Ewa Kłos, Wawrzyniec Kofta, Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna … · z rozporządzeniem Ministra...

1

Ewa Kłos, Wawrzyniec Kofta, Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna Werblan-Jakubiec

Ciekawa biologia

PROGRAM NAUCZANIA BIOLOGII DLA GIMNAZJUM

2

Spis treści

Od Autorów ....................................................................................................................................... 3

I. Charakterystyka programu .......................................................................................................... 3

II. Cele edukacyjne w zakresie kształcenia i wychowania ........................................................... 4

Cele ogólne ......................................................................................................................................... 4

Cele etapowe dla poszczególnych pakietów .......................................................................................4

III. Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia ............................................................ 6

IV. Procedury osiągania celów ..................................................................................................... 12

Wskazówki metodyczne do treści zawartych w pakiecie I – Bogactwo świata organizmów .......... 12

Wskazówki metodyczne do treści zawartych w pakiecie II – Człowiek i jego otoczenie ................ 13

Wskazówki metodyczne do treści zawartych w pakiecie III – Człowiek zmienia świat przyrody ... 15

V. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów ........................................................................................ 16

VI. Informacja o warunkach niezbędnych do realizacji programu ........................................... 17

Wymagania dotyczące nauczycieli ................................................................................................... 17

Wymagania dotyczące wyposażenia szkół ....................................................................................... 17

3

OD AUTORÓW Nauczanie w gimnazjum jest uznawane za bardzo trudny etap edukacyjny ze względu na burzliwy

okres przemian natury psychicznej i fizycznej, jaki przechodzi młodzież gimnazjalna. Nauczanie

w gimnazjum wymaga od nauczyciela nie tylko fachowości we własnej dziedzinie, ale również

cierpliwości i mądrości. Duży wpływ na to, jak zostaną ukształtowane charaktery uczniów, w jakim

stopniu zostaną oni wyposażeni w wiedzę i umiejętności, których będą potrzebować do

podejmowania właściwych decyzji w dorosłym życiu, mają odpowiednio dobrane szkolne

programy nauczania. Zgodnie z założeniami reformy oświaty, szkolne programy nauczania

powinny kłaść duży nacisk na rozwijanie umiejętności uczniów, zwłaszcza tych przydatnych

w życiu codziennym, natomiast ograniczać zakres przekazywanej wiedzy do niezbędnego

w dalszym życiu oraz do kontynuowania nauki.

Prezentowany program nauczania biologii dla gimnazjum Ciekawa biologia uwzględnia tę

przewodnią myśl reformy oświaty. Układ treści oraz sposób prezentowania tematów są

dostosowane do możliwości przeciętnego ucznia. Program rezygnuje z nadmiaru informacji typu

encyklopedycznego. W dużym stopniu opiera się na wiadomościach i umiejętnościach zdobytych

przez uczniów w szkole podstawowej i na ich podstawie dobudowuje nowe. Najważniejszy w tym

programie nauczania jest uczeń, jego możliwości, zainteresowania oraz zdobywana wiedza

i umiejętności.

I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Prezentowany program nauczania biologii dla gimnazjum Ciekawa biologia jest zgodny

z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach

szkół, zamieszczonym w Dzienniku Ustaw Nr 4 z 15 stycznia 2009 roku. Program uwzględnia cele

kształcenia – wymagania ogólne, treści nauczania – wymagania szczegółowe oraz zalecane

doświadczenia i obserwacje przeznaczone dla III etapu edukacyjnego.

Program Ciekawa biologia stanowi podstawowy element cyklu edukacyjnego, który jest złożony

z trzech pakietów edukacyjnych:

PAKIET I – Bogactwo świata organizmów

Ciekawa biologia. Podręcznik dla gimnazjum. Część 1.

Ciekawa biologia. Zeszyt ćwiczeń dla gimnazjum. Część 1.

Ciekawa biologia. Poradnik dla nauczyciela

PAKIET II – Człowiek i jego otoczenie


Ciekawa biologia. Zeszyt ćwiczeń dla gimnazjum. Część 2.

PAKIET III – Człowiek zmienia świat przyrody


Ciekawa biologia. Zeszyt ćwiczeń dla. gimnazjum. Część 3.

W trzyletnim cyklu kształcenia w gimnazjum dla przedmiotu biologia są przewidziane cztery

godziny, w związku z czym w cyklu Ciekawa biologia proponujemy trzy pakiety edukacyjne,

z których drugi ma podwójną objętość. Jeśli zatem nauczyciel ma przewidziane godziny w klasach

1–3 w układzie 1+2+1, to każdy z podręczników odpowiada jednej klasie. Jeśli przydział godzin

wynosi 2+1+1, to w klasie 1. nauczyciel powinien zrealizować pakiet I i pierwszą połowę (26

tematów) pakietu II, w klasie 2. – drugą połowę pakietu II, a w klasie 3. – pakiet III. Jeśli natomiast

przydział godzin to 1+1+2, w klasie 1. należy zrealizować pakiet I, w klasie 2 – pierwszą połowę

pakietu II, a w klasie 3. – drugą połowę pakietu II i pakiet III.

Ponieważ pakiety: I i III zawierają po 26 tematów, a pakiet II – 52 tematy, podczas gdy w roku

4

szkolnym realnie jest możliwość realizacji około 32–33 jednostek lekcyjnych, pozostaje czas

na powtórzenia i sprawdziany pisemne.

II. CELE EDUKACYJNE W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Cele ogólne Zgodnie z podstawą programową dla gimnazjum, w programie Ciekawa biologia uwzględniono

następujące cele ogólne z zakresu biologii:

1. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych.

2. Znajomość metodyki badań biologicznych.

3. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.

4. Rozumowanie i argumentacja.

5. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka.

Cele etapowe dla poszczególnych pakietów

PAKIET I – Bogactwo świata organizmów Celem pakietu I jest ukształtowanie takich umiejętności, jak:

• analizowanie i interpretowanie wyników obserwacji i doświadczeń;

• formułowanie hipotez;

• ocenianie wiarygodności doświadczeń;

• poznanie i zrozumienie sposobów realizacji czynności życiowych przez różne organizmy;

• wykazanie zależności między budową i funkcją organizmów w ujęciu ewolucyjnym.

Proponowany przydział godzin na analizę poszczególnych działów

Dział Liczba godzin

I. Powitanie biologii 7

II. Funkcjonowanie organizmów 4

III. Od wirusów do glonów 6

IV. Świat roślin 9

Razem 26

+ do dyspozycji nauczyciela 6

Razem 32

PAKIET II – Człowiek i jego otoczenie Celem pakietu II jest ukształtowanie takich umiejętności, jak:

• analizowanie przystosowań organizmów zwierzęcych do warunków środowiskowych;

• postrzeganie funkcjonowania organizmu ludzkiego jako integralnej całości;

• interpretowanie zależności między budową oraz funkcją układów i narządów w organizmie

człowieka;

• wykazanie integracyjnej roli układu nerwowego, hormonalnego i krążenia;

• wskazywanie rozmieszczenia narządów wewnętrznych własnego organizmu;

• dostrzeganie różnorodnych potrzeb człowieka w różnych etapach rozwoju fizycznego

i psychicznego oraz wskazywanie możliwości ich zaspokajania;

• analizowanie przyczyn zakłóceń stanu zdrowia człowieka; przewidywanie skutków własnych

decyzji dotyczących zdrowia;

• prowadzenie zdrowego trybu życia.

5



I. Świat zwierząt 11

II. Funkcjonowanie organizmu człowieka 11

II. Integracja działania organizmu 16

III. Zasady dbałości o własny organizm 14

Razem 52


Razem 64

PAKIET III – Człowiek zmienia świat przyrody Celem pakietu III jest ukształtowanie takich umiejętności, jak:

• analizowanie zależności między budową i funkcją na poziomie cząsteczek, struktur

komórkowych i komórek;

• dostrzeganie zależności między materiałem genetycznym organizmu a jego funkcjonowaniem;

• analizowanie struktury i funkcjonowania wybranych ekosystemów;

• interpretowanie zależności między środowiskiem życia organizmu a jego budową

i funkcjonowaniem;

• proponowanie środków zaradczych w wypadku niekorzystnych zmian w środowisku

wywołanych działalnością człowieka;

• wykazywanie zależności struktury świata ożywionego od jego rozwoju ewolucyjnego;

• analizowanie mechanizmów procesu ewolucji.



I. Coraz bliżej istoty życia 14

II. Ekologia i ewolucjonizm 12

Razem 26


Razem 32

6

III. TREŚCI NAUCZANIA I PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA

Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia przedstawiono w poniższej tabeli.

PA

KIE

T

DZ

IAŁ

Zakres treści programowych Po realizacji działu uczeń:

I. B

OG

AC

TW

O Ś

WIA

TA

OR

GA

NIZ

MÓ

W

I. P

ow

ita

nie

bio

log

ii

• Z historii biologii.

• Tradycyjny i współczesny podział nauk

biologicznych.

• Źródła wiedzy biologicznej.

• Fundamenty współczesnej biologii:

komórkowa budowa organizmu,

zmiany ewolucyjne organizmów, geny

jako nośniki dziedziczność.

• Sposoby porządkowania –

klasyfikowania organizmów.

• Współczesna klasyfikacja organizmów.

• prezentuje najważniejsze odkrycia

i teorie w historii biologii;

• przedstawia tradycyjny i współczesny

podział nauk biologicznych;

• wskazuje doświadczenie jako podstawę

poznania istoty zjawisk biologicznych;

• omawia zasady prowadzenia

doświadczeń;

• wykazuje na wybranych przykładach

różnorodność budowy organizmów –

od form jednokomórkowych do

wielokomórkowych;

• porównuje budowę komórki roślinnej

i zwierzęcej;

• podaje i uzasadnia obecnie

obowiązujący podział organizmów

na królestwa;

• wskazuje różne źródła pomocne

w oznaczaniu organizmów;

• podaje ogólne zasady korzystania

z klucza do oznaczania organizmów.

II.

Fu

nkcjo

no

wa

nie

org

an

izm

ów

• Charakterystyczne cechy organizmów |

i wybrane czynności życiowe.

• wymienia cechy charakterystyczne

organizmów;

• wykazuje jedność i różnorodność

czynności życiowych organizmów;

• omawia na dowolnych przykładach

przebieg wybranych czynności

życiowych organizmów: oddychania,

odżywiania, rozmnażania;

• wymienia różnice między odżywianiem

samożywnym i cudzożywnym;

• określa istotę oddychania;

• wymienia różnice między

rozmnażaniem bezpłciowym

i płciowym.

7

III.

Od

wir

us

ów

do

glo

nó

w

• Wirusy i priony.

• Różnorodność budowy i czynności

życiowych organizmów

jednokomórkowych.

• Bakterie, pierwotniaki.

• Szczególne cechy grzybów.

• Charakterystyka glonów.

• uzasadnia, że wirusy to infekcyjne

czynniki bezkomórkowe;

• wymienia choroby wirusowe;

• wskazuje priony jako zakaźne

cząsteczki białka;

• omawia bakterie jako

jednokomórkowce o prostej budowie;

• wykazuje znaczenie bakterii

w przyrodzie i życiu człowieka;

• omawia pozytywne i negatywne

znaczenie pierwotniaków w przyrodzie

i życiu człowieka;

• podaje charakterystyczne cechy

budowy i czynności życiowych

grzybów;

• omawia znaczenie grzybów

w przyrodzie i życiu człowieka;

rozróżnia pospolite grzyby jadalne

i trujące;

• wskazuje porosty jako przykład

symbiozy i podaje ich rolę w

przyrodzie;

• omawia różnorodność i znaczenie

glonów.

IV.

Św

iat

rośli

n

• Przegląd świata roślin lądowych.

• Tkanki roślinne.

• Organy roślin.

• Rozmnażanie się i rozwój roślin.

• omawia charakterystyczne cechy

budowy i czynności życiowych

mszaków i paprotników;

• wskazuje cechy przystosowawcze

mszaków i paprotników i na tej

podstawie uzasadnia miejsce ich

występowania;

• podaje charakterystyczne cechy roślin

nasiennych;

• rozpoznaje pospolite rośliny

nagonasienne i okrytonasienne;

• wymienia tkanki roślinne i podaje ich

funkcje;

• wskazuje poszczególne organy rośliny

okrytonasiennej i opisuje ich rolę;

• omawia czynności życiowe roślin na

przykładzie rośliny okrytonasiennej.

8

II.

CZ

ŁO

WIE

K I

JE

GO

OT

OC

ZE

NIE

I. Ś

wia

t zw

ierz

ąt

• Przystosowania budowy i czynności

życiowych zwierząt do warunków

środowiska.

• Zwierzęta bezkręgowe: gąbki,

parzydełkowce, płazińce, nicienie,

pierścienice, stawonogi, mięczaki.

• Zwierzęta kręgowe: ryby, płazy, gady,

ptaki, ssaki.

• ogólnie przedstawia sposób życia

gąbek;

• wymienia przykłady organizmów

zaliczanych do parzydełkowców

i podaje ich cechy wspólne;

• określa środowisko życia tasiemca

i glisty ludzkiej;

• omawia przystosowania tasiemca w

budowie i czynnościach życiowych

do pasożytniczego trybu życia;

• podaje podstawowe zasady

zapobiegania zakażeniom

pasożytniczymi płazińcami

i nicieniami;

• wykazuje zależność między budową

i czynnościami życiowymi dżdżownicy

a środowiskiem jej życia;

• omawia środowisko życia i wybrane

czynności życiowe mięczaków;

• uzasadnia przynależność skorupiaków,

owadów i pajęczaków do stawonogów;

• wykazuje przystosowania w budowie

i czynnościach życiowych stawonogów

do środowiska życia i sposobu

zdobywania pokarmu;

• wymienia przykłady organizmów

zaliczanych do kręgowców i uzasadnia

swój wybór;

• omawia przystosowania ryby

w budowie i czynnościach życiowych

do życia w wodzie;

• wskazuje przystosowania żaby do życia

w wodzie i na lądzie;

• uzasadnia, że gady to typowe

organizmy lądowe;

• omawia przystosowania ptaka do lotu;

• wykazuje na dowolnych przykładach

przystosowania ptaków do środowisk,

w których występują;


różnorodność budowy i czynności

życiowych ssaków.

9

II.

Fu

nk

cjo

no

wa

nie

org

an

izm

u c

zło

wie

ka

• Organizm człowieka jako układ

układów.

• Tkanki człowieka.

• Budowa i fizjologia skóry oraz

układów: ruchu, pokarmowego,

oddechowego, wydalniczego.

• wskazuje hierarchiczną strukturę

organizmu, którą tworzą: komórka,

tkanka, narząd, układ narządów,

i omawia powiązania elementów tej

struktury;

• omawia budowę i funkcje tkanek

człowieka;

• określa położenie głównych narządów

w ciele człowieka;

• wykazuje, że skóra oddziela nas i łączy

ze światem zewnętrznym;

• wskazuje współodpowiedzialność

układu szkieletowego i mięśniowego

za wykonywanie ruchu i utrzymanie

postawy ciała;

• omawia budowę i funkcje układu

pokarmowego człowieka;


oddechowego człowieka;


wydalniczego (moczowego) człowieka.

III.

In

teg

rac

ja d

zia

łan

ia o

rga

niz

mu

• Układ krążenia, odpornościowy,

hormonalny, nerwowy i narządy

zmysłów.

• Budowa i fizjologia układów

rozrodczych: męskiego i żeńskiego.

• Rozmnażanie się i etapy rozwoju

człowieka.

• określa skład i rolę krwi;

• omawia ogólną budowę i funkcje

układu krwionośnego i limfatycznego

człowieka;

• omawia rolę serca w układzie krążenia;

• określa sposób działania i znaczenie

układu odpornościowego człowieka;

• wymienia i lokalizuje gruczoły

wydzielania wewnętrznego oraz określa

ich znaczenie;

• podaje ogólny podział i omawia

znaczenie układu nerwowego

człowieka;

• wskazuje znaczenie narządów zmysłu

w odbieraniu bodźców z otoczenia;

• omawia budowę układu rozrodczego

męskiego i żeńskiego, podaje ich

funkcje;

• wyróżnia etapy życia człowieka

i podaje ich krótką charakterystykę.

10

IV.

Zas

ad

y d

ba

łośc

i o

wła

sn

y o

rga

niz

m

• Higiena osobista i otoczenia.

• Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc.

• Żywność i żywienie.

• Zasady prawidłowego żywienia.

• Stres i walka z nim.

• Aktywność ruchowa i umysłowa.

• Przegląd głównych rodzajów chorób

człowieka.

• Choroby zakaźne i walka z nimi.

• Zachowania sprzyjające i zagrażające

zdrowiu.

• Potrzeby natury fizycznej, psychicznej

i społecznej ludzi w różnych etapach

rozwojowych.

• Uzależnienia.

• omawia znaczenie higieny własnego

ciała i otoczenia dla zachowania

zdrowia;

• wskazuje zachowania zagrażające

zdrowiu;

• omawia sposoby walki ze stresem;

• wskazuje na opakowaniach wartości

odżywcze produktów spożywczych;

• omawia zasady prawidłowego

żywienia;

• podaje znaczenie aktywności fizycznej

w różnych okresach życia i stanach

zdrowia;

• uzasadnia znaczenie higieny pracy

umysłowej i snu dla zachowania

zdrowia;

• wymienia główne rodzaje chorób

człowieka;

• omawia sposoby zabezpieczenia

własnego organizmu przed chorobami

zakaźnymi;

• uzasadnia, że zdrowie w dużej mierze

zależy od nas samych;

• omawia potrzeby natury fizycznej,

psychicznej i społecznej ludzi

w różnych okresach rozwoju;

• wykazuje przyczyny i skutki używania

środków psychoaktywnych;

• podaje sposoby radzenia sobie

w trudnych sytuacjach.

11

III.

CZ

ŁO

WIE

K Z

MIE

NIA

ŚW

IAT

PR

ZY

RO

DY

I. C

ora

z b

liże

j is

toty

ży

cia

• Budowa chemiczna organizmów.

• Rola białek i kwasów nukleinowych.

• Budowa komórki – struktury

• komórkowe i ich funkcje.

• Rola chromosomów w dziedziczeniu.

• Podziały komórek.

• Odczytywanie informacji

• genetycznej w komórce.

• Dziedziczenie cech – prawa Mendla.

• Mutacje.

• Choroby genetyczne.

• wymienia związki nieorganiczne

i organiczne wchodzące w skład

organizmów;


jedność budowy chemicznej

organizmów;

• omawia budowę i funkcje białek;

• wskazuje DNA jako miejsce zapisu

informacji genetycznej;

• wyjaśnia, czego dotyczy informacja

zapisana w DNA;

• wymienia najważniejsze struktury

komórki jądrowej i podaje ich funkcje;

• wykazuje ogólne różnice między

• mitotycznym i mejotycznym podziałem

jądra komórkowego;

• objaśnia funkcję jądra komórkowego

wynikającą z umiejscowienia DNA

w chromosomach;

• przedstawia sposób zapisu informacji

o budowie białka w genie;

• omawia prawo Mendla na dowolnych

przykładach;

• wskazuje mutacje jako źródło

zmienności;

• omawia dziedziczenie płci u człowieka;

• wymienia nazwy chorób genetycznych.

II.

Ek

olo

gia

i e

wo

luc

jon

izm

• Zakres badań ekologii.

• Organizmy wskaźnikowe.

• Ekologia populacji.

• Biocenoza i ekosystem.

• Krążenie materii i przepływ energii

przez ekosystem.

• Zależności między organizmami

w biocenozie.

• Globalne zmiany w środowisku będące

skutkiem działalności człowieka.

• Dowody i mechanizmy ewolucji.

• Pochodzenie człowieka.

• wyjaśnia, co oznacza słowo

ekologiczny;

• wskazuje zależności między

organizmem a środowiskiem jego

życia;

• wymienia czynniki ograniczające

występowanie organizmów;

• potrafi na przykładach wyjaśnić pojęcie

populacja i przedstawia zależności

między populacjami;

• wskazuje zależności pokarmowe

• występujące między organizmami

w wybranej biocenozie;

• podaje przykłady prostych łańcuchów

pokarmowych i sieci pokarmowych;

• wykazuje różnice między przepływem

energii a krążeniem materii

w ekosystemie;

• wskazuje zmiany zachodzące

w środowisku pod wpływem

działalności człowieka;

• podaje, czym jest ewolucja;

• udowadnia istnienie ewolucji;

• wykazuje podobieństwa i różnice

między człowiekiem a innymi ssakami.

12

IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Wskazówki metodyczne do realizacji treści zawartych w pakiecie I – Bogactwo świata organizmów

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU I – Powitanie biologii Celem tego działu jest: przybliżenie uczniom dziedziny nauki, jaką jest biologia; przedstawienie

najważniejszych odkryć i teorii, od starożytności po czasy współczesne; wskazanie źródeł wiedzy

biologicznej, zwłaszcza obserwacji i doświadczeń będących źródłem wiedzy naukowej. W tym

dziale uczniowie poznają ogólne zasady prowadzenia doświadczeń, a także przyrządy przydatne

w poznawaniu organizmów. Doskonalą technikę mikroskopowania i umiejętność korzystania

z atlasów i kluczy do oznaczania organizmów.

Nauczyciel podczas realizacji zadań wynikających z treści zawartych w tym dziale powinien

nawiązać do wiedzy i umiejętności uczniów zdobytych na lekcjach przyrody w szkole

podstawowej, zwłaszcza dotyczących źródeł wiedzy biologicznej, sposobów porządkowania

– klasyfikowania organizmów. Następstwem tego będzie wprowadzenie współczesnego podziału

systematycznego organizmów.

Podczas realizacji treści zawartych w tym dziale poleca się wiele działań praktycznych, dzięki

którym uczniowie nabywają umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.

Zalecane działania praktyczne:

• prowadzenie obserwacji przyrodniczych;

• zapoznanie się z kluczem do oznaczania roślin i zwierząt;

• oznaczanie za pomocą klucza wybranych roślin i zwierząt;

• analizowanie różnych źródeł informacji;

• prowadzenie doświadczeń biologicznych;

• doskonalenie techniki mikroskopowania.

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU II – Funkcjonowanie organizmów W czasie realizacji treści zawartych w tym dziale uczniowie poznają charakterystyczne cechy

organizmów świadczące o życiu: oddychanie, odżywianie, wydalanie, reakcje na bodźce, ruch,

rozmnażanie, pobudliwość. Szczególny nacisk położono na takie czynności życiowe, jak:

oddychanie, odżywianie i rozmnażanie, uznając je za podstawowe. W trakcie lekcji uczniowie

porządkują zdobyte w szkole podstawowej wiadomości dotyczące oddychania, poznają różne

sposoby uzyskiwania energii: na drodze oddychania tlenowego i beztlenowego. Porządkują

wiadomości o sposobach odżywiania się organizmów, poznają ogólny przebieg procesu

fotosyntezy. Dowiadują się, jakie są sposoby rozmnażania się organizmów, i podejmują próbę

oceny tych sposobów. Ważne jest, aby z dyskusji prowadzonej na ten temat wynikało,

że rozmnażanie płciowe jest źródłem zmienności organizmów.

Podczas realizacji zadań wynikających z treści tego działu nauczyciel korzysta z nabytych przez

uczniów wiadomości i umiejętności oraz zręcznie wprowadza i kształtuje nowe.


• prowadzenie obserwacji czynności życiowych organizmów;

• planowanie i prowadzenie doświadczeń biologicznych;

• przeprowadzenie doświadczenia wykazującego, że podczas fermentacji drożdże wydzielają

dwutlenek węgla;

• dokumentowanie przeprowadzonych obserwacji i doświadczeń;

• stawianie hipotezy badawczej i jej weryfikacja.

13

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU III – Od wirusów do glonów Celem tego działu jest ukazanie różnorodności budowy i czynności życiowych organizmów,

od tych o najprostszej budowie – jednokomórkowych bakterii – do wielokomórkowych glonów

i grzybów. Podczas realizacji tego działu uczniowie poszerzają swoje wiadomości o organizmach

należących do królestwa protistów i grzybów. Poznają również różnorodne bakterie, wskazują

przykłady i skutki ich aktywności w najbliższym otoczeniu. Na uwagę zasługuje temat ukazujący

wirusy jako infekcyjne czynniki bezkomórkowe

i priony jako zakaźne cząsteczki białka. Ważne jest, aby podczas lekcji uczniowie zrozumieli istotę

działania tych czynników. W czasie kolejnych lekcji uczniowie poznają charakterystyczne cechy

budowy i czynności życiowych grzybów oraz ich rolę w przyrodzie i życiu człowieka. Podczas

realizowania zadań wynikających z treści działu uczniowie nabywają umiejętności rozróżniania

grzybów jadalnych od trujących, a także nawyku niezbierania grzybów nieznanych. Kolejna lekcja

dotyczy glonów jako zbiorczej grupy ekologicznej. Ukazuje różnorodność ich budowy i siedlisk,

w jakich żyją. Zadaniem nauczyciela podczas analizy tego działu jest zapewnienie uczniom

możliwości obserwowania żywych okazów w ich naturalnym środowisku; kształtowanie

umiejętności prowadzenia obserwacji i planowania doświadczeń oraz przewidywania ich skutków.


• prowadzenie obserwacji mikroskopowych organizmów jednokomórkowych;

• wskazywanie w najbliższym otoczeniu pozytywnych i negatywnych przejawów działalności

bakterii i grzybów;

• doskonalenie umiejętności odróżniania grzybów jadalnych od trujących;

• prowadzenie obserwacji organizmów w ich naturalnym środowisku;

• planowanie i przeprowadzanie doświadczeń biologicznych;

• analizowanie różnych źródeł informacji.

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU IV – Świat roślin Celem tego działu jest przede wszystkim ukazanie sposobu funkcjonowania organizmu roślinnego,

na przykładzie rośliny okrytonasiennej. Uczniowie poznają tkanki i organy roślinne – ich budowę

w kontekście przystosowań do pełnionych funkcji. Dokładnie omówiony zostaje cykl rozwojowy

rośliny. Ponadto, uczniowie poznają w sposób systematyczny różnorodność budowy i czynności

życiowych roślin organowych – od mszaków, poprzez paprotniki, do roślin nasiennych. Bardzo

ważnym zadaniem nauczyciela jest umożliwienie uczniom opanowania umiejętności

rozpoznawania poszczególnych gatunków roślin nasiennych występujących w otoczeniu, jak

również rozróżniania – na podstawie cech charakterystycznych – roślin należących do różnych grup

systematycznych.


• prowadzenie obserwacji występowania roślin lądowych w ich naturalnym środowisku;

• prowadzenie obserwacji mikroskopowych tkanek roślinnych;

• wykonywanie obserwacji makroskopowych i mikroskopowych organów roślinnych;

• wykonanie doświadczenia sprawdzającego wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania

nasion.

Wskazówki metodyczne do realizacji treści zawartych w pakiecie II – Człowiek i jego otoczenie

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU I – Świat zwierząt Celem tego działu jest ukazanie uczniom różnorodności królestwa zwierząt, od form najprostszych

– parzydełkowców – do najlepiej rozwiniętych – ssaków. Kolejne lekcje w sposób systematyczny

ukazują zmiany ewolucyjne poszczególnych grup organizmów bezkręgowych i kręgowych. Treści

przewidziane do analizy – jak w każdym dziale – są logicznie ułożone, wynikają jedna z drugiej.

14

Główny nacisk położono na zależności przyczynowo-skutkowe, dlatego mocno jest podkreślona

zależność np. budowy i pełnionej funkcji.

Podczas analizy działu nauczyciel powinien zapewnić uczniom możliwości obserwacji okazów

naturalnych. Polecana jest wycieczka do lasu, nad zbiornik wodny czy do ogrodu zoologicznego.


• prowadzenie obserwacji przedstawicieli omawianych grup zwierząt w ich naturalnym

środowisku;

• analizowanie budowy organizmów pod kątem pełnionych funkcji;

• wskazywanie zależności budowy i czynności życiowych od warunków środowiska życia;

• prowadzenie hodowli krótko- i długoterminowych z zachowaniem humanitarnego stosunku do

zwierząt;

• dokumentowanie prowadzonych obserwacji i hodowli;

• rozpoznawanie organizmów objętych w Polsce ochroną prawną.

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU II – Funkcjonowanie organizmu człowieka Celem tego działu jest ukazanie budowy organizmu człowieka, poczynając od poznania

hierarchicznej struktury organizmu – komórek, tkanek, narządów i układów narządów – jak

również licznych powiązań występujących między układami wewnętrznymi. Ważne jest ukazanie

uczniom funkcjonowania poszczególnych układów organizmu człowieka jako integralnej całości.

Do głównych zadań nauczyciela podczas analizy tego działu należy wskazanie związków

przyczynowo-skutkowych, przejawiających się w tym wypadku przystosowaniem budowy

poszczególnych narządów i układów narządów do pełnionych funkcji.


• prowadzenie obserwacji mikroskopowych wybranych tkanek zwierzęcych;

• analizowanie planu budowy organizmu człowieka;

• lokalizowanie na modelu położenia głównych organów człowieka;

• przeprowadzenie doświadczenia wykazującego rolę chemicznych składników kości;

• wskazywanie zależności między budową i położeniem organu a pełnioną funkcją.

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU III – Integracja działania organizmu Podstawowym zadaniem tego działu jest ukazanie roli układu nerwowego i krążenia, jako układów

integrujących cały organizm. Uczniowie, dzięki poznaniu mechanizmów reagowania na bodźce,

odbierania wrażeń ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego, przenoszenia tlenu, składników

odżywczych i produktów przemiany materii, w tym dwutlenku węgla, a także działania hormonów,

nabierają przekonania o ważności tych układów. Dalsza część tego działu dostarcza uczniom

podstawowych informacji o budowie i funkcjonowaniu układu rozrodczego. Ważne jest, aby lekcje

przebiegały w szczególnie serdecznej, pełnej wzajemnego zaufania atmosferze. Nauczyciel

powinien odwoływać się do wiadomości i umiejętności nabytych przez uczniów w szkole

podstawowej.


• prowadzenie obserwacji mikroskopowych wybranych tkanek zwierzęcych;

• rozpoznawanie składników morfotycznych krwi;

• interpretowanie podstawowych wyników badania morfologicznego krwi;

• wykonanie obserwacji zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego;

• analizowanie budowy mózgu, narządów zmysłów;

• wykonanie obserwacji wykazującej obecność plamki ślepej na siatkówce oka;

• wykonanie doświadczenia sprawdzającego gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze

różnych części ciała;

• lokalizowanie na modelu położenia głównych gruczołów dokrewnych organizmu człowieka;

• analizowanie budowy i roli układu rozrodczego kobiety i mężczyzny;

• korzystanie z różnych źródeł informacji.

15

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU IV – Zasady dbałości o własny organizm Celem tego bardzo ważnego działu jest ukazanie uczniom znaczenia podstawowych zasad higieny

osobistej i otoczenia dla zachowania zdrowia. Główne treści tego działu wynikają z edukacyjnej

ścieżki prozdrowotnej. Podczas lekcji uczniowie poznają podstawowe metody udzielania pierwszej

pomocy w nagłych wypadkach, a także zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu. Poznają

również ważniejsze rodzaje chorób człowieka i możliwości zapobiegania zarażenia się nimi. Warto

podkreślić, że w tym dziale są uwzględnione lekcje dotyczące uzależnień. Ich celem jest zapoznanie

uczniów z mechanizmami prowadzącymi do nałogów oraz wskazanie możliwości radzenia sobie

w trudnych sytuacjach stresowych oraz uzależnienia organizmu od różnych używek. Lekcje te

powinny być wzbogacone dużą liczbą filmów, ćwiczeń i zajęć praktycznych, umożliwiających

kształtowanie pożądanych umiejętności i postaw.


• przeprowadzenie doświadczenia sprawdzającego obecność skrobi w produktach spożywczych.

• rozpoznawanie na podstawie różnych źródeł informacji, np. filmów, zachowań sprzyjających

• i zagrażających zdrowiu;

• prezentowanie sposobów zapobiegania zakażeniu się wybranymi chorobami;

• analizowanie wpływu alkoholu, nikotyny i narkotyków na organizm;

• prezentowanie zachowań asertywnych w stosunku do presji grupy rówieśniczej.

Wskazówki metodyczne do realizacji treści zawartych w pakiecie III – Człowiek zmienia świat przyrody

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU I – Coraz bliżej istoty życia W czasie realizacji zadań wynikających z treści tego działu uczniowie poznają związki wchodzące

w skład organizmów i wykazują jedność budowy organizmów. Poznają szczególną rolę białek jako

podstawowych cząsteczek życia, rolę kwasów nukleinowych i ich umiejscowienie w komórce.

Na zakończenie tego działu uczniowie poznają zasadę podziału komórki, a zwłaszcza jądra

komórkowego, zawierającego niezwykle ważny dla życia składnik – DNA, w którym jest zapisana

informacja genetyczna. Celem tego działu jest między innymi ukazanie, w jaki sposób informacja

genetyczna zawarta w DNA jest tłumaczona na język białek i jakie są tego konsekwencje dla życia

komórki. W dalszej części działu uczniowie poznają sylwetkę Grzegorza Mendla, zakres jego badań

i sformułowane prawa.


• prezentowanie za pomocą wykresów i tabel zawartości związków wchodzących w skład

organizmów;

• modelowe przedstawianie budowy kwasów nukleinowych; prowadzenie obserwacji

mikroskopowych jądra komórkowego;

• modelowe przedstawianie procesu syntezy białek.

WSKAZÓWKI DO DZIAŁU II – Ekologia i ewolucjonizm Podczas lekcji z tego działu uczniowie poznają podstawowe terminy związane z ekologią, wspólnie

z nauczycielem wyjaśnią znaczenie słowa ekologiczny. Wskazują zależności między organizmem

a środowiskiem jego życia, podają czynniki ograniczające występowanie organizmów. Dowiadują

się, co to jest populacja i wskazują jej cechy. Korzystając ze zdobytych wiadomości, podają

przykłady różnych zależności występujących między populacjami w wybranych biocenozach.

Na zakończenie tego działu uczniowie poznają różnice między przepływem energii a krążeniem

materii w ekosystemie.

Warto, aby nauczyciel uświadomił uczniom, że te dwa procesy, stanowiące integralną całość, są

podstawą istnienia życia. Podczas realizacji zadań wynikających z treści zawartych w tym dziale

ważne są wycieczki terenowe, podczas których uczniowie samodzielnie planują i przeprowadzają

16

doświadczenia. Ich wyniki prezentują na forum klasy.

W części dotyczącej ewolucji organizmów uczniowie wykazują istnienie procesu ewolucji

w odwołaniu do dowodów ewolucji. Poznają podstawowe mechanizmy ewolucji oraz zarys

przebiegu ewolucji człowieka.


• analizowanie tabel i wykresów przedstawiających cechy populacji;

• wykonanie w terenie obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku

rośliny zielnej;

• prowadzenie obserwacji wybranych osobników danej populacji w ich naturalnym środowisku;

• prezentowanie zależności występujących między populacjami w wybranych biocenozach;

• graficzne przedstawianie zależności pokarmowych w wybranej biocenozie;

• wykazywanie związków i zależności między przepływem energii a krążeniem materii

w ekosystemie na przykładach z najbliższego otoczenia.

V. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

Z nauczaniem dzieci i młodzieży wiąże się niezbędny i najtrudniejszy element procesu

dydaktycznego, jakim jest kontrola i ocena wyników uzyskiwanych przez uczniów. Jak wiadomo,

reforma systemu edukacji wprowadziła dwa rodzaje oceniania:

• ocenianie wewnątrzszkolne,

• ocenianie zewnętrzne.

Ocenianie wewnątrzszkolne prowadzą nauczyciele w szkole zgodnie z przyjętym wewnątrz-

szkolnym systemem oceniania. Ustalają oceny bieżące i klasyfikacyjne z każdego przedmiotu,

w tym również z biologii. Nauczyciele oceniają osiągnięcia edukacyjne ucznia, czyli poziom

opanowania przez niego wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań wynikających

z programu nauczania. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

• przekazanie uczniowi informacji o postępach i poziomie jego osiągnięć edukacyjnych;

• pomaganie uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;

• motywowanie ucznia do dalszej pracy;

• dostarczanie rodzicom (opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach

i specjalnych uzdolnieniach ucznia;

• umożliwianie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno –

wychowawczej.

Ocenianie zewnętrzne jest organizowane przez okręgowe komisje egzaminacyjne. W gimnazjum

obejmuje ono egzamin, przeprowadzany w maju, określony przez standardy wymagań. Egzamin

składa się z dwóch części sprawdzających:

• wiedzę i umiejętności z zakresu przedmiotów humanistycznych,

• wiedzę i umiejętności z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych.

Wynikiem egzaminu jest suma uzyskanych przez ucznia punktów. Każdy uczeń otrzymuje

zaświadczenie, zawierające informacje o szczegółowych wynikach egzaminu, wydane przez

okręgową komisję egzaminacyjną.

Stała i systematyczna kontrola połączona z oceną mobilizuje uczniów do pracy. Przyczynia się do

utrwalania wiedzy, rozwoju zainteresowań i wyrabiania umiejętności korzystania z różnych źródeł

informacji.

Oceniane powinny być:

• zarówno wiadomości, jak i umiejętności nabyte przez ucznia, zaangażowanie w proces uczenia się,

• pilność, systematyczność i rzetelność,

• umiejętność dokumentowania wyników pracy,

• umiejętność dokonywania samokontroli i samooceny.

17

Sprawdzanie osiągnięć uczniów wymaga stosowania zróżnicowanych metod, takich jak:

• obserwacja ucznia,

• kontrola ustna,

• kontrola pisemna,

• sprawdzian umiejętności praktycznych.

Ocena osiągnięć ucznia musi być rytmiczna, jawna, obiektywna. Nie może być zaniżana, gdyż

zniechęca ucznia do pracy, wywołuje poczucie bezradności. Ocena nie może być również

zawyżana, ponieważ demoralizuje ucznia i nie mobilizuje do pracy.

Tylko obiektywna ocena osiągnięć ucznia gwarantuje jego rozwój.

VI. INFORMACJA O WARUNKACH NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU

Wymagania dotyczące nauczycieli Nauczyciele realizujący program Ciekawa biologia powinni być absolwentami studiów wyższych

z zakresu biologii.

Wymagania dotyczące wyposażenia szkół Do realizacji każdego programu, w tym programu Ciekawa biologia, potrzebna jest odpowiednia

baza, czyli dobrze wyposażona pracownia biologiczna. Pod pojęciem dobre wyposażenie rozumie

się zestaw pomocy dydaktycznych. Należą do nich:

• środki dydaktyczne:

− okazy naturalne, preparaty mikroskopowe, modele, gabloty i kolekcje, tablice i foliogramy,

przezrocza, nagrania – taśmy magnetofonowe, filmy wideo; programy komputerowe;

• materiały pomocnicze:

− przyrządy optyczne i pomiarowe, sprzęt i szkło laboratoryjne, sprzęt hodowlany i

ogrodniczy, teksty źródłowe, encyklopedie, słowniki;

• sprzęt audiowizualny:

− telewizor, magnetowid, magnetofon, ewentualnie komputer do prezentowania programów

komputerowych i samodzielnych opracowań;

• literatura:

− literatura pedagogiczna i metodyczna z zakresu biologii, czasopisma dla nauczyciela, np.

„Biologia w Szkole”;

− literatura dla nauczyciela i ucznia: „Świat nauki”, „Wiedza i Życie”, „Przyroda Polska”,

„National Geographic”;

Nauczycielom zainteresowanym realizacją tego programu polecamy poradniki metodyczne

opracowane specjalnie do cyklu Ciekawa biologia, w których, oprócz scenariuszy zajęć lekcyjnych

i innych cennych informacji, zamieszczono szczegółowy wykaz środków dydaktycznych nie-

zbędnych do realizacji zadań wynikających z treści zawartych w programie.

Zaproponowany powyżej zestaw pomocy z pewnością ułatwi nauczycielom realizację treści

programowych. Nie oznacza to jednak, że w szkołach gorzej wyposażonych program Ciekawa

biologia nie może być realizowany; wprost przeciwnie – w poradnikach metodycznych znajdują się

propozycje różnorodnych środków, które doskonale zastępują drogi sprzęt i nie wszędzie dostępne

wymienione pomoce dydaktyczne.

Ewa Kłos, Wawrzyniec Kofta, Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna … · z rozporządzeniem Ministra...

Documents

Transcript of Ewa Kłos, Wawrzyniec Kofta, Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna … · z rozporządzeniem Ministra...