Ekonomika rynku zdrowia - Strona główna - PSZW · Słowa kluczowe: zdrowie, zdrowie publiczne,...

DANUTA WAŁĘGA-SZYCH, MIECZYSŁAW DUDEK

EKONOMIKA RYNKU ZDROWIA

Streszczenie

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie koncepcji zdrowia w kategoriach

dobra publicznego. Zdrowie jest zbyt wa�nym programem ka�dego rz�du aby go od-

da� we władanie sektora prywatnego Nie oznacza to, �e sam system zabezpiecze�

społecznych w tym ubezpiecze� zdrowotnych nie wymaga reform. Wydatki na ochro-

n� zdrowia w krajach rozwini�tych cechuj� si� jedn� z najwi�kszych stóp wzrostu.

Rz�dy wydaj� na ochron� zdrowia coraz wi�ksz� cz�� rodków bud�etowych. Auto-

rzy artykułu wskazuj�, �e rosn�ce wydatki na ochron� zdrowia zwi�zane s� nie tylko

z rosn�cymi potrzebami materialnymi ale swoja przyczyn� maj� tak�e w przesłan-

kach teoretycznych. Rozszerzaj�ce si� poj�cie zdrowia i zmieniaj�ca si� jego defini-

cja stawiaj� prze polityk� z zakresu zdrowia publicznego coraz wi�cej zada� bud�e-

towych. Wi��c ze sob� poj�cie zdrowia. zdrowia publicznego i polityki w zakresie

jego ochrony z nowym rozumieniem potrzeb zdrowotnych autorzy zwracaj� uwag�

na narastaj�ce przekonanie o potrzebie „ekonomizacji” polityki ochrony zdrowia,

wprowadzenia instrumentów wymuszaj�cych efektywno�� i racjonalno�� finansowa-

nia. Niemniej w konkluzjach wskazuje si� jednocze�nie na konieczno�� zachowania

publicznego charakteru ochrony zdrowia. Wykorzystanie dorobku analitycznego

zwi�zanego ze współczesnym poj�ciem dobra publicznego, sposobów jego rynkowej

dystrybucji wydaje si� by� jednym z lepszych rozwi�za�.

Słowa kluczowe: zdrowie, zdrowie publiczne, ekonomika zdrowia, dobro publiczne

1. Wprowadzenie

Rozwój medycyny w ostatnim trzydziestoleciu przyniósł nie tylko nowe mo�liwo�ci diagno-

styczne i terapeutyczne ale tak�e nowe my�lenie o zdrowiu w jego interdyscyplinarnym rozumie-

niu. To tak�e okres w którym podj�to szeroko zakrojone działania na rzecz zdrowia publicznego

poprzez decyzje podejmowane przez, zarówno polityków, ekonomistów jak przedstawicieli ochro-

ny zdrowia

Samo poj�cie zdrowia, przez wiele stuleci było i jest nadal w ró�ny sposób formułowane.

W staro�ytno�ci postrzegano zdrowie jako brak choroby. Zgodnie z tym rozwini�to postrzeganie

zdrowia jako stan w którym nie pojawia si� �adna niesprawno� fizyczna, psychiczna, dysfunkcja

organu i narz�du czy układu fizjologicznego człowieka.

Z kolei rozszerzone zdefiniowanie zdrowia i choroby w kategoriach biologiczno-medycznych

sprawiło, �e interwencj� lekarsk� przy zastosowaniu okre�lonej terapii medycznej, traktowano

jako jedyny sposób odzyskania utraconego zdrowia. Nale�y zaznaczy, �e w tym podej�ciu per-

251

spektywa postrzegania zdrowia i choroby przez pacjenta była zbie�na z perspektyw� lekarza.

Rozwini�ta na tej podstawie tzw. biomedyczna definicja zdrowia uzyskała klasyfikacj� w postaci

jednostek chorobowych wymienionych w Mi�dzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób

i Problemów Zdrowotnych1 i ukształtowała w konsekwencji podej�cie do choroby na szerszej,

dynamicznej podstawie, która uwzgl�dnia nie tylko aktualny stan wiedzy medycznej ale zwraca

te� uwag� na bezpo�rednie i po�rednie czynniki wpływaj�ce na jego stan.

Oprócz powy�szego, jako�ciowego uj�cia zdrowia wa�ny w tej sytuacji stało si� jego ilo�cio-

we uj�cie. W pomiarach zdrowia, szczególnie dotycz�cych całej populacji zastosowanie maj�miernikami, wyra�one matematycznie. Wyró�nia si� trzy grupy mierników stanu zdrowia popula-

cji: pozytywne, negatywne oraz tzw. syntetyczne mierniki stanu zdrowia ł�cz�ce w sobie, poza

zdrowotnymi, wiele innych elementów.

Jednak, nale�y stwierdzi, granice zdrowia i choroby nie s� precyzyjne Pojawienie si� choro-

by nie zawsze jest zwi�zane z wyst�pieniem jej symptomów. Ponadto, te same symptomy nie

zawsze jednoznacznie wskazuj�, �e wyst�puje ta sama choroba. Granice te zale�� te� od postrze-

gania zdrowia przez ró�nych pacjentów. W konsekwencji pojawia si� sytuacja w której postrzega-

nie choroby przez pacjenta i postrzeganie choroby przez lekarza nieraz znacznie si� ró�ni�. Na koniec nale�y zwróci uwag� na jedn� z najcz��ciej przytaczanych definicji zdrowia jak�

jest definicja sformułowana w konstytucji wiatowej Ochrony Zdrowia. Stwierdza si� tam, �e

zdrowie to: „..pełnia dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko

brak choroby lub kalectwa”2. W tak przedstawionej definicji istotnym elementem jest dobre samo-

poczucie, które najcz��ciej badamy przy pomocy specjalnie skonstruowanego kwestionariusza

dotycz�cego jako�ci �ycia.

Wydaj� si� , �e jakakolwiek szersza koncepcja uj�cia zdrowia powinna uwzgl�dnia nie tylko

działania terapeutyczne ale równie� �rodowiskowe aspekty i uwarunkowania �ycia i pozamedycz-

ne uwarunkowania zdrowia. One tak�e w sposób istotny determinuj� stan zdrowia nie tylko jed-

nostki, ale okre�lonej populacji.

St�d współczesna koncepcja zdrowia powinna by postrzegana wielopłaszczyznowo, obejmu-

j�c nie tylko biomedyczne i �rodowiskowe determinanty ale tak�e pełnione przez jednostk� spo-

łeczne i zawodowe funkcje. W efekcie takiego postrzegania powinna wzrosn� warto� �ycia

jednostki poprzez poszerzenie znaczenia zdrowia o poj�cie zdolno�ci do prowadzenia �ycia sen-

sownego, twórczego, satysfakcjonuj�cego [zob Lalond (1974) Popielski(199)]3.

Celem artykułu jest prezentacja ewolucji koncepcji zdrowia, pojawienia si� definicji zdrowia

publicznego i powstania instytucji ochrony zdrowia. W drugiej cz��ci artykułu przedstawiona

b�dzie definicja dobra prywatnego i dobra publicznego jako instrumentów finansowania systemu

ochrony zdrowia. W trzeciej omówione zostanie zdrowie publicznego w systemie ochrony zdro-

wia oraz przedstawione zostan� analizy potrzeb rzeczywistych i wyra�onych w realizacji �wiad-

cze� zdrowotnych. W czwartej znajdzie si� podsumowanie i wykorzystana literatura.

1 Mi�dzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – Rewizja Dziesi�ta, ICD -10, Pod red

Paj�k A. Wyd. Vesalius 2006. 2 WHO, State of complete physical,mental and social well-being and not merely the absencje of disease Or infirmity-

tłumaczenie za Constitution of the World Health Organization, Geneva 1989,s. 1. 3 K. Popielski, Zdrowie jako kategoria antropologiczno- psychologiczna. CW. Styl �ycia a zdrowie. PTP. Olsztyn 1995.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 55, 2011

252

Danuta Wał�ga-Szych, Mieczysław Dudek

Ekonomika rynku zdrowia

2. Dobro publiczne i dobro prywatne jako instrumenty finansowania ochrony zdrowia

Dla nauki o finansach publicznych podstawowe znaczenie ma kategoria dobra publicznego.

To wła�nie istnienie tego rodzaju dobra jest przyczyn� gromadzenia �rodków finansowych w fun-

duszach publicznych. W literaturze przedmiotu wyst�puj� znaczne kontrowersje, wynikaj�ce mi�-dzy innymi st�d, �e na podstawie fizycznych cech nie zawsze mo�na podzieli je na publiczne

i prywatne.

Najcz��ciej stosowanymi kryteriami podziału wg S. Owsiaka s�4:

1. kryterium u�yteczno�ci (kryterium społeczne),

2. kryterium odpłatno�ci (kryterium ekonomiczne).

Według pierwszego kryterium wyst�puje zasadnicza ró�nica mi�dzy korzy�ciami, które przy-

nosi dobro prywatne i korzy�ciami osi�ganymi z dóbr publicznych. Korzy�ci z dobra prywatnego

ograniczaj� si� najcz��ciej do jednej osoby, niekiedy do kilku osób (rodzina). Je�li dana osoba

u�ywa dobra prywatnego to jest ono niedost�pne dla innych osób. Aby mie dost�p do dóbr pry-

watnych, u�ytkownicy musz� rywalizowa. Przy zapewnieniu sobie dost�pu do dóbr publicznych

rywalizacja nie istnieje, w tym sensie, �e fakt korzystania przez jednego człowieka z danego dobra

nie uniemo�liwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka.

Według kryterium ekonomicznego o tym, czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny

decyduje ródło odpłatno�ci. Dobra publiczne składaj�ce si� na konsumpcj� zbiorow� społecze�-stwa s� dobrami publicznymi, które s� finansowane przez bud�et pa�stwa, bud�ety samorz�dowe

i inne fundusze publiczne. Mo�na je nazwa klasycznymi dobrami publicznymi. Wytwarzanie tych

dóbr publicznych, przewa�nie usług jest finansowane z funduszy publicznych, np. finansowanie

usług edukacyjnych, czy usług zdrowotnych. Dla odbiorcy tych dóbr oznacza to, �e s� one dostar-

czane bezpłatnie. Ochrona i wytwarzanie dóbr publicznych musi odbywa si� z publicznych ródeł

finansowania. Zaprezentowany sposób finansowania dóbr publicznych nie wyklucza cz��ciowej

partycypacji osób w finansowaniu dóbr społecznych. Obecnie dost�p do wielu dóbr publicznych

wi��e si� z cz��ciow� odpłatno�ci� i pokrywaniem bie��cych kosztów wytwarzania danego dobra

Dla odbiorcy tych dóbr oznacza to, �e s� one dostarczane za cz��ciow� odpłatno�ci�. Ta cecha

dóbr publicznych powoduje, �e s� one przedmiotem cz�stych kontrowersji w�ród polityków

i ekonomistów. �ródłem tych kontrowersji jest to, �e z punktu widzenia indywidualnego odbiorcy

s� one bezpłatne (natomiast w sensie ekonomicznym s� opłacone zbiorowo) a cz��ciowa odpłat-

no� ma cz�sto charakter iluzoryczny co mo�e prowadzi do ich marnotrawstwa lub nadu�yw gospodarowaniu nimi. Oznacza to, �e dobra publiczne stoj� w sprzeczno�ciami z dobrami pry-

watnymi. Sprzeczno� ta polega na tym, �e konsumpcja dóbr publicznych automatycznie ograni-

cza konsumpcj� dóbr prywatnych. W klasyfikacji dóbr publicznych i dóbr prywatnych pojawiła

si� trzecia kategoria dóbr: dobra społeczne, do którego zalicza si� mi�dzy innymi ochron� zdro-

wia i edukacj�5 . Dobra publiczne musz� by wytwarzane i chronione niezale�nie od tego czy

społecze�stwo chce i mo�e ponosi jego ci��ar. Dost�p do tego dobra jest nieograniczony dla

ka�dego człowieka niezale�nie od posiadanych przez niego �rodków finansowych. Je�li dobra

społeczne mog� by w cało�ci lub cz��ci finansowane z funduszy publicznych wówczas klasyfiku-

jemy jako dobro publiczne, które obejmuj� klasyczne dobra publiczne oraz dobra publiczne, które

4 S. Owsiak, Finanse publiczne Teoria i praktyka Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. 5 Ibidem.

253

ze wzgl�du na społeczne znaczenie s� finansowane z funduszy publicznych czyli dobra społeczne.

Przesłankami do wytwarzania tych dóbr jest umo�liwienie ich konsumpcji przez osoby o docho-

dach, które nie miałyby mo�liwo�ci ich nabycia w sytuacji gdyby te dobra były alokowane na

zasadach rynkowych.

Rozró�nieniem dóbr prywatnych od dóbr publicznych spotykamy równie� u J. Stiglitz’ea6, dla

którego punktem wyj�cia były dwa podstawowe pytania: Po pierwsze czy dane dobro mo�e byprzedmiotem konsumpcji, o któr� si� rywalizuje? Drugie pytanie dotyczyło mo�liwo�ci wyklucze-

nia.

Konsumpcja o charakterze rywalizacyjnym oznacza, �e je�li pewne dobro jest wykorzystywa-

ne przez jedn� osob� , to nie mo�e z niego korzysta kto� inny. W przeciwie�stwie do tego kon-

sumpcja nierywalizacyjna wyst�puje wówczas, gdy spo�ycie dobra przez jedna osob� nie zmniej-

sza mo�liwo�ci korzystania z tego dobra przez innych.

Czy mo�liwe jest wykluczenie kogokolwiek z konsumpcji dobra publicznego? Je�li nie ma

mo�liwo�ci wykluczenia, nie jest mo�liwe zastosowanie systemu cen, gdy� konsumenci nie maj�bod ców do płacenia za konsumowane dobra. Natomiast w przypadku dóbr prywatnych zawsze

istnieje mo�liwo� wykluczenia. Ka�dego mo�na wył�czy z konsumpcji dobra, je�eli za to dobro

nie zapłaci. Uogólniaj�c, dobra prywatne s� przedmiotem konsumpcji o charakterze rywalizacyj-

nym oraz stwarzaj� mo�liwo� wykluczenia. Dobra publiczne nie s� przedmiotem rywalizacji,

a z ich konsumpcji nikogo nie mo�na wykluczy. W przedstawionych powy�ej rozwa�aniach pojawia si� problem alokacji dóbr publicznych,

a mianowicie sprecyzowania kryterium wyboru, którym powinno kierowa si� pa�stwo podejmu-

j�c decyzje o rodzajach i ilo�ci wytworzonych dóbr publicznych, a mianowicie:

• kogo reprezentuj� władze publiczne lub w czyim interesie spełniaj� swoje funkcje, zwłasz-

cza alokacyjn� i redystrybucyjn�, • jakimi kryteriami kieruj� si� władze publiczne dokonuj�c alokacji dóbr publicznych i spo-

łecznych.

Na te pytania, jak ogólnie wiadomo, próbuje odpowiedzie teoria wyboru publicznego, której

głównym celem jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji docho-

dów poprzez eliminowanie lub ograniczanie arbitralno�ci i woluntaryzmu decyzyjnego władz

publicznych7.

6 J.E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego Wydawnictwo PWN Warszawa 2004 7 Zob J. Buchanan, The Logical Fondations of Constitutional Liberty, Liberty Fund In., 1999, 546p.,ISBN:13 978-

0865972148.


254



3. Zdrowie publiczne i system ochrony zdrowia

Zdrowie publiczne to jedna z kategorii zwi�zana z poj�ciem zdrowia. Samo zdrowie jest jed-

nym z wielu indywidualnie po��danych dóbr, które chciałoby si� posiada. Jednak problemem jest

wyra ne zdefiniowanie tego co chciałoby si� w tym przypadku posiada. Z naukowego punktu

widzenia nadal nie jest wiadomym do ko�ca gdzie zaczyna si� zdrowie, a ko�czy choroba (st�d te� do dzisiaj zdrowie bywa w naukach społecznych i ekonomicznych traktowane jako kategoria roz-

myta)8. A bez działa� w obszarze zdrowia publicznego nie jest mo�liwym zapewnienie, dobrego,

zadawalaj�cego wszystkich poczucia bezpiecze�stwa zdrowotnego.

W pocz�tkowym okresie zakres działania zdrowia publicznego ograniczany był do spraw hi-

gieny i chorób zaka nych. Z czasem zakres działa� poszerzono o zdrowotne aspekty całej popu-

lacji oraz jej poszczególnych kategorii (np. rodziny, grupy wiekowej okresu rozwojowego, osób

starszych etc.). Zasadnicz� kwesti� zdrowia publicznego jest nie tylko d��enie do wyeliminowania

symptomów choroby, ale tak�e podejmowanie działa� słu��cych zapobieganiu chorobom a tak�e

przedłu�anie �ycia i sprawno�ci fizycznej.

Za prekursora koncepcji zdrowia publicznego uwa�any jest Johan Peter Frank, który w swoim

dziele „System einer vollständigen medicinischen Polizei i” sformułował pierwsze podstawy kon-

cepcji zdrowia publicznego9.

Z upływem czasu zdrowie publiczne zacz�to postrzega jako dyscyplin� naukow� i specjal-

no� zawodow� a to za przyczyn� M. Rosenau Zało�yciela szkół zdrowia publicznego który

w roku 1913 stan�ł na czele pierwszej w �wiecie Szkoły Zdrowia Publicznego na Uniwersytecie

w Harvardzie. Okre�lił miejsce zdrowia publicznego w�ród innych dyscyplin i specjalno�ci me-

dycznych głównie w kategorii działa� prewencyjnych10

.

Trafn� i do dzisiaj aktualn� definicj� zdrowia publicznego przedstawił w 1920 r C.E Winslow,

„zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłu�ania �ycia i promocji

zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społecze�stwa, higien� �rodowiska, kontrol� zaka�e�, nau-

czanie zasad higieny indywidualnej, organizacj� słu�b medycznych i piel�gniarskich, ukierunko-

wane na zapobieganie chorobom i wczesn� diagnoz�, rozwój mechanizmów społecznych zapew-

niaj�cych ka�demu indywidualnie i społeczno�ci warunki �ycia pozwalaj�ce utrzymanie zdro-

wia”11

. Terris wł�cza do tych zada� walk� z ubóstwem bied� i wszelk� dyskryminacj� w ramach

rozwijanej koncepcji promocji zdrowia jako podstawy zdrowia publicznego12

.

Omawiaj�c problematyk� zdrowia publicznego nie mo�na pomin� M. Lalonde’a 13

, który

w opracowanym raporcie z roku 1974 sformułował tzw. holistyczny model zdrowia publicznego.

Wg tego modelu na zdrowie publiczne, zdrowie społecze�stwa wpływ maj�: 1. czynniki biologiczne (np. genetyka, cechy wrodzone ),

8 J. Suchecka, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej. Oficyna Wolters Kluwer business Warszawa 20109 Frank, Johann Peter von System einer vollständigen medicinischen Polizei, , Schwan [u.a.] Mannheim,1788

Bd. 4. Von Sicherheits-Anstalten, in so weit sie das Gesundheitswesen angehen. 10 Maxy-Rosenau Public Health and Prenentive Medicine, 15th ed./editor R.B.Wallace, Medical 2008,

ISBN:139780071441988. 11 C.E.A. Winslow, The evolution and significance if the Moderm Public Health Compaign.New Harve.Yale Univ. Press

1923 " 12 M. Terris, Concepts of Health Promotion: Duality in Public Health Theory, “Journal of Public Health Policy, 1992,

3,Autumn, no 13, 267–276. 13 A new perspective on the health of Canadians, The Lalonde report, 1974, Canada.

255

2. czynniki �rodowiskowe ( np. fizyczne, socjalne),

3. style �ycia( np. wzór konsumpcji, zatrudnienie),

4. system organizacji opieki zdrowotnej ( np. promocja zdrowia, leczenie, rehabilitacja).

Procentowy udział poszczególnych determinantów w uj�ciu holistycznym modelu zdrowia

publicznego przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1. Holistyczny model zdrowia publicznego

�ródło: http://lepszezdrowie.info/edytorial3-profilaktyka.htm.

Zdrowie publiczne definiuje równie� wiatowa Organizacja Zdrowia której definicj� zdrowia

publicznego uzna mo�na za skrócon� wersj� definicji Winslowa. W jej rozumieniu publiczne

zdrowie mo�na okre�li jako „nauk� i sztuk� zapobiegania chorobom, przedłu�ania �ycia i promo-

cji zdrowia poprzez zorganizowany wysiłek społecze�stwa”. Tak wi�c w tym uj�ciu zdrowie pu-

bliczne obejmuje szeroki wachlarz działa� wielodyscyplinarnych obejmuj�cych niemal wszystkie

aspekty zdrowia populacji, jego ochron�, umacnianie, popraw� i ocen� potrzeb zdrowotnych

populacji wraz ze sposobami ich zaspakajania. Zajmuje si� zarówno zdrowiem jednostki jak

i populacji i jego uwarunkowaniami, czynnikami zarówno pozytywnymi jak i negatywnymi.

Tak skonstruowana definicja zdrowia publicznego zyskała w pełni nowoczesny kształt. Nieza-

le�nie od tego, �e działania z zakresu zdrowia publicznego zmieniaj� si� w miar� rozwoju techno-

logii, powstawania nowych warto�ci społecznych to jednak cele pozostaj� niezmienne te same tj.:

zmniejszenie zachorowalno�ci i liczby przedwczesnych zgonów oraz stanów powoduj�cych cier-

pienie i niepełnosprawno�. Dzisiaj działania na rzecz zdrowia publicznego stanowi� podstaw� ka�dego systemu ochrony

zdrowia i bez wzgl�du na obowi�zuj�cy w danym kraju system finansowania ochrony zdrowia

musz� pozosta w sferze odpowiedzialno�ci pa�stwa jako całokształt działa� skierowanych na

zapewnienie bezpiecze�stwa zdrowotnego ogółu ludno�ci. Maj� słu�y zaspakajaniu zbiorowych

potrzeb zdrowotnych ludno�ci, jak równie� przeprowadza wybrane działania skierowane na za-


256



spakajanie indywidualnych potrzeb zdrowotnych obywateli. Te ostatnie dotyczy mog� zarówno

�wiadcze� czysto medycznych osobom pozbawionym z ró�nych wzgl�dów społecznych b�d ekonomicznych dost�pu do �wiadcze� zdrowotnych, jak równie� działa� zapobiegaj�cych ekspo-

zycji na wszelkie czynniki ryzyka zagra�aj�cych zdrowiu. Szanse na to mo�e stworzy tylko pa�-stwo, które formułuj�c polityk� zdrowotn�, uwzgl�dnia zarówno sfer� opieki medycznej, jak rów-

nie� wielosektorowe działania słu��ce utrzymaniu zdrowia ludno�ci, uwzgl�dnia w swej polityce

zdrowotnej działania na rzecz zdrowia publicznego14

.

Na rysunku 2 przedstawiono w uproszczony sposób system ochrony zdrowia i miejsce zdro-

wia publicznego w tym systemie.

Rysunek 2. Miejsce zdrowia publicznego w systemie ochrony zdrowia

�ródło: Opracowanie własne na podstawie J. Leowski Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne,

Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej, Wyd. CeDeWu Sp.z o.o. Warszawa 2004.

14 J. Leowski, Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej, Wyd. CeDeWu Sp.z o.o.

Warszawa 2004.

257

Wyszczególnione poziomy s� zale�ne od siebie i �aden z poziomów nie mo�e funkcjonowaw oderwaniu od pozostałych. W praktyce poziomy te zaz�biaj� si� , uzupełniaj� tworz� struktur�systemu. Nie jest mo�liwe zapewnienie a tym bardziej skuteczne funkcjonowanie poziomu odpo-

wiedzialnego za indywidualne �wiadczenia zdrowotne osobom chorym bez zapewnienia całemu

społecze�stwu elementarnych warunków umo�liwiaj�cych utrzymanie zdrowia.

Podstawow� form� działalno�ci systemu opieki zdrowotnej s� �wiadczenia zdrowotne, przez

chorego uto�samiane z potrzeb� zdrowotn�, których poziom ilo�ciowy i jako�ciowy kształtuje si�pod wpływem czynników o charakterze popytowym i poda�owym.

4. Ekonomika ochrony zdrowia

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej podaje, �e �wiadczeniem zdrowotnym s� działania słu-

��ce zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne

wynikaj�ce z procesu leczenia lub przepisów odr�bnych reguluj�cych zasady ich wykonywania.

Punktem wyj�cia bada� w dziedzinie funkcjonowania i wykorzystania systemu opieki zdrowotnej

jest rozpoznanie potrzeb ludno�ci kształtowanych przez jej zdrowotne, społeczno-ekonomiczne

i psychologiczne uwarunkowania. Rozpoznanie tych potrzeb stanowi podstaw� do ustalenia norm

niezb�dnych do planowania i organizacji działa� w zakresie opieki zdrowotnej, umo�liwiaj�cych

ich zaspakajanie.

W ka�dym systemie zdrowotnym zasadniczej ocenie ekonomicznej poddawane s� relacje po-

trzeb zdrowotnych – popytu na usługi zdrowotne, które stanowi� podstaw� polityki i planowania

społecznego. Społecze�stwo na ró�ne sposoby wyra�a popyt na opiek� medyczn�, najcz��ciej

ujawnia si� w d��eniu do uzyskania opieki zapewniaj�cej im realizacj� odczuwanych przez nich

potrzeb zdrowotnych.

Badania ekonomiczne sektora opieki zdrowotnej dotycz� równie� problemów zwi�zanych ze

strona poda�ow�. Najcz��ciej dotycz� : okre�lenia czynników poda�owych oraz efektywno�ci

ekonomicznej funkcjonowania całej infrastruktury medycznej b�d jej elementów składowych

okre�lanych jako rynki. Czynniki poda�owe okre�laj� mo�liwo�ci �wiadczenia usług zdrowotnych,

do których zaliczy mo�na: zasoby kadrowe, lokalowe, materialne, organizacj� opieki zdrowotnej,

sprawno� lub efektywno� działania oraz postaw� samego personelu medycznego. Szczególnym

obserwacjom podlega rynek usług lekarskich. W badaniach analizuje si�: dostosowanie rynku

usług do zmieniaj�cych si� warunków, wpływu konkurencji na jako� opieki medycznej oraz

oddziaływania reklamy. Powszechnie uwa�a si�, �e lekarze kreuj� popyt na okre�lony typ �wiad-

cze�. Obserwacjom poddaje si� równie� rynek usług piel�gniarskich. Niekiedy bada si� efekty

ekonomiczne tzw. zast�powalno�ci zawodowej (substytucjonalno�ci) lekarzy ( nieb�d�cych leka-

rzami o wysokiej specjalno�ci) przez piel�gniarki o wysokich kwalifikacjach zawodowych15

.

Pojawienie si� potrzeby wi��e si� z jej wyra�eniem. Mog� by one wyra�one subiektywne,

behawioralne i obiektywne. Potrzeba w terminologii psychologicznej oznacza brak czego� i jest

czynnikiem pobudzaj�cym do działania w kierunku zmiany tego stanu16

.

Potrzeby zdrowotne rozumiane s� jako odchylenie w stanie zdrowia jednostki danej populacji

od poziomu optymalnego dla wieku, płci tej jednostki. Odchylenia te ujawniaj� si� w postaci

�wiadomych i wyra�onych potrzeb zdrowotnych.

15 J. Suchecka, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej. Oficyna wydawnicza Wolters Kluwers business. Warszawa 2010. 16S. Nowak, Uwagi o poj�ciu potrzeb, maszynopis powielany, Warszawa 1976.


258



W rozporz�dzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2003r.w sprawie warunków, jakim

powinny odpowiada wojewódzkie plany zdrowotne oraz zakresu danych niezb�dnych do przygo-

towania takiego planu, potrzeby zdrowotne okre�lane s� jako wynikaj�ce z oceny stanu zdrowot-

nego obywateli, poprzez okre�lenie liczby �wiadcze� zdrowotnych według wskazanych w rozpo-

rz�dzeniu rodzajów �wiadcze� zdrowotnych na 10 tys. ubezpieczonych.

Pojawiaj�ce si� ró�nice mi�dzy sytuacj� po��dan� a sytuacj� rzeczywist� odzwierciedlaj�problemy zdrowotne odczuwane przez społecze�stwo. Postrzegane przez jednostk�/pacjenta po-

trzeby zdrowotne maj� cz�sto subiektywny charakter. Z tego te� wzgl�du rzeczywiste potrzeby

zdrowotne ludno�ci s� niezwykle trudne do obserwacji jak i te� do skwantyfikowania. Powoduje

to konieczno� stałej obserwacji oraz konstrukcji specjalnych narz�dzi badawczych.

Do oszacowania potrzeb zdrowotnych okre�lonej populacji słu�� informacje o: stanie zdrowia

ludno�ci np. współczynnika umieralno�ci niemowl�t, głównych przyczyny zgonów zgodnie

z klasyfikacj� mi�dzynarodow� ICD-10, chorobowo�ci i zapadalno�ci , struktury niepełnospraw-

no�ci, liczby zrealizowanych szczepie� w�ród dzieci i młodzie�y liczby osób obj�tych badaniami

przesiewowymi ect. oraz dane demograficzne dotycz�ce np. struktury populacji według płci

i wieku, rocznego wzrostu albo spadku przyrostu naturalnego, współczynnika płodno�ci kobiet ect.

Bior�c pod uwag� aspekt niezb�dno�ci działa� dotycz�cych zdrowia, mo�na wyró�ni trzy

grupy potrzeb zdrowotnych.

Pierwsz� grup� stanowi� potrzeby okre�lane jako potrzeby subiektywne albo postrzegane,

które przekraczałyby mo�liwo�ci opieki zdrowotnej. Druga grupa to potrzeby obiektywne, wyra-

�one przez pacjentów i potwierdzone przez lekarza lub inne osoby. Trzecia grupa to potrzeby

obiektywne niewyra�one przez pacjenta ale zostały uwzgl�dnione w polityce zdrowotnej i trakto-

wane s� jako wielko� �wiadcze� zdrowotnych finansowanych przez płatnika.

Grup� potrzeb stwarzaj�ca najwi�cej problemów planistycznych organizacji opieki zdrowot-

nej stanowi� potrzeby rzeczywiste, niejednokrotnie niezidentyfikowane i nierejestrowane w spra-

wozdawczo�ci medycznej. Eksperci szacuj�, �e około 20% potrzeb rzeczywistych stanowi� po-

trzeby wyra�one (okre�lane jako wierzchołek góry lodowej zjawisk chorobowych), pozostała

cz�� potrzeb rzeczywistych gdyby si� ujawniła mo�e potencjalnie doprowadzi do nieefektywno-

�ci systemu zdrowotnego.17

Potrzeby niewyra�one zostały okre�lone w artykule jako pula działa�finansowana przez płatnika – Narodowy Fundusz Zdrowia , maj�ca za zadanie niedopuszczenie do

pogorszenia stanu zdrowia ludno�ci naszego kraju. W skład przedmiotowych działa� wchodz�przede wszystkim szeroko poj�ta profilaktyka, programy zdrowotne oraz wczesna diagnostyka.

17 J. Suchecka, Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej. Oficyna a Wolters Kluwers business. Warszawa 2010.

259

Rysunek 3. Rozkład potrzeb zdrowotnych

�ródło: Opracowanie własne

Według Misi�skiego, potrzeby wyra�one i rzeczywiste, okre�lone jako realne, wymagaj� rea-

lizacji �wiadcze� zdrowotnych, natomiast potrzeby wyra�one i rzeczywiste zwi�zane z oczekiwa-

niami jednostek lub populacji na uzyskanie �wiadczenia zdrowotnego nie s� realne. Tylko potrze-

by zrealizowane mo�na uzna jako rzeczywi�cie udzielone �wiadczenie zdrowotne18

.

Rysunek 4. Zale�no�� pomi�dzy trzema kategoriami potrzeb zdrowotnych

�ródło: Opracowano na podstawie . Misi�ski W Modelowanie systemu powszechnych ubezpie-

cze� zdrowotnych w Polsce, Wrocław 2007.

18 W. Misi�ski, Modelowanie systemu powszechnych ubezpiecze� zdrowotnych w Polsce, Wyd. AE, Wrocław 2007.


260



Zaspokojone rzeczywiste potrzeby zdrowotne i wyra�one przez pacjenta oraz potwierdzone

przez lekarza nie powoduj� negatywnych efektów zewn�trznych, niezadowolenia społecznego.

Natomiast potrzeby zrealizowane i wyra�one przez pacjenta ale nieuzasadnione medycznie pro-

wadz� do powstania niekorzystnych efektów zewn�trznych, niezadowolenia społecznego.

Przejawem niekorzystnych efektów zewn�trznych mo�e by ograniczenie dost�pno�ci� do

�wiadcze� zdrowotnych osobom potrzebuj�cym pomocy medycznej, ale mo�e to by równie�wzrost wydatków na �wiadczenia medyczne nieuzasadnione. Nale�y stwierdzi, �e negatywne

efekty społeczne s� wynikiem reakcji, jakie powstaj� mi�dzy pacjentem a �wiadczeniodawc� dzia-

łaj�cym w warunkach niepewno�ci19

.

5. Zdrowie jako dobro publiczne w polityce ochrony zdrowia

Postrzeganie zdrowia przez jednostk�, populacj� ludzi, ekonomistów i polityków na prze-

strzeni rozwoju społeczno-ekonomicznego i gospodarczego ulegało wielu zmianom.

W wi�kszo�ci krajów �wiata do połowy ubiegłego stulecia zdrowie było towarem. Odej�cie

od zdrowia jako towaru zapocz�tkował model Siemaszki, a nast�pnie model Beveridge’a, w Wiel-

kiej Brytanii, gdzie wprowadzon� ustaw� o Narodowej Słu�bie Zdrowia, która przyj�ł w1946 r

Parlament, uznał , �e zdrowie to prawo wszystkich obywateli. W krajach uznaj�cych zdrowie jako

dobro ogólnospołeczne, finansowanie opieki zdrowotnej stało si� obowi�zkiem pa�stwa, realizo-

wanych b�d w formie bezpo�redniej, tj. z bud�etu, b�d poprzez system powszechnych ubezpie-

cze� zdrowotnych. Momentem przełomowym postrzegania zdrowia w kategoriach ekonomicz-

nych, zdrowia jako dobra podj�ł si� w latach 70 XX wieku Kenneth. Arrow. Zastosowane reguły

ekonomiczne do analizy problemów finansowania opieki zdrowotnej wskazały na istotne ró�nice

pomi�dzy opiek� medyczn� jako specyficznym dobrem a innymi dobrami. Najwa�niejsz� tez�jego pracy było stwierdzenie, �e wszystkie ekonomiczne cechy opieki medycznej s� zwi�zane

z niepewno�ci� dotycz�c� zarówno cz�sto�ci i siły zachorowa� jak i skuteczno�ci ich leczenia.

Niepewno� ta dotycz wielu zdarze� : 1. nie wiemy kiedy zachorujemy,

2. jakiego rodzaju ochrony zdrowia b�dziemy potrzebowa , znajduj�c si� w złym stanie

zdrowia,

3. nie umiemy przewidzie, jakie poniesiemy koszty,

4. reakcja choroby na leczenie obarczona jest ryzykiem,

5. wyzdrowienie jest tak samo niepewne jak samo zachorowanie20

.

Metody reglamentacji dóbr dostarczanych przez sektor publiczny nie mog� pomin� tej nie-

pewno�ci. Jednym ze sposobów osłabienia tej niepewno�ci i zmniejszenia ekspozycji na ryzyko

przedstawione przez Arrow’ea jest reglamentacja dóbr publicznych przedstawiona w koncepcji

Stiglitza.

W ochronie zdrowia mamy do czynienia z dobrami nierywalizacyjnymi, wykluczenie których

jest technicznie mo�liwe, ale nieuzasadnione z punktu widzenia efektywno�ci ekonomicznej. W

takiej sytuacji proponowane jest wprowadzenie ceny za dobro i przezwyci��enia chocia�by cz�-�ciowym „dylematów” Arrow’ea. Przykładem dobra, które charakteryzuje niski koszt wykluczenia

19 T.E. Getzen, Ekonomika zdrowia, teoria i praktyka, Warszawa 2000. 20 S. Morris, N. Devlin, D. Parkin. Ekonomia w ochronie zdrowia. Oficyna a Wolters Kluwer business Warszawa 2011.

261

( wprowadzenie opłaty) oraz wysoki koszt kra�cowy (koszt wytwórcy) jako koszt dodatkowej

jednostki, jest �wiadczenie zdrowotne.

W cało�ci w sektorze publicznym pojawiaj� si� równie� dobra które charakteryzuj� si� wyso-

kim kosztem kra�cowym ich wytworzenia dla zaspokojenia potrzeb dodatkowego konsumenta.

Dobra te okre�lane s� mianem dóbr prywatnych pochodz�cych ze ródeł publicznych. S� one

dostarczane przez pa�stwo bezpłatnie przynajmniej dla okre�lonych grup społecznych. Jednak

kiedy pa�stwo zapewnia bezpłatne dostawy dóbr prywatnych ze ródeł publicznych to najprawdo-

podobniej b�dzie si� go konsumowa zbyt du�o. W tej kategorii dóbr istnieje zerowy koszt kra�-cowy zwi�zany z konsumpcj� ka�dej kolejnej jednostki dobra. Ale kiedy korzystanie z dobra przez

poszczególne jednostki poci�ga za sob� jaki� koszt kra�cowy, a koszty zwi�zane z funkcjonowa-

niem systemu cen s� bardzo wysokie, bardziej efektywnym rozwi�zaniem jest wprowadzenie

publicznego zaopatrzenia w to dobro i finansowanie jego produkcji z ogólnych dochodów podat-

kowych, nawet je�li zaopatrzenie publiczne prowadzi do powstania zakłóce�. Nieefektywno�, do

jakiej prowadzi nadmierna konsumpcja dóbr prywatnych wytworzonych przez sektor publiczny

w sytuacji, gdy dost�p do nich jest bezpłatny, pa�stwo cz�sto mo�e j� poprawi wprowadzaj�c

ograniczenie wielko� konsumpcji. Stosowane przez pa�stwo metody ograniczenia konsumpcji

danego dobra nazywamy systemem reglamentacji21

:

Narz�dziami słu��cymi do reglamentacji dóbr pochodz�cych ze ródeł publicznych s�: 1. ceny,

2. zaopatrzenie po równo,

3. kolejki.

Tabela 1. Trzy metody reglamentacji dóbr dostarczanych przez sektor publiczny

I. opłaty za u�ytkowanie

zalety Koszty ponosz� beneficjenci

wady Ograniczenie konsumpcji poni�ej wielko�ci efektywnej

Administrowanie systemem generuje koszty transakcyjne

II. zaopatrzenie po równo

zalety Zapewnia oszcz�dno�ci na kosztach transakcyjnych, sprawia, �e kon-

sumpcja jednych jest mniejsza a innych wi�kszych od konsumpcji opty-

malnej

wady Jednostki zgłaszaj�ce du�y popyt mog� konsumowa dodatkowe ilo�ci

dobra poza systemem zaopatrzenia publicznego, co powoduje zwi�ksze-

nie całkowitych kosztów transakcyjnych

III. kolejki

zalety O alokacji dóbr (takich jak ochrona zdrowia) niekoniecznie decyduj�pieni�dze i status maj�tkowy.

wady Przyj�te kryterium alokacji (konkurowanie za pomoc� czasu wolnego)

mo�e by niepo��dane

Wyst�puje marnotrawstwo czasu.

�ródło: Stiglitz J.E. Ekonomia sektora publicznego Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2004.

21 J.E. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2004.


262



Odmienne podej�cie zwi�zane z ekonomiczn� efektywno�ci� dost�pu do dóbr publicznych

jest koncepcj� inwestycji w kapitał ludzki. Teoretycznych podstaw do takiego zrozumienia wybo-

rów zwi�zanych ze zdrowiem i jego ochron� rozwin�ł w latach siedemdziesi�tych XX wieku

Grossman. Uj�cie teorii Grossmana traktowane jest jako model kapitału ludzkiego. Istotnym ele-

mentem modelu Grossmana jest rozró�nienie mi�dzy zdrowiem traktowanym jako produkt, czyli

dobro podstawowe, b�d�ce ródłem u�yteczno�ci dla ludzi a opiek� medyczn� traktowan� jako

czynnik w produkcji zdrowia. W modelu Grossmana ludzie zarówno zgłaszaj� popyt na zdrowie

jak i produkuj� je. Zdrowie jest traktowane jako dobro produkowane przez ludzi za pomoc� ró�-nych �rodków, np. diety, zdrowego od�ywiania, prozdrowotnego stylu �ycia i opieki medycznej.

Efektywno� produkcji zdrowia zale�y od wiedzy i wykształcenia społecze�stwa. Opieka me-

dyczna jest tylko jednym z nakładów na produkcj� zdrowia. Zgodnie z przedstawionym modelem,

ka�da osoba z chwil� urodzenia ma okre�lony zasób zdrowia, które wykazuje cechy kapitału. To

zdrowie amortyzuje si� z wiekiem, ale mo�e te� by zwi�kszone (akumulowane) poprzez inwesty-

cj� w niego, np. uprawiane sportu, zdrowe od�ywiane a tak�e poprzez ochron� zdrowia.

Model Grossmana uwzgl�dnia dwa wa�ne elementy. Po pierwsze, ochrona zdrowia jest tylko

jednym z czynników determinuj�cych zdrowie. Po drugie, ludzie nie zgłaszaj� popytu na ochron�zdrowia dla niego samego: u�yteczno� z konsumpcji ochrony zdrowia jest czerpana nie z samej

ochrony zdrowia, ale z powodowanej przez ni� poprawy stanu zdrowia. W tym uj�ciu ochrona

zdrowia jest dobrem ekonomicznym, jest kapitałem ludzkim i je�li tak jest to samo zdrowie rów-

nie� mo�na za kapitał uzna. Cz�sto uwa�a si� je za dobro fundamentalne, stanowi�ce jeden

z prawdziwych powodów oczekiwa� pacjentów wobec słu�by zdrowia, dla którego to dobra inne,

głównie materialne, produkty i usługi, takie jak ochrona zdrowia s� po prostu metodami uzyskania

go. Pogl�dy takie znajdujemy u Beckera22

i Grossmana23

, ale mo�na je odnale tak�e u innych

ekonomistów24

.

6. Wnioski

Istnieje wzajemny zwi�zek mi�dzy rozwojem poj�cia zdrowia a okre�leniem zdrowia publicz-

nego i polityk� ochrony zdrowia. Ewolucja poj�cia zdrowia, jego rozszerzenie poza czysto biolo-

giczno-medyczne znaczenie, doprowadziła do powstania koncepcji zdrowia publicznego i zaanga-

�owania rz�dów w polityk� ochrony zdrowia. Wydatki finansowe zwi�zane z realizacj� obci��e�pa�stwa w zakresie realizacji polityki zdrowotnej przerastaj� obecnie mo�liwo�ci wielu rz�dów.

"Ekonomizacja" sektora zdrowotnego, przez co rozumiemy podniesienie efektywno�ci jego funk-

cjonowania, racjonalizacji wydatków i wprowadzenia rachunku kosztów doprowadziłaby do

wprowadzenia elementów gospodarki rynkowej do sektora medycznego. Autorzy proponuj� zbu-

dowanie rynku usług medycznych i prowadzenia polityki ochrony zdrowia w oparcie o ekono-

miczn� teori� dobra publicznego Teoria ta na gruncie ekonomii ma długa tradycj� i znacz�cy do-

robek. Wykorzystanie tego dorobku pozwoliło by stworzy model rynku medycznego oparty

22. S. Becker Gary Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education, Chicago,

University of Chicago Press1993, ISBN:13-978-0-226-04120-9. 23 M. Grossman, On the Concept of Health Capital and Demand for Health, “Journal o f Political Economy”, 1972, vol.

80, no 2, March-April, s. 22–235. 24 S. Morris, N. Devlin, D. Parkin. Ekonomia w ochronie zdrowia, op.cit.

263

o neoklasyczny model rynkowy z jednej strony i teori� kapitału ludzkiego w działaniach prozdro-

wotnych oraz rz�dow� reglamentacj� usług z drugiej strony.

Bibliografia

[1] Becker Gary S Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Refer-

ence to Education, Chicago, University of Chicago Press1993, ISBN:13-978-0-226-04120-

9.

[2] Getzen T.E. Ekonomika zdrowia, teoria i praktyka, Warszawa 2000.

[3] Grossman, M. On the Concept of Health Capital and Demand for Health, “Journal o f Po-

litical Economy”, 1972, vol. 80, no 2, March-April, s. 22-235.

[4] Leowski J. Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, Ochrona zdrowia w gospodarce ryn-

kowej, Wyd. CeDeWu Sp.z o.o. Warszawa 2004.

[5] Misi�ski W. Modelowanie systemu powszechnych ubezpiecze� zdrowotnych w Polsce,

Wyd. AE, Wrocław 2007.

[6] Morris, Stephen, Nancy Devlin, David Parkin. Ekonomia w ochronie zdrowia

[7] Nowak S. Uwagi o poj�ciu potrzeb, maszynopis powielany, Warszawa 1976.

[8] Paj�k A Pod red Mi�dzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdro-

wotnych – Rewizja Dziesi�ta, ICD -10,. Wyd. Vesalius 2006

[9] Rosenau Maxy Public Health and Prenentive Medicine, 15th ed./editor R.B.Wallace, Medi-

cal 2008, ISBN:139780071441988.

[10] Stiglitz J.E. Ekonomia sektora publicznego Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2004

[11] Suchecka J. Ekonomia zdrowia i opieki zdrowotnej. Oficyna a Wolters Kluwers business.

Warszawa 2010.

[12] Terris, M.Concepts of Health Promotion: Duality in Public Health Theory, “Journal of

Public Health Policy, 1992, 3,Autumn, no 13, 267-276.

[13] The Lalonde report, A new perspective on the health of Canadians, 1974, Canada.

[14] WHO, State of complete physical,mental and social well-being and not merely the absencje

of disease Or infirmity- tłumaczenie za Constitution of the World Health Organization, Ge-

neva 1989,s.1

[15] Winslow C.E.A, The evolution and significance if the Moderm Public Health Com-

paign.New Harve.Yale Univ. Press 1923


264



THE ECONOMICS OF A HEALTH CARE MARKETS

Summary

In this paper we summarizes the different aspects of health care public policy.

A recent literature has debated a variables government choices in this provision.

A market for medical care can contracting for care from private sector or govern-

ment can provide health insurance for some population. Other choice is in degree of

cost sharing. In a series of articles e.g. Arrow (1963) Becker (!965) Grossman

(1972) started the discussion about health care markets and presented a model of

demand for health. Studied aspect of the basic literature we see that in health care

are free market competition and government regulation. Each approach offers dif-

ferent costs and benefits. Finally we turn in our analyzing to the partly distributional

aspects of medical care and partly free market competition despite that, in the last

decades, the health care economics had dominated the research.

Keywords: health, health care, health care economics, public health, public good

Danuta Wał�ga-Szych

Wydział Medyczny

Pa�stwowa Wy�sza Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy

e-mail: [email protected]

Mieczysław Dudek

Uniwersytet Zielonogórski

Ekonomika rynku zdrowia - Strona główna - PSZW · Słowa kluczowe: zdrowie, zdrowie publiczne,...

Documents

Transcript of Ekonomika rynku zdrowia - Strona główna - PSZW · Słowa kluczowe: zdrowie, zdrowie publiczne,...