Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy

8/16/2019 Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy

1/4

Collectanea Theologica

56 (1986) fasc, III

ks.

NORBERT MENDECKI, W I E D E Ń

FILISTYNI, ARAMEJCZYCY

r KANANEJCZYCY

W DRUGIEJ P O Ł O W I E

DRUGIBGQ

T Y S I Ą C L E C l PRZED

CHR.

Po upadku

p a ń s t w a

Hetytów na p r z e ł o m i e XIII i XII wieku

i w y g a ś n i ę c i u hegemonii

Egiptu, w

Palestynie z a i s t n i a ł a dogodna

sytuacja

do

powstania

w

tym rejonie nowych p o t ę g Z okazji sko

rzystali

F ilistyni i

Aramejczycy.

F ilistyni 1 przybyli do

Palestyny

z

obszaru

Morza Egejskiego.

O

ich

pochodzeniu

nie

wiemy

nic

konkretnego.

W e d ł u g

Starego

Testamentu

przybyli

Filistyni z

wy

spy Kaphthor,

tj. z

Krety

(egipska

nazwa Kft jw

w

p r z y b l i ż e -

niu Keftiu) i s t ą d t e ż s ą

nazwani

Kaftorytami 2. Historyczne

i archeologiczne dokumenty w s k a z u j ą na obszar kulturowy Wysp

Egejskich i zachodniej z ę ś i Azji Mniejszej. Nie znaczy

to

ż e Fi

listyni

pochodzili

z tych okolic, bo mogli tutaj d ł u ż s z y czas jedynie

z a t r z y m a ć

s i ę 3.

Nie jest t e ż r z e c z ą

p e w n ą

ich

pochodzenie z Pól

wyspu

B a ł k a ń s k i e g o 4.

Pierwsza wzmianka J

F ilistynach

pochodzi z r. 1177 przed Chr.

= ósmy rok panowania Ramzesa

III).

Faraon Ramzes III

p o d b i ł

Filistynów

i

niejakich Tkl

(pisane

Tkr

w

o b r ę b i e

p a l e s t y ń s k i m

(Syria?,

W y b r z e ż e Fenickie?,

pólnocna- Palestyna?).

Tkl osiedlili s i ę

na W y b r z e ż u

Fenickim

a ż

do

góry Karmel, F ilistyni z a ś na p o ł u -

dniowym obszarze

w y b r z e ż a

p o m i ę d z y

Nahr

el-Oga a Wadi

Gazze 5.

1

Nazwa

egipska

Plst,

pisana

Prst,

akkadyjska

Paiastu,

Pilistu,

hebraj

ska Pelisztim,

por.

H. D

o n n e r,

Geschichte des Volkes

Israel

und serner

Naclibarn: in

Grundzii.gen,

cz.

I, Gottingen 1984, 42;

por. t e ż A.

v a n

den

B o r n M. We i p P e r

t, art. Philister,

w: H. H a a g,

Bioei-Lexikoti

Einsiedeln 2 1968,

1379-1382,

szczeg. 1379.

2

Por. Rdz 10,14;

Pwt

2,23; Am 9,7; Jr 47,4; 1 Krn 1,12; por.

1 Sm

30,14; SD 2,5; Ez 25,16, w e d ł u g H. D o n n e r, dz cyt., 42. Gwardia przy

boczna

Dawida z ł o ż o n a z Filistynów nazwana jest Kreti i Pleti

albo

Keretyci

i Peletyci (u Wujka Cereci i

Feleci)

w: 1 Krl 1,38.44; 2

Sm

8,18; 15,18;

20,7.23; 1 Krn 18,17,

por.

L. P io t r ow i c z art.

Filistyni,

w: E. ą r o w -

s k i

PEB,

I, P o z n a ń 1959,

386-387,

szczeg. 386.

8

L. P

i

o

t

r o

w

i

c z,

dz

cut.;

386

4 Por.

R. H e r b i g,

PhiZister

und Dorier, 3DI 55 (1940) 58-89;

M.-L.

-

H. E r l e n m e y e r, Philister und

Kreter,

Or 29 (1960) 121-150; 30 (1961)

269-293; 33 (1964) 199-237;

F. B

o r

k, Philistiiisch.e

Nameti und Vokabeln,

AfO

13 (1940)

226-230.

5 Por.

A. A l t,

Agyptische

Tempel in

Paliistina und

die Landnahme

der

Philister

(1944), KS 1,216-230; B. H

r o u

d

a, Die

Einwanderung

der

Philister in Paliistina, Vorderasiatische Archaologie, Fs

A. Moortgat

(1964)

126-135.


2/4

44

ks. NORBERT

MENDECKI

Osiedlenie s i ę

Filistynów

w tym

rejonie

n a l e ż y w i ą z a ć z poli-

t y k ą

faraonów, b r o n i ą c y c h s i ę przeciwko ludom morza . O d t ą d

Filistyni

mieli s t a n o w i ć bastion, b r o n i ą c y d o s t ę p u do Egiptu, tzn.

byli niejako k o l o n i ą w o j s k o w ą Egipcjan. Na

u w a g ę z a s ł u g u j e

fakt,

ż e

na

obszarze, na

którym

osiedlili

s i ę

Filistyni,

nie

b y ł o

od

p o ł o w y

drugiego t y s i ą c l e c i a ż a d n y c h

silnych

m i a s t p a ń s t w kananejskich.

Te

ren

ten

(tzw. egipskie dobra królewskie)

p o d l e g a ł

b e z p o ś r e d n i e m u

z a r z ą d o w i egipskiemu (np. Gaza, Askalon i inne)

6. Tutaj

w i ę c osie-

dlili

s i ę

Filistyni

t w o r z ą c

f e d e r a c j ę

p i ę c i u

miast: Gaza, Askalon

(Askalom), Asdod, Ekron i

Gath.

C h o c i a ż

Filistyni

ograniczyli s i ę tylko do tego regionu Palesty

ny,

próbowali

p o d b i ć inne

tereny,

np.

ś r o d k o w ą

c z ę ś ć Palestyny.

Filistyni

u w a ż a l i siebie za

spadkobierców

egipskiej hegemonii nad

P a l e s t y n ą

nawet

wtedy,

kiedy

Egipt

u t r a c i ł

w p ł y w y

w

tym

rejo

nie i nie b y ł w stanie z o r g a n i z o w a ć nowych wypraw. Roszczenia

Filistynów, d z i a ł a j ą c y c h niejako z

ramienia

Egiptu , d o t y c z y ł y

r ó w n i e ż ś r o d k o w e j górzystej c z ę ś c i

Palestyny. Tutaj

napotykali

Filistyni

jednak na

opór

innych grup n a r o d o w o ś c i o w y c h d ą ż ą c y c h

podobnie

jak

Filistyni, do

hegemonii nad

P a l e s t y n ą . Grupy te

okre

ś l a m y

j e d n ą

w s p ó l n ą

n a z w ą Aramejczycy.

Pierwsza wzmianka o

Aramejczykach

(Aramu) pochodzi z cza-

sów Tiglat

Pilezara I (1115-1076)

7.

Dawny p o g l ą d

jakoby

Ara

mejczycy

p r z y w ę d r o w a l i do Palestyny z p ó ł n o c n o w s c h o d n i e j c z ę -

ś c i Pustyni

Arabskiej, u t r a c i ł

na

znaczeniu. Dzisiaj przyjmuje

s i ę

na

o g ó ł ż e pojawienie

s i ę

Aramejczyków ma z w i ą z e k

z

w ę r ó w ą

ludów, z m i e n i a j ą c y c h dotychczasowe granice p a ń s t w . Nie wyklucza

s i ę

jednak

m o ż l i w o ś c i ż e j a k i e ś grupy

nomadów

p r z y b y ł y do

Pa

lestyny ze stepów czy z obszarów pustynnych

8.

Aramejczycy nie

stanowili homogennej

grupy,

a w ich

s k ł a d w c h o d z i ł y n a s t ę p u j ą c e

narody: Amonici, Moabici, Edomici

oraz

plemiona, z

których

'wy-

r ó s ł

p ó ź n i e j s z y

Izrael,

o s i a d ł e

na zachód od

Jordanu.

Plemiona

te

z o s t a ł y

z a g r o ż o n e

przez

f a l ę

f i l i s t y ń s k ą w d z i e r a j ą c ą s i ę w g ł ą b

górzystego

obszaru Palestyny.

Z walk p o m i ę d z y

Filistynami

a

ple

mionami

izraelskimi

w y r o s ł o nowe p a ń s t w o .

Kanarrejska

l u d n o ś ć Palestyny

w

drugiej

p o ł o w i e drugiego

ty-

s i ą c l e c i a

przed

Chr. nie

s t a n o w i ł a

jednolitej grupy.

Rdz 15,19-21

wymienia

oprócz

Kananejczyków

jeszcze Kenitów, Kenizytów, Kad

monitów, Hetytów,

Peryzzytów,

Refaitów, Amorytów, Girgaszy-

tów i Jebusytów. W mieszaninie

narodów

d o m i n o w a ł jednak ele-

ment

semicki

9.

H

o

nn

r,

dz. cut. 42.

7 J. W o 1s k i, art,

Aramajczycy

w: E. D ą b r o w s k i PEB I, dz cyt.

84-85, szczeg, 84.

8

H. D

o n n

er,

dz. cut. 43.

9 J. Wo 1s k i, art. Kananejczycy w: E. D ą b r o

ws

k i PEB I, dz.

cyt.

641.


3/4

5

ILISTYNI, ARAMEJCZYCY I KANANEJCZYCY

C h a r a k t e r y s t y c z n ą

c e c h ą

Kananejczyków jest ich

kultura mie j -

ska, która p o c z ą t k a m i s i ę g a czasów

chalkolitu

(4 t y s i ą c l e c i e przed

ChL).

Owa kultura

miejska

p r z e ż y w a okres

rozkwitu w

czasach

b r ą z u

ś r e d n i b r ą z 2000-1600 przed

Chr., p ó ź n y b r ą z

1600-1200

przed

Chr.).

Na równinach

p a l e s t y ń s k i c h

z n a j d o w a ł

s i ę

c a ł y

sze

reg m i a s t - p a ń s t w

kananejskich.

Do równin

tych n a l e ż ą : Równina

W y b r z e ż a

zatoka Akko, Równina Megiddo, zatoka Betszean,

Rów

nina. Górnego Jordanu oraz

równina na

wschód od Jordanu 10.

Zachodnia c z ę ś ć kraju, l e ż ą c e g o

na

zachód

od

Jordanu,

pokry

ta J3csami

b y ł a

s ł a b o

zaludniona.

W i ę k s z e miasta p a l e s t y ń s k i e sta

n o w i ł y centra polityczne. o k ó ł nich s k u p i a ł y s i ę mniejsze miejsco

w o ś c i tzw. miasta-córki = r z y l e g ł e

miasta)

i

wioski

(por. Lb

21,25.32;

Joz

15,45;

Sdz

11,26 i

inne).

Owe kananejskie m i a s t a - p a ń s t w a m i a ł y s t r u k t u r ę monarchicz

n ą Na czele s t a ł monarcha,

w y w o d z ą y s i ę

z arystokracji, w nie

których wypadkach w c h o d z i ł w s k ł a d dynastii. \V egipskich do

kumentach monarcha ten nazwany jest: "wielki z...", w tekstach

z Alalah, Amarna i

Ugaryt

-

m ę ż c z y z n a

z...",

ponadto

w

tekstach

z Amarna

t a k ż e

"szef, burmistrz", w Starym Testamencie c z ę s t o

"król" (Joz 8,1; 9,1; 10,1; 11,1 i inne) 11.

D boku monarchy s t a ł a arystokracja miejska,

nazwana

w tek

stach

z

Alalah

"szefowie,

magistrat",

w

listach

z

Amarna

-

"pa

now.e miasta", w Starym Testamencie r ó w n i e ż - "panowie, mia

sta." (Jaz 24,11;

Sdz

9,2; 1 Sm 23,11 i inne) oraz "starsi" Pwt 19,12;

Joz 9.11;

Sdz

8,14 i inne} ",

Oprócz

m i a s t - p a ń s t w

r z ą d z o n y c h przez monarchów, spotykamy

niekiedy m i a s t a - p a ń s t w a r z ą d z o n e przez

a r y s t o k r a c j ę .

Dla

przy

k ł a d u : Sychem (Sdz 9),

Sukkot

i Penuel (Sdz 8,5-9), Gibeon (Joz 9).

Miejska

kultura

Kananejczyków

p o z o s t a ł a

na d ł u g o w

p a m i ę c i

Izraela

(por.

p ó ź n y

tekst

deuteronomicki

Pwt

19,1 n),

g d y ż

wywie

r a ł a

ona jeszcze przez d ł u g i czas w p ł y w na ż y c i e

polityczno-gospo

darcze i religijne Izraelitów.

DIE

PHILISTER,

DIE ARAMAER

UND

DIE

KAN

AANXER

IN DER ZWEITEN HALFTE DES

2. JAHRTAUSENDS V. CHR.

Nach dem

Untergang

des

Hettiterreiches

im 13.112. Jahrhundert v. Chr.

und

r.ach

dem Erloschen der

agyptischen Hegemonie entstand in Palastina

eine

Situation, die

die

Bildung

neuer

Machte

begiin.stigte.

Diese giinstige

Si

tuation

niitzten die Philister und clie

Aramaer, Die Philister kamen aus dem

Mittelmeerraum nach Palastina und

wurden in

der Kiistenebene zwischen

dem Nahr

el Oga

und dem Wadi

Gazze

als Militarkolonen der Agypter

seBhait.

:1

H. D

o n

11

e r,

dz. cui. 51.

JJ

H.

Donne r

dz. cyt. 51.

H. Donne r tiz cyt. 51.


4/4

46

ks.

NORBERT

MENDECKI

Das

Auftreten

der Aramaer hangt mit Bevolkerungsumschlchtungen in-

nerhalb

der KulturHinder

des

Fruchtbaren

Halbmondes zusammen. Zu

den

Aramaern

gehórten

neben

anderen die Israeliten; diese

gerieten

bald mit

den

Philistern in Konflikt.

Aus dieser militarischen Auseinandersetzung

ent-

stand

wieder eine neue Macht.

Die

bodenstandige

BevOlkerung

in

Palastina waren

die vorwiegend als

Stadter lebenden Kanaanaer,

Diese

Kultur pragte

Iange Zeit das Wesen der

Israeliten; das bezeugt unter anderem auch der spatdeuteronomische Text

Dtn 19,1f.

Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy

Documents

Transcript of Filistyni, Aramejczycy i Kananejczycy