Wydawnictwo Naukowe „Scholar” Spółka z o.o.ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawatel./fax 022 826 59 21, 022 828 95 63, 022 828 93 91dział handlowy: jak wyżej w. 108e-mail: info@scholar.com.pl; scholar@neostrada.plhttp://www.scholar.com.pl

Wydanie pierwszeSkład i łamanie: WN „Scholar” (Jerzy Łazarski)Druk i oprawa: Łódzkie Zakłady Graficzne

Seria: Wykłady z Socjologii, t. 5Redaktor naukowy serii: prof. dr hab. Piotr Sztompka

Redaktor prowadząca: Anna Raciborska

Redakcja: Claudia Snochowska-González

Korekta: Zespół

Projekt okładki: Katarzyna Juras

Copyright © by Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2007

ISBN 978-83-7383-241-1

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Prolog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91. Poznawanie kultury jako kultura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Zadania socjologii kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133. Socjologia kultury a dyscypliny pokrewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164. Koncepcje teoretyczne w refleksji nad kulturą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Rozdział I. Podstawy socjologicznego pojmowania kultury . . . . . . . . . 281. Powstanie i rozwój socjologicznej refleksji nad kulturą . . . . . . . . . . . . . . 292. Rozróżnienia kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373. Kultura a komunikowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444. Zasadnicze cechy socjologicznego pojmowania kultury . . . . . . . . . . . . . 54

Rozdział II. Procesy nabywania kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 611. Rozumienie procesów nabywania kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622. Antropogeneza i nabywanie kultury w aspekcie filogenetycznym . . . . . . 633. Czynniki nabywania kultury w procesie ontogenetycznym . . . . . . . . . . . 704. Zabawa i jej oddziaływanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765. Typy procesów nabywania kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 806. Cechy, mechanizmy i funkcje enkulturacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Rozdział III. Czynniki społeczno-kulturowe a osobowość . . . . . . . . . . . 911. Pojęcie osobowości i jej struktura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 922. Powstawanie osobowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1003. Społeczno-kulturowe typy osobowości i warunki ich powstawania . . . . . 1034. Tożsamość i jej oblicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Rozdział IV. Uczestnictwo w kulturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1201. Ogólna charakterystyka i cechy uczestnictwa w kulturze. . . . . . . . . . . . . 1212. Układy kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1263. Wskaźniki, uwarunkowania i typy uczestnictwa w kulturze . . . . . . . . . . . 134

Rozdział V. Kultura masowa i kultura popularna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1441. Socjologiczne określenie kultury masowej i kultury popularnej . . . . . . . . 1452. Historyczne uwarunkowania powstania kultury masowej . . . . . . . . . . . . 1483. Charakterystyka treści kultury masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1514. Oceny kultury masowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1595. Zmiany w kulturze masowej i społeczeństwo informacyjne . . . . . . . . . . . 168

Rozdział VI. Zróżnicowanie społeczne a zróżnicowanie kulturowe . . . 1761. Koncepcje teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1772. Procesy przyczyniające się do autonomizacji cech społecznych

i cech kulturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1843. Style życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1914. Podkultury, nowoplemiona, sekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1965. Poziomy kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Rozdział VII. Ocena i porównywanie kultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2091. Powszechność porównywania kultur i ich ocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2102. Etnocentryzm i relatywizm kulturowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2133. Kryteria ocen i porównywania kultur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2194. Problem wielokulturowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Rozdział VIII. Dynamika kultury i życia społeczno-kulturowego . . . . . . 2321. Problem statyki i dynamiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2332. Teoria konwergencji i teoria dyfuzji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2363. Czynniki sprzyjające zmianie społeczno-kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 2434. Inne przejawy dynamiki życia społeczno-kulturowego . . . . . . . . . . . . . . . 2515. Skutki zmian społeczno-kulturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2556. Czynniki stałości i oporu wobec zmian społeczno-kulturowych . . . . . . . . 260

Rozdział IX. Zagadnienia socjologii sztuki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2671. Sztuka jako zjawisko społeczno-kulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2682. System artystyczny i jego składniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2713. Tworzenie, obieg, obecność i odbiór sztuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2764. Społeczne funkcje sztuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Rozdział X. System społeczno-kulturowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3021. Myślenie systemowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3032. Budowa i cechy systemów społeczno-kulturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 3093. Po co ludziom kultura? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Spis fotografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358

7

WPROWADZENIE

Socjologia kultury jest przedmiotem wykładanym na większości studiów socjologicznych na uniwersytetach i w uczelniach niepublicznych. Bywa także wykładana na innych kierunkach studiów – na przykład na kulturoznawstwie, antropologii, pedagogice, dziennikarstwie, marketingu, a nawet na kierunkach artystycznych. W większości przypadków wykłady socjologii kultury mają cha-rakter kursowy, niezależnie od rozmaitych propozycji wykładów monograficz-nych dotyczących różnych tematów z zakresu socjologii kultury.

W niniejszym podręczniku omówione zostały liczne treści związane z sze-roko rozumianym życiem społeczno-kulturowym, ich aspekty teoretyczne i empiryczne. Wspomina się tu o tym dlatego, że przy takim panoramicznym ujęciu żaden temat cząstkowy nie może być omówiony z precyzją, na jaką zasługiwałby – szczególnie w oczach specjalisty. Taka jest jednak specyfika podręcznika, który – z natury rzeczy – nie może być właśnie nazbyt specyficzny i szczegółowy. Pozostaje nam jednak mieć nadzieję, że wykład nie stracił przy tym na precyzji.

Przy okazji kilka słów na temat jego formy. W trakcie przygotowywania pod-ręcznika odbierałem liczne sugestie, by przygotować wykład relatywnie łatwy w odbiorze: bez nadmiaru przypisów, skomplikowanych wywodów, zawiłych pojęć. Argumentem miał być fakt, iż prawdopodobnie korzystać z niego będą zarówno studenci studiujący na poziomie magisterskim, jak też studenci na po-ziomie licencjackim. Sugerowano, że czytelnikami tego podręcznika mogą być również pracownicy instytucji kultury, a nawet twórcy. Uznałem te argumenty za uzasadnione, dlatego nie precyzowałem moich wyobrażeń dotyczących poten-cjalnych czytelników, mając zrozumiałą nadzieję dotarcia do jak najliczniejsze-go ich grona.

Tym samym Socjologia kultury nie zyskała (może na szczęście) żadnej ka-nonicznej postaci. Nie została tu zaprezentowana kumulacja dorobku socjolo-gicznej wiedzy o kulturze ani kumulacja wyników badań opartych na tych sa-mych lub choćby porównywalnych metodach i z użyciem podobnych narzędzi badawczych – choćby dlatego, że takich badań jest wciąż za mało.

Dyskusyjny jest więc zapewne dobór treści podręcznika i ich układ. Z natury rzeczy podręcznik jest w dużym stopniu oparty na dorobku wielu autorów, któ-rych zasług nie sposób zawsze przywołać ani tym bardziej udokumentować. Jednak jest on także w pewnym stopniu propozycją autorską, w której skądinąd niemało jest sugestii hipotetycznych i propozycji teoretyczno-metodologicznych

8

WP

RO

WA

DZE

NIE – koncepcyjnych i pojęciowych – przy pewnym niedostatku przywołań empirycz-

nych. Jestem przekonany, że inni autorzy niektóre zagadnienia pominęliby, do-dając w zamian inne, że wiele zagadnień naświetliliby inaczej, że powoływaliby się na odmienne przykłady z literatury. No cóż – pisanie jest zawsze pewnym ryzykiem, którego i tutaj nie można było uniknąć. Mam jednak nadzieję, że ni-niejsza propozycja znajdzie akceptację czytelników, a przede wszystkim spełni swój zasadniczy cel – ułatwi przygotowanie się do egzaminów i zaliczeń oraz zainspiruje do przygotowywania prac dyplomowych (choćby poprzez wskazów-ki bibliograficzne). Co ważniejsze, mam też nadzieję, że podręcznik ten pomo-że w zrozumieniu funkcjonowania kultury, jej związków z życiem społecznym i człowieczeństwem.

Towarzyszące wykładowi fotografie mają kilka funkcji do spełnienia. Po pierwsze, mają ilustrować wywód wszędzie tam, gdzie było to tylko możliwe. Po drugie, mają zawierać pewne aspekty poznawcze właściwe „socjologii wi-zualnej”. Po trzecie, mają inspirować odbiorcę do snucia dalszych skojarzeń. Natomiast teksty znajdujące się w ramkach są odniesieniami empirycznymi, mogą zainspirować czytelnika do własnych rozważań, mogą być też swoistą przerwą w lekturze zasadniczego tekstu. Pytania podsumowujące każdy roz-dział umożliwiają uczącym się sprawdzenie swojej wiedzy.

Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie