GLOSARIUSZGLOSARIUSZTERMINOLOGIITERMINOLOGII

FOTOCHEMICZNEJFOTOCHEMICZNEJ

GLOSARIUSZTERMINOLOGII

FOTOCHEMICZNEJ

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello skiego

T umaczenie i opracowanie naukowe

Jan NajbarAndrzej M. Turek

Publikacja sfi nansowana ze środków Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego

Recenzentprof. dr hab. Mirosław Handke

Projekt okładkiMarcin KośkaWykonanie rysunkówŁukasz Witek

Tytuł oryginału: Glossary of Terms Used in Photochemistry, 3rd Edition (IUPAC Recommendations 2006)© International Union of Pure and Applied Chemistry, Organic and Biomolecular

Chemistry Division, Subcommittee of PhotochemistryPrepared for publication by S.E. BraslavskyMax-Planck-Institut für Bioanorganische Chemie, Postfach 10 13 65, 45413 Mülheim an der Ruhr, GermanyPure Appl. Chem., Vol. 79, No. 3, pp. 293–465, 2007.

© Copyright by IUPAC & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2014 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3615-0

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj.plKonto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Spis treści

Wstęp do wydania polskiego ........................................................................... 7Wstęp do wydania trzeciego ............................................................................ 9

Uwagi dotyczące wskazania nowych terminów i/lub terminów przeredagowanych ............................................................................... 11

Uwagi dotyczące jednostek ....................................................................... 11Uwagi dotyczące symboli ......................................................................... 11Uwagi dotyczące związku pomiędzy wielkościami spektralnymi,

radiometrycznymi i fotonowymi .......................................................... 12Alfabetyczna lista terminów i defi nicji ........................................................... 13Wielkości, symbole i terminy używane w Glosariuszu ................................... 215Komentarze ...................................................................................................... 231Literatura .......................................................................................................... 237Słownik polsko-angielski Glosariusza 2007 ................................................... 247Słownik angielsko-polski Glosariusza 2007 ................................................... 265

Wstęp do wydania polskiego

Niniejsze tłumaczenie Glosariusza terminologii fotochemicznej oparto na artykule Glossary of Terms Used in Photochemistry, 3rd Edition, IUPAC Recom-mendations 2006 przygotowanym do druku przez S.E. Braslavsky i opubliko-wanym w „Pure Appl. Chem.” 79, ss. 293–465 (2007). Wcześniejsze polskie tłumaczenie angielskiego wydania Glossary of Terms Used in Photochemistry, 2nd Edition, IUPAC Recommendations 1996, opracowanego przez J.W. Verhoe-vena i opublikowanego w „Pure Appl. Chem.” 68, ss. 2223–2286 (1996), zostało przygotowane do druku pod redakcją prof. dra hab. Stefana Paszyca z Uniwersy-tetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tłumaczenie to ukazało się w formie książkowej jako Glosariusz terminów stosowanych w fotochemii, BETAGRAF P.U.H., Poznań 2005. Kolejne opracowania glosariuszy różnią się od poprzed-nich uwzględnieniem dodatkowych haseł, przeredagowaniem tych opracowa-nych wcześniej, a także rozszerzeniem niektórych terminów. W obecnym tłuma-czeniu uwzględniliśmy także trzy hasła, które opracowano w ostatnim polskim wydaniu z 2005 roku. Podczas redakcji nowego wydania w ostatecznym sfor-mułowaniu niektórych haseł korzystaliśmy z pomocy: prof. dra hab. Zbigniewa R. Grabowskiego, prof. dr hab. Anny Grabowskiej, prof. dra hab. Jacka Waluka, dra hab. Jerzego Karpiuka, dra Marcina Turowskiego i dra Arkadiusza Listkow-skiego z Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz prof. dra hab. Piotra Petelenza, dra hab. Marka Maca, dra Piotra Milarta, dra Pawła Kozyry i dra Grzegorza Mazura z Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiel-lońskiego w Krakowie.

Podczas tłumaczenia okazało się, że niektóre – nieliczne zresztą – defi ni-cje zawierają usterki albo niejasne lub niezręczne sformułowania. Konieczne zmiany w takich hasłach, zamieszczonych pierwotnie w „Pure Appl. Chem.” 79, ss. 293–465 (2007), zaznaczono w tekście jako uzupełnienie tłumaczenia (uzup. tłum.). Przy opracowaniu obecnej wersji bardzo pomocny okazał się Glo-sariusz terminów stosowanych w fotochemii wydany przez BETAGRAF P.U.H., Poznań 2005. W opublikowanych uprzednio glosariuszach ważnymi pozycjami bibliografi cznymi były pierwsze i drugie wydanie CRC Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology z roku 1996 i 2004. W roku 2012 ukazało się trzecie dwutomowe wydanie tego obszernego zbioru przeglądowych artykułów naukowych. Uwzględniliśmy je w obecnym wydaniu.

8

Na ręce Dziekana Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. dr hab. Grażyny Stochel, składamy podziękowania za sfi nansowanie aktualnej edycji Glosariusza terminologii fotochemicznej.

Przyłączamy się do poprzedniej propozycji zawartej w drugim wydaniu Glo-sariusza z roku 2005 i proponujemy wprowadzenie haseł obecnego wydania do Internetu.

Jan Najbar, Andrzej M. Turek

Wstęp do wydania trzeciego

Pierwsze wydanie Glosariusza terminów stosowanych w fotochemii (zwane-go w skrócie Glosariuszem) przygotowane przez S.E. Braslavsky i K.N. Houka w Komisji Fotochemii Oddziału Chemii Organicznej IUPAC (ang. Commission of Photochemistry of the IUPAC Organic Chemistry Division) zostało opubliko-wane w roku 1988 [1] i dołączone do Handbook of Organic Photochemistry [2] oraz do Photochromism: Molecules and Systems [3].

W drugim wydaniu Glosariusza przygotowanym przez Jana Verhoevena i opublikowanym w 1996 roku [4] skorygowano drobne błędy, które pojawiły się w pierwszym wydaniu i rozszerzono Glosariusz o terminy związane z proce-sami fotoindukowanego przeniesienia elektronu.

Odtąd większość czasopism z dziedziny fotochemii i fotobiologii przyjęła Glosariusz jako wzorzec. Towarzystwa fotochemiczne umieściły elektroniczną wersję Glosariusza na swoich stronach internetowych.

Obecne trzecie wydanie zawiera poprawniejsze sformułowania i wzbogaca Glosariusz o nowe terminy dotyczące fotochemicznych reakcji organicznych, anizotropii molekularnej, wykorzystania spolaryzowanego promieniowania nadfi oletowego, widzialnego lub z zakresu podczerwieni; nieliniowych technik optycznych i obliczeń właściwości wzbudzonych indywiduów chemicznych.

W porównaniu z poprzednim wydaniem w obecnej wersji Glosariusza do-konano pewnych zmian terminów dotyczących energii promieniowania, tak aby były one w pełni zgodne z nazewnictwem o akceptacji międzynarodowej.

Dodano adresy do wielu stron w Internecie, zawierających wielkości po-trzebne w pracy fotochemików i naukowców korzystających z narzędzi i metod fotochemii.

Spodziewamy się, że Glosariusz będzie w dalszym ciągu służył jako źródło terminów i symboli zazwyczaj stosowanych w fotochemii, przyczyniając się do utrwalenia właściwych defi nicji i wyeliminowania terminów nieadekwatnych.

Podkomisja Fotochemii Oddziału Chemii Organicznej i Biomolekularnej IUPAC (ang. Subcommittee on Photochemistry of the IUPAC Organic and Bio-molecular Chemistry Division) podkreśla, że obecna kompilacja terminów nie ma na celu narzucenia określeń lub reguł, które utrudniłyby swobodę wyboru właściwej terminologii. Fotochemia jest interdyscyplinarną dziedziną nauki, która oprócz chemii obejmuje tak różne dziedziny, jak technologia laserowa, nanotechnologia, spektroskopia, nauka o polimerach, fi zyka ciała stałego, me-dycyna i inne. Dlatego też w niektórych sytuacjach, aby uzyskać kompromis,

10

konieczne było uwzględnienie alternatywnych defi nicji używanych w innych dziedzinach nauki.

Należy podkreślić, że obecna wersja Glosariusza nie ma na celu zastąpienia podręczników i opracowań dotyczących różnych, złożonych zagadnień zwią-zanych z fotochemią. Jako ogólne kryteria uwzględnienia terminu przyjęto: (i) częste korzystanie z danego terminu obecnie i we wcześniejszych publika-cjach i (ii) niejednoznaczności lub wątpliwości co do jego stosowania.

Terminy uporządkowano w kolejności alfabetycznej. Zastosowano się do zaleceń Komisji Fizycznej Chemii Organicznej IUPAC (ang. IUPAC Physical Organic Chemistry Commission) odnośnie do wyróżnień druku: słowa kursy-wą wskazują na odniesienia w obrębie Glosariusza, termin ujęty w cudzysłów oznacza, że w Glosariuszu nie jest on defi niowany (zob. Glossary of Terms Used in Physical Organic Chemistry [5]). Ponadto podkreślenie słowa zaznacza jego istotność dla omawianej defi nicji. W przypadku częstego stosowania synonimów danego terminu w następnej linii po zalecanym terminie („terminie głównym”) podaje się normalnym drukiem odpowiedni synonim lub synonimy, a w kolej-nym wierszu jego defi nicję oraz ewentualne Uwagi. Synonimy uwzględniono także oddzielnie w przypisanych im alfabetycznie miejscach z adnotacją „Patrz (termin główny)”. Adnotacja „Patrz (termin)” może oznaczać, że dany termin jest używany w innej defi nicji lub w uwagach do tej defi nicji. Adnotacja „Patrz także (termin)” dotyczy terminu pokrewnego.

Należy się spodziewać, że wiele z podanych tutaj defi nicji ulegnie zmianie. Prosimy o sugestie, które pozwolą nam ten Glosariusz poprawić i uaktualnić. Mamy nadzieję, że w przyszłości będzie go można doprecyzować.

Terminy odnoszące się do fi zycznej chemii organicznej zdefi niowano w [5]. W Glosariuszu sprawdzono ich wewnętrzną zgodność. Terminy odnoszące się do teoretycznej chemii organicznej zaczerpnięto z [6]. Terminy o akcepta-cji międzynarodowej zostały wzięte z [7–9]. Zob. także [10]. Terminy i kon-wencje elektrochemiczne przyjęto według [11]. Ponadto korzystano z innych źródeł: Recommended Standards for Reporting Photochemical Data [12], The Vocabulary of Photochemistry [13], Optical Radiation Physics and Illumina-ting Engineering: Quantities, Symbols and Units of Radiation Physics [14] oraz Photochemical Technology [15]. Kilka zestawień danych często używanych w fotochemii można znaleźć w [16]. Terminy dotyczące laserów i laserowych metod analitycznych zostały omówione w [17], terminy odnoszące się do me-tod fototermalnych i fotoakustycznych w [18], a związane z fotochromizmem w [19]. Podano przywołania do oryginalnych publikacji w przypadku nazw re-akcji i równań, a w niektórych przypadkach do monografi i. Podane odnośniki mają służyć tylko jako wskazówki ogólne.

Alfabetyczna lista terminów i defi nicji

A

absorbancja (dziesiętna A lub napierowska Ae) * absorbance (linear A or napierian Ae)

Logarytm dziesiętny (absorpcja liniowa) ze spektralnej mocy promieniowania padającego, 0Pλ , podzielonej przez spektralną moc promieniowania przepusz-czonego, Pλ :

0( ) log log ( )

PA T

Pλ

λλ λ

⎛ ⎞= = −⎜ ⎟⎝ ⎠

gdzie T (λ) jest transmitancją (wewnętrzną) przy określonej długości fali. Terminów ekstynkcja i gęstość optyczna nie powinno się już więcej używać. Gdy używa się logarytmów naturalnych, absorbancja napierowska jest loga-

rytmem przy podstawie e ze spektralnej mocy promieniowania padającego, 0Pλ , podzielonej przez spektralną moc promieniowania przechodzącego, Pλ :

0

e ( ) ln ln ( ).P

A TPλ

λλ λ

⎛ ⎞= = −⎜ ⎟⎝ ⎠

Zakłada się przy tym, że całe padające promieniowanie nadfi oletowe, wi-dzialne lub podczerwone jest albo przepuszczane, albo absorbowane, a jego od-bicie i rozproszenie można zaniedbać. Gdy takiego założenia nie można uczy-nić, należy używać określenia atenuancja.

Uwaga 1: A jest w praktyce logarytmem przy podstawie 10 ze spektralnej mocy promieniowania nadfi oletowego, widzialnego lub podczerwo-nego przechodzącego przez próbkę odniesienia, podzielonej przez spektralną moc promieniowania przechodzącego przez próbkę bada-ną, obie wielkości mierzone w jednakowych kuwetach.

Uwaga 2: O ile nie zaznaczono inaczej, A podaje się najczęściej dla warstwy o grubości 1 cm.

Uwaga 3: Dawniej przy defi niowaniu A zamiast przyjętej obecnie spektralnej mocy promieniowania, Pλ , [7], stosowano (spektralne) natężenie promieniowania, Iλ .

Uwaga 4: Symbol długości fali jako dolny indeks przy P oraz w nawiasach przy T i A można opuścić. Długość fali należy wszakże zaznaczyć, gdy podaje się zależną od niej wartość konkretnej wielkości pomia-rowej.

Uwaga 5: Wielkość A jest równoważna wewnętrznej gęstości optycznej, przy czym nie zaleca się dalszego stosowania tego terminu.

16

Patrz także: absorptancja, atenuancja, głębokość penetracji, molowy współ-czynnik absorpcji, prawo Lamberta, prawo Lamberta-Beera, przepuszczalność wewnętrzna, zaabsorbowana część światła (padającego), wewnętrzna transmi-tancja, współczynnik absorpcji.

absorbowana (spektralna) gęstość mocy promieniowania * absorbed (spec-tral) radiant power density

Spektralna energia promieniowania zaabsorbowana w określonym przedziale czasu (spektralna moc promieniowania, Pλ ) w objętości V układu. Jednostką w układzie SI jest W m-4, powszechnie używaną jednostką jest W cm-3 nm-1.

Uwaga: Defi niuje ją wyrażenie 0 ( )[1 10 ]AP

V

λλ

−− , gdzie A(λ) jest absorbancją

dla długości fali λ, a indeks górny 0 (zero) wskazuje na moc promie-niowania padającego.

absorbowana (spektralna) gęstość strumienia fotonowego * absorbed (spec-tral) photon fl ux density

Liczba fotonów promieniowania o określonej długości fali w określonym prze-dziale czasu (spektralny strumień fotonowy, wyrażony liczbowo, p,q λ lub według innej miary ilości fotonów (mola lub jego równoważnika – einsteina) ,p,nq λ ) za-absorbowanych w objętości V układu. Jednostką w układzie SI jest s–1 m–4; jed-nostką powszechnie używaną jest s–1 cm–3 nm–1; albo według miary chemicznej mol s–1 m–4; natomiast jednostką powszechnie używaną jest einstein s–1 cm–3 nm–1.

Uwaga 1: Defi niują ją wyrażenia 0 ( )p, [1 10 ]Aq

V

λλ

−− oraz

0 ( ),p, [1 10 ]A

nqV

λλ

−− odpo-

wiednio dla miary liczbowej i miary molowej, A(λ) jest absorbancją dla długości fali λ, a indeks górny 0 odnosi się do fotonów padają-cych na układ.

Uwaga 2: Podczas obliczania różniczkowej wydajności kwantowej zaabsor-bowana (spektralna) gęstość strumienia fotonowego (według miary liczbowej lub molowej) występuje w mianowniku, natomiast w licz-niku wyrażenia występuje odpowiednio liczbowa szybkość zmian dC/dt, lub molowa szybkość zmian stężenia dc/dt.

absorpcja (promieniowania elektromagnetycznego) * absorption (of electro-magnetic radiation)

Przekazanie energii pola promieniowania elektromagnetycznego do materiału lub indywiduum molekularnego.

LITERATURA

[1] S.E. Braslavsky, K.N. Houk. Pure Appl. Chem. 60, 1055 (1988). [2] J.C. Scaiano (Edytor). Handbook of Organic Photochemistry, Vol. 2,

CRC Press, Boca Raton (1989). [3] H. Dürr, H. Bouas-Laurent (Edytorzy). Photochromism: Molecules and

Systems, Elsevier Science (1990) i Wydanie 2 (2003) (zawiera pierwszą wersję Glosariusza [1]).

[4] J. Verhoeven. Pure Appl. Chem. 68, 2223 (1996); <http://www.iupac.org/publications/pac/1996/pdf/6812x2223.pdf>.

[5] (a) V. Gold. Pure Appl. Chem. 55, 1281 (1983); patrz także (b) P. Müller. Pure Appl. Chem. 66, 1077 (1994); <http://www.chem.qmul.ac.uk/iupac/gtpoc/>.

[6] (a) V. I. Minkin. Pure Appl. Chem. 71, 1919 (1999); patrz także (b) V.I. Minkin. <http://www.iupac.org/reports/1999/7110minkin/>.

[7] IUPAC. Quantities, Units and Symbols in Physical Chemistry, Wydanie 2, Przygotowane do publikacji przez I. Mills, T. Cvitas, K. Homann, N. Kallay, K. Kuchitsu. Blackwell Science, Oxford (1993); http://www.iupac.org/publications/books/gbook.

[8] ISO 31–6:1992(E). Handbook on Quantities and Units, Part 6: Light and Related Electromagnetic Radiations, International Organization for Stan-dardization (ISO), Geneva, Switzerland (1992).

[9] International Lighting Vocabulary, International Commission on Illumi-nation, Geneva, Switzerland (1987).

[10] W.H. Melhuish. Pure Appl. Chem. 56, 231 (1984).[11] A.J. Bard, R. Parsons, J. Jordan. Standard Potentials in Aqueous Solu-

tion, IUPAC Recommendations, Marcel Dekker, New York (1985).[12] A.A. Lamola, M.S. Wrighton. Pure Appl. Chem. 56, 939 (1984).[13] J.N. Pitts Jr., F. Wilkinson, G.S. Hammond. Adv. Photochem. 1, 1 (1963).[14] DIN (Deutsches Institut fur Normüng) F.R.G., 5031 (1982). [15] A.M. Braun, M.-T. Maurette, E. Oliveros. Photochemical Technology,

John Wiley, Chichester (1991).

238

[16] Dane o indywiduach przejściowych i linki do stronic zestawień i kwestio-nariuszy wyszukiwań: <http://www.rcdc.nd.edu/browse_compil.html#browse_access>.

[17] D.S. Moore, T. Vo-Dinh, N.H. Velthorst, B. Schrader. Laser-Based Molecular Spectroscopy for Chemical Analysis. Laser Fundamentals, <http://www.iupac.org/reports/V/spectro/partXV.pdf>.

[18] M. Terazima, N. Hirota, S.E. Braslavsky, A. Mandelis, S. Bialkowski, G.J. Diebold, R.J.D. Miller, D. Fournier, R.A. Palmers, A. Tam. Pure Appl. Chem. 76, 1083 (2004); <http://www.iupac.org/publications/pac/2004/pdf/7606x1083.pdf>.

[19] H. Bouas-Laurent, H. Dürr. Pure Appl. Chem. 73, 639 (2001); <http://www.iupac.org/publications/pac/2001/pdf/7304x0639.pdf>.

[20] ] IUPAC. Compendium of Chemical Terminology, Wydanie 2 (Gold Book). Compiled by A.D. McNaught and A.Wilkinson. Blackwell Scientifi c Publications, Oxford (1997). Skorygowana wersja XML on-line: http://goldbook.iupac.org (2006-) utworzona przez M. Nic, J. Jirat, B. Kosata; uaktualnienia zestawione przez A. Jenkins.

[21 J. Michl, V. Bonačić-Koutecký. Electronic Aspects of Organic Photo-chemistry, John Wiley, NewYork (1990).

[22] G.J. Kavarnos. Fundamentals of Photoinduced Electron Transfer, VCH, New York (1993).

[23] H.J. Kuhn, S. E. Braslavsky, R. Schmidt. Chemical Actinometry, Tech-nical Report. Pure Appl. Chem. 76, 2105 (2004), <http://www.iupac.org/publications/pac/2004/pdf/7612x2105.pdf>.

[24] N. Kornblum, R.T. Swiger, G.W. Earl, H.W. Pinnick, F.W. Stuchal. J. Am. Chem. Soc. 92, 5513 (1970).

[25] D.E. Somers, P.F. Devlin, S.A. Kay. Science 282, 1488 (1998). [26] Y. Miyamoto, A. Sancar. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 95, 6097 (1998).[27] B. Valeur. Molecular Fluorescence. Principles and Applications, Wiley-

VCH, Weinheim (2002).[28] R. Bonneau, J. Wirz, A.D. Zuberbühler. Pure Appl. Chem. 69, 979 (1997);

<http://www.iupac.org/reports/1997/6905bonneau/index.html>. [29] N. Boens, L.D. Janssens, F.C. De Schryver. Biophys. Chem. 33, 77 (1989). [30] J.M. Beechem, E. Gratton, M. Ameloot, J.R. Knutson, L. Brand. w: Top-

ics in Fluorescence Spectroscopy, Vol. 2: Principles, J.R. Lakowicz (Edy-tor), Rozdz. 5, Plenum, New York (1991).

[31] J. Michl, E.W. Thulstrup. Spectroscopy with Polarized Light, VCH, New York (1986).

[32] W.J. Spillane. w: Isotopes in Organic Chemistry, Vol. 4, E. Buncel, C.C. Lee (Edytorzy), Elsevier, Amsterdam, 51, 51 (1978).

239

[33] A.D. Konstantinov, N.J. Bunce. J. Photochem. Photobiol., A 125, 63 (1999).

[34] P. Klán, R. Růžička, D. Heger, J. Literák, P. Kulhánek, A. Loupy. Photo-chem. Photobiol. Sci. 1, 1012 (2002).

[35] R.A. Rossi. w: Molecular and Supramolecular Photochemistry, Vol. 12: Synthetic Organic Photochemistry, A.G. Griesbeck, J. Mattay (Edy-torzy), s. 495, Marcel Dekker, New York (2005).

[36] J. Cornelisse. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobi-ology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), Rozdz. 20, ss. 250–265, CRC Press, Boca Raton (1994).

[37] A. Faljoni, M. Haun, M.E. Hoffmann, R. Meneghini, N. Durán, G. Cilen-to. Biochem. Biophys. Res. Commun. 80, 490 (1978).

[38] P. Debye. Polar Molecules, The Chem. Catalogue Co., New York (1929). [39] F. Perrin. J. Phys. Radium 7, 390 (1926). [40] (a) J.M. Warman, M.P. de Haas, A. Hummel. Chem. Phys. Lett. 22, 480

(1973); (b) P.P. Infelta, M. P. de Haas, J.M. Warman. Radiat. Phys. Chem. 10, 353 (1977); (c) J.M. Warman, M.P. de Haas, G. Dicker, F.C. Groze-ma, J. Piris, M.G. Debije. Chem. Mater. 16, 4600 (2004).

[41] W. H. Powell. Pure Appl. Chem. 65, 1357 (1993); <http://www.iupac.org/publications/pac/1993/pdf/6506x1357.pdf>.

[42] S. Mukamel. Principles of Nonlinear Optical Spectroscopy, Oxford Uni-versity Press, New York (1995).

[43] J.R. Lakowicz. Fluorescence and Phosphorescence, Wydanie 2, Kluwer/Plenum, New York (1999).

[44] A. Einstein. Ann. Phys. 17, 132 (1905), przekład na j. angielski: A.B. Arons, M.B. Peppard. Am. J. Phys. 33, 367 (1965).

[45] T. Förster. w: The Exciplex, M. Gordon, W. R. Ware (Edytorzy), Aca-demic Press, New York (1975).

[46] R.A. Marcus. J. Chem. Phys. 24, 966 (1956). [47] (a) J.G. Kirkwood. J. Chem. Phys. 2, 351 (1934); (b) C.J.F. Böttcher.

Theory of Electrical Polarization, s. 145, Elsevier, Amsterdam (1973). [48] P. Wardman. J. Phys. Chem. Ref. Data 18, 1637 (1989); <http://www.

rcdc.nd.edu/compilations/Red/Intro_Red.htm>. [49] M.S. Platz. Photochem. Photobiol. 65, 193 (1997) oraz następne artykuły

w ramach Symposium in Print: “Photoaffi nity Labeling”. [50] A.G. Griesbeck, U.J. Meierhenrich. Angew. Chem., Int. Ed. 41, 3147

(2002).[51] H. Rau. Chem. Rev. 83, 535 (1983).[52] J. Sivaguru, A. Natarajan, L.S. Kaanumalle, J. Shailaja, S. Uppili, A. Joy,

V. Ramamurthy. Acc. Chem. Res. 36, 509 (2003).

240

[53] K.C.W. Chong, J. Sivaguru, T. Shichi, Y. Yoshimi, V. Ramamurthy, J.R. Scheffer. J. Am. Chem. Soc. 124, 2858 (2002).

[54] Y. Inoue. Chem. Rev. 92, 741 (1992).[55] M. Olivucci. Strona sieciowa dotycząca obliczeniowej fotochemii orga-

nicznej, <http://ccmaol1.chim.unisi.it/index.html>. [56] D. Mangion, M. Frizzle, D.R. Arnold, T.S. Cameron. Synthesis-Stuttgart

8, 1215 (2001).[57] D. Mangion, D.R. Arnold. Acc. Chem. Res. 35, 297 (2002).[58] M. Fagnoni, M. Mella, A. Albini. J. Am. Chem. Soc. 117, 7877 (1995).

[59] D. Mangion, D.R. Arnold. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, Wydanie 2, W.M. Horspool, F. Lenci (Edytorzy), Rozdz. 40, CRC Press, Boca Raton (2004).

[60] W. Adam, C. Sahin. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photo-biology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), Rozdz. 75, ss. 937–953, CRC Press, Boca Raton (1994).

[61] H. Dürr, A.-M. Abdel-Wahab. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), Rozdz. 76, ss. 954–983, CRC Press, Boca Raton (1994).

[62] Y. Inoue, T. Wada, S. Asaoka, H. Sato, J.-P. Pete. Chem. Commun. 251 (2000).

[63] Y. Inoue, V. Ramamurthy (Edytorzy). Chiral Photochemistry, Vol. 11: Molecular and Supramolecular Photochemistry, Marcel Dekker, New York (2001).

[64] M. Oelgemöller, J.O. Bunte, J. Mattay. w: Molecular and Supramo-lecular Photochemistry, Vol. 12: Synthetic Organic Photochemistry, A.G. Griesbeck, J. Mattay (Edytorzy), ss. 269–297, Marcel Dekker, New York (2005).

[65] G.B. Jones, K.C. Russell. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, Wydanie 2, W.M. Horspool, F. Lenci (Edytorzy), Rozdz. 29, CRC Press, Boca Raton (2004).

[66] P. Wagner. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, Wydanie 2, W.M. Horspool, F. Lenci (Edytorzy), Rozdz. 58, CRC Press, Boca Raton (2004).

[67] (a) J.R. Scheffer, J. Trotter, A.D. Gundmundsdottir. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), ss. 607–617, CRC Press, Boca Raton (1994); (b) J. Mat-tay. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), ss. 618–633, CRC Press, Boca Raton (1994); (c) A.C. Weedon. w: Handbook of Organic Photochemistry and Photobiology, W.M. Horspool, P.-S. Song (Edytorzy), ss. 634–651, CRC

Słownik polsko-angielski Glosariusza 2007

absorbancja (dziesiętna A lub napierowska Ae) absorbance (linear A or napierian Ae)absorbowana (spektralna) gęstość mocy promieniowania absorbed (spectral) radiant power densityabsorbowana (spektralna) gęstość strumienia fotonowego absorbed (spectral) photon fl ux densityabsorpcja (promieniowania elektromagnetycznego) absorption (of electromagnetic radiation)absorpcja wielofotonowa multiphoton absorptionabsorpcja z przeniesieniem ładunku (absorpcja CT) charge-transfer (CT) absorption absorpcyjność absorptivityabsorptancja, a absorptance, a adiabatyczna reakcja fotochemiczna adiabatic photoreactionadiabatyczne przeniesienie elektronu adiabatic electron transferADMR ADMRakceptor eliminowany sacrifi cial acceptorakcja laserowa lasingaktyniczny actinicaktynizm actinismaktynometr actinometeraktywacja entrainmentanaliza globalna global analysisanihilacja annihilationanihilacja singlet-singlet singlet-singlet annihilationanihilacja tryplet-tryplet triplet-triplet annihilationanizotropia anisotropyanizotropia czasowo-rozdzielcza, r(t) time-resolved anisotropy, r(t)anizotropia emisji emission anisotropyanizotropia fl uorescencji fl uorescence anisotropyanizotropia fosforescencji phosphorescence anisotropyanizotropia luminescencji luminescence anisotropyaromatyczna fotosubstytucja nukleofi lowa nucleophilic aromatic photosubstitutionatenuancja (osłabienie), D attenuance, Dauksochrom auxochrome

barwnik laserowy laser dyebarwność utajona colourabilitybioluminescencja bioluminescencebipolarony bipolaronsbirodnik biradicalbirodnikoid biradicaloidbliska para jonowa intimate ion pairbliźniacza para jonowa geminate ion pairbliźniacza para rodnikowa geminate radical pair

248

całka z nakładania się widm spectral overlap integralchemicznie indukowana dynamiczna polaryzacja

elektronowa (CIDEP)chemically induced dynamic electron

polarization (CIDEP)chemicznie indukowana dynamiczna polaryzacja jądrowa

(CIDNP)chemically induced dynamic nuclear pola-

rization (CIDNP)chemicznie inicjowana luminescencja towarzysząca

wymianie elektronów (CIEEL)chemically initiated electron exchange

luminescence (CIEEL)chemiluminescencja chemiluminescencechemiluminescencja generowana elektrochemicznie (ECL) electrogenerated chemiluminescence (ECL)chromofor chromophoreCIDEP CIDEP CIDNP CIDNPCIEEL CIEELciemna fotochemia (fotochemia bez światła) dark photochemistry (photochemistry

without light)ciemna reakcja dark reactionCT CTCW CW cykl (reakcji fotochromowej) cycle (of a photochromic reaction)cykl Förstera Förster cycleczas koherencji coherence timeczas korelacji rotacyjnej, τc lub θ rotational correlation time, τc or θczas półtrwania produktu przejściowego, τ1/2 half-life, τ1/2 of a transient entityczas półtrwania układu fotochromowego, T1/2 half-life, T1/2 of a photochromic systemczas relaksacji rotacyjnej, ρ rotational relaxation time, ρczas zaniku decay timeczas życia fl uorescencji fl uorescence lifetimeczas życia fosforescencji phosphorescence lifetimeczas życia, τ lifetime, τczasowo-rozdzielcze przewodnictwo mikrofalowe

(TRMC)time-resolved microwave conductivity

(TRMC)cząsteczki fl uksyjne fl uxional moleculesczęstość, v lub ω frequency, v or ωczułość spektralna, S(λ) spectral sensitivity, S(λ)czynnik absorpcyjny absorption factorczynnik aktynometryczny actinometric factorczynnik Francka-Condona Franck-Condon factorczynnik orientacyjny orientation factor

DAS DASdawka dosedawka UV UV doseDEDMR DEDMRdepolaryzacja stężeniowa concentration depolarizationdezaktywacja deactivationdezaktywacja bezpromienista (zanik) radiationless deactivation (decay)DFDMR DFDMRdiabatyczna reakcja fotochemiczna diabatic photoreactiondiabatyczne przeniesienie elektronu diabatic electron transfer

249

diagram korelacyjny correlation diagramdiagram stanów state diagramdichroizm dichroismdichroizm kołowy (CD) circular dichroism (CD)dichroizm liniowy (LD) linear dichroism (LD)dichroizm zredukowany reduced dichroismdioda emitująca światło (LED) light-emitting diode (LED)dioda laserowa laser diodedioda organiczna emitująca światło (OLED) organic light-emitting diode (OLED)dirodnik diradicaldirodnikoid diradicaloiddługość fali, λ wavelength, λdługość koherencji coherence lengthdonor eliminowany sacrifi cial donordystorsja Peierlsa Peierls distortion

echo fotonowe photon echoefekt ciężkiego atomu heavy atom effectefekt elektrochromowy electrochromic effectefekt fi ltru wewnętrznego inner fi lter effectefekt fotoakustyczny photoacoustic effectefekt fotodynamiczny photodynamic effectefekt fotoelektryczny photoelectrical effectefekt fotorefrakcyjny photorefractive effectefekt fototermiczny photothermal effectefekt hiperchromowy hyperchromic effectefekt hipochromowy hypochromic effectefekt Jahna-Tellera Jahn-Teller effectefekt Rennera-Tellera Renner-Teller effectefekt Starka Stark effectefekt Zeemana Zeeman effectefekt zewnętrznego ciężkiego atomu external heavy atom effectefektywność effectivenessegzytancja exitanceegzytancja fotonowa, Mp photon exitance, Mpegzytancja promienista, M radiant exitance, Meinstein einsteinekscymer excimerekscypleks exciplexekscyton excitonekscyton swobodny free excitonekscyton zlokalizowany localized excitoneksterpleks exterplexekstynkcja extinctionelektrochemiluminescencja electrochemiluminescenceelektrocyklizacja electrocyclizationelektrofotografi a electrophotography

250

elektroluminescencja electroluminescenceelektronowy moment przejścia electronic transition momentelektronowy współczynnik transmisji, κET electronic transmission factor, κETelektrostrykcja electrostrictioneliminacja alfa, eliminacja α alpha-elimination, α-eliminationemisja (światła) emission (of light)emisja fotonowa właściwa specifi c photon emissionemisja ICT ICT emissionemisja spontaniczna spontaneous emissionemisja TICT TICT emissionemisja wymuszona stimulated emissionemisyjność emissivityemitancja fotonowa photon emittanceemitancja promienista radiant emittanceemitancja, e emittance, eenergia korelacji correlation energyenergia promienista, Q radiant energy, Qenergia przerwy międzypasmowej, Eg bandgap energy, Egenergia reorganizacji (w procesie przeniesienia elektronu) reorganization energy (in electron transfer)entalpia swobodna fotoindukiwanego przeniesienia

elektronuGibbs energy of photoinduced electron

transferESCA ESCAetykietowanie fotopowinowactwa (PAL) photoaffi nity labeling (PAL)

femtochemia femtochemistryfi ltr dichroiczny dichroic fi lterfi ltr interferencyjny interference fi lterfi ltr neutralny (szary) neutral-density fi lterfi ltr odcinający cut-off fi lterfi ltr optyczny fi lter (optical)fi ltr osłabiający attenuance fi lterfi ltr pasmowo-przepustowy bandpass fi lterfi ltr przepuszczający cut-on fi lterfl uencja energii promieniowania, Fo, Ho radiant energy fl uence, Fo, Ho

fl uencja fotonowa, Hp,o, Fp,o photon fl uence, Hp,o, Fp,o

fl uencja, Fo, Ho fl uence, Fo, Hofl uorescencja fl uorescencefl uorescencja opóźniona delayed fl uorescencefl uorescencja opóźniona aktywowana termicznie thermally activated delayed fl uorescencefl uorescencja rezonansowa resonance fl uorescencefl uorescencyjne rezonansowe przekazywanie energii fl uorescence resonance energy transferfl uorofor fl uorophorefl uorogeniczny fl uorogenicfl uorymetria czasowo-rozdzielcza time-resolved fl uorometryfl uorymetria fazowo-modulacyjna phase-modulation fl uorometryfl uorymetria w domenie częstości frequency-domain fl uorometryfonon phononfosforescencja phosphorescence

Słownik angielsko-polski Glosariusza 2007

n – π* state stan n – π*π – π* state stan π – π*n π* transition przejście n π*n σ* transition przejście n σ*π π* transition przejście π π*π σ* transition przejście π σ*σ σ* transition przejście σ σ*

absorbance (linear A or napierian Ae) absorbancja (dziesiętna A lub napierowska Ae)absorbed (spectral) photon fl ux density absorbowana (spektralna) gęstość strumienia

fotonowego absorbed (spectral) radiant power density absorbowana (spektralna) gęstość mocy

promieniowaniaabsorptance, a absorptancja, aabsorption (of electromagnetic radiation) absorpcja (promieniowania elektromagnetycznego)absorption coeffi cient (linear decadic a or linear

napierian α)współczynnik absorpcji (dziesiętny a lub

napierowski α)absorption cross-section (σ) przekrój czynny na absorpcję (σ)absorption factor czynnik absorpcyjnyabsorption spectrum widmo absorpcjiabsorptivity absorpcyjnośćactinic aktynicznyactinism aktynizm actinometer aktynometractinometric factor czynnik aktynometrycznyaction spectrum widmo działaniaacyl shift (1,2-, 1,3-, photo chemical) fotoprzegrupowanie (1,2-, 1,3- acylowe)adiabatic electron transfer adiabatyczne przeniesienie elektronuadiabatic photoreaction adiabatyczna reakcja fotochemicznaADMR ADMRalkene photocycloaddition fotocykloaddycja alkenualkene photodimerization fotodimeryzacja alkenualkene photoisomerization fotoizomeryzacja alkenualkene photorearangement fotoprzegrupowanie alkenualpha-cleavage, α-cleavage rozszczepienie alfaalpha-elimination, α-elimination eliminacja alfa, eliminacja α AM 0 sunlight promieniowanie słoneczne pozaatmosferyczne, AM 0AM 1 sunlight promieniowanie słoneczne zenitalne, AM 1amalgam lamp lampa amalgamatowa

266

anisotropy anizotropiaannihilation anihilacjaantimony-xenon lamp (arc) lampa (łukowa) antymonowo-ksenonowa anti-Stokes shift przesunięcie antystokesowskieapparent lifetime pozorny czas życiaargon ion laser laser argonowo-jonowyaromatic photocycloaddition, photocycloaddition

(aromatic)fotocykloaddycja aromatyczna

asymmetric photochemistry fotochemia asymetrycznaattenuance fi lter fi ltr osłabiającyattenuance, D atenuancja (osłabienie), D auxochrome auksochromavoided crossing (of potential-energy surfaces) wzbronione krzyżowanie (powierzchni energii

potencjalnych) aza-di-π-methane rearrangement przegrupowanie aza-di-π-metanowe

back electron-transfer powrotne przeniesienie elektronubandgap energy, Eg energia przerwy międzypasmowej, Egbandpass fi lter fi ltr pasmowo-przepustowyBarton reaction reakcja Bartonabathochromic shift (effect) przesuniecie batochromowe (efekt batochromowy)Beer-Lambert law prawo Beera-LambertaBeer-Lambert law (or Beer-Lambert-Bouguer

law)prawo Lamberta-Beera (prawo Bouguera-

-Lamberta-Beera)bicycle rearrangement przegrupowanie perymetrycznebicycle-pedal (BP) mechanism mechanizm pedałów rowerowych (BP)bioluminescence bioluminescencjabiphotonic excitation wzbudzenie bifotonowebiphotonic process proces bifotonowybipolarons bipolaronybiradical birodnikbiradicaloid birodnikoid bleaching wybielanieblue shift przesunięcie ku fi oletowiBorn-Oppenheimer approximation przybliżenie Borna-Oppenheimerabranching plane płaszczyzna rozgałęzieńBrewster angle, θB kąt Brewstera, θBbrightness jasnośćbrightness (of a laser dye) jasność (barwnika laserowego)

cadmium-helium laser laser kadmowo-helowycaged compound związek wnękowycavity dumping wyprowadzanie impulsu z wnękicharge hopping przeskokowy transport ładunkucharge recombination rekombinacja ładunków charge separation separacja ładunkówcharge shift przesunięcie ładunkucharge-transfer (CT) absorption absorpcja z przeniesieniem ładunku (absorpcja CT)charge-transfer (CT) complex kompleks z przeniesieniem ładunku (kompleks CT)

267

charge-transfer (CT) state stan z przeniesieniem ładunku (stan CT)charge-transfer (CT) transition przejście z przeniesieniem ładunku (przejście CT) charge-transfer transition to solvent (CTTS) przejście z przeniesieniem ładunku do

rozpuszczalnika (przejście CTTS)chemical laser laser chemicznychemically induced dynamic electron

polarization (CIDEP)chemicznie indukowana dynamiczna polaryzacja

elektronowa (CIDEP)chemically induced dynamic nuclear polarization

(CIDNP)chemicznie indukowana dynamiczna polaryzacja

jądrowa (CIDNP)chemically initiated electron exchange

luminescence (CIEEL)chemicznie inicjowana luminescencja towarzysząca

wymianie elektronów (CIEEL)chemiexcitation wzbudzenie chemicznechemiluminescence chemiluminescencjachromophore chromoforCIDEP CIDEP CIDNP CIDNPCIEEL CIEELcircular dichroism (CD) dichroizm kołowy (CD)cis/trans photoisomerization fotoizomeryzacja cis/transCO2 laser laser CO2coherence length długość koherencji coherence time czas koherencjicoherent radiation promieniowanie spójne (koherentne) collision complex kompleks kolizyjnycolor scale skala barwcolourability barwność utajonaComplete Active Space Self-Consistent Field

(CASSCF)metoda pola samouzgodnionego w pełnej

przestrzeni aktywnej (CASSCF)Complete Active Space self-consistent fi eld

Second-order Perturbation Theory (CASPT2)metoda pola samouzgodnionego w pełnej

przestrzeni aktywnej z poprawkami teorii zaburzeń rzędu drugiego (CASPT2)

computational photochemistry fotochemia obliczeniowaconcentration depolarization depolaryzacja stężeniowaconduction band pasmo przewodnictwaconfi guration konfi guracjaconfi guration interaction (CI) mieszanie konfi guracji (CI)conical intersection przecięcie stożkowecontact ion pair kontaktowa para jonowacontinuous wave (CW) laser laser o akcji ciągłej (CW)conversion cross-section przekrój czynny na konwersjęconversion spectrum widmo konwersjicopper vapour laser laser na parach miedzicorrelation diagram diagram korelacyjnycorrelation energy energia korelacjicritical quenching radius, R0 krytyczny promień wygaszania, R0crystal fi eld splitting rozszczepienie w polu krystalicznymcrystal photochemistry fotochemia kryształówCT CT current yield wydajność prądowacut-off fi lter fi ltr odcinający

268

cut-on fi lter fi ltr przepuszczającyCW CW cycle (of a photochromic reaction) cykl (reakcji fotochromowej)

dark photochemistry (photochemistry without light)

ciemna fotochemia (fotochemia bez światła)

dark reaction ciemna reakcjaDAS DASDauben-Salem-Turro rules reguły Daubena-Salema-TurroDavydov splitting (factor-group splitting) rozszczepienie Dawydowa de Mayo reaction reakcja de Mayodeactivation dezaktywacjadecay associated spectra (DAS) widma powiązane z zanikami (DAS)decay time czas zanikuDEDMR DEDMRdegree of (polarization) anisotropy stopień anizotropii (polaryzacji)delayed fl uorescence fl uorescencja opóźnionadelayed luminescence luminescencja opóźnionadepth of penetration (of ultraviolet, visible, or

infrared radiation)głębokość wnikania (promieniowania

nadfi oletowego, widzialnego lub podczerwonego)Dexter excitation transfer (electron exchange

excitation transfer)mechanizm Dextera przekazywania energii

wzbudzenia (poprzez elektronowe oddziaływania wymienne)

DFDMR DFDMRdi-π- methane rearrangement przegrupowanie di-π-metanowedi-π- silane rearrangement przegrupowanie di-π-silanowediabatic electron transfer diabatyczne przeniesienie elektronudiabatic photoreaction diabatyczna reakcja fotochemiczna dichroic fi lter fi ltr dichroicznydichroic mirror zwierciadło dichroicznedichroic ratio stopień dichroizmudichroism dichroizmdielectric constant stała dielektrycznadifferential quantum yield różniczkowa wydajność kwantowadiode laser laser diodowydipolar mechanism (of energy transfer) mechanizm dipolowy (przekazywania energii) dipole-dipole excitation transfer przekazywanie energii wzbudzenia poprzez

oddziaływanie dipol-dipol diradical dirodnikdiradicaloid dirodnikoid dose dawkadoublet state stan dubletowydownconversion konwersja z obniżeniem częstościdriving force siła napędowadriving force (for electron transfer) siła napędowa (reakcji przeniesienia elektronu)Drude-Nernst equation (for electrostriction) równanie Drudego-Nernsta (dla elektrostrykcji)dual fl uorescence (of systems or molecular

species)podwójna fl uorescencja (układów lub indywiduów

molekularnych) dual mode photochromism fotochromizm dwumodowy

269

dye laser laser barwnikowydynamic quenching wygaszanie dynamiczne

E/Z photoisomerization fotoizomeryzacja E/Zeffectiveness efektywnośćeffi ciency (of a step), η sprawność (etapu), ηeffi ciency spectrum widmo sprawnościeinstein einsteinelectrochemiluminescence elektrochemiluminescencjaelectrochromic effect efekt elektrochromowyelectrocyclization elektrocyklizacjaelectrogenerated chemiluminescence (ECL) chemiluminescencja generowana elektrochemicznie

(ECL)electroluminescence elektroluminescencjaelectron back-transfer odwrotne przeniesienie elektronuelectron correlation korelacja elektronowa electron exchange excitation transfer przekazywanie energii wzbudzenia poprzez

elektronowe oddziaływania wymienneelectron transfer przeniesienie elektronuelectronic confi guration konfi guracja elektronowaelectronic energy hopping przeskokowa migracja wzbudzenia elektronowegoelectronic energy migration migracja wzbudzenia elektronowego electronic transition moment elektronowy moment przejściaelectronic transmission factor, κET elektronowy współczynnik transmisji, κETelectronically excited state stan elektronowo wzbudzony electron-transfer photosensitization fotosensybilizacja z przeniesieniem elektronuelectrophotography elektrofotografi aelectrostriction elektrostrykcjaEl-Sayed rules reguły El-Sayedaemission (of light) emisja (światła)emission anisotropy anizotropia emisjiemission spectrum widmo emisyjneemissivity emisyjnośćemittance, e emitancja, eencounter complex kompleks spotkaniowyenergy hypersurface hiperpowierzchnia energii energy migration migracja energiienergy pooling kumulacja energiienergy storage effi ciency, η sprawność magazynowania energii, ηenergy transfer przekazywanie energiienergy transfer plot wykres przekazywania energiienhancer (of emission) wzmacniacz (emisji)entrainment aktywacjaESCA ESCA excimer ekscymerexcimer lamp lampa ekscymerowaexcimer laser laser ekscymerowyexciplex ekscypleksexcitation spectrum widmo wzbudzenia

270

excitation transfer przekazywanie wzbudzeniaexcited state stan wzbudzonyexciton ekscytonexitance egzytancjaexposure naświetlenieexternal heavy atom effect efekt zewnętrznego ciężkiego atomuexternal quantum effi ciency zewnętrzna sprawność kwantowaexterplex eksterpleksextinction ekstynkcjaextinction coeffi cient współczynnik ekstynkcji

f value wartość ffactor group splitting rozszczepienie w grupie ilorazowejfatigue (of a photochromic system) zużycie (układu fotochromowego)femotochemistry femtochemiaFermi level, EF poziom Fermiego, EFfi lter (optical) fi ltr optycznyfl ash photolysis fotoliza błyskowafl uence rate, Eo natężenie fl uencji, Eo

fl uence, Fo, Ho fl uencja, Fo, Hofl uorescence fl uorescencjafl uorescence anisotropy anizotropia fl uorescencjifl uorescence lifetime czas życia fl uorescencjifl uorescence polarization polaryzacja fl uorescencjifl uorescence resonance energy transfer fl uorescencyjne rezonansowe przekazywanie energiifl uorescence spectrum widmo fl uorescencjifl uorogenic fl uorogeniczny fl uorophore fl uoroforfl uxional molecules cząsteczki fl uksyjneFörster cycle cykl FörsteraFörster radius promień krytyczny FörsteraFörster-resonance-energy transfer (FRET) mechanizm Förstera przekazywania energii

wzbudzenia (FRET) Fourier-transform spectrometer spektrometr fourierowskiFourier-transform spectroscopy spektroskopia fourierowskafraction of light absorbed, f zaabsorbowana część światła, fFranck-Condon factor czynnik Francka-CondonaFranck-Condon principle zasada Francka-CondonaFranck-Condon state stan Francka-Condonafree electron laser laser na swobodnych elektronachfree exciton ekscyton swobodnyfree-radical photosubstitution fotosubstytucja wolnorodnikowafree-running laser laser o generacji swobodnejfrequency doubling podwajanie częstościfrequency, v or ω częstość, v lub ωfrequency-domain fl uorometry fl uorymetria w domenie częstościFRET FRET fundamental emission anisotropy podstawowa anizotropia emisjiFWHM FWHM

RedaktorDorota Węgierska

KorektaMałgorzata Szul

Skład i łamanieKatarzyna Mróz-Jaskuła

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-663-23-81, tel./fax 12-663-23-83