Eu ro pie nie uda je się do ko nać wy bo rów po li ty cznychnie zbę dnych do za pe wnie nia jej oby wa te lom bez pie czeń -stwa i do bro by tu we współ za leż nym świe cie. Je że li ma onaspro stać wy zwa niom nad cho dzą cych lat, mu si ona roz wi -jać swój od no wio ny cel. Bro szu ra za ty tu ło wa na „Eu ro paw świe cie” na kreś la spo sób zrea li zo wa nia te go za da nia.

No wa wiz ja Eu ro py w świe cie

Na ro dy dzia ła ją ce w po je dyn kę nie są w sta nie roz wią zaćnaj więk szych pro ble mów glo bal nych, któ re zdo mi nu jąXXI wiek, od ter ro ryz mu po zmia ny kli ma ty czne, od ma -so wej mi gra cji po prze stęp czość zor ga ni zo wa ną. Moż na jepo myś lnie roz wią zać po przez pre cy zyj ne roz mie szcze niesoft po wer, któ rą Eu ro pa wy pra co wa ła w cią gu ostat -nich pięć dzie się ciu lat.

Eu ro pa po sia da po trzeb ne do te go za so by go spo dar cze,spój ność spo łe czną i so jusz po li ty czny, ale po trze bu jeona je szcze no we go pro spek tu przy go to wa ne go dla jejoby wa te li, do ty czą ce go kla ro wnej wiz ji miej sca Eu ro pyw świe cie. Po win no to wzbu dzić od no wio ne za u fa niew oby wa te lach Eu ro py i wy ko rzy stać wy jąt ko we atu tyEu ro py w spro sta niu wy zwa niom współ za leż no ści. Bę dzieto wy ma ga ło zu peł nie in ne go ze sta wu wy bo rów po li ty -cznych niż ten obec nie pro po no wa ny.

Wy bo ry po li ty czne, któ rych mu si my te raz do ko nać,okreś lą przy szłość Eu ro py, jej cel i jej toż sa mość. „Eu ro paw świe cie” przed sta wia pięć de cy du ją cych wy bo rów:

• Prze de fi nio wa nie suk ce su• Na wią za nie współ pra cy mię dzy po ko le nio wej• Osiąg nie cie bez pie czeń stwa ener ge ty czne go

i kli ma ty czne go• In we sto wa nie w od no szą ce suk ce sy Chi ny• Bu dżet Eu ro py na przy szłość.

www.europeintheworld.eu

Cover AW_3:Layout 1 2007-11-07 17:45 Page 1

© grudzień 2006Third Generation Environmentalism Ltd (E3G)

www.europeintheworld.eu

Wydawca:Third Generation Environmentalism Ltd (E3G)The Science MuseumExhibition RoadSouth KensingtonLondon SW7 2DDTelefon: +44 (0)20 7942 4060Faks: +44 (0)20 7942 4062www.e3g.org

Niniejsza praca jest licencjonowana na podstawie licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0. Kopia tej licencji jest dostępna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.0/uk

Można:

• kopiować, rozprowadzać, prezentować i odtwarzać tę pracę,• przygotowywać prace pochodne,

na niniejszych warunkach:

• Należy przypisać pracę w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

• Niniejsza praca nie może być wykorzystywana do celów komercyjnych.• W przypadku wprowadzenia zmian lub rozszerzenia niniejszej pracy,

zmodyfikowana lub rozbudowana praca może być rozprowadzana jedynie na podstawie licencji identycznej jak licencja niniejszej pracy.

• W przypadku ponownego wykorzystania lub rozpowszechniania, należy przedstawić stronom trzecim warunki licencjonowania niniejszej pracy.

• Każdy z niniejszych warunków może zostać uchylony za uzyskaniem zgody posiadacza praw autorskich.

Powyższe warunki w żaden sposób nie wpływają na uczciwe wykorzystanie oraz inne przysługujące Państwu prawa.

Projekt: www.thedesignpod.net

Spis treści

Przedmowa ivO autorach viiPodziękowania ix

1. Nowa wizja Europy w świecie 12. Wyzwanie współzależności 6 Globalizacja i władza 8 Wartości 10 Ciemna strona 12 Wyzwanie 143. Lekcja Europy z historii 184. W kierunku wspólnej polityki globalnej 25 Chiny, bezpieczeństwo energetyczne

i bezpieczeństwo klimatyczne 29 Zrównoważone sąsiedztwo 34 Nowy atlantyzm 375. Wzbudzanie zaufania 406. Wybory Europy 45 Przedefiniowanie sukcesu 46 Nawiązanie współpracy międzypokoleniowej 47 Osiągnięcie bezpieczeństwa energetycznego

i klimatycznego 50 Inwestowanie w odnoszące sukcesy Chiny 51 Budżet Europy na przyszłość 537. Dokonywanie tych wyborów 54 Inwestowanie w innowacyjność demokratyczną 57 Demokratyczny budżet europejski 588. Zakończenie 61

Przedmowa Analiza strategiczna przedstawiona w broszurze „Europa w świecie” jest niezwykle aktualna. Ze względu na to, że Europa próbuje odnaleźć się w nowym kontekście świata opartego na współzależności, niniejsza broszura stanowi podstawę do bardzo potrzebnej debaty. Naprawdę stajemy w obliczu decyzji dotyczących naszych strategicznych wyborów. Musimy jak najszybciej określić rolę Unii Europej-skiej w odpowiedzi na nowe wyzwania globalne. Przesłanie broszury zmusza nas do głębszego rozważenia konkretnych działań, które mogłyby zostać bezzwłocznie podjęte.

Broszura „Europa w świecie” wyraźnie zarysowuje nowy świat, w którym obecnie żyjemy. Podkreśla ona, iż stajemy zarówno przed nowymi wyzwaniami, jak i nowymi możliwo-ściami. W tym nowym, i stale zmieniającym się kontekście, Unia Europejska musi wziąć czynny udział w przygotowywa-niu i wdrażaniu wyborów politycznych potrzebnych do zapew-nienia obywatelom Europy dobrobytu i bezpieczeństwa.

Bliźniacze wyzwania w zakresie bezpieczeństwa energetycz-nego i klimatycznego przedkładają to przesłanie do rozważe-nia rosnącej liczbie decydentów w Europie. Unia Europejska i świat potrzebują pewnych, przystępnych i zrównoważo-nych dostaw energii. Jest to kluczowym elementem rozwoju gospodarczego i osiągnięcia celów wyznaczonych w Lizbonie. Istnieje oczywisty związek pomiędzy bezpieczeństwem dostaw energii, zrównoważonym rozwojem a konkurencyjnością.

Zdolność zarządzania przez Europę potencjalnymi sprzecz-nościami pomiędzy bezpieczeństwem klimatycznym i energe-tycznym będzie miała zasadnicze znaczenie nie tylko dla niej samej, ale również dla innych krajów. Europa określi ramy, w których zarówno kraje producentów, jak i kraje konsumen-tów będą mogły przygotowywać swoje plany na przyszłość.

Jeżeli spojrzymy na scenariusze zużycia energii oraz emisji gazów cieplarnianych przygotowane przez Międzynaro-

Prz

edm

owa

iv

Eu

rop

a w

św

ieci

e

dową Agencję Energii (International Energy Agency) w World Economic Outlook 2006, w ciągu kolejnych 25 lat zużycie energii na świecie wzrośnie o około 55%, szczegól-nie dotyczy to paliw kopalnych, podczas gdy do roku 2030 globalna emisja CO2 związana z energią wzrośnie o około 50% - 60%.

W tym scenariuszu kraje rozwijające się odpowiadają za ponad trzy czwarte wzrostu emisji CO2 w latach 2004-2030. Same Chiny ponoszą odpowiedzialność za około 39% wzrostu emisji na świecie i przewiduje się, iż zajmą one miejsce USA jako największego emitera na świecie do roku 2010.

Jak broszura „Europa w świecie” słusznie wyjaśnia, Europa przewodzi w przygotowaniu spójnej odpowiedzi na te bliźnia-cze wyzwania, ale nie udało się jej dostosować do skali i pilnego charakteru problemu.

Reakcja Europy

Każde z państw członkowskich UE znajduje się w trudnej sytuacji. Są one świadome tego, iż muszą podjąć środki mające na celu zwalczanie rosnących zagrożeń bezpieczeń-stwa energetycznego i klimatycznego, ale w wielu przypad-kach wymaga to znacznych publicznych nakładów finanso-wych. Nie tylko jest to sprzeczne z polityką UE dotyczącą zmniejszenia deficytu; istnieją również powszechne obawy, iż może to zaszkodzić konkurencyjności strategicznych sekto-rów gospodarki narodowej, a w szczególności tych związa-nych z produkcją oraz zużyciem energii na dużą skalę.

Jednakże, takie środki na poziomie poszczególnych państw członkowskich nie są poparte wspólną polityka energetyczną, wspólnymi zasadami opodatkowania energii, ani funduszami unijnymi przeznaczonymi na opracowanie technologii nisko-węglowych. Państwa członkowskie zbyt często stają w obliczu trudnego wyboru pomiędzy chęcią działania z jednej strony i nieuniknionymi ograniczeniami wynikającymi z postępowa-nia zgodnie z wytycznymi UE.

Prz

edm

owa

v

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Stąd broszura „Europa w świecie” słusznie sugeruje przej-ście w budżecie europejskim od starych wyzwań dotyczą-cych bezpieczeństwa żywnościowego w kierunku rozwoju i rozpowszechnienia czystej energii, zwiększenia wydajności zasobów i inteligentnych infrastruktur. Należy szukać i rozwi-jać rozwiązania korzystne dla wszystkich stron, od zajęcia się sektorem rolniczym jako dostawcą energii niskowęglowej po opracowanie bioenergii zrównoważonej. Musimy wspól-nie pracować na poziomie UE celem stworzenia korzyst-nych warunków do wspierania państw członkowskich w ich dążeniu do znalezienia tych rozwiązań.

Unia Europejska jako faktyczny lider realizacji Protoko-łu z Kioto ma obowiązek podjęcia strategicznej inicjaty-wy ukierunkowanej na dekarbonizację gospodarki global-nej, przeniesienie układu odniesienia poza sam Protokół z Kioto. Europa musi opracować i rozpowszechnić innowa-cyjne technologie niskowęglowe wspólnie z jej partnerami w Japonii, Chinach, Indiach i Brazylii. Takie przywództwo będzie możliwe jedynie po stworzeniu odpowiednich warun-ków politycznych dla tej inicjatywy w Europie.

Rzeczywistość oparta na globalnej współzależności będzie coraz bardziej zauważalna w nadchodzących latach, jako, że świat w coraz większym stopniu odczuwa wpływ rosnących ograniczeń zasobów. Europa zajmuje wyjątkowe miejsce jako pionier przejścia do zrównoważonego rozwoju, przyjmując rolę lidera i moderatora globalnej reakcji. Ponieważ zbliża się 50 rocznica Traktatu Rzymskiego, polecam niniejszą broszurę „Europa w świecie” ze względu na to, że to wyzwanie jest tu potraktowane jako kluczowe zagadnienie w dyskusji o przyszłości Europy. Proces wdrożenia tych koncepcji będzie okazją ukazania prawdziwej wartości Europy.

Corrado Clini, Dyrektor Generalny, Ministerstwo Środo-wiska, Włochy; Przewodniczący Regionalnego Centrum Ekologicznego na Europę Środkową i Wschodnią. Rzym, listopad 2006.

Prz

edm

owa

vi

Eu

rop

a w

św

ieci

e

O autorach

Tom Burke

Tom Burke jest założycielem i dyrektorem E3G, Doradcą ds. Polityki Ochrony Środowiska firmy Rio Tinto plc oraz profe-sorem wizytującym w Imperial College oraz University Colle-ge w Londynie.

Tom jest Przewodniczącym Review of Environmental Gover-nance w Irlandii Północnej oraz Przewodniczącym Zespołu Redakcyjnego czasopisma ENDS. Jest on również współ-przewodniczącym Brytyjsko-Niemieckiego Forum Ochrony Środowiska.

Tom był członkiem Rady English Nature, oficjalnym doradcą rządu brytyjskiego w zakresie biodywersyfikacji w latach 1999 – 2005. Był Specjalnym Doradcą trzech Sekretarzy Stanu ds. Ochrony Środowiska w latach 1991 – 1997, a w latach 1982 – 1991 pełnił funkcję Dyrektora Green Alliance.

Od 33 lat jest specjalistą w zakresie ochrony środowiska; w latach 1988 – 1991 zajmował stanowisko Dyrektora Wykonaw-czego organizacji Przyjaciele Ziemi (ang. Friends of the Earth) oraz był członkiem Komitetu Wykonawczego Europejskiego Biura Ochrony Środowiska (ang. European Environmental Bureau). W roku 1993 został włączony do listy zasłużonych ‘Global 500’ Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjedno-czonych. W roku 1997 został mianowany Komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego za zasługi dla środowiska.

Nick Mabey

Nick Mabey jest założycielem, dyrektorem oraz Dyrektorem Naczelnym E3G. Do grudnia 2005 pełnił on rolę starszego doradcy w Jednostce Strategicznej Premiera Zjednoczone-

O a

uto

rach

vii

Eu

rop

a w

św

ieci

e

go Królestwa prowadząc prace w różnorodnych obszarach polityki włączając energię, rybołówstwo, kraje niestabilne oraz przestępczość zorganizowaną.

Wcześniej Nick pełnił rolę Dyrektora Rozwoju Zrówno-ważonego w Departamencie Polityki Ochrony Środowiska Ministerstwa Spraw Zagranicznych Zjednoczonego Króle-stwa. Był on główną postacią Ministerstwa Spraw Zagra-nicznych na szczycie w Johannesburgu, gdzie odpowiadał za nawiązanie wielu nowatorskich, międzynarodowych stosun-ków partnerskich, włączając REEEP oraz Travel Foundation.

Ekonomista i inżynier z wykształcenia, przed rozpoczęciem pracy w rządzie, Nick był Dyrektorem Nauk Ekonomicznych i Rozwoju w WWF-UK. Dołączył do WWF po prowadzonych badaniach w London Business School dotyczących wpływu zmian klimatycznych na ekonomię, opublikowanych w książ-ce pt. „Argument in the Greenhouse”. Następnie prowadził badania na MIT w zakresie planowania systemu energetycz-nego, a także pracował w energetyce – w PowerGen oraz GEC Alsthom. Nick kształcił się w zakresie technologii budowy maszyn na uniwersytecie w Bristolu, specjalizacja: systemy energetyczne, i posiada tytuł magistra w dziedzinie technolo-gii i polityki, który uzyskał na MIT.

O a

uto

rach

viii

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Podziękowania

Przedstawione w niniejszej broszurze poglądy wyłoniły się z obszernych rozważań w ostatnich dwóch latach w całej Europie w ramach programu E3G zatytułowanego „Europa w świecie”. Autorzy pragną podziękować wszystkim tym, którzy uczestniczyli w tych wydarzeniach lub spotkali się z nami osobiście celem omówienia, przedyskutowania i rozwi-nięcia naszych rozważań.

Kluczową kwestią dla rozwoju przedstawionych tutaj poglą-dów był zapał Johna Ashtona, współzałożyciela E3G, obecnie oddelegowanego do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Zjednoczonego Królestwa w charakterze Specjalnego Przed-stawiciela ds. Zmian Klimatycznych.

Szczególne podziękowania należą się tym, którzy pomagali w opracowaniu cyklu rozważań, a są to następujące osoby: Adrian Taylor oraz Thomas Henschel z European School of Governance; Laurence Tubiana z Institut du Development Durable et Relations Internationales; Marta Szigeti Bonifert oraz Janos Zlinszky z Regionalnego Centrum Ekologiczne-go na Europę Środkową i Wschodnią (REC); Doug Miller z GlobeScan; oraz Paul Adamson, Martin Porter, Barry Lynham oraz Caterina Ronchieri z The Centre.

Działania w ramach programu „Europa w świecie” były możli-we dzięki nieocenionemu wsparciu Corrado Clini, Dyrektora Generalnego Ministerstwa Środowiska Włoch oraz Przewod-niczącego Regionalnego Centrum Ekologicznego na Europę Środkową i Wschodnią (REC).

Autorzy chcieliby podziękować Jamesowi Kariuki oraz Ianowi Christie za ich wkład we wczesne stadium rozważań, którego owocem jest niniejsza broszura. Martin Rands, podobnie,

Pod

zięk

owa

nia

ix

Eu

rop

a w

św

ieci

e

miał istotny udział na całym etapie przygotowywania projek-tu. Autorzy chcieliby również podziękować Marinie Brutinel, Dianie Parusheva oraz Shane Tomlinson za ich cierpliwe badania oraz życzliwą pomoc w przygotowaniu niniejszej broszury.

Na koniec, autorzy składają podziękowania również Chrisowi Littlecottowi, koordynatorowi projektu „Europa w świecie”. Jego przenikliwe spostrzeżenia, skrupulatność oraz ciężka praca były nieocenionymi czynnikami w doprowadzeniu projektu do tego etapu.

Reakcje na niniejszą broszurę, przekłady, materiały oraz wiadomości do pobrania z podobnego zakresu są dostępne na www.europeintheworld.eu

Więcej informacji na temat E3G można znaleźć na stronie www.e3g.org

Pod

zięk

owa

nia

x

Eu

rop

a w

św

ieci

e

1. Nowa wizja Europy w świecie

Żyjemy w epoce niesłychanej współzależności. Nigdy wcześniej nie łączyło nas ze sobą tak wiele – handel, Internet, telewizja satelitarna oraz telefon komórkowy. Nigdy wcześniej w histo-rii ludzkości nie byliśmy w tak stałym kontakcie ze sobą.

Ta współzależność przyniosła wielu z nas możliwości, o których nawet nie śniło pokolenie naszych rodziców. Mamy zdrowie i zasoby umożliwiające nam poznanie świata na skalę większą niż oni kiedykolwiek mieli. Żyjemy w centralnie ogrzewanym i klimatyzowanym komforcie. Żadna plaża ani szczyt górski nie są dla nas zbyt odległe. Nasze życie jest przyjemne, cywili-zowane i długie. Ale dla tych, wykluczonych z tego świata możliwości – zarówno tutaj w Europie, jak i w innych krajach na świecie – kontrast ten jest nawet bardziej bolesny. Oni je widzą, ale nie mogą po nie sięgnąć.

Te same wzajemne powiązania, które otwierają przed nami możliwości, zwiększają też naszą bezbronność. Coraz bardziej złożone sieci handlu i komunikacji, które umożliwiają nam się rozwijać, mogą zostać odwrócone przeciwko nam. Niele-galne narkotyki i broń są przewożone w tym samych kontene-rach, w których dostarczane są nam komputery o dużej mocy oraz modna odzież. Zaawansowane umiejętności, dzięki którym opracowywane jest oprogramowanie do naszych gier video, mogą równie dobrze posłużyć do zaprojektowania bomb. Te same samoloty, które przywożą nam kwiaty poza sezonem, mogą również mieć na pokładzie rośliny inwazyjne lub patogeny.

Dwa poważne doświadczenia w ubiegłym stuleciu ukształto-wały i zdefiniowały Europę, w której dzisiaj mieszkamy. Pierw-szym były trzy dekady od 1914 do 1945 roku, kiedy to Europa została rozbita podczas dwóch okrutnych wojen. Drugim

Now

a w

izja

Eu

rop

y w

św

ieci

e

1

Eu

rop

a w

św

ieci

e

były cztery kolejne dekady, kiedy to świadomi tego okropne-go dziedzictwa i w obliczu zbliżającego się wielkimi krokami zagrożenia ze strony Związku Radzieckiego, Europejczycy po raz pierwszy zjednoczyli się, aby stworzyć wspólną przestrzeń pokoju i dobrobytu, którą się obecnie cieszymy.

Krocząc naprzód w tym jeszcze nowym wieku, napotykamy nowe wyzwania i nowe możliwości. Globalizacja spowodowała huragan zmian w naszym życiu, w równym stopniu destabili-zując nawiązane stosunki gospodarcze i personalne, tworząc chętnie wykorzystywane możliwości, a także głęboko odczu-walny niepokój. Odkrywamy, że granice nie są już barierami; że zaciera się już rozróżnienie pomiędzy polityką zagraniczną a wewnętrzną; że nasze przyszłe dobro i bezpieczeństwo nie może zostać oddzielone od dobra i bezpieczeństwa innych na świecie.

Ta surowa lekcja, którą dostaliśmy w XX wieku, wyjątko-wo dobrze przygotowała nas na sprostanie wyzwaniom XXI wieku. Przeczuwamy jak wysoką cenę trzeba będzie zapła-cić, kiedy surowa siła zastąpi rządy prawa jako dominują-cy środek negocjacji pomiędzy krajami. Przekonaliśmy się na własnej skórze, jakie niebezpieczeństwo niesie ze sobą pozwolenie zastąpienia bogatej złożoności różnorodności ludzkiej nazbyt uproszczonymi stereotypami. Wiemy także, iż możliwe jest stworzenie wspólnej władzy nie tracąc przy tym tożsamości. W rezultacie, w sześćdziesiąt lat po zakończeniu drugiej wojny światowej udało nam się osiągnąć w Europie stabilność niewyobrażalną dla pokolenia naszych dziadków.

Sednem wyzwania, przed którym teraz stajemy, jest objęcie dostatkiem, którym obecnie się cieszymy, miliardów bliźnich, którzy podzielają nasze nadzieje i dążenia związane z bezpiecz-ną i pomyślną przyszłością. Ale musimy tego dokonać, nie niszcząc fundamentów środowiskowych i społecznych, na których ten dobrobyt się opiera.

Now

a w

izja

Eu

rop

y w

św

ieci

e

2

Eu

rop

a w

św

ieci

e

A są one w coraz większym niebezpieczeństwie. Filary dobro-bytu – dostęp do bezpiecznych zasobów energii, wody oraz żywności, a także stabilny klimat – ulegają korozji w przyśpie-szonym tempie wraz ze wzrostem populacji i wzbogaca-niem się. Fala globalnej rywalizacji bezlitośnie nadszarpuje solidarność społeczną i kapitał kulturowy stanowiący funda-ment gospodarki europejskiej.

Żyjemy w świecie możliwości rosnących w olbrzymim tempie, a także coraz większego nieładu i narastającego niezadowole-nia. Globalizacja jest historyczną siłą, którą musimy nauczyć się kierować zanim zniszczy ona idee, które dały jej początek. Musimy nauczyć się planować przyszłość teraz, a nie tylko reagować na teraźniejszość czy też unikać błędów przeszłości.

Budując jednolity rynek w Europie doświadczyliśmy w ramach naszych granic wiele nacisków i napięć obecnie powielanych na skalę globalną. Sami przekonaliśmy się, iż możemy wzmocnić naszą gospodarkę bez naruszania spójno-ści społecznej; że główne ośrodki działalności gospodarczej nie przeniosły wszystkiego do najuboższych i najtańszych państw członkowskich; a także, że standardy ochrony środo-wiska i sprawiedliwość społeczna polepszyły, a nie pogorszyły się po włączeniu większej liczby państw do UE.

Nie były to odkrycia, za które nie zapłaciliśmy żadnej ceny. Proces przystosowania często boli. Jednakże tworzenie nowej wspólnoty z naszymi sąsiadami w znacznie większym stopniu zwiększyło możliwości niż ograniczyło wybór Europejczyków. Życie obywateli Europy jest bezpieczniejsze, bardziej stabil-ne i pomyślne niż kiedykolwiek wcześniej w naszej długiej i często burzliwej historii.

Jednakże, w chwili, kiedy przyśpieszające tempo globalnych zmian potrzebuje bardziej skupionej i pewnej siebie Europy, my Europejczycy pogrążyliśmy się w marazmie i staliśmy

Now

a w

izja

Eu

rop

y w

św

ieci

e

3

Eu

rop

a w

św

ieci

e

się niepewni naszej drogi naprzód. Zamiast przyjrzeć się z bliska zmianom tektonicznym zachodzącym przy nabierają-cej tempa globalizacji, staliśmy się introspekcyjni i niepewni.

Wyłaniające się kryzysy cywilizacji, jeżeli mają zostać zażegna-ne, wymagają odważnej i spójnej wizji na przyszłość. Europa ma wyjątkowe doświadczenie i możliwość dostarczenia tej wizji. Niestety, zgubiła drogę. Siła, która pomyślnie przeprowadziła Europę przez drugą połowę XX wieku, osłabła. Zniknęła też wola polityczna, która przeprowadziła jej kraje ze Wspólnego Rynku do Wspólnoty Europejskiej, a kolejno do Unii Europejskiej i na jeszcze szerszy obszar jej wpływów. Europa nie dokonuje obecnie wyborów politycznych niezbędnych do zapewnienia jej obywatelom dobrobytu i bezpieczeństwa w bardziej złożonym i stawiającym coraz to nowsze wyzwania świecie.

Częściowo wynika to z faktu, że powody budowania wspólnej Europy zaczynają zacierać się w pamięci wraz z odejściem tych, którzy bezpośrednio doświadczali Europy w XX wieku. Zubożyło to debatę na temat przyszłości Europy. Dziś zbyt często skupia się ona na drobiazgach dotyczących funkcjo-nowania rynku tak, jakby był to cel sam w sobie, a nie środek do zapewnienia dobrobytu, bez którego nie jest możliwe osiągniecie stabilności politycznej. Ale wynika to również z faktu, że politycy jeszcze nie przedstawili istotnych argumen-tów na temat zadań Europy w XXI wieku.

Brak wizji politycznej jest obecnie istotniejszy niż kiedykolwiek wcześniej. W świecie opartym na współzależności, Europa nie może sama zapewnić sobie dobrobytu. Los filarów dobroby-tu zależy od decyzji podejmowanych w wielu miejscach na świecie. Jeżeli decyzje te nie zostaną dostosowane do siebie, filary osłabną, a następstwem tego będzie konflikt i niestabil-ność. Jeżeli mamy ochronić te filary dobrobytu, odpowiedzial-ność oraz możliwości muszą nabrać globalnego wymiaru.

Now

a w

izja

Eu

rop

y w

św

ieci

e

4

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Aby utrzymać bezpieczeństwo i dobrobyt, Europa musi odegrać główną rolę w kształtowaniu globalnych przemian, które obecnie zachodzą. Musimy tego dokonać nie ze wzglę-dów altruistycznych czy imperialistycznych, ale, po prostu, jeżeli tego nie zrobimy, sami nie osiągniemy sukcesu. Przeję-cie inicjatywy, zarówno w słowach, jak i w czynach, jest zdecy-dowanie w naszym interesie. Istnieje ryzyko, że inni do nas nie dołączą, ale jest też pewność, że bez inicjatywy osłabną nadzieje na większe bezpieczeństwo i dobrobyt w XXI wieku.

Zamknięta w sobie i niepewna Europa, do której zaufania nie mają jej obywatele, nie może liczyć na objęcie tej roli. Polity-cy, których cała uwaga jest skupiona na drugoplanowych ulepszeniach istniejącej polityki, nie mogą liczyć na poprowa-dzenie Europy do odgrywania tej roli w świecie, na którą jej historia i wartości ją przygotowały.

Aby osiągnąć sukces, Europa musi przejrzeć się w lustrze świata. Sama musi określić swoją rolę w zabezpieczaniu filarów dobrobytu, a następnie odpowiednio przygotować strategie i zasoby niezbędne do odegrania tej roli.

W niniejszej broszurze przedstawiliśmy zarys sposobu, w jaki można tego dokonać. Przeanalizowaliśmy globalny kontekst, w którym się znajdujemy na początku XXI wieku. Broszura zawiera wyjątkowe lekcje, które wyciągnęliśmy przy wspólnym budowaniu Europy, mówiące o tym, w jaki sposób państwa mogą najlepiej zapewnić triumf współpracy nad konfliktem. Przyjrzeliśmy się dokładnie tym działaniom, które należy podjąć celem zapewnienia wytrzymałości filarów dobroby-tu, określając, co to może oznaczać w kontekście wyborów politycznych, których Europa musi sama dokonać. Na koniec podkreśliliśmy, że jeżeli Europejczycy mają być w stanie dokonać tych koniecznych wyborów politycznych, niezbędne jest odnowienie i rewitalizacja demokracji w Europie.

Now

a w

izja

Eu

rop

y w

św

ieci

e

5

Eu

rop

a w

św

ieci

e

2. Wyzwanie współzależności

Najpoważniejszymi siłami kształtującymi świat w XXI wieku są siły uwolnione w procesie globalizacji. W większości przypadków w historii, „wczoraj” było niezawodnym przewod-nikiem „jutra”. Przyszłość przypominała przeszłość w najważ-niejszych jej aspektach. Życie ludzi było w znacznym stopniu zdeterminowane wzajemną zależnością pomiędzy czynnika-mi lokalnymi a stałymi zajęciami głęboko zakorzenionymi we wzorcach codziennego życia.

Globalizacja prowadzi nas poza granice takich znajomych sytuacji. Zmienia kalejdoskop wydarzeń w szybszym tempie, w rezultacie dając coraz bardziej złożone i nieznane wzorce, które to zmuszają nas do zastanawiania się nad przyszło-ścią w nowy sposób. Jest to przyszłość, która raczej nie będzie przypominała przeszłości. Aby poradzić sobie z tym, co nam przyniesie, musimy w mniejszym stopniu polegać na przyzwyczajeniach i precedensach, a bardziej na analizie i dalekowzroczności. Musimy raczej przewidywać niż reago-wać. Lekcje z przeszłości pozostają istotne, ale przeszłość już nie jest pewnym przewodnikiem dla przyszłości.

Jest to niepokojąca perspektywa i jest zrozumiałym, iż niektó-rzy chcieliby spowolnić tempo zmian do bardziej znośnego. Jest to jednak złudna nadzieja. Globalizacja, a także będąca jej następstwem współzależność, nie są wynalazkiem jakiejś wrogiej konspiracji władz i gigantycznych korporacji. Jest ona konsekwencją wyborów, których my, jednostki, dokonu-jemy, i inicjatyw rządów i firm, których celem jest zrealizowa-nie tych wyborów na niespotykaną w historii ludzkości skalę.

Kiedy współcześni przywódcy przyszli na świat, planetę zamieszkiwało jedynie ponad 2 miliardy ludzi. Dzisiaj jest

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

6

Eu

rop

a w

św

ieci

e

nas 6,5 miliarda. Zanim dzisiejsi przywódcy odejdą, plane-tę zamieszkiwać będzie cztery razy więcej ludzi niż było w chwili ich narodzin. Żadne inne zdarzenie w historii ludzko-ści nie spowodowało tak dramatycznego przyspieszenia tempa zmian.

Wszystkimi z nas kierują te same impulsy: zaspokojenie naszych podstawowych potrzeb w zakresie żywności, odzie-ży, wody, ciepła, schronienia; zapewnienie lepszego życia naszym rodzinom. Wszyscy szukamy wykształcenia, zatrud-nienia i rozrywki. I wszystkich nas łączy pragnienie łącze-nia się, komunikowania, podróżowania do jakiegokolwiek miejsca na świecie, do którego sięga nasza wyobraźnia.

Globalizacja nie jest przyczyną tych potrzeb i pragnień. Jest ona konsekwencją stopnia organizacji potrzebnego do zreali-zowania ich przez czterokrotnie większą liczbę ludzi niż żyli w czasie, gdy przyszli na świat wspomniani przywódcy. Współzależność będąca wynikiem globalizacji jest zjawiskiem równie nieodwracalnym, co przypływ.

Jednakże nie oznacza to, iż po prostu powinniśmy mu pozwo-lić nas porwać. Globalizacja ani nie jest za darmo, ani też nie jest nie do opanowania. Ale by odpowiednio poradzić sobie z jej następstwami i zmniejszyć koszty poniesione w związku ze zmianami, szczególnie w przypadku tych, którzy nie mogą sobie na nie zbytnio pozwolić, musimy lepiej zrozumieć jej dynamikę.

Cywilizacja jest cienką warstwą porządku, który tworzymy dookoła chaosu zdarzeń. Skala sił uwolnionych w procesie globalizacji jest tak ogromna, że gdybyśmy ich nie ograniczyli zobowiązaniami, mogłyby one naruszyć lub nawet zniszczyć tę warstwę.

Sama Unia Europejska jest mikrokosmosem globalizacji. W ramach Unii mamy swoją Północ i Południe, swoich bogatych

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

7

Eu

rop

a w

św

ieci

e

i biednych; nasz własny Wschód i Zachód. Ale niewiele z doświadczeń Europy potwierdza najgorsze obawy odnośnie jej konsekwencji. Przemysł nie przeniósł się całkowicie do najuboższych części Unii nawet pomimo tego, iż nie ma już żadnych barier państwowych uniemożliwiających mu takie przeniesienie. Podobnie siła robocza nie popłynęła masowo w przeciwnym kierunku pomimo wyższych zarobków. Standardy ochrony środowiska podniosły się, a nie obniżyły stwarzając warunki do rywalizacji na dnie. Wynika to z faktu, iż nasza wewnętrzna „globalizacja” łączy w sobie odpowie-dzialność i możliwości. Teraz natomiast musimy przekazać tę lekcję doświadczeń Europy pozostałym częściom świata.

Globalizacja i władza

Globalizacja zmienia podział władzy. Absolutnie nie będąc siłą centralizacyjną, globalizacja często powoduje rozprosze-nie władzy we wszystkich kierunkach z dala od jej tradycyj-nych stróżów, szczególnie rządów. Z drugiej strony, władzę ciągnął w dół bardziej asertywne interesy regionalne i lokal-ne, które mają więcej możliwości przedstawienia swoich preferencji i więcej informacji, na których je opierają. Zamoż-niejsi, lepiej wykształceni i pewniejsi siebie obywatele chcą większej kontroli nad decyzjami, które maja na nich wpływ. Z drugiej strony, władza jest ciągnięta ku górze, ponieważ Rządy same postanawiają ją zgromadzić, aby zmierzyć się ze wspólnymi problemami, z którymi same nie są w stanie sobie poradzić. Unia Europejska jest tylko jednym z dziesiątków regionalnych i globalnych organów, których decyzje mają wpływ na życie ludzi.

W znaczmy stopniu władza wychodzi również poza to środo-wisko tworząc nowe konfiguracje, które mają niewiele wspól-nego z rządami na jakimkolwiek poziomie, i które nie zwraca-ją uwagi na granice polityczne czy też geograficzne. Nowe

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

8

Eu

rop

a w

św

ieci

e

środki organizacji powołują nowych wykonawców zmian, którzy mogą mieć tak duży wpływ jak rządy.

Społeczności, które łączą wspólne interesy, mogą zmobili-zować tysiące z dnia na dzień, domagając się wyjaśnień od rządów, firm i siebie nawzajem, i wywierając ogromny wpływ. Zarówno rewolucja pomarańczowa, jak i tulipanowa pokazu-ją jak znaczące mogą być te siły. Udało im się znieść dykta-turę bez rozlewu krwi, ponieważ w zglobalizowanym świecie istnieją nowe ograniczenia sprawowania władzy.

Nie ustalilibyśmy Protokołu z Kioto, zakazu dotyczącego min lądowych, ani też nie umorzylibyśmy długu najuboższych krajów bez globalnych kampanii organizacji pozarządowych, wspólnie mających siłę skutecznego wpłynięcia na wiele rządów równocześnie. Rosnąca liczba firm międzynarodowych ma dochody przekraczające dochody wielu krajów, ale coraz częściej nie mogą one działać za granicą inaczej niż działają u siebie. Często oznacza to, iż funkcjonują one zgodnie z wyższy-mi standardami kultury organizacyjnej niż jest to wymagane przez prawo krajów pełniących rolę gospodarza.

Trendy te nie oznaczają końca państw narodowych. Jedynie państwa narodowe – działając samodzielnie lub za pośred-nictwem organizacji takich jak UE – mogą ustanawiać prawa, podpisywać traktaty czy podnosić podatki. Żaden inny podmiot nie może w sposób legalny rozlokować sił wojsko-wych. Ponieważ państwa te stają w obliczu nowych i bardziej złożonych problemów, posiadają one wyjątkowe zdolno-ści połączenia wielopodmiotowych układów partnerskich niezbędnych do dostarczenia rozwiązań. Ze względu na to, że jest coraz miej władzy do podziału, większego znaczenia nabiera władza, którą można zgromadzić.

Przed globalizacją granice wyznaczały zasięg władzy. Jedynie rządy mogą decydować o granicach. Ale mimo tego, że nadal

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

9

Eu

rop

a w

św

ieci

e

mamy granice, są one obecnie znacznie bardziej nieszczel-ne. Nie są one w stanie zatrzymać informacji czy zabloko-wać komunikacji przez Internet. Nie mogą one też zatrzy-mać przepływu narkotyków, epidemii czy rozwijającego się międzynarodowego nielegalnego obrotu „dzikim mięsem” (z ang. bush meat). Nie powstrzymają one podnoszącego się poziomu mórz, ani też coraz bardziej gwałtownych burz, które pojawiły się wraz ze zmianą klimatu. Nawet pilno-wanie przekraczania ich przez ludzi i towary staje się coraz trudniejsze wraz ze wzrostem natężenia tego ruchu. Jedynie 2% wszystkich kontenerów przewożonych na całym świecie jest kontrolowanych przy przekraczaniu granic. Niewątpliwie obniża to koszt towarów dostarczanych konsumentom, ale również niesie ze sobą nowe problemy.

Wartości

Globalizacja nie jest pojedynczym, zunifikowanym proce-sem kierowanym przez przedsiębiorstwa i rządy. Proces ten przypomina raczej rzekę z wieloma dopływami, które tworzą wiry, kiedy przecinają się z głównym kanałem. Podstawo-wym komponentem, głównym kanałem, było i jest stworzenie jednej globalnej przestrzeni informacyjnej przy wykorzysta-niu nowoczesnych technologii informacyjnych i komunika-cyjnych. Przestrzeń ta jest dostępna dla każdej osoby posia-dającej telefon i modem.

Oczywiście komunikacja istniała już przed globalizacją. Handel i podróże istnieją od początku ludzkości. Ale mniej osób było zaangażowanych w transakcje, które miały zdecy-dowanie mniejszy charakter transformacyjny. W wirtual-nym świecie wspólnej przestrzeni informacyjnej porusza się informacja – lekka, przekazywana z prędkością światła, której kopiowanie, po jej utworzeniu, nie wiąże się z żadny-mi kosztami.

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

10

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Ta globalna przestrzeń informacyjna ułatwiła rozwój rynków globalnych zarówno pod względem kapitału, jak i, coraz bardziej, towarów i usług, które to są zależne od dużego i nieprzerwanego przepływu informacji, który jest obecnie możliwy. Te rynki same zmieniają świat. Napędzają one rosnący handel, inwestycje i innowacje, a także tworzą nowe środki do życia. Kierują one przejściem do nowej gospodarki wiedzy globalnej i w wielu miejscach, szczególnie w Indiach i Chinach, oferują ucieczkę od biedy.

Wraz z pojawieniem się tych rynków, pojawiły się nowe syste-my globalnych przepisów, które je regulują: w zakresie handlu, ochrony środowiska, praw człowieka, korupcji i zatrudniania nieletnich. Te systemy przepisów przewidują, że poszczegól-ne kraje, niezależnie od tego, jak wielką władzę posiadają, w globalnym świecie nie mogą osiągać swoich celów w pojedyn-kę. Kiedy rezultaty są wzajemnie powiązane, powiązane muszą również być sposoby osiągania tych rezultatów.

Wspomniane przepisy powstawały w sposób nieusystema-tyzowany w ciągu ostatnich 60 lat. Są one wprowadzane przez słabe instytucje i niewiele wysiłku wkłada się w ich skoordynowanie. Przepisy w zakresie handlu wpływają na ochronę środowiska i odwrotnie. Czasami są one przemyśla-ne i wzajemnie się uzupełniają, jednakże zbyt często są one nieprzemyślane i antagonistyczne. Musimy sprawić, by nasze systemy przepisów wzmacniały się nawzajem.

I musimy więcej w nie inwestować, znacznie więcej. Przepi-sy te są systemem operacyjnym świata, w którym coraz większa liczba ludzi dokonuje coraz bardziej skomplikowa-nych wyborów dotyczących coraz większej ilości kwestii. Bez przepisów, wszystkie społeczności szybko popadną w konflikt i chaos, i dotyczy to zarówno społeczności global-nej, jak i każdej innej. Globalny system przepisów, który

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

11

Eu

rop

a w

św

ieci

e

mamy obecnie, na tyle, na ile w ogóle został zaplanowa-ny, stworzono, aby uporać się ze światem XX wieku jeszcze nieobjętym globalizacją. Rządzenie dzisiejszym światem w oparciu o te przepisy jest jak uruchamianie najnowszych gier komputerowych na systemie operacyjnym z lat osiemdziesią-tych XX wieku.

Różne wymiary globalizacji – globalna przestrzeń informa-cyjna, globalne rynki i globalne przepisy – wszystkie służą zintensyfikowaniu wymiany, która zachodzi między nami. Taka wymiana prowadzi do pojawienia się wspólnie wyzna-wanych wartości. Czasami pojawiają się stwierdzenia, iż nie powinniśmy narzucać innym kulturom naszych wartości. Jest to jednak błędna interpretacja tych relacji. Kultury nie definiują wartości, one je wyrażają. Jak wyraźnie pokazu-je nasze doświadczenie w Europie, zupełnie różne kultury mogą wyznawać te same wartości. Nie musisz być członkiem konkretnej kultury, aby pragnąć wolności i dobrych rządów lub czuć odrazę do tortur, przypadkowego pozbawienia wolności lub niesprawiedliwości w majestacie prawa wynika-jącej ze względów osobistych lub politycznych.

Ciemna strona

Ta dynamika rozwoju przyniosła ze sobą wiele nieprzewi-dzianych i niepożądanych konsekwencji. Nie ma najmniejszej wątpliwości, że globalizacja ma swoje ciemne strony.

Globalizacja nie uwzględnia wszystkich celów i jest oderwa-na od wartości. Handlarze narkotyków i terroryści mogą wykorzystywać komunikację równie skutecznie jak wycho-wawcy i przedsiębiorcy. Każdy czujący żal może zorganizować innych o podobnych poglądach do znacznie poważniejszych zadań niż wyżej wspomniane. Terroryści, którzy wysadzi-li bomby w Madrycie i Londynie powodując tak straszliwe

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

12

Eu

rop

a w

św

ieci

e

skutki, nie korzystali z zaawansowanej i potężnej infrastruk-tury terrorystycznej. Były to po prostu grupy rozczarowa-nych jednostek, które wiedziały jak wykorzystać Internet do znalezienia wszystkiego, czego potrzebowały do popełnienia potwornej zbrodni. Oczywiście musimy udoskonalić nasze systemy celem zneutralizowania takich zagrożeń, ale co ważniejsze, musimy zmniejszyć nasze narażenie na ich wpływ poprzez zrozumienie i zajęcie się niezadowoleniem, który jest ich przyczyną.

Wiele z nowych zagrożeń, w obliczu których stajemy, jest wynikiem globalizacji. Niektóre zaś korzystają z okazji: patogeny lub gatunki inwazyjne rozprzestrzeniające się szybciej wykorzystując okazję podczas lotów międzykonty-nentalnych, czy przestępcy, którzy organizują więcej wspól-ników na większych rynkach. Inne są coraz częściej częścią reakcji na dezorganizację globalizacji.

Podobnie jak jakikolwiek proces zmian, również globaliza-cja ma swoich przegranych i zwycięzców. W wielu miejscach na świecie powiększa się przepaść pomiędzy posiadający-mi wykształcenie, kapitał i koneksje oraz tymi, którzy nie mają żadnego z wymienionych atutów. Nowe możliwości nie pojawiają się z wbudowanym mechanizmem sprawiedliwego podziału korzyści.

W rezultacie ubóstwo i bogactwo coraz częściej spotykają się na tej samej ulicy lub na ekranie telewizora. Chwilowa moda kwestionuje zakorzenione założenia kulturowe, które ewoluowały przez wieki. System rodziny i system wsparcia rówieśników rozpadły się i nie istnieje nic, co mogłoby zająć ich miejsce. To właśnie na ten obszar ciemna strona globa-lizacji rzuca swój cień. Obrazy śmierci i destrukcji w Iraku czy Afganistanie sfilmowane na telefonach komórkowych i umieszczone w Internecie pojawiają się w naszych telewi-

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

13

Eu

rop

a w

św

ieci

e

zjach w kilka godzin po samym zdarzeniu. Przerażające dla większości z nas, te same obrazy są środkiem rekrutowania osób szerzących przemoc.

Zatrzymanie, czy nawet znaczne spowolnienie historycznych sił globalizacji nie jest możliwe. Zatem, musimy nauczyć się panować nad nimi tak, aby działały one na rzecz wszystkich, a nie tylko tych zdolnych przewidywać i dostosowywać się do zmian. Musimy stworzyć mechanizm rozdzielania korzyści. I musimy oświetlić ciemną stronę, usuwając cienie i oferując nowe możliwości tym, którzy w tym cieniu żyją.

Wyzwanie

Dotyczy to głównego wyzwania stojącego przed nową genera-cją polityków europejskich. Musimy zbudować politykę global-nej odpowiedzialności, której celem jest sprawienie, aby nowe możliwości były dostępne dla wszystkich; która pomaga tym, którzy sami nie są w stanie poradzić sobie ze zmianami, które niesie ze sobą globalizacja; i która chroni środowiskowe fundamenty dobrobytu przed nieodwracalnymi szkodami.

Już wcześniej działaliśmy na tym polu na skalę narodową. Wraz z przyspieszeniem rozwoju rewolucji przemysłowej w Europie i pojawieniem się rynków krajowych po raz pierwszy, ci, którzy mieli dostęp do tych nowych możliwości, rozwijali się, a ten rozwój często wykraczał poza świat ich najśmiel-szych marzeń. Ale wtedy, ze względu na rozpad starej tkanki społecznej i gospodarczej, podobnie jak teraz, było dużo więcej przegranych niż zwycięzców.

Niesprawiedliwość była coraz większa, a nad całą Europą zawisło widmo rewolucji. Do roku 1848, Karl Marx ukończył „Manifest komunistyczny”. W porę beneficjenci industriali-zacji zdali sobie sprawę, że aby nadal móc czerpać korzyści, muszą się nimi dzielić. W tym celu utworzono instytucje,

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

14

Eu

rop

a w

św

ieci

e

polityki i programy. Począwszy od Bismarcka w latach siedem-dziesiątych XIX wieku, narody Europy powoli zaczęły kłaść fundamenty pod kulturę solidarności, wspólnoty oraz inwesty-cji społecznej, która jest największą siłą współczesnej Europy.

Centralną i istotną kwestią był fakt, iż wspólne możliwo-ści łączyły się z powstaniem wspólnych obowiązków. Ta wzajemna zależność pomiędzy powyższymi dała w rezultacie doświadczenie i instytucje, które dzisiaj determinują podsta-wowe wartości Unii Europejskiej.

Jednakże zbyt późno dowiedzieliśmy się, że musimy zainwe-stować część dochodów powstałych przy wzroście gospodar-czym celem utrzymania warunków społecznych niezbędnych, aby ten rozwój nadal trwał. Fakt, iż nie zrobiliśmy tego na czas uwolnił potężną falę napięć społecznych, która przeszła przez każdy kraj w Europie pod koniec XIX wieku. Wskutek tego pierwszą część XX wieku spędziliśmy empirycznie decydu-jąc, czy preferowaną przez nas formą totalitaryzmu jest komunizm czy faszyzm.

Do połowy poprzedniego wieku nie było już żadnych sporów odnośnie potrzeby inwestowania przez państwa w opiekę medyczna, edukację i opiekę społeczną celem wzmocnienia ich gospodarki. Zakres polityki społecznej sięgał od wspoma-gania wzrostu gospodarczego po pobudzanie rozwoju gospo-darczego, czyli wzrost plus dobro. Nadal obecne będą spory dotyczące tego, w jakim stopniu zapewnić opiekę społeczną i w jaki sposób można ją zapewnić najlepiej, ale bardzo niewiele osób dziś wierzy, że władze mogą zapewnić dobrobyt bez takich inwestycji.

Ponieważ rozwój populacji i dobrobytu przyspieszył w następ-stwie drugiej wojny światowej, świat wszedł w epokę bardzo szybkiego rozwoju gospodarczego. W ciągu dwóch dekad rozpoczęła się nowa debata. Pogorszyła się jakość powietrza

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

15

Eu

rop

a w

św

ieci

e

i wody; nagromadziły się odpady; zwiększyła się powierzchnia pustyni; miasta stały się coraz większe, a środowisko natural-ne, rośliny i zwierzęta, które w nich żyły, zaczęły zanikać. Pojawiły się wątpliwości, czy planeta będzie mogła dostarczać zasobów niezbędnych do utrzymania dynamiki tego rozwoju.

Podparte obrazami niebiesko-białej planety samotnej w ciemnościach kosmosu, te rosnące wątpliwości doprowadziły do pierwszej z wielkich konferencji globalnych, które odbywa-ły się w ciągu ostatniej dekady XX wieku. Konferencja Sztok-holmska w Sprawie Środowiska Człowieka w 1972 roku po raz pierwszy stworzyła agendę działań mających na celu ochronę środowiska na naszej planecie. Przez kolejne trzydzieści lat stawało się coraz bardziej jasne, że należy inwestować część dochodów, będących rezultatem naszego coraz większego rozwoju gospodarczego, w utrzymanie warunków środowi-skowych, które umożliwiają ten rozwój. Innymi słowy, wzrost gospodarczy musi przerodzić się w rozwój zrównoważony, jeżeli dobrobyt i bezpieczeństwo mają zostać zagwarantowa-ne w XXI wieku.

Dokonanie pomyślnego przejścia do zrównoważonego rozwo-ju jest największym wyzwaniem, przed którym staje cywiliza-cja. Sprostanie temu wyzwaniu będzie wymagało od państw współpracy, jakiej dotychczas nie było w historii. Współpra-ca ta musi się powieść, ponieważ działanie pod przymusem nie zadziała. Zrównoważonego rozwoju po prostu nie można osiągnąć używając lufy karabinu.

Tworząc Unię Europejską z Wolnego Rynku i Wspólnoty Europejskiej bardzo dużo nauczyliśmy się o tym, jak ideały dzielenia się władzą, które ma na celu rozwiązanie wspólnych problemów, mogą zostać urzeczywistnione w codziennym życiu; jak zrównoważyć możliwości i odpowiedzialność; jak wprowadzić różnorodność bez zrodzenia podziału. Popełnio-

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

16

Eu

rop

a w

św

ieci

e

no wiele błędów. Niewątpliwie, będzie ich jeszcze więcej. Ale wiele też osiągnięto, a tego nie da się łatwo zniweczyć.

Teraz musimy przenieść te lekcje historii na arenę global-ną; teraz, kiedy staramy się kierować globalizacją tak, aby wszyscy mogli z niej skorzystać. Powinniśmy jednak dokony-wać tego z pewną dozą pokory. Musieliśmy przeżyć dwie krwawe wojny światowe i wiele mniejszych konfliktów zanim nauczyliśmy się podchodzić do różnorodności jak do sługi, a nie pana naszego losu. I nawet wtedy zajęło nam to pięć dekad (i dalej to trwa), aby zajść tak daleko.

Czynniki warunkujące pokój i dobrobyt w Europie nie znajdu-ją się już tylko na jej obszarze otoczonym granicami geogra-ficznymi. Nie możemy sami dokonać przejścia do zrównowa-żonego rozwoju. Europa w stanie stagnacji potrzebuje precy-zyjnej misji celem przywrócenia jej rozpędu. Taką misją jest właśnie dokonanie globalnego przejścia do zrównoważonego rozwoju. Jest to istotnym strategicznym zadaniem każdego obywatela Europy. Ale można to jedynie osiągnąć poprzez rozlokowanie tzw. soft power (miękkiej siły oddziaływa-nia), która była cechą charakterystyczną budowania Unii. Teraz musimy nauczyć się przekazywać lekcje wyciągnięte z naszych własnych doświadczeń na szerszą skalę światową. Aby tego dokonać, musimy sobie przypomnieć, jak się ich nauczyliśmy.

Wy

zwa

nie

wsp

ółza

leżn

ości

17

Eu

rop

a w

św

ieci

e

3. Lekcja Europy z historii

Konstruktorami współczesnej Europy, od Churchilla, Monne-ta i Adenauera po Delorsa, Mitterranda i Kohla, kierowa-ło głównie jedno pragnienie: wygnanie widma wojny poza granice Europy. Próbowali oni zapobiec konfliktom, jedno-cześnie akceptując różnice. I odnieśli sukces.

Obecnie nie do pomyślenia jest zbrojna napaść państw człon-kowskich w ramach Unii Europejskiej. Rozmach powojennych projektów europejskich wyciągnął Grecje, Portugalię i Hiszpa-nię z dyktatorskich rządów i wprowadził w nich demokrację. Odegrał główną rolę w podniesieniu żelaznej kurtyny i obecnie zakorzenia wolność i rządy prawa na terytoriach Europy, które kiedyś pozostawały za nią. Chociaż niewątpliwie popełniliśmy błędy na Bałkanach, w Kosowie, Macedonii i Bośni, Europa uczy się przenosić stabilizację poza własne granice.

A granice te zostały poszerzone z 6 do 9, do 12, do 15 i obecnie, w bardzo krótkim czasie, do 27 krajów, jako że okazało się, że korzyści płynące z członkostwa są coraz bardziej widoczne. Coraz więcej państw stoi w kolejce, aby do niej dołączyć. Żaden podbój imperialny w historii nie był tak pomyślny jak to pokonanie rywalizacji za pomocą współpracy, własnych korzyści przez solidarność oraz podejrzeń przez zaufanie, których to dokonała Europa.

Tworzenie Unii Europejskiej pokazuje, w jaki sposób państwa narodowe mogą pokonać rywalizację w kraju poprzez określe-nie wspólnych interesów i skupienie władzy. Widziana oczyma naszych rodziców i dziadków – z perspektywy roku 1918, 1926 czy 1945 – współczesna Europa jest fenomenalnym sukcesem. Jest jednym z tych sukcesów, z których musimy wyciągnąć globalne lekcje.

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

18

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Największe globalne problemy, które zdominują XXI wiek, od terroryzmu po zmiany klimatyczne, od masowych migra-cji po przestępczość zorganizowaną, nie mogą zostać rozwią-zane przez kraje działające w pojedynkę. Wymagają stworze-nia wspólnej władzy. Europa jest najdłuższym i o najwięk-szym na świecie zasięgu eksperymentem wspólnej władzy w realiach praktycznych i politycznych. Eksperyment ten pokazał, iż możliwym jest stworzenie stabilności prawnej przy często burzliwych stosunkach pomiędzy narodami. Na dalszym sukcesie tego eksperymentu zależy wszystkim, nie tylko Europejczykom.

To właśnie podczas II wojny światowej architekci współcze-snej Europy zdali sobie sprawę, że tylko solidarność i spójność na całym kontynencie mogą zagwarantować demokrację, stabilność i dobrobyt. Ale wcześniej musiał jeszcze mieć miejsce holocaust i gułag zanim ta prawda stała się kwestią bezsporna. Churchill i Monnet omawiali swoją wczesną wizję Rady Europy na długo przed wygraniem wojny.

Kierując się swoim najlepiej pojętym interesem, obecnością sowieckich czołgów na naszych granicach i mając w pamięci wojnę, architekci Europy nie rozważali koncepcji Federalnej Europy w porównaniu do Europy Narodów. Tworzyli Europę wraz z posuwaniem się naprzód. Oczywiście byli wizjonerzy i byli pragmatycy; entuzjaści i niedowiarki. Ale wspólnym wątkiem jest fakt, że na każdym etapie rozwoju UE coraz większa liczba krajów dobrowolnie decydowała się odłożyć na bok własne zawężone korzyści, aby wspólnie stawić czoła wyzwaniom, przed którymi stają ich obywatele.

Historia ta ma początek w roku 1951, kiedy to powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Do roku 1957 zosta-ła ona rozszerzona w Traktacie Rzymskim i powstał wspól-ny rynek, a także Europejska Wspólnota Gospodarcza. Nie

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

19

Eu

rop

a w

św

ieci

e

powiódł się jednak plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Fundamenty te powstawały powoli przez prawie 30 lat, kiedy to grono pierwszych 6 członków zwiększyło się do 9, a potem 12 państw. Następnie, począwszy od roku 1986, nastał wyjątkowy dwudziestoletni okres serii zmian, ponie-waż kolejne traktaty w Luksemburgu, Maastricht, Amsterda-mie i Nicei poszerzyły i pogłębiły zakres współpracy. Człon-kowstwo zwiększyło się ponad dwukrotnie do 25 państw i powstała Unia Europejska.

Współpraca w Europie obecnie dotyczy prawie każdego aspektu polityki publicznej. Do roku 1972, do istniejącej polityki w zakresie gospodarki, rolnictwa i handlu dodano politykę ochrony środowiska, politykę regionalną, społeczną i przemysłową. Włączono również politykę transportu i polity-kę energii. Piętnaście lat później położono również podwaliny wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, i pogłębiono współpracę w zakresie sprawiedliwości i pilnowania porządku publicznego. Powszechnie uznano „cztery swobody” umożli-wiające swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób. Przez ostatnie 20 lat proces rozszerzania i pogłębiania struk-tury wspólnej polityki objął również wspólną walutę, zatrud-nienie, politykę dotyczącą młodzieży i kultury, a także wyzna-czania Wysokiego Przedstawiciela występującego jako głos Unii na światowym forum.

Kolejne zmiany pierwotnych traktatów także były świadka-mi ciągłego dojrzewania instytucjonalnej siły Unii. Po części wynikało to po prostu z potrzeby utrzymania skutecznego sposobu podejmowania decyzji, gdyż liczba państw człon-kowskich wzrosła z 6 do 25. Ale ważniejsza była potrzeba pogłębienia demokracji, jako że zwiększał się zakres stworzo-nej wspólnej władzy. Parlament Europejski przekształcił się z powoływanego zgromadzenia o bardzo ograniczonej władzy w organ w pełni wybieralny, z prawem do uczestniczenia

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

20

Eu

rop

a w

św

ieci

e

w procesie podejmowania decyzji. Posiada on również prawo, z którego pamiętnie raz skorzystał, do usunięcia całej Komisji.

Wprowadzenie wspólnej waluty w niektórych państwach członkowskich było wzmocnione obecnością potężnego i niezależnego Banku Centralnego. Trybunał Obrachunkowy zapewnia rosnące zaufanie w zgodne z prawem wydatkowanie budżetu Unii, obecnie tworzonego w formie ustalonej części wpływów z podatków państw członkowskich. Europejski Trybunał Sprawiedliwości stworzył znaczący zbiór dotyczą-cy prawa precedensowego ograniczającego zakres, w jakim władze państwowe mogą interpretować legislację europej-ską. Jest to sieć wspólnych instytucji, które nie istniały wcześniej w historii.

Podstawą tego europejskiego eksperymentu było zróżnicowa-nie metody realizacji w zależności od celu polityki. Odpowie-dzialność za negocjacje handlowe oraz utrzymanie jednolite-go rynku została przypisana Komisji (działającej na podsta-wie mandatu udzielonego przez wybierane rządy państw członkowskich). W zakresie polityki zagranicznej i bezpie-czeństwa, Europa działa na zasadzie konsensusu pomiędzy ministrami państw członkowskich. W sprawach najwyższej wagi dla władz krajowych, jak na przykład opodatkowanie bezpośrednie, państwa członkowskie zachowują prawo weta.

Ewolucja europejska jest procesem otwartym. Tworzenie i przekształcanie może nigdy się nie zakończyć, ponieważ zmiany wokół nas nabierają tempa. W czasie tej drogi Europejczycy nauczyli się empirycznie co funkcjonuje, a co nie. Błędy zostały popełnione zarówno podczas opracowywa-nia, jak i realizacji polityki europejskiej – niewiele osób spoza środowiska rolniczego zna lub rozumie sztywną biurokrację Wspólnej Polityki Rolnej i stanęłoby w jej obronie. Wszyscy starają się uniknąć powtórzenia jej struktury w innych sekto-

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

21

Eu

rop

a w

św

ieci

e

rach. Instytucjonalne niepowodzenia w zakresie odpowie-dzialności, przejrzystości i komunikacji znacznie przyczyniły się do osłabienia zaufania społecznego.

Spoglądając z perspektywy członków Europy, był to żmudny proces. Długie okresy nieciekawych debat, często prowadzo-nych w biurokratycznym rejestrze nieprzeniknionej mętno-ści, były przerywane krótkimi okresami intensywnych, czasa-mi zażartych publicznych debat prowadzonych przy użyciu bardzo prostych i potocznych słów. Ale pomimo popełniania błędów, najgorsze obawy sceptyków Europy nigdy się nie zmaterializowały. Daleki od wprowadzenia jednorodności, proces budowania Europy po raz pierwszy w historii sprzy-jał w takim stopniu różnorodności, wzmacniając tożsamość regionalną i promując odmienność kulturową.

Obraz Europy postrzegany z zewnątrz jest jaśniejszy, a sama Europa jest uważana jako spektakularny sukces. W przeciągu pięciu dekad Europa podniosła się ze zniszczeń wojennych i stała się potęgą globalną. Unia Europejska jest najwięk-szym na świecie podmiotem handlowym. Jest największym źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych i najwięk-szą jednostką udzielającą wsparcia. Od momentu rozsze-rzenia Unii, znajduje się tam największa koncentracja siły nabywczej. Siły zbrojne państw członkowskich są mocno zaangażowanie w międzynarodowe operacje prowadzone od Afganistanu po Timor Wschodni i Sierra Leone, wprowadza-jąc pokój, demokrację i rządy prawa. Legislacja europejska, dotycząca tak różnych spraw jak wyroby włókiennicze czy zanieczyszczenie spalinami, ustanawia standardy nowych praw we wschodzących gospodarkach światowych. Europa stała się źródłem idei, edukacji, kapitału, technologii i energii politycznej potrzebnej do dokonania globalnego postępu.

W dzisiejszym globalnym społeczeństwie mamy do czynie-nia z izolacjonistami, osobami odrzucającymi nowy porzą-

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

22

Eu

rop

a w

św

ieci

e

dek, lewicowymi i prawicowymi ekstremistami, którzy nawołują do wycofania się ze wzajemnej współpracy i reali-zowania własnych interesów na szczeblu krajowym i regio-nalnym. Lekcja, którą dostała Europa, pokazuje, że jest to fałszywy trop. Współzależność nie może zostać odrzuco-na: żaden naród nie może odizolować się od zmian klima-tycznych lub negatywnego wpływu regionalnego kryzysu finansowego. Stworzenie wspólnej władzy i uzgodnienie wspólnych odpowiedzi opartych na przepisach prawnych zapewnia mechanizmy obronne chroniące przed wspólnymi zagrożeniami i rozpowszechnia korzyści płynące ze stabili-zacji i dobrobytu.

Sprawa ta odnosi się w większym stopniu do społeczeństwa globalnego XXI wieku niż do Europy drugiej połowy XX wieku. W epoce broni masowego rażenia i globalnej współ-zależności nie możemy pozwolić, aby jakikolwiek konty-nent czy region dowiedział się o korzyściach związanych ze wspólną władzą tak wielkim kosztem, jak miało to miejsce w przypadku Europy w zeszłym stuleciu. Zagrożenia bezpie-czeństwa i dobrobytu, takie jak zmiany klimatyczne, globalne pandemie lub przestępczość zorganizowana nie będą mogły zostać pomyślnie zneutralizowane tylko przy wykorzysta-niu tradycyjnych narzędzi lub tzw. hard power (twardej siły oddziaływania).

Obecnie połowa populacji ziemi mieszka w miastach. Ta część jeszcze powiększy swoje szeregi w tym stuleciu, jako że 90% wzrostu populacji ma miejsce na terenach miejskich. Tragicz-ne niepowodzenia w Iraku, Afganistanie i Libanie wyraźnie pokazały nam ograniczenia hard power w rozwiązywaniu miejskich problemów bezpieczeństwa, głęboko zakorzenio-nych w kulturze i historii.

Zagrożenia naszego bezpieczeństwa i dobrobytu będą się mnożyły wraz z upływem XXI wieku. Można im pomyślnie

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

23

Eu

rop

a w

św

ieci

e

stawić czoła jedynie poprzez precyzyjne rozlokowanie soft power, którą Europa stworzyła w ciągu ostatnich pięćdzie-sięciu lat. Niestety wydaje się, że w momencie, gdy istnieje szczególna potrzeba użycia tych atutów, aby utrzymać bezpie-czeństwo i dobrobyt, sami zaczynamy tracić w nie wiarę.

Lek

cja

Eu

rop

y z

his

tori

i

24

Eu

rop

a w

św

ieci

e

4. W kierunku wspólnej polityki globalnej

Emerytury obywateli Europy poniżej 30 roku życia będą częściowo uzależnione od sukcesu inwestycji, które prowa-dzimy w Chinach, stającymi się drugą największą gospodarką na świecie. Oznacza to, że nam Europejczykom mocno zależy na długotrwałym sukcesie gospodarki chińskiej. Jest to tylko jeden przykład konsekwencji, które wiążą ze sobą współ-zależność napędzaną przez globalizację. Nasz los jest coraz mocniej związany z losem innych; ich sukcesy coraz bardziej z naszymi sukcesami, a czyhające na nich niebezpieczeństwa z tym, co nam grozi.

Sukces naszych wszystkich gospodarek zależy od solidności filarów dobrobytu. Cztery filary dobrobytu – bezpieczeństwo energetyczne, bezpieczeństwo klimatyczne, bezpieczeństwo żywnościowe i wodne – stanowią fundamenty każdej gospo-darki. Coraz częściej żaden kraj nie jest w stanie zagwaranto-wać tych fundamentów swoim obywatelom w pojedynkę.

Wzajemnie wzmacniające lub destabilizujące powiązania pomiędzy nimi nie są zbyt zrozumiałe, ale wszędzie stano-wią one podstawę rozwoju gospodarczego. Coraz większy dostatek rosnącej populacji we współzależnym świecie silnie oddziałuje na wszystkie cztery filary.

Nasze bezpieczeństwo żywnościowe w znacznym stopniu zależy od taniej energii umożliwiającej produkcję substan-cji chemicznych i pompowanie wody niezbędnej do utrzy-mania wydajności rolnictwa, transport żywności do każde-go bardziej zurbanizowanego konsumenta, a także urucho-mienie maszyn produkujących i przetwarzających żywność. Bez wody potrzebnej do nawadniania, znacznie mniej ziem

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

25

Eu

rop

a w

św

ieci

e

nadawałoby się do uprawy, szczególnie suche obszary, które zamieszkuje bardzo wiele najuboższych ludzi na świecie. Prawie połowa światowej populacji mieszka na terenach, na których już występują problemy z wodą. Utrzymanie bezpie-czeństwa energetycznego oznacza dziś możliwość wykorzy-stania paliw kopalnych do transportu i generowania energii. Zapotrzebowanie na paliwa kopalne powoduje podwyżki cen, a korzystanie z nich destabilizuje klimat. Niestabilny klimat powoduje nasilenie problemów z wodą i żywnością ze wzglę-du na wpływ na wysuszanie suchych obszarów, a przez to na zmniejszenie plonów.

Interakcje te oznaczają, iż przyszła stabilizacja polityczna Chin może być uzależniona od tego, w jakim stopniu USA poradzi sobie z coraz bardziej nadwyrężonymi zasobami wody na zachód od Missisipi. Kiepska gospodarka wodna w tym rejonie skutkująca zmniejszeniem żniw może szybko spowodować podwyżki cen żywności w Chinach. W 2006 roku plony zboża były mniejsze niż zapotrzebowanie na nie, w dużym stopniu ze względu na wyższe temperatury. Jedno-cześnie zapasy zboża były na najniższym poziomie w histo-rii w stosunku do spożycia. Do podwyżki cen przyczynia się również spadająca wydajność gospodarstw w Chinach wynikająca z podwyższonych temperatur i braku wody. Jakiekolwiek utrzymujące się połączenie tych czynników mogłoby bardzo szybko doprowadzić do politycznej niesta-bilności w Chinach.

Dylemat, przed którym stoją Chiny, jak i inne szybko rozwi-jające się gospodarki, jest również naszym problemem. Wszyscy musimy zadbać o ciągły rozwój naszych gospodarek, aby utrzymać spójność społeczną w Europie i podstawową stabilizację polityczną w Chinach. Ale teraz jest coraz bardziej oczywiste, że jeśli nasze gospodarki będą się rozwijać w tym samym tempie co obecnie, zrujnujemy filary dobrobytu

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

26

Eu

rop

a w

św

ieci

e

i solidarność, i w konsekwencji uniemożliwimy dalszy rozwój. W obu przypadkach spójność społeczna i stabilność politycz-na staną w obliczu zagrożenia, chyba, że uda nam się znaleźć nowe sposoby wykorzystania zasobów.

Żaden kraj działający na własną rękę nie jest w stanie zabez-pieczyć integralności filarów dobrobytu. Przyszłe bezpieczeń-stwo żywnościowe Chin zależy od decyzji podjętych w Amery-ce i Brazylii. Bezpieczeństwo energetyczne Europy opiera się na stabilności politycznej na Bliskim Wschodzie. Przyszłe bezpieczeństwo wodne Indii zależy od decyzji, które wszyscy podejmiemy w celu zapobiegania zmianom klimatycznym. Z tym zadaniem nie upora się też tradycyjna dyplomacja, dla której polityka zagraniczna i wewnętrzna to zdecydowa-nie dwie odrębne kwestie.

Wojsko jest ostatecznością w próbie ochrony przez państwa ich istotnych interesów, w sytuacjach, gdy zawodzi tradycyjna dyplomacja. Jednakże jasnym jest, iż zaangażowanie wojska nie stanowi ochrony dla filarów dobrobytu. Wojsko nie zmusi krajów do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Żaden najazd nie może zabezpieczyć dostępu do wody, której już tam nie ma. Ograniczenia konwencjonalnego wojska we wprowadze-niu stabilizacji na współczesnych obszarach urbanistycznych można codziennie obserwować w Bagdadzie. Skomplikowana i wysoko zaawansowana infrastruktura fizyczna, która stano-wi fundament dostępu do energii, żywności i wody we współ-czesnym świecie jest bardzo wrażliwa nawet na konflikty na małą skalę. Oznacza to, iż nie mamy innej alternatywy niż wykorzystanie soft power, jeżeli chcemy utrzymać te filary bezpieczeństwa i dobrobytu w dobrym stanie.

Dlatego właśnie musimy opracować wspólną politykę global-ną Europy. Jest to w interesie nas wszystkich, aby współpra-cować z Chinami i innymi rozwijającymi się gospodarkami

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

27

Eu

rop

a w

św

ieci

e

celem opracowania i rozmieszczenia technologii energetycz-nych neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla, niezbędnych do zagwarantowania bezpieczeństwa klimatycz-nego. W naszym interesie jest również rozwinięcie rolnictwa w mniejszym stopniu opartego na energii i wodzie, a także poprawienie naszego bezpieczeństwa energetycznego poprzez radykalne polepszenie wydajności energetycznej. Leży to w naszym wspólnym interesie, gdyż współzależność wiąże się z tym, iż niepowodzenie w jakiejkolwiek części świata szybko przekłada się na niepowodzenie w Europie.

Oznacza to, że musimy dopasować do siebie nasze polityki wewnętrzne i zewnętrzne jak nigdy wcześniej. Inni zrobią to, co my zrobimy, a nie to, co powiemy. To właśnie nasze działa-nia przekonają resztę świata. Dlatego też, nie możemy już dłużej prowadzić dwóch polityk, wewnętrznej i zewnętrznej, osobno; nasza polityka w zakresie rolnictwa lub transportu musi być polityką, którą mogą przyjąć inne państwa.

Strategicznym celem Europy w nadchodzących dekadach będą społeczne i środowiskowe fundamenty bezpieczeństwa i dobrobytu. Te cele położą kres staremu podziałowi na polity-kę zagraniczną i wewnętrzną. Agenda dotycząca wspólnej polityki globalnej obejmie budowanie bezpiecznego sąsiedz-twa; odnowienie europejskiego modelu społecznego; zwalcza-nie przestępczości zorganizowanej i terroryzmu; chronienie globalnej stabilności gospodarczej; doprowadzenie do rozwo-ju zrównoważonego i wiele, wiele innych aspektów.

Obecnie Europa nie prowadzi wspólnej polityki global-nej. Posiada rozwijającą się Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa skupioną w większym stopniu na trady-cyjnej dyplomacji niż na przekrojowej globalnej agendzie, której dyplomacja teraz potrzebuje. Europa posiada również politykę pomocy rozwojowej ukierunkowaną na zmniejszenie

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

28

Eu

rop

a w

św

ieci

e

stopnia globalnego ubóstwa. Europa inwestuje w tworzenie wspólnych sił szybkiego reagowania i prowadzi 11 operacji stabilizacyjnych na całym świecie, od Bośni do Indonezji. Stanowią one część szerszej współpracy UE z bilateralnymi i regionalnymi partnerami oraz instytucjami globalnymi. Bardziej widoczna niż inne z tych elementów, przynajmniej z perspektywy pozaeuropejskiej, pozostaje polityka zagranicz-na kluczowych krajów członkowskich.

Niemniej jednak stanowi to szeroki wachlarz atutów. Nieste-ty, dla Europejczyków nie ma on aż takiej wartości, jaką mieć powinien, ponieważ za ich użyciem nie stoi żadna wizja. Wyzwaniem jest skorzystanie z nich wszystkich w pogoni za spójną wizją roli Europy w świecie. W dalszej części nakreślimy kilka przykładów prowadzenia przez Europę polityki globalnej.

Chiny, bezpieczeństwo energetyczne i bezpieczeństwo klimatyczne

Nie ma dziś na świecie kraju o większej dynamice rozwo-ju niż transformacja gospodarcza Chin. Żaden inny kraj w historii nie osiągnął 8 – 10% wzrostu gospodarczego w ciągu zaledwie dwóch dekad. Żaden inny kraj nie przekształcił się – przez jedyne 13 lat – z głównego eksportera ropy w drugie-go największego na świecie importera ropy. Aby utrzymać stabilizację, Chiny muszą nadal stawiać na rozwój. Istnieją obawy, iż przyrost PKB poniżej 7% w skali roku byłby czynni-kiem destabilizującym społeczeństwo Chin. Ale z uwagi na znaczenie Chin jako motora wzrostu naszego świata opartego na współzależności, waga tej kwestii nie zmyka się w grani-cach tego kraju.

Chińscy przywódcy, co jest zupełnie zrozumiałe, doskonale zdają sobie sprawę ze społeczno-politycznych konsekwen-cji wolniejszego wzrostu. Wiedzą również, że bez bezpiecz-

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

29

Eu

rop

a w

św

ieci

e

nych dostaw energii dla chińskiego sektora przemysłowe-go, wzrost bez wątpienia ulegnie spowolnieniu. Dlatego też osiągniecie bezpieczeństwa energetycznego jest podstawo-wym celem chińskiej polityki. Doprowadziło to do wzmoc-nienia współpracy z represyjnymi przywódcami bogatych w zasoby krajów afrykańskich, co może spowodować nawet większe ryzyko. Jest to standardowe posunięcie z tradycyj-nego zestawu środków taktycznych w rywalizacji o potężną władzę. Nieunikniony rezultat przedłużającego się pościgu jest zbyt dobrze znany Europejczykom: początkowy konflikt gospodarczy szybko staje się konfliktem militarnym.

Europa dużym kosztem nauczyła się, iż soft power przy współpracy jest lepszym wyborem niż hard power wykorzy-stana przy rywalizacji o skąpe zasoby. Chiny obecnie ekspery-mentują z oboma podejściami – występując jako soft power w stosunkach międzynarodowych i jako hard power, kiedy przychodzi do sporu o zasoby globalne. Jest to odzwierciedle-niem sytuacji w Chinach, gdzie jak w każdym innym miejscu, istnieje niezakończona wewnętrzna debata. Europa musi dołożyć starań, aby wzmocnić w Chinach władzę tych, którzy są zwolennikami soft power.

Tam, gdzie jest ryzyko, jest również szansa. Chiny są zainte-resowane dialogiem z Europą w zakresie przyszłego kształ-tu systemu globalnego. Czasami wydaje się, że przywódcy Chin wierzą w nas bardziej, niż my sami w siebie wierzymy. Z Pekinu, świat kształtowany przy wykorzystaniu europej-skiej soft power i stabilniejszej władzy wygląda atrakcyjniej niż świat wyrzeźbiony przez twardsze i bardziej nieobliczalne przywództwo oferowane przez USA.

Ten wyrafinowany i strategiczny pogląd mocno kontrastuje z obecnymi europejskimi obawami odnoście wzrostu gospo-darki Chin. Podejście władz państw członkowskich UE do Chin

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

30

Eu

rop

a w

św

ieci

e

wprowadza zaburzenia. Obserwujemy współpracę z Chinami, która opiera się na rywalizacji, jest reaktywna i oportunistycz-na, ale nie ma tam wspólnej, proaktywnej strategii, której celem byłoby inwestowanie w stabilność Chin. Przywódcy polityczni Europy nie czynią większych starań, aby rozwiązać problem niespójności związany ze strachem przed krajem, od sukcesu, którego zależy nasz sukces.

Bezpieczeństwo klimatyczne i energetyczne to dwie strony medalu. Nie można zagwarantować jednego bez osiągnięcia drugiego. Opieranie się na technologii pochłaniającej duże ilości węgla celem zagwarantowania bezpieczeństwa energe-tycznego zdestabilizuje klimat. Zmienny klimat osłabi stan bezpieczeństwa i dobrobytu do tego stopnia, iż powstrzyma duże i długoterminowe inwestycje, które są konieczne, aby zagwarantować bezpieczeństwo energetyczne. Państwa nie mogą już zapewniać sobie bezpieczeństwa energetycznego za cenę coraz większego braku globalnego bezpieczeństwa klimatycznego.

To podwójne wyzwanie dodaje Europie ponaglającego bodźca do budowania wraz z Chinami wyraźnego przykładu strate-gicznych stosunków, które będą niezbędne w XXI wieku. Jest to szansa zbudowania osi wzajemnych korzyści.

Głównym strategicznym celem Europy jest osiągnięcie w tej globalnej transformacji wysokiej wydajności i systemu energii o niskiej emisji węgla. W naszym interesie jest również zapewnienie, iż dostępem do paliw kierują procesy rynkowe oparte na przepisach, a nie przypadkowe stosunki strate-giczne i militarne. Obecnie rynek ropy i gazu idą w przeciw-nym kierunku przy bezpośredniej kontroli państwa i coraz większym na całym świecie strategicznym zaangażowaniu. Jeżeli europejskie podejście do bezpieczeństwa energetyczne-go ma zwyciężyć, Chiny muszą zostać naszym partnerem.

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

31

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Nasza wiarygodność będzie niska, jeżeli przytaczając argumenty za naszym podejściem nie będziemy realizować go sami. Dlatego też trwająca liberalizacja wewnętrznego rynku energetycznego Europy jest ściśle powiązana z zewnętrznym celem utrzymania rynku opartego na dostępie do rezerw paliw kopalnych dla europejskich zakładów energetycznych.

Stabilne i rozwijające się Chiny przyniosą większe zyski z naszych inwestycji i handlu, a także będą miały decydujące znaczenie dla zapewnienia emerytur dla naszej starzejącej się populacji. Ale stabilne i rozwijające się Chiny oznaczają ogromne zwiększenie zużycia węgla. Chiny mają u siebie duże zapasy węgla i jeszcze większe w Mongolii. Zapotrzebowanie Chin na elektryczność jest tak duże, iż co pięć dni uruchamia-ją one nową dużą (1 gigawat) elektrownię opalaną węglem. Nawet to fenomenalne tempo jest ledwie w stanie zaspokoić nowe zapotrzebowanie.

Wszystkie te elektrownie są budowane zgodnie z obecną, globalną, standardową technologią pyłu węglowego. W rezul-tacie cały dwutlenek węgla ze spalania węgla jest uwalnia-ny do atmosfery. Do roku 2030, licząc od roku 2000, Chiny zbudują około 600, tego rozmiaru, nowych elektrowni opalanych węglem. Jeżeli wszystkie one zostaną zbudowane zgodnie z konwencjonalną technologią, w trakcie ich żywot-ności uwolnią one do atmosfery około 60 gigaton dwutlenku węgla. Stanowi to prawie jedną trzecią ilości uwolnionej przez cały świat od początku rewolucji przemysłowej i praktycznie uniemożliwiłoby osiągnięcie stabilizacji.

Ze współpracy Europy i Chin w zakresie stworzenia nowego globalnego standardu elektryczności opalanej węglem, neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla, popłyną same korzyści. Wiemy, że technologie potrzebne do osiągnię-cia tego celu są w naszym zasięgu. Teraz istotnym jest,

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

32

Eu

rop

a w

św

ieci

e

abyśmy nawiązali współpracę celem przyspieszenia rozloko-wania ich. Pierwsze kroki już zostały podjęte. W roku 2005 uzgodniono podjęcie współpracy mającej na celu opracowa-nie i zademonstrowanie w praktyce technologii wychwyty-wania i składowania dwutlenku węgla, która ma zasadnicze znaczenie dla przeobrażenia węgla w element nieszkodliwy dla klimatu. Kolejnym krokiem powinno być szybkie zrealizo-wanie tego zobowiązania poprzez utworzenie w Chinach, do roku 2010, konsorcjum będącego w stanie zbudować pierw-szą elektrownię opalaną węglem o zerowej emisji.

W bardzo szybkim tempie, Chiny przeznaczają środki na bezpieczeństwo energetyczne, co jest najkrótszą drogą do dopracowania zaawansowanych technologii energetycznych. To sprawia, iż inwestowanie w ich opracowywanie w Chinach jest korzystne dla Europy. Ale niemądrym byłoby myślenie, że Chiny zastosują na szeroką skalę zaawansowane techno-logie węglowe, jeżeli my sami nie będziemy z nich korzystać. Dlatego też musimy przygotować się do wykorzystywania ich również w Europie. Z tego właśnie powodu niektórzy przywód-cy polityczni Europy zaczęli domagać się, aby ustawodawstwo obejmowało wymóg, zgodnie z którym jakakolwiek elektrow-nia bazująca na paliwach kopalnych, znajdująca się w UE, w ciągu dekady musi stać się neutralna pod względem emisji dwutlenku węgla. Ponownie, sukces będzie wymagał ścisłego związku pomiędzy wewnętrzną i zewnętrzną polityką Europy, który będzie charakteryzował wspólną politykę globalną.

Budowanie ambitnego partnerstwa z Chinami na bazie zaawan-sowanych technologii węglowych jest tylko jedną z dróg budowania wielowymiarowych stosunków w zakresie bezpie-czeństwa energetycznego i klimatycznego. Chiny już określi-ły bardzo ambitny cel zmniejszenia intensywności energii przypadającej na jednostkę PKB o 20% do roku 2010.

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

33

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Znacznie to zmniejszy węglowy ekoodcisk (z ang. carbon footprint) Chin. Teraz musimy sprawdzić, w jaki sposób możemy umożliwić Chinom dostęp do Europejskiego Syste-mu Handlu Emisjami w sposób podobny do tego, jaki obecnie rozważa się dostęp dla Kalifornii, tak, aby mogły otrzymać kredyt za uniknięte emisje.

Chiny są również zaangażowane w zwiększenie roli źródeł energetyki odnawialnej do 15% jej dostaw w tym samym przedziale czasowym. UE i Chiny muszą opracować podstawy polityki handlu, która dostosuje do siebie standardy technicz-ne i usunie bariery taryfowe, w rezultacie czego nastąpi szybki wzrost dwukierunkowego handlu w zakresie tych technologii. Ale technologie to nie wszystko. Szeroko zakrojone stosunki partnerskie w zakresie bezpieczeństwa energetycznego i klima-tycznego stworzyłyby również ogromne możliwości w sferze doradztwa na temat planowania i inżynierii, innowacyjnych mechanizmów finansowania i dostosowania na większą skalę standardów emisji pojazdów lub sprzętów konsumenckich.

Kwestie te, bardziej niż jakiekolwiek inne, mają potencjał zainteresowania obywateli Europy nowym wymiarem celu i wizji odnowionego projektu europejskiego. Żadne państwo członkowskie działające w pojedynkę nie jest w stanie zainte-resować Chiny na tyle mocno, aby dokonać zmian w zakre-sie bezpieczeństwa energetycznego i klimatycznego. Działa-jąc wspólnie mamy taką możliwość. Ale aby ją zrealizować, musimy pokonać bariery narodowe i instytucjonalne silosy, które komplikują tworzenie współczesnej polityki europejskiej.

Zrównoważone sąsiedztwo

Uznanie, iż polityka wewnętrzna i zagraniczna Europy są ze sobą ściśle związane musi przenikać nasze podejście do wszystkich innych aspektów wspólnej polityki globalnej.

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

34

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Dwustronne stosunki Europy powinny być prowadzone z szerzej perspektywy regionalnej. Rozwijające się potęgi będą kształtować znajdujące się wokół nich regiony. W wielu z tych regionów brakuje wyważonych mechanizmów, które rozwi-nęły się w Europie w celu poradzenia sobie z rozbieżnymi interesami zanim doprowadzą one do konfliktu. Wszystkie poważne konflikty regionalne obecnie grożą katastrofalny-mi konsekwencjami na skalę globalną. Powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na regionalną rywalizację o wodę, ziemię uprawną, energię, łowiska i inne zasoby niezbędne do zaspo-kojenia podstawowych potrzeb. Ta rywalizacja się nasili.

Zrównoważony rozwój w takim samym stopniu jest związany z pokojem i stabilizacją, co ze środowiskiem. Zatem, powin-niśmy zagwarantować, aby nasza dwustronna współpra-ca w niestabilnych, ubogich w wodę regionach, takich jak Bliski Wschód i Azja Centralna, nie kumulowały nieumyślnie problemów poprzez podsycanie rywalizacji o wodę na drodze niezrównoważonego rozwoju rolnego, miejskiego i przemy-słowego. Woda, w takim samym stopniu co osady, ma kluczo-we znaczenie dla wprowadzenia pokoju pomiędzy Izraelem i Palestyńczykami.

Sześć krajów w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie ostatnio wyraziło swój zamiar rozwijania cywilnej energii jądrowej, powołując się przede wszystkim na zapotrzebo-wanie na energię przy procesie odsalania prowadzonym na szeroką skale w celu zmniejszenia niedoboru wody. Te kraje postępują obecnie zgodnie z ustalonymi umowami o nieroz-przestrzenianiu broni jądrowej, ale tak postępuje również Iran. Europa ma słuszne obawy odnośnie sąsiadów dysponu-jących zakładami z napędem jądrowym, ale obecnie niewie-le robi, aby pomóc tym krajom przezwyciężyć ich problemy z bezpieczeństwem energetycznym i wodnym.

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

35

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Największe zainteresowanie współpracą regionalną Europa wykazuje w przypadku naszych bliskich sąsiadów, czyli łukiem sięgającym od Rosji i Ukrainy, przez Bałkany, południowo-wschodnią Europę, Bliski Wschód i Maghreb, po Maroko. Istnieje prawdopodobieństwo, iż wydarzenia w obrębie tego łuku będą miały bezpośrednie i przemożne konsekwencje dla Europy. Nasze własne decyzje pomogą nadać kształt temu, co ma tam miejsce i zwiększyć nasz wpływ. Jeżeli nie pokażemy, iż nasze strategie sprawdzają się na naszym terenie, nie będą one wiarygodne w żadnym innym miejscu.

Naszym pierwszym celem odnośnie naszych sąsiadów musi być zainwestowanie w warunki sprzyjające stabilności i wzrostowi, pomagając im przejść do rozwoju zrównoważo-nego. Jest to ogromne wyzwanie. Przeszkody na niektórych obszarach sąsiedzkich, od przestępczości zorganizowanej po fundamentalizm religijny, są tak potężne, jak te, które istnia-ły w Europie. Społeczeństwa, które nigdy nie osiągnęły stabil-nego układu w zakresie modernizacji państwa, muszą pilnie zakończyć podróż, która w Europie trwała wieki.

Afryka Północna zasługuje na więcej uwagi niż jej się poświę-ca. Stabilizację w tym rejonie, jak w każdym innym, można osiągnąć jedynie na drodze integracji z globalną społecznością, uznając, a nie ujednolicając, różnorodność kulturową. To z kolei wymaga społeczeństw otwartych i tolerancyjnych, będących w stanie zaoferować swoim ludziom lepsze alternatywy niż agresywny fundamentalizm lub masową migrację do UE.

Europejskie decyzje wpływają na wydarzenia w Afryce Północnej. Dotyczy to oczywiście prowadzenia dialogów politycznych zarówno na poziomie europejskim, co krajo-wym; naszych stosunków handlowych; ram, które – celowo i z powodu braku innych – regulują prywatne inwestycje; naszych strategicznych celów jako jednostek wspierających;

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

36

Eu

rop

a w

św

ieci

e

i naszych transakcji dotyczących zasobów takich jak algier-ski gaz ziemny czy marokańskie łowiska. Ale jednocze-śnie powinniśmy przyjrzeć się wpływom naszych polityk w Afryce Północnej na wewnętrzną migracje, rolnictwo, wodę oraz wszystkie inne sektory, za sprawą których nasz los jest związany z losem mieszkańców południowych krajów śródziemnomorskich.

Dla przykładu, powinniśmy się zająć napięciami społeczny-mi wynikającymi z rozwijającej się w Tunezji, wymagającej dużej ilości wody produkcji pomidorów i oliwek oferowa-nych na rynek europejski. Zwiększa to rywalizację o skąpe zasoby wodne, zmuszając lokalnych chłopów małorolnych do opuszczenia ziemi i przeniesienia się do zatłoczonych miast, i prawdopodobnie stamtąd nielegalnie do Europy. Wybór, przed którym stajemy to czy płynąć z prądem – pozwolić, aby ten wpływ był rezultatem sumy niepowiązanych ze sobą decyzji, które podejmujemy w różnych sferach – czy też wziąć przyszłość w nasze ręce poprzez określenie jasnych i zbież-nych celów, które osiągniemy dzięki współpracy.

Nowy atlantyzm

Żadna współpraca międzynarodowa nie będzie tak dobrym testem możliwości Europy jako dojrzałego i skuteczne-go realizatora globalnych zmian jak współpraca pomiędzy Europą a USA. Istotnym jest, aby Europa budowała trwałą oś przez Atlantyk, która umożliwi sprostanie nowym wyzwa-niom w równie pomyślny sposób, jak miało to miejsce w zeszłym stuleciu.

Powinno być to możliwe. Chcemy tego samego świata: prospe-rującego, stabilnego, funkcjonującego zgodnie z ustalonymi zasadami odzwierciedlającymi dobre obyczaje i sprawiedli-wość. Jednakże na drodze do tego wspólnego celu transatlan-

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

37

Eu

rop

a w

św

ieci

e

tyckiego leży poważna przeszkoda. Europa i USA w odmien-ny sposób postrzegają otaczający ich świat. Europa przeszła bardzo długą drogę zanim zrozumiała, że aby zapewnić sobie bezpieczeństwo, musimy być gotowi podzielić się naszą władzą z innymi członkami globalnej społeczności w oparciu o multilateralizm i partnerstwo.

Jednakże Stany Zjednoczone nie są politycznie gotowe posunąć się tak daleko, jak zrobiła to Europa, aby dostrzec realia świata opartego na współzależności. Dlatego właśnie skuteczną polityką wewnętrzną było dla nich wycofanie się z Protokołu z Kioto i odrzucenie Międzynarodowego Trybuna-łu Karnego. Jest to prawdziwa przepaść. Musimy być szcze-rzy w kwestii tych różnic, jeśli, pomimo ich występowania, chcemy znaleźć rozwiązania.

Aby rozwiązać problem tych różnic, Europa musi przed-stawić Stanom Zjednoczonym swoją własną wizję współza-leżności i współpracy. Wizja ta musi również objąć kwestie amerykańskie. Ale tym samym Europa musi stać się lepszym partnerem USA pod względem przygotowania na te nieunik-nione momenty, kiedy konieczne będzie pokazanie siły celem wprowadzenia i utrzymania pokoju. Tak jak musimy spiąć ze sobą siłę gospodarczą Chin i siłę rynkową Europy na Wscho-dzie, podobnie musimy spiąć soft power Europy i hard power Ameryki na Zachodzie.

Aby zapewnić dobrobyt i bezpieczeństwo obywatelom Europy w XXI wieku, musimy nakłonić wiele innych państw do podejmowania wraz z nami stanowczych działań w zakre-sie wspólnych nam problemów świata opartego na współza-leżności. Szczególnie odnosi się to do wysiłku, który trzeba włożyć, aby utrzymać filary dobrobytu. Ale uwagę znacz-nie bardziej przyciągną nasze czyny niż nasze słowa. Inni uwierzą nam dopiero wtedy, gdy będziemy modernizować

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

38

Eu

rop

a w

św

ieci

e

wewnętrzne polityki Europy w sposób zgodny z naszą wizją roli Europy w świecie.

W każdym obszarze polityki europejskiej – od energii po sprawiedliwość, od transportu po rolnictwo, od środowi-ska po zatrudnienie – musimy wykazać, iż zdajemy sobie sprawę ze znaczenia dostosowania do siebie naszych polityk wewnętrznych i zagranicznych zarówno w praktyce, jak i w teorii. Będzie się to wiązało ze znacznym przystosowaniem do obecnych polityk Europy. Nie będzie to bezbolesny proces. Będą przegrani i wygrani. Będzie to politycznie możliwe tylko w pewnej siebie Europie.

W k

ieru

nku

wsp

óln

ej p

olit

yki

glo

baln

ej

39

Eu

rop

a w

św

ieci

e

5. Wzbudzanie zaufania

Dobrobyt zawsze był podstawą stabilizacji politycznej. Ostat-nio Europę ogarnęła fala nieuzasadnionego strachu odnośnie jej możliwości zachowania własnego dobrobytu w świecie w coraz większym stopniu opartym na współzależności i rywali-zacji. Została ona dotknięta pewnego rodzaju gospodarczą agorafobią, która osłabia jej możliwości działania.

Jedynie 6% obywateli Europy uważa, iż Europa pozostanie superpotęgą gospodarczą, a tylko 16% postrzega globaliza-cję jako szansę. Ten politycznie destrukcyjny brak pewności siebie wynika z ciągłego niedoceniania zasadniczych gospo-darczych i politycznych mocnych stron Europy.

W rezultacie polityczna debata tocząca się wokół Strategii Lizbońskiej, zamiast pełnić rolę bodźca dla reformy i innowa-cji, po prostu podsyciła obawy dotyczące zlikwidowania stanowisk i korozji porozumienia społecznego. Obywatele Europy potrzebują i zasługują na coś lepszego ze strony ich przywódców politycznych. Musimy przygotować klarowny plan odnowienia gospodarczych i społecznych filarów dobro-bytu, co wykracza poza samo omówienie, w jaki sposób powiększyć i zgłębić jednolity rynek lub też jak naśladować innych, aby osiągnąć sukces.

Nie oznacza to niedoceniania nieprzemijającej wartości struk-tury jednolitego rynku. Nie oznacza to również pominięcia wyjątkowych sukcesów Europy w umożliwianiu w tak wielu krajach trudnego przejścia na stabilną demokrację. Zrealizo-wanie żadnego z tych zadań nie byłoby możliwe bez wytrwałej i skomplikowanej pracy polegającej na zebraniu wspólnych instytucji, które spajają Unię. Jednakże te procesy wymaga-ły spojrzenia od wewnątrz na funkcjonowanie Unii, która w

Wzb

ud

zan

ie z

au

fan

ia

40

Eu

rop

a w

św

ieci

e

coraz większym stopniu alienuje się i jest targana obsesjami. Te wewnętrzne wyzwania nie są już najbardziej naglącym problemem Europy i nie stanowią już też istotnego politycz-nego przedmiotu zainteresowań obywateli Europy.

Europa rzeczywiście staje w obliczu ogromnych wyzwań gospodarczych. W niektórych krajach i sektorach gospodarki utrzymuje się wysoki poziom trwałego bezrobocia. Niektóre regiony niezmiennie znajdują się w niekorzystnej sytuacji. Nasiliła się globalna rywalizacja gospodarcza i tempo zmian w preferencjach konsumentów, które to czynniki powodują reorganizację i zwolnienia, a także zwiększają zagrożenia dla zatrudnionych. Naprawdę mamy starzejącą się i stabilizującą populację. Zwiększają się ograniczenia w zakresie środowi-ska i zasobów.

Z wymienionych problemów, w nagłówkach najczęściej pojawia się bezrobocie, ale jest ono potencjalnie najłatwiej-szym problemem do rozwiązania. Większość państw europej-skich ma stosunkowo niską stopę bezrobocia, i niewielu ekonomistów uważa, aby istniał jakiś zasadniczy powód, dla którego Europa nie może stworzyć wystarczającej liczby miejsc pracy w średniej i długiej perspektywie czasowej właśnie teraz, kiedy populacja się starzeje, a liczba nowych kandydatów na pracowników maleje.

Europa nie jest pozostawiona samej sobie w obliczu tego wyzwania. Wszystkie pozostałe ważne państwa staja przed podobnymi lub większymi problemami strukturalnymi. Nawet USA i Chiny w ciągu kolejnych 15 lat będą miały szybko starzejące się populacje.

Musimy przestać rozmyślać o naszych dostrzeganych słabych stronach i ocenić rzeczywistość naszych relatywnie mocnych stron. Stany Zjednoczone mają ogromne deficyty i niesku-teczną politykę w sferze opieki medycznej, co przyczyniło się

Wzb

ud

zan

ie z

au

fan

ia

41

Eu

rop

a w

św

ieci

e

do zniszczenia konkurencyjności niektórych z ich głównych przemysłów. Podczas gdy my przejmujemy się coraz większym zakresem wpływów rozwijających się gospodarek takich jak Indie czy Chiny, one debatują nad rosnącymi zagrożeniami dla ich wewnętrznej stabilizacji ze strony rosnącej nierówno-ści społecznej, krytycznego braku wody, pandemii oraz lokal-nej korupcji. Nawet największe gospodarki, o ile nie nauczą się wspólnie kierować światem charakteryzującym się niesta-bilnym klimatem i ograniczonymi zasobami, będą narażone.

Byłoby lepiej, gdybyśmy w obliczu tych wyzwań przyjrze-li się atutom Europy. Europa jest największą gospodarką świata, potęgą handlową i dostawcą kapitału. Zapewnia około dwukrotnie większą siłę nabywczą niż Chiny każde-go roku i za około 20 lat jej rynek będzie się lepiej rozwi-jać niż rynek Chin. Jednolity rynek, mimo, iż niepełny, jest największym i najlepiej uregulowanym rynkiem na świecie. Przepisy UE w wielu obszarach stanowią globalne standar-dy dla rozwijających się gospodarek. Rosnąca w Europie sieć głównych miast jest podstawowym źródłem nowych miejsc pracy i dobrobytu, i prowadzi świat w kierunku globalnej integracji gospodarczej.

Europa przewyższa inne kraje również pod względem zapew-nienia, że wzrost gospodarczy naprawdę prowadzi do większe-go dobrobytu, równości i mobilności społecznej. Inwestycje publiczne w edukację, budownictwo mieszkalne i opiekę medyczną osłabiły związek pomiędzy pochodzeniem a losem w większości Europy. Natomiast USA i większość rozwijają-cych się gospodarek mają trudności z niezbędnymi inwesty-cjami w sferze opieki społecznej, opieki medycznej, emerytur, ochrony środowiska i nowoczesnej, wydajnej infrastruktury. W wielu miejscach wraz z mniej uczciwym rozdziałem mająt-ku zaznaczają się coraz większe podziały społeczne. Nie są to wzory, które Europa powinna naśladować.

Wzb

ud

zan

ie z

au

fan

ia

42

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Europa naprawdę musi zreformować niektóre z jej instytucji społecznych i więcej zainwestować w obszary takie jak szkol-nictwo wyższe, a także badania i rozwój. Ale stworzenie koali-cji politycznych potrzebnych do wprowadzenia tych zmian jest znacznie łatwiejsze niż zadanie stojące przed Chinami, Indiami, a nawet Stanami Zjednoczonymi, polegające na stworzeniu całkowicie nowej umowy społecznej.

Przede wszystkim Europa stoi na czele wszystkich głównych potęg gospodarczych w rozwijaniu publicznego i politycznego wsparcia dla inwestowania w dobro publiczne, które stanowi podstawę gospodarki: w opiekę medyczną, emerytury, opiekę społeczną, edukację, rozwiązanie problemu zmian klima-tycznych i zapobieganie biedzie i niestabilności poza UE. Nasza stabilność finansowa, trwały układ społeczny i silne zarządzanie środowiskowe stanowią dobre przygotowanie do stawienia czoła światu zasadniczych przemian gospodarczych i społecznych, transformacji demograficznej, ograniczonym zasobom, niestabilności klimatu i wielorakich, powiązanych słabych punktów. Te atuty są mocno zakorzenione w głęboko i powszechnie wyznawanych wartościach. Jednakże reforma-torskie debaty Europy nie zostały oparte na tych mocnych stronach i zaoferowały Europejczykom perspektywę przyszło-ści opartej na strachu przed zmianami, zamiast na wierze w możliwości zarządzania nimi.

Ten brak wiary w siebie ma korzenie w bezrobociu i napięciach wynikających z nabierających tempa przemian gospodarczych. Ale te korzenie są podlewane daremną retoryką europejskich debat politycznych. Z jednej strony reforma gospodarcza jest przedstawiana tak, jak gdyby jedyną drogą naprzód dla Europy było stanie się kiepską imitacją USA. Z drugiej zaś, namawia się nas do zamknięcia naszych drzwi i naszych umysłów na świat zmian, na próżno mając nadzieję, iż możemy wrócić do mitycznego, protekcjonistycznego złotego wieku.

Wzb

ud

zan

ie z

au

fan

ia

43

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Przekonaliśmy się na własnej skórze, iż taka droga kończy się niepowodzeniem. A zatem, musimy wykorzystać wyjąt-kowe atuty Europy, aby sprostać wyzwaniom współzależ-nego świata. Skupiając się na naszych głównych mocnych stronach, wzbudzimy zaufanie. Przywrócenie Europie rozmachu wymaga istotnej wizji jej roli w świecie. Wizja ta musi przenosić mocne strony Europy na obszary poza jej granicami, aby wszystkim umożliwić osiągnięcie bezpieczeń-stwa i dobrobytu.

Wzb

ud

zan

ie z

au

fan

ia

44

Eu

rop

a w

św

ieci

e

6. Wybory Europy

Wchodząc coraz głębiej w złożony i połączony świat XXI wieku, główne wybory polityczne Europy są mniej ograni-czone. Przed Europejczykami rozpościera się pole bogatsze w możliwości, które mogą wykorzystać. Ale wymaga to od nas innej wizji nas samych i naszego miejsca w świecie. Nie możemy dalej postrzegać siebie jako oddzielonych od reszty świata naszymi granicami. Świat wyciąga do nas ręce tak samo, jak my do niego. Polityka zagraniczna i wewnętrzna nie są już oddzielnymi dyscyplinami. Podstawę, na której opierają się filary naszego bezpieczeństwa i dobrobytu, można znaleźć zarówno w Azji czy Afryce, jak i we Francji lub Niemczech.

Obawa o los innych nie jest już zatem filantropijnym impul-sem, na który sobie pozwolimy po zajęciu się naszymi wewnętrznymi priorytetami. Ceną jak najpełniejszego wykorzystania możliwości płynących z globalizacji jest fakt, iż zobowiązania stają się koniecznością, a nie opcją.

Wybory polityczne, których musimy dokonać, zdefiniują tożsamość Europy. Podobnie, jak w przypadku jednostek lub osób prawnych, samookreślenie osiąga się przez działanie. To, kim jesteś, jest symbiotyczne z tym, co robisz. Wybory wyrażają wartości. Wybory dokonywane przez Europę określą, czy pozostanie ona otwartym społeczeństwem w obliczu rosnących nacisków społecznych i środowiskowych.

Aby zdefiniować miejsce Europy w świecie, musimy dokonać różnych politycznych wyborów odnośnie sposobu stawania przed wyzwaniami XXI wieku. Wypłyną z nich konkretne działania i właśnie poprzez ich realizowanie Europa stworzy dla siebie możliwość działania. Środki popłyną z klarownej wizji celu.

Wy

bory

Eu

rop

y

45

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Wybory, których musimy teraz dokonać, określą przyszłość Europy; jej cel i jej tożsamość. Poniżej przedstawiamy pięć początkowych wyborów.

Przedefiniowanie sukcesu

Europa musi być pewna siebie, nie pełna niepokoju. Niepo-kój paraliżuje, pewność siebie pobudza. Odbudowanie naszej pewności siebie wymaga od nas przedefiniowania znaczenia sukcesu gospodarczego.

Europa nie ma innego wyboru niż przejście transforma-cji demograficznej od rosnącej do malejącej liczby zatrud-nionych wraz ze stabilizacją populacji. Pytanie, jak dobrze pokierujemy tym procesem. Kryterium sukcesu nie mogą po prostu być same stopy wzrostu PKB, które obecnie stosuje-my. Oczywiście spadną one wraz z ustabilizowaniem się, a kolejno zmniejszeniem europejskiej siły roboczej. Sprawi to, iż wzrost europejski liczbowo będzie stanowić jedynie dwie trzecie wzrostu USA, nawet przy identycznej wydajności i wykorzystaniu siły roboczej.

Ale ma to znaczenie jedynie, gdy nadal będziemy stosować przestarzałe środki osiągnięcia sukcesu. Pomimo wzrostu wydajności, którym się chlubią, zarobki większości robotni-ków w Stanach Zjednoczonych zwiększyły się w skali roku tylko o jedną piątą poziomu wydajności, jako, że podział korzyści płynących z sukcesu gospodarczego stał się jeszcze bardziej niesprawiedliwy. Jak pamiętamy z naszej przeszło-ści, nie można długo utrzymać sukcesu gospodarczego, jeżeli niszczy on spójność społeczną.

UE15 osiągnęła lepsze rezultaty w zakresie opieki medycznej za mniej niż połowa wydatków na opiekę medyczną przypada-jącą na głowę w Stanach Zjednoczonych. Kraje te, regularnie postrzegane jako najbardziej konkurencyjne w UE – Finlan-

Wy

bory

Eu

rop

y

46

Eu

rop

a w

św

ieci

e

dia, Szwecja, Dania, Holandia – wszystkie dużo inwestują w podstawowe dobro publiczne i wszystkie zajmują czołowe miejsca w ankietach na temat zadowolenia z życia w Europie.

Wzbudzanie zaufania w gospodarczą przyszłość Europy wymaga politycznego nowego ukształtowania wzrostu pod względem jego jakości, a nie po prostu jego wielkości. Pakiet środków i wskaźników określonych w ramach konsensu-su Keynesa oferuje niewiele wskazówek odnośnie tego, jak najlepiej zarządzać atutami ludzkimi, społecznymi i zasoba-mi, i nawet w mniejszym stopniu – jak rozumieć przyszłe zobowiązania zaciągnięte przez gospodarkę mocno bazującą na zasobach i węglu. Zbytnio koncentrujemy się na krótkoter-minowym cyklu gospodarczym, a niewystarczająco na długo-terminowych kwestiach strukturalnych. Keynes powiedział, iż wszyscy prędzej, czy później umrzemy, nie spodziewał się, że to „prędzej, czy później” sięgnie chwili, kiedy populacja świata będzie wynosić 6,5 miliarda ludzi.

To przekształcenie będzie konieczne celem przygotowania podłoża dla nowych układów społecznych. Powinno ono opierać się na konkretnych środkach zrównoważonego dobro-bytu, takich jak pomyślność, stabilność dochodów, jakość środowiska i mobilność społeczna. Powinno koncentrować się ono na realnych atutach zwiększających szanse przyszłego sukcesu gospodarki europejskiej: na kapitale intelektualnym i ludzkim, spójności społecznej i efektywnym zapewnianiu dobra publicznego na skalę globalna.

Nawiązanie współpracy międzypokoleniowej

Europa musi stworzyć nowy układ pomiędzy młodszym i starszym pokoleniem. Dziś potęgujemy instynkt obronny i rozczarowanie zarówno u młodszej, jak i starszej genera-cji. Mając na uwadze lepsze jutro, musimy ustalić uczciwy

Wy

bory

Eu

rop

y

47

Eu

rop

a w

św

ieci

e

podział ryzyka pomiędzy pokoleniami, bowiem, w przeciw-nym razie, nie będziemy w stanie inwestować w zrównowa-żoną przyszłość.

W przyszłości, krytyczna polityczna linia nie będzie biegła pomiędzy osobami z wewnątrz i z zewnątrz na rynku pracy. Nie będzie też pomiędzy pracą a kapitałem. Będzie ona przecho-dziła między generacjami. Układ, w którym młodsi ludzie mają na swoich barkach obciążenie finansowe starzejącego się społeczeństwa, ale mają zapewnione mniejsze bezpieczeń-stwo ekonomiczne, podczas gdy osoby o ugruntowanej pozycji ekonomicznej stają w obliczu niższych cen i większych zwrotów z inwestycji, nie jest żadnym układem. Nie można go podtrzy-mywać. Młode pokolenie będzie musiało sobie poradzić z coraz bardziej rygorystycznymi ograniczeniami środowiskowymi, a to pokolenie nie odniosło korzyści z czasów taniego opału i zasobów. Jednakże teraz to właśnie ono poniesie bezpośred-nie koszty wynikające ze zmian klimatycznych, uszczuplenia zasobów, braku wody i zaniku bioróżnorodności.

Jeżeli nowa polityka Europy nie zaowocuje współpra-cą między generacjami, więcej młodych ludzi wyjedzie do krajów o niskich podatkach. Ci, którzy zostaną, równie dobrze mogą zrezygnować z wyższych nakładów na rzecz dobra publicznego potrzebnych dla zapewnienia Europie przyszłego bezpieczeństwa i dobrobytu; z zajęcia się zmiana-mi klimatycznymi i bezpieczeństwem energetycznym, czy też inwestowania w stabilność polityczną sąsiedztwa Europy. Współpracę pomiędzy pokoleniami, tak ważną dla spójno-ści społecznej, trzeba nawiązać teraz. Oznacza to, iż nadszedł czas na bardziej uczciwy rozkład ciężaru inwestycji publicz-nych między pokoleniami.

Podobnie jak my nadal czerpiemy korzyści z inwesty-cji publicznych poczynionych w infrastrukturze miejskiej

Wy

bory

Eu

rop

y

48

Eu

rop

a w

św

ieci

e

ponad sto lat temu, współczesna młodzież musi mieć możli-wość korzystania, wraz z rozwojem XXI wieku, z mądrych inwestycji, których my teraz dokonujemy. Dynamika międzypokoleniowa musi znaleźć odzwierciedlenie w sposo-bie, w jakim my podejmujemy najpilniejsze decyzje. Europa w niedługim czasie podejmie się dużych inwestycji w podsta-wową infrastrukturę energetyczną, włączając 50% jej istnie-jących elektrowni.

Ta długotrwała inwestycja wymaga odporności na globalną rzeczywistość roku 2030, a nie tylko na krótkoterminowe potrzeby gospodarcze dnia dzisiejszego. Zasadnicze znacze-nie dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju ma tu zastąpie-nie zasobów i kapitału inteligencją i planem. Wprowadzenie w życie tej koncepcji znacznie zwiększyłoby wydajność zasobów w gospodarce europejskiej, a równocześnie zwięk-szyłoby wydajność pracy. Zabezpieczenie się przed przyszły-mi zagrożeniami związanymi z klimatem i cenami zasobów będzie łączyło się z inwestowaniem w elastyczność i innowa-cyjność, przy jednoczesnym unikaniu sztywnych „mega-rozwiązań”: opłaty za korzystanie z dróg, aby zmniejszyć zatory, zamiast nowych autostrad; wydajność energetycz-na zamiast nowych elektrowni; oszczędność wody zamiast nowych zbiorników; europejskie sieci innowacji zamiast nowych europejskich mistrzów przemysłu.

Postęp w dziedzinie materiałoznawstwa, nanotechnologii i biotechnologii obiecuje wiele więcej zasadniczych ulepszeń, ale jedynie wtedy, gdy pomyślnie zostanie wykorzystany do celów publicznych. Zbieżność taniej komunikacji, mocy obliczeniowej komputera i przenośnych urządzeń osobistych dała w rezultacie mnóstwo możliwości zmiany kształtu infra-struktury, używanej i opłacanej, ale do tej pory jedynie ułamek tych możliwości został wykorzystany na szerszą skalę.

Wy

bory

Eu

rop

y

49

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Aby przygotować fundament przyszłego dobrobytu i umożli-wić lepszy układ międzypokoleniowy, inwestycji tych trzeba dokonać teraz.

Osiągnięcie bezpieczeństwa energetycznego i klimatycznego

Europa musi stworzyć gospodarkę niskowęglową nie czeka-jąc na innych. Te pokrewne wyzwania należy postrzegać jako szansę na zwiększenie innowacyjności i wydajności, a nie jako ograniczenia naszego wzrostu.

Europa nie może prosperować w niestabilnym klimacie. Nie może też odnieść sukcesów bez pewnego i przystępnego dostępu do usług energetycznych. Te fakty stawiają przejście na globalną gospodarkę niskowęglową wśród najważniej-szych interesów strategicznych Europy. Niepowodzenie w osiągnięciu któregokolwiek z tych celów będzie skutkowało większymi napięciami politycznymi, zamętem gospodarczym i konfliktem, jako, że rywalizacja o coraz szczuplejsze zasoby zdominuje stosunki globalne. W takim świecie rywalizują-cych ze sobą sił, ani Europa, ani jej wartości, które nas łączą, nie będą odnosić sukcesów.

Europa przewodziła i przewodzi światu w przygotowaniu spójnej odpowiedzi na te pokrewne wyzwania, ale nie udało jej się dostosować do skali i pilnego charakteru tego proble-mu, i nadal nie postrzega ich jako kwestii zasadniczych dla bezpieczeństwa i dobrobytu w Europie. Nasze słowa często były bardziej istotne niż nasze czyny. Krótkoterminowe interesy narodowe nadal dominują nad polityką energe-tyczną i uniemożliwiają działanie w skuteczny i skoordyno-wany sposób, pomimo faktu, iż żaden kraj europejski nie może osiągnąć bezpieczeństwa energetycznego i klimatycz-nego jednostronnie.

Wy

bory

Eu

rop

y

50

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Ponadto, polityka energetyczna i polityka zmian klimatycznych są nadal traktowane jako dwie odrębne kwestie, mimo, że obie mają na celu wpłynięcie na inwestycje w tych samych syste-mach energetycznych. Aby reakcja Europy była odpowiednio dostosowana do skali wyzwania, bezpieczeństwo energetycz-ne i klimatyczne muszą stać się częścią istoty nowego projektu europejskiego w taki sam sposób, jak bezpieczeństwo żywno-ściowe i jednolity rynek zdefiniowały przeszłość.

Postęp w kierunku osiągnięcia bezpieczeństwa energetyczne-go i klimatycznego powinien stać się decydującym krokiem, na podstawie którego oceniona zostanie zdolność Europy w stworzeniu celu politycznego. Sukces będzie zależeć od skali ambicji Europy, która pozwoli jej na zmienienie polityk i rynków globalnych. Będzie to wymagało prawdziwego przywództwa i determinacji, aby w ten sposób zawrzeć sojusze, które ochronią bezpieczeństwo i dobrobyt w Europie.

Inwestowanie w odnoszące sukcesy Chiny

Europa musi nawiązać pozytywną współpracę z China-mi, która to będzie się opierała na wspólnych interesach. Nie wolno nam postrzegać naszych stosunków z Chinami po prostu jako napiętej rywalizacji o układy. Najlepszym sposobem chronienia przez Europę jej głównych interesów w zakresie gospodarki i bezpieczeństwa jest inwestowanie w rozwój Chin będących stabilną gospodarka i stabilnym społeczeństwem.

Zbyt często Chiny przedstawia się jako zagrożenie dla dobro-bytu europejskiego, mimo, iż jednocześnie korzystamy z tanich produktów chińskich i energicznie rywalizujemy o dosta-wę towarów i usług do Chin. Zasłania to prawdę, iż Europa i Chiny stają się w coraz większym stopniu zależne od siebie. Sukces Chin ma decydujące znaczenie dla gospodarowania

Wy

bory

Eu

rop

y

51

Eu

rop

a w

św

ieci

e

dobrami starzejącej się populacji Europy. Dynamizm gospo-darczy Chin zwiększy dochody Europy i przyniesie znacz-nie większe zyski z europejskich emerytur niż inwestycje w krajach rozwijających się.

Bezpieczeństwo energetyczne i klimatyczne Europy zależy również od wyborów dokonywanych przez Chiny. Europa potrzebuje Chin, aby móc się dalej rozwijać. Nieuchronnie oznacza to, iż Chiny zwiększą swój globalny odcisk energe-tyczny. Wyzwanie stojące zarówno przed Europą, jak i przed Chinami, polega na odkryciu nowych sposobów realizacji współpracy w zakresie wydajności energetycznej, rozmiesz-czenia zaawansowanych technologii węglowych, rozwoju biopaliw i pojazdów maksymalnie ekonomicznych, a także udostępnienia odnawialnych źródeł energii. W ten sposób żadne z nas nie byłoby zmuszone do dokonania fałszywego wyboru pomiędzy bezpieczeństwem energetycznym a bezpie-czeństwem klimatycznym. Zapotrzebowanie Chin na zasoby potrzebne ich gospodarce powodują wzrost cen tych samych zasobów w Europie. Zatem strategiczna inicjatywa mająca na celu zapewnienie wystarczającej wydajności zasobów obu gospodarkom to nic innego jak same korzyści.

Sukces Chin w uporaniu się z tymi wewnętrznymi, jak i zew-nętrznymi napięciami zadecyduje o tym, czy Chiny wybio-rą drogę hard power czy też soft power celem zapewnienia bezpieczeństwa na kolejnym etapie. Obecnie pozostawiają one obie opcje otwarte. Europa potrzebuje Chin stosujących soft power, które pomogą rozszerzyć i utrzymać międzynaro-dowy system oparty na przepisach, i które to przyjmą standar-dy międzynarodowe. Oznacza to stabilne i odnoszące sukcesy Chiny; przede wszystkim Chiny, którym udało się przejść na znacznie bardziej wydajne wykorzystanie zasobów, a w ten sposób przyspieszyć ten proces w każdym innym kraju.

Wy

bory

Eu

rop

y

52

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Budżet Europy na przyszłość

Europa musi inwestować w przyszłość, a nie w przeszłość. Najpotężniejszym narzędziem w arsenale polityk Europy jest budżet. Musi się on skupić na zneutralizowaniu przyszłych zagrożeń poprzez innowacyjność i budowanie skutecznej, inteligentnej infrastruktury.

Decydującym sprawdzianem priorytetów organizacji jest sposób, w jaki organizacja ta pozyskuje i wykorzystuje środki finansowe. Obecnie, Europa ponosi całkowitą porażkę. Jeżeli nie dostosuje ona lepiej swoich zasobów do wyzwań, przed którymi staje, nie będzie w stanie zapewnić sobie bezpieczeń-stwa i dobrobytu.

Przegląd budżetu w roku 2008 powinien wprowadzić znaczne przejście w zakresie zasobów od utrzymania bezpieczeństwa żywnościowego do bezpieczeństwa klimatycznego i energe-tycznego. Europejskie programy strukturalne powinny być skoncentrowane na promowaniu inteligentnej infrastruktury i weryfikacji pod kątem problematyki zmian klimatycznych w biedniejszych państwach członkowskich oraz na zarzą-dzaniu zagrożeniami stabilności na granicach europejskich poprzez realizowanie Polityki Sąsiedztwa.

Inteligentnie ukierunkowany budżet UE powinien wyznaczać standardy w zakresie wydatków publicznych państw człon-kowskich. Powinien być on opracowany w sposób stwarzają-cy nowe możliwości biznesowe i zwiększyć prywatne inwesty-cje na całym świecie w dziedzinie czystej energii, wydajności zasobów i inteligentnej infrastruktury. Wpływ takiego budże-tu na osiągnięcie celów wytyczonych przez Europę stałby się konkretnym przykładem korzyści wspólnych działań UE, naciskając, w sposób pozytywny i publiczny, na zrównowa-żone inwestycje.

Wy

bory

Eu

rop

y

53

Eu

rop

a w

św

ieci

e

7. Dokonywanie tych wyborów

Aby dokonać wyborów politycznych, wybory te muszą zostać przekazane wyborcom. Jedynie marginalne zmiany mogą być wprowadzane bez powszechnego upoważnienia. Jeżeli Europa nie znajdzie sposobu przedstawienia tych wyborów społe-czeństwu europejskiemu, nie będzie ona w stanie dokonać tych wszystkich wyborów, które dokonać musi celem zapew-nienia sobie w przyszłości dobrobytu i stabilności.

We współczesnych europejskich państwach demokratycz-nych wybory polityczne są dokonywane poprzez wybieranie partii na podstawie programów rządowych, które te partie proponują. Rzadko się zdarza, aby został wybrany kandydat nienależący do żadnej partii. Jeszcze rzadziej zdarza się, by ktoś, kto nie jest członkiem partii politycznej, objął urząd państwowy. Dlatego też w rzeczywistości wyborcy mogą dokonywać jedynie tych wyborów, które zostaną przekazane im do głosowania przez partie polityczne.

Partie polityczne w Europie nie są już tym, czym były kiedyś. W Wielkiej Brytanii, u schyłku drugiej wojny świato-wej, około 6% populacji stanowili członkowie jednej lub drugiej partii politycznej. Dziś stanowią oni mniej niż 2%, a we Francji liczba ich wynosi około 1%. Liczba członków partii politycznych wydaje się obecnie mała w porównaniu z liczbą członków organizacji ekologicznych lub funduszy na rzecz przyrody.

Podobny obraz wyłania się w całej Europie od lat dziewięć-dziesiątych. W każdym z państw demokratycznych z długą tradycją w Europie liczba członków partii swobodnie spada. Dotyczy to głównych partii politycznych w Europie, które straciły ponad jedną trzecia członków w przeciągu dekady.

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

54

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Wiele czynników przyczyniło się do tego zdumiewającego wydrążania demokracji przedstawicielskiej. Wraz z końcem zimnej wojny tożsamość partii stała się bardziej rozmy-ta. Presja czasu charakteryzująca współczesny tryb życia pozostawiła ludzi ze znacznie mniejszą ilością czasu na czynne członkostwo w partii. Współczesna komunikacja zatarła granicę pomiędzy wiadomościami a rozrywką, obniża-jąc poziom rozmów na temat polityki.

Te i inne czynniki odłączyły partie polityczne od podsta-wy społeczeństwa. W ten sposób przywódcy partii stracili zarówno źródło precyzyjnych informacji na temat prioryte-tów elektoratu, jak i potężny środek komunikowania się z tym elektoratem. Mniejsza i bardziej bierna liczba członków zrezygnowała z przywództwa w większym stopniu polegając na głosowaniu i grupach dyskusyjnych, które kierowały ich priorytetami, oraz na prasie, radiu i telewizji, które przeka-zywały ich przesłanie. Te zmiany strukturalne w machinie demokracji zinstytucjonalizowały polityczne apele do krótko-terminowego populizmu i zmniejszyły zarówno chęci, jak i zdolność partii politycznych do skutecznego zajmowania się kwestiami strategicznymi.

Istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, iż XXI wiek będzie świadkiem powrotu do licznych szeregów partii politycz-nych. Podobnie też, coraz bardziej marginalne tradycyjne partie polityczne nie będą w stanie zaoferować elektoratom w Europie politycznych wyborów, o których mowa powyżej, które zapewnią im długotrwały dobrobyt i bezpieczeństwo. Instytucje polityczne podlegają żelaznemu prawu entropii. Jeżeli nie odnawiają się, podupadają.

Coraz mniejsze znaczenie partii i słabnące zaufanie społeczne w stosunku do instytucji politycznych stworzyły niebezpiecz-ną próżnię. Jeżeli obywatele europejscy nie znajdą nowych

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

55

Eu

rop

a w

św

ieci

e

sposobów zastąpienia funkcji partii nowymi formami współ-pracy, ich przyszłe bezpieczeństwo będzie zależeć od woli politycznej poszczególnych przywódców państwowych. Jest to bardzo niepewna podstawa budowania zrównoważonej przyszłości. Historia Europy przestrzega nas przed polega-niem na charyzmatycznych postaciach oferujących proste rozwiązania dla złożonych problemów.

Dlatego odnowienie demokracji Europy jest integralną częścią sprostania wyzwaniom XXI wieku. Pomimo wad, partie polityczne pozostaną głównym instrumentem zatwier-dzania rządów i ich decyzji. Niezadowolenie ze współcze-snej demokracji nie jest argumentem przemawiającym za obaleniem tego systemu. Ale jest za to ono argumentem przemawiającym za poszukiwaniem nowych i innowacyj-nych sposobów uzupełniania jej mocnych stron i równowa-żenia niektórych słabych.

Wzmocnienie demokratycznego procesu podejmowania decyzji w Europie musi odbywać się w sposób czynnie angażujący jej obywateli. W istniejących systemach podej-mowania decyzji politycznych należy zakorzenić nowe mechanizmy w taki sposób, który umożliwi dokonywanie wyborów, wzmacniając zgodność z prawem i odpowiedzial-ność w procesie.

Rozwój instytucji europejskich nastąpił za cenę akceptacji społecznej. Coraz częściej realizowany jako projekt kierowa-ny przez elity i technokratyczny, proces integracji europej-skiej i rozszerzenia UE wywoływał napięcia. W ostatnich latach młodsze pokolenia obywateli coraz częściej szukały nowych odpowiedzi na pytanie: jakie jest zadanie Europy? Niepowodzenie traktatu konstytucyjnego jest przełomem, który pokazuje, iż nie można już zakładać uzyskania zgody obywateli Europy; tę zgodę trzeba zdobyć.

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

56

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Inwestowanie w innowację demokratyczną

W świetle francuskiego i holenderskiego referendum w 2005 roku, i w ramach „okresu refleksji” UE, „Plan D” Komisji Europejskiej (Demokracja, Dialog i Debata) stworzył olbrzy-mią nową szansę zbadania nowych sposobów zaangażowa-nia obywateli Europy w rezultaty, które Europa musi teraz osiągnąć. „Plan D” dostarczył funduszy na szereg przemyśla-nych eksperymentów prowadzonych ponad granicami państwa członkowskich, łącząc obywateli w innowacyjnym procesie. Te eksperymenty oferują wstępne wyobrażenie na temat wkładu opinii publicznej na poziomie europejskim w podejmowanie decyzji. Ale jeżeli te techniki nie zostaną zakorzenione w insty-tucjach europejskich, istnieje ryzyko, iż będą one postrzegane jako środek promowania jedynie pozorów uczestnictwa.

Należy się teraz poważnie zastanowić, w jaki sposób można zakorzenić najlepsze z tych nowych podejść w przyszłym procesie podejmowania decyzji na poziomie UE. Mają one potencjał odegrania roli uzupełniającej rolę partii politycz-nych, pomagając ukształtować kontekst, w którym działają europejskie instytucje i decydenci europejscy.

UE nie powinna po prostu imitować procesów demokratycz-nych jej państw członkowskich, trzymając się międzynaro-dowego podejścia „lekkiej demokracji”. Musi ona natomiast dokonać przełomu w rozważaniu sposobu, w jaki między-narodowy proces podejmowania decyzji może zaangażować i generować mandaty od obywateli UE.

Aby urzeczywistnić ten plan, potrzebne będą znaczne nakła-dy środków finansowych i kapitału politycznego, a najlepiej może tego dokonać Parlament Europejski.

Na początku, ogromne oszczędności uzyskane na skutek zaniechania comiesięcznych dojazdów do pracy Parlamen-

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

57

Eu

rop

a w

św

ieci

e

tu Europejskiego na odcinku Bruksela – Strasburg powinny zostać zainwestowane w rozwijanie i wdrażanie najlepszych z przemyślanych i demokratycznych procesów obecnie reali-zowanych w Europie. Jeżeli zostanie to dokonane w sposób, w wyniku którego te podejścia zostaną zakorzenione w procesach instytucjonalnych, zyski z tej inwestycji w postaci większej zgodności z prawem i zaangażowania obywateli będą ogromne. Sam Parlament Europejski zauważyłby wzmocnie-nie jego relacji z obywatelami.

Demokratyczny budżet europejski

Jednakże wyzwanie polityczne nie polega na samym umożli-wianiu zaangażowania obywateli na zasadzie tradycyjnych konsultacji. Kontekst podejmowania decyzji w Europie musi zostać dostosowany do okoliczności zmienionych w wyniku globalnej współzależności.

Nie istnieje lepszy sposób ukazania powagi instytucji niż sposób, w jaki pozyskuje ona i wydaje pieniądze. Obecny budżet UE zawodzi w obu kwestiach – różne instytucje UE nie są bezpośrednio odpowiedzialne za sposób pozyskiwa-nia pieniędzy, a rezultaty poprzednich prób przygotowania budżetu w rzeczywistości nie odzwierciedlały priorytetów obywateli. Zbyt często przygotowanie budżetu było ćwicze-niem w obronie historycznych kompromisów politycznych pomiędzy różnymi powierzonymi interesami państw człon-kowskich, raczej niż podziałem środków zgodnie z wyzwania-mi, w obliczu których stawała Europa. Tak naprawdę budżet jest odzwierciedleniem przeszłych przetargów politycznych, a nie przyszłych priorytetów politycznych.

Aby uniknąć tej ciągłej zdrady interesów obywateli, sami obywatele muszą mieć możliwość kształtowania polityczne-go kontekstu przyszłych budżetów UE. Przegląd wydatków

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

58

Eu

rop

a w

św

ieci

e

planowanych na lata 2008 – 2009 powinien zatem obejmo-wać proces demokratycznego planowania wydatków prowa-dzony w całej Europie.

Ten wkład obywatelski powinien mieć swój początek w roku 2007 i przyjąć formę szeregu przemyślanych, paneuropej-skich działań. Działania te powinny zidentyfikować prioryte-ty obywateli w zakresie wydatków UE, dostarczając decyden-tom informacji na temat stopnia poparcia dla różnych działań unijnych. Komisja Europejska powinna włączyć te poglądy do przeglądu budżetu UE i szukać kolejnych przemyślanych środków rozwiązujących konkretne sprawy wskazane przez obywateli.

Następnie, w dzień wyborów do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2009 roku, wszyscy wyborcy powinni mieć możli-wość przedstawienia swoich poglądów na temat propozycji przeglądu budżetu, klasyfikując swoje preferencje w zakre-sie wydatków UE. Powinno dotyczyć to kwestii, które mają bezpośredni wpływ finansowy na ich region i państwo człon-kowskie, a także na polityki związane z rolą UE w świecie. Rezultaty powinno się podawać dla regionu wyborczego i państwa członkowskiego, należy podać również średnią europejską.

Wybrani w ten dzień członkowie Parlamentu Europejskie-go powinni wziąć na siebie zadanie zaangażowania swoich wyborców w kolejne dyskusje w instytucjach UE dotyczące przyszłego kształtu budżetu UE. Urzędnicy państw członkow-skich i przywódcy polityczni będą również musieli wytłuma-czyć swoje stanowiska w świetle tych preferencji obywateli. Parlament Europejski powinien działać na rzecz obywateli celem zagwarantowania, iż analiza budżetu Europy odzwier-ciedla ich życzenia i dodaje wartości współpracy europej-skiej; pełniąc w tym rolę mediatora pomiędzy instytucjami

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

59

Eu

rop

a w

św

ieci

e

a obywatelami we wszystkich przyszłych zadaniach związa-nych z budżetem UE.

Bezpośrednie zaangażowanie obywateli Europy w przeanali-zowanie budżetu byłoby najbardziej konkretnym i znaczącym rozszerzeniem możliwości udziału obywateli w demokra-cji europejskiej. Byłoby to prawdziwym dowodem ukazu-jącym, iż instytucje europejskie są odpowiedzialne przed obywatelami.

Dok

ony

wa

nie

ty

ch w

ybo

rów

60

Eu

rop

a w

św

ieci

e

8. Zakończenie

Przesłanie niniejszej broszury jest następujące: jeżeli Europa nie będzie w stanie utrzymać rozmachu swojego rozwoju, nie będzie ona w stanie sprostać potrzebom jej obywateli w zakresie bezpieczeństwa i dobrobytu w XXI wieku. To, co do tej pory było kołem zadowolenia z coraz większych sukce-sów i możliwości, wkrótce zmieni się w błędne koło porażki i upadku. Możemy zobaczyć nas samych i nasz los w zwier-ciadle coraz bardziej współzależnego świata i stworzyć sobie warunki do odegrania pełnej roli w ukształtowaniu jego przyszłości. Ewentualnie, możemy odwrócić się od wyzwań, które stawia przed nami XXI wiek, i cieszyć się pozornym komfortem narodowego populizmu.

Ale można tego uniknąć. Europa ma zasoby gospodarcze, spójność społeczna i sojusz polityczny, które umożliwiają jej przewodzenie światu w niezbędnym ukierunkowaniu się na rozwój zrównoważony, bez którego nie będzie możliwe zapewnienie bezpieczeństwa i dobrobytu.

Europa potrzebuje dla swoich obywateli nowoczesnego prospektu skupiającego się na wyraźnej wizji miejsca Europy w świecie. Europa musi stać się pionierem globalnego przej-ścia na rozwój zrównoważony. Musi to znajdować odzwiercie-dlenie w naszych politykach; prawach; sposobie pozyskiwa-nia i wydawania pieniędzy; oraz, z czasem, w naszym wyobra-żeniu o nas samych, Europejczykach. Musimy pokazać, jak zmodyfikowany projekt europejski tego typu może dopro-wadzić do poważnych zmian w polityce w sferze debaty na temat konkurencyjności, reformy i europejskiego modelu społecznego, tym samym zajmując się najpilniejszymi obawa-mi wyborców i podatników Europy.

Za

koń

czen

ie

61

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Nadszedł czas, aby Europa przejęła kontrolę nad swoim losem. Będzie to wymagało zupełnie innego zestawu wyborów politycznych niż ten obecnie proponowany. Musimy otworzyć nowe drogi demokracji, którymi na przedzie kroczyć będą obywatele Europy.

Europie nie udaje się dokonać wyborów politycznych niezbęd-nych do zapewnienia jej obywatelom bezpieczeństwa i dobro-bytu we współzależnym świecie. Jeżeli ma ona sprostać wyzwaniom nadchodzących lat, musi ona rozwijać swój odnowiony cel. Broszura zatytułowana „Europa w świecie” nakreśla sposób zrealizowania tego zadania.

Za

koń

czen

ie

62

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Nowa wizja Europy w świecie

Narody działające w pojedynkę nie są w stanie rozwiązać największych problemów globalnych, które zdominują XXI wiek, od terroryzmu po zmiany klimatyczne, od masowej migracji po przestępczość zorganizowaną. Można je pomyślnie rozwiązać poprzez precyzyjne rozmieszczenie soft power, którą Europa wypracowała w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat.

Europa posiada potrzebne do tego zasoby gospodarcze, spójność społeczną i sojusz polityczny, ale potrzebuje ona jeszcze nowego prospektu przygotowanego dla jej obywateli, dotyczącego klarownej wizji miejsca Europy w świecie. Powin-no to wzbudzić odnowione zaufanie w obywatelach Europy i wykorzystać wyjątkowe atuty Europy w sprostaniu wyzwa-niom współzależności. Będzie to wymagało zupełnie innego zestawu wyborów politycznych niż ten obecnie proponowany.

Wybory polityczne, których musimy teraz dokonać, określą przyszłość Europy, jej cel i jej tożsamość. „Europa w świecie” przedstawia pięć decydujących wyborów:

• Przedefiniowanie sukcesu

• Nawiązanie współpracy międzypokoleniowej

• Osiągniecie bezpieczeństwa energetycznego i klimatycznego

• Inwestowanie w odnoszące sukcesy Chiny

• Budżet Europy na przyszłość.

www.europeintheworld.eu

Za

koń

czen

ie

63

Eu

rop

a w

św

ieci

e

Eu ro pie nie uda je się do ko nać wy bo rów po li ty cznychnie zbę dnych do za pe wnie nia jej oby wa te lom bez pie czeń -stwa i do bro by tu we współ za leż nym świe cie. Je że li ma onaspro stać wy zwa niom nad cho dzą cych lat, mu si ona roz wi -jać swój od no wio ny cel. Bro szu ra za ty tu ło wa na „Eu ro paw świe cie” na kreś la spo sób zrea li zo wa nia te go za da nia.

No wa wiz ja Eu ro py w świe cie

Na ro dy dzia ła ją ce w po je dyn kę nie są w sta nie roz wią zaćnaj więk szych pro ble mów glo bal nych, któ re zdo mi nu jąXXI wiek, od ter ro ryz mu po zmia ny kli ma ty czne, od ma -so wej mi gra cji po prze stęp czość zor ga ni zo wa ną. Moż na jepo myś lnie roz wią zać po przez pre cy zyj ne roz mie szcze niesoft po wer, któ rą Eu ro pa wy pra co wa ła w cią gu ostat -nich pięć dzie się ciu lat.

Eu ro pa po sia da po trzeb ne do te go za so by go spo dar cze,spój ność spo łe czną i so jusz po li ty czny, ale po trze bu jeona je szcze no we go pro spek tu przy go to wa ne go dla jejoby wa te li, do ty czą ce go kla ro wnej wiz ji miej sca Eu ro pyw świe cie. Po win no to wzbu dzić od no wio ne za u fa niew oby wa te lach Eu ro py i wy ko rzy stać wy jąt ko we atu tyEu ro py w spro sta niu wy zwa niom współ za leż no ści. Bę dzieto wy ma ga ło zu peł nie in ne go ze sta wu wy bo rów po li ty -cznych niż ten obec nie pro po no wa ny.

Wy bo ry po li ty czne, któ rych mu si my te raz do ko nać,okreś lą przy szłość Eu ro py, jej cel i jej toż sa mość. „Eu ro paw świe cie” przed sta wia pięć de cy du ją cych wy bo rów:

• Prze de fi nio wa nie suk ce su• Na wią za nie współ pra cy mię dzy po ko le nio wej• Osiąg nie cie bez pie czeń stwa ener ge ty czne go

i kli ma ty czne go• In we sto wa nie w od no szą ce suk ce sy Chi ny• Bu dżet Eu ro py na przy szłość.

www.europeintheworld.eu

Cover AW_3:Layout 1 2007-11-07 17:45 Page 1