#owni#$w. Ae"łu)re"a#tor$w zar$wno termin Gistoria cy+rowa ja#i i Gistoria 2.0 moFna stosowaCzamiennie1. r)anizatorzy nawi3za%i r$wnieF "o +i%ozo+ii Hera#%ita z (+ezu 7anta 2hei #t$ra)łosi Fe wszyst#o płynie i ni)"y nie wej"zie si6 "o tej samej wo"y. A ten spos$* starano si6

po"#reś%iC rozw$j "yscyp%iny wywołany zmianami tecno%o)icznymi ja# i społecznymi.

*ra"y #istoria 8-9 & 7anta 2hei o"*yły si6 w ramac najwi6#szej po%s#iej#on+erencji na #t$rej spoty#aj3 si6 istorycy z #raju i nie ty%#o :;: 7owszechne$o


6/67

sieciowej@ ja# i "o#onał por$wnania warsztat$w nau#owyc istory#$w ana%o)owyc zcy+rowymi #t$re r$Fni3 si6 mi6"zy so*3 nie ty%#o w za#resie meto" *a"awczyc a%e ir$wnieF prezentacji wyni#$w *a"aD. Krze)orz Kmitere# za*iera czyte%ni#a w po"r$F wczasie po"czas #t$rej moFna zapoznaC si6 z rozwojem #si3F#i e%e#tronicznej w o#resieostatnic przeszło 40&stu %at. A arty#u%e Q$ze+a 8ryn#usa moFna zapoznaC si6 z

moF%iwościami wy#orzystania )ier e"u#acyjnyc >p%anszowyc #omputerowyc u%icznyc@"o re#onstru#cji narracji istorycznej w sz#ołac po"czas %e#cji istorii. utor u#azuje wa"y iza%ety tej meto"y "y"a#tycznej #t$ra spoty#a si6 z "uFym zainteresowaniem ze wz)%6"u naswoj3 nie#onwencjona%n3 +orm6 i jej potencjał pozwa%aj3cy na uzys#anie zaan)aFowaniaucznia nie ty%#o w samo )ranie w )r6 a%e r$wnieF jej tworzenie a przez to i czynne

poznawanie przeszłości. )niesz#a łosta&Si#ors#a r$wnieF s#upiła swoj3 uwa)6 nanauczaniu istorii w sz#ołac. !amiast )ier ja#o +orm6 "y"a#tyczn3 prze"stawiła *%o)istoryczny pełni3cy specy+iczny ro"zaj #ompen"ium wie"zy i przestrzeD wymiany

po)%3"$w #t$ry moFe *yC tworzony samo"zie%nie przez nauczycie%a a%*o przy wsp$łpracy zuczniami. Eomini# Purcała natomiast przy*%iFył ro%6 internetowyc otwartyc repozytori$wcy+rowyc w ułatwianiu "ost6pu "o wyni#$w *a"aD nau#owyc #t$re przyśpieszaj3 nie ty%#o

"ys#urs nau#owy a%e teF umoF%iwiaj3 szero#i "ost6p "o wie"zy oso*om spoza światanau#owe)o. Qa#o przy#ła" autor prze"stawił 1twarte 2epozytorium Nauk #istorycznychD3ectoriumE w #t$rym )roma"zone s3 prace istory#$w arceo%o)$w istory#$w sztu#i

*i*%iote#oznawc$w antropo%o)$w etno%o)$w czy arciwist$w. A arty#u%e zamy#aj3cym pu*%i#acj6 Micał Starczews#i opisał otwarte mo"e%e #omuni#acji nau#owej i zac6cał "o icstosowania nie ty%#o istory#$w a%e i r$wnieF wszyst#ic nau#owc$w. Ae"łu) nie)o towłaśnie otwartośC jest po"staw3 "%a rozwoju cy+rowej umanisty#i i wy#orzystania

potencjału cy+rowe)o warsztatu *a"awcze)oO. 9a #oniec pra)n6 złoFyC po"zi6#owania referentom za przy)otowanie wyst3pieD i

arty#uł$wN audytorium za poświ6cenie swoje)o czasu na wysłucanie wyst3pieD orazza*ieranie )łosu w "ys#usjacN moim wsp$łpracowni#om Farcie 5ichockiej oraz 7iotrowi

Crckowiakowi za pomoc przy tworzeniu #on+erencji i pu*%i#acjiN dr hab- Bndrzejowi 2adomskiemu prof- GF5. za na)ranie i u"ost6pnienie wyst3pieDN Fuzeum #istorii Hyd"w 7olskich za u"zie%enie patronatu i zasponsorowanie pu*%i#acjiN or$anizatorom :;: 7owszechne$o


7/67

3ntrodction

4astpnie art-k w wers'i po$skie' i angie$skie'


8/67

"r a*. !*i)niew siDs#i pro+. di$ital history@ pocz3t#owo utoFsamiane z cy+rowymi proje#tami e"u#acyjnymioraz pu*%i#acjami nau#owymi w wersji e%e#tronicznej i intera#tywnejT. emat ten stał si6 wostatnic %atac *ar"zo popu%arny. /ozwaFaniom na" istot3 historii cyfrowej poświ6cona *yła

internetowa "ys#usja zor)anizowana przez re"a#cj6 Ge Qourna% o+ merican History.Pr$*uj3c stworzyC "e+inicj6 te)o zjawis#a Ai%%iam K. omas stwier"ził Fe jest to ta#ie

po"ejście "o *a"aD #t$re za#ła"a wy#orzystanie moF%iwości stwarzanyc przez Internet.(+e#tem *a"aD powinny *yC cy+rowe prace powszecnie "ost6pne w Sieci a wi6cstwarzaj3ce "o)o"ne warun#i "o wery+i#acji to#u rozumowania autora oraz "ointe%e#tua%ne)o e#sperymentowania z je)o "ziełem. Qe"en z "ys#utant$w Eanie% Q. oenz)łosił cie#awy postu%at *y cy+rowi istorycy wypracowa%i nowe tecno%o)ie #t$re pozwo%3 o)arn3C niema% nieo)raniczon3 o*+itośC cy+rowyc in+ormacji opracowaD i Jr$"ełnieustannie pro"u#owanyc przez społeczeDstwa i paDstwa a interesuj3cyc "%a *a"aczy B.ematyce cy+rowej istorii poświ6cona została ta#Fe praca z*iorowa GAritin) History in teEi)ita% )e #t$ra powstała w nietypowy spos$* ja#o e+e#t o""o%nej wsp$łpracy )rupyautor$w prowa"zonej w Internecie. orm6 cy+row3 miała zar$wno sama wsp$łpraca #onta#ty w Internecie ja# teF jej e+e#t czy%i recenzowana #si3F#a10.

/$wno%e)%e "o terminu historia cyfrowa wyst6puje poj6cie historio$rafia 8-9 >e%ementumanisty#i 2.0 i nau#i 2.0@ po" #t$rym najcz6ściej rozumie si6 wszecstronnewy#orzystywanie Internetu przez istory#$w %u* pra#ty#6 nau#ow3 #t$ra weszła "o Sieci 11.Eo po"stawowyc wyr$Fni#$w cy+rowej umanisty#i a tym samym cy+rowej istorii za%iczasi6 otwarty "ost6p "o pu*%i#acji i "anyc nau#owyc w wersji e%e#tronicznej "emo#ratyzacj6 wie"zy czy%i "zie%enie si6 wytworami pracy *a"awczej z całym społeczeDstwem a nie ty%#o

7 na%iz6 te)o zjawis#a autor zaprezentował w pracy, !. siDs#i The 7olish historian and

information reAolution & dilemmas and challen$es Lw, Bround the 0ook* the 3ibrary and ;nformation re". Qu"a M. Has&o#arz . Ma%esa /. :u*%in 2014 s. 2B&2T2.

8 (. :. yers The 7asts and Cutures of 6i$ital #istory ttp,''www.;c".;ir)inia.e"u'Pastsutures.tm%L"ost6p, sierpieD 2014.

9 ;nterchan$e! The 7romise of 6i$ital #istory Ge Qourna% o+ merican History 200T ;o%. BO nr2 ttp,''www.journa%o+americanistory.or)'issues'BO2'intercan)e'in"eU.tm% L"ost6p, sierpieD2014.

10 Writin$ #istory in the 6i$ital B$e re". Eou)erty Q. 9awrotz#i 5. 2012ttp,''writin)istory.trinco%%.e"u' L"ost6p, sierpieD 2014.


9/67

z innymi nau#owcami oraz wsp$łprac6 *a"awcz3 os$* o r$Fnyc #ompetencjac "zi6#imoF%iwościom stwarzanym przez SieC12. 9a%eFy zaznaczyC Fe pro*%ematy#a cy+rowejistorio)ra+ii i szerzej cy+rowej umanisty#i >a ta#Fe istorio)ra+ii 2.0 i umanisty#i 2.0@mimo Fe stosun#owo mło"a "ocze#ała si6 juF nieje"nej pu*%i#acji nau#owej ta#Fe wPo%sce1=. St3" teF autor w niniejszym arty#u%e o)raniczy si6 "o ana%izy tyc za)a"nieD #t$re

maj3 zwi3ze# z uprawianiem istorio)ra+ii w cy+rowym świecie a%e wywo"z3 si6 zin+ormato%o)ii.Pierwsze z nic #ryje si6 po" poj6ciem obszar pośredniczenia w komunikacji

naukowej. 9a )runcie in+ormato%o)ii wyst6puje w znaczeniu o#reś%onym przez /emi)iuszaSap6 ja#o stre+a +izyczne)o trans+eru i przetwarzania "anyc in+ormacji i wie"zywytworzonyc przez nau#6 "%a nau#i >oraz "%a pasjonat$w i e#spert$w & "opise# własny@#t$rej )ranice wyznacza z je"nej strony moment w #t$rym nau#owiec&na"awca postanawiaupu*%iczniC wyni#i swoic rozwaFaD %u* *a"aD a z "ru)iej cwi%a )"y o"*iorca zaczynainterpretowaC pozys#ane zaso*y na własny uFyte# 14. *szarem pośre"niczenia w #omuni#acjinau#owej istory#$w stał si6 niew3tp%iwie Internet w #t$rym moF%iwe jest istnienie

proces$w ws#azanyc przez /. Sap6.


10/67

nau#i proces$w w tym, upu*%icznianie nowej wie"zy jej wa%i"acja i wartościowanierejestracja or)anizacja "ost6pu "o zaso*$w juF wytworzonyc czy re)u%acja re%acji mi6"zynau#owcami1O. Powstaje wi6c pytanie *a"awcze #t$re zaso*y oraz narz6"zia "ost6pne wSieci i w ja#i spos$* wpływaj3 na zmiany w o*szarze pośre"niczenia w #omuni#acjinau#owej istory#$wW

Eru)ie z ana%izowanyc zjawis# nosi nazw6 indywidualna przestrze informacyjna.Mał)orzata 5isi%ows#a napisała Fe jest to su*ie#tywny wie%owymiarowy "ynamicznyotwarty z*i$r treści >"anyc i in+ormacji@ i ic nośni#$w z #t$ryc #orzysta *a"acz 1.In"ywi"ua%na przestrzeD in+ormacyjna "e+iniowana jest ta#Fe w opozycji "o pu*%icznej

przestrzeni in+ormacyjnej. Qace# Kwiz"#a uwaFa Fe na pu*%iczne przestrzenie in+ormacyjnes#ła"aj3 si6 wszyst#ie zaso*y in+ormacji i #anały jej przepływu. In"ywi"ua%na przestrzeDin+ormacyjna zawiera in+ormacje ze*rane przez "an3 oso*6 #t$ra moFe mieC wie%e ta#ic#o%e#cji17. Aie%#ośC i cara#ter tej przestrzeni moFe o""ziaływaC na #ształtowanie si6 potrze*in+ormacyjnyc "anej oso*y oraz na sposo*y pozys#iwania i porz3"#owania #o%ejnycz*ior$w in+ormacyjnyc. Eecy"uje o posia"anym oraz potencja%nie "ost6pnym zaso*iein+ormacji i wie"zy. In"ywi"ua%ne przestrzenie in+ormacyjne cara#teryzuje si6 za pomoc3

trzec po"stawowyc zmiennyc, treści jej or)anizacji oraz nieustannej intera#cjiuFyt#owni#a z własnymi zaso*ami1T. 8ez"ys#usyjny jest +a#t iF #aF"y istory# *u"ujewłasn3 in"ywi"ua%n3 przestrzeD in+ormacyjn3 a Internet z"ecy"owanie zwi6#sza moF%iwościw tym za#resie. In"ywi"ua%na przestrzeD in+ormacyjna rozumiana jest ta#Fe ja#ozinte)rowane cy+rowe śro"owis#o in+ormacyjne ł3cz3ce in+ormacj6 e%e#troniczn3 rozproszon3 w Sieci i na wszyst#ic urz3"zeniac #omputerowyc "ane)o uFyt#owni#a.[ro"owis#o ta#ie pozwa%a mu na "ost6p *ez o)raniczeD "o je)o przestrzeni in+ormacyjnej

persona%izuje "ziałania in+ormacyjne a w przypa"#u *a"aczy ta#Fe nau#owotw$rcze orazintera#cje mi6"zy in+ormacjami1B. 5o%ejne pytanie *a"awcze "otyczy wi6c istnienia ta#icinternetowyc zaso*$w i narz6"zi "zi6#i #t$rym moFe zmieniC si6 wz*o)aciC i rozrosn3Cin"ywi"ua%na przestrzeD in+ormacyjna istory#a.

e%em niniejszej pracy jest u"zie%enie o"powie"zi na wymienione pytania poprzeztestowanie moF%iwości #t$re "%a istory#$w stwarzaj3 internetowe zaso*y in+ormacji o staniei #ierun#ac rozwoju istorio)ra+iiN "anyc *i*%io)ra+icznycN otwartyc pełnote#stowyc

15 /. Sapa 'onflikty w obszarze pośredniczenia w komunikacji naukowej! interesy i ideolo$ia Lw,1twarte zasoby wiedzy! nowe zadania uczelni i bibliotek w rozwoju komunikacji naukowej- Fateriałykonferencyjne 'rak"w& czerwca 89== re". K$rs#i M. M. Marcine# M. s. 17&=0.

16 M. 5isi%ows#a 7rzestrze informacyjna jako termin informatolo$iczny G!a)a"nienia In+ormacji 9au#owej 2011 nr 2 s. =O&O2.

17 Q. Kwiz"#a Cindin$ to keep and or$anize! 7ersonal information collections as conteMt Lw, 7ersonal ;nformation Fana$ement .;+;2 5onference on 2esearch and 6eAelopment in ;nformation 2etrieAal Seatt%e 200 s. 4 ttp,''pim.iscoo%.wasin)ton.e"u'pim0'+i%es')wiz"#a&paper.p"+L"ost6p, sierpieD 2014.

18 . 5risnan S. Qones Time.pace! actiAity?based temporal Aisualization of personal information spaces \Persona%


11/67

czasopism e&*oo#$w i *az pu*%i#acji nau#owycN in+ormacji o istnieniu i "ost6pności Jr$"eł"o *a"aDN *az Jr$"eł w wersji cy+rowejN a ta#Fe rozwi3zaD wspoma)aj3cyc #omuni#acj6 nau#ow3 oraz upu*%icznianie wyni#$w *a"aD.

Ayni#i *a"aD

A e+e#cie e#sp%oracji Internetu opracowana została systematy#a zaso*$wwyse%e#cjonowanyc po" #3tem przy"atności "o poszcze)$%nyc etap$w pracy *a"awczejistory#a oraz "o#onana została ic ocena z pun#tu wi"zenia potrze* *a"aczy "ziej$w.Pomini6to te inicjatywy #t$re nie s3 juF rozwijane %u* przestały *yC "ost6pne on&%ine z#t$ryc istorycy nie #orzystaj3 %u* nie s3 "%a nic przeznaczone. Po testowaniu na spełnianie#ryteri$w s#ła"ni#a in"ywi"ua%nej przestrzeni in+ormacyjnej istory#a oraz e%ementu o*szaru#omuni#acji nau#owej tej )rupy *a"aczy wyse%e#cjonowano wymienione poniFej iusystematyzowane #omponenty Sieci,. Kroma"zenie "anyc *i*%io)ra+icznyc pozwa%aj3cyc na orientacj6 w a#tua%nym stanie

*a"aD i wie"zy.

yp 9azwa i a"res internetowy


12/67

Mi6"zynaro"owawie%o"zie"zinowa

*aza in"e#suj3caczasopisma openaccess

Eirectory o+ pen ccessQourna%sttp,''"oaj.or)

in"e#suje e%e#troniczne czasopisma z całe)o świataNw )rupie #istory $eneral and #istory of Iurope jest ic1B2 w tym OT w )rupie BuMiliary sciences of history>nau#i pomocnicze istorii@N in"e#sowane s3 ta#Fe

poszcze)$%ne arty#ułyN *ra# "anyc o cytowaniac

Po%s#a"zie"zinowa *aza

*i*%io)ra+icznain"e#suj3caczasopisma

8azHumttp,''www.*azum.p%

u"ost6pnia "ane na temat czasopism nau#owyc iopu*%i#owanyc w nic arty#ułacN istorio)ra+iareprezentowana jest przez 7 czasopism >w tymmu%ti"yscyp%inarne@N "ane o)raniczaj3 si6 "o

po"stawowyc in+ormacji *i*%io)ra+icznyc owszyst#ic arty#ułac opu*%i#owanyc o" pocz3t#uistnienia "ane)o perio"y#uN *ra# in+ormacji ocytowaniac oraz a*stra#t$w arty#uł$w

(%e#tronicznawersja tra"ycyjnej

*i*%io)ra+iispecja%istycznej>przy#ła"y@

8i*%io)ra+ia Historii Po%s#iejttp,''www.*i*%io)ra+ia.ipn.)o;.p%'porta%'*p

e%e#troniczna wersja G8i*%io)ra+ii Historii Po%s#iejwy"awanej przez Instytut Historii P9 o*ejmujeroczni#i 1BTT&2007

*i*%io)ra+ie entra%nej8i*%iote#i Aojs#owejttps,''opac.c*w.p%'c)i&

*in'wsp"Rc)i.s'*i*m21.p

#i%#anaście specja%istycznyc *i*%io)ra+ii r$Fnycaspe#t$w "ziej$w wojs#owości

8i*%io)ra+ia Historii5ościołattp,''*azy.*i*%iote#a.u#sw.e"u.p%

e%e#troniczna wersja G8i*%io)ra+ii Historii 5ościołaza %ata 1B44&1BT4

8i*%io)ra+ia HistoriiAie%#opo%s#i i 8i*%io)ra+iaPowstania Aie%#opo%s#ie)ottp,''www.poznan&w*p.sowwwa.p%'

opracowanie Aojew$"z#a 8i*%iote#a Pu*%iczna wPoznaniu

8i*%io)ra+ia

"oro*#u poszcze)$%nyc *a"aczy

Po%s#a 8i*%io)ra+ia

9au#owattps,''p*n.nau#a.)o;.p%

u"ost6pnia in+ormacje *i*%io)ra+iczne o "oro*#u

po%s#ic nau#owc$w ze wszyst#ic "zie"zin nau#iN posia"a *ar"zo "uFe moF%iwości w za#resie )roma"zenia"anyc >opr$cz typowyc in+ormacji *i*%io)ra+icznycm.in. a*stra#t pracy *i*%io)ra+ia zał3czni#owa %in# "ote#su "ost6pne)o w Internecie@ je"na#Fe umieszczaniewi6#szości "anyc ja# na razie za%eFy o"zainteresowania i a#tywności samyc autor$w pracnau#owyc

9au#a Po%s#a *aza :u"zienau#i ttp,''www.nau#a&

po%s#a.p%

umieszczenie *i*%io)ra+ii "oro*#u za%eFy o" "o*rej wo%i"ane)o *a"acza

*i*%io)ra+ie "oro*#u pracowni#$w

poszcze)$%nyc ucze%ni &"ost6p ze stron )ł$wnycucze%ni %u* *i*%iote# ucze%nianyc

najcz6ściej "ane nie#omp%etne

pro+i%e pracownicze & "ost6pze stron )ł$wnyc ucze%ni

"uFa cz6śC to pro+i%e nieuzupełniane %u*niea#tua%izowane

Mi6"zynaro"owy#ata%o)

*i*%ioteczny on&%ine >P@o*ejmuj3cy wie%e

*i*%iote#

e (uropean :i*raryttp,''searc.teeuropean%i*r ary.or)'porta%'p%'in"eU.tm%

pozwa%a na przeszu#iwanie #ata%o)$w i zaso*$wcy+rowyc *i*%iote# naro"owyc z 4T paDstweuropejs#ic ta#Fe z Po%s#i

Aor%"atttp,''www.wor%"cat.or)

pozwa%a na "ost6p "o #ata%o)$w pona" 10 tys. *i*%iote# na całym świecie

e 5ar%srue ^irtua%ata%o) 5^5

ttp,''www.u*#a.uni&#ar%srue."e'

uwz)%6"nia pona" O00 mi%ion$w #si3Fe# z europejs#ic iamery#aDs#ic *i*%iote# posia"aj3cyc #ata%o)i on%ine

oraz z internetowyc *az in"e#suj3cyc #si3F#i

Po%s#i #ata%o) *i*%ioteczny on&

5ata%o) /ozproszony8i*%iote# Po%s#ic 5a/o

umoF%iwia pozys#iwanie "anyc z #ata%o)$w on&%inewszyst#ic po%s#ic *i*%iote# nau#owyc


13/67

%ine >P@o*ejmuj3cy wie%e

*i*%iote#

ttp,''#aro.um#.p%'5R2.00' 9aro"owy


14/67

z)roma"zone w ta#ic *azac "o"at#owo wypaczone ar*itra%nym "o*orem czasopism i prawie cał#owitym *ra#iem mono)ra+ii nie o""aj3 nau#owej rzeczywistości22. ! innyc powo"$w )ł$wnie na s#ute# postawy samyc istory#$w & nie#omp%etne s3 ta#Fe *azy po%s#ie. ! #o%ei *i*%io)ra+ie specja%istyczne "otycz3 je"ynie w3s#iej )rupy pro*%em$w *a"awczyc a poza tym posia"aj3 o)raniczenia za#resu crono%o)iczne)o )roma"zonyc

"anyc. en ostatni pro*%em "otyczy teF #ata%o)$w *i*%iotecznyc P >n%ine Pu*%icccess ata%o)@.Po"sumowuj3c na%eFy stwier"ziC Fe a#tua%ny etap rozwoju tyc zaso*$w Internetu

#t$re u"ost6pniaj3 "ane *i*%io)ra+iczne nie pozwa%a istory#om na o)raniczenie poszu#iwaDin+ormacji o stanie i rozwoju istorio)ra+ii wył3cznie "o Sieci. In"ywi"ua%na przestrzeDin+ormacyjna istory#a nie moFe *owiem o)raniczaC si6 "o zaso*$w #t$re o*arczone s3 wa"ami spoty#anymi w #aF"ej z wymienionyc *i*%io)ra+icznyc *az "anyc #ata%o)$w i

*i*%io)ra+ii internetowyc. Aa"ami powo"uj3cymi Fe #aF"y istniej3cy w Sieci z*i$r "anyco istorio)ra+ii jest wysoce nie#omp%etny z pun#tu wi"zenia potrze* *a"acza istory#a izasa" rzete%ne)o warsztatu nau#owe)o.8. Poznawanie a#tua%ne)o stanu wie"zy zwi3zanej z p%anowanymi *a"aniami.

yp 9azwa i a"res


15/67

Mw tym "o#toraty@

pracowni#$w Ay"ziału Humanistyczne)oN cy+rowewersje arty#uł$w z czasopism, Bnnales GF5.- .ectio C #istoria 1BT='1BT4&2011 2es #istorica 1BB7&2010

ScienceEirectttp,''www.science"irect.com'

zapewnia "ost6p )ł$wnie płatny "o pełnyc te#st$w#si3Fe# i czasopism nau#owyc z całe)o świata w"zia%e Brts and #umanities z)roma"zono pona" 110tytuł$w )łownie #si3Fe# i o#. 0 czasopism

e entra% an" (astern(uropean n%ine :i*raryttp,''www.ceeo%.com'

zapewnia "ost6p najcz6ściej płatny "o pełnyc te#st$warty#uł$w opu*%i#owanyc w 11=O europejs#icczasopismac umanistycznyc

9arz6"zia "o przeszu#iwaniaotwartycczasopismrepozytori$w i

*i*%iote# cy+rowyc2=

Koo)%e Sco%ar wyszu#iwar#a specja%istyczna słuF3ca "o przeszu#iwania czasopism i repozytori$w "ost6pnycon&%ine zawieraj3cyc r$Fnoro"ne pu*%i#acje nau#owe zwie%u "zie"zin wie"zyN uwz)%6"nia je"ynie zaso*ytworzone i pu*%i#owane we"łu) o#reś%onycstan"ar"$w24N wyni#i pełne te#sty prac %u* in+ormacje

*i*%io)ra+iczne & szere)uje we"łu) i%ości cytowaD "anej pracy >a%e ty%#o tyc #t$re pojawiaj3 si6 w pu*%i#acjac"ost6pnyc on&%ine i in"e#sowanyc przez Koo)%e@N

E/ (uropettp,''www."art&europe.eu'

przeszu#uje *i*%iote#i cy+rowe i repozytoria O2uniwersytet$w z 2T paDstw europejs#icN wyszu#uje

pełne te#sty prac

23 un#cjona%nośC tyc narz6"zi z pun#tu wi"zenia potrze* *a"acza "ziej$w Po%s#i przeana%izowanow pracy, !. siDs#i .prawnoś/ internetowych narzędzi wyszukiwawczych z punktu widzenia badaczadziej"w 7olski Lw, 2ola informatyki w naukach ekonomicznych i społecznych- ;nnowacje i implikacjeinterdyscyplinarne re". uryn Q. 5ie%ce 2012 t. 1 s. 4O2&41.

24 Szcze)$ły w pracy, (. 5u%czyc#i Pak doda/ prace do +oo$le .cholar i zwiększy/ liczbę cytowaoraz indeks #irscha- 7oradnik dla pocztkujcych PoznaD 201= ttp,''e#u%czyc#i.p%'pora"ni#'L"ost6p, sierpieD 2014.


16/67

8S(& 8ie%e+e%" ca"emicSearc (n)inettp,''www.*ase&searc.net'

mu%ti"yscyp%inarna wyszu#iwar#a przeszu#uj3ca)ł$wnie zaso*y uznane za nau#oweN wy#azuje pełnete#sty prac "ost6pnyc w Sieci uwz)%6"nia prawie =1=0

*az Jr$"łowycMicroso+t ca"emic Searcttp,''aca"emic.researc.micros

o+t.com'

in"e#suje prace nau#owe "ost6pne w Internecie >)ł$wniean)ie%s#oj6zyczne@ uwz)%6"nia o#. =00 tys. prac z

istorio)ra+ii wy"anyc o" 1B0 r.penI/(ttps,''www.openaire.eu'

przeszu#uje pona" 40 europejs#ic repozytori$wnau#owyc

penE/ ttp,''www.open"oar.or)'

przeszu#uje prawie 27=0 repozytori$w i *i*%iote# zcałe)o świata w tym 224 w "zia%e #istory and Brcheolo$y

)re)ator e9ttp,''a)re)ator.ceon.p%'

przeszu#uje 1O po%s#ic repozytori$w nau#owyc

a*e%a 2. !aso*y prac nau#owyc z za#resu istorio)ra+ii i narz6"zia "o ic poszu#iwania "ost6pne wInternecie2O. _r$"ło, opracowanie własne "ane z sierpnia 2014 r.

Intensywny rozw$j czasopism nau#owyc "ost6pnyc on?line oraz internetowyc

repozytori$w i *i*%iote# cy+rowyc potencja%nie moFe wpływaC na poszerzeniein"ywi"ua%nyc przestrzeni in+ormacyjnyc istory#$w o zaso*y e%e#troniczne #t$re s3 "ost6pne szy*ciej niF tra"ycyjne >#i%#a #%i#ni6C mysz#3@ cz6sto "armowe >open access@ orazłatwiejsze "o )roma"zenia i przetwarzania. *ecnośC "anej pracy w Sieci zwi6#sza jejwi"ocznośC i "ost6pnośC a tym samym potencja%ny wpływ na rozw$j "anej "yscyp%iny.szcz6"nośC czasu i #oszt$w oraz z"ecy"owanie uproszczony "ost6p to czynni#i #t$re

powinny spowo"owaC Fe istory# na*6"zie roz%e)%ejsz3 orientacj6 w "otycczasowym staniewie"zy. 9iestety ta potencja%na moF%iwośC z"erza si6 nie ty%#o w *ra#ami #ompetencji unieje"ne)o *a"acza %ecz prze"e wszyst#im z *arierami prawnymi i tecno%o)icznymi.#tua%ny stan prawa autors#ie)o *ar"zo utru"nia cy+ryzacj6 i u"ost6pnianie w Internecie pracnau#owyc wcześniej opu*%i#owanyc w +ormie tra"ycyjnej. Po%s#ie zasa"y oceny *a"aczy i

instytucji nau#owyc nie zac6caj3 "o przyj6cia strate)ii pu*%i#acyjnej sprowa"zaj3cej si6 "o#orzystania z czasopism open access i repozytori$w nau#owyc >*ra# pun#t$w@. 8yC moFesytuacja u%e)nie zmianie jeFe%i po%scy istorycy *6"3 #orzysta%i za śro"#$w unijne)o

pro)ramu Horyzont 2020. Qe"nym z warun#$w otrzymania śro"#$w na *a"ania *6"zie *owiem z"eponowanie pracy *6"3cej e+e#tem s+inansowanyc *a"aD w je"nym z cy+rowycrepozytori$w i u"ost6pnienie jej *ezpłatnie w ci3)u 12 miesi6cy o" pu*%i#acji.

AspomnieC na%eFy ta#Fe o istotnyc pro*%emac stwier"zonyc w tra#cie testowaniawymienionyc powyFej zaso*$w i narz6"zi. 8a"ane repozytoria i czasopisma e%e#tronicznenie zapewniaj3 +un#cjona%ności pozwa%aj3cej na recenzowanie zamieszczonyc prac i#omentowanie samyc recenzji. A ten spos$* *%o#owana jest cenna +orma #omuni#acjinau#owej. z6śC prac u"ost6pnianyc jest w +ormie uniemoF%iwiaj3cej in"e#sowanie przez

wyszu#iwar#i. Po%e)a to na tym Fe cały numer czasopisma %u* cała praca z*iorowa ma +orm6 je"ne)o p%i#u p"+. A ta#iej sytuacji poszcze)$%ne arty#uły i roz"ziały s3 nie"ost6pne "%ainternetowyc narz6"zi wyszu#iwawczyc. !arz3"zaj3cy nie#t$rymi repozytoriami nieza"*a%i o imp%ementacj6 proto#ołu I&PMH "zi6#i #t$remu moF%iwa jest wymianameta"anyc z a)re)atorami typu )re)ator e9 i pen E/. Qa# na razie je"ynie

poje"yncze repozytoria zarejestrowano w proje#cie penI/( sca%aj3cym europejs#3 in+rastru#tur6 otwarte)o "ost6pu. o właśnie ta#ie narz6"zia powo"uj3 Fe pracez"eponowane w "anym repozytorium staj3 si6 wi"oczne "%a śro"owis#a nau#owe)o. Samizaś nau#owcy nie "*aj3 o wyposaFenie "eponowane)o p%i#u p"+ w z*i$r meta"anyc >tzw.metrycz#a@ "zi6#i #t$rym "ana praca *6"zie zin"e#sowana przez r$Fnoro"ne wyszu#iwar#io)$%ne i nau#owe a prze"e wszyst#im przez Koo)%e Sco%ar i Koo)%e. A tym przypa"#u

25 Szcze)$łowe "ane "o pro*%ematy#i otwartości w po%s#iej nauce "ost6pne w pu*%i#acji, 1twartanauka w 7olsce 89=@- 6ia$noza re". Szprot Q. Aarszawa 2014.


17/67

waFne jest zastosowanie zasa" Bcademic .earch In$ine 1ptimization8Q . 9iestety wi6#szośC po%s#ic istory#$w nie przejawia a#tywności w za#resie upu*%iczniania swoje)o "oro*#u.

QeFe%i co"zi o e%e#troniczne czasopisma istorio)ra+iczne stosuj3ce zasa"6 openaccess *arier3 w "ost6pie jest po%ity#a wie%u re"a#cji. rty#uły u"ost6pniane s3 z #i%#u%etnimnawet op$Jnieniem w stosun#u "o wersji "ru#owanej nie#ie"y "ost6pne s3 wył3cznie

numery arciwa%ne a%*o *ezpłatnie u"ost6pnia si6 je"ynie nie#t$re numery i arty#uły. 9ieje"na pu*%i#acja e%e#troniczna sprowa"za si6 "o umieszczenia na stronie AAAczasopisma s#an$w wersji "ru#owanej *ez wy#onane)o / co najcz6ściej uniemoF%iwiain"e#sowanie przez wyszu#iwar#i. /$wnieF upu*%icznienie całe)o numeru w postaci je"ne)o

p%i#u p"+ przynosi po"o*ny s#ute#. /za"#ie jest wy#orzystywanie %icencji reati;eommons. Pona"to wie%e e%e#tronicznyc perio"y#$w z winy re"a#cji nie jestin"e#sowanyc w naj*ar"ziej popu%arnyc *azac *i*%io)ra+icznyc i in"e#sac czasopism.Eo"at#ow3 *arier3 w rozwoju te)o +ra)mentu o*szaru #omuni#acji nau#owej #t$ry tworz3 czasopisma jest niec6C re"a#cji cz6ści waFnyc czasopism "o u"ost6pniania w Interneciecze)oś wi6cej niF spisy treści poszcze)$%nyc numer$w i a*stra#ty arty#uł$w.. Kroma"zenie in+ormacji o istnieniu Jr$"eł "o *a"aD "otarcie "o nic oraz #rytyczna

ana%iza

yp 9azwa i a"res wy*$r & "ziejePo%s#i@

rciwa paDstwowettp,''www.arciwa.)o;.p%'p%'arciwa&pastwowe'B4&arciwa&

panstwowe.tm%

#aF"e arciwum paDstwowe u"ost6pnia na swojejstronie AAA spis posia"anyc zespoł$wnie#ie"y "ost6pne s3 inwentarze %u* opisywszyst#ic a%*o ty%#o nie#t$ryc zespoł$w

5ata%o)i arciw$w śro"#a 5artattp,''www.#arta.or).p%'rciwaRiR*azyR"anyc'7T

#ata%o)i, rciwum oto)ra+ii rciwum HistoriiM$wionej rciwum pozycji rciwumAsco"nie

Inwentarze i pomoce arciwa%ne IP9

ttp,''ipn.)o;.p%'o&ipn'stru#tura'*uia"'pomoce&arciwa%ne

inwentarz materiał$w a"ministracyjnyc

wytworzonyc przez cywi%ne i wojs#owe or)any *ezpieczeDstwa paDstwaN #i%#a #ata%o)$wspecja%istycznyc

Instytut Q$ze+a Piłsu"s#ie)o w 9owym Qor#uttp,''www.pi%su"s#i.or)'porta%'p%'z*iory'arciwum'#ata%o)

wy#az zespoł$w w arciwum wraz z ic opisami

Instytut Po%s#i i Muzeum im. )en. A.Si#ors#ie)o w :on"yniettp,''www.pism.co.u#'inwentarze.tm

inwentarze poszcze)$%nyc zespoł$w i po"zespoł$w arciwum

Po%s#i Instytut 9au#owy w meryce

ttp,''www.piasa.or)'in;entory.tm%

#ata%o) #o%e#cji arciwa%nyc

entra%ne rciwum Aojs#owettp,''www.caw.wp.mi%.p%'p%'=1.tm%

in+ormator o zaso*ie arciwa%nym

Ayszu#iwar#azespoł$w i

je"noste# arciwa%nyc

rci;es Porta% (uropettp,''www.arci;esporta%europe.net'

"ane z 40 europejs#ic arciw$w

S(!Mttp,''*aza.arciwa.)o;.p%'sezam'sezam.pp

o*ejmuje in+ormacj6 o zespołac arciwa%nyc)roma"zon3 w *azac S(!M >=2 arciwa

paDstwowe i 2= wsp$łpracuj3ce instytucje #rajowei po%onijne@ oraz !oSI >in+ormacje na tematzaso*u arciw$w paDstwowyc w :u*%inie i

26 !asa"y om$wione w arty#u%e, (. 5u%czyc#i 1ptymalizacja publikacji naukowych dowyszukiwarki +oo$le .cholar ttp,''istoriaime"ia.or)'2011'10'12'optyma%izacja&pu*%i#acji&nau#owyc&"o&wyszu#iwar#i&)oo)%e&sco%ar' L"ost6p, sierpieD 2014.


18/67

Poznaniu oraz ic o""ział$w@ stan wie"zy ozaso*ie arciwa%nym na połow6 2012 r.

I!ttp,''*aza.arciwa.)o;.p%'sezam'iza.

pp

inwentarze zespoł$w z 7 arciw$w paDstwowyci ic o""ział$w oraz z Muzeum PierwszycPiast$w na :e"nicy rciwum


19/67

eo%e#cja po%s#ic czasopismttp,''*uwc".*uw.uw.e"u.p%'eRz*iory'c#cp'5P.tm%

proje#t 8i*%iote#i wy*$r znaneeuropejs#ie@

Ka%%icattp,'')a%%ica.*n+.+r'

z"i)ita%izowane Jr$"ła "o "ziej$w rancji

Monumenta Kermaniae Historicattp,''www.m)."e'"m)'

j.w. "o "ziej$w 9iemiec

Monasterium.netttp,''monasterium.net' "ost6p "o cy+rowyc #opii u"ost6pnianyc przez pona" 1=0 europejs#ic arciw$w szcze)$%nie"uFo Jr$"eł śre"niowiecznyc i z wczesnej epo#inowoFytnej

Patro%o)ia :atina Eata*asettp,''p%".ca"wyc#.com'

te#sty ojc$w #ościoła z o#resu 200&121moF%iwośC przeszu#iwania pełnote#stowe)o

9arz6"zia "oo"czytywaniaJr$"eł2T

&P(9 ranscription +or Pa%eo)rapica% an" ("itoria% 9otationttp,''t&pen.or)'P(9'

narz6"zie "o o"czytywania i ana%izy pona" 4 tys.z"i)ita%izowanyc manus#rypt$w u"ost6pnianycon%ine przez *i*%iote#i i arciwa na całym świecie

Airtua%ne :a*oratorium rans#rypcjittp,''w%t.synat.pcss.p%'w%t&we*'in"eU.Utm%

narz6"zie #t$re pozwa%a tworzyC przeszu#iwa%nycy+rowy te#st na po"stawie zes#anowanyc"o#ument$w istorycznyc

a*e%a =. Internetowe *azy Jr$"eł istorycznyc i narz6"zia "o ic wyszu#iwania. _r$"ło, opracowanie własne"ane z sierpnia 2014 r.

na%iza zaso*$w Internetu je"noznacznie po#azuje Fe "i)ita%izacja materiał$wmo)3cyc stanowiC Jr$"ła istoryczne prowa"zona jest na szero#3 s#a%6. /ea%izuj3 j3 niety%#o arciwa tworz3c cy+rowe #o%e#cje %ecz ta#Fe %icznie powstaj3ce *i*%iote#i cy+roweoraz stowarzyszenia i instytucje nau#owe. Ei)ita%izowane s3 nie ty%#o "o#umenty te#stowe%ecz ta#Fe z"j6cia mapy r$Fnoro"ne )ra+i#i oraz ana%o)owe na)rania "Jwi6#owe i +i%mowe.Ay#azany powyFej stan cy+ryzacji arciwa%i$w internetowej in+ormacji o zaso*iearciwa%nym oraz rozwoju narz6"zi "o przeszu#iwania te)o typu materiał$w s#łania "o#onstatacji po"o*nej ja# w przypa"#u zaso*$w *i*%io)ra+icznyc i pełnyc te#st$w prac

nau#owyc "ost6pnyc w sieci przy rea%izacji wie%u temat$w *a"awczyc istory# moFe"zi6#i roz*u"owaniu własnej przestrzeni in+ormacyjnej o zaso*y internetowe ułatwiC so*ie i

przyspieszyC #weren"6 oraz ana%iz6 Jr$"eł. A nieje"nym przypa"#u moFe zautomatyzowaCwyszu#iwanie in+ormacji o istnieniu interesuj3cyc )o materiał$w o*ywaj3c si6 przy tym *ez

pomocy arciwist$w. Aspomniane wcześniej pro)ramy typu mena)er *i*%io)ra+ii >np.!otero@ wspoma)aj3 zarz3"zanie cy+rowymi Jr$"łami #t$re mo)3 *yC po*ierane "o#omputera *a"acza i ana%izowane *ez #onieczności po*ytu w arciwum. Inne pro)ramywspoma)aj3 o"czytywanie i ana%iz6 Jr$"eł. 9iew3tp%iwie wymienione powyFej cy+rowez*iory naj*ar"ziej przy"atne *6"3 "%a me"iewist$w istory#$w re)iona%ist$w *a"aj3cyc

28 Inne narz6"zia wszecstronnie wspoma)aj3ce cy+row3 nau#6 >w tym "o automatycznej ana%izy"uFyc #orpus$w te#st$w i "o wizua%izacji "anyc@ "ost6pne s3 na stronie 6i$ital 2esearch Toolsttp,''"irt"irectory.or)'.


20/67

%o#a%ne zjawis#a i procesy społeczno&)ospo"arcze i #u%tura%ne "%a *a"aczy #t$rzy zajmuj3 si6 "ziejami prasy oraz nie#t$ryc instytucji a ta#Fe stru#tur po%itycznyc i wojs#owyc>#t$ryc arciwa%ia zostały z"i)ita%izowane w #omp%ecie@. /$wnieF istorycy "ziej$wopozycji w P/: natra+i3 na niemałe zaso*y cy+rowyc Jr$"eł. Qe"na#Fe o)raniczenie si6 "ozaso*$w cy+rowyc *yło*y powaFnym *ł6"em )"yF poza nimi ja# na razie pozostaje

z"ecy"owana wi6#szośC Jr$"eł istorycznyc. Aarto teF zwr$ciC uwa)6 na specy+iczneza)roFenia stwarzane przez o*ecny mo"e% wy*i$rcze)o *u"owania cy+rowyc zaso*$warciwa%nyc. 8a"aj3cy te pro*%ematy#6 M. Ai%#ows#i przestrze)a prze" "e#onte#stua%izacj3 materiału #t$ry o"erwany o" #on#retnej #o%e#cji oraz o" specy+i#i wytw$rcy moFeza+ałszowywaC prze#az in+ormacji tworzyC rea%ia aistoryczne. Eru)i pro*%em po%e)a naestetyzacji z*ior$w czy%i wy*i$rcze)o "i)ita%izowania i e#sponowania ty%#o tyc materiał$w#t$re mo)3 *yC atra#cyjne "%a o#reś%onej )rupy o"*iorc$w. a#Fe i to zjawis#o moFe

prowa"ziC "o za+ałszowania istorycznyc rea%i$w2B. Ea;i" omas i ^a%erie Qonsonws#aza%i na pro*%em po%e)aj3cy na tym iF *ra# "ost6pu "o cy+rowyc wersji nie#t$rycJr$"eł moFe wpłyn3C ne)atywnie na poziom ic wy#orzystania poniewaF to co nie jestosi3)a%ne on%ine moFe zostaC w łatwy spos$* pomini6te=0. ! #o%ei Piotr a+iłows#i zwr$cił

uwa)6 na +a#t iF w #o%e#cjac cy+rowyc Jr$"eł na o)$ł *ra# jest moF%iwości wyszu#iwania pełnote#stowe)o=1 a nawet spis$w treści z o"nośni#ami. St3" teF *a"acz s#azany jest na poszu#iwania wzorowane na arciwac tra"ycyjnyc prze)%3"anie strony po stronie=2. E. Pu*%i#owanie wyni#$w *a"aD or)anizowanie #on+erencji prowa"zenie nau#owyc

po%emi# nawi3zywanie wsp$łpracy.

yp 9azwa i a"res


21/67

ttp,''wy"aje.p%' epu* i rozpowszecniamy na p%at+ormieAy"aje.p%

Smaswor"sttps,''www.smaswor"s.com'

narz6"zia "o #onwertowania p%i#u "oc na r$Fne+ormaty e&*oo#$w oraz "o +ormatowania#si3F#i moF%iwośC rozpowszecniania na wie%u

p%at+ormac pu*%i#acyjnyc5in"%e Eirect Pu*%isin)ttps,''#"p.amazon.com'

moF%iwośC +ormatowania #si3F#i z wie%u+ormat$w te#stu pu*%i#owanie w mazon5in"%e Stor w #i%#u j6zy#ac a%e nie po po%s#u

pen Mono)rap Pressttps,''p#p.s+u.ca'omp'

p%at+orma *6"3ca o"powie"ni#iem własne)oe%e#troniczne)o miniwy"awnictwa

5on+erencjenau#owe

pen on+erence Systemsttps,''p#p.s+u.ca'ocs'

p%at+orma wspoma)aj3ca czynności s#ła"aj3cesi6 na or)anizacj6 #on+erencji nau#owej

8aza #on+erencjittp,''*aza#on+erencji.p%'

in+ormacje o #on+erencjac nau#owyc wramac wszyst#ic "yscyp%in

9au#a i /ozw$jttp,''#on+erencja&nau#owa.p%'

j.w.

("uro)ttp,''www.e"u+ro).p%' wyszu#iwar#a #on+erencji

5on+erencje Humanistyttps,''p%&

p%.+ace*oo#.com'#on+erencjeumanisty

pro+i% społeczności nau#owej na 8

9au#owe serwisyspołecznościowe

Meto"Spacettp,''www.meto"space.com'

)rupy "ys#usyjne i *%o)i poświ6cone meto"om *a"aD nau#owyc

H&9etttp,''www.&net.or)'

mi6"zynaro"owa p%at+orma #omuni#acjiumanist$w i prze"stawicie%i nau# społecznyc

In"eU opernicus Scientist Pane%ttps,''scientists.in"eUcopernicus.com'

umoF%iwia nawi3zywanie #onta#t$w z *a"aczami z całe)o świata pozwa%a "zie%iC si6

wie"z3 o swoim "oro*#u wyszu#iwaC proje#ty *a"awcze i in+ormacje o )rantac zapraszaC "orecenzowania prac

/esearcerIEttp,''www.researceri".com'

mu%ti"yscyp%inarny porta% umoF%iwiaj3cynawi3zywanie #onta#t$w na *a"aczami zcałe)o świata

%io&on%inettp,''www.c%io&on%ine."e'

porta% "%a istory#$w pozwa%a na prezentacj6 własne)o "oro*#u i prowa"zonyc *a"aDułatwia nawi3zywania #onta#t$w i "zie%enie si6 in+ormacjami

/esearcKatettp,''www.researc)ate.net'

pozwa%a na tworzenie sieci #onta#t$w prowa"zenie *%o)a pu*%i#owanie s#r$conycwersji arty#uł$w nau#owyc oraz

poszu#iwanie wsp$łpracowni#$w "onau#owyc proje#t$w

ca"emicittp,''www.aca"emici.com'

w cz6ści "ost6pnej *ezpłatnie moF%iwe jesttworzenie sieci #onta#t$w

8%o)i po%s#ic Aprawnym o#iem istory#a materiały poświ6cone istorii 5: uscwitz i


22/67

istory#$w i pasjonat$w "ziej$w>przy#ła"y@

ttp,''cyra.w*%o)u.p%' 5res$w Asco"nic Eru)iej /zeczypospo%itejHistoriaMittp,''istoriami.p%'

te#sty istoryczne "otycz3ce ziemi %u*aws#iej iiławs#iej.

M$j Historyczny 8%o)ttp,''mojistoryczny*%o).*%o).p%'

recenzje #si3Fe# opracowania r$Fnyctemat$w z "ziej$w Po%s#i i powszecnycoparte na pracac zawo"owyc istory#$w

Aarsztat istory#attp,''warsztatistory#a.uni.%o"z.p%'

)ł$wne tematy & nau#i pomocnicze istorii>era%"y#a )enea%o)ia #arto)ra+iaistoryczna@ istoria Po%s#i śre"niowiecznejoraz e"u#acja re)iona%na >/e)ion `$"z#i azwłaszcza %e#san"r$w@

8%o) 8iszopattp,''*%o)*iszopa.p%'

autor postawił so*ie za ce% Go"#urzanie *io)ra+ii postaci #t$re we"łu) nie)o s3 te)owarte

Herstorittp,''erstoria.*%oU.p%'

*%o) *ar"ziej +eministyczny niF istoryczny

a*e%a 4. Internetowe narz6"zia "o #omuni#acji nau#owej. _r$"ło, opracowanie własne "ane z sierpnia 2014 r.

A przypa"#u zjawis#a zwane)o o*szarem #omuni#acji nau#owej istory#$winternetowe zaso*y i narz6"zia "o#onuj3 praw"ziwej a%e w Po%sce ty%#o potencja%nejrewo%ucji. Ezi6#i czasopismom open acces repozytoriom nau#owym systemom#on+erencyjnym oraz moF%iwościom samopu*%i#owania #si3Fe# e%e#tronicznyc "oro*e# #aF"e)o istory#a moFe *yC szero#o "ost6pny "%a zainteresowanyc nie ty%#o innycistory#$w na całym świecie. ! #o%ei nau#owe serwisy społecznościowe i *%o)i *a"aczyułatwiaj3 *u"owanie szero#iej sieci #onta#t$w i prowa"zenie "ys#usji na niespoty#an3 "o tej

pory s#a%6. Qe"na#Fe wy#orzystanie tyc moF%iwości za%eFy wył3cznie o" postawy samyc *a"aczy. 9iestety ja# prze#onuje ana%iza a#tywności w internetowym o*szarze #omuni#acjinau#owej istory#$w o*ecnośC po%s#ic *a"aczy jest tam s#rajnie nis#a. 8ior3c po" uwa)6

przy"atnośC wymienionyc powyFej zaso*$w i narz6"zi oraz wz)%6"n3 łatwośC icwy#orzystania moFna s3"ziC Fe wśr$" po%s#ic nau#owc$w istniej3 si%ne *ariery menta%newr6cz uniemoF%iwiaj3ce uczestniczenie w internetowej #omuni#acji nau#owej==.

A #aF"ym z wymienionyc miejsc e%e#troniczne)o i otwarte)o pu*%i#owania a ta#Few #aF"ym z serwis$w społeczności nau#owej znaj"ujemy niewie%e prac po%s#ic istory#$w iraczej nie wi"aC wie%u ś%a"$w ic a#tywności w wirtua%nyc "ys#usjac. QeFe%i ta#ie ś%a"yspoty#amy to maj3 one raczej cara#ter in+ormowania a nie nau#owej po%emi#i. A po%s#iej

*%o)os+erze znaj"uje si6 wie%e *%o)$w pracowni#$w po%s#ic ucze%ni ta#Fe istory#$w.Qe"na#Fe wi6#szośC z nic nie ma cara#teru nau#owe)o nie jest miejscem "zie%enia si6 wie"z3 na temat swoic *a"aD. 8%o)i poświ6cone tematyce istorycznej nie s3 ta# popu%arne

ja# te o po%ityce #u%turze czy mo"zie. !nacznie cz6ściej prowa"z3 je pasjonaci "ziej$w niF

zawo"owi istorycy. 9ie%iczni znani istorycy wypowia"aj3 si6 na swoic *%o)ac )ł$wnie o po%ityce. z6śC *%o)owo&istorycznyc inicjatyw za#oDczyła sw$j a#tywny Fywot po #i%#u%atac. *ecnie tru"no uznaC to internetowe narz6"zie za istotny s#ła"ni# o*szaru#omuni#acji nau#owej po%s#ic istory#$w.

Po"sumowanie

33 Szersza "ia)noza przyczyn niec6tne)o wy#orzystywania Internetu przez nau#owc$w a w tymistory#$w w pracac, E. Q. oen #istory and the .econd 6ecade of the Web* D2ethinkin$

#istoryE 2004 ;o%. T nr 2 s. 2B==01 ttp,''www."ancoen.or)'+i%es'istR2n"R"eca"eRwe*.p"+N (.

:. yers The Bcademic 5ulture and the ;T 5ulture! Their Iffect on Teachin$ and .cholarshipG("ucause /e;iew * 2004 ;o%. =B nr s. 4T2 ttp,''www.e"ucause.e"u'ero'artic%e'aca"emic&cu%ture&an"&it&cu%ture&teir&e++ect&teacin)&an"&sco%arsip L"ost6p, sierpieD 2014.


23/67

Ezi6#i zaso*om i narz6"ziom "ost6pnym w Internecie nast3piła istotna przemianain"ywi"ua%nyc przestrzeni in+ormacyjnyc istory#$w. Po%e)a ona )ł$wnie na wirtua%nym

przy*%iFeniu wie%u cy+rowyc z*ior$w "anyc *i*%io)ra+icznyc te#st$w prac nau#owyc"anyc o zaso*ac arciwa%nyc oraz wie%u cy+rowyc #o%e#cji Jr$"eł. o wirtua%ne

przy*%iFenie wraz z %icznymi narz6"ziami ułatwiaj3cymi wyszu#iwanie przyspiesza r$Fne

czynności *a"awcze a w przypa"#u nieje"ne)o proje#tu umoF%iwia "ost6p "o ta#ic pracnau#owyc i Jr$"eł "o *a"aD #t$re inaczej *yły*y w pra#tyce nie"ost6pne. In"ywi"ua%na przestrzeD in+ormacyjna istory#a #t$ra o*ejmuje przestrzeD sieciow3 jest niew3tp%iwieroz%e)%ejsz3 i *o)atsz3 niF przestrzeD tra"ycyjna. Qeszcze w wi6#szym stopniu Internetzmienia o*szar pośre"niczenia w #omuni#acji nau#owej istory#$w. Ezi6#i e%e#tronicznymczasopismom i repozytoriom nau#owym arty#uły i #si3F#i mo)3 *yC "ost6pne na całymświecie. :icencje creati;e commons oraz zasa"y open access powo"uj3 Fe coraz cz6ściej za"ost6p "o treści nau#owyc o"*iorca nie musi płaciC. :iczne porta%e społecznościowe *%o)i#omuni#atory i poczta e%e#troniczna z"ecy"owanie zwi6#szaj3 moF%iwości w za#resie#omuni#acji nau#owej i nawi3zywania wsp$łpracy. Qe"na#Fe te roz%e)%e moF%iwości po%scyistorycy wy#orzystuj3 w niewie%#iej s#a%i. Mar)ina%nie wy#orzystywany jest Internet "o

upu*%iczniania nowej wie"zy jej wa%i"acji i wartościowania. AyraJnie "ostrze)a%na jestniec6C "o otwarte)o "zie%enia si6 wyni#ami swoic *a"aD z innymi o"*iorcami niF światnau#owej istorio)ra+ii.


24/67

Marcin Ai%#ows#iHistoriaime"ia.or)'un"acja 9owoczesna Po%s#amarcinwi%#ows#i.or)

#or$d #ide #eb 5###6 'ako obiekt badań histor-c&n-ch7 ki$ka prob$e(+w

QeFe%i #onieczne stało*y si6 "e+iniowanie istorii cy+rowej moFna zro*iC to m$wi3c ota#im sposo*ie *a"ania przeszłości #t$ry nie *ył*y moF%iwy *ez uFycia meto" i narz6"zicy+rowyc=4. Meto"ami tymi *a"aC moFna Jr$"ła tra"ycyjne #t$re "opiero uzys#uj3 cy+row3

postaC w procesie "i)ita%izacji. Historia cy+rowa to je"na# ta#Fe pra#ty#a *a"ania iwyjaśniania przeszłości w oparciu o Jr$"ła #t$re ni)"y nie posia"ały ory)ina%nej pierwotnej

postaci ana%o)owej >tzw. Jr$"ła born di$ital @. Qe"nym ze Jr$"eł te)o ro"zaju jest Aor%" Ai"eAe* >AAA@ iperte#stowa sieC "o#ument$w cy+rowyc pu*%i#owanyc za pomoc3

proto#ołu HP > #yperteMt Transfer 7rotocol @ i "ost6pnyc za pomoc3 prze)%3"are# internetowyc. " "ru)iej połowy %at B0. AAA staje si6 coraz waFniejszym me"ium w#t$rym o"*ijaj3 si6 nowe zjawis#a społeczne i #u%turowe i ja#o ta#ie zaczyna *yC o*ie#tem

zainteresowaD arciwist$w i istory#$w=O. Aor%" Ai"e Ae* nie ty%#o miejsce u"ost6pnianiaz"i)ita%izowanyc Jr$"eł czy istorycznej %iteratury nau#owej a%e teF & z pun#tu wi"zeniare+%e#sji istorycznej & z*i$r treści #t$re & przy o"powie"nio za"anyc pytaniac *a"awczyc& mo)3 o i%e zostan3 zacowane pom$c opisaC nie"a%e#3 przeszłośC. 9iestety juF terazwia"omo Fe znaczna cz6śC istoryczne)o AAA przestała istnieC i jest nie"ost6pna "%a

*a"aczy=.Ay"any w 2011 ro#u przez U+or" Internet Institute >na z%ecenie ;nternational

;nternet 7reserAation 5onsortium IIP@ raport GAe* rci;es, e uture>s@=7 ws#azuje namoF%iwe scenariusze zwi3zane z zacowywaniem te)o wył3cznie cy+rowe)o "zie"zictwa./aport przy)otowano w ramac staraD IIP na rzecz zwi6#szenia wy#orzystania istniej3cyc

juF arciw$w stron AAA=T@. Qe)o ce%em nie jest prosta +uturo%o)ia co wyraJnie si6

34 Szerzej o pro*%emac w "e+iniowaniu istorii cy+rowej pisz6 w, M. Ai%#ows#i Wprowadzenie dohistorii cyfrowej K"aDs# 201= s. i nast.

35 emat ten po"j6%i juF w 1BBT ro#u Peter :yman i 8rewster 5a%e załoFycie% +un"acji Internetrci;e zo*., P. :yman 8. 5a%e BrchiAin$ 6i$ital 5ultural Brtifacts- 1r$anizin$ an B$enda for

Bction \E&:i* Ma)azine Qu%y'u)ust 1BBT ttp,''mirror."%i*.or)'"%i*'ju%yBT'07%yman.tm% L"ost6p,1T września 2014. un"acja Internet rci;e zajmuj3ca si6 m.in. arciwizacj3 stron AAA powstała w 1BB ro#u.

36 !o*. S.K. inswort i in. #ow Fuch of the Web ;s BrchiAedR ttp,''arUi;.or)'a*s'1212.177 L"ost6p, 1Twrześnia 2014. utorzy ws#azuj3 tam m.in. na to Fe w za%eFności o" Jr$"ła pr$*y >wyszu#iwar#i eAay*ac# Macine EM! Ee%icious@ istnieje przynajmniej je"na arciwa%na #opia o" =O "o B0 proc. witryn.rty#uł jest teF "owo"em na s#omp%i#owanie pro*%emu *a"aD poziomu zacowania istorycznyc wersji stronAAA.

37 (. . Meyer . omas /. Scroe"er Web BrchiAes! The Cuture(s) 2011ttp,''netpreser;e.or)'sites'"e+au%t'+i%es'resources'2011R0RIIPRAe*rci;es&eutures.p"+ L"ost6p, 1Twrześnia 2014.

38 *szerna %ista inicjatyw arciwizacji AAA "ost6pna jest na Ai#ipe"ii, 3ist of Web archiAin$ initiatiAesttp,''en.wi#ipe"ia.or)'wi#i':istRo+RAe*Rarci;in)Rinitiati;es L"ost6p, 1T września 2014.


25/67

po"#reś%a & a%e pr$*a ws#azania na to ja#ie #onse#wencje "%a cy+rowe)o "zie"zictwa mo)3 mieC w przyszłości "ecyzje po"ejmowane "ziś. /aport proponuje cztery scenariusze rozwojuarciw$w AAA na nast6pnyc 10&20 %at,

1@ scenaris& po&-t-wn- >nirAana scenario@, powstaj3 %iczne arciwa AAA o+eruj3ceinnowacyjne sposo*y u"ost6pniania i przeszu#iwania z*ior$w szero#o wy#orzystywane nie

ty%#o w *a"aniac istorycznyc "otycz3cyc #oDca XX i pocz3t#$w XXI wie#u a%e teF w *iznesie i me"iac >ap%i#acje systemy re#omen"acji itp.@N )roma"zony jest *ar"zo szero#iza#res z*ior$w, nie ty%#o strony instytucjona%ne a%e ta#Fe treści tworzone przezuFyt#owni#$w & user $enerated content & czy treści serwis$w społecznościowycN arciwaAe*u s3 w stanie przyj3C i za*ezpieczyC *ar"zo zr$Fnicowane treści >te#sty materiałymu%time"ia%ne *azy "anyc itp.@N

2@ scenaris& apoka$ipt-c&n-, rozwijaj3cy si6 szy*#o Internet nie pozwa%a nawy#ształcenie si6 s#utecznyc narz6"zi "o arciwizowania AAAN prawie ni#t nie #orzysta zarciw$w AAA poniewaF zawieraj3 one niewie%e z*ior$w nie s3 uFyteczne co wpływar$wnieF ne)atywnie na poziom ic +inansowaniaN

=@ scenaris& osob$iwości, trzeci scenariusz opisany w raporcie ws#azuje na ta#ie

zmiany w +un#cjonowaniu Internetu #t$re zmusz3 nas "o za"ania na nowo pytania o to czym jest "zie"zictwo i czym jest arciwum nie jesteśmy w stanie przewi"zieC #ierun#u rozwojuInternetuN

4@ scenaris& zakurzonego archiwum, ten ostatni scenariusz jest przez samyc autor$wraportu uznawany za naj*ar"ziej praw"opo"o*ny & to właściwie rozwini6cie sytuacjiwsp$łczesnej, *u"owane s3 arciwa AAA istnieje społecznośC nau#owa i e#sperc#a wo#$ł

pro*%em$w arciwizowania i *a"ania z*ior$w born di$ital je"na# "ziałaj3ce arciwa niemaj3 cara#teru powszecne)o a pro*%em za*ezpieczania z*ior$w cy+rowyc nie jestspołecznie uświa"omiony niewie%#i jest teF poziom wy#orzystania )roma"zonyc cy+rowycz*ior$w arciwa%nyc.

!jawis#a czy pro*%emy wyr$Fniane w streszczonyc powyFej scenariuszac wpłyn3Cmo)3 nie ty%#o na rozw$j arciw$w AAA a%e teF samej istorio)ra+ii opieraj3cej si6 naJr$"łac born di$ital . 9ie co"zi tu przy tym je"ynie o sytuacj6 w #t$rej *ra# zacowanycarciwa%nyc wersji zaso*$w AAA uniemoF%iwi ic wł3czenie "o *a"ania istoryczne)oa%e teF o #ształt przyszłe)o Ae*u >w tym je)o tecniczne po"stawy@ ewo%ucj6 poj6cia

prywatności prawa autors#ie)o czy systemu nau#owe)o,1@ pierwszym pro*%emem jest #ształt przyszłe)o Internetu, nie wia"omo "ziś w ja#im

#ierun#u *6"zie si6 rozwijał, autorzy wspomniane)o raportu ws#azuj3 na ta#ie tren"y ja# powstawanie naro"owyc internet$w >tzw. bałkanizacja ;nternetu@ czy o"ejście o"uznawanyc powszecnie stan"ar"$w tecnicznyc AAAN te wyzwania "%a arciw$wAAA przełoFyC si6 mo)3 na moF%iwości istoryczne)o *a"ania Internetu "%ate)o teF

myś%3c o przyszłyc *a"aniac istorycznyc w Internecie nie moFna "ziś za#ła"aC stałościmeto" i uniwersa%ności narz6"zi i na%eFy *yC )otowym na nieustanne >roz@poznawanieInternetuN

2@ "ru)im pro*%emem wyni#aj3cym z moF%iwyc scenariuszy rozwoju arciwisty#iinternetowej jest tzw. eAent harAestin$ & )roma"zenie Jr$"eł w momencie trwania *a"ane)owy"arzenia >"o*rym przy#ła"em *yło*y tu np. arciwizowanie pierwszyc stron porta%iinternetowyc czy "ys#usji z +or internetowyc z 10 #wietnia 2010 ro#u "nia #atastro+y w


26/67

Smo%eDs#u@. Pojawia si6 tu +un"amenta%ne pytanie o to ja# a#tywnie istory# powinien pozys#iwaC czy nawet )enerowaC Jr$"ła #t$re wy#orzysta w *a"aniac w przyszłości=BN

=@ #o%ejny pro*%em to #westia prywatności i tzw. cy+rowe)o ś%a"u >di$ital footprint @N pro*%em ten został poruszony na o+icja%nym *%o)u mery#aDs#ie)o owarzystwaHistoryczne)o >H@ wo*ec "ecyzji s3"owej o tzw. prawie "o zapomnienia w Koo)%e 40N czy

arciwiści i istorycy ocze#iwaC powinni narz6"zi i system$w ja# naje+e#tywniej)roma"z3cyc "ane i Jr$"ła na temat *a"anyc społeczności czy je"noste#W4@ na%eFy teF za"aC pytanie o to co ta# napraw"6 *a"amy i opisujemy posłu)uj3c si6

stron3 czy innym zaso*em AAA ja#o o*ie#tem *a"aniaW 9a pro*%em ten zwraca uwa)6 9ie%s 8r))er wymieniaj3c ta#ie przestrzenie ana%izy ja# website >treśC strony@ web sphere>jej re%acje z innymi stronami@ czy Web & ja#o )%o*a%ne AAA41. Po"o*nie & za arciwistamicy+rowymi zajmuj3cymi si6 arciwizacj3 sieci społecznościowyc & po"nieśC tu moFna

pro*%em arciwizacji i *a"ania nie ty%#o treści stron AAA a%e ta#Fe ic doświadczania przez uFyt#owni#$w42N

O@ pro*%emem #t$re)o nie "a si6 i)norowaC jest teF #westia prawa autors#ie)o ja#oczynni#a mo)3ce)o o)raniczaC )roma"zenie arciwa%nyc z*ior$w stron AAA czy

pu*%i#owania wyni#$w *a"aD opartyc na te)o typu Jr$"łacN@ w #onte#ście istorio)ra+ii cy+rowej nowyc meto" *a"ania i pu*%i#acji prac

istorycznyc nie "a si6 nie po"j3C w3t#u ic roz%iczania & tj. systemu oceniania a#tywności *a"awczej. o pro*%em a%ternatywnyc meto" tworzenia tyc ocen >tzw. alt?metrics@4="ostrze)aj3cyc ta#Fe te a#tywności *a"acza #t$re nie s3 "ziś o*j6te ocen3 np.wsp$łtworzenie opro)ramowania *a"awcze)o tworzenie wizua%izacji czy zestaw$w "anyczamiast tra"ycyjnyc te#st$w nau#owycN

39 9a znaczenie Internetu i arciw$w AAA w *a"aniu wsp$łczesnyc wy"arzeD ws#azuje przypa"e# ś%e"ztwa w sprawie zestrze%enia na" 17

%ipca 2014 r@. !o*. . Eewey #ow Web archiAists and other di$ital sleuths are unraAelin$ the mysteryof F#=> e Aasin)ton Post Qu%y 21 ttp,''www.wasin)tonpost.com'news'te&intersect'wp'2014'07'21'ow&we*&arci;ists&an"&oter&"i)ita%&s%euts&are&unra;e%in)&te&mystery&o+&m17' 8. :azorca# The F#=> 5rash and .electiAe Web BrchiAin$ e Si)na%. Ei)ita% Preser;ation:i*ray o+ on)ress ttp,''*%o)s.%oc.)o;'"i)ita%preser;ation'2014'07'21O0=' L"ost6p, 22 września2014.

40 .̂ ârin #istorians and the 7otential 5onseUuences of the J2i$ht to be Cor$ottenE 2ulin$ Ho"ayttp,''*%o).istorians.or)'2014'0'istorians&potentia%&conseVuences&ri)t&+or)otten&ru%in)' L"ost6p, 1Twrześnia 2014.

41 9. 8r))er When the 7resent Web is 3ater the 7ast! Web #istorio$raphy* 6i$ital #istory* and ;nternet.tudies \Historica% Socia% /esearc'Historisce Sozia%+orscun) 2012 ;o%. =7 nr 4 s. 112.

42 . Mcown M. :. 9e%son What happens when Cacebook is $oneR Lw, 7roceedin$s of the 899 jointinternational conference on 6i$ital 3ibraries ? P563 V9 9ew ?or# 200B s. 2 ttp,''www.researc)ate.net'pu*%ication'220B24=TTRAatRappensRwenR+ace*oo#RisR)one'+i%e'BcB0O1TT2"TeOOT1.p"+ L"ost6p, 1O września 2014.

43 !o*. /.. /oemer /. 8orcar"t Crom bibliometrics to altmetrics B chan$in$ scholarlylandscape \o%%e)e b /esearc :i*raries 9ews 2012 ;o%. 7= nr 10 s. OB&00ttp,''cr%n.acr%.or)'content'7='10'OB.sort L"ost6p, 1O września 2014.


27/67

7@ %e#tura scenariuszy #aFe myś%eC teF o przyszłej istorio)ra+ii ja#o pra#tyce ana%izy"uFyc zestaw$w "anyc wyo"r6*nionyc z arciwa%nyc z*ior$w AAA czy o materiałacwizua%nyc ja#o istotnym typie Jr$"eł #t$re powinny'mo)ły*y *yC ana%izowane na nowyspos$* >tutaj przywołaC moFna coC*y e#sperymenty *a"awcze :;a Mano;ica@N

/aport GAe* rci;es, e uture>s@ jest interesuj3c3 inspiracj3 "o re+%e#sji na"

wyzwaniami wo*ec *a"aD istorycznyc prowa"zonyc na *azie Jr$"eł AAA. Po"#reś%iC tu je"na# na%eFy #oniecznośC zacowania o"powie"nie)o #rytyczne)o "ystansu wo*ec perspe#tywy istnienia istorio)ra+ii *azuj3cej wył3cznie na te)o typu Jr$"łac i tra#tuj3cejInternet ja#o przestrzeD o"erwan3 o" społeczne)o i materia%ne)o #onte#stu. !amiast te)omoFna *y m$wiC & ja# 9ie%s 8r))er o istorio)ra+ii web?minded #t$ra "ostrze)awsp$łczesne znaczenie AAA44.

/e#omen"acje âncou;er wrzesieD 2012@ za%ecaj3 paDstwomczłon#ows#im oraz instytucjom zainteresowanie si6 pro*%emem cy+rowe)o "zie"zictwarozumiane)o ta#Fe ja#o zaso*y o*ie#t$w cy+rowyc nieposia"aj3cyc pierwotnej ana%o)owej

postaci. Aarto rozpocz3C "ys#usj6 na temat te)o ja# )roma"zone staraniem arciwist$w

cy+rowyc z*iory AAA wy#orzystywaC w *a"aniac istorycznyc ja# uczyC si6 te)o *a"ania ja# istorycznie spo)%3"aC na Internet & waFne me"ium społeczne.

44 9. 8r))er dz- cyt . s. 10=.

45 GNI.51G05 4ancouAer 6eclaration! The Femory of the World in the 6i$ital B$e! 6i$itization and

7reserAationttp,''www.unesco.or)'new'+i%ea"min'M


28/67

dr hab. %ndr&e' Rado(ski pro. !"CS

2.0 czy sieciowa@nie jest #o%ejnym para"y)matem >ta#im ja# np. Sz#oła nna%es czy mi#roistoria@ ty%#ozupełnie now3 pra#ty#3 ra"y#%anie zmieniaj3c3 o*%icze "ziała%ności nau#owej

po"waFaj3cej "otycczasowe #anony ce%e i wzorce. St3" o*o# "ywa)acji naturyteoretyczno&meto"o%o)icznej cciał*ym prze"stawiC cara#terystyczne proje#ty z o*szaruistorio)ra+ii cy+rowej )"yF na #on#retnyc przy#ła"ac moFna ja# s3"z6 naj%epiej u#azaCspecy+i#6 i za%ety te)o nowe)o mo"e%u nau#i.

Prze" Gcwi%3 uFyłem poj6cia, istorio)ra+ia ana%o)owa na o#reś%enie"otycczasowej pra#ty#i *a"awczej na )runcie nau# istorycznyc. czywiście oistorio)ra+ii ana%o)owej moFna m$wiC z perspe#tywy *a"acza cy+rowe)o. 9ajłatwiej *yło*yz"e+iniowaC istorio)ra+i6 ana%o)ow3 ja#3 ta#3 #t$ra nie uFywa cy+rowyc narz6"zi iap%i#acji. *ecnie jest to pewna ceca #raDcowa )"yF rza"#o juF moFna spot#aCistory#a'$w #t$rzy nie uFywa%i*y ja#ic#o%wie# pro)ram$w #omputerowyc czy stroni%i o"Internetu. M$wi3c zatem o istorio)ra+ii ana%o)owej *6"6 *ar"ziej miał na myś%i "ominacj6 wwarsztacie *a"awczym narz6"zi meto" sposo*$w pracy i pu*%i#acji wyni#$w sprze" eryIn+ormacjona%izmu4. !atem z pun#tu wi"zenia *a"acza cy+rowe)o istory# ana%o)owy tota#a oso*a #t$ra,& Pracuje w poje"yn#6. a#i istory# samotnie przemierza r$Fne arciwa prze"ziera si6 przezsterty Gza#urzonyc "o#ument$w z #t$ryc s#rupu%atnie ro*i wypisy Jr$"łowe. A te)o typu

46 In+ormacjona%izmem nazywa si6 now3 epo#6 nast6puj3c3 po mo"ernizmie i postmo"ernizmie#t$ra została u#ształtowana prze"e wszyst#im przez tecno%o)ie I. Poj6cie to wprowa"zi%i "oo*ie)u nau#owe)o, %e#san"er 8ar" i Qan So"erV;ist w pracy, 9eto#racja.


29/67

istorio)ra+ii naj*ar"ziej ceni si6 Jr$"ła pisane, #istorycy zbudowali heroiczny mit uczone$o*kt"ry* tak jak ;ndiana Pones* przemierza świat* aby przesia/ dokumenty z zakurzonycharchiw"w* niewidocznych dla ludzkich oczu od setek lat @> & a#i istory# usta%a >#onstruuje@ +a#ty "ro)3 Fmu"nej ana%izy poszcze)$%nyc zapis$w za

pomoc3 narz6"zi "ostarczanyc przez nau#i pomocnicze istorii i przez meto"o%o)i6. Stosuje

tzw. meto"y ermeneutyczne i eurystyczne >zwi3zane z interpretacj3 te#st$w@& *raz minionej rzeczywistości istory# ana%o)owy tworzy po przeana%izowaniuo#reś%onyc ty%#o in+ormacji. !wy#%e nie jest w stanie o)arn3C całości materiału zwłaszcza"o czas$w nowoFytnyc i najnowszyc& ecuje )o #u%t meto"y ja#o )waranta rzete%ności wiary)o"ności poznawczej czy ja#

jeszcze m$wiono "o nie"awna praw"y "ziejowej& 5onstruuje nast6pnie %inearn3 zam#ni6t3 narracj6& Ayni#i swyc prac pu*%i#uje w "ru#owanyc arty#ułac i #si3F#ac& worzenie wie"zy ma tu cara#ter e%itarny. 5oncesj6 na uprawianie istorio)ra+ii maniewie%#a )rupa os$* posia"aj3ca co najmniej stopieD "o#tora i pracuj3ca wwyspecja%izowanyc instytucjac ta#ic ja# uniwersytety czy instytuty nau#owo&*a"awcze

& Istniej3 *ariery "%a szero#ic rzesz społeczeDstwa w "ost6pie "o wyni#$w *a"aDnau#owyc. z6sto #si3F#i i czasopisma si6 osi3)a%ne ty%#o w uniwersytec#ic *i*%iote#ac

*3"J #si6)arniac& Aery+i#acja i ocena prac istory#$w o"*ywa si6 w ramac samej społeczności *a"aczy,

Niekt"re z nich s konsekwencj nie majcej sobie r"wnej izolacji dojrzałej społecznościnaukowej od da laik"w i ycia codzienne$o XYZ nie istniej inne społeczności zawodowe*w kt"rych indywidualna praca tw"rcza byłaby w tak wyłczny spos"b adresowana do innychczłonk"w $rupy i tylko przez nich doceniana@O.

Pra#ty#a nau#owa >prze"e wszyst#im po wpływem tecno%o)ii I@ r$wnieF u%e)łasporej trans+ormacji. worzy si6 jej nowy wariant zwany 9au#3 2.0 sieciow3 a najcz6ściej

po prostu, cy+row3. 9au#3'ami cy+row3'ymi >cc3c j3 ja#oś z"e+iniowaC@ moFemy zatemnazwaC, o)$łem pra#ty# na wszyst#ic etapac post6powania *a"awcze)o w #t$rycwy#orzystuje si6 r$Fne)o typu cy+rowe narz6"zia pro)ramy i ap%i#acje. Eo pewne)o stopnia#aF"y *a"acz posłu)uje si6 juF ja#imś instrumentarium cy+rowym cociaF*y pa#ietem++ice poczt3 mai%ow3 czy te#stami ści3)ni6tymi z Internetu. Qe"na#Fe nau#a cy+rowa to cośznacznie wi6cej. o nowe wartości i ce%e. o "e"y#owane opro)ramowanie "o rozwi3zywaniao#reś%onyc za"aD *a"awczyc. o pa#iety "o zarz3"zania treści3 *i*%io)ra+i3 cytatami i

proje#tami. o ap%i#acje we*owe "o #omuni#acji prezentacji i pu*%i#acji wyni#$w *a"aD. ootwarte cy+rowe arciwa i *azy "anyc. o cloud computin$ >przetwarzanie w [email protected] wyjście poza te#sty w #ierun#u mu%time"i$w. o wreszcie nowy prze"miot *a"aD>rzeczywistośC cy+rowa@ i nowe +ormy uczestnictwa w pra#tyce nau#owej >nieza%eFni *a"acze

czy ruc o*ywate%s#ic uczonyc i ic proje#ty@.!atem "o najwaFniejszyc cec istorii cy+rowej moFna za%iczyC,& parta jest ona na pracy zespołowej. Aie%e proje#t$w z istorii cy+rowej wyma)a

*owiem wsp$łpracy *a"aczy "ziej$w z in+ormaty#ami )ra+i#ami czy "esi)nerami& Historycy cy+rowi pracuj3 juF na wie%#iej %icz*ie "anyc >bi$ data@. a#tem o

zasa"niczym znaczeniu jest to Fe w społeczeDstwie in+ormacyjnym %awinowo rośnie %icz*acy+rowyc in+ormacji pro"u#owanyc w r$Fnyc je)o pra#ty#ac. Proces ten prze*ie)a"wutorowo, 1@ całe "otycczasowe "zie"zictwo istoryczne %u"z#ości jest "y)ita%izowane. Aset#ac tysi6cy arciw$w s#anuje si6 "o#umenty. A tysi3cac muze$w tworzy si6 cy+rowe

47 E. Sta%ey #ow we research ttp,''www.cica)oumanities.or)'8%o)'Kuest&8%o)'Ea;i"&Sta%ey.asp L"ost6p, O sierpnia 2014.

48 . 5un .truktura rewolucji naukowych Aarszawa 2001 s. 2T4.


30/67

#opie o*raz$w rzeJ* i innyc e#sponat$w. Pro)ram Koo)%e *oo#s >wraz z jeszcze je)ostarszym o"powie"ni#iem czy%i pro)ramem, Kuten*er)@ stawia so*ie za ce% zes#anowanie iu"ost6pnienie w "omenie pu*%icznej mi%ion$w #si3Fe#. a mi)racja ana%o)owe)o materiału"o cy+rowyc me"i$w jest procesem ana%o)icznym "o renesansowej i postrenesansowejmi)racji "o "ru#owanej #u%tury4B. Aszyst#ie te z"y)ita%izowane wytwory mo)3 staC si6

nast6pnie prze"miotem cy+rowej o*r$*#i przez potencja%nie #aF"e)o uFyt#owni#ae%e#troniczne)o sprz6tu. Eost6p "o nic zwy#%e *owiem jest "armowy. St3" internauci ł3cznie z nau#owcami maj3 "o "yspozycji wszyst#o to co "otycczas wytworzył człowie# 2@co"ziennie pocz3wszy o" o*owi3z#$w zawo"owyc a s#oDczywszy na rozrywce %u"ziewytwarzaj3 )i)antyczne i%ości in+ormacji i "anyc #t$re zamieszczaj3 w Internecie wszcze)$%ności na porta%ac społecznościowyc typu, ?ou u*e %ic#r Pinterest Insta)ramace*oo# czy witter. A %iteraturze prze"miotu te wszyst#ie "ane #t$re pro"u#ujespołeczeDstwo in+ormacyjne zacz6to o#reś%aC z an)ie%s#a ja#o, *i) "ata >wie%#ie "ane@. Icwie%#ośC %iczona jest juF cz6sto w peta*ajtac,& a# wi6c )ł$wnym prze"miotem *a"aD "%a wie%u istory#$w cy+rowyc staje si6 świat *i)"ata. Qest to szcze)$%nie wi"oczne wśr$" *a"aczy "ziej$w najnowszyc. na%o)owy istory#

nie *ył*y w stanie >stosuj3c #%asyczne meto"y@ o)arn3C wie%#ic z*ior$w "anyc. Eo te)o potrze*ne s3 specja%ne e"ytory i nowa meto"o%o)ia& z6śC za"aD *a"awczyc wy#onuj3 #omputery #t$re ana%izuj3 o%*rzymie i%ości "anyc anast6pnie je wizua%izuj3& A istorio)ra+ii cy+rowej zmieniaj3 si6 +ormy wypowie"zi. :inearna i te#stua%na narracjasco"zi na "a%szy p%an. !wyci6Fa natomiast ten"encja "o wizua%izacji wie"zy. Historycycy+rowi tworz3 nie%inearne mu%time"ia%ne opowieści #t$re zamieszczaj3 prze"e wszyst#imw sieci. Eru#owane #si3F#i i arty#uły wypierane s3 przez wy"awnictwa e%e#troniczne cz6sto na %icencji reati;e ommons. Aizua%izacja wie"zy po"y#towana jest ta#Fe specy+i#3 materiał$w na #t$ryc pracuj3 *a"acze przeszłości. Pracuj3 oni *owiem na wie%#ic z*iorac"anyc >*i) "ata@ i cz6sto je"ynym sposo*em u#azania wyni#$w *a"aD jest wizua%izacja w

postaci np. in+o)ra+i# *3"J mo"e%owania =E& worzenie wie"zy istorycznej w istorio)ra+ii cy+rowej ma *ar"ziej "emo#ratycznycara#ter. 8a"anie >czy #onstruowanie@ przeszłości nie jest juF zarezerwowane "%a w3s#iej)rupy specja%ist$w ty%#o mo)3 w tym uczestniczyC szero#ie )rupy społeczeDstwa. St3"rozwija si6 "ynamicznie ruc tzw. o*ywate%s#ic *a"aczy&istory#$w wsp$łpracuj3cyc zzawo"owymi *3"J rea%izuj3cyc nieza%eFne proje#ty >#aF"y potencja%nie moFe *yCistory#iem@& Proje#ty rea%izowane przez istory#$w cy+rowyc pu*%i#owane s3 w Internecie co

powo"uje Fe mo)3 "ocieraC "o pra#tycznie wszyst#ic )rup społecznyc. Historycy cy+rowitworz3 swe opowieści prze"e wszyst#im "%a społeczeDstwa a nie )ł$wnie "%a innyc

*a"aczy ja# to *yło "o tej pory. Aszyscy zainteresowani istori3 mo)3 zatem te proje#tyoceniaC #omentowaC czy nawet wsp$łuczestniczyC w *a"aniac& Qest intera#tywna co jest #onse#wencj3 Ae* 2.0. !naczy to Fe #aF"y >potencja%nie@ moFezmieniaC zawartośC stron i treści "anyc proje#t$w. Proje#t istoryczny w epoce cy+rowej isieciowej nie jest wi6c zam#ni6t3 G#si3F#3. MoFe *yC on'ona cały czas rozwijany'a>wz*o)acany uzupełniany #ory)owany etc.@& np. ana%izy o*raz$w czy pracy z *i) "ata@ staj3 si6 nieo"ł3czn3 cz6ści3 nowe)owarsztatu pracy wsp$łczesne)o istory#a cy+rowe)o juF.

49 . 8ur"ic# i in. 6i$ital #umanities 2012 s. .


31/67

Przej"Jmy teraz "o #i%#u cara#terystycznyc przy#ła"$w. Historio)ra+ia cy+rowa to juF nie ty%#o z*i$r postu%at$w %ecz ta#Fe rozwini6ta pra#ty#a *a"awcza. /ea%izuje si6 onazar$wno na uniwersytetac ja# i je"nost#ac pozanau#owyc >w świecie +izycznym i wsieci@O0.

Przy#ła"em *a"aD na wie%#ic z*iorac "anyc moFe *yC proje#t, /epu*%ic o+ :etters

#t$ry *ył rea%izowany na oczywiście w Internecie@ #t$ra nie ty%#o po#azuje namo#reś%one re%acje %ecz ta#Fe "ane statystyczne & typu, #to )"zie i z ja#ie)o miasta

po"r$Fował w o#reś%nym prze"zia%e czasowym. A poszcze)$%nyc opcjac moFemy ś%e"ziC,

a@ w6"r$w#i %ist$w mi6"zy paDstwami i miastami *@ przepływy %ist$w w o#reś%onyc %atac ic@ a#tywnośC poszcze)$%nyc inte%e#tua%ist$w.

oraz powszecniejsz3 staje si6 ta#Fe wizua%izacja wie"zy istorycznej za pomoc3 mo"e%owania tr$jwymiarowe)o. I nie co"zi tu ty%#o o samo o*razowanie %ecz ta#Fe o

przeprowa"zanie e#speryment$w. 9ajsłynniejszym przy#ła"em ta#ic "ziałaD moFe *yC proje#t, Airtua%ny /zym. Airtua%ny /zym zawiera animacje pona" 10 tysi6cy *u"yn#$w zczas$w panowania cesarza 5onstantyna >z =20 r. n. e.@. =0 z nic moFna o*ejrzeC o" śro"#a.S3 to )ł$wne *u"ow%e typu np. o%oseum czy [wi3tyni Aesty. *ecna wersja proje#tu masłuFyC prze"e wszyst#im ce%om nau#owym, Pierwsze e+e#ty nau#owe)o wy#orzystaniaanimacji juF s3. Eo tr$jwymiarowej re#onstru#cji 5o%oseum nau#owcy zap6"zi%i wirtua%nyc%u"zi *y spraw"ziC po"ejrzenia Fe pewien #orytarz w śro"#u *u"ow%i *ył w3s#im )ar"łem#t$re mo)ło znacznie spowa%niaC ruc wi"z$w. (#speryment potwier"ził przypuszczenianau#owc$wO1. Eo o*ecnej wersji moFna cały czas wprowa"zaC popraw#i. 86"zie ona na"a%a#tua%izowana.

/$wnieF wie%#ie #oncerny I wco"z3 w o*szar *a"aD nau#owyc i *u"uj3 o"powie"nie p%at+ormy internetowe. Przy#ła"em moFe tu *yC u"ost6pniona prze +irm6 Koo)%e p%at+orma, Koo)%e u%tura% Institute. Qest to proje#t stricte istoryczny. Qe)o ce%em

jest po#azanie "zie"zictwa #u%tura%ne)o i istoryczne)o %u"z#ości na przestrzeni "ziej$w. AKI o*ecne s3 teF opowieści z Historii Po%s#i. Przy#ła"em moFe *yC proje#t, /oz"zie%eni

przez istori6. e%em te)o proje#tu jest u"o#umentowanie i prze"stawienie %os$w po%s#icro"zin roz"zie%onyc w %atac 1B=B&TB w wyni#u wojen przesie"%eD czy represji

po%itycznyc. 9a stronie KI czytamy, 'ada opowieś/ i relacja s bezcenne* poniewa niema dw"ch jednakowych historii o rozdzielonych rodzinach- Wszystkie zasłu$uj na opisanie* s bowiem świadectwem o$romu doświadcze i zawiłości los"w polskich rodzin w :: wiekuL8.

50 A Po%sce )ł$wnie >ja# na razie@ poza instytucjona%n3 pra#ty#3 nau#ow3.

51 2zym odrodzony www.arceowieści.p% s.2 L"ost6p, )ru"nia 200T.

52 Strona proje#tu 2ozdzieleni przez historięttp,''www.)oo)%e.com'cu%tura%institute'eUi*it'roz"zie%eni&przez&istoriY4YBB'57pUSW%p%bposition0Y2B= L"ost6p, sierpnia 2014.


32/67

Aszyst#ie opowieści o*ecne na KI maj3 cara#ter mu%time"ia%ny i stanowi3 nowy ro"zajnarracji zwany najcz6ściej, di$ital storytellin$ LS.

I na #oniec przy#ła" istorio)ra+ii o*ywate%s#iej. A tej ro%i wyst3pi pro)ram,!ooni;erse. !ostał on zainicjowany przez *a"aczy z U+or"u i "otyczy wie%u "yscyp%innau#owyc. Historycy nieza%eFni >a ta#Fe o*ywate%scy amatorzy itp.@ mo)3 *raC u"ział w

proje#cie o"czytywania papirus$w z Uyryncus. Ic z*i$r %iczy przeszło 200 tyś zwoj$w. 9ie trze*a "o"awaC Fe o"czytanie ta#iej i%ości jest niemoF%iwe "%a ja#ie)o#o%wie# zespołua#a"emic#ic istory#$w czy arceo%o)$w. !aproszono wi6c "o wsp$łpracy internaut$w"zi6#i #t$rym *a"ania mo)ły u%ec przyśpieszeniu. 9a stronie www.ancient%i;es.or)umieszczono 200 tysi6cy papirus$w o"#opanyc na pocz3t#u zeszłe)o stu%ecia na wysypis#uśmieci w prowincjona%nym e%%enistycznym mieście Uyryncus >()ipt@. ris :intottstworzył pro)ram #t$ry pozwa%a amatorom i"enty+i#owaC z e#ranu )rec#ie %itery papirusawprowa"zaC je "o pami6ci przez #%awiatur6 i o"czytaC przy*%iFone mecanicznetłumaczenie. S#ata%o)owane w *azie "anyc moFe ułatwiC *a"aczom o"#rycie waFnycnieznanyc te#st$w "zi6#i wyszu#iwarce #%uczowyc sł$wO4.

Po"sumowuj3c przemiany w istorio)ra+ii ja#ic jesteśmy świa"#ami o" pocz3t#u

nasze)o stu%ecia na%eFy stwier"ziC Fe otwieraj3 one zupełnie nowy roz"ział w tej je"nej znajstarszyc "yscyp%in wie"zy. Historio)ra+ia cy+rowa stanowi zupełnie now3 pra#ty#6

*a"awcz3 zrywaj3c3 z po"stawowymi #anonami prowa"zenia "ziała%ności wie"zotw$rczej ja#ie "o tej pory "ominowały. Ayma)a ona nowyc #ompetencji i nowyc narz6"zi a ta#Fe przezwyci6Fenia wie%u nawy#$w i zmian w menta%ności *a"aczy. 9iec swoist3 puent3 *6"3 słowa "w$c jej pre#ursor$w, chocia podjęliśmy szere$ temat"w* kt"re mo$ by/ nowe XYZ*mamy nadzieję* e wszyscy historycy mo$ korzysta/ z ;nternetu* aby przeszłoś/ bardziejbo$ato udokumentowa/* uczyni/ bardziej dostępn* bardziej zr"nicowan* bardziejdostosowan do przyszłości* a przede wszystkim bardziej demokratycznLL.

53 Ai6cej na temat te)o nowe)o sposo*u u#azywania istorii znaj"zie czyte%ni# w arty#u%e n"rzeja/a"oms#ie)o 6i$ital storytellin$ Lw,


33/67

dr )r&egor& )(iterek

. Eo"at#owo zmienia si6 r$wnieF spos$*o*cowania z cy+rowymi zaso*ami #t$re coraz cz6ściej s3 wy#orzystywane przezuFyt#owni#$w za pośre"nictwem urz3"zeD przenośnyc. Ezisiaj to właśnie urz3"zeniamo*i%ne stanowi3 +un#cjona%ne "opełnienie Ae* 2.0 i innyc zjawis# #t$ryc jest ono

po"staw3. Mo*i%nośC w "ost6pie "o zaso*$w powo"uje Fe uFyt#ownicy a#tywnie i tw$rczo#orzystaj3 z moF%iwości ja#ie o+eruje sieC "ru)iej )eneracji. o ta#Fe *ez w3tpienia waFnye%ement w procesie ewo%ucji o" sieci ty%#o "o o"czytu >read only downloadin$ @ "o sieci "o

o"czytu i zapisu >read and write uploadin$ @ w ramac #t$rej jej uFyt#ownicy tworz3 i "zie%3 si6 wy)enerowanymi przez sie*ie treściamiOT.

A tym tecno%o)icznym świecie wsp$łpracy internaut$w i mo*i%ności urz3"zeDr$wnieF #si3F#a a raczej jej e%e#troniczna wersja po"%e)a "ynamicznej ewo%ucji. 5si3F#asłusznie nazwana przez Se*astiana 5otuł6 wei#ułem #u%turyOB stała si6 mu%time"ia%nym iintera#tywnym me"ium *6"3cym w swej istocie owocem trans+ormacji #u%tury w eu%tur6nau#i w e&nau#6 czy e"u#acji w e&e"u#acj6. !miany zaco"z3ce we wsp$łczesnyc me"iacw "ecy"uj3cy spos$* wpływaj3 na moF%iwości "otycz3ce tworzenia u"ost6pniania izapoznawania si6 z #si3F#3 przez jej czyte%ni#a. czywiście z perspe#tywyspołecznościowe)o Internetu zmienia si6 ta#Fe rozumienie terminu Gczyte%ni#. Ezisiaj wwie%u przypa"#ac nie jest to juF oso*a #t$ra zapoznaje si6 ty%#o z te#stem "o#umentu a%e

56 . d/ei%%y What is Web 8-9R 6esi$n 7atterns and 0usiness Fodels for the NeMt +eneration of .oftware ttp,''orei%%y.com'we*2'arci;e'wat&is&we*&20.tm% L"ost6p, B września 2014. !o*. ta#Fe K. Kmitere# 0iblioteka 8-9 w 89=@ r- & analiza zjawiska ttp,''www.e&mentor.e"u.p%'arty#u%'in"eU'numer'O4'i"'10B1L"ost6p, B września 2014.

57 Q. Ho+mo#% ;nternet jako nowe dobro wsp"lne Aarszawa 200B s. 41.

58 Wok"ł medi"w ery Web 8-9 re". Qun) 8. Aarszawa 200B s. 7.

59 S. E. 5otuła 'omunikacja bibliolo$iczna wobec World Wide Web :u*%in 201= s. 7.


34/67

uFyt#owni# nowyc me"i$w czy nawi)ator w cy*erprzestrzeni coraz cz6ściej e+e#tywnieuczestnicz3cy w #reatywnym tworzeniu prze#azu i "zie%3cy si6 w sieci stworzonymi przezsie*ie treściami z innymi.

!miany +ormy #si3F#i e%e#tronicznej moFna rozpatrywaC z wie%u perspe#tyw.M$wimy na przy#ła" o pro*%emac "otycz3cyc +un#cjonowania tyc "o#ument$w w

zwi3z#u ze specy+i#3 #u%tury #onwer)encji >oznaczaj3cej wsp$łistnienie uzupełnianie si6 staryc i nowyc me"i$w@ wie%ości +ormat$w w #t$ryc "ost6pne s3 e&*oo#imu%time"ia%ności i intera#tywności tyc "o#ument$w moF%iwości zapoznawania si6 z nimi za

pośre"nictwem urz3"zeD przenośnyc otwartości i zamieszczania w sieci własnyc treściszy*#ie)o pełnote#stowe)o przeszu#iwania "ost6pnyc w sieci "o#ument$w czy

prze"si6wzi6C słuF3cyc nie ty%#o "i)ita%izacji #si3Fe# a%e ta#Fe ic wirtua%ne)oo"wzorowania0. 8a"ania na" #si3F#3 e%e#troniczn3 mo)3 teF "otyczyC #westii wsp$łpracysieciowe)o i wsp$%ne)o tworzenia przez uFyt#owni#$w "o#ument$w ja# r$wnieFu"ost6pniania przez nic Gspołecznościowyc proje#t$w *6"3cyc w swej istocie e+e#tem#ooperacji >na przy#ła" przy)otowanie au"io*oo#$w w serwisie :i*ri^oU.or) na po"stawie"o#ument$w "o #t$ryc prawa autors#ie juF wy)asły@. Mu%time"ia%nośC interme"ia%nośC

ja# r$wnieF wsp$łpraca uFyt#owni#$w w )enerowaniu cy+rowyc treści stanowi3 wi6ccz6sto #ierune# w ja#im po"3Faj3 tw$rcy poszcze)$%nyc #si3F#owyc proje#t$w.

e?book @ o#reś%aC właściwiee%e#troniczn3 +orm6 #si3F#i w o)$%e a%*o niewie%#ie urz3"zenie "zi6#i #t$remu moFemyzapoznawaC si6 z treści3 #si3Fe# w wersji cy+rowej1. 9iemniej je"na# z perspe#tywy ana%izye%e#tronicznyc "o#ument$w mamy "o czynienia z sytuacj3 pojawiania si6 w %iteraturzer$Fnoro"nyc termin$w "e+iniuj3cyc i o#reś%aj3cyc czym #si3F#a e%e#troniczna jest oraz

ja#ie s3 jej )ł$wne cecy i moF%iwości tworzenia zapoznawania si6 z treści3 czyu"ost6pniania te)o "o#umentu. Eowo"em na t6 r$Fnoro"nośC jest wie%ośC "es#rypcji terminu.M$wimy na przy#ła" o #si3Fce sieciowej iperte#stowej intera#tywnej wirtua%nejmu%time"ia%nej czy #onwer)encyjnej2. erminy te s3 oczywiście w mniejszym %u* wi6#szymza#resie *ezpośre"nio powi3zane z właściwościami nowyc tecno%o)ii i Aor%" Ai"e Ae*.Qe"na# ze wz)%6"u na rozmiar niniejsze)o re+eratu przywołanie cara#terysty#i wszyst#ic

*yło*y tru"ne "o zrea%izowania. Pomimo te)o warto przynajmniej na cwi%6 zatrzymaC si6 przy przy#ła"ac tworzenia i u"ost6pnienia proje#t$w #t$re z pun#tu wi"zenia zjawis#a Ae*2.0 nowyc mo*i%nyc tecno%o)ii intera#tywności i inte)racji me"i$w wy"aj3 si6 *yC#%uczowe "%a naszyc "a%szyc rozwaFaD.

Aśr$" nic na szcze)$%n3 uwa)6 zasłu)uj3 zwłaszcza przypa"#i o"nosz3ce si6 "o proje#t$w tworzenia #si3Fe# w +ormie stron internetowyc uzupełnionyc o iperte#stczasami *6"3cyc przy tym swoist3 p%at+orm3 #omuni#acji i "ys#usji z czyte%ni#ami. Eo*rym

60 K. Kmitere# e0ook 8-9- 'sika w rzeczywistości sieci dru$iej $eneracji i mobilnych technolo$ii >w "ru#u@.

61 !o*. . Aysoc#i 'oniec ksikiR 2ozwaania na mar$inesie problematyki ksiki elektronicznej Lw, 'ulturowe wyzwania ::; wieku- .zkice z socjolo$ii* antropolo$ii i psycholo$ii społecznej :u*%in200O s. 12.

62 !o*. S. E. 5otuła 6z- cyt . s. T= 10B. !o*. ta#Fe K. Kmitere# 'sika i prasa w erze

konwer$encji medi"w i rzeczywistości Web 8-9ttp,''www.europeana.eu'porta%'recor"'0B404'i"RoaiRwwwRs*cRor)Rp%R1T7.tm% L"ost6p, %ipca2014.


35/67

przy#ła"em ta#ie)o proje#tu moFe *yC "%a nas #si3F#a G No future book `u#aszaKoł6*iews#ie)o=.

9ieco inaczej sytuacja wy)%3"a z "o#umentami #t$re s3 tworzone przez autorawsp$%nie z internautami zainteresowanymi +a*uł3 "ane)o "o#umentu. A tym przypa"#uczyte%nicy o+eruj3 pomoc autorowi w postaci #omentarzy i "ys#usji na" treści3 #si3F#i

>postaciami w3t#ami itp.@. !aznaczyC na%eFy Fe pomimo zaan)aFowania czyte%ni#$w w proces powstawania "o#umentu to autor ma ostateczny )łos w #westii #ształtu czy +a*uły#si3F#i. Eo*rym przy#ła"em ta#iej sytuacji jest proje#t *rytyjs#iej pisar#i Si%;ii Hartmann#t$ra umoF%iwiła ś%e"zenie ja# powstaje jej #si3F#a. Eo#ument został u"ost6pniony wKoo)%e Eocs "zi6#i czemu #aF"y z uFyt#owni#$w m$)ł "zie%iC si6 swoimi #omentarzami isu)estiami "otycz3cymi poszcze)$%nyc partii te#stu4.

PowyFsze przy#ła"y nie s3 je"na# *ezpośre"nio zwi3zane z istot3 wsp$%ne)otworzenia cy+rowyc treści przez uFyt#owni#$w sieci w ramac zjawis#a Ae* 2.0.Apraw"zie nie#t$re z nic "otycz3 wy#orzystania otwartyc wo%no"ost6pnyc iintera#tywnyc usłu) sieciowyc wco"z3cyc w s#ła" śro"owis#a społecznościowe)oInternetu je"na# w wymienionyc przypa"#ac słuF3 one prze"e wszyst#im #omuni#acji czy

"ys#usji pomi6"zy autorem i uFyt#owni#ami AAA. !upełnie inaczej sytuacja wy)%3"a w przypa"#u zastosowania społecznościowyc me"i$w w tra#cie procesu pisania #si3F#i przezinternaut$w. MoFemy m$wiC wte"y o powstawaniu ta# zwanej #si3F#i 2.0 czy%i "o#umentu

*6"3ce)o wyni#iem wsp$łpracy wie%u autor$w uFyt#owni#$w nowyc intera#tywnycme"i$wO. Mowa zwłaszcza o przypa"#ac #ie"y to uFyt#ownicy sieci za pośre"nictwem#on#retne)o intera#tywne)o narz6"zia Ae* 2.0 wsp$%nie zaczynaj3 tworzyC "o#ument ae+e#ty ic pracy ja# r$wnieF "ys#usj6 na" poszcze)$%nymi w3t#ami przyszłej #si3F#i moFnaś%e"ziC za pośre"nictwem wy#orzystywanej przez nic usłu)i sieciowej serwisuspołecznościowe)o wi#i itp. Eo*rym przy#ła"em ta#ie)o prze"si6wzi6cia jest #si3F#aG 7łomie śmierci napisana po" patronatem Ay"awnictwa 8ez#arte#.p%. A tym przypa"#umamy "o czynienia z "o#umentem w całości wsp$łtworzonym przez uFyt#owni#$w serwisuspołecznościowe)o ace*oo#. Aarto "o"aC Fe cały proces tworzenia i #omuni#acji o"*ywałsi6 na łamac te)o serwisu. (+e#t prac w postaci )otowe)o ebooka jest oczywiście "ost6pny

*ezpłatnie na stronie internetowej patronuj3ce)o proje#towi wy"awnictwa.Innym przy#ła"em społecznościowe)o tworzenia #si3F#i >#si3F#i 2.0@ jest proje#t

wyłonienia naj%epszyc te#st$w napisanyc przez społecznośC internaut$w serwisu8rosz#a.p% i u"ost6pnienia ic w +ormie wy"awnictwa #si3F#owe)o. o co wyr$Fnia ten

proje#t o" innyc to zawartośC "o#umentu. pr$cz samyc te#st$w w #si3Fce znaj"uj3 sieta#Fe #omentarze na ic temat i "ys#usje internaut$w "otycz3ce poruszonyc w

63 9iestety strona jest nie"ost6pna po" wcześniejszym a"resem. Eost6p "o strony moFemy je"na#

uzys#aC za pośre"nictwem arciwum internetowe)o arci;e.or)ttps,''we*.arci;e.or)'we*'201100B20==O'ttp,''no+uture*oo#.p%' L"ost6p, = września 2014.

64 !o*. 'sika pisana w +oo$le 6ocs ttp,''%u*imyczytac.p%'a#tua%nosci'1272'#siaz#a&pisana&w&)oo)%e&"ocs L"ost6p, 11 %ipca 2014.

65 !o*. K. Kmitere# 'sika i prasa w erze konwer$encjiY

66 !o*. 7łomie śmierci ttp,''www.*ez#arte#.p%'ti&;&

ti17=BB'(*oo#RP%omienRSmierci'Se%+RPu*%isin)R8(!P:9(R(R85IR:iteraturaRpie#naRiR%e#tury'QanuszRSzop#aRMartaR/ajs#aRIza*e%aRQan#ows#aR%icjaRKunterREariuszREroz"zi#R"rianR 5Rntosi#R9inaR9owa#.js+ L"ost6p, B września 2014.


36/67

poszcze)$%nyc te#stac pro*%em$w. !amieszczone w "o#umencie in+ormacje zostaływyłonione przez uFyt#owni#$w serwisu w )łosowaniu. o co je"na# "ziwi to +a#t Fe w

przypa"#u te)o proje#tu #si3F#a została wy"ana w +ormie papierowej niestety o"płatnie7.8ior3c po" uwa)6 #omentarze i "ys#usje internaut$w #t$re stanowi3 istotn3 cz6śCwy"awnictwa #si3F#owe)o warto wspomnieC o #si3Fce autorstwa "zienni#arza Qac#a

PałasiDs#ie)o *6"3cej w swyc załoFeniac nie ty%#o zapisem post$w tworzone)o przeznie)o *%o)a a%e ta#Fe opinii #omentarzy i "ys#usji czyte%ni#$w te)o internetowe)o pami6tni#aT.

! "ru)iej strony cara#teryzuj3c zjawis#o u"ost6pniania #si3Fe# 2.0 mamy teF namyś%i zmian6 mo"e%u w "ystry*ucji e%e#tronicznyc ja# i tra"ycyjnyc "o#ument$w#si3F#owyc a%e w #onte#ście społecznościowyc i #omuni#acyjnyc właściwości sieci.Aarto zaznaczyC Fe Piotr 5owa%czy# juF 200B r. ws#azywał na "o#onuj3c3 si6 zmian6 mo"e%u powstawania i "ystry*ucji #si3Fe# w stosun#u "o tra"ycyjnej "ro)i ja#3 po"3Faj3 "o#umenty te)o typu. A #onte#ście #si3F#i 2.0 m$wił o ewo%ucji w #ierun#u scematuautor?czytelnik?wydawca >zamiast autor?wydawca?czytelnik @ a w #westii praw autors#iczwracał uwa)6 na coraz wi6#sze prawa czyte%ni#a. Eo"at#owo zamiast mo"e%u najpierw

kup* potem czytaj P. 5owa%czy# ws#azywał mo"e% najpierw czytaj* potem kupQ. 8ior3c po"uwa)6 "zisiejsze moF%iwości w "ost6pie "o in+ormacji o #si3F#ac ic +ra)ment$w a%e ta#Fe

pełnyc treści e%e#tronicznyc pu*%i#acji sposo*$w )enerowania mu%time"ia%nyc"o#ument$w oraz u"ost6pniania ic w wo%nym "ost6pie w sieci słowa P. 5owa%czy#a wy"aj3 si6 *yC "zisiaj ja# naj*ar"ziej a#tua%ne.

8ez w3tpienia sieC "ru)iej )eneracji i narz6"zia #t$re ona o+eruje ułatwiły tworzenie iu"ost6pnianie #si3Fe# e%e#tronicznyc ja# r$wnieF szero#o rozumianej %iteratury w sieci.Pozwo%iły ta#Fe na łatw3 wsp$łprac6 i #omuni#acj6 przy tworzeniu cy+rowyc treści. 9ie *ezznaczenia s3 zwłaszcza przy#ła"y powstawania wirtua%nyc miejsc )"zie uFyt#ownicy)roma"z3 e+e#ty swojej tw$rczości. o"zi zar$wno o zjawis#o self?publishin$u>pu*%i#owania przez uFyt#owni#$w utwor$w ic autorstwa *ez u"ziału wy"awnictwa w tym

procesie@ powstanie zjawis#a fanfiction i tzw. fanfik"w >tworzonyc przez uFyt#owni#$wrysun#$w #omi#s$w czy opowia"aD nawi3zuj3cyc "o popu%arnyc +i%m$w #si3Fe# itp.@ 70a%e ta#Fe zamieszczania wy*ranyc pozycji %iteratury oraz własnej tw$rczości na łamac

przystosowanyc "o te)o ce%u serwis$w społecznościowyc. A ostatnim przypa"#u nauwa)6 zasłu)uje zwłaszcza nie#onwencjona%ny spos$* tworzenia wypowie"zi %iterac#ic#t$re s3 sprowa"zone "o #r$t#ie)o prze#azu mieszcz3ce)o si6 w niewie%#iej %icz*ie zna#$w.Mowa o ta# zwanej twitteraturze #t$ra o" #i%#u %at jest tworzona i u"ost6pniana na łamacnajpopu%arniejsze)o serwisu mi#ro*%o))in)owe)o witterze. Twitteratura to mi#roproza>miniaturowa %iteratura@ zwana ta#Fe Twitter Ciction. Qa# zauwaFyła


37/67

zjawis#o to o*ejmuje "wa za#resy "ziała%ności %iterac#iej tworzenie własnej mikropowieści i skracanie klasyki do kilkunastu tweet"w>=. Ezi6#i swoistej Gs#r$towości prze#azu >je"enwpis na witterze moFe mieC ma#syma%nie 140 zna#$w@ twitteratura o" 200B r. stanowi

przy#ła" "ostosowania nowyc intera#tywnyc me"i$w "o +ormy %iterac#iej *6"3cejo"powie"zi3 na ocze#iwania mło"yc uFyt#owni#$w.


38/67

Wojna na 7acyfiku* #istoria jazzu czy 5złowiek w kosmosie>L. 5aF"y z tyc "o#ument$wo+eruje czyte%ni#owi ory)ina%ny prze#az e"u#acyjnyc i mu%time"ia%nyc treści. pr$czmoF%iwości zapoznania sie z warstw3 te#stow3 #si3F#i moFemy ta#Fe o*ejrzeC przy)otowanez myś%3 o uFyt#owni#u >w tym przypa"#u to juF nie ty%#o czyte%ni#@ materiały au"iowizua%nes#orzystaC z pomocnyc in+ormacji *6"3cyc cz6ści3 Gzewn6trznyc "o#ument$w

"ost6pnyc w sieci i powi3zanyc z "ana pu*%i#acj3 zapoznaC si6 z intera#tywnymi mapami"ia)ramami =E czy z"j6ciami. MoFemy oczywiście w #aF"ej cwi%i powi6#szyC te#st #si3F#ii na r$Fne sposo*y "o"awaC "o nie)o własne notat#i >z moF%iwości3 łatwe)o

przeszu#iwania@7. o wi6cej z"arza si6 Fe "o#umenty u"ost6pnione z myś%3 ouFyt#owni#ac urz3"zeD przenośnyc nie stanowi3 zam#ni6tej całości i s3 co pewien czasa#tua%izowane o nowe treści. A zwi3z#u z tym +a#t za#upienia przez nas #si3F#i oznaczata#Fe jej p$Jniejsze automatyczne uzupełnienia o nowe in+ormacje. Eo*rym przy#ła"emta#iej sytuacji jest intera#tywna pu*%i#acja Aojcieca r%iDs#ie)o G 3emolo$ia77.

Aarto zaznaczyC Fe w %iteraturze prze"miotu te)o typu pu*%i#acje s3 cz6sto por$wnywane z #omputerowymi ap%i#acjami #t$re nie stanowi3 je"na# o"wzorowaniaGtypowyc #si3Fe# e%e#tronicznyc. A zwi3z#u z tym `. Koł6*iews#i postu%uje nawet

nowy po"ział wy"awnictw ze wz)%6"u na cara#ter pu*%i#acji. *o# znanyc "o tej porywy"awnictw zwartyc ci3)łyc i iperte#stowyc ja#o czwarte wymienia właśnieap%i#acje7T.

9a #oniec rozwaFaD na temat e%e#tronicznej +ormy wy"awnictw warto ta#FewspomnieC o sposo*ac powi3zania #si3F#owyc treści z moF%iwościami ta# zwanejrzeczywistości rozszerzonej > Bu$umented 2eality /@ ł3cz3cej świat rzeczywisty z zaso*ami)enerowanymi #omputerowo. A tym przypa"#u mamy "o czynienia z mecanizmemwy#orzystuj3cym o*raz z cy+rowej #amery >*6"3cej na przy#ła" cz6ści3 ta*%etu %u*smart+onu@ na #t$ry zostaje nałoFony wy)enerowany te#st )ra+i#a wi"eo a%e ta#Fe %in#iczy animacje =E. Przy#ła"em pu*%i#acji w #t$ryc zastosowano powyFszy mecanizm jest#si3F#a 5aro%iny 5orwin Piotrows#iej pt. [wiartka raz> %u* powieści Nie odchod, autorstwa:isy Scotto%ineT0. 9iew3tp%iwie te)o typu rozwi3zanie *6"zie ta#Fe wy#orzystywane w

przyszłości w #onte#ście przy)otowania pu*%i#acji istorycznyc >np. po"r6czni#$wmateriał$w e"u#acyjnyc itp.@.

74 `. Koł6*iews#i +dzie jest czytelnikR Aarszawa 2012 s. BO.

75 The 0est ;nteractiAe 0ooks ttp,''appa";ice.com'app%ists'sow'*est&interacti;e&*oo#s&ipa" L"ost6p, Bwrześnia 2014.!o*. ta#Fe i0ooks teMtbooks for i7ads ttp,''www.app%e.com'e"ucation'ipa"'i*oo#s&teUt*oo#s'L"ost6p, B września 2014.

76 !o*. K. Kmitere# Foliwości wykorzystania i7ada w nauce i szkolnictwie wyszym Ge&mentor201= nr 2 ttp,''www.e&mentor.e"u.p%'arty#u%'in"eU'numer'4B'i"'1004 L"ost6p, B września 2014.

77 amFe.

78 `. Koł6*iews#i dz- cyt . s B.

79 [wiartka razY czyli 7r"szyski znowu rozszerza rzeczywistoś/ttp,''#siaz#i.onet.p%'wia"omosci'cwiart#a&raz&czy%i&proszyns#i&znowu&rozszerza&rzeczywistosc'Bec4r L"ost6p, 14 %ipca 2014.


39/67

Eynamiczny rozw$j +orm #si3F#i e%e#tronicznej umoF%iwił uFyt#owni#om nowyctecno%o)ii "ost6p "o mu%time"ia%nyc treści *6"3cyc cz6sto nieo"ł3czn3 cz6ści3 cy+rowyc

pu*%i#acji. o wi6cej mo)3 oni "zisiaj w prosty spos$* wsp$%nie tworzyC e%e#tronicznezaso*y #t$re za pomoc3 intera#tywnyc usłu) sieciowyc s3 p$Jniej u"ost6pniane innyminternautom. 9owoczesne +ormy #si3F#i o"znaczaj3 si6 tym samym "ynamizmem

intera#tywne)o prze#azu ja# r$wnieF coraz *ar"ziej zaawansowan3 inte)racj3interme"ia%ności3 i #onwer)encj3 me"i$w.

80 'olejna ksika 1pol$rafu z rozszerzon rzeczywistościttp,''+orumopo%s#ie)o*iznesu.p%'#o%ejnasiaz#a&opo%)ra+u&z&rozszerzona&rzeczywistoscia' L"ost6p,14 %ipca 2014.


40/67

dr hab. *+&e ,r-nks


41/67

)rac #omputerowyc o wie%e *ar"ziej przewyFszaj3 niF np. w )rac miejs#ic wartościmerytoryczne. Eo"at#owo moFna ta#Fe przecieF zainsta%owaC w nic system oceny ina)ra"zania #t$ry te wraFenia zmysłowe po)ł6*i. o wszyst#o o)ranicza po"miotowośC isamo"zie%nośC ucznia )raj3ce)o. I nawet )"y )ra "opuszcza wie%e scenariuszy post6powaniato tru"no uznaC Fe "aje mu pełn3 autonomi6. A przypa"#u e"u#acji nie jest to ja#ieś

zjawis#o wyj3t#owe *o i ona opiera si6 na przymusie o#reś%one)o post6powania. %e wistocie rzeczy w )rze jej po"miot post6puje ty%#o o"tw$rczo a nie tw$rczo. 8yło*y ta#)"y*y m$)ł on wyjśC poza zapro)ramowany sza*%on post6powania i e+e#tu. w przypa"#ua%ternatywnej narracji istorycznej jest to rzecz po"stawowa. A ta#im przypa"#u wie%ośCscenariuszy )ry moFe *yC przez ucznia wery+i#owana przez poszu#iwanie po za#oDczeniu)ry przy#ła"$w pisanej #reatywnej a%ternatywnej istorii. przy#ła"$w ta#iej mamy

przecieF sporo. Qerzy `oje# to juF #%asy#a. Eziś na topie jest coC*y Szymon 9owa# i je)oDWarszawa =@@- Blternatywna historia 7owstania Warszawskie$oE >Aarszawa 2014@.

! )rami #omputerowymi w o)$%e jest po"o*nie ja# i z innymi nowościami maj3cymizastosowanie w e"u#acji istorycznej. a#Fe w o"niesieniu "o nic osi3)ni6ty został pewien

pr$) zar$wno zaan)aFowania ic uczestni#$w ja# teF innowacyjności tecno%o)icznyc. A

o)$%e wy"aje si6 Fe o*ecnie je"ynym #ro#iem naprz$" w o"niesieniu "o poznawania istorii *yło*y zastosowanie sztucznej inte%i)encji oraz przeniesienie si6 uczestni#a )ry "o przeszłości. o ostatnie jest ja# wia"omo niemoF%iwe a co "o sztucznej inte%i)encji to rea%naa%e na razie "ośC o"%e)ła me%o"ia przyszłości. Symu%owanie pracy %u"z#ie)o m$z)uzmieniło*y cał#owicie ta#Fe cara#ter )ier #omputerowyc. 9a razie w jej imitowaniura"ziły so*ie w o)raniczonym za#resie wie%#ie amery#aDs#ie #omputery. %e i one np. nie

*yły w stanie nawet z*%iFyC si6 "o minima%nyc parametr$w szy*#ości %u"z#ie)o myś%enia.8yły znacznie wo%niejsze o" nie)o. #ryterium szy*#ości jest *ar"zo istotne "%a mło"zieFy

*o stanowi "%a niej o atra#cyjności )ry "y"a#tycznej. )"zie jeszcze #westia wie%#ościurz3"zenia imituj3ce)o sztuczn3 inte%i)encj6 i je)o ener)ocłonności. (ner)ia zuFywana

przez urz3"zenie imituj3ce prac6 %u"z#ie)o m$z)u wy#orzystywana jest zwłaszcza "orozpoznawania i ana%izy o*raz$w oraz "Jwi6#$w a te przecieF w )rac #omputerowyc s3

*ar"zo istotne a ta#Fe stanowi3 o istocie prze"miotu poznawane)o czy%i istorii. Aiemy przecieF coC na"a% panuje #u%t te)o po"ejścia Fe istorii nie "a si6 w pełni poznaC ani prze"stawiC w oparciu o słowo. 9ie ma ta#ie)o słowne)o opisu #t$ry o"powia"ała*y w pełni przeszłej rzeczywistości i jej przejawom. EJwi6# przecieF i o*raz s3 pona"to je"nym z po"stawowyc e%ement$w sytuacji istorycznej np. ja#iejś *itwy. 5o%ejna #westia to emocje ja#3 za ic pośre"nictwem wywołuje si6 u o"*iorcy tyc *o"Jc$w. A #reowaniu sztucznejinte

Historia 2.0. Recenzja

Documents

Transcript of Historia 2.0. Recenzja