Geneza bursztynu bałtyckiego (sukcynitu)

W bursztynie bałtyckim znajdowane są liczne drobne rośliny i zwierzęta, które pogrążyły się ponad czterdzieści milionów lat temu w płynnej żywicy obficie

wydzielanej przez bursztynodajne drzewa iglaste. A las, w którym rosły uważa się za mieszany sosnowo-dębowy.

Rzeki płynące przez obszary tych lasów przenosiły naciekowe formy żywicy oraz całe pnie drzew z żywicą zgromadzoną w szczelinach wewnątrz pnia.

Żywiczny materiał ulegał stopniowym przemianom, których rezultatem są obecnie znajdowane bryłki bursztynu.

Zwierzęta z tego okresu zostały dobrze poznane dzięki inkluzjom w bursztynie. Dotychczas oznaczono ponad 2600 gatunków stawonogów, owadów, i pajęczaków

Również kręgowce w różny sposób zapisały swoją obecność w bursztynie.

Złoża bursztynu

Żywica drzew iglastych sprzed co najmniej 40 milionów lat transportowana była przez rzeki z terenów dzisiejszej Skandynawii i osadzona w delcie gdańskiej na

północnym brzegu ówczesnego morza eoceńskiego w tak zwanej niebieskiej ziemi

Bursztyn, został osadzony także wzdłuż południowego brzegu tego samego morza eoceńskiego w delcie Parczewa, i dalej na wschód w delcie Klesowa

Ukrainie. Wystawa zapoznaje nas również z bursztynem zwanym saksońskim. W Niemczech w kopalni węgli brunatnych Goitsche bursztyn odkryto w 1974 roku.

W epoce lodowej bursztyn przeniesiony został transportem lodowcowym, rzeczno lodowcowym bądź rzecznym na znaczne odległości między innymi na

obszar Polski, Białorusi, Litwy, Łotwy i Niemiec. Współczesne i dawne (kopalne) plaże Morza Bałtyckiego – sprzed kilku tysięcy lat – są ostatnim etapem

wędrówki bursztynu. Dziś najmłodsze holoceńskie nagromadzenia eksploatowane są wzdłuż polskiego wybrzeża.

Bałtyk – zbieranie bursztynu na plaży w okolicy Mikoszewa w 2005 roku. Fot. E. Popkiewicz

Odmiany bursztynu bałtyckiego

W grupie odmian pierwotnych zależnych od struktury wewnętrznej wyróżnia się: (1) bursztyn przezroczysty, (2) bursztyn przeświecający, (3) bursztyn

nieprzezroczysty żółty, (4) bursztyn nieprzezroczysty biały. W bursztynie białym struktura wewnętrzna ma charakter piany stałej. Barwa bursztynu jest

porównywana do kredy a struktura nawet do wyraźnie porowatej kości; miejscami barwa bywa niebieskawa.

Osobną grupę odmian pierwotnych stanowi bursztyn zanieczyszczony substancją organiczną i wiórkami drewna. Odmiany te noszą nazwę "ziemnych". Pierwotne odmiany bursztynu nie są jego cechą stałą; pod wpływem powietrza, światła, zmian wilgotności i temperatury, zmieniają swe barwy i przechodzą w

odmiany wtórne. Zmieniają się nie tylko barwy, ale i struktury, na powierzchniach tworzą się warstwy "kory" lub "kożuszka". Najsilniejszy stopień zwietrzenia

wykazują bryłki bursztynu, które długo pozostawały w ziemi powyżej powierzchni wód gruntowych.

Ozdoby bursztynowe i techniki ich obróbki

Ozdoby charakterystyczne tylko dla określonego okresu mają znaczenie przewodnie np: paciorki guzkowate i w kształcie podwójnego toporka dla neolitu,

paciorki typu „basońskiego” i paciorki – zawieszki ósemkowate dla okresu wpływów rzymskich. Obok istnieje cała grupa ozdób np: paciorki krążkowate,

które stanowią formy nie typowe ani dla wydzielanych okresów ani regionów. We wczesnym średniowieczu znajomość bursztynu początkowo była niewielka i

ograniczona obszarem naturalnego występowania surowca. Warsztat bursztyniarski bywał połączony z warsztatem rogowniczym. Wrócono do obróbki

ręcznej, później do wyrobu paciorków zaczęto używać tokarki.Jedną z cech ozdób pradziejowych, poza specyficznymi ozdobami dla każdej z epok, jest brak poleru. Ozdoby te nigdy nie były tak błyszczące, jak doskonale

wypolerowane wyroby współczesne całkowicie pozbawione śladów szlifu.Dawne ozdoby stanowią ważną i ciekawą inspirację dla dzisiejszych

bursztynników.

Bursztyn w sztuce ludowej – Leczenie bursztynem

W okresie regresu w XIX i w pierwszej połowie XX wieku polska sztuka bursztynnicza nie zanikła. Tradycje bursztynnictwa przetrwały w niepowtarzalnej

twórczości ludowej Kaszubów i Kurpiów.Trudno wyznaczyć granicę między wszechwładną rolą amuletu, a jego rolą

ochrony zdrowia, z której wzięły swój początek ludowe praktyki lekarskie. Wiara w leczniczą moc bursztynu oparta na praktyce wcześnie zaczęła egzystować

równolegle z magią i wobec braku fachowych studiów nad tą dziedziną niezmiennie trwa do dziś.

Inne rodzaje żywic kopalnych na świecie

W złożach sukcynitu z reguły występują w niewielkiej ilości (2-3%), inne W złożach sukcynitu z reguły występują w niewielkiej ilości (2-3%), inne tak zwane żywice towarzyszące takie, jak gedanit, bekeryt, stantienit, tak zwane żywice towarzyszące takie, jak gedanit, bekeryt, stantienit, glessyt, gedano-sukcynit, goitschyt, zygburgit i tak zwany czarny glessyt, gedano-sukcynit, goitschyt, zygburgit i tak zwany czarny bursztyn. Powstanie ich wiąże się z innymi gatunkami drzew (także bursztyn. Powstanie ich wiąże się z innymi gatunkami drzew (także liściastymi), albo z warunkami geochemicznymi w jakich przebywały.liściastymi), albo z warunkami geochemicznymi w jakich przebywały.Po raz pierwszy w Muzeum Ziemi pokazujemy także, inne niż bursztyn Po raz pierwszy w Muzeum Ziemi pokazujemy także, inne niż bursztyn bałtycki, czasem bardzo rzadkie rodzaje żywic kopalnych z kolekcji bałtycki, czasem bardzo rzadkie rodzaje żywic kopalnych z kolekcji gromadzonej do badań od 1975 roku. Na świecie znanych jest więcej niż gromadzonej do badań od 1975 roku. Na świecie znanych jest więcej niż 100 takich żywic. Najwcześniej poznane to: symetyt, rumenit, birmit, 100 takich żywic. Najwcześniej poznane to: symetyt, rumenit, birmit, ajkait, walchowit, bursztyn dominikański. Wprawdzie tylko niektóre z nich ajkait, walchowit, bursztyn dominikański. Wprawdzie tylko niektóre z nich mogą być przedmiotem obróbki ze względu na twardość i stopień mogą być przedmiotem obróbki ze względu na twardość i stopień zwięzłości, wszystkie są przedmiotem kolekcjonerstwa badaczy i zwięzłości, wszystkie są przedmiotem kolekcjonerstwa badaczy i hobbistów.hobbistów.