FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA, FILOZOFIA ANALITYCZNA

Filozofia współczesna:

1. Filozofia analityczna (powstała równolegle w Niemczech i Wielkiej Brytanii)2. Filozofia nieanalityczna („kontynentalna”)

a. fenomenologiab. egzystencjalizmc. hermeneutyka

Filozofia analityczna - kryteria merytoryczne:(1) logika

1. granice2. wpływ na percepcję świata3. co opisuje logika?

(2) język 1. czy można skonstruować język idealny? (→ Leibniz)2. czy wszystko, co twierdzimy, twierdzimy wraz z konsekwencjami?3. stosunek języka do myśli

(3) umysł

(1) Konflikt logicyzmu i empiryzmu

Logicyzm – rozwiązanie wszystkich problemów formalne przez odwołanie do systemu dedukcyjnego - możliwość „mechanizacji” matematyki.

1) Frege - próba dedukcyjnego powiązania całej matematyki – dzięki zbiorowi aksjomatów, z których można by wyprowadzić wszystkie jej twierdzenia. Podstawą – teoria zbiorów ( rachunek zdań pierwszego rzędu rachunek zdań wyższych rzędów arytmetyka dalsze gałęzie matematyki).

2) Russell, Whitehead - Principia Mathematica

3) Gödel (1932) – w każdym systemie dedukcyjnym (teorii aksjomatycznej) można sformułować zdanie prawdziwe, które nie jest wywodliwe z aksjomatów, bez względu na modyfikacje systemu. Upadek logicyzmu.

Biały szum – niemożliwość odróżnienia na gruncie mechanicznie rozwijanej matematyki twierdzeń nieciekawych od ciekawych - brak strategii poszukiwania twierdzeń matematycznych

Empiryzm – źródłem prawdy jest doświadczenie.

Twierdzenie o czterech barwach – nie ma algorytmu pokazującego, jak rozwiązać problem czterech barw. Sprawdzenie wszystkich przypadków przez komputer ma charakter empiryczny, czy dedukcyjny?

(2) Konflikt weryfikacjonizmu i falsyfikacjonizmu

Weryfikacjonizm (Koło Wiedeńskie) – każde twierdzenie jest naukowe, gdy można udowodnić jego prawdziwość.

Falsyfikacjonizm (K. R. Popper) – twierdzenia naukowe można jedynie falsyfikować

(3) Konflikt funkcjonalizmu i konwencjonalizmu

Funkcjonalizm – opis zjawisk polega na opisaniu stanów i procesów. Funkcjonalna teoria umysłu.

Konwencjonalizm – nie wiadomo, co jest funkcją, a co nią nie jest – przyjmowane na mocy konwencji

(4) Konflikt realizmu i antyrealizmu

Realizm – istnieje świat realny, poznawalny częściowo i niezależny od poznania. Nowe metody mogą dotrzeć do nowych faktów.

Antyrealizm – świat niebadalny nie jest interesujący dla nauki.

(5) Konflikt teorii sensu i behawioryzmu

Teoria sensu – problem istnienia niezależnych od nas sensów (jeśli nie istnieją jako byty, to jak możliwe, że coś rozumiemy?)

Behawioryzm – istnieją tylko stany umysłu związane z rozumieniem wyrażeń, a nie ich oddzielne sensy.

1

GOTTLOB FREGE (1848-1925)

Logika czasów Fregego – psychologizm: logika i matematyka - nauki normatywne i psychologiczne - zespół norm myślenia.

Dwa nadrzędne cele Fregego (podjęcie idei Leibniza):

a) calculus ratiocinator – uniwersalny rachunek rozumowy (rachunek rozumowań) – poszukiwanie niezawodnych metod dowodzenia i wynikania o charakterze całkowicie formalnym – ustalenie sposobu wynikania jednych zdań z drugich na podstawie ich budowy.

b) lingua characterica – uniwersalny język ogólny – język mogący wyrazić wszystkie myśli wyrażalne w języku naturalnym, ale abstrahujący od jego własności leksykalnych i odwołujący się jedynie do charakterystycznych, istotnych, syntaktycznych własności wyrażeń, wspólnych wszystkim językom

Oba w jednym i tym samym języku, który ma pełnić dwie funkcje.

Forma gramatyczna a forma logiczna zdania

(1) W ogrodzie jest siedem drzew. (2) W ogrodzie są drzewa, których jest siedem.

F(x) i g(x)Bycie_w_ogrodzie(drzewo) i bycie_siedmioma(drzewo)

Forma gramatyczna zdań czymś innym niż sens, któremu odpowiada forma logiczna.

ƒ(a) – pierwsza propozycja logicznego zapisu treści i struktury zdań, niezależnego od gramatyki

(J1) Niedługo liście spadną z drzew (J2) Że niedługo liście spadną z drzew jest faktem tylko jeden predykat – „jest faktem”

Język J2 jest bardziej odległy od języka potocznego, ale jest bliższy logice, bo pozwala zapisać każdą treść, porównywać zdania. Może zajść rozmnożenie, modyfikacja (dostosowanie) orzeczników, jeśli wyodrębnimy różne światy i sensy. Języki J1 i J2 są logicznie identyczne.

Symbolizm Fregego

Zapis ƒ(a) można uprościć, pomijając nawias: ƒa [gotyk]. Kategoria jest wyznaczona przez kształt.

Zapis treści zdania

symbol treści zdania (możliwość, sąd)

| uniwersalny orzecznik „jest faktem”;

| znak asercji – „jest faktem, że p” (Odróżnienie treści wypowiedzianej hipotetycznie od twierdzenia )

f(a) treść f(a)

- implikacja

ƒ(b) ƒ(a) faktem jest, że f(a), jeśli f(b)

- duży kwantyfikator (pierwszy graficzny zapis kwantyfikatorów)

- spójnik negacji

Spójniki zdaniowe (~, , , , ) oraz kwantyfikator szczegółowy definiowane za pomocą implikacji i negacji

n a [n = a b (n = b a = b)]

BEGRIFFSSCHRIFT (1879) – ideografia logiczna, zapis pojęć w sensie logicznym

2

ƒ(a) – przedmiot a ujęty przez funkcję ƒ.

2·( )3 + ( ) =() podbił ( )

Zapis lepszy niż np. 2·x3 + x, bo widać, co jest funkcją. Nie wiadomo natomiast, czy mamy tu dwa różne egzemplarze jednej zmiennej (2·x3

+ x), czy dwie różne zmienne (2·x3 + y).

(1’) 2·23 + 5 = 21(2’) Cezar podbił Galię = Prawda (funkcja prawdziwościowa)

Funkcja – sposób wiązania ze sobą pewnych przedmiotów. W analizie logicznej jest bez znaczenia, co jest podmiotem, a co orzecznikiem.

Funkcja prawdziwościowa – jako wartości przyjmuje wartości logiczne.

Identyczność struktury logiki, matematyki i języka potocznego – przedmioty i funkcje.

Wartości funkcji można ująć jako osobny przedmiot, wbrew dotychczasowemu ujęciu, traktującemu każdą wartość jako osobny przedmiot, bez zwracania uwagi na całość, która nie rzuca się w oczy.

Dowolna kombinacja przedmiotów sama jest przedmiotem.

Być liczbą parzystą, to mieć taką własność, że funkcja parzystości przyjmuje wartość 1 (prawda)

Konsekwencje ontologicznew świecie istnieją tylko przedmioty (odniesienia nazw, kompletne, nasycone) i funkcje (niekompletne, nienasycone) będące sposobami łączenia przedmiotów.

Funkcje istnieją w sposób realny (gdyby były arbitralnym sposobem wiązania, nasze twierdzenia o świecie byłyby fikcjami)

Odróżnienie języka, w którym mówimy o świecie i rzeczywistości, o której mówimy w języku. Predykatom odpowiadają funkcje, stany rzeczy w świecie, argumentom odpowiadają przedmioty.

Wszystko, co widzimy w świecie, możemy sami interpretować jako przedmiot lub funkcję. Prawdziwość zdań nie zależy jednak od nas.

Logicyzm

Dedukcyjny system wyprowadzania twierdzeń rachunku zdań I rzędu – początek logicyzmu

Niezupełna systematyczność – aksjomaty dodawane w miarę potrzeby (konwencjonalność, brak dążenia do minimalizacji), – brak rozdzielenia twierdzeń i aksjomatów (wszystko jest twierdzeniem, nie wyróżnia się aksjomatów z nazwy), – niektóre rzeczy przyjmowane bez dowodu, jako struktury rozumowań.– Brak podanych explicite reguł wnioskowania (Reguła Odrywania i Reguła Podstawiania wprowadzone implicite i używane jako

reguły przekształcania wyrażeń, nie zaś twierdzenia)

Sens i znaczenie

Sens – powszechnie rozpoznawalna i akceptowalna treść wyrażenia. (aspekty przedmiotów)

(Chaotyczne używanie słowa wskazuje na brak sensu.)

Odrzucenie wiązkowej teorii znaczenia (bundle theory of meaning) – brak wyróżnionych cech, kryterium – praktyka językowa.

Znaczenie – przedmiot, do którego odnosi się wyrażenie

Znaczenie – obiektywneSens – intersubiektywnyPrzedstawienie - subiektywne

Każde poprawnie zbudowane zdanie zawiera korelat logiczny (sens) i korelat metafizyczny (znaczenie)

nazwa – sens - znaczenie

predykat – pojęcie (funkcja jednoarg.) – sposób przekształcania przedmiotów w wartość logiczną (zespół cech)

zdanie – kompletna myśl – wartość logiczna

Zdanie jest nazwą własną (określone, nasycone, wyraża pełną myśl)

3

Znaczenie zdania = Prawda lub FałszSens zdania = myśli

Zasada kompozycjonalności – znaczenie(sens) zdania funkcją znaczeń (sensów) składników zdania

Problem zdań podrzędnych – w kontekście intensjonalnym odniesieniem nazwy jest sens.

„Jan myśli, że Gwiazda Wieczorna jest planetą” – część podrzędną traktujemy jak nazwę:„Jan myśli p”

Predykat, pojęcie, orzecznik – funkcja jednoargumentowa.

Predykat musi mieć miejsce puste, wypełniane przez argumenty.predykaty imitują nazwyPojęcie to coś więcej niż „P” – predykatem nie jest „koń”, lecz „... jest koniem”.

Treść logiczna to zawsze jakiś sens (sens – sens nazwy, pojęcie – sens predykatu, myśl – sens zdania).

Nazwy puste – wada niedoskonałego języka

Nazwy presuponują istnienie swoich odniesień.Zdanie z nazwą pustą nie ma wartości logicznej.

Ale„Jan myśli, że św. Mikołaj go lubi.” – zdanie ma wartość logiczną mimo nazwy pustej – zdanie podrzędne – odniesieniem sens, a więc jest niezerowe odniesienie!

Myśl

Myśl = sąd logiczny (sens zdania)

Myśl nośnikiem prawdziwości (prawdziwa lub fałszywa), zdanie tylko formą myśli

Odróżnienie treści od asercji:

Myśl – treść myśliSąd – z asercjąTwierdzenie – oznajmianie zdań

Asercja odnosi się do treściTreść = myśl + znaczenie dodatkowe (nastawienie psychologiczne, oddziaływanie..)

Myśl - obiektywna, niezależna, bezczasowo prawdziwa lub fałszywa – „trzecie królestwo”

Przedstawienie – subiektywne, niepowtarzalne, wewnętrzne

Jeśli wszystko jest przedstawieniem, to nie ma podmiotu przedstawień, więc nic nie jest przedstawieniem.

Poprawne zdanie jest kompletną myślą.

lingua mentalis (ang. mentalese) - istnieje język wewnętrzny, przezroczysty i niepoznawalny, ale konieczny i pomocny w rozumieniu(Lingua characterica)

Prawda

Odrzucenie korespondencyjnej teorii prawdyPrawda niedefiniowalna

Prawda – przedmiot (wartość logiczna)

Platonizm – „3 świat” – przedmioty niepostrzegalne, ale niezależne (pojęcia, liczby, wartości logiczne)

Praca naukowa polega na odkrywaniu myśli prawdziwych , nie na ich tworzeniu.

Liczba

Liczby (o określonej wartości, a nie ogólne pojęcie liczby) są przedmiotami.Liczby nie są cechami przedmiotów. Liczby nie mają tego samego rodzaju tożsamości, co przedmioty fizyczne – są przedmiotami idealnymiOperacje matematyczne nie są operacjami na liczbach, lecz są odniesione do liczb.

0 - zbiór wszystkich przedmiotów, które nie są identyczne same z sobą1 - ilość takich zbiorów

Liczby są nieruchome, niezmienne. To rzeczy się zmieniają i są przywiązywane do liczb.

4

Istnienie

różnica między cechami (Merkmale) i właściwościami (Eigenschaften).

Cechy – wyobrażenia (w sensie logicznym) wiążące się z pojęciami, umożliwiają rozpoznawanie przedmiotów (np. „jest kawałkiem kredy”)

Właściwości – przysługują pojęciom jako zbiorom cech (np. „to, że ilość cech kawałków kredy jest nieprzeliczalna”) – pojęcia drugiego stopnia

Pojęcie – funkcja, zbiór cech, które przeprowadzamy w Prawdę

Przy pomocy cech pewne przedmioty przeprowadzamy we właściwości.

Cechami obrazka są narysowane na nim przedmioty, kształty i kolory, a jego właściwością jest dowcipność. Właściwości przysługują cechom obrazka i same nie są narysowane.Właściwości przysługują przedmiotom ze względu na to, że mają one pewne cechy.Zieleń liści na drzewie jest cechą drzewa, ale ilość liści na drzewie jest właściwością pojęcia drzewa.

Istnienie jest właściwością, nie cechą. Istnienie przedmiotu nie przeprowadza w Prawdę lub Fałsz przedmiotu, lecz pojęcie. Istnieć to mieć liczebność niezerową.

Przedmiot istnieje pojęcie przedmiotu jest niepuste.

Przedmioty mogą mieć lub nie mieć pewne cechy, ale niezależnie od tego mogą istnieć lub nie istnieć.

Przedmioty istniejące i nieistniejące nie różnią się żadną cechą

Istnieć to istnieć jako pewien przedmiot

Bycie P-em istnieje, gdy funkcja bycia P-em przeprowadza pewne przedmioty w Prawdę.Bycie P-em nie istnieje, gdy funkcja bycia P-em przeprowadza wszystkie przedmioty w Fałsz.

Dowód ontologiczny na istnienie Boga jest bezsensowny - istnienie nie jest cechą. Bóg istnieje, gdy bycie Bogiem jest funkcją, która pewne przedmioty przeprowadza w Prawdę.

Podanie przedmiotu przez nazywanie lub opisywanie.

„Pojęcie konia nie jest pojęciem” – paradoks (Kerry).

Frege: Określanie czegoś jako przedmiot lub funkcję to nie opisywanie, ale własnościAby mówić o pojęciach, trzeba je zamienić na przedmioty.Dwuwarstwowość logiczna.

BERTRAND RUSSELL (1872-1970)

1. Użycie i wzmiankowanie

Dokładne rozróżnienie użycia (use) i wzmiankowania (mention) wyrażeń. Wzięcie wyrażenia w cudzysłów sprawia, że funkcja użycia wyrażenia przechodzi w funkcję wzmiankowania. Odróżnienie samego rozpatrywania treści wyrażenia i jego asercji (Frege).

(1) The curfew tolls the knell of parting day,(1’) „The curfew tolls the knell of parting day”,(2) Pierwsza linijka Elegii Gray’a(2’) „Pierwsza linijka Elegii Gray’a”Wyrażenie (1) jest zdaniem, odnosi się do pewnej sytuacji, opisuje ją.Wyrażenie (1’) odnosi się do zdania (1), jest jego nazwą.Wyrażenie (2) jest deskrypcją, równoważnikiem nazwy, jest identyczne z (1’) i odnosi się do zdania (1).Wyrażenie (2’) jest nazwą wyrażenia (2).

2. Terminy homologiczne i heterologiczne

Terminy homologiczne – odnoszą się do samych siebie, np. „English”, „polski”.Terminy heterologiczne – nie odnoszą się do samych siebie, np. „angielski”, „Polish”.

(I) „English” is English,(II) „Polski” jest polski.

Czy termin „homologiczny” jest homologiczny? Tak, bo odnosi się do samego siebie.Czy termin „heterologiczny” jest heterologiczny? Jeśli tak, to odnosi się do samego siebie, a więc nie jest heterologiczny. Jeśli nie, to nie odnosi się do samego siebie, a więc jest heterologiczny.

Sprzeczność.

5

3. Zbiory i klasy

Zbiór – dowolne zestawienie przedmiotów

Klasa – zbiór, do którego należą wszystkie możliwe elementy, które mogą podpaść pod pewną deskrypcję.

Liczba – klasa klas równolicznych z wyróżnionym zbiorem.

Pojęcie równoliczności jest logicznie (i psychologicznie) wcześniejsze od pojęcia liczebności

Liczba w ogóle – klasa klas równolicznych z wszystkimi zbiorami (jeśli istnieją wszystkie zbiory różnoliczne), czyli klasa wszystkich klas nie będących swoim własnym elementem.

Nazwa - symbol prosty, bezpośrednio oznacza przedmiot, będący jej znaczeniem (bez odniesienia traci sens)

Nazwy własne muszą wskazywać dokładnie jeden przedmiot w sposób niezachwiany i niewątpliwy. Jeśli przedmiot znika, wyrażenie przestaje być nazwą własną i staje się pustym dźwiękiem.

Deskrypcja – symbol złożony, którego znaczenie jest funkcją prawdziwościową znaczeń poszczególnych członów

Deskrypcje denotują, nazwy własne desygnują.

Desygnowanie – bezpośredni związek logiczny wyrażenia ze światem realnym.Denotowanie – gotowa forma logiczna, pod którą podpadają pewne fragmenty świata.

Desygnowanie jest zmienne, a denotowanie niezmienne.

I met Jones – deskrypcja określona (jeśli nie istnieje Jones – bezsensowna)I met a man – deskrypcja nieokreślona (jeśli nie istnieje człowiek – fałszywa)

Homer, Apollo nie są nazwami, tylko deskrypcjami

Wyrażenie „x” ma być czysto referencyjne, cała treść deskryptywna ma być przeniesiona do orzecznika. Tylko wyróżnianie przedmiotów, a nie ich opisywanie (inaczej byłyby deskrypcjami)

Jedyne realne przypadki nazw to zaimki wskazujące – this, that, prawdziwe podmioty w sensie logicznym.

On Denoting

Wyrażenia denotujące (wyłącznie na mocy swej formy): a man, some man, any man.

(Zwroty denotujące umożliwiają uzyskanie wiedzy o przedmiotach bezpośrednio niedostępnych – przez opis)

- a man – konkretny przedmiot jednostkowy o określonych cechach, istniejący realnie, raczej jeden,- some man – jakiś przedmiot, będący elementem wyraźnie, ściśle określonego zbioru i wyznaczony w tym zbiorze, raczej jeden,- any man – dowolny element określonego zbioru, ale nie wiadomo który, prawdopodobnie co najmniej jeden (ale może żaden).- every man – każdy egzemplarz,- all men – wszystkie egzemplarze wzięte razem.

Zwroty denotujące nie zmieniają żadnych swoich własności językowych i logicznych, bez względu na to, co się dzieje ze światem.

Denotacja – Jednoznacznie zalicza przedmiot do kategorii logicznej.

Niejasność pojęcia „zwrot denotujący”:

- Zwroty denotujące to pewnego rodzaju twory logiczne – zbiory lub indywidua do nich należące, ale może również klasy, klasy klas, relacje, funkcje.

- Zwroty denotujące to zwroty odnoszące się do pewnego typu tworów logicznych.

Zwrot denotujący nie ma żadnego znaczenia poza sądem logicznym.

Sąd logiczny – C(x)

C(a man) = „C(x) oraz „x jest ludzkie” nie jest zawsze fałszywe.

Wszyscy ludzie są śmiertelniŚ(wszyscy ludzie) – Ś(x) oraz „jeżeli x jest ludzkie, to x jest śmiertelne” jest zawsze prawdziwe

Zwroty z „the”„The” pociąga za sobą jedyność

C(the President) = nie zawsze jest fałszem w odniesieniu do x, że x jest prezydentem i C(x) i że „jeśli y jest prezydentem, to y=x” jest zawsze prawdziwe w odniesieniu do x.

6

Koniunkcja:Istnieje takie x, że x jest prezydentemNie ma więcej niż jednego takiego x, że x jest prezydentemC(x)

Zdania z pustymi podmiotami a prawo wyłączonego środka.

Zdanie „Obecny król Francji jest łysy” to skrót połączenia trzech różnych zdań:(1) x F(x) (istnieje co najmniej jeden król Francji)(2) x y {[F(x) F(y)] x = y} (istnieje co najwyżej jeden król Francji)(3) x [F(x) Ł(x)] (wszystko, co jest królem Francji, jest łyse)

Prymarne i sekundarne użycie zwrotów denotujących

The present king of France is bald. – zdanie fałszywe

The present king of France is not bald

1. x K(x) ~B (x) - zdanie fałszywe2. ~x K(x) B (x) - zdanie prawdziwe

John thinks that the present King of France is bald

1. x K(x) JT B (x) - zdanie fałszywe2. JT x K(x) B (x) - zdanie prawdziwe

Z każdego sądu logicznego można zrobić zwrot denotujący, który denotuje jakąś istniejącą rzecz, jeśli ów sąd jest prawdziwy, lub nie denotuje żadnego bytu, jeśli ów sąd jest fałszywy

Jeśli zwrot denotujący o pustej denotacji występuje w użyciu prymarnym, to zawierający go sąd logiczny jest fałszywy. Jeśli w sekundarnym – sąd może być prawdziwy.

O czym się mówi w zdaniach, w których mówi się o nieistnieniu?

Frege - istnienie nie jest cechą, lecz odnosi się do pojęcia i oznacza liczebność niezerową.

Zdanie na temat obecnego króla Francji nie jest o królu Francji, bo król Francji nie istnieje, lecz o całym świecie: mówi, że wśród wszystkich przedmiotów na świecie nie ma takiego przedmiotu.

Atomizm logiczny

Związek świata, myśli i języka, w którym wyrażamy myśli, badany niezależnie przez Russella i Wittgensteina.

Russell: istnieje więcej niż jeden przedmiot. Hipoteza, nie prawda logiczna.

Świat jest mniejszy niż matematyka, jaką dla niego tworzymy.

Russell: świat zawiera fakty. Świat – przedmioty powiązane ze sobą, fakty atomowe. Jeśli zabierzemy fakty, pozostanie jakaś struktura logiczna.

Wittgenstein: świat składa się z faktów. Po unicestwieniu wszystkich faktów nie pozostaje nic.

Frege: zdania to nazwy Prawdy i Fałszu.

Russell: Ścisłe odróżnienie nazw i zdań.

Z budowy nazw nie można wnosić o ich znaczeniu, a z budowy zdań tak.

Redukcja wyrażeń prostych logicznie (i bardziej złożonych graficznie) do bardziej skomplikowanych logicznie (i mniej złożonych graficznie, np. „pegazuje”). Wprowadzanie osobnych predykatów dla złożonych cech.

Świat trzeba opisać przez fakty jednostkowe i ogólne. Gdy fakt zachodzi, istnieją dwa zdania, które go opisują: jedno jest prawdziwe, a drugie fałszywe. Nie ma logicznej różnicy w opisie faktu przez zdanie prawdziwe i fałszywe – oba te opisy są równie dobre, z tą tylko różnicą, że jeden jest prawdziwy, a drugi fałszywy. Zmiana świata zamienia wartości logiczne tych zdań, ale nie zmienia samych tych opisów.

Nazwy mają się tylko do czegoś odnosić, pełnić wyłącznie funkcje referencyjne, nie opisywać świata – robią to zdania.

Nie ma faktów prawdziwych i fałszywych – prawdziwe i fałszywe są zdania, które są do nich doczepione.Znaczenie

7

Znaczenie nazwy własnej – wszystkie cechy przedmiotu, do którego nazwa się odnosi

Wiązkowa teoria znaczenia (bundle theory of meaning). Gdy dwie różne nazwy trafiają w ten sam przedmiot, zachodzi równoważność podawanych przez nie opisów w sensie ekstensjonalnym.

Znaczenie deskrypcji określonej – odpowiednia denotacja, pod którą podpadają przedmioty zgodnie z opisem.

Znaczenie zdania – sytuacja, fakt (prosty lub złożony), nie myśl ani treść logiczna. Nie istnieje sens w sensie treści, myśli, bo nie można go zbadać, zajrzeć do czyjegoś umysłu.

Odróżnienie wyznaczania i nazywania faktu – określenie miejsca i czasu jednoznacznie wyznacza pewien fakt, ale go nie nazywa, nie mówi o żadnym zdarzeniu, jakie tam zachodzi.

Każdy przedmiot jest dla nas pewnym tworem logicznym. Opisy, denotacje – łącznik świata i języka.Zbędność pozornie złożonych przedmiotów i ontologii je przyjmujących.

Posiadanie nazwy własnej przez przedmiot nie wynika z żadnego jego opisu i może być poznane tylko bezpośrednio.

Russell: istnieją indywidua proste, zbiory (twory logiczne obejmujące przedmioty proste) i relacje; wyższe typy – relacje relacji, zbiory zbiorów. Teoria typów – podmiot jest zawsze o jeden stopień niżej niż orzecznik.

GEORGE EDWARD MOORE (1873-1958)

Twórca filozofii języka - widzimy bezkrytycznie świat tak, jak nam język każe. Gdy jesteśmy krytyczni, można to badać, rozróżniać to, co pochodzi z języka od tego, co pochodzi z prawdziwego kontaktu ze światem.

Język potoczny nie dokonuje rozróżnień, popadamy w gmatwaninę i pomieszanie pojęciowe.

Perception (postrzeżenie) – stan osoby postrzegającej (nie ma percepcji bez człowieka i realnie istniejącego przedmiotu)

Sensation (doznanie) – stan psychiczny osoby mającej postrzeżenie (opanowanie umysłu przez treści, które się tam spontanicznie pojawiają - fenomenalne, umysłowe)

Mental image (obraz mentalny) – obraz powstający przy badaniu doznań (nowe doznanie, opisujące inne doznanie – doznanie doznania)

Sensible (przedmiot doznaniowy) – treść doznania (konkretny przedmiot w umyśle)

Krytyka idealizmu

Refutation of Idealism (1903)

(Kontekst – neoheglizm brytyjski, fuzja Hegla i Berkeleya)

Idealizm : - Istnieje podmiot i przedmiot, podmiot decyduje o przedmiocie, który jest tylko eksterioryzacją

podmiotu pojmowanego idealistycznie. - istnieć to być treścią. (esse = percipi).

Idealizm wynika z błędu, polegającego na sprowadzeniu postrzeżeń (perceptions) do doznań (sensations).„Istnieć” to tyle co „być przedmiotem postrzeżenia”. Świadomość to coś innego niż doznanie świadomości, doznanie to coś innego niż doznanie doznaniaNie możemy stale doświadczać doznań doznań – skąd mielibyśmy je mieć bez wcześniejszego posiadania doznań?Doznanie nie jest tożsame ze swoim przedmiotem

Russell – wiedza bezpośrednia jest kompletna.

Istnieją rzeczy postrzegane, ale z tego nie wynika, że wszystkie rzeczy są postrzegane.Barwy są niedefiniowalne – przy inaczej zbudowanym aparacie wzrokowym można by mieć inne doznania przy tych samych długościach fal. Koekstensjonalność nie dowodzi tożsamości znaczenia – gdyby nawet barwy w umyśle dokładnie odpowiadały długościom fal, nie byłyby tym samym, co one. Utożsamianie barwy z długością fali jest błędne, podobnie jak utożsamienie doznania z jego przedmiotem.

Argument otwartego pytania

Chcemy zdefiniować dowolny przedmiot.

Odbiornik telewizyjny – urządzenie z ekranem, które przetwarza i pokazuje obraz i dźwięk (w skrócie U).(1) Czy U to na pewno odbiornik telewizyjny?Pytanie zamknięte, nie ma powodu do wątpliwości.

W historii etyki wielokrotnie podawano definicję słowa „dobry”, np. jako np. „przyjemny”, „użyteczny”, „zgodny z cnotą”.

8

Słowo „żółty” jest niedefiniowalne przez długość fali.(2) Czy to, co przyjemne, jest na pewno dobre?(3) Czy to, co użyteczne, jest na pewno dobre?(4) Czy to, co zgodne z cnotą, jest na pewno dobre?Każde z powyższych pytań jest pytaniem otwartym, zasadniczo różnym od pytania (1). Dobro jest niedefiniowalne, bo wszelka próba definicji kończy się pytaniem otwartym.

Pytania otwarte – przyjmowanie interpretacji, nie definicji.

Spory w o terminy definiowalne dotyczą nieostrości, umowy.

Odbiornik telewizyjny podlega możliwościom definiowania, dobro nie. Możemy mieć taki język, w którym U = odbiornik telewizyjny, ale nie taki, w którym dobro = x.

Słowo „dobry” jest niedefiniowalne i ma takie pozostać. Oznacza jakość nienaturalną (nienaturalistyczną). Nie ma opisu naturalistycznego, opisu empirycznych faktów.

Wynik analizy, nie apriorycznych założeń – analiza słowa „dobry” pokazuje, że jest niedefiniowalne.

Oceny są oparte na właściwościach naturalnych, ale bez możliwości sprowadzenia do nich

Treść – charakter doznania.

Czy ból jest przedmiotem doznania (a jego charakterem nieprzyjemność), czy charakterem doznania (a jego przedmiotem np. igła)?

Szeroka koncepcja przedmiotu doznania – sensible.

Quale → sensible – to, co w polu świadomości, na czym skupiamy uwagę, co wywołuje pewne reakcje.

Nazwy kolorów i orzecznik „dobry” to orzeczniki odnoszące się do przedmiotów doznaniowych, treści świadomości.

Perception real objectSensible – object of sensation

Doznania odbiera się bezpośrednio.Postrzeżenia i doznania są równie prywatne.

Mieszanie czasowników dotyczących postrzegania i doznawania – postrzeganie jako posiadanie idei w umyśle. Trzeba je konsekwentnie odróżnić. Hume – trudno rozróżnić impresje i idee. Moore – nie należy mylić. Nie wolno nazywać odczytywania danych zmysłowych postrzeganiem. Odbieranie, rejestrowanie, posiadanie doznań a postrzeganie czegoś, zewnętrznych przedmiotów.

Czasowniki „widzieć”, „słyszeć”, „dotykać”, „wąchać” i „smakować” nie odnoszą się do doznań, do ich posiadania, lecz do postrzeżeń, do rzeczy, opisują sposób reagowania na świat zewnętrzny.

Silny podział świata na doznania wewnętrzne, podmiotowe i postrzeżenia zewnętrzne.

Odróżnienie wyglądu postrzeżenia i przedmiotu. Postrzeżenia nie są całkowicie wierne - mogą ukazywać przedmiot innym, niż wiemy, jaki jest w rzeczywistości.Zmysłami postrzegamy przedmioty realne nie jako przedmioty realne, lecz przedmioty zmysłowe, zawsze nam się tak przedstawiają.

Sensibles – przedmioty zmysłowe, przedstawiające się różnym osobom w bardzo podobny sposób.

W przestrzeni prywatnej przedłużenia krawędzi sześcianu zbiegają się w jednym punkcie, w przestrzeni fizycznej nie zbiegają się nigdzie (obiektywne kształty, przedstawiane jak na rysunku technicznym). W przestrzeni prywatnej poznajemy trochę inne przedmioty niż fizyczne. Przestrzeń fizyczną poznajemy umysłem.

Poznanie zmysłowe jest pośrednie.

Oba światy są intersubiektywne, ale świat fizyczny daje pełniejszą i prawdziwszą wiedzę o świecie. Jest opisywany teoretycznie, technicznie, naukowo (ale niekompletnie), pozazmysłowo przez przyjęcie konwencji, punktu widzenia.Istnieje kilka rodzajów sensibles, ale jeden przedmiot fizyczny.

Are the characteristics... – odcienie: nie zmuszamy nikogo do precyzji co do nich.

Common sense

Istnieją twierdzenia zdroworozsądkowe, wyrażają podstawową wiedzę o świecie, żadna teoria naukowa nie może im zaprzeczyć.

Ostateczne kryterium prawdy – teorie są dobre, gdy ich konsekwencje są zgodne z listą truizmów.

Truizmy są niepodważalne.

9

Podważając truizmy tracimy możliwość komunikacji z innymi i możliwość rozumienia świata (podstawowe prawdy dotyczące naszego istnienia i miejsca w świecie)

Filozofia analityczna od początku do końca zwalcza metafizykę, zajmuje się nią tylko w takim zakresie, w jakim pojawiają się problemy logiczne. Minimalizm.

Przedmioty postrzeżeń (sensibles) są równie realne, jak przedmioty fizyczne.

Zdania o istnieniu i o posiadaniu jakiejś własności można odczytać jako mające podobną strukturę gramatyczną; odpowiadanie na pytanie „czy warczą?” / „czy istnieją?”. Ujawnia się różnica formy gramatycznej i logicznej, ta pierwsza może być zwodnicza.

Można powiedzieć, że pewne oswojone tygrysy ryczą, skaczą, ale nie, że pewne oswojone tygrysy istnieją. Some i exist wyrażają to samo, są redundantne, trzeba zrezygnować z czegoś, co nie pełni istotnej funkcji.

Nie ma lepszego dowodu na istnienie świata – zdrowy rozsądek rozróżnia rękę jako przedmiot realny i doznanie. Świat realny jest odróżniony od świata zmysłowego.

Jeśli nie ma świata realnego, to skąd bardzo dziwne, cudowne uporządkowanie doznań? Logicznie możliwe, ale trudne.

Fizyka, teoria percepcji i ich łącznik – teoria zdrowego rozsądku.

O danych zmysłowych

Żaden człowiek nie może nigdy wiedzieć w ogóle o istnieniu przedmiotów materialnych, o ile wcześniej nie dowiedział się o istnieniu pewnych określonych przedmiotów z pomocą swoich zmysłów

„widzenie” – zdarzenie psychiczne, akt świadomości, będący skutkiem procesów cielesnych

Widzenie jako akt świadomości, który wszyscy możemy obserwować bezpośrednio.

Dane zmysłowe (np. biała plama) – ujmowane bezpośrednio

Nie wrażenie, gdyż przez ten zwrot rozumie się czyjeś widzenie barwy, nie zaś barwę (wrażenie - doświadczenie, polegające na ujmowaniu pewnych danych zmysłowych, nie zaś same te dane.)

obiekt nie jest tożsamy z danymi zmysłowymi (dane zmysłowe subiektywne, różne w różnej sytuacji..)

zespół danych zmysłowych nie może być częścią obiektu (wiele różnych jakości)

niewielki związek danych zmysłowych (koloru, kształtu..) z rzeczywistym obiektem (nawet jeśli tożsame jakościowo, to nie numerycznie)

Dane zmysłowe nie są w umysłach – w umyśle jest ich ujmowanie, widzenie i inne akty świadomości

Jeśli dane zmysłowe są ‘prywatne’ i jeśli to na nich (o na ich odtwarzaniu) opiera się wszelkie poznanie, to ja możemy wiedzieć cokolwiek o świecie?

Jeżeli wszyscy widzą tę samą kopertę, to widzenie tej koperty nie może polegać na widzeniu danych zmysłowych - musi być ono częścią, nie zaś całością, tego, co zachodzi.

Poza ujmowaniem danych zmysłowych bezpośrednio ujmujemy też własne ujmowanie tych danych.

Ujmowanie własnych aktów świadmości – bezpośrednie

Widzenie przedmiotu materialnego czymś innym, niż widzenie danych zmysłowych. Widzenie danych zmysłowych – bezpośrednie ich ujmowanie. Widzenie przedmiotu materialnego polega w części na bezpośrednim ujmowaniu pewnych danych zmysłowych, a w części na wiedzy, że poza nimi w tym samym czasie istnieje coś innego, niż dane zmysłowe.

Wiedza o istnieniu przedmiotów materialnych za pośrednictwem zmysłów podobna do przypomnienia, naiwny realizm.

10

LUDWIG WITTGENSTEIN - TRAKTAT LOGICZNO-FILOZOFICZNY

1. Świat jest wszystkim, co jest faktem

Ewentyzm - Świat składa się ze zdarzeń (problemy reizmu ze zdarzeniami, działaniami, relacjami)

Atomizm logiczny (odmienny od Russellowskiego) - atomem logicznym jest wydarzenie.

1.13. Światem są fakty w przestrzeni logicznej

Ograniczona ilość faktów w świecieŚwiat czasoprzestrzenią wypełnioną zdarzeniami.Przestrzeń logiczna zależna od orzeczników Fakty w przestrzeni logicznej – wydarzeniom przypisujemy lub nie pewne właściwości

Nie jesteśmy w stanie opisywać świata inaczej, niż przez wybór języka

Przy zmianach języków następuje przenoszenie świata z jednej przestrzeni logicznej do innej.

1.21 – Jedno może być faktem lub nie być, a wszystko inne pozostać takie samo

interpretacje:1. nie istnieje przyczynowość,2. nie istnieje przyczynowość dla logiki (w opisie logicznym wartości logiczne niezależne od siebie)3. mogą istnieć izolowane przyczynowo skupiska faktów, powiązane jedynie wewnętrznie.

2. To, co jest faktem – fakt – jest istnieniem stanów rzeczy

Stan rzeczy - fakt możliwy, coś co zachodzi w przestrzeni logicznej. Fakt rzeczywisty – zachodzący stan rzeczy.

2.01 – Stan rzeczy jest połączeniem przedmiotów (obiektów, rzeczy)

stan rzeczy w przestrzeni logicznej relacja między indywiduami (jak u Russella).

2.012 – W logice nic nie jest przypadkowe. Jeśli rzecz może wystąpić w stanie rzeczy, to jego możliwość musi już w niej być przesądzona.

Każda rzecz w z góry przesądzony sposób przysługuje pewnym kontekstomRzeczy w sposób aprioryczny „pasują” do pewnych sytuacji

Teza 1świat istnieje w przestrzeni logicznej jako czasoprzestrzeń wypełniona energią i materią. Nie realizm – świat nie istnieje jako zbiór przedmiotów lub zdarzeń niezależny od świadomości, umysłu, poznania, jest tworem ukształtowanym przez logikę, język. Od ich wyboru zależy świat.

Opis świata zależy od wyboru języka – może być grubo- lub drobnoziarnisty. Przedmioty są z definicji nieopisywalne, najmniejszymi elementami świata są wydarzenia. Czy fakt ma strukturę, czy jest czymś ostatecznym, podstawowym? Elementy bardziej głębokie istnieją, ale to fakty są najmniejszymi obiektami opisywalnymi w języku. Fakt składa się z prostych przedmiotów, do których język nie sięga. Struktura faktów jest nieopisywalna. Świat to zbiór relacji między przedmiotami. Fakty składają się z nieopisywalnych przedmiotów wchodzących w korelacje, tworzące fakty w przestrzeni logicznej.

Proste przedmioty – to, co znamy by acquaintance (np. twarze, grzyby, smaki, dźwięki), to, co się bez trudu rozpoznaje. Wymaga bezpośredniego kontaktu, jest niewytłumaczalne (sztuka, religia). Ostateczny próg opisu świata zewnętrznego – fakty.

Fakty istnieją jako podstawowe związki, konfiguracje. Opis przedmiotów przez relacje do innych. Antyrealizm – wpływ Kanta. Wittgenstein: obraz świata – dochodzi do relacji przedmiotów, powstają konfiguracje. To, co naprawdę jest faktem, nie zależy od konstrukcji świata, lecz języka. Optymalnie głęboki, szczegółowy poziom opisu – język uniwersalny, atomowy, obejmujący język potoczny i naukę. Język idealny (Russell, Wittgenstein) (bez teorii typów).

2.01231 – Aby znać przedmiot, nie muszę wprawdzie znać jego własności zewnętrznych, ale muszę znać wszystkie jego własności wewnętrzne.

przedmioty są nieopisywalne, ale rozpoznawalne przez cechy wewnętrzne, by acquaintance

2.02 – Przedmiot jest prosty

Wszystko, co niedefiniowalne i rozpoznawalne – przedmiot prosty.

2.0201 – Każdą wypowiedź o kompleksach można rozłożyć na wypowiedź o jej składnikach oraz na zdania, które opisują te kompleksy całkowicie.

istnieje język idealny, opisujący świat całkowicie i ostatecznie. Nie jest możliwy do wyczerpania, nie można wyliczyć wszystkich możliwych faktów. Nigdy nie stajemy przed przedmiotem, o którym nie wiemy, co to jest.

11

2.021 – Przedmioty stanowią substancję świata. Dlatego nie mogą być złożone.

Substancję świata stanowią przedmioty proste bez faktów, konfiguracji.

Gdyby świat nie miał substancji (był ciągły) nakreślenie obrazu świata (prawdziwego lub fałszywego) nie byłoby możliwe

2.022 – Jest oczywiste, że świat pomyślany nawet jak najbardziej różnie od rzeczywistego musi mieć z nim coś wspólnego – mianowicie pewną formę

2.023 – Tę stałą formę stanowią właśnie przedmioty.

2.024 – Substancja jest tym, co istnieje niezależnie od tego, co jest faktem

2.025 – Jest ona formą i treścią.

2.0272 – Konfiguracja przedmiotów tworzy stan rzeczy.

2.033 – Forma to możliwość struktury

2.061 – Stany rzeczy są od siebie niezależne

forma jest nieopisywalna, materia opisywalna (starożytność – odwrotnie). Forma – najbardziej podstawowa i elementarna, zbiór wszystkich elementów i ich związki. Materię świata stanowią fakty. Forma jest bardziej podstawowa niż materia.

2.1 – Tworzymy sobie obrazy faktów

obrazy faktów w umyśle (wyobrażenia), języku (zdania), i reprezentacjach faktów (np. zdjęcie), które same są faktami. Konfiguracje punktów („Kot siedzi na macie”).

2.12 – Obraz jest modelem rzeczywistości

2.13 – W obrazie przedmioty są reprezentowane przez jego elementy

Myśli składają się z przedmiotów prostych, można opisać ich relacje zewnętrzne, ale nie wewnętrzne. Elementy mają się do siebie w określony sposób – izomorfizm, podobieństwo struktury.

2.141 – Obraz jest faktem

2.171 – Obraz może odwzorowywać każdą rzeczywistość, której formę ma.

2.172 – Obraz nie może jednak odwzorowywać swej formy odwzorowania; on ją tylko przejawia

2.202 – Obraz przedstawia pewną możliwą sytuację w przestrzeni logicznej

2.222 – Prawdziwość lub fałszywość obrazu polega na zgodności lub niezgodności jego sensu z rzeczywistością

forma odwzorowania to zbiór pewnych relacji bez informacji o tym, co w nie wchodzi. Obraz ma tę samą gramatykę, co język. Nie można opisać tego, co jest wspólne trzem ujęciom faktu – nie ma czystej formy bez treści, struktury bez materii, relacji bez członów. Próba pokazania wykorzystywałaby tę samą formę na innym nośniku. Nie można pokazać żyrafy – można pokazać coś z nowego materiału.

Myśl – forma odwzorowania, która jest nieprzedstawialna, lecz wyrażalna. Obraz logiczny - minimalny zbiór cech potrzebnych do rozpoznania przedmiotu.

Ilość faktów jest ograniczona, jeśli nawet nieskończona. Język idealny istnieje, gdy można opisać wszystkie przedmioty proste. Istnieje 2n sytuacji, gdy istnieje n elementarnych przedmiotów (bez własności). Widzenie świata jest narzucone przez wizję logiki.

Ontologia logiczna – struktura logiczna świata zbiega się z jego strukturą fizyczną i psychiczną. Apriorycznie skonstruowana ontologia, dopasowana do wszelkiego możliwego świata. Minimalna liczba cech wystarczających do rozpoznania przedmiotu – nie wiadomo, jaka, ponadto różna dla każdego człowieka. Myślenie – budowanie obrazów.

Świat nie ogranicza się do faktów. W przestrzeni logicznej istnieją tylko fakty, ale istnieje coś więcej – nie wiadomo, co. Fakty nie wyczerpują wszystkiego, co jest. Etyka istnieje, ale jest niewyrażalna.

2.225 – Nie ma obrazu prawdziwego a priori

Nie istnieje nic, co byłoby a priori. Myśli nie mogą być a priori, bo byłyby prawdziwe w każdym możliwym świecie, sama możliwość ich sformułowania gwarantowałaby ich prawdziwość.

Takie własności mają tautologie – nie opisują świata, lecz przestrzeń logiczną, wszelki możliwy świat, możliwe stany rzeczy.

3 - Logicznym obrazem faktów jest myśl

12

Obrazkowa teoria znaczenia (picture theory of meaning) – rozumieć to mieć obraz przed oczami. Znakom towarzyszą obrazy. Wszelkie myślenie jest myśleniem logicznym, a wszelkie myślenie logiczne jest budowaniem obrazu świata.

Później (Dociekania filozoficzne) porzucił teorię obrazkową wobec argumentu, że można widzieć czyjś gest, mieć jego obraz przed oczami, ale nie rozumieć jego znaczenia, intencji wykonującego go człowieka.

Nie istnieją myśli niewyrażalne – istnieją niewyrażalne nastroje, odczucia, przeżycia, ale to nie są myśli.

Myśl prosta – konstatacja prostego zjawiska.Myśl złożona – funkcja logiczna myśli elementarnych.

3.1 – W zdaniu myśl wyraża się w sposób zmysłowo postrzegalny

Zdanie – zmysłowo postrzegalny sąd, myśl, wyraz, sposób przekazu.

Sens zdania to sens myśli.

Wypowiedź sensowna musi być zdaniem w sensie logicznymNazwy nie mają sensu, bo niczego nie opisują. Tylko w kontekście zdania nazwa ma znaczenie (Frege).

Złożony znak ‘aRb’ nie mówi tego, że a pozostaje w relacji R do b, lecz to, że ‘a’ pozostaje w stosunku do ‘b’, mówi, że aRb - ujawnienie struktury zdania, nie prosty zapis. Trzy elementy: dwie litery odnoszące się do przedmiotów i jedna opisująca związek – pokazanie formy logicznej.

Wyrażenie aRb nie pokazuje sytuacji w świecie, jest złożonym znakiem; to, że aRb (a ma się jakoś do R i b, b ma się jakoś do a i R) ma jakąś interpretację; muszą istnieć relacje w świecie (np. być na lewo – być niżej na Wiśle), którym odpowiadają relacje graficzne. Struktura relacji między symbolami odpowiada strukturze relacji między przedmiotami.

3.144 – Sytuacje można opisywać, nie nazywać (Nazwy przypominają punkty, zdania – strzałki: mają sens)

3.22 – Nazwa reprezentuje w zdaniu przedmiot

3.25 – Jest jedna i tylko jedna całkowita analiza zdania

język idealny ma wspólną strukturę ze światem - całkowita odpowiedniość symboli językowych i przedmiotów prostych.

Musimy konstruować języki naturalne i naukowe, które są poręczne, ale prymitywne.

Jeśli to samo słowo oznacza na dwa sposoby, to nie ma dwóch znaczeń, tylko jest dwoma różnymi symbolami

3.332 – Zdanie nie może orzekać niczego o sobie samym, gdyż znak zdaniowy nie może zawierać sam siebie

Krytyka Russella: F(F(ƒx)) – oba symbole F nie mogą mieć tej samej funkcji logicznej, sama struktura logiczna napisu to pokazuje. Funkcja nie może być swoim własnym argumentem, bo wtedy staje się nową funkcją - powstają dwa równokształtne operatory odnoszące się do różnych argumentów.

4 – Myśl jest to zdanie sensowne

Myśl to nie sens zdania (Frege), lecz samo zdanie sensowne. Nie można uchwycić sensu, jest on od razu dany w zdaniu. Sensy istnieją, ale są nieopisywalne, nieanalizowalne, są tylko wyrażane, pokazywane, ujawniają się w zdaniach.

4.001 – Język to ogół zdań4.024 – Rozumieć zdanie, to wiedzieć, co jest faktem, gdy jest prawdziwe

inspiracja dla Koła Wiedeńskiego - w odniesieniu do wszelkiej sytuacji, w której wypowiada się zdanie, można powiedzieć, czy jest ono prawdziwe, czy fałszywe. Niepewność co do tego świadczy o braku rozumienia. Rozumieć zdanie to wiedzieć, kiedy jest prawdziwe.

4.111 – Filozofia nie jest żadną z nauk4.112 – Celem filozofii jest logiczne rozjaśnianie myśli

Filozofia nie jest teorią, ale działalnościąDzieło filozoficzne składa się zasadniczo z objaśnieńWynikiem filozofii nie są żadne „tezy filozoficzne”, lecz jasność tez.Myśli skądinąd mętne i niewyraźne filozofia ma rozjaśnić i ostro odgraniczyć

4.116 – Cokolwiek da się w ogóle pomyśleć – da się jasno pomyśleć. Co się da powiedzieć –da się jasno powiedziećprogram filozofii analitycznej

4.1212 – Co można pokazać, tego nie można powiedzieć

specyficzny sens pokazywania: przedstawianie w umyśle, pokazywanie komuś przez język rzeczy nieopisywalnych.

4.2 – Sensem zdania jest jego zgodność i niezgodność z możliwościami istnienia i nieistnienia stanów rzeczy.

13

4.461 – Zdania pokazują co mówią: tautologia i sprzeczność pokazują, że nie mówią nic.Tautologia i sprzeczność są bezsensowne.

Tautologia – połączenie zdań elementarnych prawdziwe w każdym możliwym świecie, niezależnie od wartości logicznych zdań elementarnych.

5 – Każde zdanie jest funkcją prawdziwościową zdań elementarnych.(Zdanie elementarne jest funkcją prawdziwościową samego siebie)

5.134 – Ze zdania elementarnego nie da się wywnioskować żadnego innego.5.1361 – Zdarzeń przyszłych nie można wywnioskować z teraźniejszych.

Wiara w związek przyczynowy to przesąd.

uniwersalny spójnik – kreska Sheffera (binegacja): p|p p (tak samo wygląda w wersji jedno- i dwuargumentowej) Za jego pomocą można zdefiniować wszystkie spójniki.

5.6 – Granice mego języka oznaczają granice mego świata.

5.621 – Świat i życie to jedno

5.63 – Sam jestem swoim światem (mikrokosmosem)

5.632 – Podmiot Fakty atomowe i zdania atomowe.

6 – Ogólna forma funkcji prawdziwościowej ma postać: [ , , N( )] Jest to ogólna forma zdania.

Każde zdanie jest wynikiem sukcesywnego stosowania operacji N do zdań elementarnych

¯ – duży kwantyfikatorp – fakt atomowyξ – dowolne zdanie elementarneN – spójnik Sheffera

Ogólna forma zdania zależy od wszystkich faktów atomowych. Musimy wiedzieć, z jakich rzeczy składa się świat.

Nie ma faktów negatywnych. Zbiór wszystkich faktów elementarnych da się opisać w zdaniach elementarnych.

6.1 – Tezy logiki są tautologiami

6.2 – Matematyka jest pewną metodą logiczną

6.21 – Twierdzenie matematyczne nie wyraża żadnej myśli

6.4 – Wszystkie zdania są równorzędne ( bo wszystkie zdania zależą od zdań elementarnych.)

6.4311 – Śmierć nie jest zdarzeniem w życiu. Śmierci się nie doznaje.

Nie wiadomo, co jest poza przestrzenią logiczną.Rozjaśnianie jest niedorzeczne.

7 – O czym nie można mówić, o tym trzeba milczeć.

Izomorfizm świata, myśli i języka – mają wspólną formę logiczną.

To, co nieopisywalne i niewyrażalne:

- przedmioty proste (można je tylko nazywać),- struktura faktów,- forma logiczna (można ją tylko pokazać przez przykłady)- sens (można go tylko zawrzeć),- podmiot myśli i wyobrażeń (można go tylko pokazać – nie opisać),- zjawisko świadomości (można opisać tylko symptomy świadomości),- etyka (można tylko inspirować),- Bóg (nie wiadomo nawet, czy można go pokazać).

To, co nieopisywalne, jest znane by acquaintance.

2 interpretacje Traktatu:

1. język odzwierciedla struktury w świecie2. logika języka narzuca obraz świata

14

KOŁO WIEDEŃSKIE

Członkowie: Moritz Schlick, Otto Neurath, Rudolf Carnap, Herbert Feigl, Friedrich Weissmann, Edgar Zisel, Philipp Frank, Victor Kraft, Karl Menges, Kurt Gödel, Hans Hahn.

Grupa, która zaczęła się gromadzić ok. 1925 wokół Schlicka.

Hans Reichenbach, Karl Raimund Popper, Alfred Tarski – blisko związani z Kołem, ale nie deklarujący przynależności do niego i nie związani z Wiedniem.

Erkenntnis – pismo założone przez Koło.

Wissenschaftliche Weltauffassung (Naukowe pojmowanie świata, 1929; Hahn, Neurath, Carnap) – manifest:

(1) Wszystkie twierdzenia metafizyczne są pozbawione sensu. (2) Filozofia nie stoi ani nad, ani pod naukami

a. nie może rozjaśniać nauki, nie ma szerszego spojrzenia na naukę - nie jest „nad”b. Nie jest też „pod” – nie dokonuje analiz faktów, odpowiada na pytanie, jaką strukturę mają fakty (wbrew

Wittgensteinowi).(3) Logika i matematyka sprowadzają się do tautologii,

a. nie zawierają żadnej wiedzy o świecie (Wittgenstein), ale nie są bezsensowne

Wittgenstein wyznaczył dobry kierunek, ale jego filozofię należy odrzucić.

- u Wittgensteina: filozofia jest wyłącznie metodą rozjaśniania sensu twierdzeń, nie zajmuje się faktami)

- Odrzucenie tego, że struktura relacji między symbolami odpowiada strukturze relacji między przedmiotami.

Kryterium weryfikacjonizmu – rozumieć znaczenie zdania to znać warunki jego prawdziwości

Carnap, Przezwyciężenie metafizyki – krytyka Heideggera. Język metafizyczny – język, którego używamy, gdy mówimy o zjawiskach, na poparcie których nie ma żadnych faktów. Postulat jasności, precyzji językowej.

Teoria zdań protokolarnych (główny autor – Neurath).

Przykład zdania protokolarnego – „Otto wpisał w swoim dzienniku o 3:17, siedząc przy piecu: «Tu teraz ciepło» o 3:16, ponieważ tak stwierdził o 3:15”. Bezpośrednio uzasadniane przez odwołanie do danych zmysłowych.

Zarzut – nie da się zredukować wiedzy o świecie do doznań - trzeba znać gramatykę języka itd.

Odpowiedź – metafora przebudowy łodzi w czasie rejsu na pełnym morzu, bez możliwości budowy od nowa (Carnap, Reichenbach, Quine, Putnam).

Experimentum crucis – eksperyment krzyżowy.

Zdania protokolarne to nie źródło wiedzy, lecz metoda sprawdzania twierdzeń.

(nie atomizm)Prawdziwość hipotez może być stwierdzona tylko przez zdania protokolarne.

Aby zdanie było sensowne, nie musi być weryfikowane, lecz weryfikowalne - jedyne ograniczenia mają charakter czysto techniczny

Konstatacje

Schlick: konstatacje są okazją do budowania zdań protokolarnych.

Brak jasnej i rozsądnej interpretacji – początek końca Koła Wiedeńskiego.

Spór o zdania protokolarne:

1. Schlick – REALIZM:- fakty zachodzą realnie- Faktów nieznanych jest znacznie więcej, niż znanych. - Mówienie, że czegoś nie ma, bo nie można tego stwierdzić, jest dowodem naiwnej, metafizycznej

skłonności, ograniczenia.

2. Neurath – ANTYREALIZM:- fakty w ogóle nas nie interesują,- pytanie o fakty niezależne jest tak postawione, że nie można na nie odpowiedzieć. - Nauka nigdy nie rozstrzyga sporów między świadectwami zmysłowymi. - Nauka jako „maszyna” – dostaje zdania protokolarne, odrzuca zdania sprzeczne.

15

RUDOLF CARNAP (1891-1970)

Główne dzieła – Logiczna struktura świata, Filozofia jako analiza języka nauki.

1. Strukturalne deskrypcje określone

Sposób funkcjonowania ludzkiej świadomości i nauki. „Ślepa mapa”.

Zagadnienia nauki są strukturalne, nie dotyczą konkretnych przedmiotów. Każda nazwa przedmiotu, która pojawia się w twierdzeniach naukowych może być zastąpiona przez strukturalną deskrypcję określoną tego przedmiotu ze wskazaniem, do jakiej dziedziny przedmiotów deskrypcja ta się odnosi.

Przedmiot jako struktura charakteryzowana przez relacje.

Teoria konstrukcji – istnieje tylko jedna dziedzina przedmiotów i każde twierdzenie nauki do niej się odnosi

Wskazanie dziedziny przedmiotów zbędne – każde twierdzenie naukowe może być tak przekształcone, że będzie jedynie twierdzeniem strukturalnym - Jedność języka nauki

Nauka ma mówić o tym, co jest obiektywne, a wszystko, co nie należy do struktury, lecz do materiału (czyli da się wskazać przy użyciu konkretnej definicji ostensywnej) jest subiektywne (knowledge by acquaintance).

Każda deskrypcja musi być określona i strukturalna (wpływ Russella).

2. Kręgi podobieństwa

Definiujemy ekstensjonalną relację podobieństwa (np. przynajmniej 1 wspólna barwa).

Opis ma się opierać na relacji (kręgach podobieństwa), a nie konkretnej interpretacji

Przestrzenna symbolizacja elementarnych doznań i ich składników (bliskość dwóch punktów w przestrzeni będzie reprezentowana przez relację podobieństwa między wybranymi jakościami)

Czysta świadomość działa przez budowę strukturalnych deskrypcji określonych i ze względu na wyróżnione jakości buduje kręgi podobieństwa. Emocje są nieistotne, intersubiektywnie niekomunikowalne.

3. Teoria konstrukcyjna

Celem – stworzenie systemu konstrukcyjnego – warstwowo uporządkowanego systemu przedmiotów (pojęć). Przedmioty na każdym poziomie są „konstruowane” z przedmiotów z niższych poziomów.

Dwa wielkie kręgi podobieństwa – krąg przedmiotów fizycznych i krąg przedmiotów psychicznych.(trzeba zredukować)

Cztery podstawowe dziedziny (ze względu na pierwszeństwo epistemiczne):autopsychicznafizycznaheteropsychologicznakulturowa

4. Logiczna struktura języka - formalna teoria form lingwistycznych danego języka Opis formalnych reguł oraz wskazanie ich konsekwencji, bez odwoływania się do znaczenia symboli (wyrażeń), lecz wyłącznie do ich rodzaju i porządku

Struktura jest wszystkim, treść niczym. Znaczenie słów jest nieistotne.

5. Jedność nauki. Język fizykalny

Predykaty pierwotne języka fizykalnego J muszą być obserwacyjne

Język J zbudowany zgodnie z wymogami empiryzmu, ale bez zdań spostrzeżeniowych – interubiektywny

Podstawowy język predykatów obserwacyjnych jest językiem prywatnym, ale musimy posługiwać się językiem fizykalnym, bo jest intersubiektywny.

Terminy wszystkich gałęzi nauk logicznie jednorodne

Fizykalizm i teza o jedności języka nauki nie mówią o świecie, lecz o języku.

Spór o zdania protokolarne (Schlick-Neurath) – atomizm konstrukcyjny Neuratha jest niewykonalny.

16

Zdania fizyki sprowadzone przez wyprowadzenie ich konsekwencji za pomocą reguł transformacji do zdań o formie zdań protokolarnych, które zostały porównane ze zdaniami protokolarnymi faktycznie ustanowionymi i potwierdzone lub obalone.

(Ale same zdania protokolarne nie wystarczą – stąd warstwy)

Niektóre pojęcia są nienaukowe nie dlatego, że są nieredukowalne do terminów zdań obserwacyjnych (bo taki charakter ma wiele naukowych pojęć teoretycznych, np. grawitacja), ale dlatego, że nie podają praw umożliwiających ich sprawdzenie

6. Język etyki

- Wypowiedzi wartościujące to tylko nakazy podane w zwodniczej formie gramatycznej. - Nie są sprawdzalne i nie mają żadnego sensu poznawczego (nie są prawdziwe ani fałszywe) – metafizyczne.

HANS REICHENBACH (1891-1953)

Pierwszy energiczny krytyk Koła Wiedeńskiego - zwolennik budowania nauki na podstawie fizyki, a nie logiki

Główne dzieła – Doświadczenie i przewidywanie, Filozofia czasoprzestrzeni.

1. Cztery rodzaje znaczenia

Możliwość technicznaMożliwość fizycznaMożliwość logiczna (wyobrażalność, niesprzeczność). Znaczenie superempiryczne (religia, mistyka)

(zdania te nie są puste – np. kierują ludzkim zachowaniem – mają znaczenie empiryczne)

2. Redukcja i projekcja

Redukcja – zastępowalność zdań o całości do zdaniach o jej częściach (rozdzielenie elementów niszczy całość) (np. ściana i cegły).

Projekcja – Nie pozwala na redukcję istnienia (przejście od ptaków do cieni, jakie rzucają pionowo na ziemię – ptaki nie redukują się do swoich cieni, nie da się zastąpić zdań o ptakach zdaniami o cieniach)

Kompleks redukcyjny – elementy wewnętrzneKompleks projekcyjny – elementy zewnętrzne

3. Sześciankowy świat

Zmysły jak świat sześciankowy – tupiący koń i brązowy koń to ten sam koń

4. Znaczenie dodatkowe

Interpretacja logiczna – może opisywać kilka możliwych sytuacjiInterpretacja fizyczna – rozróżnia je

Dwa wyrażenia mogą być logicznie równoważne co do znaczenia, ale różnić się znaczeniem fizycznym.

5. Concreta, abstracta, illata

concreta – rzeczy jednostkoweabstracta – rzeczy, o których się mówi, że istniejąillata – przedmioty „wyprowadzone”, wtórne (np. elektryczność, fale radiowe, atomy)

- nie mogą być bezpośrednio doświadczane- nie podlegają redukcji do konkretów, - są z nich wyprowadzane na mocy wnioskowań probabilistycznych.

Introspekcja nie jest obserwacją zjawisk psychicznych – procesy wewnętrzne illatami – wywnioskowane !

6. Probabilistyczna koncepcja nauki

- Wnioskowanie indukcyjne jest nie do uzasadnienia (Hume). - Prawa probabilistyczne (na podstawie rozkładu cechy w próbie i miejsca próby w populacji ustalamy

rozkład cechy w populacji)

7. Osobiste imperatywy- Dyrektywy nie są prawdziwe ani fałszywe – nie są zdaniami- Każdy ma prawo ustanawiać własne imperatywy moralne- różnica między prawem do działania i prawem do żądania określonego działania.

17

KURT GÖDEL (1906-1978)

Twierdzenie Gödla – w każdym systemie formalnym w którym można wyrazić teorię liczb istnieje formuła nierozstrzygalna, tzn. formuła, która jest prawdziwa lub fałszywa, ale taka, że ani ona, ani jej negacja nie jest dowodliwa.

Każda liczba to iloczyn potęg liczb pierwszychLiczby interpretowane jako ciąg wykładników potęg kolejnych liczb pierwszych.

Uniwersalna metoda szyfrowania o odszyfrowywania tekstów.Arbitralna interpretacja.

Przepisanie logiki w liczbach Gödla. Ciąg liczb definiuje (symbolizuje) nam twierdzenie logiczne. Większość wyrażeń reprezentowanych przez liczby pierwsze jest źle zbudowanych, niektóre są poprawne.

Konsekwencja: teoria typów Russella (że pewne sformułowania są niedopuszczalne formalnie) jest błedna. Wszystkie twierdzenia są dopuszczalne - inaczej trzeba by uznać, że pewne liczby nie istnieją.

Twierdzenie o niezupełnościDowolny system formalny zawierający w sobie aksjomaty arytmetyki liczb naturalnych, jest albo zupełny albo spójny i nigdy nie posiada obu tych cech jednocześnie. Można dowodzić prawdziwości wszystkich zdań takiego systemu, jednak wówczas istnieje w systemie pewne prawdziwe zdanie P, którego zaprzeczenie ~P również jest prawdziwe. Tak więc, albo system jest sprzeczny wewnętrznie, albo istnieją zdania, których prawdziwości nie da się wywieść z jego aksjomatów i twierdzeń.

Zdanie Gödlowskie – „jestem zdaniem bez dowodu”

Upadek logicyzmu - wyprowadzenie całej matematyki z systemu aksjomatów niemożliwe

Platonizm –matematyka istnieje jako osobny świat, który jest odkrywany, nie konstruowany, który nie ma charakteru empirycznego (bo istnieją twierdzenia niezależne od założeń).

ALAN TURING (1912-1954)

Maszyna Turinga – maszyna logiczna realizująca algorytm, pierwowzór komputera, ściśle zdeterminowana.

Pierwsze wyraźne postawienie problemu: czy komputery potrafią myśleć? Odpowiedź – tak

paralelizm funkcjonalny, obliczeniowość, modelowanie

Test Turinga

(Umysł niezdeterminowany na poziomie kwantowym?)

Cantor – istnieją zbiory nieprzeliczalne (nie można wyliczyć elementów po kolei po ich uporządkowaniu), zbiór liczb niewymiernych jest nieprzeliczalny.

Dowód przekątniowy: mamy ciągi liczb uporządkowane rosnąco, w których następny wyraz jest większy. Zawsze można stworzyć liczbę, która nie ma dotąd żadnej interpretacji, przez dodanie do każdego wyrazu jedynki. Przynajmniej na jednym miejscu różni się od innych. W nieskończoność można konstruować nowe liczby.

Turing – kontynuacja Cantora: istnieją liczby nieobliczalne - takie, do których nie prowadzi żaden algorytm.

Czy dla każdej liczby niewymiernej istnieje maszyna Turinga, która ją generuje? Nie – istnieją liczby nieobliczalne. Różnią się na n-tym miejscu od liczby z n-ej maszyny.

Dwuwymiarowa maszyna Turinga – Układ ściśle zdeterminowany przez reguły operacyjne. Samoorganizujące się zbiory elementów, pewne struktury stabilne, odtwarzające się na nowym miejscu.

Dowód na siłę redukcjonizmu.

18

KAZIMIERZ AJDUKIEWICZ (1890-1963)

1. Gramatyka kategorialna

Badanie, kiedy zdania są poprawnie, gramatycznie, formalnie zbudowane.s (z), n – wskaźniki – zdania, nazwy, funktory

Dzięki czasownikom z elementów nominalnych otrzymujemy zdanie (silna inspiracja Fregem)

2. Uniwersalia (Język i poznanie, I, 202)

Kotarbiński: P jest powszechnikiem (np. zieloność) dla desygnatów nazwy N (np. poszczególnych zielonych liter), to tyle, co P jest przedmiotem posiadającym tylko cechy wspólne desygnatom nazwy N. Takie pojęcie powszechnika prowadzi do sprzeczności.

3. Aparatura pojęciowa (I, 175)

Aparatura pojęciowa wyznacza obraz świata. Sądy, które przyjmujemy, nie są jednoznacznie wyznaczane przez dane doświadczenia, lecz zależą od wyboru aparatury pojęciowej. Zmiana aparatury pojęciowej zmianą obrazu świata

Dyrektywy językowe: aksjomatyczne, dedukcyjne i empiryczne.

4. Radykalny konwencjonalizm

Konflikty między ludźmi mogą być znaczeniowe lub empiryczne. Gdy są empiryczne, należy dalej prowadzić badania, nie opuszczając terenu języka. Jeśli są znaczeniowe, należy zrezygnować z założeń, opuścić teren języka.

Zdania sprawozdawcze i interpretacje.

5. Racjonalność zawodnego wnioskowania (II, 288)

Sposób wnioskowania jest racjonalny z praktycznego punktu widzenia, gdy bilans zysków i strat wynikłych z działań opartych na wnioskach uzyskanych danym sposobem z przesłanek prawdziwych nie będzie na długą metę ujemny.

6. Czas (II, 384)

Odrzucenie Newtonowskiej koncepcji czasu, relatywizm.

7. Pochwała życia pracowitego

Odrzucenie pesymistycznej wizji Schopenhauera (życie między cierpieniem a nudą)Wartość (i radość) życia w realizacji celów, planów.

ALFRED TARSKI (1902-1983)

1. Język nauki dedukcyjnej

Znaki stałe (, , , I) i znaki zmienne (x, x’, ...).Logika – uznawanie jednych zdań na podstawie innych, bez interpretacji, tylko na podstawie kształtu.

2. Metajęzyk

Wyrażeniom języka nauk dedukcyjnych można przypisać terminy specyficzne metajęzyka o charakterze strukturalno-opisowym. Nazwy strukturalno-opisowe to nie zdania, lecz opisy zdań. Najprostsza nazwa strukturalno-opisowa – wzięcie w cudzysłów.

3. Prawda strukturalna

Prawdziwość syntaktyczna - na mocy struktury (relacja między dowolnym zdaniem i zespołem założeń, z których ono wynika)Spełnianie niezależne od prawdy.

4. Prawda semantyczna

Prawdziwość semantyczna – poprawne opisanie świataOpis świata, relacja zdań i fragmentów świata.X jest zdaniem prawdziwym p

p – sytuacja. Nie można mówić o tym, co jest p, bo wtedy przeskakujemy na metajęzyk, zamienia się na przedmiot komentarza.

Ogólna charakterystyka konwencji, metody podawania warunków prawdziwości, nie definicja ogólna. Definicja prawdy dla dowolnych zdań – zbiór zdań i ich warunków prawdziwości.

19

Szkoła Lwowsko-Warszawska – bardzo wyraźne nastawienie formalistyczne, arbitralność zapisów logicznych, matematycznych, naukowych (wpływ konwencjonalizmu Ajdukiewicza). Leśniewski – dopiero interpretacja nadaje symbolom sens. Ciągi figur geometrycznych – reprezentacja twierdzeń logicznych, sprowadzenie do czysto fizycznych kształtów.

Carnapzdania protokolarne Reguły wznoszenia (rules of ascention) Teorie naukowe (przyczynowe)

Spór o zdania protokolarne w Kole Wiedeńskim: nie można stwierdzić, czy są podważalne, czy konstatacje są korygowalne. Jeśli tak, to nie ma trwałej i niezmiennej podstawy dla nauki. Neurath: prowizoryczność i rewidowalność teorii naukowych.

Carnap – przejście od fenomenalizmu do fizykalizmu: jest lepszy, ale teorii naukowych to nie zmienia. Wybór metodologiczny, nie merytoryczny. Budowa uniwersalnego języka nauki.

Krytyka:

1. C. Hempel – „paradoks białych kruków”. Wniosek: nauka nie ma się zajmować zdaniami ogólnymi, lecz ma obserwować i formułować hipotezy dotyczące prawidłowości zachodzących w świecie.

2. H. ReichenbachNadwyżka znaczeniowa – różne sposoby obserwowania, interpretowania świata.

Concreta – to, co obserwujemy jako przedmioty jednostkowe (na ścianach).Illata – nie ma o nich bezpośrednich wiadomości, ale wnosimy o nich na podstawie concreta.Fenomenalizm (Carnap): „illata nie istnieją”. Budowane w tym duchu teorie to rozbudowane teorie doznań, niepodobne do teorii naukowych, które mówią o realnych, nieobserwowalnych przedmiotach (illata), a bardzo rzadko o concreta. Badanie concreta, by wnioskować o illata. Bardziej odpowiada temu, co się dzieje w nauce.

Probabilistyczna teoria nauki – można budować teorie świata na podstawie badań statystycznych. Poprawna teoria nauk – nie rozpoznawanie cech powszechnie występujących (Carnap), lecz analizowanie rozkładu danej własności w danej próbie i jej części w populacji. Jest bardziej prawdopodobne, że w całej populacji jest taki rozkład, jak w próbce, niż inny. Rozkład normalny .

Krytyka ze strony Poppera: zajmowanie się prawdopodobieństwami, budowanie teoretycznego świata, rozważanie alternatywnych, możliwych światów, które mają pasować do naszego. Pozwala sobie na metafizykę. Zastąpienie świata teoretycznego wiązką skorroborowanych teorii.

Punkt wyjścia:- Carnap – zdania protokolarne,- Reichenbach – próba, która będzie podlegała badaniu,- Gödel – systemy dedukcyjne.

Zdania gödlowskie – „nie mam dowodu”. Teorie niekompletne. Prawda ogólna, dotycząca wszystkich teorii zawierających arytmetykę, nie ma charakteru formalistycznego i konwencjonalnego, jest niezależna od założeń → platonizm. Istnieją byty matematyczne niezależnie od tego, jak będą zapisywane. Trwały, niezmienny, logiczny, nie-psychologiczny byt, np. modus bycia możliwym (dla funktora możliwości).

Tarski – 1) rozpoznajemy przedmioty, 2) rozumiemy orzeczniki, 3) posiadamy wiedzę.(„p”Ver) pTo samo zdanie może być prawdziwe na dwa różne sposoby – syntaktycznie (strukturalnie) i semantycznie (wpływ na Koło Wiedeńskie).

Davidson: semantyczna definicja prawdy jest niepotrzebna, zarazem 1), 2) i 3) (np. śnieg jest biały). Odróżnienie ma sens tylko przy konfrontacji z prawdą syntaktyczną w systemach sformalizowanych. Możemy wybrać, czy ustalamy prawdziwość, czyli 3), i na tej podstawie dobieramy sens, czyli 1) i 2), czy odwrotnie.

Maszyna Turinga – paralelizm funkcjonalny. Obliczeniowość. Modelowanie.Wiele zjawisk w przyrodzie – maszyny Turinga, jeśli działają w pewien określony, przewidywalny sposób.

Paralelizm funkcjonalny między mózgiem, umysłem i komputerem, zjawiskami społecznymi u ludzi i mrówek.

Krytyka: John Searle – nie istnieją przyrodnicze zjawiska obliczeniowe, przyrodnicza interpretacja funkcji obliczeniowych, nie ma procedur obliczeniowych, które można by bezpośrednio dostrzec w świecie.

Popper - Wielki błąd, który kładzie Koło u samego początku – akceptacja indukcjonizmu i weryfikacjonizmu. Punktem wyjścia powinno być to, że istnieją liczne gotowe teorie naukowe, a nie dane bezpośrednie. Teorie te trzeba poddawać falsyfikacji, czego efektem jest korroboracja (to, że mimo usilnych starań nie udało się obalić teorii). Prawda jest dla nauki nieosiągalna.

Krytyka – Putnam: teorie nigdy nie były tak budowane, interesuje nas prawda na temat świata, a nie fałsze.Ideologie – fikcyjne nauki, pseudointelektualne, prymitywne, elastyczne, nie do zakwestionowania. G

Quine –Najmniejszą jednostką weryfikacji jest cała teoria, nie poszczególne twierdzenia, bo twierdzenia nabierają sensu w obrębie teorii.

Kto zniszczył pozytywizm logiczny?1. Popper – przyznawał się do tego z satysfakcją.2. Hempel – ale uważał się za pozytywistę logicznego.3. Reichenbach – koncepcja nadwyżki znaczeniowej 4. Quine5. Późny Wittgenstein

20

WITTGENSTEIN – DOCIEKANIA FILOZOFICZNE

1. Nazywanie i gra językowa

Odrzucenie asocjacjonistycznej teorii uczenia się języka (obiekty, nazwy, zdania; język narzędziem obrazowania świata)

Użycie języka to nie tylko znajomość znaczeń, ale też reguł gry językowej.

Gra językowa = język + czynności związane z jego użyciem

Traktat – język instrumentem obrazowania świata (funkcja reprezentacjonistyczna), nośnikiem sensu zdanie

Dociekania – język traktowany naturalistycznie, funkcjonalistycznie, nośnikiem znaczenia gra językowa

Reprezentacja jedną z możliwych funkcji języka (może być taka gra językowa)

Wyrazy jako narzędzia (na pozór podobne, ale o różnych funkcjach)

Język jako miasto (rozbudowywane, nieregularne, nieustannie się kształtujące)

Odrzucenie uczenia się języka przez wskazywanie – nie wystarczy nazwa, potrzebne reguły (król szachowy)Definiowanie przez wskazanie tylko grą językową

Znaczenie wyrazu sposobem użycia go w języku.

2. Nazwy „prawdziwe” a prostota

tajemniczy związek słowa z nazwą - złudzeniem („problemy filozoficzne powstają, wtedy, gdy język świętuje”) Czy rzeczywiście nazwa traci sens, gdy znika jej desygnat?

„to” nie jest nazwą prawdziwą, ale objaśnieniem gestu

Odrzucenie rzeczy jako prostego elementu (co znaczy – proste? Czy przedmioty są proste?)

Nazwy zależne jedynie od gier językowych

„A istnieje” „A ma znaczenie w danej grze językowej”

Krytyka precyzji – „czy obraz wyraźny jest lepszy od niewyraźnego?”

Krytyka postulatu prostoty – przedmioty mogą być proste lub złożone tylko w ramach jakiejś gry językowej

Krytyka analizy – analiza gubi część sensu (60)

3. Podobieństwo rodzinne

Krytyka esencjalizmu - w umyśle nie ma żadnych trwałych esencji, treści istotnych

Języka nie można definiować ani podać ogólnej formy – wyodrębnienie na podstawie podobieństw rodzinnych

Nie ma zbioru cech wspólnych dla wszystkich gier – pokrewieństwo

Definiowanie przez ekspozycję (odrzucenie pojęcia istoty, definicji esencjalistycznej)

Filozofia wyrywa język z naturalnego kontekstu – analiza – sztuczne problemy

4. Reguły i ścisłość

Kto wypowiada zadnie, posługuje się pewnymi regułami

Reguła stanowi drogowskaz

Krytyka postulatu ścisłości – jaka precyzja nastawienia zegarka jest wystarczająca?

5. Logika i istota zdania

Krytyka poszukiwań logicznej, prostej, „twardej” podstawy rzeczywistości i języka – przesąd „kryształowej czystości”

Krytyka sublimacji języka, myśli, ideału jasności, „docierania do istoty” – słowa „język”, „świat” muszą mieć równie przyziemne zastosowanie , co słowa „drzwi”, „stół”

Nie umiemy precyzyjnie zdefiniować pojęć, bo nie istnieją precyzyjne granice

21

6. Filozofia jako terapia

Filozofia powinna mieć rolę terapeutyczną – pokazywać, że nie ma problemów

Filozofia jest walką z opętaniem naszego umysłu przez środki naszego języka(dwuznaczność!)

Wynikami filozofii są odkrycia zwykłych niedorzeczności oraz guzy, jakich nabawia się rozum atakując granice języka

Problem filozoficzny ma postać „nie mogę się rozeznać”

Interesujący nas zamęt powstaje, gdy język pracuje niejako na jałowym biegu

7. Ogólna forma zdania

„Jest tak a tak” nie może być formą zdania, bo samo jest zdaniem.

8. Pojęcie rozumienia

Znaczeniem jest użytek, jak robimy ze słowa (odrzucenie „obrazkowej” teorii znaczenia)

Rozumienie nie jest zjawiskiem psychicznym

Czytanie czynnością przetwarzania druku na dźwięki. Użycie tego słowa jest dość oczywiste, ale bardzo trudno przedstawić role, jaką to słowo gra w naszym życiu – grę językową, w której się nim posługujemy.

9. Kierowanie się regułą

Reguły – skąd wiemy, że postępujemy zgodnie z „dobrymi” algorytmami?

Kierowanie się regułą jest pewną praktyką (zwyczajem, nawykiem)

Reguły zjawiskiem społecznym (tylko społeczeństwo może weryfikować poprawność działania)

Zgodność co do języka zgodnością formy życia.

Nie istnieją reguły prywatne - sam nie jestem w stanie określić jak posługuję się danym słowem/regułąMożna tylko mieć poczucie kierowania się regułą (posługiwania się słowem w jakimś znaczeniu)

10. Język „prywatny”

Czy możliwy jest prywatny język doznań?

Nawet jeśli nazywamy jakoś doznania, niemożliwa jest reidentyfikacja – sam dla siebie człowiek nie może być kryterium użycia słowa.

Ale – językiem przybliżonym też nie można opisać doznań („żuk w pudełku” - 293)

„Boli mnie” – zdanie ekspresywne, wyuczony rodzaj reakcji

bólu nie można „mieć”, nie ma różnych bólów

Nie mogę „wiedzieć, że mnie boli” – nie można w to wątpić

Doznania wewnętrzne są nieporównywalne względem siebie nawzajem i względem doznań innych osób – relatywizm subiektywistyczny. Żywe, bezpośrednie, aktualne doznania. Nie ma istoty rzeczy psychicznych. Nie można powiedzieć, że coś się widzi dwa razy silniej, niż kiedyś.

Relatywizm kulturowy – nie ma ponadkulturowych kryteriów racjonalności. Nie ma różnicy w racjonalności wymiaru sprawiedliwości zachodniej Europy i plemienia Azanda.

Teorie i zwyczaje kulturowe – punkt wyjścia. Zadaniem i funkcją filozofii jest rozjaśnianie, oczyszczanie z zabobonów, przesądów. Efekt – gramatyka pozajęzykowa. Nie ma języka idealnego, nadrzędnej nauki, jednego kryterium racjonalności. Kulturowe kryteria prawdziwości i sensu są ostateczne, nie można poza nie wykroczyć. Relatywizm kulturowy.

Russell: sens płynie z funkcji zdaniowych, bycia podstawieniem danej funkcji. Wittgenstein: sens jest związany z użyciem, kontekstem, pewną gramatyką zachowania.

22

Czy istnieje supergra, która wyznacza reguły dla wszystkich innych gier, wyznacza charakter kultur, jeśli są one grami? Religia, nauka, logika – dążenie do narzucania supergry, bezpodstawne uroszczenie.

Nie istnieje supergra (P. Winch), nie można zdecydować, jakie zwyczaje są bardziej racjonalne. Podstawą myślenia jest język naturalny, myśli zdroworozsądkowe. Źródłem sensu jest kulturowa gramatyka zachowania – np. religia i polityka (przestrzeganie pewnych reguł, brak merytorycznej treści). Analogia do języka.

Traktat jest szczególnym (wyidealizowanym) przypadkiem ogólnej koncepcji.

Sposób używania języka – podstawa myślenia i komunikowania. Rozumienie miało być przypisywaniem obrazka. Ale co znaczy sam obrazek? Na gruncie obrazkowej teorii znaczenia w ogóle nie można postawić tego pytania. Istnieją obrazki, których nie rozumiemy, tak jak pewnych zdań.

Odrzucenie koncepcji języka wewnętrznego (mentalese). Tłumaczenie z języka mentalnego na język obcy to bajka. Zdania, które coś wyrażają, nie mają ekspresji poza wszelkim językiem naturalnym. Wszelkie myślenie jest już w języku naturalnym. „Od trzech godzin jestem głodny” (mentalne), „od trzech godzin chce mi się jeść” – 2 rożne zdania i jedna myśl. Znaczenie musi się wyrażać w jakimś języku. Język jest toporny – nieprecyzyjne zdania i myśli. Jeśli nie potrafimy czegoś porządnie powiedzieć, to pomyśleć również. Plątanina nastrojów, uczuć, dyspozycji.

Prymitywny, ale kompletny język uwzględnia tylko istotne sytuacje, gdyby było ich więcej, rozszerzyłby się język. Prymitywny sposób myślenia wyrażalny kompletnie w prymitywnym języku – gdy myślenie jest bogatsze, to język też.

Strukturalizm językowy – różnice dystynktywne między sytuacjami są wyrażane w języku. Jeżeli nie są, to znaczy, że nie są dystynktywne.

Przeważa pogląd, że nie istnieje język mentalny (Wittgenstein, Quine).To, co umiemy pomyśleć, wiemy, pamiętamy, a nie myślimy aktualnie (np. tekst utworu).

Gra językowa – całość złożona z wypowiedzi językowej i sytuacji, w której tej wypowiedzi się używa. Również gesty – czasem są bardziej skuteczne niż słowa. Mówienie jako część działalności, formy życia (termin techniczny, użyty 3 razy, podstawowe pojęcie, przekształcona dawna forma logiczna, wszystko, co pasuje do ogólnego schematu naszego życia, nieopisywalna; to, co do niego nie pasuje, nie należy do formy). Język mentalny jest niepotrzebny.

Zarzut: język prymitywny, a nawet kompletny, a rozwija się, sprawia, że nie możemy rozwijać definicji słów (?). Wittgenstein: związek z praktyką, zmiany sensów w kontekstach i sytuacjach. Język nie jest definiowany przez słowniki, lecz użycie. Nie raz na zawsze. Można definiować, ale jest to sztuczne, bezużyteczne. Np. definicja narzędzi jako tego, co modyfikuje: a co z miarką? Czy modyfikuje ona deskę, czy wiedzę o niej? A może modyfikuje deskę, bo pozwala ją piłować? Kontekst decyduje o dopuszczalności. Brak znaczenia dla komunikacji.

Gry językowe: rozkazywanie, słuchanie, opisywanie, sporządzanie rzeczy według opisu, relacjonowanie, snucie domysłów, odgadywanie zagadek, przekładanie z jednego języka na drugi, proszenie, witanie, modlenie się itd.

Par. 11, 23, 32

Terminy: forma życia, gra językowa, sens zachowania (ruchy w grze).

Forma logiczna – struktura wspólna dla zdania opisującego świat, myśli odnoszącej się do świata i fragmentu świata opisywanego. Potrójny izomorfizm (Traktat).

Jak wyrażać myśli? Myśli są nieprecyzyjne, nie mają ściśle określonej tożsamości.

Jak opisać związek między myślą, rzeczą i językiem? Struktura – zbiór relacji. Spostrzegamy strukturę logiczną.

Obraz logiczny – obraz minimalny, minimalny zestaw cech koniecznych do rozpoznania przedmiotu.Forma logiczna jest nieopisywalna, zbiór cech wspólnych dla wyróżnionych fragmentów języka, świata, niewyliczalne.Myśli nabierają tożsamości, gdy ubrane są w zdania.Nie pytamy się językoznawcy o treść leksykalną słów.

Naiwna filozofia języka – każdy przedmiot ma na sobie niewidzialną nalepkę, która mówi, czym coś jest.Wiedza językowa nie decyduje, jak nazywać i opisywać przedmioty – decyduje o tym forma życia.

Forma życia jest jedna i wspólna, aby mogła istnieć kultura – gdy są różne formy, są różne kultury.Jest nieopisywalna, bo wiąże się z sensem życia.Nasze życie jest zawsze sensowne, i ze względu na to pewne zachowania są sensowne, a inne nie.Forma życia jest elastyczna i chłonna – możliwość akceptacji odchyleń, np. dziwaków.Mamy do czynienia z odmienną formą życia, gdy spotykamy się z zachowaniami, których nie rozumiemy.Forma życia jest podobna do potencji u Arystotelesa. Forma życia to możliwości sensownego rozwinięcia naszego życia w pewnej kulturze.Forma życia to podstawa gier językowych, ujawnia się przez nie. Forma życia decyduje o tym, co dopuszczalne i sensowne, a nie język. Jak rozumieć polecenie „podaj płytę”?

Płyta pęknięta jest płytą, gdy budujemy blok, nie jest nią, gdy budujemy willę.Forma życia przysługuje jednostkom, grupom i społeczeństwom.Forma życia ujawnia się przez nieporozumienia językowe – błędny ruch w grze językowej, inne posunięcia również będą błędne, bo należą do tej samej gry.Nie ma lepszych i gorszych kultur i form życia. Nigdy nie można wyjść poza formę życia.

23

Jedyny sposób poznania Boga – popatrzeć w świat i dostrzec, że ma sens.

Umiejętności:- proceduralne – np. gotowanie (przepis), naprawa urządzenia (instrukcja),- bezpośrednie – np. poruszanie ciałem, wiedza językowa (zdolność chwytania sensownych całości); uczymy się ich i potem nie stosujemy procedur.Analogia do wiedzy bezpośredniej i wiedzy przez opis.

Wiemy, czym jest król szachowy nie przez wygląd, lecz relacje do innych figur. Forma życia jest jak reguły gry w szachy (?).

Zaczątki strukturalizmu – sens fragmentu wynika z umiejscowienia w pewnej większej całości. Uczymy się wszystkiego w sposób prosty i prymitywny. Ostensja (→ Quine).

Nie ma języka mentalnego – gdyby istniał, ludzie umieliby mówić sami do siebie w żadnym konkretnym języku, i tłumaczyć z niego na inne języki. Uczymy się myśleć ucząc się języka, i uczymy się języka ucząc się myśleć.

Sens konkretnego zdania zależy od sposobu, w jaki jest ono używane. Użytkowa teoria języka (use theory of language). Zdanie pełni funkcję w pewnej grze językowej. Gra składa się z pewnych ruchów, które muszą być wykonane. Gry to pewien rodzaj praktyki społecznej (pojęcie to nie występuje u Wittgensteina; Wittgenstein wpłynął na Austina, a on na Searle’a, u którego występuje ono wyraźnie).Przesadna tendencja do introjekcji w języku – projektujemy używanie języka na nasze życie wewnętrznie, projektujemy do wewnątrz język publiczny. Przekonanie, że język zewnętrzny adekwatnie przedstawia nasze myśli wewnętrzne, którego nie podzielają poeci, filozofowie, niektórzy językoznawcy i naukowcy.Nie istnieje coś takiego jak przedmioty umysłowe – myśli, uczucia, wrażenia, sądy, coś, co miałoby ściśle określoną tożsamość. Nie można powiedzieć, czy dwa razy mamy tę samą myśl, porównać ich jakość. Istnieją obrazy, napięcia itd. Kontynuacja – Ryle. Nie ma istoty i precyzji jeśli chodzi o myśli.

Nie można zdefiniować słowa „gra”, oddać jego treści, trzeba popatrzeć na jego użycie. Gry pojedyncze i zespołowe, na śmierć i życie i rozrywkowe, na pieniądze i nie, na szczęście i umiejętności, publiczne i intymne. Gry układają się w różne pary, kilkanaście elementów. Podobieństwo rodzinne – jeśli w obrębie grupy przedmiotów można dobrać przynajmniej parami przedmioty podobne, nie można się domagać istnienia jednej cechy wspólnej. Jeśli rzeczy są połączone podobieństwem rodzinnym, nie można ich ściśle zdefiniować. Nie przesądzamy względu podobieństwa. Paradygmat – rzucający się w oczy trafny przykład, służy zamiast definicji, organizuje nasze myślenie.

Krytyka wiązkowej teorii znaczenia (Frege, Russell, wczesny Wittgenstein), według której coś jest czymś, bo posiada pewne cechy. Istnieją merytorycznie błędne opisy, które jednak są właściwe w tym sensie, że jednoznacznie odnoszą się do pewnego przedmiotu. Nie ma rozpoznawania przedmiotów na podstawie definicji.

Krytyka „postępowania wedle reguł”. Często reguł uczymy się dopiero w czasie wykonywania pewnej gry, np. uczenie się języka przez dziecko.Jaki sens ma pytanie o istotę, np. „czym jest drzewo?” – genetyczny, biologiczny, językoznawczy, funkcjonalny? Czy ma ono w ogóle sens?Definicje nie dają nic, są jałowe i arbitralne. Likwidowanie nieostrości jest bez sensu. Język jest funkcjonalny, w razie nieporozumień trzeba dokonywać potrzebnych korekt. W Traktacie istotą myślenia jest logika, język należy poprawiać przez budowę języka idealnego. Teraz język ma mieć charakter pragmatyczny. Nie mamy się komunikować bardziej logicznie, tylko lepiej (niekoniecznie przez logikę).

Język to jedna z form realizowania formy życia, jedna z gier.Rozum nie wykracza poza granice języka, próbując to robić nabija sobie guzy o ściany klatki języka.Jedyny poważny problem filozoficzny – „nie mogę się rozeznać”.Filozofia – gra językowa.We will make up the rules as we go alongFilozofia ma pomóc w rozwiązywaniu problemów, w rozeznawaniu.Filozofia zostawia wszystko (język) tak, jak jest, jest tylko komentarzem. Interpretacja tego, co robimy grając w gry językowe. Filozofia – językowa i logiczna analiza naszych sposobów porozumiewania się, więcej byłoby uzurpacją. Poprawne sposoby myślenia.

Chwytamy znaczenie, gdy używamy wyrażenia zgodnie z regułami i zachowujemy się w odpowiedni sposób. Umiejętność poruszania się w sytuacji – zasadnicza cecha jej rozumienia.

Błąd:- ulotny (incydentalny) – gdy wiemy, ale się potykamy,- systematyczny – gdy nie wiemy tego, co powinniśmy wiedzieć.Nie ma ostrej granicy – odróżnienie jest tylko werbalne, a nie prawdziwe, liczą się intencje, wiedza, powtarzalność. Uczymy się reguł przez wyczucie, odgadywanie, obserwowanie innych. Odnajdywanie się w sytuacji. Nie ma reguł jąkania się, nie pełni ono żadnej funkcji, nie ma korekt.

Reguły i praktyki zazębiają się. Czy kiedykolwiek znamy wszystkie reguły? Umiejętność kierowania się regułami – umiejętność przyswojenia formy życia. Język jest jak miasto – w centrum zawiera nieuporządkowane stare miasto, wokół którego tworzą się zewnętrzne nawarstwienia, planowe, bezwyjątkowe. Reguły w życiu społecznym są niewyliczalne, nie istnieje pełna realizacja formy życia, bo życie społeczne nie jest nigdy w pełni określone. Płynna granica świata zewnętrznego i wewnętrznego.Życie się rozwija, stawia przed nami nowe sytuacje, które niełatwo wcisnąć w dawne formy. „Czy maszyna do czytania czyta?”, „Czy odtwarzacz gra muzykę?” – ujawnia niedookreślenie pod pewnymi względami (czy rozumie się tekst?), które wcześniej było nieistotne (a gdy ktoś czyta książkę w obcym języku, którego nie zna, to to umyka, bo jest rzadkie).Wiedzieć można tylko to, co można wiedzieć lub nie wiedzieć. Nie istnieje wiedza na temat własnych odczuć, koniecznych przekonań.

24

KARL R. POPPER (1902-1994)

Główne dzieła: Logika odkrycia naukowego, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, Mit schematu pojęciowego, Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu.

1. Mit schematu pojęciowego

Dyskusja między rzecznikami odmiennych schematów pojęciowych niezwykle owocna - postęp w nauce dzięki konfrontacji dużej ilości niezgodnych ze sobą teorii.

2. Krytyka indukcji

Problem Hume’a

Logika indukcji poprawna formalnie [(p i (pq)] q), ale błędna materialnie – brak empirycznych powodów do przyjęcia przesłanki (pq) (p – pewne ptaki latają, q – wszystkie ptaki latają)

3. Falsyfikacjonizm

[(qp) i ~p] ~q

Teoria – (dedukcja) – hipoteza – (test) – falsyfikacja (lub nie)

Kryterium demarkacyjnym – falsyfikowalność teorii.

Źródła nauki nie podlegają ocenie

4. Korroboracja

Teoria jest skorroborowana, gdy nie jest sfalsyfikowana, gdy oparła się próbom, „okazała hart”.

Hipotezy probabilistyczne nie są weryfikowalne (bo są ogólne) ani falsyfikowalne (bo żadne zdanie bazowe nie może być z nimi logicznie sprzeczne), mogą być lepiej lub gorzej skorroborowane.

Zdania probabilistyczne z powodu „całkowitej nierozstrzygalności” (Reichenbach) są metafizyczne.

5. Selekcja teorii naukowych

Każde ciało niebieskie biegnie po koleKażda planeta biegnie po elipsieKażda planeta naszego Układu Słonecznego biegnie po torze zamkniętymNeptun biegnie po jakimś torze

Hipoteza interesuje nas tym bardziej, im mniej jest a priori prawdopodobna, czyli im szerszy ma zakres podmiotu i węższy zakres orzecznika.

Im szerszy jest zakres orzecznika, tym węższa treść (zawartość informacyjna) teorii.

6. Trzeci świat

Pierwszy świat – przedmioty fizyczne Drugi świat – przeżycia psychiczne Trzeci świat – teorie (wytwory ludzkiego umysłu, które uzyskują autonomię).

Analogia ewolucji w trzecim świecie do ewolucji w świecie zwierząt – wygrywają teorie najlepiej przystosowane („dobór naturalny”)

7. Społeczeństwo otwarte

Opisy totalitaryzmów

25

WILLARD V. O. QUINE (1908-2001)

Główne dzieła: Słowo i rzecz, Z punktu widzenia logiki (O tym, co istnieje, Dwa dogmaty empiryzmu), Na tropach prawdy, Granice wiedzy i inne eseje.

1. Przeciw dogmatowi analityczności

Krytyka pojęcia analityczności

Dwie klasy zdań analitycznych:- zdania prawdziwe logicznie (na mocy struktury)- zdania, których analityczność opiera się na synonimiczności - niejasność

- poza logiką nie ma nigdy pełnej równoznaczności dwóch wyrażeń – zawsze można znaleźć takie konteksty, w których jednego wyrażenia można użyć, a drugiego nie.

- Ponadto pojęcie synonimiczności równie niejasne, co pojęcie analityczności.

2. Przeciw dogmatowi redukcjonizmu

Redukcjonizm z góry zakłada, że zdania ogólniejsze można sprowadzić do zdań bardziej szczegółowych, protokolarnych, że z tych zdań szczegółowych można wyprowadzić zdania ogólniejsze. Ale zdania protokolarne nigdy nie dają wystarczającej podstawy do budowania ogólnego obrazu świata, nie ma reguł sprowadzania i uogólniania.

Obalenie obu dogmatów jest związane z brakiem kryterium synonimiczności wyrażeń.

3. Niezdeterminowanie przekładu (indeterminacy)

Nie ma faktów, które by mogły rozstrzygnąć, który przekład jest poprawny.

Przekład radykalny – weryfikacja znaczenia w doświadczeniu

4. Niedoterminowanie teorii naukowych (underdetermination)

- wiedza o świecie polega na podrażnieniach powierzchni ciała- nauka jako pole siły, którego warunkami brzegowymi jest doświadczenie.

o Różne teorie naukowe mogą tłumaczyć to samo zjawisko o Każde zdanie może obowiązywać niezależnie od doświadczenia, przy dostatecznym

przystosowaniu reszty systemu

5. Zobowiązania ontologiczne

- brak prostej korelacji między formami twierdzeń a istnieniem- istnieć = być wartością jakiejś zmiennej

6. Epistemologia znaturalizowana

- epistemologia jako dział psychologii

7. Holizmzdania teorii nie mają własnych konsekwencji empirycznych, ale muszą być weryfikowane zbiorowo

8. Byty mentalneMówimy o pobudzeniach nerwowych, nie czystych doznaniach, które są bardziej hipotetyczną konstrukcją niż przedmioty zewnętrzne. No entity without identity:

Wittgenstein – myśli nie mają tożsamościQuine – a więc ich nie ma, są tylko stany neurofizjologiczne.

26

HILARY PUTNAM (ur. 1926)

1. Komputerowy model umysłu

Związek znaku z jego odniesieniem przedmiotowym powstaje dopiero po ustanowieniu odpowiedniego powiązania.

Ten Turinga na odniesienie przedmiotowe nie jest ostatecznym sprawdzianem odnoszenia się słów do rzeczy.

2. Mózgi w naczyniu

Posiadanie świadomości i inteligencji nie świadczy o tym, że słowa, którymi posługuje się mózg w naczyniu, odnoszą się do tych samych rzeczy, co nasze słowa. Mózg w naczyniu nie poznawałby świata i nie mógłby odnosić się do świata rzeczywistego.

Krytyka – niejasność wyrażenia „mózg w naczyniu nie ma na myśli rzeczywistego drzewa”. A czy my mamy na myśli rzeczywiste drzewo, czy jedynie twór naszych zmysłów.

3. Znaczenia częściowo poza głową

Mamy dwa światy, w jednym „wodą” nazywa się H2O, w drugim XYZ. Właściwości biologiczne, fizyczne i zmysłowe tych związków są takie same, nieodróżnialne, ale mają one inną budowę chemiczną. Mieszkańcy tych światów, myśląc o wodzie ze swojego świata, mają takie same stany psychiczne, a mimo to inne rozumienie, przedmioty myśli. Więc treść myśli nie przesądza tego, do czego myśli się odnoszą.

4. Świat częściowo konfekcjonowany (ready-made)

Nie ma rodzaju naturalnego, do którego należałby lew i człowiek o wyglądzie lwa, świnia i człowiek o wyglądzie świni. Natomiast różne przedmioty ze złota są do siebie wewnętrznie podobne. Pewne własności są realne, odkrywane (np. bycie ze złota), a inne – konwencjonalne, dowolne, nic realnego za nimi nie stoi.

5. Rodzaje naturalne

Rodzaje naturalne istnieją realnie. Posiadanie cech zewnętrznych cytryny nie wystarcza do tego, by coś było cytryną (może być np. idealną kopią albo maszyną). Jeżeli do zbioru tych cech dołączy się możliwość krzyżowania się z innymi cytrynami, to dobrze, ale to już zakłada pojęcie cytryny.

Załóżmy, że wszystkie koty, jakie istnieją i kiedykolwiek istniały na Ziemi, to maszyny zbudowane przez Marsjan. Czy zatem myliliśmy się co do tego, czym tak naprawdę są koty, czy też kotów w ogóle nie było? Putnam – w ogóle ich nie było.

6. Wieloraka realizowalność

Początkowo – funkcjonalizm: istoty myślące są ustrojowo plastyczne, tzn. nie istnieje żaden fizyczny stan będący warunkiem koniecznym i wystarczającym do wystąpienia myśli o określonej treści zdaniowej.

(Naszą strukturą czynnościową struktura maszyny Turinga)

Stany umysłu są jednak również obliczeniowo plastyczne, tzn. fizycznie możliwe istoty mające pewne mniemania mogą mieć niezliczone, najrozmaitsze „programy”. „Poziom intencjonalny” po prostu nie daje się zredukować ani do „poziomu obliczeniowego”, ani do „poziomu fizycznego”.

7. Realizm wewnętrzny

Realizm wewnętrzny – opozycja do realizmu metafizycznego, który zakłada, że:- świat to określona suma przedmiotów niezależnych od umysłu,- istnieje jeden i tylko jeden prawdziwy i wyczerpujący obraz świata,- prawda polega na pewnego rodzaju korespondencji.

Twierdzenie, że sama natura wyróżnia przedmioty i ustawia je w relacji korespondencji z wyrazami naszego języka, jest pozbawione jakiegokolwiek zrozumiałego znaczenia.

Jest jakaś idea prawdy w realizmie wewnętrznym rozumianej jako trafność, która jest czym innym niż prawda opisu korespondującego z faktami noumenalnymi w realizmie metafizycznym.

Nie ma bardziej i mniej adekwatnych obrazów świata. Prawda da się ustalić, ale tylko w obrębie pewnej teorii, nigdy poza nią.

Znaczenie

Nieprawda, że znaczenia są w głowach Nieprawda, że znaczenie wyznacza ekstensję

Znaczenie – sposób rozumienia terminu, związany ze światem zewnętrznymEkstensja wyznacza znaczenie !

Hipoteza socjolongwistyczna (podział pracy językowej) – pewna podklasa ludzi (eksperci) określa ekstensję

Terminy naturalno-rodzajowe sztywnymi desygnatorami

27

RICHARD RORTY (ur. 1931)

Należy odróżnić twierdzenie, że świat jest na zewnątrz od twierdzenia, ze prawda jest na zewnątrz.Prawda nie może egzystować poza ludzkim umysłem, bo zdania nie mogą być „na zewnątrz”.Tylko opisy świata mogą być prawdziwe lub fałszywe – świat nie.

(odwołania do gier językowych, Kuhna)

„przygodność” języka (za Davidsonem)

Język nie jest „trzecim elementem” między jaźnią a rzeczywistością.

Nie istnieje żaden taki przedmiot jak język.

Zmyślony umysł (wpływ Ryle’a).

Zwrot lingwistyczny – odejście od języka idealnego do filozofii lingwistycznej.Przygodność języka – prawda jako „ruchliwa armia metafor” (Nietzsche).Przygodność jaźni („tworzymy” jaźń opisując ją)

Liberalna ironistyka. Liberalizm – nienawiść do okrucieństwa.

RYLE

Błąd kategorialny

1: Mit Kartezjański Umysł nie istnieje jako rzecz, tylko jako pojęcie.Błędna metafora ducha w maszynieTwierdzenie, że człowiek jest podzielny na dwie różne rzeczy - to błąd kategorialny, człowiek bowiem jest całością psychofizyczną.Zjawiska psychiczne – mimo że różne od fizycznych – nie muszą mieć innych przyczyn.

2. Mit intelektualizmu: "Duch działa w sposób subtelny, rozważny; życie odpowiada na pytanie "co?" a nie "Jak?". Duch konstatuje, sądzi."

„wiedza że”, to wiedza pozorna. Prawdziwą wiedzą „wiedza jak”

Inteligentnie wykonywaną czynność charakteryzuje sposób wykonania, a nie specjalny rodzaj poprzedzających ją zdarzeń

Również błąd kategorialny – czym innym działania, czym innym dyspozycje !

3. mit aktów woli

brak tajemniczego związku przyczynowego między wolą a działaniem

nie trzeba wyjaśniać działań odwołując się do wolnej woli –wystarczy pojęcie możliwości.

Nie ma „ja”Samoświadomość jest czynnością koncentrowania się na własnych czynnościach

Dane zmysłowe są niepostrzegalnym instrumentem. Kapitan łodzi podwodnej widzi nie peryskop, ale konwój. Zawodność zmysłów moglibyśmy orzec mając inny, niezawodny system postrzegania.

28

AUSTIN

Jak działać słowami

Zdania konstatujące – twierdzenia (prawdziwe lub fałszywe)

Zdania performatywne – ich wygłoszenie jest wykonaniem pewnej czynności (nie opisują, nie są P lub F)

Wypowiedź + odpowiednie okoliczności + inne działania

Warunki „fortunności” performatywów:- odpowiednia konwencjonalna procedura- odpowiednie osoby i okoliczności- poprawność i pełność procedury- odpowiednie myśli, uczucia i intencje uczestników- odpowiednie postępowanie w następstwie

Wyrażeniom języka przysługują trzy „moce”:- lokucyjna – mówienie czegoś- illokucyjna – „moc” wypowiedzi- perlokucyjna – to, co osiągamy

Umysły innych„Wiedzieć o czyichś uczuciach” to tyle, co odgadywać je na podstawie symptomów – metoda nie bardziej zawodna niż introspekcja

SEARLE

„Czynności mowy”

Czynność mowy podstawową jednostką komunikacji1. czynności wypowiadania – wypowiadanie słów2. czynności zdaniowe – odnoszenie się i orzekanie3. czynności illokucyjne – stwierdzanie, pytanie, rozkazywanie itp.

Reguły regulatywne (regulują istniejącą uprzednio działalność) i konstytutywne (regulują działalność, której istnienie jest logicznie zależne od reguł)

1. Rozumieć zdanie, to znać jego znaczenie2. Znaczenie zdania wyznaczają reguły, które określają zarówno warunki wypowiadania zdań, jak też to co, za zdanie uchodzi3. Wypowiadanie zdania i to, że się je ma na myśli zależy od intencji4. zdanie dostarcza konwencjonalnych środków spełnienia intencji wytworzenia pewnych skutków illokucyjnych w słuchającym.

Jeżeli mówiący odnosi się do jakiegoś przedmiotu, identyfikuje lub może na żądanie zidentyfikować ten przedmiot, niezależnie od wszystkich innych przedmiotów.

Rodzaje wyrażeń odnoszących się1. nazwy własne2. złożone zwroty rzeczownikowe w liczbie pojedynczej3. zaimki4. tytuły

Warunki konieczne do całkowicie spełnionego odniesienia:1. musi istnieć jeden i tylko jeden przedmiot, do którego stosuje się dane wyrażenie2. słuchającemu muszą być dane dostateczne środki, by zidentyfikował przedmiot na podstawie tego wyrażenia.

„Umysł na nowo”

Nie istnieją stany mentalne jako obiektywne zjawiska przyrody (tylko pierwszoosobowe - privilage acces)

Stany mentalne niekorygowalne (nigdy się nie mylimy, że coś odczuwamy)

Obliczeniowość znaturalizowana

Hipoteza tła Komputer ani mózg niczego nie obliczają – dopiero procesy zachodzące w nich są traktowane jako reprezentacja – przebieg obliczeń

Intencjonalność znaturalizowana

Przyczynowość mentalna – stany mentalne realne, biologiczne, powodowane przez biologiczne zjawiska i powodujące następne (308-310)Świadomość biologiczną własnością mózgu człowieka

29

KRIPKE

„Konieczny” nie znaczy tyle, co „aprioryczny” istnieją konieczne prawdy a posteriori (np. twierdzenia, weryfikowalne jedynie empirycznie) i (prawdopodobnie) przygodne prawdy a priori.

Możliwy świat jest dany przez opisowe warunki, jakie z nim wiążemy (ustanawiane – nie odkryte)Kryterium transświatowej identyczności

Sztywne desygnatory – ścisłe wyrażenia oznaczające – w każdym możliwym świecie oznaczają ten sam przedmiot (nazwy własne)

Mocno ścisłe wyrażenia oznaczające – przedmiot konieczny

Przygodne wyrażenia oznaczające

Krytyka teorii deskryptywnej Russella (wyznaczanie odniesienia przez deskrypcję)- błędne koło (Prus – autor Lalki, Lalka – dzieło Prusa- przypisywanie błędnej deskrypcji- deskrypcja, która nikogo nie oznacza- brak jednoznacznego określenia która deskrypcja może zastąpić nazwę – cała rodzina deskrypcji?

Znaczeniem nazwy nie może być deskrypcja, bo nazwy mają własność sztywnego desygnowania (a własności przypisywane w deskrypcji nie muszą być konieczne)

Teoria odniesienia Kripkego – teoria przyczynowa

Imiona włąsne „ugruntowane” w osobie na mocy „chrztu pierwotnego”(zawiązanie relacji przyczynowej między imieniem a przedmiotem – łańcuch komunikacyjny)

śledząc taką historię docieramy do odniesienia

problemy- kot nazwany Arystotelesem- św. Mikołaj (biskup a „krasnal”)- podmiana dzieci

IdentycznośćGW = GP ?

- nie wiemy a priori, że GW to GP – możemy to sprawdzić tylko empirycznie- konieczne jest, że GW=GP (sztywne desygnatory)

EsencjalizmTerminy takie jak „tygrys”, „złoto” tworzą rodzaje naturalne.Pierwotnym pojęciem rodzaju naturalnego (np. kota) jest „ten rodzaj rzeczy”, indentyfikowany przez odwołanie się do przypadków wzorcowych.Zdania dotyczące rodzajów naturalnych: „koty są zwierzętami”, „złoto jest żółte” – prawdy konieczne!

(rodzaje naturalne bliższe nazwom własnym)

Powrót do Milla - terminy jednostkowe nie mają konotacji/sensu (wbrew Fregemu i Russellowi)Ale – nie wszystkie terminy ogólne mają konotację (rodzaje naturalne jak nazwy)

Prawdy konieczne co do nazw i rodzajów nie są analityczne – odniesienie ustalone, a nie wynikające z synonimiczności.

W przypadku rodzajów naturalnych korzystamy ze wzorców posiadających pewne charakterystyczne własności (które mogą ulegać zmianie)Odpowiedniość między stanami mózgu a stanami umysłu nie jest konieczna.

30

STRAWSON

S jest P1. zdanie (typ)2. użycie zdania3. wygłoszenie (wypowiedzenie) zdania

Russell – w zdaniach podmiotowo-orzecznikowych podmiot musi się do czegoś odnosić, by mieć sens

Strawson – zdanie podmiotowo-orzecznikowe może mieć sens nawet bez odniesienia, bo sens wyznacza użycie zdania, a nie zdanie

(S) Król Francji jest mądry - zdanie sensowne (ale w sensie konwencji)- nie stwierdza istnienia KF, choć ją zakłada – PRESUPOZYCJA

(S*) Istnieje Król Francji

Zdanie S* jest presupozycją S, jeśli prawdziwość S* jest warunkiem prawdziwości lub fałszywości S.

(S i ~S mają tę samą presupozycję)(podobnie u Fregego!)

Ten tam stół jest pokryty książkamiRussell – jest dokładnie jeden stół pokryty książkamiStrawson – nieprawda, że jeden !Russell – rozszerzenie deskrypcji o to, który stół mamy na myśli (lub zawężenie uniwersum)

Przy rozwiązaniach Russell’a upada kwadrat logicznyU Strawsona zdanie z niespełnioną presupozycją nie ma znaczenia.

Indywidua; Próba metafizyki opisowej.

Podstawowymi konkretami są ciała materialne i osoby

Konkrety zajmują centralne położenie wśród podmiotów logicznych, ponieważ konkret stanowi wzorzec podmiotu logicznego.

Ścisły związek między ideą indywiduum i ideą tego, co istnieje.

DAVIDSON

Argument Slingshot

Problem ze znaczeniem zdań1. znaczenie zdania nie jest „sumą” wyrażeń2. wszystkie zdania prawdziwe nie mogą mieć tego samego odniesienia3. z samej gramatyki i słownika nie stworzy się semantyki (zdania intensjonalne)

SemantykaJeśli wymagamy od teorii znaczenia, żeby była teorią zawartości informacyjnej (a nie tylko wewnątrzjęzykową), to musi ona definiować znaczenie w terminach warunków prawdziwości zdań.

„S” znaczy, że p (= „s” jest prawdziwe wtw p – podstawienia konwencji T)

s – zdanie , p – przekład zdania

Dobra teoria powinna dla każdego zdania języka generować podstawienia T-równoważnościTeoria znaczenia budowana na teorii prawdy (definicja znaczenia przy przyjęciu pojęcia prawdy)

Znaczenie jako warunki prawdziwości (Davidson)- uwzględnia twórczy charakter kompetencji językowej- podaje skończony mechanizm generowania potencjalnie nieskończonej liczby zdań (aksjomaty, reguły)

Amorficzna struktura języków naturalnych

Problem uniwersalności – jak budować teorię prawdy dla języka, jeśli jest on uniwersalny? (wieloznaczność, okazjonalność)

Interpretacja radykalna – teoria interpretacji obcego języka

Weryfikacja warunków prawdziwości (w odpowiednich okolicznościach)Ale – znaczenie może być inne

Żeby interpretacja była możliwa, należy założyć podobieństwo przekonań (racjonalność) - zasada życzliwości

31

TEORIE ZNACZENIA:

1. Teorie reifikującea. Teorie idealistyczne (Frege) - znaczenia jako byty abstrakcyjne

i. Ciąg znaków ma znaczenie, gdy stoi za nim pewien byt abstrakcyjny – sensii. 2 ciągi są równoznaczne, gdy mają ten sam sens

1. problemy:a. wartość eksplanacyjna teoriib. niejasny status ontyczny znaczeń („mnożenie bytów”)c. problem epistemologiczny – w jaki sposób poznajemy znaczenia?d. Jak znaczenia „łączą się” z wyrażeniami?

2. teorie mentalistyczne (Locke) - znaczenie jako byt mentalnyi. rozumieć znaczenie wyrażeń to skojarzyć z nim jakąś ideę mentalną, wyobrażenie

1. problemya. problem intersubiektywności (komunikowanie znaczeń)b. wyrażenia mentalne stojące za niektórymi rodzajami wyrażeń (spójniki)c. konkretność vs. ogólność wyrażeń

3. Znaczenie jako odniesieniea. Frege – odniesieniem zdań wartość logiczna

1. Problemy a. synonimiczność wyrażeń prawdziwych/fałszywych (Slingshot)

b. Wittgenstein – semantyki sytuacyjnei. Znaczenie utożsamiane z odniesieniem, traktowanym jako sytuację

1. problemya. problem faktów negatywnychb. problem identyfikacji faktów

4. Znaczenie jako warunki prawdziwości (Davidson)a. Uwzględnia twórczy charakter kompetencji językowejb. Wyjaśnia generatywność języka

5. Znaczenie jako użycie (Ajdukiewicz, Wittgenstein II)6. Nihilizm znaczeniowy (Quine)

a. Nie ma czegoś takiego, jak znaczenie7. Teorie konotacyjne (tylko dla nazw)

a. Znaczenie wiązką cech

32