Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Magdalena Maślak

Nr albumu: 31/2015

Ewolucja polityki pieniężnej strefy euro

w czasach kryzysu finansowego

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

Dr Władysławy Jastrzębskiej

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa

została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób

niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w

pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów

podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem

procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

………………………………… ……………………………………………………

Data Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę związaną z ewolucją polityki pieniężnej strefy euro w czasie

kryzysu finansowego. Praca obejmuje trzy zasadnicze zagadnienia, które są ze sobą w istotny sposób

powiązane. Po pierwsze nakreślono od strony teoretycznej zagadnienia związane z polityką pieniężną

strefy euro, jej cele, zadania, oraz strategię EBC. Po drugie scharakteryzowano przebieg kryzysu

finansowego w Stanach Zjednoczonych ostatnich lat, uwzględniając jego przyczyny, wpływ na strefę

euro. Ostatnia kwestia związana jest z przeanalizowaniem decyzji, które podejmował EBC w kolejnych

latach wybuchu kryzysu finansowego, przekształcającego się w kryzys zadłużeniowy. W pracy

dowiedziono, że kryzys w strefie euro był w znacznej mierze spowodowany zawirowaniami

amerykańskiej gospodarki.

Słowa kluczowe:

< ewolucja, kryzys finansowy, strefa euro, unia bankowa, działania EBC, polityka pieniężna >

TYTUŁ

< The evolution of monetary policy of the euro zone

in times of financial crisis>

4

WSTĘP

Utworzenie strefy euro uznawano za jedno z największych osiągnięć procesu integracji

europejskiej. Niestety w wyniku światowego kryzysu ekonomiczny dostrzeżono słabości tego

przedsięwzięcia, głownie Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 roku na amerykańskim rynku kredytów

hipotecznych subprime, przerodził się w najpoważniejsze załamanie aktywności gospodarczej

na świecie. Powstałe w ich wyniku ogromne zaburzenia w sposób gwałtowny przeniosły się

z rynku instrumentów kredytowych na pozostałe segmenty rynków finansowych. Zaczął

również zajmować kraje strefy euro. Wpływ kryzysu na poszczególne kraje strefy euro jest

zróżnicowany. Sytuacja niektórych krajów UE np. Grecji była szczególnie trudna. Bez

uzyskanie pomocy ze strony instytucji finansowych oraz Unii Europejskiej, za pośrednictwem

Europejskiego Banku Centralnego, kraj ten nie byłyby w stanie spłacić swoich zobowiązań.

EBC w odpowiedzi na zaistniały kryzys reaguje szybko na problemy poszczególnych krajów

strefy euro. Zdecydował się nawet zastosować niestandardowe instrumenty polityki

pieniężnej, które miały na celu złagodzenie problemów finansowych UE.

Głównym celem pracy jest ukazanie zmian jakie nastąpiły w polityce pieniężnej strefy

euro w okresie obecnego kryzysu finansowego. Zaprezentowano decyzje i działania

podejmowane przez Europejski Bank Centralny w odpowiedzi na kryzys. Celem niniejszej

pracy jest również przedstawienie skutków kryzysu finansowego dla krajów strefy euro.

W pracy rozważa się szereg szczegółowych zagadnień związanych z głównym celem,

w tym podjęto zadanie weryfikacji następujących tez badawczych:

1. destabilizacja rynku finansowego i gospodarek państw strefy euro przyczyniły się

w istotny sposób do zmian w zakresie stosowanych narzędzi polityki pieniężnej,

2. kryzys zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych w 2007 roku, był głównym

czynnikiem, który wpłynął silnie na zmianę działań EBC.

Do realizacji wymienionych celów i weryfikacji postawionych tez zastosowano analizę

danych wtórnych (różne publikacje w tym dane z EBC, Eurostatu). Czasowy zakres badań

obejmuje lata od 2007 do 2013 roku, a zakres przestrzennym ograniczony jest do strefy euro.

W artykule wykorzystano głównie studia literatury, opracowania i artykuły na temat kryzysu

subprime i kryzysu zadłużeniowego w Stanach Zjednoczonych, publikacje dotyczące strefy

euro, artykuły na temat unii bankowej oraz powszechnie dostępne dane statystyczne.

Praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy ma w znacznej mierze charakter

definicyjny i wprowadzający. Został zatytułowany Podstawy teoretyczne polityki pieniężnej

strefy euro. Uwagę skupiono na zdefiniowaniu polityki pieniężnej, następnie opisano

instrumenty polityki pieniężnej EBC. Jako ostatnią kwestię omówiono strategię polityki

pieniężnej EBC.

Drugi rozdział został zatytułowany Specyfika obecnego kryzysu finansowego. Na

początku podjęto próbę przedstawienia różnego podejścia do tematyki kryzysu. Wyjaśniono

w nim specyficzne cechy kryzysu w gospodarce. Zostały przytoczone różne definicje wielu

uczonych. Pokazano również w jaki sposób można dokonywać podziału kryzysu ze względu

na różne czynniki. Następnie scharakteryzowano kryzys finansowy, który miał swój początek

w Stanach Zjednoczonych w roku 2007 oraz próbę pokazania jego wpływu na strefę euro.

5

Ostatni rozdział zatytułowano Analiza polityki pieniężnej Europejskiego Banku

Centralnego w latach 2007-2013. Składa się z opisu trzech działań EBC w pierwszej fazie

kryzysu 2007-2009. Przedsięwzięcia EBC w drugiej fazie kryzysu tj. w 2010 oraz koncepcji

unii bankowej. W rozdziale skupiono uwagę na analizie danych statystycznych

publikowanych przez EBC, tym samym pokazując, jak zmieniała się polityka pieniężna strefy

euro. Ostatni temat związany jest z unią bankową.

W części podsumowującej zawarto najważniejsze wnioski i spostrzeżenia,

sformułowane pod kątem głównego celu badawczego i pomocnych tez. Wybrany problem

badawczy jest interesujący i ważny, gdyż działalność EBC ma wpływ na zmiany systemu

bankowego w całej strefie euro. Wyniki badawcze mogą stać się pewnym przyczynkiem do

kontynuowania dalszych prac analitycznych z tego zakresu.

6

SPIS TREŚCI

WSTĘP ...................................................................................................................................... 4

1. PODSTAWY TEORETYCZNE POLITYKI PIENIĘŻNEJ STREFY EURO .......... 7

1.1. Polityka pieniężna – definicja, istota, podstawowe cele ......................................... 7

1.2. Instrumenty polityki pieniężnej .............................................................................. 8

1.3. Strategia polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego ......................... 10

2. SPECYFIKA OBECNEGO KRYZYSU FINANSOWEGO ....................................... 12

2.1. Kryzys w świetle literatury naukowej .................................................................. 12

2.2. Wpływ kryzysu finansowego w USA na funkcjonowanie strefy euro ................. 13

3. ANALIZA POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROPEJSKIEGO BANKU

CENTRALNEGO W LATACH 2007-2013 .......................................................................... 16

3.1. Działania EBC w pierwszej fazie kryzysu ............................................................ 16

3.2. Działania EBC w drugiej fazie kryzysu ................................................................ 20

3.3. Koncepcja unii bankowej ...................................................................................... 25

PODSUMOWANIE ................................................................................................................ 29

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 31

SPIS TABEL ........................................................................................................................... 33

SPIS WYKRESÓW ................................................................................................................ 33

7

1. Podstawy teoretyczne polityki pieniężnej strefy euro

1.1. Polityka pieniężna – definicja, istota, podstawowe cele

Rozpoczynając rozważania dotyczące ewolucji polityki pieniężnej strefy euro w czasie

kryzysu finansowego, nie można pominąć istoty podejmowanych zagadnień. W wielu

publikacjach naukowych można spotkać się z zamiennym używaniem tego terminu, jako

„polityką monetarną”. Literatura przedmiotu definiuje politykę pieniężną, jako działalność

banku centralnego, która jest prowadzona w imieniu państwa, jako dokonanie wyborów,

celów pieniężnych, makroekonomicznych, oraz ich realizacji poprzez regulację podaży

pieniądza, jak i popytu na pieniądz przy pomocy odpowiednich instrumentów1. Z kolei

A. Nowak-Far politykę pieniężną określa, jako „działania polegające na sterowaniu przez

odpowiednie instytucje ją prowadzącą (głownie bank centralny), płynnością pieniądza

w gospodarce poprzez bezpośrednie lub pośrednie oddziaływanie na wielkość działalności

kredytowej instytucji kredytowych po to, aby osiągnąć wybrane pieniężne cele

makroekonomiczne”2.

M. Proczek w raporcie opublikowanym przez NBP politykę monetarną dzieli na

pieniężną i kursową. Związana jest ona z wyborem celów makroekonomicznych oraz

realizacją ich za pomocą podaży pieniądza i popytu na pieniądz. Natomiast polityka kursowa

polega na stworzeniu warunków do modelowania w długim okresie kursu oscylującego wokół

kursu równowagi, określonych zmianami wielkości makroekonomicznych3. Realizacja

polityki kursowej odbywa się za pośrednictwem4: interwencji banku centralnego na rynku

walutowym, wyborze mechanizmów kursowych, wyborze denominatora oraz sposobu

określania kursu walutowego.

W każdej przytoczonej definicji zwraca się uwagę na dwa zasadnicze problemy.

Pierwszy związany jest z przedmiotem zainteresowania polityki monetarnej, który wyraźnie

eksponuje zagadnienie pieniądza, zwłaszcza kontrolowanie jego podaży. Druga kwestia

odnosi się do określenia odpowiednich celów którymi są cele makroekonomiczne.

Polityka pieniężna strefy euro jest prowadzona na szczeblu wspólnotowym. Oznacza to,

że państwa, które przyjęły euro tym samym zdecydowały się powierzyć kompetencje

w zakresie kreowania polityki pieniężnej, jak i wpływania przy jej pomocy na inflację

instytucjom unijnym5.

Za prowadzenie polityki pieniężnej w strefie euro odpowiada Europejski Bank

Centralny. Jest on główną a zarazem najważniejszą władzą monetarną, która realizuje

jednolitą politykę pieniężną w strefie euro od 1 stycznia 1999 roku6. EBC, jak i banki

centralne państw Unii Europejskiej, w których funkcjonuje wspólna waluta euro, nazywane są

1 Przybylska - Kapuścińska W., 2008: Istota i cele polityki pieniężnej, [w:] Współczesna polityka pieniężna,

red. W. Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa. 2 Nowak – Far A., 2011: Unia gospodarcza i walutowa w Europie, Tom XII, Wydanie 1, Instytut Wydawniczy

EuroPrawo, Warszawa, s. XII-122. 3 Proczek M., 2008: Europejska integracja monetarna od A do Z, „Bank i Kredyty NBP” nr 6, s. 3-31. 4 Bilski J., 2006: Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji, PWE, Warszawa, s.83. 5 Skrzypczyńska J., 2012: Koordynacja polityki fiskalnej i pieniężnej strefy euro w obliczy kryzysu finansowego,

„Rocznik Integracji Europejskiej” nr 6, s. 289-299. 6 Baka W., 2001: Eurosystem – kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej, „Prawo Bankowe”, nr 2,

s. 29–35.

8

Eurosystemem strefy euro, lub Eurolandem7. Polityka pieniężna w ramach Eurosystemu

opiera się na poniższych zasadach8:

efektywności operacyjnej, która oznacza zdolność do skrupulatnego

i natychmiastowego oddziaływania na krótkoterminowe stopy procentowe rynku

pieniężnego,

jednakowego traktowania każdej instytucji kredytowej strefy euro, nie sugerując się ich

wielkością i lokalizacją,

dekoncentracji kierowanej polityki pieniężnej, w którym Europejski Bank Centralny

staje się koordynatorem, a krajowe banki centralne wykonawcami,

prostoty, transparentności, kontynuacji, bezpieczeństwa, efektywności kosztowej,

odnoszących się do społecznego zrozumienia oraz zaakceptowania zadań w zakresie

polityki pieniężnej.

Podstawowy cel Eurosystemu zapisany jest w art. 105 ust. 1 Traktatu: „Głównym celem

Europejskiego Systemu Banków Centralnych [...] jest utrzymanie stabilności cen”.

Towarzyszy temu obowiązek wspierania, bez szkody dla zrealizowania celu głównego,

ogólnej polityki gospodarczej wspólnoty, głownie w zagwarantowaniu wzrostu

gospodarczego i ograniczenia bezrobocia9.

Po za głównymi celami polityki pieniężnej, można znaleźć również inne jej cele.

Według F. Mishkin należy zwrócić uwagę na piec dodatkowych celów, wśród których

możemy zaliczyć: wysoki poziom zatrudnienia,, wzrost gospodarczy, stabilność stóp

procentowych, stabilność rynków finansowych oraz stabilność rynków walutowych 10.

1.2. Instrumenty polityki pieniężnej

Bank centralny dąży do realizacji celów poprzez wpływ na popyt wewnętrzny,

korzystając z odpowiednich instrumentów polityki pieniężnej11. Wśród nich wyróżniamy dwa

główne rodzaje: instrumenty kontroli administracyjnej zwane pośrednimi oraz instrumenty

rynkowe inaczej pośrednie.

Instrumenty administracyjne wyróżniają się dużym poziomem skuteczności. Stosuje się

je głownie w sytuacji niskiego poziomu rozwoju rynków finansowych, jak i podczas silnych

zaburzeń finansowych, gdy korzystanie z instrumentów pośrednich jest niemożliwe12.

Instrumenty bezpośrednie pomimo wielu zalet nie zawsze są akceptowane przez banki

centralne. Dzieje się tak, gdyż ich administracyjny charakter przyczynia się do ograniczeń

konkurencji na rynku, co w rezultacie oznacza spadek efektywności, oraz zwiększenie

kosztów usług finansowych13.

7 Proczek M., 2008: Europejska integracja monetarna od A do Z, „Bank i Kredyty NBP” nr 6, s. 3-31 8 Kochaniak K. 2012: Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego w latach 1999-2011, nr 3(31), s. 63-

86. 9Wierzba R., 2009: Euro-dziesięć lat funkcjonowania, [w:] Studia z bankowości centralnej i polityki pieniężnej,

red. W. Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa, s.260 10 Mishkin F.S, 2001: Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa. 11 Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna w unii walutowe, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red.

P. Kowalewskie, G. Tchorka, J. Górski, Narodowy Bank Polski, Warszawa, s.91. 12 Tamże, s.91. 13 Tamże, s.91.

9

Wśród instrumentów pośrednich można wyróżnić cztery zasadnicze grupy, do których

zaliczmy: operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe, operacje kredytowo-depozytowe,

inne instrumenty kontroli pieniężnej14.

Operacje otwartego rynku są znaczące podczas sterowania stopami procentowymi,

zarządzaniem płynnością na rynku, jak i sygnalizowaniem nastawienia polityki pieniężnej15.

Instrument ten polega na nabywaniu lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank

centralny na własny rachunek16. Kontrahentami mogą być tutaj podmioty, które bank

centralny zakwalifikuje do tych transakcji i które wyrażą chęć zawarcia z nim proponowaną

transakcję17. Eurosystem ma do dyspozycji pięć rodzajów instrumentów otwartego rynku18:

transakcje odwracalne (transakcje repo),

transakcje bezwarunkowe (transakcje outright),

emisję certyfikatów dłużnych EBC,

swapy walutowe,

przyjmowanie depozytów terminowych.

Operacje otwartego rynku przeprowadzane są z inicjatywny Europejskiego Banku

Centralnego. Biorąc pod uwagę cele, regularność oraz procedury w Eurosystemie operacje

otwartego rynku dzielone są na zasadnicze kategorie19: podstawowe operacje refinansujące,

dłuższe operacje refinansujące, operacje dostrajające, operacje strukturalne.

Rezerwy obowiązkowe definiuje się je, jako odsetek bilansowych, zwrotnych

zobowiązań sektora finansowego, ustalany przez bank centralny, odprowadzanych oraz

utrzymywanych jako depozyt w banku centralnym lub innych aktywów20. System rezerw

obowiązkowych obejmuje swoim zasięgiem instytucje kredytowe w strefie euro. Jego

głównym celem jest stabilizacja stóp procentowych na rynku pieniężnym21. Rezerwy

obowiązkowe w przeciwieństwie do operacji otwartego rynku nie są dobrowolnymi

instrumentami polityki pieniężnej22. Przepis art. 19 statutu ESBC i EBC przewiduje, iż EBC

„ma prawo żądać od instytucji kredytowych ustanowionych w państwach członkowskich

utrzymywanie obowiązkowych rezerw na rachunkach EBC i krajowych banków centralnych”.

Operacje kredytowo-depozytowe stanowią osobną grupę instrumentów polityki

pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego. Operacje te mają dwie postacie, refinansową

14 Nowak – Far A. 2011: Unia gospodarcza i walutowa w Europie, Tom XII, Wydanie 1, Instytut Wydawniczy

EuroPrawo, Warszawa, s. XII-132. 15 Dokumentacja ogólna instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu, Realizacja polityki pieniężnej

w Strefie Euro, Europejski Bank Centralny, 2012.

http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/gendoc201109pl.pdf?bdf6db8ca103e1cd7c51ba7deaf1248b 16 Nowak – Far A., 2011: Unia gospodarcza…s. XII-134. 17 Tamże, s. XII-134. 18 Dokumentacja ogólna, 2012.

http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/gendoc201109pl.pdf?bdf6db8ca103e1cd7c51ba7deaf1248b 19 EBC, 2006: Realizacja polityki pieniężnej w strefie euro, Dokumentacja ogólna instrumentów i procedur

Eurosystemu, wrzesień, Frankfurt, s. 9-10. 20 Cendal M. 2008: Instrumenty polityki pieniężnej, [w:] Współczesna polityka pieniężna, red. W. Przybylska-

Kapuścińska, Difin, Warszawa. 21 Dokumentacja ogólna, 2012.

http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/gendoc201109pl.pdf?bdf6db8ca103e1cd7c51ba7deaf1248b 22 Gronkiewicz – Waltz H., 2011: Europejska Unia gospodarcza i Walutowa, Wydanie 2, LexisNexis,

Warszawa, s. 187.

10

i depozytową23. Do zadań operacji kredytowo-depozytowych zaliczamy regulację

śróddziennej płynności w systemie bankowym, sygnalizowanie ogólnych kierunków polityki

pieniężnej, kształtowanie poziomu śróddziennych stóp procentowych24. Polegają one na

umożliwieniu bankom komercyjnym zaciąganie kredytu lub złożenie depozytów

w banku centralnym (transakcje krótkookresowe, jednodniowe)25. Różnią się od operacji

otwartego rynku tym, że aktywną stroną są tutaj banki komercyjne, które mogą zawierać

transakcje kredytowo-depozytowe z bankiem centralnym na zasadach określonych przez tą

instytucję26.

Zgodnie z artykułem 20 statutu Europejski Bank Centralny ma zezwolenie na użycie

innych instrumentów polityki pieniężnej niż wymienione do tej pory. Rada Prezesów dostaje

możliwość wykorzystanie tych instrumentów w sytuacji, gdy powyższe środki kontroli

pieniężnej zostaną wyczerpane27.

1.3. Strategia polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego

Zanim została wprowadzona Unia Gospodarcza i Walutowa w państwach Unii

Europejskiej funkcjonowały trzy różne strategie polityki pieniężnej28:

strategia agregatu podaży pieniądza, bezpośredniego,

strategia celu inflacyjnego, strategia zorientowana,

strategia stabilności kursu walutowego.

W Traktacie z Maastricht wyznaczone cele EBC, które są realizowane zgodnie

z opracowaną dla niego strategią polityki pieniężnej EBC. W skład której wchodzą dwa

elementy29: ilościowa definicja celu podstawowego (stabilności cen), ramowy zakres

informacji i analiz, które należy uwzględniać przez Radę Prezesów EBC podczas

podejmowania perspektywicznych decyzji w zakresie polityki pieniężnej.

Przyjęta w 1998 roku definicja stabilności cen oznacza „roczny wzrost

zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych dla strefy euro o mniej niż 2 %, przy

utrzymaniu stabilności cen w średnim okresie”30. Definicja ta została zmodyfikowana w 2003

roku, według której celem EBC jest utrzymanie stabilności inflacji (HCIP) poniżej 2 %, ale

blisko tego poziomu.

EBC konstruując obecną strategię uwzględnił bezpośredni cel inflacyjny i cel agregatu

pieniężnego. Elementy te stworzyły tzw. „filary”, dzięki którym Rada Zarządzająca EBC

podejmuje odpowiednie decyzje w prowadzeniu polityki pieniężnej31. Biorąc pod uwagę

strukturę dwu-filarową wyróżnia się analizę ekonomiczną oraz analizę monetarną. Ich

głównym celem jest ocena ryzyka destabilizacji cen32. Decyzje podejmowane w obrębie

23 Nowak – Far A., 2011: Unia gospodarcza…s. XII-138. 24 Tamże, s. XII-138. 25 Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna…s.93. 26 Tamże, s.93. 27 Gronkiewicz – Waltz H., 2011: Europejska Unia…s. 189-190. 28 Przybylska-Kapuścińska W., 2002: Polityka pieniężna…s.30. 29 Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna… s. 99. 30 Kochaniak K., 2012: Polityka pieniężna…s. 63-86. 31 Przybylska-Kapuścińska W., 2002: Polityka pieniężna…s.30. 32 Kochaniak K., 2012: Polityka pieniężna…s. 63-86.

11

polityki pieniężnej są dokładną weryfikacją informacji, które uzyskujmy podczas analizy obu

filarów.

Analiza monetarna koncentruje uwagę na długoterminowych powiązaniach podaży

pieniądza i poziomu cen33. EBC w roku 1998 wyznaczył wartość referencyjną dla rocznej

stopy wzrostu agregatu pieniężnego M3, który wynosi 4,5 %, z powodu związku między nim

a poziomem inflacji34. Ważne jest zwrócenie uwagi, że wartość referencyjna nie stanowi celu

polityki pieniężnej, jest wyłącznie punktem odniesienia podczas analizy informacji zmian

podaży pieniądza w strefie euro35. W sytuacji przekroczenia wyznaczonego poziomu oznacza

zagrożenie realizacji celu polityki pieniężnej.

Analiza ekonomiczna (makroekonomiczna), dotyczy rozpoznania zagrożenia dla

stabilności cen w krótkim i średnim czasie biorąc pod uwagę zmiany zachodzące w popycie

i podaży na rynku dóbr i usług36. W ramach tej analizy uwzględnia się wszelkie elementy,

które maja wpływ na dynamikę aktywności realnej jak i oddziaływanie na kształtowanie się

cen (potencjalne zmiany popytu na dobra i usługi, ich podaż, płace i sytuacja na rynku pracy,

ceny surowcowe, pozostałe czynniki determinujące koszty, zmiany polityki fiskalnej

w krajach członkowskich, kursy walut etc.)37.

33 ECB, The supply of money – bank behavior and the implications for monetary analysis, „ECB Monthly

Bulletin” październik 2011 r. 34 Kochaniak K., 2012: Polityka pieniężna…s. 63-86 35 Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna…s. 101. 36 Kochaniak K., 2012: Polityka pieniężna…s. 63-86. 37 Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna…s.102.

12

2. Specyfika obecnego kryzysu finansowego

2.1. Kryzys w świetle literatury naukowej

W szerokim zakresie kryzys finansowy dotyczy załamania gospodarczego,

spowodowanego podejmowaniem nieodpowiednich decyzji władz monetarnych, rządów,

nieumiejętnymi działaniami spekulantów, recesją dotyczącą przebiegu cyklu

koniunkturalnego38. Zatem kryzys można zdefiniować jako załamanie koniunktury, w wyniku

którego następuje spadek produkcji oraz zmniejszenie tempa wzrostu gospodarczego39.

Można go również określić jako nagłą zmianą, załamanie, powstałe na rynku finansowym,

z powodu braku płynności oraz niewypłacalności podmiotów biorących udział w tym rynku40.

Według teorii cykli koniunkturalnych, żaden wzrost gospodarczy nie trwa

nieskończenie, lecz kończy się wystąpieniem recesji w gospodarce. Wśród współczesnych

teorii ekonomicznych wyjaśniających zjawisko cykli koniunkturalnych, wyróżniamy teorię

monetarystyczną oraz teorię realnego cyklu koniunkturalnego. Pierwsza teoria została

stworzona przez Miltona Fredmana. Teoria zakładała „prymat czynników pieniężnych

w kształtowaniu się dynamiki rozwoju w gospodarce”41. Z kolei teoria realnego cyklu

koniunkturalnego została opracowana przez F.E Kydlanda i E.C Prescotta. Autorzy pomijają

czynniki monetarne skupiając swoją uwagę na realnych elementach w gospodarce42. Według

wyżej wspomnianych teorii, recesja oraz ożywienie gospodarze powstają w wyniku

dokonywanych wyborów przez podmioty gospodarcze43. Teoria szkoły austriackiej

zbudowała swoją teorię cykli koniunkturalnych. Według niej są one kształtowane przez banki

centralne, które emitują pieniądz fiducjarny powodując nieprawdziwy ruch na rynkach

kapitałowych44.

Aneta Hryckiewicz - Gontarczyk dokonuje szerokiego przeglądu pojęcia kryzysu

finansowego w dorobku literatury ekonomicznej. Często wykorzystywanym modelem jest

model Minsky’ego. Ponadto prezentuje definicję Kindlebergera i Minsky, według których

kryzys finansowy wychodzi poza definicje monetarystów i dotyczy sytuacji w sektorze

finansowym a nie tylko sektora bankowego45. Według powyższych założeń, przyczyn

wrażliwości obecnego systemu finansowego można doszukać się w poniższych czynnikach46:

38 Filar D., Rzońca A., Wójtowicz G., red. 2007: Ekonomia po polsku, CeDeWu Sp. z.o.o., Warszawa, 239-240. 39 Chrabonszczewska W., 2005: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wydawnictwo Szkoły Głównej

Handlowej w Warszawie, Warszawa, s. 315. 40 Miklaszewski S., 2003: red. Międzynarodowe stosunki gospodarcze u progu XXI wieku, Difin, Warszawa,

s.99 41 Matysek Ł., 2012: Wpływ spekulacji finansowych na koniunkturę gospodarczą-analiza światowego kryzysu

gospodarczego 2007-2010, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Praca podyplomowa pod kierunkiem prof.

UE dr. hab. Jacka Pietruchy Katowice, s.19. 42 K. Piech i K. Marczak, Cykle koniunkturalne: ujęcie historyczne i przegląd głównych teorii,

http://www.ue.katowice.pl/images/user/File/katedra_ekonomii/Piech%20K.,%20Marczak%20K._Cykle%20koni

unkturalne_ujecie%20historyczne%20i%20przeglad%20glownych%20teorii.pdf 43 Matysek Ł., 2012: Wpływ spekulacji…s.19. 44 J. Cholewiński, Austriacka teoria cyklu koniunkturalnego,

http://mises.pl/wp-content/uploads/2007/05/austriacka-teoria-cyklu-koniunkturalnego.pdf 45 Hryckiewicz-Gontarczyk A., 2014: Anatomia kryzysów bankowych, poltext, Warszawa, s. 24. 46 Nawrot W., 2009: Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, CeDeWu,

Warszawa, s. 12-14.

13

przekształceniu struktury finansowania ( z wewnętrznej na zewnętrze pozyskiwanie na

rynku finansowym),

przekształceniu struktury zobowiązań (zwiększenie finansowania krótkookresowego

długoterminowych inwestycji),

spłacie zobowiązań podporządkowanych zdolności do zaciągania nowych zadłużeń,

gwałtownej rozbudowie segmentu nowoczesnych instrumentów finansowania,

przemianach w obrębie koncepcji regulowania rynku finansowego,

zwiększeniu skłonności do ryzyka ukazywanego przez instytucje finansowe.

Aneta Hryckiewicz - Gontarczyk wskazuje, że monetaryści w celu wyjaśnienia kryzysu

finansowego posłużyli się kryzysem bankowym. Działanie to wyjaśnia związek kryzysu

finansowego ze zjawiskiem paniki w sektorze bankowym47. Według ich panika bankowa

powoduje zakłócenia w podaży pieniądza, prowadząc do obniżenia się aktywności

gospodarczej. Monetaryści twierdzili, iż panika bankowa powoduje odpływ kapitału z sektora

bankowego48. Istotne jest zwrócenie uwagi iż przedstawiciele tej teorii uważali, że wyłącznie

panika bankowa powoduje powstanie kryzysów finansowych.

2.2. Wpływ kryzysu finansowego w USA na funkcjonowanie strefy euro

Kryzys finansowy, który rozpoczynają się w 2007 roku na amerykańskim rynku

kredytów hipotecznych, spowodował zaburzenia oraz niepewność w całym systemie

finansowym49. Nazwa kryzysu subprime pochodzi od klientów (tzw. subprime), którzy mieli

niższą zdolność kredytową50.

Głównym czynnikiem, który odpowiada za wybuch kryzysu finansowego była

nadmierna skłonność do ryzyka. Dotyczyła ona obniżenia stóp procentowych FED oraz chęci

maksymalizacji zysków przez inwestorów51. Stopy procentowe utrzymujące się na bardzo

niskim poziomie w USA od roku 2001 skłoniły bardzo dużą liczbę podmiotów gospodarczych

do zaciągania kredytów w celu zakupu nowych mieszkań. Załamanie się na rynku

nieruchomości oraz niewypłacalność kredytobiorców przyczyniły się do powstania

problemów finansowych sektora bankowego.

Przed 2007 roku zaciąganie kredytów hipotecznych było bardzo popularne z powodu

bardzo niskich stóp procentowych, które gwałtownie podnosiły się po skończeniu okresu

początkowego, czyniąc je atrakcyjnymi dla kredytobiorców ustanawiających nową hipotekę52.

Cała powyżej opisana sytuacja doprowadziła do sekurytyzacji kredytów hipotecznych, czyli

„przenoszenia odpowiedzialności ryzyka kredytowego ze strony kredytodawców na stronę

inwestorów”.

W roku 2007 nastąpiło, załamanie się amerykańskiego rynku nieruchomości

mieszkaniowych. Wzrastające stopy procentowe w USA wraz ze spadkiem cen

47 Hryckiewicz-Gontarczyk A., 2014: Anatomia...s. 23. 48 Tamże…, s. 23. 49 Fin-Focus, DG. ds. Rynku Wewnętrznego i Usług Biuletyn o usługach finansowych, czerwiec, 2008 – Nr 5

http://ec.europa.eu/internal_market/finservices-retail/docs/finfocus/finfocus5/finfocus5_pl.pdf 50 Matusewicz M., 2012: Strefa euro a globalny kryzys finansowy XXI wieku, „Studia BAS” nr 3, s. 9-28 51Prosser B., Globalny kryzys finansowy, „FIN-FOCUS” 2008, nr 5. 52 Firlej K. A., 2011: Źródła i przebieg kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej,

„Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy”, nr. 4, s. 179-191.

14

nieruchomości mieszkaniowych. Spowodowały, że olbrzymia grupa osób, które zaciągnęły

kredyty nie były w stanie ich spłacić. W drugiej połowie 2007 roku nastąpiło pęknięcie bańki

spekulacyjnej na rynku kredytów hipotecznych, w skutek niego banki poniosły olbrzymie

straty grożące bankructwem53. Koniec roku 2007 był bardzo trudny dla gospodarki

amerykańskiej, gdyż kilkadziesiąt instytucji finansowych zaczęło ogłaszać swoją

niewypłacalność. Sytuacja ta zmusiła FED do gwałtownej obniżki stóp procentowych do

poziomu 2%, oraz udzielenia pożyczek bankom łącznie na kwotę 41 mld USD54.

Najgorsza sytuacja miała miejsce w 2008 roku, kiedy to jeden z największych

amerykańskich banków hipotecznych Bear Stearns znalazł się w poważnych kłopotach.

Pomocy udzielił mu amerykański rząd. W tym samym roku wiele instytucji finansowych

zaczęło ujawniać swoje kłopoty niewypłacalności. Pomoc rządu otrzymali między innymi

Bank Inwestycji Merill Lynch (poprzez ułatwienie przejęcia go przez Bank of America) oraz

firma ubezpieczeniowa American International Group55. Udzielanie pomocy instytucjom

finansowym zaczęło wzbudzać ogromne protesty wśród społeczeństwa, ponieważ

wykorzystywano w tym celu pieniądze podatników.

Sytuacja ta doprowadziła do zachwiania się światowych rynków finansowych. Kryzys

przeniósł się do realnej gospodarki, doprowadzając do wystąpienia niedoboru płynności oraz

deficytu zaufania między podmiotami gospodarczymi w całym świecie56. Załamanie będące

przyczyną wadliwego działania rynku kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych,

można zaliczyć do największego tego typu zjawiska ekonomicznego od bardzo dawna57.

Powołując się na raport Banku Rozrachunków Międzynarodowych można wyróżnić

kilka czynników makroekonomicznych, które przyczyniły się do wybuchu kryzysu. Jako

pierwszy czynnik postrzega się globalną nierównowagę ujawniającą się w trwałych, dużych

deficytach i nadwyżkach (zależne od kraju) na rachunkach obrotów bieżących. Kolejny

związany był z długim okresem niskiego poziomu realnych stóp procentowych, głownie na

terenie USA, które były spowodowane obawą przed deflacją. Ostatni związany był

z niskim poziomem stopy oszczędności w krajach rozwiniętych, która została spowodowana

przez zaniżone stopy procentowe banków centralnych 58.

Wpływ kryzysu finansowego na sytuację poszczególnych krajów Unii Europejskiej jest

bardzo zróżnicowany. Wśród ekonomistów niemieckich króluje przekonanie, że przyczyną

powstania kryzysu zadłużenia państw strefy euro, był wybuch globalnego kryzysu

finansowego w USA59. Istnieje również inny pogląd, iż kryzys strefy euro może być

spowodowany błędną konstrukcją UGW oraz samej waluty euro, jako głównej przyczyny

53 Rymarczyk J., 2010: Globalny kryzys finansowy, [w:] Między kryzysem a współ- pracą gospodarczą, red.

M. Lasoń, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków, s. 17–19. 54 Firlej K. A., 2011: Źródła i przebieg…179-191. 55 Płowiec U., 2009: Kilka refleksji o przyczynach i możliwych skutkach światowego kryzysu finansowo

gospodarczego, „Studia ekonomiczne” nr. 3-4(LXII-LXIII), s. 177-190. 56 Hołubowicz Ł., 2011: Monetarne i prawne przyczyny światowego kryzysu finansowego w latach 2007-2009,

„Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku” nr. 9, s. 101-120. 57 Hołubowicz Ł., 2011: Monetarne i…s. 101-120. 58 79. Roczny raport Banku Rozrachunków Międzynarodowych z 29 czerwca 2009 roku,

www.bis.org/publ/arpdf/ar2009e. 59 Wittmann W., 2011: Super-Krise. Die Weltwirtschaftsblase platzt, 62-69.

15

kryzysu zadłużeniowego strefy euro po 2009 roku60. Uwaga jednak zostanie skupiona

wyłącznie na wpływie kryzysu finansowego mającego miejsce w Stanach Zjednoczonych

w 2007 roku, który w istotny sposób przyczynił się do problemów państw UE.

Jako jedną z głównych przyczyn kryzysu był brak odpowiedniej dyscypliny finansów

publicznych oraz nie stosowanie przez Komisję Europejską sankcji wobec krajów nie

przestrzegających tej dyscypliny61. Tendencje te pogłębiły w znaczący sposób kryzys strefy

euro przez62:

zmuszenie przez światowy kryzys finansowo-gospodarczy zwiększenia wydatków

rządów państw w celu ratowania banków ( w RFN w okresie 2008-2009 przeznaczono

480 mld euro), przyczyniając się do zburzenia stabilności finansowej, prowadząc do

bankructwa wielu banków europejskich,

ujawnienie się w strefie euro nierówności deficytów w bilansie płatniczym, przyczyniło

się do wzrostu zadłużenia zagranicznego krajów PIIGS,

zastosowanie restrykcyjnych programów oszczędnościowych w poszczególnych krajach

strefy euro - głownie w Grecji, Portugalii, Irlandii, doprowadzając do zaistnienia w tych

krajach recesji przy wysokim poziomie zadłużenia. Podobna sytuacja miała miejsce

w Hiszpanii, Włoszech, Francji.

Przełom roku 2009/2010 był okresem ukształtowania się kryzysu strefy euro, który

stwarzał istotne problemy dla krajów strefy euro, jak również w spójności i funkcjonowaniu

UE63.

60 Cziomer E., 2013: Rola Niemiec w kryzysie strefy euro po 2009 roku, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne

sp.z.o.o.-Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków, s. 62. 61 Czykier-Wierzba D., 2012: Ekonomiczne i społeczne skutki kryzysu w krajach członkowskich unii

Europejskiej w sposoby ich ograniczania, „Zarządzanie i Finanse” nr. 2/1, s. 5-29. 62 Cziomer E., 2013: Rola Niemiec…s. 69. 63 Kraciuk J., 2013: Kryzys finansowy strefy euro, „Optimum. Studia Ekonomiczne” nr. 4, s. 125-132.

16

3. Analiza polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego w latach

2007-2013

3.1. Działania EBC w pierwszej fazie kryzysu

Od roku 1999, to jest od powstania EU polityka pieniężna prowadzona jest przez

Europejski Bank Centralny oraz banki centralne krajów, które nie zależą do strefy euro64.

W rozdziale tym zostanie ukazana realizacja polityki EBC w czasie kryzysu

finansowego w latach 2007-2009.

Rysunek 1. Dostarczanie płynności przez Eurosystem za pomocą podstawowych (MRO)

oraz dłuższych (LTRO) operacji refinansujących, 2007–2009 (mld euro) Źródło: EBC (http://sdw.ecb.europa.eu/)

Wybuch paniki na rynku międzybankowym w USA w roku 2007, doprowadził do

zaprzestania na nim działalności pożyczkowej prowadząc do zamrożenia międzynarodowego

rynku finansowania hurtowego65. Większość banków strefy euro finansowała się na tym

rynku, dlatego też EBC podjął natychmiastowe działania66:

9 sierpnia 2007 roku – zwiększył przy pomocy dodatkowej operacji otwartego rynku

rozmiary płynności na międzybankowym rynku pieniężnym unii monetarnej o 94,8 mld

euro. (operacja dostrajająca typu overnight),

W kolejnych miesiącach – kontynuował działalność wprowadzając podstawowe

(MRO) i dłużne (LTRO) operacje refinansujące, zmieniając stopniowo proporcje w ich

wykorzystaniu (rys. 2),

W grudniu 2007 roku – uruchomił w porozumieniu z Fed-em linię swapową, dzięki

której udostępniał płynność w dolarach USA,

W kwietniu 2008 roku – wprowadził zasilające operacje otwartego rynku LTRO

o sześciomiesięcznych terminach zapadalności (nowe instrumenty EBC).

64 Polański Z., 2014: Pierwsza faza kryzysu w unii Europejskiej lata 2007-2009, [w:] Kryzysy i polityka

stabilizacyjna w Unii Europejskiej, red. P. Albiński, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa, s. 62. 65 Tamże, s. 72. 66 Tamże, s. 72.

17

Rysunek 2. Inflacja w strefie euro (HICP, metoda „rok‑do‑roku”) i czynniki

bezpośrednio ją kształtujące, 2007–2009 (w % i punktach procentowych) Źródło: EBC (http://sdw.ecb.europa.eu/)

Początkiem roku 2008 , w wyniku wysokich podwyżek cen surowców, inflacja uległa

znacznej podwyżce. Średni poziom inflacji HICP w 2008 roku wynosił 3,3 %. Do tego

zjawiska najbardziej przyczynił się wzrost cen energii oraz pozostałych surowców oraz

żywności (tab. 6). Poziom HCPI osiągnął najwyższy poziom w roku 2008 w czerwcu i lipcu,

oscylując na poziomie 4 %, a tym samym przekraczając ustalony przez EBC próg inflacyjny

(rys. 3).

Tabela 1. Zmiany cen składowych wskaźników HICP w latach 2007-2009 (średnioroczne

zmiany procentowe)

2007 2008 2009

HICP 2.1 3.3 0.3

Energia 2.6 10.3 -9.1

Żywność nieprzetworzona 3.0 3.5 0.2

Żywność przetworzona 2.8 6.1 1.1

Dobra przetworzone nie energetyczne 1.0 0.8 0.6

Usługi 2.5 2.6 1.0 Źródło: Twarowska K., 2011: Realizacja celu inflacyjnego w polityce pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego w latach

2008-2010, [w:] Gospodarka i polityka makroekonomiczna strefy euro w latach 2008-2010. Skutki kryzysu i słabości

zarządzania, red. B. Muchy - Leszko, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 145.

W wyniku utrzymywania się zagrożenia inflacyjnego, Rada Zarządzająca podjęła

decyzje o podniesieniu stóp procentowych mające miejsce w czerwcu 2007 roku, jak i w lipcu

2008, dając łącznie 50 punktów bazowych67 (tab.1). EBC sformułował metody stabilizowania

rynku finansowego, różniące się od metod Fed.

67 Jurkowska-Zeidler A., Rola Europejskiego Banku Centralnego w zapewnieniu bezpieczeństwa jednolitego

rynku finansowego Unii Europejskiej [w:] P. Karpuś, J. Węcławski red. Rynek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu

Szczecińskiego”, Nr 548, Ekonomiczne problemy usług Nr 38, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu

Szczecińskiego, Szczecin 2009, s. 18.

18

Tabela 2. Zmiany stóp procentowych EBC w latach 2007-2009

Obowiązuje od:

Oprocentowanie

depozytów

Stopa głównych operacji

refinansowych

Oprocentowanie

kredytów

Stopa

procentowa

(%)

Zmiana*

Stopa

procentowa

(%)

Zmiana*

Stopa

procentowa

(%)

Zmiana*

2007 14 marca

13 czerwca

2.75

3.00

0.25

0.25

3.75

4.00

0.25

0.25

4.75

5.00

0.25

0.25

2008

9 lipca

8 października

15 października

12 listopada

10 grudnia

3.25

2.75

3.25

2.75

2.00

0.25

-0.50

-0.50

-0.50

-0.75

4.25

4.25

3.75

3.25

2.50

0.25

0.00

-0.50

-0.5-

-0.75

5.25

4.75

3.75

3.75

3.00

0.25

-0.50

-0.50

-0.50

-0.75

2009

21 stycznia

11 marca

8 kwietnia

13 maja

1.00

0.50

0.25

0.25

-0.50

-0.50

-0.25

0.00

2.99

1.50

1.25

1.00

-0.50

-0.50

-0.25

-0.25

3.00

2.50

2.25

1.75

0.00

-0.5-

-0.25

-0.50 *Zmiany stóp procentowych w punktach procentowych.

Źródło: ECB, Statistics Pocket Book, s.26

Kolejne działania jakie podjął Europejski Bank Centralny miały miejsce w październiku

2008. Wówczas EBC zdecydował się na niestandardowe działania, których celem było

ograniczenie wahań stopy procentowej typu overnight. Standardowe instrumenty EBC były

nieskuteczne. Podjęto rozwiązania o charakterze interwencyjnym, wśród których były68:

Enhanced credit suport – pakiet instrumentów, mających na celu zwiększenie

płynności banków, jak i usprawniających działanie rynków pieniężnych;

Securities Markets Programme- program stabilizujący wtórne rynki dłużne papierów

wartościowych;

Enhanced credit support tworzyły narzędzia skierowane na banki, prowadząc do

poprawy dostępności kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Pakiet ten

obejmował pięć różnych zakresów usprawnień69:

1. Zwiększenie terminu zapadalności długoterminowych operacji otwartego rynku LTRO

28 z 3 do 6 a w końcu do 12 miesięcy, w celu zmniejszenia niepewności banków co do

dostępności kredytów na długie terminy oraz umożliwienie utrzymania stopy

procentowej na jak najniższym poziomie. Prowadziło to do zredukowania nie

dopasowań terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów, jak

i kontynuacji akcji kredytowej na rzecz klientów. Zaczęto dostrzegać nadmiar płynności

w bankach, które lokowano w formie depozytów w krajowych bankach centralnych.

2. Wprowadzenie stałej stopy procentowej dla każdych operacji refinansujących,

prowadząc tym samym do nieograniczonego dostępu przez banki do płynności po

koszcie równym stopie refinansowej EBC. Procedura ta zakładała pełny przydział

środków, prowadząc do zwiększenia skuteczności polityki pieniężnej w warunkach

niefunkcjonującego rynku międzybankowego.

3. Poszerzenie listy zabezpieczeń akceptowanych w operacjach otwartego rynku. Wartość

nominalna wzrosła do poziomu 130 % PKB strefy euro. Nastąpiło zwiększenie

68 Kochaniak K., 2012: Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego w latach 1999-2011, nr 3(31),

s. 63-86. 69 Tamże, s. 63-86.

19

znaczenia prywatnym papierom wartościowym. Powyższe rozwiązanie miało na celu

złagodzenie zapotrzebowania banków na płynności w obliczu kryzysu zaufania na

rynku międzybankowym.

4. Zabezpieczenie płynności instytucji kredytowych w walutach obcych, dzięki zawieraniu

przez EBC umów walutowych.

5. Wprowadzenie CBPP - Covered Bonds Purchase Programme – bezwarunkowy,

bezpośredni zakup na rynku pierwotnym i wtórnym obligacji banków wyemitowanych

na okres dłuższy niż operacje refinansowe. Celem było pobudzenie rynku dłużnych

papierów wartościowych oraz utrzymanie podaży kredytów na rzecz sektora

niefinansowego na niezmiennym poziomie. Program CBPP jest uzupełnieniem

wszystkich wyżej opisanych działań.

Z rys. 4 wynika, że działania EBC w stosunku do innych głównych banków

centralnych, było opóżnione. EBC czekał aby obniżyć swoje stopy procentowe, pozwalając

nawet do ich podwyższenia. Takie działania świadczą o tym, że EBC w pierwszej fazie

kryzysu zrealizował przede wszystkim politykę inflacyjną unii. Analizując literaturę

przedmiotu można doszukać się stwierdzenia, iż polityka pieniężna była wówczas

prowadzona dwutorowo. A więc EBC uniezależnił poprzez dysponowanie instrumentarium,

wielkość operacji otwartego rynku skierowanych na dostarczanie płynności sektora

bankowego od polityki stopy procentowej70.

Rysunek 3. Podstawowe stopy procentowe wybranych banków centralnych świata, Źródło: Polański Z., 2014: Pierwsza faza kryzysu w unii Europejskiej lata 2007-2009, [w:] Kryzysy i polityka stabilizacyjna

w Unii Europejskiej, red. P. Albiński, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa, s. 73.

Bankructwo amerykańskiego banku inwestycyjnego Lehman Brothers w dniu 15

września 2008 roku prowadząc do fatalnych skutków w tym tendencji recesyjnych,

spowodowało, że EBC podjął działania zdecydowanej polityki antykryzysowej. Działanie to

było czymś zupełnie nowym dla EBC, ponieważ do tej pory skupiał się na polityce

antyinflacyjnej. Dzięki temu inflacja w strefie euro w końcu zaczęła ulegać spadkowi (rys.5).

70 Polański Z., 2014: Pierwsza faza…s. 74.

20

Rysunek 4. Stopy procentowe EBC a stopy międzybankowego rynku pieniężnego

2007-2009 (%) Źródło: EBC (http://sdw.ecb.europa.eu/)

EBC po raz pierwszy od momentu zaistnienia kryzysu zaczął obniżać stopy

procentowe. Przebieg działań związanych z obniżką stóp procentowych prezentuje się

następująco71:

Pierwsza obniżka dotyczyła stóp od operacji banku centralnego na koniec dnia (obniżka

stopy depozytowej do 2,75%, obniżka stopy kredytowej do 4,75 %). Zmiana

podstawowej stopy procentowej do 3,75 %. Eurosystem zmienia sposób ustalania stóp

zwrotu w ramach operacji refinansujących. Do tej pory Eurosystem posługiwał się

przetargami o zmiennej stopie procentowej. Jednak Eurosystem zaczyna stosować

przetargi o stałej stopie procentowej. Zmiana była zapoczątkowana tym, że EBC dążył

do zmniejszenia niepewności, co do wysokości stopy po jakiej banki uzyskują płynność

w Eurosystemie.

Październik 2008 - EBC podwyższa oprocentowanie depozytów o 50 p.b i tyle samo

obniża stopę procentową od kredytów, powodując zawężenie przedziału wahań stóp

overnight (O/N) na rynku lokat międzybankowych i punktów procentowych (2,75%-

4,75) do jednego p.p (3,25%-4,25%).

Styczeń 2009 – wycofanie się EBC z rozwiązania z października 2008 roku, powracając

do poprzedniego pasma wahań o szerokości dwóch p.p, przyczyniając się do obniżki

stóp na międzybankowym rynku pieniężnym strefy euro.

Połowa listopada – zredukowanie przez EBC podstawowej stopy procentowej do 3,25

%, obniżając stopy depozytowe i kredytowe o ten sam poziom czyli o 50 p.b. w wyniku

licznych obniżek podstawowa stopa procentowa wyniosła 1 %, stopa depozytowa

0,25% a kredytowa 1,75%.

3.2. Działania EBC w drugiej fazie kryzysu

Pod koniec roku 2009 EBC zaczął wycofywać się z niektórych działań należących do

niestandardowych, które były wdrożone w walce z kryzysem. W wiele dziennikach

71 Polański Z., 2014: Pierwsza faza…s. 73-76.

21

pojawiały się informacje, że kryzys finansowy dobiega końca. Można wyróżnić kilka zdarzeń,

które faktycznie przemawiały za ustającym kryzysem finansowym72:

wzrost produkcji w Stanach Zjednoczonych w roku 2009,

banki centralne krajów rozwiniętych dokonały podniesienia stóp procentowych,

Fed zaczął wycofywać się z antykryzysowych programów, powracając do nich

sporadycznie.

Niemniej jednak, jak pisze Z. Polański globalny kryzys nie został pokonany, lecz zaczął

przybierać postać fiskalną. Przebieg kryzysu strefy euro w okresie od 2010 roku oraz

zastosowanie wszelkich środków w walce z tym zjawiskiem najbardziej wiązały się z trudną

sytuacją Grecji. EBC wyraził chęć pomocy, dopiero po kompromisach władz strefy euro.

Analiza sytuacji Grecji dotkniętej problemami finansowymi, wymaga osobnej analizy ze

względu na obszerność tematu, dlatego zostanie tutaj pominięta. Jednak warto zaznaczyć, że

EBC po raz pierwszy w swojej historii przychylił się do udzielenia pomocy jednemu

z członków unii monetarnej, a nie skupił się na całej strefie euro73.

Rysunek 5. Efektywny nominalny i realny kurs euro, 2007–2013 (I kw. 1999=100) Uwaga: (1) wzrost oznacza aprecjację, spadek – deprecjację, (2) kursy efektywne zostały obliczone w stosunku

do walut 20 krajów, głównych partnerów handlowych strefy euro; średnie miesięczne, (3) ostatnia obserwacja

odnosi się do czerwca 2013 r.

Źródło: EBC (http://sdw.ecb.europa.eu/)

Konsekwencją problemów fiskalnych państw strefy euro było osłabianie kursu euro od

2009 roku głownie do dolara i franka szwajcarskiego (rys.6). W kwietniu 2010 roku agencja

Standard & Poor’s zmniejszyła rating greckich obligacji do poziomu BB+74. Działanie to

wiązało się z tym, że EBC nie mógł ich wykorzystywać podczas operacji. W roku 2010

w odpowiedzi na problemy fiskalne, oraz aby zapobiec dalszemu spadkowi cen obligacji

państw strefy euro wprowadzono Securities Markets Programme (SMP). Program polegał na

skupie obligacji tych państw strefy euro, których dług okazał się najmniej sprzyjający wśród

72 Polański Z., 2014: Druga faza…s. 113-191. 73 Tamże, s. 113-191. 74 Benedyk M, 2013: Polityka pieniężna…s.1-29.

22

inwestorów. W ciągu kolejnych 2 lat funkcjonowania SMP zostało zakupionych obligacji na

wartość 200 mld euro (tab. 4).75

Tabela 3. Obligacje zakupione przez EBC w ramach SMP (stan na 31 grudnia 2012 r.)

Państwo – emitent Wartość zakupionych obligacji Średni czas do zapadnięcia obligacji

(lata) Nominalna (mld euro) Księgowa (mld euro)

Irlandia 14,2 13,6 4,6

Grecja 33,9 30,8 3,6

Hiszpania 44,3 43,7 4,1

Włochy 102,8 99,0 4,5

Portugalia 22,8 21,6 3,9

Suma 218,0 208,7 4,3

Źródło: Europejski Bank Centralny: http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2013/html/pr130221_1.en.html

Działania EBC, dotyczące zakupu obligacji państw członkowskich strefy euro, były

przełomem w polityce pieniężnej prowadzonej przez EBC. Do tego momentu EBC wpływał

wyłącznie w sposób pośredni (przyjmował obligacje jako zabezpieczenie pożyczek). EBC nie

do końca popierał powiązania polityki pieniężnej z polityką fiskalną76. Mimo rozpoczęcia

programu SMP, bilans EBC w okresie 2010-2011 utrzymywał się na dość stabilnym poziomie

(rys. 7).

Rysunek 6. Suma aktywów Europejskiego Banku Centralnego w latach 2001-2013

(w mln euro) Źródło: Europejski Bank Centralny

W kwietniu i lipcu 2011 roku EBC podejmuje decyzję o podwyżce stóp procentowych

(rys.9). Jednak nie wszystkie systemy bankowe europejskich państw były odpowiednio

przygotowane na tego typu zmiany polityki. Banki niektóre swoje aktywa wyceniają według

aktualnych cen rynkowych. W momencie spadku cen obligacji włoskich i hiszpańskich banki,

które posiadały te obligacje zaczęły wykazywać straty77. W 2011 roku banki w Hiszpanii i we

Włoszech zostały dotknięte odpływem depozytów, co w konsekwencji doprowadziło do78:

spadek salda Banku Hiszpańskiego o ok. 400 mld euro, Banku Włoch o 300 mld euro

doprowadzającego do utrudnienia tym bankom finansowania swoich aktywów - połowa

2011-połowa 2012,

75 Benedyk M, 2013: Polityka pieniężna…s.1-29. 76 Tamże, s.1-29. 77 Benedyk M, 2013: Polityka pieniężna…s. 1-29. 78 Tamże, s.1-29.

23

dwutorowego działania EBC: cofnięcia podwyżki stóp procentowych a następnie

w listopadzie i grudniu 2011 roku obniżenia stóp procentowych,

kolejnej obniżki stóp procentowych, poziom stóp DF w 2013 r. wynosi 0%, MRO 0,5%,

MLF 1% - w lipcu 2012 i maju 2013,

zaoferowania przez EBC bankom dwukrotnie trzy letnią LTRO.

Rysunek 7. Stopy procentowe EBC a stopy międzybankowego rynku pieniężnego, 2010-

2013 (%) Uwaga: ostatnia obserwacja odnosi się do 31 lipca 2013 r.

Źródło: EBC (http://sdw.ecb.europa.eu/)

Wyżej wymienione działania EBC wskazują na odstąpienie z przedkryzysowym

modelem polityki pieniężnej. Bank Centralny zaczyna być postrzegany jako pożyczkodawca

ostatniej instancji, troszczący się o poziom inflacji79. Decyzje EBC można uznać, że miały na

celu pomoc w walce z trudnościami fiskalnymi państw strefy euro. W momencie podjęcia

decyzji ekspansywnych wskaźniki HICP przekroczyły cel inflacyjny EBC. Analizując wykres

9 można zauważyć, że agregat M3 ulegał spadkowi na przełomie roku 2009-2010. Można

zatem w jakimś stopniu usprawiedliwić działania EBC. Niestety kolejne lata spowodowały

wzrost o ok. 2-4 % rok do roku.

79 Tamże, s.1-29.

24

Rysunek 8. Roczne zmiany agregatu M3 strefy euro w latach 2008-2013. Źródło: Europejski Bank Centralny.

Kończąc rozważania na temat działań EBC w drugiej fazie kryzysu, należy

wspomnień o powiększeniu się wartości bilansu EBC (rys. 10.) Jak wynika z rys. 10 suma

bilansowa EBC przed rokiem 2008 wahała się pomiędzy 10% a 15 % PKB strefy euro.

Następne działania podjęte przez EBC doprowadziły do jego wzrostu już do 30 % PKB. Na

wykresie można zauważyć, że w połowie 2012 roku aktywa EBC wynosiły 10 % aktywów

całego sektora finansowego strefy euro.

Rysunek 9. Suma bilansowa EBC jako część PKB państw strefy euro i jako część

aktywów instytucji pieniężnych i finansowych strefy euro w latach 2002-2013. Źródło: Europejski Bank Centralny.

EBC nie przyczynił się znacząco do wzrostu inflacji w strefie euro. Dodatkowo od

połowy roku 2012 EBC zaprzestał aktywnego inwestowania w gospodarkę strefy euro.

Większość banków dokonało spłaty części swoich zobowiązań, część obligacji EBC

pozostały wykupione przez emitentów. Dlatego też suma aktywów EBC uległa spadkowi

o około 800 mld euro od punktu najwyższego80.

80 Benedyk M, 2013: Polityka pieniężna…s.1-29.

25

3.3. Koncepcja unii bankowej

W raporcie opublikowanym przez Parlament Europejski unia bankowa definiowana

jest jako część zintegrowanych ram finansowych oraz jest odpowiedzią na powtarzające się

kryzysy finansowe i gospodarcze81. Koncepcję budowy unii bankowej stworzono w wyniku

potrzeby dokonania radykalnej reformy, zmierzającej do wyeliminowania wszelkich

niedociągnięć w regulacjach i nadzorze.

W opinii Komicji Europejskiej wybuch obecnego kryzysu finansowego ukazał, iż

wyłączna koordynacja działań między krajowymi organami nadzoru, jest nie do końca

satysfakcjonująca a tym samym nie wystarczająca82. Zatem wymagane jest utworzenie

wspólnego procesu decyzyjnego, co za tym idzie fragmentacja sektora bankowego

powodująca osłabienie homogenicznego rynku usług finansowych oraz ograniczająca wpływy

polityki pieniężnej na gospodarkę realną strefy euro83. W wyniku powyższych zastrzeżeń

podjęto decyzję o konieczności utworzenia unii bankowej.

Unia bankowa zaliczana jest do jednych z najważniejszych zmian zachodzących

w modelu nadzorczym UE84. Obejmuje ona wyłącznie kraje ze strefy euro (17 krajów

członkowskich). Unia bankowa powinna być elementem Unii Gospodarczej i Walutowej,

oraz uzupełniać rynki wewnętrzne.

Wprowadzenie unii bankowej należałoby rozpatrywać w kontekście długofalowego

procesu integracji rynków finansowych w UE, jak i stopniowego kształtowania regulacji

unijnych85. Ma ona na celu ograniczenie ryzyka kryzysów bankowych, oraz aktywny udział

w pokonaniu współzależności pomiędzy długiem bankowym a długiem państwowym, jak

i przywrócenie zaufania do wspólnej waluty86.

Główną przyczyną powstania tej instytucji był wybuch kryzysu zadłużenia w strefie

euro. Istotne założenie unii bankowej dotyczy obowiązkowego uczestnictwa krajów, które

należą do strefy euro87. Natomiast kraje, które są po za zasięgiem strefy euro, mogą

przyłączyć się jako „członek stowarzyszony”. Jednak takie kraje, nie mogą korzystać

w całości z mechanizmów stabilności, ponieważ pełne kompetencje EBC posiada wyłącznie

dla krajów strefy euro88.

Pierwszą koncepcje unii bankowej zaproponował J.M Barroso na posiedzeniu Rady

Europejskiej. Przełomowe zdarzenie podczas walki z kryzysem finansowym, który w latach

2010-2011 przerodził się w kryzys zadłużeniowy miało posiedzenie Rady Europejskiej

w okresie 14-15 grudnia. Wówczas został wprowadzony raport Hermana Van Rompuy’a,

stworzony razem z przewodniczącymi Komisji Europejskiej i Eurogrupy, prezesem EBC,

81 http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_4.2.4.pdf 82 Szpringer Z, 2013: Unia bankowa, „BAS BIURO ANALIZY SEJMOWYCH” nr 8(145), s.1-4. 83 Tamże, s.1-4. 84 Hryckiewicz A, Pawłowska M. 2013: Czy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiana w nadzorze finansowym w

Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, „Materiały i Studia NBP” Warszawa, zeszyt nr 289, s.16 85 Grosse T. G., 2013: Dylematy unii bankowej, „Analiza natolińska” 2/60, s. 2-28. 86 Szpringer Z, 2013: Unia bankowa…s.1-4. 87 Hryckiewicz A, Pawłowska M. 2013: Czy nadzór spełni…s.16. 88 Groszek, M., Kwaśniak, W., Raczko, A., 2012. Unia Bankowa – skutki dla UE, strefy euro i Polski, Zeszyty

Bre Bank – CASE, Warszawa

26

który nazywa się „W kierunku faktycznej Unii Gospodarczej i Walutowej”89. Raport zawiera

4 filary Unii Gospodarczo-Walutowej w perspektywie 10 lat, wśród których zaliczamy

(tab.5):

Zintegrowane ramy finansowe,

Zintegrowane ramy budżetowe,

Zintegrowane ramy polityki gospodarczej,

Legitymację demokratyczną i odpowiedzialność.

Tabela 4. Ramy Unii Gospodarczej i Walutowej na 10 najbliższych lat według raportu

Hermana Van Rompuya Filary Charakterystyka

Zintegrowane ramy

finansowe

-zapewnienie stabilności finansowej, głownie w strefie euro

-minimalizacja kosztów upadku banków ponoszone przez obywateli Europy

-przenoszenie odpowiedzialność za nadzór na szczeblu europejskim

-zapewnienie wspólnotowych mechanizmów restrukturyzacji, jak i likwidacji

banków, gwarantowania depozytów konsumentów.

Zintegrowane ramy

budżetowe

-zapewnienie kształtowania polityki budżetowej na szczeblach krajowych

i europejskich, obejmujące koordynację, wspólne podejmowanie decyzji, owocne

egzekwowanie, proporcjonalne działanie w kierunku wspólnej emisji długo

-obejmowanie różnych form solidarności fiskalnej

Zintegrowane ramy

polityki gospodarczej

-posiadanie wystarczających mechanizmów zapewniających opracowywanie

krajowych i europejskich rodzajów polityki propagujących trwały wzrost,

zatrudnienie, konkurencyjność, spójnych z prawidłowym istnieniem Unii

Gospodarczej i Walutowej

Legitymacja

demokratyczna

i odpowiedzialności

-zapewnienie legitymacji demokratycznych, odpowiedzialności podczas

podejmowania decyzji w ramach Unii gospodarczej i Walutowej

-przystąpienie państw do bardziej zintegrowanego podejmowaniu decyzji fiskalnych

i gospodarczych wymaga silnych mechanizmów, gwarantujące legitymację

wspólnego podejmowania decyzji, odpowiedzialności za nie

-uzyskanie publicznego poparcia dla ogólnoeuropejskich decyzji o wpływie na Zycie

codzienne mieszkańców. Źródło: Waliszewski K, 2013: Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektora banków koncepcyjnych w Polsce,

[w:] Unia Bankowa, red. M. Zaleska, Difin, s. 29-57.

Zintegrowane ramy finansowe czyli unia bankowa składa się z trzech zasadniczych

filarów wśród, których wyróżniamy90:

jednolity europejski system nadzoru bankowego (SSM) - podczas wprowadzenia go

zaangażowane miałby być: EBC, jego organ nadzoru (rozdzielenie funkcji monetarnych

i nadzorczych), państwa członkowskie strefy euro, pozostałe państwa członkowskie UE,

wyłącznie gdy przystąpiły do SSM obejmujące zasadę mechanizmu „bliskiej

współpracy”. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego musiałby koordynować

współpracę pomiędzy nadzorami państw, będące w systemie SSM oraz tymi

państwami, które pozostają po za zasięgiem systemu SSM. Ważna kwestia związana

jest z sprawowaniem nadzoru wiąże się z harmonizacją regulacji i norm nadzorczych.

europejski system restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (SRM) –

byłby finansowany głównie ze składek banków. Ma się ona przyczynić do zapewnienia

pomocy podczas stosowania środków w obszarze restrukturyzacji oraz uporządkowanej

likwidacji banków podlegających nadzorowi europejskiemu, tak aby była możliwość

zamykania instytucji, które sobie nie radzą. W odniesieniu do strefy euro

89 Węc J. J. 2014: Proces konstytuowania Unii Bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i zasady działania,

„Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 8, s. 33-47. 90 Szpringer Z, 2013: Unia bankowa…s.1-4.

27

zabezpieczeniem fiskalnym dla organu właściwego do celów restrukturyzacji oraz

przemyślanej likwidacji banków mógłby być Europejski Mechanizm Stabilności

(ESM)91.

europejski system gwarantowania depozytów (DGS) – system ten ma na celu

nadania europejskiego wymiaru krajowym systemom gwarantowania depozytów

w odniesieniu do banków podlegających nadzorowi europejskiemu. Mógłby zwiększyć

wiarygodność już istniejących rozwiązań oraz byłby w pewien sposób gwarancją na to,

że kwalifikujące się depozyty każdej instytucji kredytowej są wystarczająco

ubezpieczone. W odniesieniu do strefy euro system ten będąc zabezpieczeniem

fiskalnym dla organu właściwego do celów gwarantowania depozytów byłby europejski

mechanizm stabilności92.

Nad całym procesem systemu gwarantowania miałby czuwać krajowy system

depozytów, tzw. „single point contact”93. System ten dokonywałby porozumiewania się

z deponentami w kraju, oaz dokonywałby wypłaty środków w razie potrzeby. Rysunek 11

prezentuje propozycję struktury nadzoru finansowego dla UE.

Rysunek 10. Model nadzoru finansowego w Unii Europejskiej Źródło: Lepczński B, 2014: Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Bankowej, „Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową” s.33

Według aktualnego schematu nadzoru finansowego w UE istnieją trzy instytucje

nadzorcze w odniesieniu do sektora bankowego (rys. 11). Nadzór Makroostrożnościowy

w ramach Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego, nadzór Mikroostrożnościowy w ramach

Europejskiego Organu Nadzoru Bankowego oraz EBC jako instytucja nadzorująca banki

działające w krajach strefy euro94.

Europejski Bank Centralny przyjął kompetencje nadzorcze. Będzie sprawował nadzór

nad wszystkimi instytucjami kredytowymi, których siedziny występują w krajach strefy euro

91 Waliszewski K, 2013: Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektora banków koncepcyjnych

w Polsce, [w:] Unia Bankowa, red. M. Zaleska, Difin, s. 29-57. 92 Waliszewski K, 2013: Koncepcja unii bankowej-szanse…, s. 29-57. 93 Hryckiewicz A, Pawłowska M. 2013: Czy nadzór…s.19. 94 Tamże, s.20.

28

lub w krajach, które przystąpią do jednolitego mechanizmu nadzorczego na zasadzie tzw.

„bliskiej współpracy”95.

Rysunek 11. Liczba banków, które znajdą się pod bezpośrednim nadzorem EBC

w poszczególnych krajach strefy euro oraz ich udział w całkowitej liczbie banków

funkcjonujących w danym kraju Źródło: Lepczyński B., M., Liszewska, 2014: Konsekwencje przystąpienia Polski do unii bankowej, red. P. Górski,

B. Lepczyński, M. Liszewska, IBnGR, Gdańsk.

Bezpośrednim nadzorem EBC zostaną objęte 128 banków strefy euro (w tym 124

instytucji o istotnych aktywach przekraczających 30 mld euro lub 20% PKB kraju

macierzystego, 4 banki będące jednym z trzech największych banków w kraju

macierzystym)96. Nadzór będzie obejmował 2 % banków strefy euro (rys. 12), natomiast

łączna wartość aktywów będzie oscylować na poziomie ok. 85 % aktywów sektora

bankowego strefy euro97.

95 Lepczński B, 2014: Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Bankowej, „Instytut badań nad gospodarką

rynkową” s.22. 96 Tamże, s.22. 97 Tamże, s.22.

29

PODSUMOWANIE

Utworzenie strefy euro wiązało się z długim okresem przygotowań. Wprowadzenie

wspólnej waluty miało w pewien sposób przyczynić się do dalszego rozwoju instytucjonalnej

integracji. Początkowy okres funkcjonowania strefy euro spowodował wzbudzenie

optymizmu co do podjętych działań. Jednak wybuch kryzysu finansowego, wpłynął na

powstanie poważnych problemów krajów członkowskich oraz wyzwań dla polityki pieniężnej

przed jakimi musiał stanąć Europejski Bank Centralny.

Kryzys w roku 2007/2008 będący spowodowany spekulacją na rynku nieruchomości

oraz nadmierną skłonnością do nowych instrumentów inwestycyjnych, szybko ogarnął obszar

strefy euro. Stworzył on nie tylko zagrożenie dla 17 krajów członkowskich eurolandu, ale

również spowodował wyzwanie dla funkcjonowania całego systemu UE. Istota kryzysu była

bardzo złożona i wielowątkowa, ponieważ jego nasilenie zależało od różnych przesłanek

historycznych oraz obecnych, również związany jest z aspektami polityczno-prawnymi,

ekonomiczno-finansowymi i wieloma innymi, o których nie była mowa w pracy.

Europejski Bank Centralny relatywnie szybko zaczyna reagować na problemy krajów

strefy euro. Wykorzystuje w tym celu niestandardowe instrumenty polityki pieniężnej, które

są dopuszczalne w jej ramach ustrojowych.

W pierwszej fazie kryzysu czyli w latach 2007-2009, EBC podejmuje następujące

działania:

zwiększenie przy pomocy dodatkowej operacji otwartego rynku rozmiarów płynności

na międzybankowym rynku pieniężnym unii monetarnej o 94,8 mld euro. (operacja

dostrajająca typu overnight),

kontynuacja działalności prowadząc podstawowe (MRO) i dłużne (LTRO) operacje

refinansujące, zmieniając stopniowo proporcje w ich wykorzystaniu,

uruchomienie w porozumieniu z Fed-em linii swapowej

wprowadzenie zasilających operacji otwartego rynku LTRO o sześciomiesięcznych

terminach zapadalności (nowe instrumenty EBC),

wykorzystanie niestandardowych działań odchodząc od instrumentów podstawowych,

których celem było ograniczenie wahań stopy procentowej typu overnight,

podjęcie decyzji o charakterze interwencyjnym, wśród których występuje: Enhanced

credit suport oraz Securities Markets Programme,

podjęcie działania zdecydowanej polityki antykryzysowej, obniżka stóp procentowych:

- od operacji banku centralnego na koniec dnia (obniżka stopy depozytowej do 2,75%,

obniżka stopy kredytowej do 4,75 %),

- zmiana podstawowej stopy procentowej do 3,75 %,

- zmiana sposobu ustalania stóp zwrotu w ramach operacji refinansujących,

podwyżkę oprocentowania depozytów o 50 p.b i tyle samo obniża stopę procentową od

kredytów, powodując zawężenie przedziału wahań stóp overnight (O/N) na rynku lokat

międzybankowych i punktów procentowych (2,75%-4,75) do jednego p.p (3,25%-

4,25%).

Kolejne zmiany jakie dokonał EBC w 2010 prezentują się następująco:

udzielono po raz pierwszy pomocy jednemu z członków unii monetarnej, a nie

skupiając się na całej strefie euro,

30

w odpowiedzi na problemy fiskalne, oraz aby zapobiec dalszemu spadkowi cen

obligacji państw strefy euro wprowadzono Securities Markets Programme (skup

obligacji tych państw strefy euro, których dług okazał się najmniej sprzyjający wśród

inwestorów),

BC zakupił obligacje państw członkowskich strefy euro, co było przełomem w polityce

pieniężnej prowadzonej przez EBC. Do tego momentu EBC wpływał wyłącznie

w sposób pośredni (przyjmował obligacje jako zabezpieczenie pożyczek),

tworzenie unii bankowej jest jednym z najważniejszych zmian zachodzących w modelu

nadzorczym UE.

Podsumowując można dojść do wniosku, że w latach 2007-2013 Europejski Bank

Centralny podejmował aktywne działania, zmierzające do zrealizowania postawionego celu,

dostosowując zestaw instrumentów polityki pieniężnej do specyfiki istniejących problemów

współczesnego świata. Europejski Bank Centralny został zmuszony do opracowania

nadzwyczajnych programów pomocowych. Skupiały się na regulacji płynności systemów

bankowych.

Współczesny kryzys finansowy ujawnił niedoskonałości unii walutowej oraz

pogłębienie się różnic pomiędzy państwami członkowskimi UE. Zjawisko to jest na tyle

ważne, że próba podjętej integracji monetarnej ma znaczący wpływ na gospodarkę członków

strefy euro. Kraje takie jak Portugalia, Hiszpania, Irlandia, Włochy czy Grecja podejmowały

próby uratowania swoich gospodarek.

Podsumowując obecną sytuację w strefie euro można wywnioskować, że na obecnym

etapie nie ma pełnej diagnozy i trafnej prognozy zachodzących przemian w całej polityce

monetarnej. Negatywnym zjawiskiem jest głównie coraz większe koncentrowanie się na

problemach krajowych i interesach narodowych, nie zaś na strefie euro jako całości. Ponadto

poruszone w opracowaniu wybrane problemy dotyczące ewolucji polityki pieniężnej są

z natury w pewnym stopniu rozbieżne. Dlatego wymagają kontynuacji badawczej.

31

BIBLIOGRAFIA

Książki:

Adamiec J., Russel P., 2009: Światowy kryzys gospodarczy a sektor przedsiębiorstw

i gospodarstw domowych w Polsce, [w:] Adamiec J., red. Kryzys finansowy wybrane

zagadnienia, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.

Cendal M., 2008: Instrumenty polityki pieniężnej, [w:] Współczesna polityka pieniężna, red. W.

Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa.

Chrabonszczewska W., 2005: Międzynarodowe organizacje finansowe, Wydawnictwo Szkoły

Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa.

Filar D., Rzońca A., Wójtowicz G., 2007: Ekonomia po polsku, CeDeWu Sp. z.o.o., Warszawa.

Gierałtowski P., 2014: Polityka pieniężna w unii walutowe, [w:] Mechanizmy funkcjonowania strefy

euro, red. P., Kowalewskie, G., Tchorka, J., Górski, Narodowy Bank Polski, Warszawa.

Gronkiewicz – Waltz H., 2011: Europejska Unia gospodarcza i Walutowa, Wydanie 2, LexisNexis,

Warszawa.

Groszek, M., Kwaśniak, W., Raczko, A., 2012. Unia Bankowa – skutki dla UE, strefy euro i Polski,

Zeszyty Bre Bank – CASE, Warszawa.

Hryckiewicz-Gontarczyk A., 2014: Anatomia kryzysów bankowych, poltext, Warszawa.

Jurkowska-Zeidler A., 2008: Rola Europejskiego Banku Centralnego w zapewnieniu bezpieczeństwa

jednolitego rynku finansowego Unii Europejskiej, [w:] Rynek finansowy. Inspiracje z integracji

europejskiej, red. P. Karpuś, J., Węcławski, Lublin.

Miklaszewski S., 2003: Międzynarodowe stosunki gospodarcze u progu XXI wieku, Difin, Warszawa.

Matysek Ł., 2012: Wpływ spekulacji finansowych na koniunkturę gospodarczą-analiza światowego

kryzysu gospodarczego 2007-2010, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Praca

podyplomowa pod kierunkiem prof. UE dr. hab. Jacka Pietruchy, Katowice.

Mishkin F., S., 2001: Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa.

Nawrot W., 2009: Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy,

CeDeWu, Warszawa.

Polański Z., 2014: Pierwsza faza kryzysu w Unii Europejskiej lata 2007-2009, [w:] Kryzysy

i polityka stabilizacyjna w Unii Europejskiej, red. P. Albiński, Szkoła Główna Handlowa w

Warszawie, Warszawa.

Polański Z., 2014: Druga faza kryzysu w Unii Europejskiej od roku 2010, [w:] Kryzysy

i polityka stabilizacyjna w Unii Europejskiej, red. P. Albiński, Szkoła Główna Handlowa w

Warszawie, Warszawa.

Przybylska - Kapuścińska W., 2008: Istota i cele polityki pieniężnej, [w:] Współczesna polityka

pieniężna, red. W. Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa.

Rymarczyk J., 2010: Globalny kryzys finansowy, [w:] Między kryzysem a współ- pracą gospodarczą,

red. M. Lasoń, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków.

Twardowska K., 2011: Realizacja celu inflacyjnego w polityce pieniężnej Europejskiego Banku

Centralnego w latach 2008-2010, [w:] Gospodarka w polityka makroekonomiczna strefy euro w

latach 2008-2010, red. B. Mucha-Leszko, UMCS, Lublin.

Waliszewski K, 2013: Koncepcja unii bankowej-szanse i zagrożenia dla sektora banków

koncepcyjnych w Polsce, [w:] Unia Bankowa, red. M. Zaleska, Difin.

32

Wierzba R., 2009: Euro-dziesięć lat funkcjonowania, [w:] Studia z bankowości centralnej i polityki

pieniężnej, red. W. Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa.

Wittmann W., 2011: Superkrise. Die Weltwirtschaftsblase platzt, Orell Fuessli Verlag, Zürich.

Artykuły:

Adamczyk M., 2012: Współczesny kryzys finansowy – przyczyny i konsekwencje dla gospodarki

światowej, „Prace i Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego” ,

nr 31.

Baka W., 2001: Eurosystem – kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej, „Prawo Bankowe”, nr 2.

Benedyk M, 2013: Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego 1999-2013, „Ekonomia –

Wrocław Ekonomic Review” nr 19/4.

Czykier - Wierzba D., 2012: Ekonomiczne i społeczne skutki kryzysu w krajach członkowskich unii

Europejskiej w sposoby ich ograniczania, „Zarządzanie i Finanse”

nr. 2/1.

ECB, The supply of money – bank behavior and the implications for monetary analysis, „ECB

Monthly Bulletin” październik 2011 r.

Firlej K. A., 2011: Źródła i przebieg kryzysu finansowego w Stanach Zjednoczonych i Europie

Zachodniej, „Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy”,

nr. 4.

Grosse T. G., 2013: Dylematy unii bankowej, „Analiza natolińska” 2/60

Hołubowicz Ł., 2011: Monetarne i prawne przyczyny światowego kryzysu finansowego w latach 2007-

2009, „Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku” nr. 9.

Hryckiewicz A, Pawłowska M. 2013: Czy nadzór spełni swoje zadanie? Zmiana w nadzorze

finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, „Materiały i Studia NBP” Warszawa,

zeszyt nr 289.

Kochaniak K. 2012: Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego w latach 1999-2011,

nr 3(31).

Kraciuk J., 2013: Kryzys finansowy strefy euro, „Optimum. Studia Ekonomiczne” nr. 4.

Lepczński B, 2014: Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Bankowej, „Instytut badań nad

gospodarką rynkową”

Lepczyński B., M., Liszewska, 2014: Konsekwencje przystąpienia Polski do unii bankowej, red. P.

Górski, B. Lepczyński, M. Liszewska, IBnGR, Gdańsk.

Nowak – Far A., 2011: Unia gospodarcza i walutowa w Europie, Tom XII, Wydanie 1, Instytut

Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa.

Płowiec U., 2009: Kilka refleksji o przyczynach i możliwych skutkach światowego kryzysu finansowo

gospodarczego, „Studia ekonomiczne” nr. 3-4 (LXII-LXIII).

Proczek M., 2008: Europejska integracja monetarna od A do Z, „Bank i Kredyty NBP” nr 6.

Prosser B., Globalny kryzys finansowy, „FIN-FOCUS” 2008, nr 5.

Scheller H., 2006: Europen Central Bank: History, Role and Functions, Frankfurt am Main.

Szpringer Z, 2013: Unia bankowa, „BAS BIURO ANALIZY SEJMOWYCH” nr 8(145).

Węc J. J. 2014: Proces konstytuowania Unii Bankowej. Geneza, podstawy prawne, cele i zasady

działania, „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 8.

33

Inne:

http://sdw.ecb.europa.eu/

http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/pl/FTU_4.2.4.pdf

http://www.ecb.europa.eu/press/pr/date/2013/html/pr130221_1.en.html

Dokumentacja ogólna instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu, Realizacja polityki

pieniężnej w Strefie Euro, Europejski Bank Centralny, 2012.

http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/gendoc201109pl.pdf?bdf6db8ca103e1cd7c51ba7deaf1248b

EBC, 2006: Realizacja polityki pieniężnej w strefie euro, Dokumentacja ogólna instrumentów i

procedur Eurosystemu, wrzesień, Frankfurt.

K. Piech i K. Marczak, Cykle koniunkturalne: ujęcie historyczne i przegląd głównych teorii,

http://www.ue.katowice.pl/images/user/File/katedra_ekonomii/Piech%20K.,%20Marczak%20K._Cykl

e%20koniunkturalne_ujecie%20historyczne%20i%20przeglad%20glownych%20teorii.pdf

J. Cholewiński, Austriacka teoria cyklu koniunkturalnego,

http://mises.pl/wp-content/uploads/2007/05/austriacka-teoria-cyklu-koniunkturalnego.pdf

Fin-Focus, DG. ds. Rynku Wewnętrznego i Usług Biuletyn o usługach finansowych, czerwiec, 2008 –

Nr 5 http://ec.europa.eu/internal_market/finservices retail/docs/finfocus/finfocus5/finfocus5_pl.pdf

79. Roczny raport Banku Rozrachunków Międzynarodowych z 29 czerwca 2009 roku,

www.bis.org/publ/arpdf/ar2009e

SPIS TABEL

TABELA 2. ZMIANY CEN SKŁADOWYCH WSKAŹNIKÓW HICP W LATACH 2007-2009

(ŚREDNIOROCZNE ZMIANY PROCENTOWE) ..................................................................................... 17

TABELA 3. ZMIANY STÓP PROCENTOWYCH EBC W LATACH 2007-2009 ............................................. 18

TABELA 4. OBLIGACJE ZAKUPIONE PRZEZ EBC W RAMACH SMP (STAN NA 31 GRUDNIA 2012) . 22

TABELA 5. RAMY UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ NA 10 NAJBLIŻSZYCH LAT WEDŁUG

RAPORTU HERMANA VAN ROMPUYA ................................................................................................ 26

SPIS WYKRESÓW

RYSUNEK 2. DOSTARCZANIE PŁYNNOŚCI PRZEZ EUROSYSTEM ZA POMOCĄ PODSTAWOWYCH

(MRO) ORAZ DŁUŻSZYCH (LTRO) OPERACJI REFINANSUJĄCYCH, 2007–2009 (MLD EURO) . 16

RYSUNEK 3. INFLACJA W STREFIE EURO (HICP, METODA „ROK‑DO‑ROKU”) I CZYNNIKI

BEZPOŚREDNIO JĄ KSZTAŁTUJĄCE, 2007–2009 (W % I PUNKTACH PROCENTOWYCH) ......... 17

RYSUNEK 4. PODSTAWOWE STOPY PROCENTOWE WYBRANYCH BANKÓW CENTRALNYCH

ŚWIATA, ..................................................................................................................................................... 19

RYSUNEK 5. STOPY PROCENTOWE EBC A STOPY MIĘDZYBANKOWEGO RYNKU PIENIĘŻNEGO

2007-2009 (%) ............................................................................................................................................. 20

RYSUNEK 6. EFEKTYWNY NOMINALNY I REALNY KURS EURO, 2007–2013 (I KW. 1999=100) ........ 21

RYSUNEK 7. SUMA AKTYWÓW EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO W LATACH 2001-2013

(W MLN EURO) .......................................................................................................................................... 22

RYSUNEK 8. STOPY PROCENTOWE EBC A STOPY MIĘDZYBANKOWEGO RYNKU PIENIĘŻNEGO,

2010-2013 (%) ............................................................................................................................................. 23

RYSUNEK 9. ROCZNE ZMIANY AGREGATU M3 STREFY EURO W LATACH 2008-2013. ..................... 24

RYSUNEK 10. SUMA BILANSOWA EBC JAKO CZĘŚĆ PKB PAŃSTW STREFY EURO I JAKO CZĘŚĆ

AKTYWÓW INSTYTUCJI PIENIĘŻNYCH I FINANSOWYCH STREFY EURO W LATACH 2002-

2013. ............................................................................................................................................................. 24

RYSUNEK 11. MODEL NADZORU FINANSOWEGO W UNII EUROPEJSKIEJ .......................................... 27

RYSUNEK 12. LICZBA BANKÓW, KTÓRE ZNAJDĄ SIĘ POD BEZPOŚREDNIM NADZOREM EBC W

POSZCZEGÓLNYCH KRAJACH STREFY EURO ORAZ ICH UDZIAŁ W CAŁKOWITEJ LICZBIE

BANKÓW FUNKCJONUJĄCYCH W DANYM KRAJU ......................................................................... 28