Dorota Michalska

Sprawozdanie

Pierre Bourdieu- Reguły sztuki

RÓŻNICA pomiędzy Flaubertem a pisarzami realistycznymi

Wprawdzie na chomiku istnieje już niejedno sprawozdanie z zajęć o Bourdieu oraz Flaubercie, ale chyba w żadnym z nich nie został rozwinięty wątek różnicy między postawą/stylem Flauberta a pozostałymi pisarzami realistycznymi wywodzącymi się z kręgów bohemy francuskiej. Ponieważ sama zaproponowałam na zajęciach jakieś wstępne rozróżnienie chciałabym teraz pociągnąć moje rozważania i doprecyzować myśli.

Po pierwsze- różni ich stosunek do doświadczenia.

Realiści rozumieją literaturę jako obszar świadectwa, jako przestrzeń doświadczenia. Żądają bezpośredniości, czego najlepszym dowodem jest jedno z głównych haseł realizmu: literatura jako zwierciadło. Kieruje nimi pragnienie zapisania rzeczywistości w piśmie.

Wszystko to jest absolutnie obce Flaubertowi. Autor Madame Bovary postrzega literaturę nie jako zwierciadło, ale jako przestrzeń. Jest świadomy faktu, że zapisanie doświadczenia w literaturze jest nieosiągalne, że jakakolwiek praca mediacji- a już pismo szczególnie- zawsze oddala podmiot od przedmiotu. Żądanie bezpośredniości jest więc niemożliwe.

Po drugie- różni ich stosunek do literatury.

Realiści tworzą literaturę „naiwną”- zapatrzoną w Obecność. Wierzą w procesy referencji: każde signifiant ma ostatecznie odsyłać do jakiegoś zewnętrznego signifiè. Medium jest postrzegane jako przezroczyste.

Flaubert to przede wszystkim świadomość medium: tylko ono jest dostępne podmiotowi. Literatura oddala od obecności i doświadczenia. W wypadku Flauberta indywidualność zostaje zdobyta kosztem spontaniczności. Asceza stylu funkcjonuje niczym rygorystyczna via negativa w drodze do upragnionej indywidualności. Jednocześnie od samego początku jest ona równoznaczna z odcięciem się od życiodajnego doświadczenia zakotwiczonego w obecności.

U Flauberta życie jest rozumiane wyłącznie jako proces indywidualizacji w literaturze. Jest dosłownie „praktykowaniem stylu”. Praktyki te jednak wiążą się z procesami samo-wymazywania autora: dlatego w wypadku Flauberta- zarówno biorąc pod uwagę jego tryb życia jak i sposób pisania- możemy chyba mówić o „śmierci autora”. Każda bowiem korekta wymazuje podmiot. ( Oczywiście w tym kontekście nie sposób nie wspomnieć o Thomasie Bernhardzie i jego ostatniej przetłumaczonej na polski książce „Korekta”).

Wnioski

Cytując Agatę Bielik-Robson ( „Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia”): „Wynika stąd jasno, ze wola życia w sztuce i wola życia w życiu nie są i już nigdy nie będą tym samym.”

Bez procesów sublimacji, morderczych praktyk stylu nie ma sztuki wysokiej. Realistom zbyt łatwo wydawało się, ze ich twórczość będzie równie żywa i indywidualna co ich konkretne i niepowtarzalne życie we francuskiej bohemie. Ich naiwne pragnienie „zapisania” własnego doświadczenia w literaturze doprowadziło ich do porażki. Styl życia nie jest nigdy równoznaczny ze stylem pisania.

Widzimy więc na przykładzie Flauberta, że literatura pozostaje przestrzenią starcia, w której podmiot walczy z wymazującymi go siłami/prawami samej literatury. Rezygnacja z własnej witalności, doświadczenia oraz pragnienia okazuje się niezbędnym warunkiem umożliwiającym wejście w obszar kultury.