FENOLOGICZNE PORY ROKUCZYLI 12 W JEDNYM …

1. Przedwiośnie (zaranie wiosny) Wiosna fenologiczna rozpoczyna się przedwiośniem (zaraniem wiosny) w lutym lub marcu i trwa do początku lub połowy kwietnia. Za jej początek uważa się rozpoczęcie procesów życiowych roślin (wegetacji).

Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne

W tym okresie zasadniczo u większości roślin pierwszą fazą w okresie ich wegetacyjnego rozwoju jest kwitnienie, poprzedzające rozwijanie liści (listnienie). Jako pierwsza charakterystycznie zakwita:- leszczyna pospolita (Corylus avellana),której długie męskie kwiatostany łatwo są zauważalne, kiedy intensywnie żółto pylą w pogodne i cieplejsze dni. Łatwo są zauważalne jej długie męskie kwiatostany, intensywnie żółto pylące w czasie suchej i ciepłej pogody.

Pyli także olsza czarna (Alnus glutinosa). Z roślin bliższych temu co potocznie nazywamy kwiatami i których odmiany ogrodowe są częste w naszym otoczeniu, na przedwiośniu kwitną geofity: śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis), krokus wiosenny (Crocus vernus), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis).

Szczególnie efektownie wyglądają bezlistne pędy wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum), pokryte różowymi kwiatami, często w otoczeniu jeszcze leżącego śniegu.

Kwitną na poboczach podbiały pospolite (Tussilago farfara), to znak, że już definitywnie po zimie. Na

wilgotnych łąkach kwitnie o tej porze knieć błotna (Caltha palustris).

W ujęciu termicznych pór roku, fenologiczne przedwiośnie odpowiada w przybliżeniu termicznemu przedwiośniu i początkowemu okresowi wiosny ze średnimi dobowymi temperaturami nieco powyżej 5°C.

Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczne

Owady

Pojawianie się:- pszczół (Apis)- trzmieli (Bombus)- biedronek- motyli (Lepidoptera)

MOTYLE – (które przezimowały)- listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni)- rusałka żałobnik (Nymphalis antiopa)- rusałka pawik (Inachis io)- rusałka pokrzywnik (Aglais urticae)

Płazy

W środowiskach podmokłych i mokrych pojawiają się:- żaby (Ranidae)- ropuchy (Bufonidae)

Gady: w nasłonecznionych i o południowych miejscach pojawia się:- jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) - padalec- zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)

Przyloty ptaków:- grzywacz (Columba palumbus) - drozd śpiewak (Turdus philomelos- kopciuszek (Phoenicurus ochruros) - muchołówka szara (Muscicapa striata) - rudzik (Erithacus rubecula) - skowronek polny (Alauda arvensis) - szpak (Sturnus vulgaris)

Ssaki

- jeż (Erinaceidae) - kret (Talpa) - gacek szary (Plecotus austriacus) - gacek brunatny (Plecotus auritus) - mroczek późny (Eptesicus serotinus)

Pierwiośnie, wczesna wiosna

Wczesną wiosnę wyznacza kwitnienie pierwiosnków lekarskich (Primula veris). Na miedzach i uprawach kwitnie fiołek polny (Viola arvensis) i liczne przetaczniki ożankowe (Veronica hamaedrys). Na łąkach kwitnie rzeżucha łąkowa (Cardamine pratensis). W lasach kwitnie czeremcha zwyczajna (Padus avium), borówka czarna (Vaccinium myrtillus) i poziomka pospolita (Fragaria vesca). Ulistniają się drzewa: buk zwyczajny (Fagus sylvatica), dąb szypułkowy (Quercus robur), kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum). W ogrodach kwitnie porzeczka dzika (Ribes spicatum) i tradycyjne drzewa owocowe: jabłoń domowa (Malus domestica) (a w lasach jabłoń dzika (Malus sylvestris)), grusza pospolita (Pyrus communis).Pierwiośnie trwa zwykle od połowy kwietnia do drugiej dekady maja. W ujęciu termicznych pór roku fenologiczna wczesna wiosna odpowiada środkowemu okresowi termicznej wiosny ze temperaturami dobowymi nieco poniżej i powyżej 10°C.

Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczneOwady, pojaw motyli:

- mieniak strużnik (Apatura ilia)- zorzynek rzeżuchowiec (Anthocharis cardamines) - paź królowej (Papilio machaon)

Pojaw chrząszczy:- chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)- chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae)

PłazyPojawiają się na terenach podmokłych i w wodach:- kumaki (Bombina)- traszki i inne salamandrowate (Salamandridae)Ptaki - przylot:- wilga (Oriolus oriolus)- zaganiacz (Hippolais icterina)- dzierzba gąsiorek (Lanius collurio)

Pełnia wiosny

Jest to już okres prawdziwej eksplozji wegetacji. Z każdym dniem widać zmianę. W naszym miejskim otoczeniu kwitnie wtedy kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), lilak pospolity (Syringa vulgaris). W lasach kwitnie jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), na okrajkach .Na polach uprawnych kłosi się żyto zwyczajne (Secale cereale) a z ładniejszych kwiatów, choć chwastów, chaber bławatek (Centaurea cyanus). Na wilgotnych pastwiskach i łąkach żółto kwitnie pospolity jaskier ostry (Ranunculus acris), w lasach gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum).Pełnia wiosny to zwykle przełom maja i czerwca. W ujeciu termicznych pór roku fenologiczna pełnia wiosny odpowiada termicznej wiośnie w okresie pełni wegatacji, ze średnimi temperaturami dobowymi zbliżającymi się do progu termicznego lata tj. 15°C.

W konkretnym zbiorowisku roślinnym czas masowego kwitnienia licznie występujących w nim gatunków, nadaje mu charakterystyczny (choć krótkotrwały) wygląd. Takie zjawisko nazywamy aspektem sezonowym, danego zbiorowiska - np. łąka z aspektem firletki poszarpanej (Lychnis flos-cuculi). Dla tych zbiorowisk gdzie licznie są reprezentowane krótkotrwałe wiosenne geofity - jak np. w grądach zdjęcie fitosocjologiczne musi być wykonywane właśnie w tym czasie i ponowione na początku lata - gdy las przybierze aspekt związany z kwitnieniem innych gatunków roślin zielnych.

Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczne

OwadyMasowe pojawienie się owadów szkodników, m.in.- chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)- słodyszek rzepakowiec (Meligethes aeneus)

PtakiPojawiają się młode ptaki, które opuściły już swoje gniazda, jak np.:- sikory (Paridae), najliczniejsze to sikory bogatki (Parus major)- wróble (Passerinae)- kosy (Turdus merula)- szpaki (Sturninae), w tym najpopularniejsze nasze szpaki zwyczajne (Sturnus vulgaris)

Wczesne lato

Jest to okres przejściowy pomiędzy wiosną a pełnią lata. Piękna pora roku z soczystą nową zielenią liści.Początek lata zaznacza zakwitanie zbóż ozimych: żyta (Secale cereale) i pszenicy (Triticum aestivum).W kwitnie częsty na terenach ruderalnych bez czarny (Sambucus nigra) i robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia). Kwitną w żywopłotach ligustr pospolity (Ligustrum vulgare) i śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus).Z roślin zielnych zakwita dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), na stawach i jeziorach grzybienie białe (Nymphaea alba). W lasach dojrzewają pierwsze poziomki pospolite (Fragaria vesca).Wczesne lato obejmuje zwykle drugą i trzecią dekadę czerwca. W ujęciu termicznych pór roku pokywa się z początkiem termicznego lata, gdy średnia temperatura dobowa przekroczyła 15°C i z dnia na dzień rośnie.

Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczneOwady - pojaw:

- motyla rusałki pokrzywnika (Aglais urticae)- świetlik świętojański (Lampyris noctiluca)

- guniak czerwczyk (Amphimallon solstitiale)

Gniazda opuszczają młode ptaki:- wilga (Oriolus oriolus)

- muchołówka szara (Muscicapa striata) - dzierzba gąsiorek (Lanius collurio)

Lato, pełne lato

Początek fenologicznego lata wyznacza kwitnienie lipy drobnolistnej (Tilia cordata).

Fenologiczne lato zwykle pokrywa się z miesiącem lipcem i

początkiem sierpnia. W ujęciu termicznych pór roku to termiczne

lato w przedziale z najwyższymi średnimi temperaturami dobowymi,

przekraczającymi o kilka stopni 15°C.

Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne

Kwitnie:- cykoria podróżnik (Cichorium intybus)- ostrożeń polny (Cirsium arvense)- wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare)- trzcina pospolita (Phragmites australis)

Dojrzewa i owocuje:- jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus

aucuparia) - borówka czernica, czarna (Vaccinium

myrtillus)

Na polach dojrzewa:- żyto ozime (Secale cereale) – początek żniw

Świat zwierząt - zjawiska zoofenologiczneOwady: Pojaw gąsienic, a następnie

dojrzałych motyli:- Rusałka kratnik (Rhopalocera)

- Listkowiec cytrynek (Gonepteryx rhamni) letnie pokolenia)

Pod koniec lipca masowe przeloty z północy na południe kraju :

- rusałka osetnik (Vanessa cardui, Ptaki

Masowe przepierzenia się ptaków, w różnych miejscach widoczne są ich liczne piórka.

Pod koniec lipca, z początkiem sierpnia pojawiają się przedodlotowe stada ptaków

wędrownych (ptasie sejmiki):- bocian biały (Ciconia ciconia)

- jaskółka dymówka (Hirundo rustica)- jaskółka oknówka (Delichon urbica)

- szpak, (szpak zwyczajny) (Sturnus vulgaris)

Pierwsze odloty naszych ptaków wędrownych:- wilga (Oriolus oriolus)

Późne lato

Pora ta obejmuje zwykle sierpień i początek września. Rozpoczynają się żniwa zbóż: żyto

zwyczajne (Secale cereale), jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare) i pszenica

zwyczajna (Triticum aestivum).Dojrzewają owoce wczesnych odmian jabłoni

domowej (Malus domestica) i gruszy pospolitej (Pyrus communis). Dojrzewa bez

czarny (Sambucus nigra), bez koralowy (Sambucus racemosa) oraz malina, jeżyna

(Rubus).W ujęciu termicznych pór roku to ostatnia

część termicznego lata z malejącymi z dnia na dzień temperaturami dobowymi,

zbliżającymi się do 15°C.

Owocują też borówki brusznice i czernice. Na spodniej stronie liści paproci znajdują się

kupki zarodni np. u narecznicy, podrzenia żebrowca i paprotki zwyczajnej.

Im później, tym więcej można zaobserwować symptomów nadchodzącej jesieni. W lasach

można znaleźć pierwsze grzyby: borowiki, gąski, mleczaje. Zaczyna kwitnąć wrzos.

Pojawiają się motyle: paź żeglarz, rusałka wierzbowiec i admirał, a w lasach i polanach

mieniak tęczowiec. Można zauważyć młode płazy: kijanki kumaków kończą rozwój,

a młode rzekotki drzewne opuszczają wodę. Część ptaków szykuje się do odlotu –

wędrówkę zaczynają kukułki, wilgi, świstunki, muchołówki żałobne,

jerzyki, w połowie sierpnia – bocian biały wyrusza na afrykańskie zimowiska.

Późnym latem dzień skraca się o 2 godziny. Noce stają się chłodniejsze.

Wczesna jesień

Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne

Charakterystycznym zjawiskiem początku wczesnej jesieni jest zauważalna stopniowa zmiana barwy (żółknięcie)liści u krzewów i drzew takich jak:- winorośl właściwa (Vitis vinifera)- kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)- brzoza brodawkowata (Betula pendula)- klon zwyczajny (Acer platanoides)- lipa (Tilia)

Początek jesieni wyznacza dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum). Dojrzewają owoce derenia świdwy (Cornus sanguinea) i ligustra pospolitego (Ligustrum vulgare). W lasach czerwienieją jagody borówki brusznicy (Vaccinium vitis-idaea). W pracach polowych trwają wykopki psianki ziemniaka (Solanum tuberosum) i siania żyta zwyczajnego (Secale cereale). Wczesna jesień trwa we wrześniu. W ujęciu termicznych pór roku pokrywa się z jesiennym okresem intensywnej wegetacji, gdy średnie temperatury dobowe maleją od 15°C do 10°C.

Obserwujemy loty:- trzmieli (Bombus)

- pszczół (Apis)- os (Vespula)

W słoneczne dni występuje zjawisko

„babiego lata” - liczne unoszące się w powietrzu na pajęczych

niciach małe drapieżne pajączki..

Odlatują ptaki wędrowne:- kopciuszek (Phoenicurus ochruros)

- drozd śpiewak (Turdus philomelos; syn. T. ericetorum)

- szpak zwyczajny (Sturnus vulgaris) - zięba zwyczajna (Fringilla coelebs)

- rudzik (Erithacus rubecula) - skowronek polny (Alauda arvensis)

Zaczynają się tworzyć duże stada ptaków :- gawronów (Corvus frugilegus)

- kawek (Corvus monedula) Z ptaków w większej ilości przylatujących

z okolic północno-wschodnich Europy, zjawiają się również:

- gile (Pyrrhula pyrrhula)- jemiołuszki (Bombycilla garrulus)

- kwiczoły (Turdus pilaris)- zięby jer (Fringilla montifringilla)

- czyżyki (Carduelis spinus)

W pogodne i ciepłe wieczory nadal latają nietoperze (Chiroptera) z gatunków:- gacek szary (Plecotus austriacus) - gacek brunatny (Plecotus auritus) - mroczek późny (Eptesicus serotinus) Krety (Talpidae) - prowadzą aktywny tryb życia, czasem aż do pierwszych mrozów i opadów śniegu.

Jesień właściwa, złota jesień

Jesień właściwa to okres zamierania wegetacji. Przy sprzyjającym układzie pogodowym ta piękna

kolorystycznie faza może trwać stosunkowo długo, choć zwykle obejmuje okres od początku

października do jego końca. W ujęciu termicznych pór roku pokrywa się z początkowym okresem

jesieni - gdy średnia temperatura dobowa maleje od 10°C do 5°C - stopniowo zamiera wegetacja.

Jest to piękny kolorystycznie okres roku nazywany w Polsce „polską złotą jesienią”.Początek jesieni właściwej rozpoczyna się wraz z zżółknięciem i opadaniem liści z licznych gatunków drzew.

Świat roślin - zjawiska fitofenologiczne

Kwitnie:- zimowit jesienny (Colchicum autumnale).

Zżółknięcie i opadanie liści z wielu gatunków drzew,- lipa drobnolistna (Tilia cordata)- klon zwyczajny (Acer platanoides)- brzoza brodawkowata (Betula pendula)- kasztanowiec zwyczajny (Aesculus

hippocastanum)- Leszczyna pospolita

Kwitną:- dziewięćsiły(Carlina)- Żółknie całkiem leszczyna pospolita- Żółkną igły na modrzewiach- Owocuje cis pospolity

Świat zwierząt – zjawiska zoofenologiczne

Ptaki błotne opuszczają nasze tereny. Jeszcze można spotkać kszyka i wodnika. Kończą się odloty żurawi. Pod koniec października odlatuje wodnik.

Z ogrodów na pola przenoszą się szczygły.

Wiewiórki gromadzą nadal orzechy, nasiona i owoce oraz grzyby, które suszą. na gałązkach drzew. Borsuki tyją coraz bardziej. Wilki skupiają się w stada.;Samce saren tracą poroża. Trwa bekowisko danieli.

Późna jesień

To prawie bezlistna część jesieni. Przy pechowym roku szybko przechodzimy w ślimaczącą się jesienna szarugę. Początek późnej jesieni datuje się na czas, gdy już całkiem opadną liście brzozy brodawkowatej (Betula pendula), buka (Fagus sylvatica) i klonu zwyczajnego (Acer platanoides). Pora ta kończy się nastaniem dłuższych mrozów.Późna jesień zwykle obejmuje listopad ale może przeciągać się i na grudzień. W ujęciu termicznych pór roku to druga część jesieni, ze średnią temperaturą dobową poniżej 5°C i praktycznie zamarłą wegetacją.

Dojrzewają nasiona w szyszkach drzew iglastych:- sosna (Pinus)- świerk (Picea)

i szyszkojagody krzewu iglastego:- jałowiec pospolity (Juniperus communis)

Późna jesień kończy się z opadnięciem liści z drzew:- buka zwyczajnego (Fagus sylvatica)

Zasypia niedźwiedź brunatny.

Na początku listopada lot godowy

odbywają jednak dwa motyle – piędzik przedzimek oraz

piędzik siewierak.

Gdy się wypogadza, odzywa się

jeszcze kopciuszek, odlatujący dopiero pod koniec listopada

Jeż zapada w sen zimowy.

U dzików trwa okres rui. Łączą się one w stada, by tak spędzić zimę. Odyńce staczają teraz zacięte walki

Na końcu listopada zaczyna się okres rui u kozicy.

Zima

Zimą wszelka poważniejsza wegetacja zamiera, choć trzeba przyznać, że w dłuższych okresach bezmroźnych, niektóre chwasty ogrodowe jak gwiazdnica pospolita (Stellaria media), czy wiechlina roczna (Poa annua) też potrafią kwitnąć i owocować.W zimie wyróżnia się trzy podokresy. Przedzimek w okresie gdy ziemia nie jest trwale zamarznięta, od końca listopada do połowy grudnia. Grunt trwale zamarznięty - pełnia zimy - 1 i 2 dekada lutego. Okres zaniku okrywy śnieżnej i nabrzmiewania pąków wierzb (Salix) to spodzimek. (3 dekada lutego – 1 dekada marca)

Charakterystyczny ptak ściśle związany

z górskimi potokami.

Zimorodek. W lutym ptaki te kończą ze swym samotniczym trybem życia

i kojarzą się w pary w trakcie charakterystycznych toków

Krzyżodziób świerkowy (Loxia curvirostra). Liczebność lęgów uzależniona jest od urodzaju szyszek, toteż przystępować do nich może nawet zimą, od stycznia.

W grudniu dobiega końca tarło łososia, troci, pstrąga potokowego, siei i sielawy.

Gdy rusza wegetacja mamy znowu pierwszą porę

fenologiczną - przedwiośnie.