FETAL ALCOHOL SYNDROME (FAS) PODOWY ZESP

ALKOHOLOWY

Podowy zesp alkoholowy jest to choroba polegajca na uszkodzeniu orodkowego

ukadu nerwowego dziecka pod wpywem alkoholu wypijanego przez matk podczas ciy.

Alkohol jest teratogenem neurobehawioralnym tzn., e dziaanie alkoholu uszkadza mzg

dziecka i wpywa na zachowanie. Do uszkodzenia mzgu dziecka wystarczy niewielka ilo

spoytego przez matk alkoholu, natomiast deformacje fizyczne np. niskoroso, dysmorfia

twarzy wiadcz o duej iloci wypijanego alkoholu przez brzemienn kobiet.

Badania dowodz, e nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, ktr matka moe

wypi, ani bezpieczny okres rozwoju podu, w ktrym spoycie alkoholu nie zagrozioby

rozwojowi prenatalnemu i ontogenetycznemu dziecka. Wedug bada opublikowanych w

periodyku Science jednorazowe upicie si w cigu ostatniego trymestru ciy wystarczy, by

spowodowa uszkodzenie podu. Mechanizm dziaania alkoholu na mzg polega na

teratogennej ingerencji na podstawowy ukad transmiterw w mzgu doprowadzajc komrki

nerwowe do samounicestwienia (apoptoza komrki). Mzg jest najbardziej wraliwy na

dziaanie alkoholu w okresie tzw. synaptogenezy wanie wtedy mzg rozwija si bardzo

intensywnie. Okres ten trwa od trzeciego trymestru rozwoju podowego i jest kontynuowany

do wczesnego dziecistwa.

Amerykascy badacze dowiedli, e alkohol uszkadza rwnie nerwy obwodowe

odpowiedzialne za prawidow prac rk i ng.

Z klinicznego punktu widzenia mona wyrni nastpujce zaburzenia

charakterystyczne dla dzieci z FAS:

Nadpobudliwo, Deficyt uwagi, rozproszenie, Osabienie reakcji hamujcych, brak opanowania, Nietypowy chd, Sabo rozwinite funkcje motoryczne, Zaburzenia duchowoci, Zaburzenia mowy, Wady suchu, Labilno emocjonalna, Trudnoci ze ssaniem i jedzeniem, Opniony rozwj psychofizyczny, Obniony poziom funkcjonowania umysowego (upoledzenie umysowe), Trudnoci w uczeniu si, Zaburzenia zachowania, Znieksztacenia twarzy (dysmorfia).

Nadpobudliwo jest efektem uszkodzenia podwzgrza, wzgrza i pata czoowego.

Objawia si to m.in. czstymi napadami zoci. Dzieci wpadaj w furi, co utrudnia im

dopasowanie si do rodowiska i sytuacji. Nie umiej czeka na swoj kolej. Pochopnie

rozumiej kierowane do nich uwagi lub wskazwki. Nie potrafi usiedzie spokojnie by si

nie wierci, krci, macha nogami. Dzieci nadpobudliwe s bardzo czsto impulsywne,

podejmuj dziaanie zanim pomyl.

Deficyt uwagi, rozproszenie jest efektem uszkodzenia pata czoowego i mdku

i objawia si sab koncentracj dzieci na wykonywanej czynnoci. Dzieci z FAS s bardzo

czsto nadwraliwe na dwik i na dotyk. Nie radz sobie ze zbyt du iloci docierajcych

bodcw i dlatego wszystko je rozprasza. Nauka staje si bardzo trudna lub prawie

niemoliwa. Nie kocz rozpocztego dziaania, wymagaj cigego napominania

dotyczcego tego co maj robi.

Osabienie reakcji hamujcych, brak opanowania jest efektem uszkodzenia pata

czoowego i objawia si niemoliwoci powstrzymania si od szkodliwego dziaania nawet

jeli dziecko zauway, e robi le. Samo dziecko czsto mwi: ja wiem, e nie powinienem,

ale nie mogem przesta tego robi.

Nietypowy chd jest efektem uszkodzenia pnia mzgu i/lub mdku. Dzieci z

uszkodzonymi tymi obszarami mzgu dziwnie chodz: koysz si, szuraj nogami,

potykaj si bardzo czsto i najoglniej mwic poruszaj si niezgrabnie. Chodz z

opuszczon nisko gow, poniewa patrz pod nogi z powodu sabej organizacji planowania

przestrzennego.

Sabo rozwinite funkcje motoryczne w obrbie tzw. duej i maej motoryki

spowodowane s uszkodzeniem mdku. Mdek dziaa jako asystent mzgu przy

koordynacji ruchw koczyn. Aby chodzi, biega, jedzi na rowerze, pisa czy malowa

potrzebna jest koordynacja poszczeglnych grup mini z napiciem miniowym,

rwnowag, planowaniem motorycznym i wol samego czowieka. Do wykonywania

niektrych czynnoci niezbdna jest pami niektrych odruchw motorycznych. Dzieciom z

FAS czasem jest trudno nauczy si pewnych czynnoci lub wykonuj je nieprawidowo.

Bardzo czstym objawem zaburze maej motoryki jest nieprawidowe trzymanie dugopisu,

zbyt due napicie miniowe przy pisaniu i nieprawidowe ruchy nadgarstka. Najczciej

wtedy pismo jest nieksztatne albo wrcz nieczytelne.

Zaburzenia duchowoci polegaj gwnie na bezrefleksyjnym wypenianiu praktyk

religijnych jako obowizku i/lub postrzeganiu przedmiotowo Boga. Introjekcja wartoci

religijnych nastpuje bardziej pod presj kary rodzica ni z autentycznej potrzeby dziecka.

Naley si spodziewa, e duchowo osoby z FAS nigdy nie wyjdzie z etapu infantylnoci i

powierzchownoci.

Zaburzenia mowy maj swe rda w uszkodzeniu pata czoowego i ujawniaj si w

bardzo szerokim zakresie jako zaburzenie lub opniony rozwj. U dzieci z FAS rozwj

mowy przebiega wolniej. Nie s w stanie uywa sownictwa odpowiadajcego ich wiekowi.

Nie potrafi ukada zda poprawnych gramatycznie, np. uywaj niewaciwych zaimkw.

Problemy z artykulacj ujawniaj si na og w okresie poprzedzajcym pjcie do szkoy.

Najczciej konieczna jest terapia logopedyczna.

Innym problemem jest waciwe, adekwatne i precyzyjne rozumienie mowy drugiego

czowieka. Dzieci z FAS nie umiej zrozumie, e mona uywa rnie brzmicych sw

zamiennie np.: dodaj zsumuj, skocz pjd (do sklepu).

Maj problem z rozrnieniem znaczenia sw brzmicych tak samo, ale o rnym znaczeniu

np. klucz do zamka, klucz kaczek lub klucz do zrozumienia czego; blok techniczny,

mieszkalny, czekolady, startowy itp.

Nie potrafi zdefiniowa pojcia, opisa funkcji przedmiotu, czy wskaza podobiestw. Maj

kopot z uszeregowaniem poj, przedmiotw wedug wskazanego klucza. Nie potrafi

wyselekcjonowa informacji wanych od nieistotnych. Maja ograniczon zdolno

zapamitywania informacji i ich przechowywania (zaburzenia pamici krtko- i

dugoterminowej).

Uczniowie z FAS z trudem podaj za normalnym tokiem rozmowy, zwaszcza jeli dotyczy

ona spraw skomplikowanych. Modsze dzieci nie s w stanie ledzi przebiegu akcji w

czytanej im bajce. Starsze dzieci maja ten sam problem w podaniu za rozwijajc si akcj

w lekturze szkolnej lub w suchanym suchowisku radiowym. Podczas suchania opowiadanej

im historii tak zagbiaj si w szczegy, e staje si ona dla nich niezrozumiaa i nie s w

stanie okreli jej przesania.

Z powodu trudnoci w rozumieniu mowy czsto nie wiedz jak odpowiedzie na pytanie, co

przysparza im kopotw a oni sami czuj si niezrozumiani. Rozmwcy czuj si lekcewaeni

a w dzieciach z FAS narasta stres i poczucie niekompetencji.

Niekiedy dziecko z FAS ma pewn atwo w mwieniu, nawet przy uyciu trudnych sw.

Jednak te pynne wypowiedzi bywaj pozbawione sensu, a gadatliwo staje si mczca. Nie

wiedz jednak jak waciwie rozpocz rozmow i w ktrym momencie ja skoczy.

Do czstym zjawiskiem jest tzw. gone mylenie, ktre obserwator postrzega jak mwienie

dziecka do nieobecnej osoby np.: Jest zimno, a mama nie daa mi rkawiczek.... zmarem,

zmarzem.

Nie tylko w komunikacji spoecznej dzieci z FAS maj problem ale rwnie w

wypowiedziach pisemnych. Nie umiej przekaza waciwie swoich myli w formie

pisemnej.

Wady suchu cz si z zaburzeniami mowy, przy czym zaburzenie suchu jest

pierwotnym w stosunku do mowy. Wady suchu wi si z uszkodzeniem kory, orodkw

podkorowych i/lub pnia mzgu. Zaburzenia pamici suchowej to gwny obszar trudnoci,

z jakim zmagaj si dzieci z FAS a do okresu dorosoci wcznie. Nie potrafi zapamita

sekwencji polece, wiec ich nie wykonaj w naleyty sposb. Na zwracan uwag zareaguj

zdziwieniem jakby polecenie usyszay pierwszy raz.

Innym problemem jest przewodzenie dwiku i syszenie centralne. W zwizku z tym dzieci z

FAS maj trudnoci w poznawaniu wiata w zakresie treci suchowych i przygotowaniem do

ycia spoecznego. Zdarza si, e myl dzwonek telefonu z dzwonkiem do drzwi. Nie

rozrniaj podobnych dwikw, le je interpretuj i mylnie na nie reaguj.

Labilno emocjonalna spowodowana jest uszkodzeniem ukadu limbicznego wraz z

patem czoowym. Paty czoowe odpowiadaj za przeoenie emocji jakie pyn z ukadu

limbicznego na sowa, zachowanie, samopoczucie. Dzieci z FAS bardzo szybko popadaj w

skrajne nastroje. yj chwil obecn i reaguj na bodce, ktre przynosi im ycie na bieco.

Najszybciej trac pozytywny nastrj poprzez dowiadczanie niepowodzenia i krytyki.

Wpadaj we wcieko, ktrej sami nie umiej opanowa. Zdarza si, e bij na olep,

krzycz. Jednoczenie brakuje im zrozumienia i troski dla uczu innych ludzi. Czsto

dowiadczaj przygnbienia i frustracji. Zmiana codziennego schematu wywouje u tych

dzieci emocjonalny myn.

Trudnoci ze ssaniem i jedzeniem mog ujawni si tu po urodzeniu, poniewa

bywa, e dzieci te rodz si bez odruchu ssania. Krzycz i krztusz si przy karmieniu zamiast

dowiadcza kojcego uczucia ssania w objciach matki. W pniejszym okresie mog

preferowa tylko okrelone pokarmy, tj. o okrelonym smaku np. sodkim , albo o okrelonej

konsystencji np. papki. Do czsto obserwuje si tzw. nieestetyczne jedzenie polegajce na

napychaniu ust jedzeniem i trudnoci z pogryzieniem i pokniciem nabranego pokarmu.

Opniony rozwj psychofizyczny objawia si poprzez niskoroso i pniejsze od

rwienikw dojrzewanie. Nierzadko dzieci naraone na prenatalne dziaanie alkoholu rodz

si kilka tygodni wczeniej z niska wag urodzeniow, maym obwodem gowy i obnion

skal APGAR W sferze psychicznej charakterystyczn cech jest infantylno nawet w wieku

adolescencji. Nierzadko nastolatki bawi si tak jak ich koledzy w wieku 9 , 10 lat. Nie

przywizuj wagi do zdobywania wiedzy, wol si bawi. Dzieci z FAS s naiwne, co czsto

przysparza im kopotw, poniewa ich rwienicy wykorzystuj ich atwowierno i brak

krytycyzmu.

Obniony poziom funkcjonowania umysowego wie si z uszkodzeniem pata

czoowego. Dzieci charakteryzuje obniona pami operacyjna a w zwizku z tym maj sabe

umiejtnoci przyswajania wiedzy, rozumienia i przetwarzania informacji. Upoledzone jest

mylenie przyczynowo-skutkowe, a zwaszcza mylenie abstrakcyjne i arytmetyczne. Std

problemy szkolne zwaszcza w starszych klasach szkoy podstawowej i w dalszych latach

nauki. Nie pojmuj znaczenia upywu czasu, wartoci pienidzy. Nie s w stanie zrozumie

konsekwencji postpowania i dziaa. Nie planuj swojego dziaania, nie potrafi

podejmowa decyzji. S impulsywne i niedojrzae spoecznie. yj tu i teraz.

Trudnoci w uczeniu si spowodowane s wieloma czynnikami wymienionymi

wczeniej takimi jak: zaburzenia suchu i mowy, nadpobudliwoci, deficytami uwagi,

obnionymi funkcjami umysowymi w tym pamici. Szkoa dla dzieci z FAS jest przykrym

obowizkiem. Najczciej wanie w szkole dowiadczaj najwicej niepowodze i braku

zrozumienia dla ich odmiennoci. Koczc gimnazjum niektre z nich czytaj nadal gono

goskujc. Dzieci, ktre maj sabe umiejtnoci przetwarzania informacji maj trudnoci ze

zrozumieniem wiata zewntrznego. Dzieci z FAS nawet na wasnych dowiadczeniach nie

ucz si.

Zaburzenia zachowania s zaburzeniem wtrnym tzn. e dziecko nie przychodzi

takie na wiat a rozwija zaburzenia zachowania pod wpywem rodowiska, w ktrym yje.

Zaburzenia zachowania objawiaj si najczciej w okresie dojrzewania i s wynikiem

urazowych dowiadcze dzieci. Adolescenci, ktrzy byli traktowani w szkole nie jako dzieci

z zaburzeniami rozwojowymi ale takie, ktre stwarzaj problemy. Czsto ich edukacja koczy

si na poziomie gimnazjum, a nawet szkoy podstawowej. Kradn by si utrzyma.

Wszczynaj bjki. Kami by unikn kary. 60% nastolatkw i dorosych oraz 14% dzieci

maj konflikt z prawem. Kopoty z prawem id w parze z przerwan nauk szkoln.

Znieksztacenia twarzy (dysmorfia) spowodowana jest du iloci wypijanego

alkoholu. Do typowych znieksztace twarzy nale:

skrcone szpary powiekowe

opadajce powieki

szeroko rozstawione oczodoy

krtkowzroczno

zez

krtki, zadarty nos

brak rynienki podnosowej

szeroka nasada nosa

brak czerwieni wargowej szczeglnie wargi grnej

spaszczona rodkowa cz twarzy

sabo rozwinita uchwa

nisko osadzone maowiny uszne Wymienione anomalie wygldu twarzy najlepiej s widoczne w okresie wczesnego

dziecistwa i s charakterystyczne dla ponad poowy dzieci z FAS. Wraz z upywem lat mog

by one coraz mniej zauwaalne, co nie oznacza, e dziecko wyroso z FAS.

Medyczn diagnoz FAS potwierdzaj cztery podstawowe kryteria:

1. Udokumentowane picie alkoholu przez ciarn; 2. Przed i pourodzeniowy deficyt wzrostu, masy ciaa i obwodu gowy; 3. Uszkodzenie orodkowego ukadu nerwowego, ktre wyraa si jako upoledzenie

funkcji fizycznych, intelektualnych i spoecznych;

4. Zesp fizycznych anomalii wyraajcy si mniej lub bardziej widocznymi deformacjami budowy koczyn, twarzy, mini i wadami narzdw

wewntrznych.

Brak ktregokolwiek z wyej wymienionych objaww nie wyklucza problemu, ale

wskazuje na uszkodzenia diagnozowane jako:

FAE (Fetal Alcohol Effect) Alkoholowy efekt podowy;

ARND (Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder) - Poalkoholowe zaburzenia ukadu nerwowego;

FARC (Fetal Alcohol Related Conditions) Uszkodzenie podu spowodowane alkoholem;

ARBD ((Alcohol Related Birth Defects) Wady wrodzone spowodowane alkoholem.

Kobiety pijce alkohol w ciy daj okrutny posag na cae ycie swoim dzieciom.

Uszkodzenia spowodowane prenatalnym dziaaniem alkoholu mona w 100% wyeliminowa

jeli tylko kobiety spodziewajce si potomstwa nie bd sigay po alkohol.

Opracowaa: Renata Przytulska, psycholog w PPP-P nr 2 w Czstochowie

na podstawie: M. Klecka, (2007). FAScynujce dzieci. Krakw, Wydawnictwo w.

Stanisawa BM Archidiecezji krakowskie

Fundacja Daj szans, (2006). Jak by nauczycielem dziecka z FAS. Toru

Notatki wasne ze szkolenia Podowy zesp alkoholowy i efekty alkoholowego uszkodzenia

podu FAS/FAE