IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 151

Urszula Konarowska

Efektywno zabezpiecze banknotów

Zjawisko fa szerstwa jest równie stare, jak sam pieni dz, i towarzyszy mu nie-roz cznie przez ca jego histori . Nawet surowa kara skazuj ca fa szerzy na mier (edykt wydany przez Solona w Atenach w VI w. p.n.e.) nie odstrasza a przed tym procederem. Kara mierci za fa szerstwo pieni dzy by a stosowana powszechnie do XVIII wieku. Wprowadzenie do u ytku pieni dza papierowego (ci kie i niewygodne w u yciu z ote i srebrne monety zast piono banknotami) spowodowa o równie proces jego podrabiania.

Fa szuje si zarówno pieni dze stare, maj ce warto kolekcjonersk , jak i b d ce w obiegu. Proceder ten sta si przest pstwem mi dzynarodowym zagra aj cym bezpie-cze stwu nansowemu wielu pa stw. Dlatego te w 1923 r. Mi dzynarodowy Kongres Policji Kryminalnej do walki z tym procederem powo a Mi dzynarodow Komisj Policji Kryminalnej z siedzib w Wiedniu, dzia aj c od 1946 r. pod nazw INTERPOL.

Rozwój urz dze drukuj cych i ich powszechna dost pno spowodowa y w drugiej po owie lat 80. XX wieku znaczny wzrost fa szywych banknotów oraz coraz lepsz jako ich wykonania. Wy cig emitentów papierów warto ciowych z fa szerzami trwa nieprzerwanie. Pierwsi nie ustaj w poszukiwaniu nowych, bardziej efektywnych zabezpiecze , podczas gdy drudzy wykorzystuj ka de potkni cie produkcyjne, tech-niczne czy luk prawn , aby wprowadzi do obiegu jak najwi cej falsy katów.

Transakcje dokonywane szybko, w ró nych warunkach i przy ró nym o wietleniu nie pozwalaj nam na wnikliwe sprawdzanie banknotów. Dlatego bardzo wa na jest ich pierwsza wery kacja, przy której wykorzystujemy zmys y dotyku i wzroku. Odbywa si ona przez u amek sekundy, zaraz po otrzymaniu banknotu. U ytkownik, po wzi ciu go do r ki, powinien b yskawicznie oceni , czy jest on prawdziwy, czy nie. Dotykiem mo emy oceni pod o e, tj. jego swoist faktur .

Papier pochodz cy z pocz tku II w. n.e., tj. z oko o 105 r., jest najstarszym i naj-cz ciej u ywanym pod o em do produkcji nie tylko banknotów, ale te wielu innych dokumentów. Za jego wynalazc uznawany jest Cai (Ts’ai) Lun z Chin. Najcz ciej wytwórnie banknotów maj w asne papiernie. Receptura produkowanego papieru wp ywa na jego specjalne w a ciwo ci wytrzyma o ciowe czy optyczne. Jest ona ci le okre lona i okryta tajemnic . Na przyk ad Niemcy w czasie drugiej wojny wiatowej fa szuj c angielskie funty, mieli najwi kszy problem z opracowaniem sk adu papieru. Posiadali specjalistyczne maszyny, surowiec, fachowców, a mimo to najwi cej czasu zaj o im w a ciwe opracowanie sk adu papieru. Ustalono, e papier do funtów by wytwarzany z lnu tureckiego. Chocia len kupowano od tych samych dostawców, to jednak nie uzyskano zadowalaj cego efektu. W wyniku dalszych bada okaza o si , e Anglicy do produkcji nie u ywali czystych szmat lnianych, tylko u ywa-nych. W zwi zku z tym Niemcy gromadzili szmaty s u ce do czyszczenia maszyn, a nast pnie je prali. W ten sposób z uzyskanej bawe ny produkowano papier. I to by strza w dziesi tk . Banki pa stw neutralnych nie zauwa y y fa szerstwa. Równie Bank Szwajcarski akceptowa falsy katy jako autentyczne banknoty. Bank Anglii nawet nie zakwestionowa numeracji zwi zanej z dat emisji i podpisów. Niepokój Anglików wzbudzi natomiast fakt, e w 1943 r. do Londynu zacz a nap ywa nad-mierna liczba funtów z krajów neutralnych, nieproporcjonalna do wielko ci emisji.

152 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

Anglicy, nie mog c wy apa falsy katów, w szybkim tempie wycofali dotychczasow emisj , zast puj c j nowymi wzorami.

Sk ad papieru decyduje o jego w a ciwo ciach. Papier banknotowy powinien odznacza si :• zwi kszon wytrzyma o ci (musi mie zwi kszon odporno na zginanie, rozry-

wanie, nadrywanie, strz pienie brzegów i mechacenie si powierzchni),• odpowiednimi cechami zewn trznymi, np. ma przezroczysto ci ,• odporno ci na zniszczenie,• swoist faktur ( eberkowanie, pr kowanie, groszkowanie, „plaster miodu”, mar-

murek) oraz okre lon grubo ci i sztywno ci , aby u ytkownik po wzi ciu bank-notu do r ki móg b yskawicznie oceni , czy jest on prawdziwy, czy nie.

W papierze umieszcza si równie zabezpieczenia przeciwko fa szerstwu, takie jak:• znak wodny, • pasek zabezpieczaj cy, popularnie zwany nitk , • kolorowe w ókna, • broki1,• pierwiastki ziem rzadkich.

Produkcja papieru wymaga warunków przemys owych i specjalistycznego sprz tu, co uniemo liwia jego wytwarzanie w warunkach „domowych”. Fa szerze, korzystaj c z dost pnych na rynku najrozmaitszych gatunków papieru, staraj si wybra papier jak najbardziej zbli ony w a ciwo ciami do papieru bankowego. Dobieraj odpowiedni jego faktur , czasem nadaj mu barw , a nast pnie nanosz atrapy zabezpiecze znaj-duj cych si na papierze oryginalnym.

Grupy przest pcze wykorzystuj wszelkie luki, równie produkcyjne. Zdarza y si przypadki kradzie y papieru warto ciowego, kiedy wykonywany by w innym miej-scu ni drukarnia. Do g o n spraw by a kradzie papieru, którego wykonanie Rosja zleci a Niemcom. W trakcie transportu zagin a jedna ci arówka z adunkiem. W nie-d ugim czasie w obiegu pojawi y si fa szywe ruble na papierze warto ciowym ze zna-kiem wodnym i kolorowymi w óknami wiec cymi w promieniach UV (fot. 1). Jednak falsy katy nie by y wykonane technikami druku..

1 Brok to niewielki element o zró nicowanym kszta cie (np. plamka), wprowadzany na etapie tworzenia wst gi papieru. Broki jako zabezpieczenie papieru i zabezpieczenie druku na powierzchni papieru wyst -puj stosunkowo g sto, mog wieci w promieniach UV lub zmienia barw pod wp ywem temperatury za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Brok (przyp. red.).

A BFot. 1. Porównanie znaku wodnego i kolorowych w ókien znajduj cych si na oryginalnym banknocie rosyjskim (A) i na falsy kacie (B).

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 153

Grafika falsyfikatu by a wyblak a, rozmyta i pozbawiona szczegó ów (fot. 2). Nie znamy odpowiedzi na pytania, czy ktokolwiek zauwa y ró nic w grafice banknotu, ile osób zosta o oszukanych i jakie by y straty.

Nowo ci jest zastosowanie do druku banknotów pod o a polimerowego. Obecnie ju ponad 40 pa stw wprowadzi o do obiegu banknoty polimerowe (w Europie – Rumunia i Irlandia Pó nocna). Jako pierwszy banknot okoliczno ciowy o nominale 10 dolarów wykonany na pod o u syntetycznym wyemitowa Bank Australii w 1988 r. (fot. 3). By a to emisja jednorazowa. Obecnie wszystkie banknoty Australii wykony-wane s na pod o u polimerowym.

Zastosowanie takiego pod o a oraz technologiczne trudno ci zwi zane z jego nadrukiem w znaczny sposób zmniejszy y liczb fa szywych banknotów b d cych w obiegu. Plastikowe pod o e wyeliminowa o fa szerstwa wykonywane przy u yciu drukarek lub kopiarek. Pod palcami wyczuwalny jest równie druk stalorytniczy2, któ-rym zazwyczaj wykonany jest g ówny rysunek oraz oznaczenia dla osób niewidz -cych lub s abo widz cych. Efekt wypuk o ci uzyskuje si przez na o enie grubej war-stwy farby. Natomiast fa szerze, chc c uzyska taki sam efekt, nak uwaj powierzchni papieru (fot. 4A) lub wyciskaj odpowiednie elementy (fot. 4B). Innym sposobem uzy-skania imitacji wypuk o ci druku jest naniesienie przezroczystej warstwy na wybrane elementy (fot. 4C). Powsta y w ten sposób relief wyczuwalny jest pod palcami. Dobry efekt imitacji wypuk o ci stalorytniczej fa szerze uzyskuj przez zastosowanie proszku spulchniaj cego, który nanosi si na powierzchni jeszcze mokrej odbitki drukarskiej fot. 4D).

Wzrokiem oceniamy wymiar banknotu, kolorystyk i szczegó y jego szaty graficznej. Szata graficzna banknotu jest przepe niona elementami patriotycz-nymi zaczerpni tymi z historii, przyrody i literatury danego kraju. Kompozycj

2 Druk stalorytniczy – technika druku wkl s ego (elementy drukuj ce s ni ej ni elementy niedrukuj ce); forma drukowa jest r cznie rytowana. Technik t wykonywana jest gra ka g ówna banknotu, tj. portret, element architektoniczny, motyw przyrodniczy oraz takie zabezpieczenia, jak: mikrodruk, oznaczenia dla osób niewidz cych lub s abowidz cych, efekt k towy, nadruk farb zmienn optycznie.

A BFot. 2. Porównanie oryginalnego banknotu rosyjskiego (A) z falsyfikatem (B).

Fot. 3. Australijski banknot 10-dolarowy – emisja okoliczno ciowa.

154 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

szaty graficznej zajmuje si specjalna dziedzina sztuk plastycznych. Sta e ele-menty banknotu to np.:• nazwa emitenta – banku lub pa stwa, • data emisji,• podpisy (w przypadku polskich banknotów s to podpisy Prezesa NBP

i G ównego Skarbnika,• oznaczenie nomina u, serii i numeru banknotuS one w harmonijny sposób wplecione w gra k banknotu tak, aby by y widoczne i wspó gra y z ca o ci . G ówny rysunek, wykonany zazwyczaj stalorytem, cechuje intensywno kolorów i ostro konturów. Jest on delikatny, precyzyjny, z du liczb szczegó ów o ostrych kontrastach wiate i cieni wykonanych w postaci kresek. Gruba warstwa farby nadaje mu swoisty po ysk.

T o banknotu stanowi najrozmaitsze kombinacje splotów linii o ró nych grubo-ciach, które tworz niepowtarzalne gilosze3, rozety i reliefy. P ynne przej cia z jednego

koloru w drugi (tzw. efekt irysowy) nadaj banknotowi kolorystyk . Nale y tu wspo-mnie o bardzo ciekawej technice druku nazwanej od nazwiska jej konstruktora dru-kiem Or owa (fot. 5). Technika ta dawa a niespotykane efekty przej kolorystycznych, które mo emy podziwia ju tylko jedynie na carskich rublach. Min o ponad 100 lat i pomimo licznych prób, tajemnicy tego druku nie uda o si rozszyfrowa .

Istotnym zabezpieczeniem banknotów przed fa szerstwami jest zastosowanie uni-kalnych technik druku, niedost pnych w powszechnym u yciu. Kszta t linii brzegowej, roz o enie farby oraz po ysk na elementach drukowych s indywidualn cech ka dej z tych technik.

Zastosowanie nieadekwatnych technik druku powoduje, e falsy kat jest wyblak y, rozmyty, pozbawiony szczegó ów. Rysunek jest pogrubiony, brak mu intensywno ci barwy, precyzji wykonania, ostro ci konturów i po ysku (fot. 6). W portretach oczy s md e, pozba-wione ywego spojrzenia. T o to jedynie pogrubione kreski i kropki, a nie linie ci g e.

3 Gilosz – rysunek z o ony z zawi ych kombinacji linii ci g ych o ró nej grubo ci. Niezwykle du a liczba mo liwo ci powi za i zaplece tych linii powoduje, e gilosz jest niepowtarzalny i nie mo na go podrobi , poniewa jest trudny do skanowania.

A B

C D

Fot. 4. Imitacje druku stalorytniczego.

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 155

Na odwrotnej stronie polskich banknotów znajduje si zabezpieczenie reliefowe w postaci widocznych splotów linii tworz cych oznaczenie nomina u, które nie jest widoczne na falsy kacie (fot. 7).

Szybkim spojrzeniem na banknot mo na zwery kowa obecno elementów dodat-kowych: folii, hologramu lub kinegramu. W przypadku w tpliwo ci co do autentyczno ci banknotów, nast puje szczegó owa analiza zabezpiecze .

Najstarszym zabezpieczeniem jest znak wodny, który w istotny sposób podniós sto-pie zabezpieczenia papieru oraz jego walory estetyczne.

Znaki wodne dzielimy w zale no ci od tonacji oraz umiejscowienia na:• jednotonalne (negatywowe lub pozytywowe),• dwutonalne (negatywowo-pozytywowe), • wielotonalne• bie ce – jednolity wzór powtarza si na ca ej powierzchni papieru, • umiejscowione – znak wodny znajduje si w ci le okre lonym miejscu,• bie ce-umiejscowione – pasmo znaku wodnego znajduje si w okre lonym po o eniu.

Fot. 5. Carski banknot 5-rublowy.

A BFot. 6. Porównanie gra ki g ównego rysunku oryginalnego banknotu (A) z falsy katem (B).

156 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

Rysunek znaku wodnego wielotonalnego powstaje podczas formowania wst gi papieru. Wykonywany jest przez odpowiednio przygotowane okr g e sito maszyny papier-niczej (konstrukcja, która pozwala na uzyskanie efektu wiat ocienia). Nast puje wkl s e i wypuk e t ocznie z zachowaniem przej tonalnych. Patrz c pod wiat o, rysunek tego typu znaku wodnego charakteryzuje si ró nic tonacji, plastyczno ci i swoist g bi .

Znaki wielotonalne daj niepowtarzalny obraz przestrzenny. Przewa nie s to portrety, elementy architektoniczne, god a itd. O skuteczno ci tego zabezpieczenia wiadczy jego popularno : ma zastosowanie w 99 proc. walut wiata. Zabezpieczenie

to jest skuteczne pod warunkiem, e jest widoczne. W przypadku polskich banknotów na polu znaku wodnego nadrukowano linie antykseryczne i w ten sposób znak wodny zosta „przyt umiony”. Nie mo na podziwia jego pi kna, g bi i szczegó ów obrazu (fot. 8). Niestety, nie pe ni on roli zabezpieczenia, bo nie jest widoczny i przez to trudny do wery kacji przez przeci tnego u ytkownika.

Z ezk w oku podziwia si artyzm i precyzj wykonania wizerunków naszych królów (fot. 9) oraz naszych bohterów narodowych (fot. 10) znajdujacych sie jako znaki wodne na przedwojennych banknotach.

Trudno nie wspomnie o arcydziele, jakim jest znak umieszczony na bankno-cie sturublowym z 1910 r. Na tle znaku jednotonalnego bie cego (rysunku banknotu o nominale 100 rubli w u o eniu uko nym) widnieje przepi kny wielotonalny portret Carycy Katarzyny (fot. 11). Takiego znaku nie powstydzi aby si adna wytwórnia.

W sposób prawid owy znak wodny zosta umiejscowiony na banknotach waluty europejskiej (euro), poniewa znajduje si na niezadrukowanym polu banknotu. Jest on trójelementowy: jednotonalny – pozytywowy (nomina banknotu), negatywowy (pio-nowe pasy) oraz wielotonalny (element architektoniczny znajduj cy si na przedniej stro-nie banknotu). Niestety, rysunek elementów architektonicznych nie jest zbyt skompliko-wany. Tym samym jego imitacje mog wprowadzi u ytkownika w b d (fot. 12).

A B

Fot. 7. Porównanie zabezpieczenia reliefowego banknotu oryginalnego (A) z falsy katem (B).

Fot. 8. Znak wodny na polskim banknocie.

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 157

A BC D E

Fot. 9. Znaki wodne na przedwojennych polskich banknotach – królowie Polski: A – Boles aw Chrobry, B – Kazimierz Wielki, C – Zygmunt Stary, D – Królowa Jadwiga, E – Stefan Batory.

Fot. 10. Znaki wodne na przedwojennych polskich banknotach – bohaterowie narodowi: A – Emilia Plater, B – Tadeusz Ko ciuszko.

Fot. 11. Znak wodny znajduj cy si na banknocie rosyjskim z 1910 r.

A BFot. 12. Porównanie znaku wodnego znajduj cego si na banknocie 200 euro (A) z jego imitacj (B).

158 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

Mo na dopu ci zadrukowanie papieru w miejscu znaku wodnego delikatnym wzorem, ale tak, aby by on wyra ny i jednoznaczny w odbiorze, jak np. na banknotach Wielkiej Brytanii (fot. 13).

Fa szerze imituj znak wodny najcz ciej poprzez nadrukowanie go farbami o barwie zbli onej do koloru papieru, co mo na zobaczy w wietle sko nym, b d wyciskaj go na zasadzie suchego stempla, co z kolei jest wyczuwalne pod opuszkami palców. Rysunek imitacji znaku wodnego jest p aski, brak mu g bi, precyzji i szczegó-ów znaku oryginalnego (fot. 14).

Innym zabezpieczeniem znajduj cym si w papierze jest pasek zabezpieczaj cy, popularnie zwany nitk . W polskich z otych i euro pasek ten wyst puje w postaci cienkiej wst gi wpuszczonej w papier. Podobnie jak w przypadku znaku wodnego, jego atrapa naj-cz ciej jest nadrukowywana. Je li w wietle sko nym u ytkownik tego nie zauwa y, to, patrz c pod wiat o, mo e mie trudno ci z ocen autentyczno ci (fot. 15).

Drug metod wykonywania atrapy paska jest jego wklejenie mi dzy warstwy papieru. Jest to widoczne i wyczuwalne w dotyku.

Najtrudniejszy do podrobienia jest pasek zabezpieczaj cy na banknotach Wielkiej Brytanii. Wyst puje w postaci metalicznego paska umieszczonego w papierze w sposób okienkowy. Na powierzchni papieru, od strony przedniej lub odwrotnej (w zale no ci od nomina u), widoczne s srebrne prostok ciki, które w po czeniu z cz ciami znaj-duj cymi si w papierze w wietle przechodz cym daj pasmo ci g e (fot. 16).

W banknotach ameryka skich do masy papierniczej dodawane s w ókna kolorowe. Zastosowane w falsy katach atrapy, wydrukowane na powierzchni papieru, w aden istotny sposób nie ró ni si od autentycznych. To zabezpieczenie mo e jedynie wpro-wadzi w b d posiadacza banknotu, który, stwierdzaj c obecno tych w ókien, mo e uzna , e banknot jest autentyczny.

Fot. 13. Znak wodny znajduj cy si na banknotach Wielkiej Brytanii.

Fot. 14. Imitacja znaku wodnego znajduj cego si na banknocie 20-z otowym.

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 159

Nast pnym zabezpieczeniem wery kowanym w wietle przechodz cym jest recto--verso. Cz rysunku wydrukowana jest na przedniej stronie, a cz na odwrotnej. Ca o rysunku jest widoczna w prze wicie. W polskich banknotach rysunek recto-verso jest bardzo skomplikowany, zawiera du ilo detali i tym samym jest trudny do podro-bienia. Ale równocze nie jest trudny do wery kacji przez posiadacza banknotu (fot. 17).

W przypadku banknotów euro rysunek jest du y, prosty, czytelny i atwy do wery-kacji, ale te jest ju w sposób prawid owy odwzorowywany przez fa szerzy (fot. 18).

Element zabezpieczaj cy stanowi równie tzw. efekt k towy. Zabezpieczenie to wykonywane jest technik stalorytnicz w postaci nadruku du ej ilo ci linii u o onych pod ró nymi k tami. Rysunek pojawia si w zale no ci od k ta patrzenia. Zabezpieczenie wyst puje na polskich banknotach o wszystkich nomina ach: pojedynczy efekt k towy znajduje sie na banknotach 10- i 20-z otowych, podwójny na 50-, 100- i 200-z otowych. Pojedynczy efekt k towy jest trudny do zwery kowania przez przeci tnego u ytkow-nika. Bardzo uwa nie i do d ugo trzeba obserwowa banknot pod ró nymi k tami,

BA

Fot. 15. Porównanie paska zabezpieczaj cego znajduj cego si w oryginalnym euro bank-nocie (A) z jego imitacj (B).

Fot. 16. Pasek zabezpieczaj cy na banknocie Wielkiej Brytanii.

160 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

aby jednoznacznie stwierdzi , e co wida . W przypadku zniszczonych banknotów w ogóle nie jest widoczny. Podwójny efekt k towy jest szybko wery kowalny w przy-padku nowych banknotów, w przypadku zniszczonych natomiast mo na mie z tym trudno ci. Fa szerze nadrukowuj rysunek powierzchniowo, ale nie oddaje to efektu oryginalnego (fot. 19).

Zabezpieczeniem nowej generacji jest nadruk farb zmienn optycznie. Niestety, na polskich banknotach nadruk t farb wyst puje dopiero na nomina ach 50-, 100- i 200 z . Element gra czny ni wykonany cechuje koronkowa konstrukcja o cienkiej linii brzegowej i ma ej powierzchni zadruku. Przy s abym o wietleniu zmiana kolo-rystyki mo e by niezauwa alna. Na banknotach euro farb zmienn optycznie wyko-nano element o du ej powierzchni tak, i zmiana koloru jest wyra na i w zwi zku z tym zabezpieczenie to jest atwe i szybkie w wery kacji. Fa szerze farb zmienn optycz-nie zast pili farb o metalicznym, mieni cym si po ysku, która, niestety, mo e rów-nie wprowadzi w b d u ytkownika (fot. 20).

Dodatkowo na powierzchni banknotów mo e by naniesiona folia, hologram lub kinegram.

A BFot. 17. Porównanie recto-verso na oryginalnym polskim banknocie 50-z otowym (A) z jego imitacj (B).

Fot. 18. Porównanie recto-verso na banknocie euro (A) z jego imitacj (B).

A B

Fot. 19. Porównanie efektu k towego wyst puj cego na oryginalnym polskim banknocie (A) z jego imitacj (B).

A B

Fot. 20. Porównanie nadruku wykonanego farb zmienn optycznie na oryginalnym bank-nocie 100-dolarowym (A) z jego imitacj (B).

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 161

Folia zabezpieczaj ca znajduje si na polskim banknocie 100-z otowym, ale rów-nie na jego falsy katach. Bez mo liwo ci porównania z autentycznym banknotem trudno stwierdzi jej autentyczno (fot. 21).

Na angielskim banknocie 50-funtowym na folii znajduj si nadruki, co w znaczny sposób utrudnia prac fa szerzom, a u ytkownikowi u atwia wery kacj (fot. 22).

Widoczne i atwe do identy kacji s znaki zmienne optycznie: hologram i kine-gram. Ich atutem jest to, e nie mog by skopiowane ani zeskanowane. Imitacje tych zna-ków musz by osobno wykonane i naniesione, a to wymaga dodatkowych urz dze , co podwy sza koszt takiej „produkcji” i komplikuje proces fa szowania. Hologram na pol-skich banknotach znajduje si dopiero na nominale 200 z . Na banknocie europejskiej waluty euro pasek kinegra czny wyst puje ju na nominale 5 euro. Podobnie jest w przy-padku angielskich banknotów, na których kinegram z nadrukiem utrudniaj cym fa szer-stwo znajduje si ju na banknotach 5-funtowych.

Pomimo wielu utrudnie dla fa szerzy i faktu, e hologramy nale do zabezpie-cze nowej generacji, w obiegu znajduj si jednak falsy katy z hologramami, w któ-rych oprócz zmiany kolorów widoczna jest równie zmiana obrazów. To mo e wpro-wadza w b d u ytkownika. (fot. 23). Liczy si w tym przypadku spostrzegawczo . Nale y zwraca uwag nie tylko na mieni ce si kolory, ale przede wszystkim na pre-cyzj wykonania i zmiany rysunku oraz na obecno elementów dodatkowych, takich jak nadruk lub perforacja.

Kasjer przyjmuj cy banknoty równie musi w szybkim tempie dokona wery ka-cji ich autentyczno ci. Najcz ciej u ywanym przez niego sprz tem jest tester ze wia-t em UV. W wietle UV nast puje sprawdzenie elementów wykazuj cych uorescen-cj , czyli na przyk ad:

BA

Fot. 21. Porównanie folii zabezpieczaj cej znajduj cej si na oryginalnym polskim bankno-cie (A) z jej imitacj (B).

Fot. 22. Folia zabezpieczaj ca znajduj ca si na angielskim banknocie.

162 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

• nadruków wykonanych farb uorescencyjn (elementy gra ki, numer i seria banknotów),

• kolorowych w ókien,• broków,• pasków zabezpieczaj cych.

W przypadku euro i banknotów polskich rysunek widoczny w UV jest bardzo skomplikowany i trudny do zapami tania. Nie maj c wzorca porównawczego, mo na mie w tpliwo ci, czy obraz widziany w UV jest zgodny z orygina em. Zdarza si , i w wietle UV falsy kat wykazuje intensywniejsz uorescencj ni orygina (fot. 24).

W przypadku banknotów angielskich obraz widoczny w promieniowaniu UV przedstawia nomina banknotu. Jest precyzyjnie wykonany w dwóch kolorach, ale mimo to atwy w odbiorze (fot. 25). Ciekawostk jest, i banknot 50-funtowy nie posiada ad-nych zabezpiecze w promieniowaniu UV.

A

B

Fot. 23. Porównanie hologramu znajduj cego si na banknocie euro (A) z jego imitacj (B).

A B

Fot. 24. Porównanie nadruku wykonanego farb uorescencyjn na oryginalnym polskim banknocie (A) z jego imitacj (B).

IV. TECHNIKA, TECHNOLOGIE I BEZPIECZE STWO INFORMATYCZNE 163

W banknotach euro jako zabezpieczenie w papierze zastosowano niewi-doczne kolorowe w ókna wi c ce w promieniowaniu UV. Podrabiane s poprzez nadrukowywanie. Te atrapy mog wprowadzi w b d, poniewa w aden istotny sposób nie odró niaj si od orygina ów. Dopiero w warunkach laboratoryjnych mo na stwierdzi ich autentyczno .

Warto jednak uwa nie przyjrze si banknotom w promieniowaniu UV, poniewa mog by widoczne atrapy znaku wodnego i paska zabezpieczaj cego.

Równie papier mo e wykazywa uorescencj , co nie jest zgodne z w a ci-wo ciami papieru banknotowego (fot. 26). Zdarza si , e autentyczny banknot zosta-nie wyprany w proszku do prania, który w swoim sk adzie ma wybielacze optyczne. Oryginalny papier wykazuje wtedy fluorescencj w promieniowaniu UV.

Fa szerze, chc c uautentyczni falsy kat, pokrywaj powierzchni papieru farb tak, aby st umi jego uorescencj i kolorystycznie upodobni wykorzystywany przez siebie papier do oryginalnego (fot. 27).

O dobrze zabezpieczonym banknocie nie wiadczy ilo zastosowanych zabez-piecze . Mo na tu oczywi cie polemizowa , czy bardziej zabezpieczone powinny by najmniejsze nomina y (tak jak to jest w przypadku banknotów angielskich), czy te naj-wi ksze (jak w przypadku polskich). A mo e wskazana jest równowaga, jak w przy-padku banknotów euro?

Zabezpieczenia s u u ytkownikowi do oceny, czy ma do czynienia z orygi-nalnym banknotem, czy nie. Dlatego te powinny by czytelne, proste i jednoznacz-nie wery kowalne. Nie powinny „t umi si ” nawzajem ani wprowadza u ytkownika w b d.

Fot. 25. Nadruk wykonany farb uorescencyjn na banknocie Wielkiej Brytanii.

Fot. 26. Falsy kat banknotu 100-dolarowego w promieniowaniu UV.

164 PRZEGL D BEZPIECZE STWA WEWN TRZNEGO 5/11

W przypadku w tpliwo ci co do oryginalno ci banknotu, nale y sprawdzi auten-tyczno kilku zabezpiecze , a nie opiera si na jednym. Zabezpieczenia, precyzyj-nie wkomponowane w gra k banknotu, powinny wp ywa na jego estetyk . Mo na zatem powiedzie , e dobrze wykonany banknot jest arcydzie em wielu sztuk. Ale warto uwa nie przygl da si ka demu z elementów, gdy ka dy z nich mo e by tylko sprawnie podrobion atrap .

Streszczenie

Niniejsza publikacja ma na celu spopularyzowanie wiedzy na temat wery ka-cji autentyczno ci banknotów. W artykule dokonano analizy efektywno ci ró nego rodzaju zabezpiecze stosowanych w banknotach euro oraz w polskich, angielskich i ameryka skich. Opisano zabezpieczenia znajduj ce si w papierze, wynikaj ce z zastosowania technik druku oraz farb specjalnych. Pozwalaj one na wery kacj autentyczno ci banknotów przez ich u ytkownika, czyli zwyk ego obywatela, co umo -liwi bezpieczne pos ugiwanie si nimi. W artykule zaprezentowano charakterystyczne cechy poszczególnych zabezpiecze oraz skonfrontowano zabezpieczenia w oryginal-nych banknotach z ich imitacjami zamieszczonymi na falsy katach.

Abstract

The objective of the article is to popularize knowledge relative to the veri cation of authenticity of banknotes. The article is devoted to the analysis of the effectiveness of various safeguards which are contained in the euro banknotes as well as in the Polish, UK and US banknotes. It describes security contained in paper arising from the use of printing techniques and specialty inks. The mentioned safeguards enable the veri ca-tion of authenticity of banknotes by their users, i.e. by ordinary citizens which will allow for safe handling of banknotes. The article presents the characteristics of the various security and confronts the security in original banknotes with their imitations placed on forgeries.

Fot. 27. Falsy kat banknotu euro w promieniowaniu UV.