Edward Sztafrowski

Wikariusze parafialni w prawiekodeksowymPrawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 34/1-2, 55-85

1991

j Brawo Kanoniczne ] 34 (1991) nr 1—2

KS. EDWARD SZTAFROWSKI

WIKARIUSZE PARAFIALNI W PRAWIE KODEKSOWYM

T r e ś ć : Wstęp. I. Wikariusze parafialni w pierwszym Kodeksie. 1. Wikariusz aktualny. 2. Wikariusz zarządca. 3. Wikariusz zastępca. 4. Wikariusz pomocnik. 5. Wikariusz współpracownik. II. Wikariusze pa­rafialni w Kodeksie Jana Pawła II. 1. Sobór Watykański II o w ikariu­szach. 2. Wikariusze w kolejnych schematach Kodeksu. 3. Pojęcie i po­dział wikariuszy parafialnych. 4. Ustanawianie wikariuszy. A. Przyczy­ny prawne mianowania. B. Przełożony uprawniony do mianowania. 5. Obowiązki wikariusza parafialnego. A. Obowiązki według prawa po­wszechnego. B. Obowiązki w świetle partykularnego prawa polskiego.6. Uprawnienia wikariuszy parafialnych. A. W świetle prawa powszech­nego. B. Uprawnienia wikariusza w polskim prawie partykularnym. 7. Proboszcz i wikariusze. Zakończenie.

W stęp

Zacznijmy od ustalenia, co rozumiemy przez „prawo kodeksowe” . Chodzi o przepisy, normy zawarte w Kodeksie praw a kanoniczne­go. Skoro zatem w dotychczasowym praw ie kościelnym były pro­mulgowane dwa kodeksy, stąd trzeba mieć na uwadze normy za­w arte w obydwu zbiorach (1917 r. i 1983 r.). Ponieważ pierwszy (jako całość) u tracił moc prawną, dlatego przedstawiając prawo obo­wiązujące należy uwzględniać Kodeks Jana Pawła II. Wiadomo jed­nak, że w wielu wypadkach przejął on wcześniejsze przepisy, które winny być interpretow ane w oparciu o tradycję kanoniczną (por. kan. 6, § 2). Co więcej, normy, których nie przejął nowy Kodeks nie utraciły tym samym mocy praw nej (jw., § 1).

Słowo „wikariusz” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „zas­tępcę” . Jest to term in ogólny, dlatego wymaga bliższego określe­nia przez dołączenie przymiotnika. W omawianym wypadku jest nim słowo „parafialny”, a więc związany z parafią. Zauważmy z ko­lei, że term in zastępca (wikariusz) ma w tym wypadku bezpośredni związek z proboszczem, którego zastępuje, wspomaga.

Jak jednak zobaczymy „zastępstwo”, o jakim mowa w odniesie­niu do wikariusza parafialnego może być ujmowane w węższym lub szerszym zakresie; owszem, czasem wykracza poza zwykłe zastępo­wanie proboszcza. W tym punkcie m am y do odnotowania poważnie zmiany między ujęciem wikariusza parafialnego w pierwszym i d ru ­gim Kodeksie praw a kanonicznego.

56 Kis. E. Sztafrowski [2]

Zrozumiałe jest, że w tym opracowaniu chodzi głównie o uka­zanie aktualnie obowiązujących przepisów kanonicznych dotyczą­cych wikariuszy parafialnych. Przedstawione jednak powyżej racje nakazują sięgnąć do przepisów zawartych w Kodeksie prawa k a­nonicznego z 1917 roku i dokonanie w wielu wypadkach analizy porównawczej. Tym bardziej należy uwzględnić postanowienia So­boru W atykańskiego II, jak również kolejne schematy nowego Ko­deksu.

I. W ikariusze parafia ln i w p ierw szym K odeksie

Kodeks praw a kanonicznego, promulgowany w 1917 roku, po­święcił wikariuszom parafialnym osobny rozdział, obejmujący ob­szerny m ateriał praw ny (kan. 471—478). Nie podał jednak definicji w ikariusza parafialnego. Uczynili to natom iast komentatorzy Ko­deksu. I tak L. Bender stwierdza, że wikariusze parafialni oznacza­ją w prawie kapłanów, którzy na mocy zadania (m uneris) ustano­wionego na stałe, w jakiś sposób zastępują proboszcza w wykony­waniu duszpasterstwa w parafii. Słowa „w jakiś sposób” oznaczają szereg różnych sposobów, które dokładniej precyzował poprzedni Kodeks ł . Uznawał on aż pięć rodzajów wikariuszy: aktualny, za­rządca, zastępca, pomocnik i współpracownik 2.

Jak wiadomo pierwszy Kodeks przyjmował podwójne pojęcie urzędu kościelnego: w sensie szerszym 'i w sensie ścisłym 3. To d ru ­gie odnoszono do tych wikariuszy, którzy posiadali pełnię władzy 'proboszczowskiej: wikariusz aktualny, zarządca, zastępca i pomocnik we wszystkim zastępujący proboszcza. Pozostali wikariusze piasto­wali urząd w sensie szerszym. Nie wszyscy jednak zgadzali się z tym stanowiskiem 4.

1. W ikariusz aktualnyPoprzedni Kodeks nazwał go wikariuszem, który wykonywał ak­

tualnie duszpasterstwo w wypadku, gdy parafia była pełnym p ra ­wem złączona z osobą moralną (por. kan. 471, § 1) 5. Stąd kanoniści powszechnie nazywali go „wikariuszem aktualnym ” ®. Niektórzy jednak używali określenia „wikariusz osoby m oralnej” 7.

1 L. B e n d e r , De parochis et vicariis paroecialibus. Commentarius in canones 451—478, Roma — Parigi — New York — Tournai (Belgio)1 τ ' ς ? 0 7

2 Por. kan. 471—478 KPK 1917 r.» Por. kan. 145 KPK 19171 r.4 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 207 n.5 W poprzednim Kodeksie obecne osoby prawne nazywano „moral­

nymi”.6 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 209 n.7 B ą c z k o w i c z , Prawo kanonicze, t. I, Opole 1957 r., s. 595. W ska­

zuje również na inne terminy stosowane przez kanonistów.

[3] Wikariusze parafialni 57

Zgodnie z postanowieniem kan. 471 § 1, należało ustanowić wi­kariusza aktualnego w wypadku, gdy parafia była złączona pełnym prawem z domem zakonnym lub kościołem kapitulnym , czy wresz­cie z inną osobą moralną. W takiej sytuacji mówiło się o probosz­czu habitulnym , którym była np. kapituła i o wikariuszu aktu­alnym.

Wikariusza przedstawiał biskupowi przełożony zakonu, kapituła lub inna osoba moralna. Gdy przedstawiony kandydat posia­dał przymioty określone w kan. 459, ordynariusz miejsca obowią­zany był udzielić mu instytucji (por. kan. 471 § 2).

Do wikariusza aktualnego należało całe duszpasterstwo, z wszyst­kimi prawam i i obowiązkami proboszczów (kan. 471 § 4). Jego w ła­dza była zwyczajna i prawdopodobnie własna; osoba m oralna nie mogła jej ograniczyć ani też czegokolwiek sobie zastrzec8. W w y­padku kościoła katedralnego lub kolegiackiego relację między wi­kariusze i kapitułą regulował kan. 415.

Wikariusz aktualny, który należał do zakonu był usuwalny, za­równo ze strony biskupa jak i przełożonego. Wszyscy inni cieszyli się stałością ze strony prezentującego, natom iast mogli być usunię- ni przez ordynariusza miejsca na skutek przyczyn w prawie okreś­lonych i z zachowaniem sposobu przepisanego przy usuwaniu pro­boszczów. O usunięciu należało powiadomić tych, którzy go przed­stawili (por. kan. 471 § 3.

Instytucja w ikariusza aktualnego miała związek ze sprawą łą­czenia parafii z osobą moralną. Ta praktyka była kiedyś rozpo­wszechniona. Już jednak Sobór w Konstancji, a następnie Sobór Trydencki poważnie ją ograniczył. Miało to na uwadze ochronę za­sadniczego celu parafii, którem u groziło w tym stanie rzeczy nie­bezpieczeństwo. Kodeks z 1917 roku wprowadził dalsze ogranicze­nie w tej m aterii: „Bez indultu Stolicy Apostolskiej parafia nie mo­że być w pełni łączona z osobą moralną, ta k mianowicie, aby sa­ma osoba m oralna była proboszczem” (kan. 452 § 1).

Kodeks jednak nie odrzucił samej możliwości łączenia, o którym wyżej. Kanoniści słusznie podkreślali, że jest to swego rodzaju fikcja prawna, będąca czymś niezrozumiałym 9. Dopiero prawo po­soborowe przystąpiło do likwidacji tej instytucji. Motu proprio Ecclesiae Sanctae zamieściło formalny zakaz łączenia na przyszłość parafii z kapitułą, polecając dokonać rozdziału w wypadku istnie­nia takiego złączenia i° Zarządzenie powyższe znalazło się w Ko­deksie Jana Paw ia II: „Nie należy więcej łączyć kapituły kano­ników z parafią. Jeśli są parafie złączone z kapitułą, biskup die­

8 В ą с z к o w i с z, dz. cyt., I, s. 596.8 S. B i s k u p s k i , Stanowisko proboszcza w świetle prawa kano­

nicznego, Płock 1966 r., s. 14.10 Motu proprio Ecclesiae sanctae, I, η. 21 § 2 (PPK, t. I, z. 1, η. 81).

58 Кз. E. Sztafrowski [4]

cezjalny powinien je odłączyć od kapituły” (kan. 510 § 1). Nowy Kodeks nie zna więc również instytucji wikariusza aktualnego.

2. W ikariusz zarządca

Sobór Trydencki nakazał biskupowi, by zaraz po otrzym aniu wiadomości o opróżnieniu parafii, zamianował dla niej odpowied­niego wikariusza, który by kierował parafią do czasu ustanowie­nia w niej proboszcza u . Zauważmy, że Sobór używa tu taj okreś­lenia „wikariusz”, a więc zastępca, chociaż chodzi o sytuację, w której parafia nie ma proboszcza, stąd trudno mówić o zastępstwie. Obowiązek nałożony przez Sobór przypomniała Konstytucja Apo­stolska Benedykta XIV Cum, illud, z dnia 14 grudnia 1742 roku.

Kodeks praw a kanonicznego z 1917 roku, przejm ując wcześniej­sze prawo, użył określenia vicarius oeconomus (por. kan. 472—473). W języku polskim stosowano najczęściej dwa term iny: „wikariusz zarządca” i administrator Ten drugi term in stworzył pewne praktyczne trudności w zakresie term inologii13. Kodeks przewidy­wał właściwie dwa rodzaje wikariuszy zarządców: kapłan tymcza­sowo zarządzający opróżnioną parafią na mocy praw a (por. kan. 472, n. 2)· i wikariusz zarządca, ustanowiony przez ordynariusza miejsca.

W Kodeksie Jana Pawła II nie ma wikariusza zarządcy, ale po­została sama instytucja, zmieniono natom iast nazwę. Dawny „wi­kariusz zarządca” jest tu nazwany „adm inistratorem parafii” . Jak widzieliśmy sam term in „adm inistrator” pojaw ił się już wcześ­niej w komentarzach kanonistów 14. Funkcja tymczasowego zarząd­cy pozostała bez zmian (por. kan. 541 § 1).

3. Wikariusz zastępca

Zgodnie z postanowieniem kan. 474 wikariusz zastępca oznaczał kapłana, k tóry zastępował proboszcza czasowo nieobecnego lub po­zbawionego parafii wyrokiem sądowym. W terminologii polskiej używano również nazwy „wikariusz substy tu t” lub po prostu „sub­sty tu t”, co miało bezpośredni związek z terminologią łacińską: „vi­carius substitu tus”. Obok wikariusza zastępcy znany był tzw. kapłan uzupełniający, zastępujący proboszcza, k tóry na skutek nieprzewi­dzianej przyczyny musiał opuścić parafię w okolicznościach nie po­

11 Sessio XXIV, can. 18 de ref.12 Por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy biskupa diecezjalnego

w pasterskim posługiwaniu, Warszawa 1977 r., s. 270 n.; B ą c z k o ­wi c z , dz. cyt., I, s. 597.

13 W praktyce kurialnej przez adm inistratora rozumiano często kapła­na mianowanego przez biskupa na podobieństwo proboszcza. Dawało to możność usunięcia go bez stosowania procesu administracyjnego.

14 Por. B ą c z k o w i c z , dz. cyt., I, s. 597.

И Wikaiiusae parafialni 59

zwalających odnieść się do ordynariusza, aby uzyskać zatwierdze­nie zastępcy.

Zarówno wikariusz zastępca jak i kapłan „uzupełniający” otrzy­mywali pełnię władzy proboszczowskiej w zakresie spraw dusz­pasterskich, z w yjątkiem obowiązku odpraw iania Mszy św za pa­rafian (por. kan. 473) 15. Nowy Kodeks nie zna term inu wikariusz zastępca, ale przewiduje samo zastępstwo przez wikariusza. A więc znowu tylko sprawa terminologii.

4. W ikariusz pomocnik

Terminem wikariusz pomocnik oznaczano kapłana, który był przydzielany do pomocy proboszczowi przeszkodzonemu na sposób trw ały w wykonywaniu obowiązków związanych z jego posługą. Stanowisko pomocnika na urzędzie duszpasterskim znane jest od dawna w Kościele. Najpierw pomocników otrzymywał biskup die­cezjalny. Jednym z pierwszych był św. Augustyn, zanim został biskupem Hippony 16. Za czasów Grzegorza IX (1227—1241) spoty­kam y w dokum entach prawnych wzmianki o pomocnikach rekto­rów kościołów (czyli proboszczów), którzy z powodu ważnej przy­czyny nie mogli sprawować w sposób właściwy swojego urzędu.

Sobór Trydencki, zajmując się w sposób szczególny sprawami parafii i proboszczów polecił biskupom, ażeby proboszczom z racji ignorancji lub niezdolności przydzielać pomocników lub w ikariu­szy 17. Konkregacja Soboru, udzielając odpowiedzi na liczne zapy­tania, dokonała w tej m aterii szeregu sprecyzowali, które zostały uwzględnione w Kodeksie z 1917 roku 18. Sam Kodeks poświęcił tej sprawie tylko jeden kanon, posiadający cztery paragrafy (kan. 475).

Prawodawca tak określał sytuację, której ordynariusz miejsca mógł zaradzić przez mianowanie wikariusza pomocnika: „Gdyby proboszcz z powodu starości, słabości umysłu, u tra ty wzroku lub innej trw ałej przyczyny nie mógł należycie spełniać swoich obo­wiązków, ordynariusz miejsca powinien mu wyznaczyć wikariusza pomocnika” (kan. 475 § 1 )19.

Ocena sytuacji należała do ordynariusza miejsca. Mianowany przez niego wikariusz pomocnik mógł mieć różny zakres upraw ­nień: albo we wszystkim zastępował proboszcza albo tylko częścio­wo, zgodnie z treścią pisma nominacyjnego. Nigdy jednak nie miał

15 Szerzej por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy..., dz. cyt., s.275 n.

16 Na temat wikariusza pomocnika por. M. C a l c a t e r r a , De vicario adiutore, Napoli 1955; L. B e n d e r , dz. c y t , s. 245 n.

17 Sessio XXI, can. 6 de ref.18 Por. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 245.19 Szerzej por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy..., dz. cyt., s.

280 nn; L. B e n d e r , dz. cyt., s. 245 nn.

60 Ks. E. Sztafroiwsiki

obowiązku odprawiania Mszy za wiernych (por. kan. 475 § 2). Gdy we wszystkim zastępował proboszcza zaliczano go do grupy wi­kariuszy parafialnych zrównanych z proboszczem 20.

Praktyka kościelna wyraźnie stwierdzała, że rozwiązanie sprawy przez zamianowanie wikariusza pomocnika nie jest szczęśliwe. Oko­liczności bowiem stw arzały wiele sytuacji konfliktowych. Jedynie 'w nielicznych wypadkach miało miejsce zgodne ułożenie współ­życia między proboszczem i jego pomocnikiem. Dlatego często or­dynariusz miejsca korzystał z dyspozycji zamieszczonej w § 4 kan. 475: „Gdyby dobra duchowego nie dało się zabezpieczyć przez w i­kariusza pomocnika, proboszcz powinien być usunięty, zgodnie z kan. 2147—2161”.

Zauważmy, że instytucja wikariusza pomocnika łączyła się m.in. z sytuacją prawną, w której nie przewidywano ogólnie przejścia na em eryturę, zwłaszcza po osiągnięciu określonego wieku. Zm ia­ny w tej dziedzinie zapoczątkował Sobór W atykański II. W dekrecie soborowym Christus Dominus zamieszczono takie wezwanie: „Usil­nie prosi się proboszczów, którzy na skutek daleko posuniętego wieku lub innej poważnej przyczyny nie mogą bez przeszkód na­leżycie i owocnie wypełniać obowiązków, by sami dobrowolnie lub na wezwanie biskupa zrzekli się swego stanowiska. Rezygnującym winien biskup zabezpieczyć odpowiednie utrzym anie” (n. 31, 4).

W normach wykonawczych do powyższego dekretu został do­kładniej określony wiek em erytalny (75 lat) 2 1. Po linii tego rodzaju rozwiązań poszedł Kodeks Jana Pawła II i dlatego nie spotykamy w nim instytucji „wikariusza pomocnika”. Wolno jednak powie­dzieć, że nowy Kodeks nie wykluczył całkowicie tej postaci wi­kariusza, ponieważ do ordynariusza miejsca należy określenie za­kresu władzy wikariusza parafialnego (por. kan. 548 § 1).

5. W ikariusz współpracownik

Wikariuszem współpracownikiem nazywano kapłana, świadczą­cego pomoc w duszpasterstwie proboszczowi, który zdaniem bis­kupa nie mógł temu obowiązkowi sam podołać.

Potrzeba wikariuszów współpracowników zrodziła się w sposób zupełnie naturalny, głównie przez wzrost liczby parafian. Ten w łaś­nie moment był pierwszym, który prawo kościelne uznało za przy­czynę kanoniczną ustanowienia wikariusza. Później zaczęto brać pod uwagę również rozległość parafii, k tóra stwarzała realną tru d ­ność w podejmowaniu duszpasterstwa przez jedną osobę. Nie od razu takiego kapłana nazywano wikariuszem współpracownikiem 22.

20 L. B e n d e r , dz. cyt., s. 249.21 Motu proprio Ecclesiae Sanctae, I, η. 2 § 2 (PPK, t. I, z. 1, η. 80).22 Szerzej por. E. S z t a f r o w s к i, dz. cyt., s. 286 nn.

Wikariusze parafialni 61

Ciekawą ewolucję przeszła sprawa samego sposobu ustanaw iania takiego współpracownika proboszcza. Sobór Trydencki polecił: „Bis­kupi, również jako delegaci Stolicy Apostolskiej powinni skłonić rządców (rektorów) lub innych zainteresowanych we wszystkich kościołach parafialnych lub chrzcielnych, w których ze względu na liczbę wiernych, jeden rządca (rektor) nie może podołać admini­strow aniu sakram entów świętych i sprawowaniu kultu, ażeby do­brali sobie tylu kapłanów do wypełnienia tego obowiązku, ilu po­trzeba dla udostępnienia wiernym sakram entów i dla sprawowania ku ltu Bożego” 23.

Jak z tego wynika sprawa ustanaw iania wikariusza należała do proboszcza. To prawo nie zostało odwołane aż do wydania Kodeksu w 1917 roku, co wynika z następujących konstytucji papieskich: „Aipostolici m inisterii’ Innocentego XIII {23.05.1723 r., § 13), „In supremo” Benedykta XIII (23.09.1724 r.) 24 oraz licznych odpowiedzi Kongregacji Soboru. Przysługiwały wszakże w tej m aterii pewne upraw nienia także biskupom:

a) biskup mógł określić liczbę współpracowników, których wy­magały potrzeby parafii i skłonić proboszcza do ustanowienia wi­kariuszy;

b) jeśli proboszcz w określonym czasie nie ustanowił potrzebnych wikariuszy, mógł ich zamianować sam biskup;

c) biskupowi przysługiwało prawo przeegzaminowania i zatw ier­dzenia lub odrzucenia kandydatów, których proboszcz zamierzał ustanowić wikariuszami. Nie mógł natom iast odrzucić kandydata odpowiedniego, którego prezentował proboszcz.

Należy jednak zaznaczyć, że obok tej linii określonej przez prawo, zaczęła się tworzyć w różnych krajach nieco inna praktyka. I tak np. we Francji, Hiszpanii, Australii, Niemczech, Belgii, Holandii, wspomniane praw o trydenckie zostało zastąpione praktyką, na podstawie której nie proboszczowie, ale ordynariusze miejsca mia­nowali wikariuszów i to naw et często nie zasięgając zdania pro­boszczów.

Kodeks praw a kanonicznego z 1917 roku, w kan. 476 § 3, po­szedł zasadniczo po linii ochrony praw biskupa, przewidując jed­nak wysłuchanie proboszcza, a więc stanął niejako pośrodku między prawem trydenckim a wspomnianą praktyką. Jeszaze dalej po linii ograniczenia wpływu proboszcza poszło prawo osobowe Kościoła Wschodniego które zarządza: „po wysłuchaniu proboszcza, o ile inaczej nie zadecyduje biskup” (kan. 517 § 4). W związku z tym godzi się dodać, że również w Kościele Łacińskim wytworzyła się powszechna chyba praktyka pomijania proboszcza przy mianowa­

23 Sess. XXI. cap. 4 de ref.24 Por. przypisy do kan. 476 KPK 1917 r.

62 Ks. E. Szitafrowski [8]

niu dla niego wikariusza współpracownika. Jak zobaczymy tę linię podtrzymał Kodeks Jana Pawła II.

Zaznaczmy już w tym miejscu, że wikariusze współpracownicy,0 których tu ta j mowa, stanowią jedyną grupę wikariuszy uwzględ­nionych bezpośrednio przez normy Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 roku. To oni są nazwani przez prawodawcę wikariuszami pa­rafialnymi. W ten sposób zmniejszył się znacznie zakres osób obej­mowanych tym terminem. Dostrzega się też różnicę ujęcia tej funk­cji w nowym Kodeksie, w stosunku do starego prawa, ale zosta­nie to podkreślone przy interpretacji obowiązujących obecnie prze­pisów.

II. Wikariusze parafialni w Kodeksie Jana Pawła II

Nowy Kodeks został nazwany przez Najwyższego Prawodawcę ostatnią księgą Soboru Watykańskiego, co ukazuje jego związek z Vaticanum II. Miał się stać wyrazem soborowej odnowy na od­cinku porządku prawnego w Kościele. Już poprzednio trzeba było raz czy drugi zaznaczyć postulaty w ysunięte przez Sobór i reali­zowane następnie w prawie posoborowym. Przechodząc teraz do ukazania norm odnowionego Kodeksu, należy znacznie szerzej sięg­nąć do uchwał soborowych i ich realizacji w prawie posoborowym, co znajdowało swój wyraz w kolejnych projektach reformowane­go Kodeksu.

1. Sobór W atykański II o toikariuszach.

Bezpośrednio na tem at wikariuszy parafialnych zabrał głos de­kre t soborowy o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele. „Wi­kariusze parafialni, jako współpracownicy proboszcza, wkładają co­dziennie w ybitną i czynną współpracę w posługę duszpasterską, pełniąc ją pod władzą proboszcza. Z tego względu między probosz­czem a jego wikariuszami winino mieć miejsce bratnie współżycie1 zawsze powinna kwitnąć wzajemna miłość oraz poważanie. Niech też wzajemnie wspierają się radą, pomocą i przykładem, roztacza­jąc opiekę nad parafią w zgodności dążeń i zespoleniu wysiłków” (n. 30, 3).

Powyższa wypowiedź Ojców Soboru nie ma charakteru bezpo­średnio wiążącej uchwały, zarządzenia, ale przecież zawiera zobo­wiązujące wytyczne dla tych, którzy takie norm y przygotowują, w tym wypadku dla Komisji, k tóra wkrótce miała przystąpić do formułowania projektu kanonów odnowionego Kodeksu. Będziemy mieli później możność zwrócić uwagę na to, w jakim stopniu sko­rzystano z tych wytycznych.

Tutaj jednak trzeba zwrócić ogólnie uwagę na to, że Sobór w peł­

[9] Wikariusze parafialni 63

niejszym i nieco innym niż poprzedni Kodeks świetle ukazał po­zycję wikariuszy parafialnych, a więc współpracowników probosz­cza. Można mówić o wyraźnym dowartościowaniu tej posługi. Wi­kariusze zostali tu ta j ukazani jako ci, którzy mogą i powinni w sposób odpowiedzialny włączać się w życie parafialne i dawać włas­ny dojrzały wkład. S tąd też mowa o bratnim współżyciu, a nie tylko o ojcowskim kierowaniu przez proboszcza, co wyraźnie czy­nił poprzedni Kodeks (por. kan. 476 § 7).

Trzeba jednak dla uzyskania pełniejszego obrazu również i na to zwrócić uwagę, że Sobór wyraźnie podniósł wymagania w od­niesieniu do tych, którzy podejmują zadania wikariuszy parafial­nych. Już w dekrecie Christus Dominus (η. 16, 4) zlecono biskupowi w sposób szczególny troskę o pełne przygotowanie kapłanów „do wiernego i owocnego wykonywania swych posług”. Ten sam te­m at podjął dekret soborowy o życiu i posłudze kapłanów (n. 19), jeszcze mocniej akcentując obowiązek biskupa w tej materii.

Wprowadzając w życie postanowienia Soboru Watykańskiego II, zarządzenia posoborowe przewidziały tzw. Rok duszpasterski po zakończeniu Sem inarium Duchownego. Pierwszą wzmiankę na ten tem at zawiera motu proprio Ecclesiae Sanctae 25, natom iast dokład­niejsze wskazania znajdujemy w Piśmie Okólnym Kongregacji Spraw Duchowieństwa (04.11.1969 r.) na tem at stałej formacji du­chowieństwa zwłaszcza młodszego 26 Celem wspomnianego roku duszpasterskiego jest ułatw ienie przejścia z życia seminaryjnego do wypełniania posługi duszpasterskiej, stopniowe angażowanie się w działalność duszpasterską i osiągnięcie większej dojrzałości ludz­kiej i kapłańskiej neoprezbiterów 27.

Rok duszpasterski może być zorganizowany w specjalnie do tego przeznaczonym instytucie lub domu, ew entualnie w parafiach. Za­jęcia należy rozłożyć w ten sposób, ażeby przewidzieć zarówno kształcenie teoretyczne jak i praktykę duszpasterską. Trzeba pilnie dobrać proboszczów i parafie, do których posyła się diakonów lub neoprezbiterów, celem wprowadzenia ich w duszpasterstwo. Gdy chodzi o neoprezbiterów, to w inny być jasno określone w arunki dotyczące podejmowanej pracy. Ponieważ młodszy kapłan nie może być uznany za współpracownika i nie ma jeszoze pełnego doświad­czenia, dlatego winien być posłany do takich kapłanów, którzy są naprawdę gotowi poświęcić czas i wysiłek dla formowania młod­szego towarzysza 28.

W ciągu roku duszpasterskiego należy stworzyć neoprezbiterom poprzez spotkania z kolegami wystarczającą okazję do poznania

25 Motu proprio Ecclesiae Sanctae, I. η. 7 (PPK, t. I, z. 1, η. 67).28 AAS 62 (1970) 123—134 (PPK, t. III, z. 1, nn. 5006—5058).27 Okólnik zamieszcza obszerny punkt (nn. 16—17) zatytułowany Rok

duszpasterski (jw., nn. 5031—5042).28 Okólnik, n. 17b (jw., n. 5039).

64 Ks. E. Sztafrowski Cio]

wzajemnych doświadczeń, uzupełnienia ich, i, w razie potrzeby, korygowania. W roku duszpasterskim należy w sposób szczególny zwrócić uwagę na rozmowy kapłanów z biskupem, z wikariuszem generalnym itd.29

Dopiero po ukończeniu roku duszpasterskiego neoprezbiterzy w in­ni otrzymać w jakiejś parafii nominację do wykonywania okreś­lonej posługi 30.

2. Wikariusze w kolejnych schematach Kodeksu

Komisja Odnowy Kodeksu Praw a Kanonicznego została powo­łana przez Jana XXIII wkrótce po rozpoczęciu prac soborowych (28.03.1963 r.), ale podjęła w pełni swoją działalność dopiero po ich zakończeniu31. Zwrócimy tu taj uwagę na trzy kolejne schematy, które były przesłane do organów konsultacyjnych.

W 1977 roku został przesłany schemat księgi II Kodeksu, zaty­tułowany „O Ludzie Bożym” 32. Interesujący nas m ateriał był za­mieszczony w części drugiej, zatytułowanej „O osobach w szczegól­ności” — De personis in specie. Obejmowała ona cztery sekcje:I. O świętych szafarzach czyli duchownych (De ministris sacris seu de clericis), II. O hierarchicznym ustroju Kościoła (De Ecclesiae constitutione hierarchica), III. Instytuty życia konsekrowanego przez profesję rad ewangelicznych (De institutis vitae consecratae per professionem consiliorum evangelicorum) i IV. W ierni świeccy (De christifidelïbus laicis).

Sekcja druga była podzielona na dwa ty tuły: I. Najwyższa w ła­dza Kościoła powszechnego i jej wykonywanie (De suprema Eccle­siae universae auctoritate eiusque exercitio) i II. Kościoły partyku­larne i ich zespoły (De Ecclesiis particularibus deque earundem co­etibus). Tytuł drugi obejmował tylko dwa rozdziały: I. Prowincje kościelne i regiony kościelne (De provinciis ecclesiasticis et de re­gionibus ecclesiasticis) oraz II. Kościoły partykularne i ustanowio­na w nich władza (De Ecclesiis particularibus et de auctoritate in iisdem constituta).

Rozdział II zawiera olbrzymi m ateriał prawny, zamieszczony w dwunastu artykułach. Osobny artykuł (X) zawierał kanony o wikariuszach parafialnych (De vicariis paroecialibus) 33. W Uwa­gach W stępnych (Praenotanda), poprzedzających schemat, w odnie­

29 Tamże, n. I7c (iw., n. 5040).39 Tamże, n. 17e (jw., n. 5042).81 Por. E. S z t a f r o w s k i , Podręcznik prawa kanonicznego, t. I,

Warszawa 1985, s. 104 n.; W. G ó r a l s k i , Kodyfikacja prawa w Koś­ciele łacińskim po Soborze W atykańskim 11, Płock 1983, s. 39 nn.

82 Schema canonum Libri II — De Populo Dei, Typis Polyglottis Va­ticanis 1977 (PPK, t. X, z. 2, nn. 19175—20115).

83 Кап. 377—384 (jw., пп. 20056—20070).

[И] W ikariusze parafialni 65

sieniu do atykułu X wyjaśniono: Nie czyni się więcej rozróżnienia pomiędzy wikariuszem współpracownikiem, wikariuszem zastępcą i wikariuszem zarządcą. Zamieszcza się zwyczajnie norm y o wi­kariuszach parafialnych. Natomiast w wypadku nieobecności lub przeszkodzenia proboszcza jego miejsce zajmuje, ze wszystkimi w ła­dzami i upraw nieniam i w sprawach dotyczących duszpasterstwa, wikariusz parafialny, przydzielony do tej parafii, a jeśli jest ich kilku, najstarszy nominacją. W tym ' artykule zamieszcza się o w i­kariuszu parafialnym norm y dotyczące jego ustanowienia, obowiąz­ków i usunięcia z u rzęd u 34.

Wspomniany wyżej art. X poświęcił wikariuszom parafialnym osiem kanonów (kan. 377—384), a więc tyle samo co obecny Ko­deks. Nie oznacza to jednak, że ich treść jest identyczna. Będziemy mieli możność zwrócić na to uwagę przy in terpretacji obowiązują­cych przepisów. Tutaj natomiast zauważmy, że zgodnie z uwagami poczynionymi przez autorów schematu, trzy spośród tych kanonów (378, 381 i 383) zostały uznane za nowe, pozostałe zaś powtarzają (choć czasem z pewnymi modyfikacjami) norm y poprzedniego Ko­deksu.

Pierwszy schemat całego Kodeksu (1980 r . ) 35 zawiera również osiem kanonów dotyczących wikariuszy parafialnych (kan. 484— 491). Nie zostały one jednak wyodrębnione w osobnym artykule, lecz zamieszczono je na końcu rozdziału mówiącego o parafiach, proboszczach i w ikariuszach parafialnych36. Ich treść jest więcej zbliżona do treści kanonów obecnego Kodeksu niż do treści zaw ar­tej w poprzednim schemacie 37.

Ostatni schemat Kodeksu (1982 r.) 38 przejął właściwie bez zmian z poprzedniego schematu treść prawną dotyczącą wikariuszy pa­rafialnych (kan. 545—552). W tej formie omawiany m ateriał praw ­ny znalazł się w Kodeksie Jana Pawła II (kan. 545—552). Jak łatwo zauważyć nie ma różnicy naw et w oznaczeniu cyfry kanonów.

84 por. tamże, s. 21.55 Schema Codicis Iuris Canonici iuxta animadversiones S. R. E. Car­

dinalium, Episcoporum Conferentiarum, Dicasteriorium Curiae Roma­nae, Universitatum Facultatumque ecclesiasticarum necnon Superiorum Institutorum vitae consecratae recognitum, Libreria Editrice Vaticana 1980.

20 Caput IX: De paroeciis, de Parochis et de Vicariis paroecial.bus.37 Dotyczy to zwłaszcza dwóch pierwszych kanonów, mówiących o

ustanawianiu wikariuszy. Pominięto wiele szczegółów z poprzedniego schematu.

38 Schema novissimum iuxta placita Patrum Commissionis emen­datum atque Summo Pontifici praesentatum, Typis Polyglottis Vatica­nis 1982.

5 — P raw o K anon iczne

66 Ks. E. Sztafroiwski [12]

Chociaż w nowym Kodeksie nie zamieszczono formalnej definicji wikariusza parafialnego, to jednak w poszczególnych kanonach spo­tykam y jakby jej elementy. Będzie na pewno rzeczą pożyteczną utworzyć z nich całość zawierającą określenie, o które nam chodzi.

Wikariusz parafialny to współpracownik proboszcza i uczestnik jego troski, który przez wspólną z proboszczem radę oraz gorli­wość, ale pod jego władzą, podejmuje dzieło pasterskiej posługi (por. kan. 545 § 1). Z reguły wspiera proboszcza w wykonywaniu całej posługi parafialnej, a także zastępuje go w wypadkach prze­widzianych prawem (por. kan. 548 § 2 i kan. 549).

Powyższa definicja wyraźnie bazuje na przytoczonej poprzednio wypowiedzi soborowej, zawartej w dekrecie Christus Dominus (η. 30, 3). Jak już zaznaczono różni się oma w swojej treści od posta­nowień poprzedniego Kodeksu. Dotyczy to nie tyle terminów, ile nowego ich ujęcia. Przecież Kodeks z 1917 roku również używa określenia „wikariusz współpracownik”, ale jakby w innych w y­miarach widzi tę współpracę. Zbyt mocno akcentuje, że wikariusz jest po ojcowsku instruow any i kierow any przez proboszcza w po­dejmowaniu duszpasterstwa (por. kan. 476 § 7) 39.

Można powiedzieć, że ujęcie funkcji wikariusza współpracowni­ka w Kodeksie z 1917 roku zbytnio akcentowało rolę proboszcza i jego wkład w posługę duszpasterską parafii. Tymczasem Sobór podkreślił prawdziwy i liczący się współudział wikariusza w tej dziedzinie. Oznacza to niemały jego osobisty wkład w organizację życia parafialnego. Wikariusz pozostaje pod „władzą proboszcza” i jest od niego zależny, ale jednocześnie proboszcz musi uświado­mić sobie i wykorzystać ten potencjał „duszpasterski” jaki repre­zentuje jego współpracownik.

Jak już zaznaczono Kodeks Jana Pawła II zniósł wprowadzone przez poprzedni Kodeks różne rodzaje wikariuszów parafialnych. Przyjęto w formie zasady, że obecni wikariusze parafialni to dawni wikariusze współpracownicy. Trzeba jednak zauważyć, że dotyczy, to głównie stosowanej przez prawodawcę terminologii, nie zaś treś­ci funkcji wykonywanej w niektórych wypadkach przez wikariusza. Stąd również i teraz można mówić o różnych funkcjach w ikariu- szowskich, co wolno odnieść także do osoby, która ją wykonuje. Tak np. skoro prawodawca stwierdza, że jest obowiązkiem w i­kariusza „zastępować proboszcza” (kan. 548 § 2), to wolno go na­zwać w takiej sytuacji „wikariuszem zastępcą” (por. kan. 549).

Nowy Kodeks przewiduje dla wikariusza również funkcję tym ­czasowego adm inistratora parafii w wypadku jej opróżnienia lub przeszkodzenia proboszcza (por. kan. 549). Ponieważ zgodnie z kan.

3. Pojęcie i podział wikariuszy parafialnych

33 To niepełne ujęcie posługi wikariusza dostrzegali już komenta­torzy poprzedniego Kodeksu: por. m.in. L. B e n d e r , dz. cyt., s. 272.

[13] Wikariusze parafialni 67

548 § 1, pismo biskupa diecezjalnego określa zakres władzy w i­kariusza parafialnego, dlatego możliwa jest sytuacja, w której otrzy­ma on szersze uprawnienia, gdy będzie skierow any do proboszcza, który nie jest w stanie wypełniać sprawnie wszystkich swoich obo­wiązków. W takim wypadku wikariusz będzie wypełniał dawną funkcję „pomocnika”. Co więcej, biskup diecezjalny może miano­wać tego rodzaju wikariusza z prawem następstwa, ponieważ p ra­wodawca nie powtórzył obecnie zastrzeżenia poprzedniego Kodeksu (por. kan. 1433) ίο.

Mając na uwadze treść kan. 545 § 2, trzeba powiedzieć, że w i­kariusz parafialny może być ustanowiony, ażeby świadczył pomoc:

1° w wypełnianiu całej posługi parafialnej w odniesieniu:a) do całej parafii,b) do określonej jej części łubc) do określonego zespołu wiernych danej parafii — albo

2° w wypełnianiu oznaczonej posługi równocześnie w kilku pa­rafiach.

Poprzedni Kodeks przewidywał w tym względzie tylko dwie moż­liwości: 1° wikariusz zostaje mianowany dla całej parafii albo 2° dla określonej jej części (por. kan. 476 § 2). Jak zatem widzimy obecne praw o stwar,z.a więcej możliwości, przy czym nowością jest możność mianowania wikariusza dla określonej grupy wiernych, np. narodowościowej, czy obrządkowej « . W ydaje się również, że biskup może zamianować dla świadczenia pomocy w wypełnianiu całej posługi w więcej niż jednej parafii (gdy np. są niezbyt wiel­kie).

Kodeks przewiduje zatem kilka możliwości, na skutek czego moż - na mówić o różnych rodzajach wikariuszy parafialnych. Cytowany wyżej kan. 545 § 2 nie zaznacza kto ma dokonać bliższych określeń w poszczególnych wypadkach, a więc gdy chodzi o oznaczenie częś­ci terytorium , dla której zostaje ustanowiony wikariusz, czy grupy osób, bądź wreszcie rodzaju posługi. Na pewno wolno to uczynić ordynariuszowi miejsca w nominacji, ale trudno wykluczyć pro­boszcza 42.

Schemat Księgi II „O Ludzie Bożym” z 1977 roku (kan. 377 § 2) stwierdzał, że w wypadku nominacji dla kilku parafii chodzi o oznaczone parafie (determinatis paroeciis). Powtórzył to schemat Kodeksu z 1980 roku (kan. 484 § 2), ale pominął schemat Kodeksu z 1982 roku (kan. 545 § 2), i w tej formie dyspozycja została za­mieszczona w Kodeksie Jana Pawła II (kan. 545 § 2). W ydaje się jednak, że w takim wypadku powinno być określane dokładnie

40 Por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy... dz. cyt., s. 286.41 Można powiedzieć, że w takim wypadku pojawia się rodzaj w ikariu­

sza personalnego.42 Zgodnie bowiem z kan. 548 § 1, obowiązki wikariusza szczegółowiej

determinuje polecenie proboszcza.

68 Ks. E. Szbafrowski [14]

w nominacji dla jakich parafii wikariusz zastaje ustanowiony. Ta­kiego oznaczenia nie może dokonać proboszcz, ponieważ łączy się to bezpośrednio z aktem nominacji, do której jest uprawniony bis­kup diecezjalny (por. kan. 547).

4. Ustanawianie w ikariuszy

Na ten tem at była już częściowo mowa w poprzednim punkcie, co miało bezpośredni związek z różną formą wikariuszowskiej po­sługi, a tym samym z różnymi rodzajami wikariusza parafialnego. Tutaj zostaną uwzględnione przede-wszystkim dwie sprawy, a mia­nowicie przyczyny prawne mianowania wikariusza oraz przełożony uprawniony do zamianowania.

A. P r z y c z y n y p r a w n e m i a n o w a n i a

Poczynając zwłaszcza od Soboru Trydenckiego prawodawca koś­cielny wyraża wielką troskę o prawidłowe wypełnianie pasterskiej posługi w parafii. Jest za nią odpowiedzialny pasterz wspólnoty parafialnej, ale nie zawsze może być on pełnoprawnym sędzią do oceny, na tem at właściwego wykonywania duszpasterstwa. Takie uprawnienie posiada pasterz diecezji. Stąd najwyższy prawodaw­ca przyznaje mu określone uprawnienia.

Przypom nijmy kolejne sformułowania praw ne w tej materii. So­bór Trydencki wskazał na liczbę wiernych, która nie pozwala sa­memu tylko proboszczowi zapewnić w iernym udzielania sakram en­tów i sprawowania kultu. Kodeks z 1917 roku, powtarzając powyż­szą rację, dodał: „bądź na skutek innych przyczyn, nie może zda­niem ordynariusza właściwie sprawować duszpasterstwa parafial­nego” (kan. 476 § 1). Zauważmy, że prawodawca imiennie wskazał ordynariusza jako uprawnionego do oceny sytuacji.

Pożyteczne będzie przytoczyć komentarz kanonistów do powyż­szej dyspozycji kodeksowej. Najbardziej charakterystyczny za­mieszcza Ludwik Bender, w swojej monografii opublikowanej tuż przez Soborem W atykańskim I I 43. Stwierdza on, że prawidłowe prowadzenie duszpasterstwa w parafii dwutysięcznej może być uznane za zbyt trudne i dlatego stanowi podstawę do zamianowa­nia wikariusza. Uważa następnie, że podobnie dla parafii cztero- tysięcznej należałoby zamianować dwóch wikariuszy. Z zachowa­niem powyższego kryterium dochodzi do parafii ośmiotysięcznej. Gdy natomiast parafia liczy około dziesięciu tysięcy, powstaje sy­tuacja, w której zgodnie z kan. 476 § 8, należy dokonać podziału parafii. Przez „inne przyczyny” rozumie przede wszystkim roz­ległe terytorium parafii 44.

43 Swoje dzieło opublikował w 1959 r.44 Dz. cyt,, s. 262.

[15] W ikariusze parafialni 69

Kodeks Jana Pawła II zawiera nieco inne sformułowania słowne: „Ilekroć wydaje się to konieczne lub pożyteczne do właściwego wy­pełniania pasterskiej posługi w parafii...”. Dwie zatem wskazano tu ta j przyczyny: konieczność lub pożytek pasterskiej posługi. Cho­ciaż tego wprost nie powiedziano, ocena tej sytuacji należy do bis­kupa diecezji. Na pewno to, co dawniej wskazywali kanoniści wol­no mieć obecnie na uwadze, a ponadto biskup może mieć także na względzie duszpasterstwo „ubogacone” licznymi wskazaniami So­boru W atykańskiego II.

Chociaż pasterz diecezji jest sędzią gdy idzie o ocenę przyczyn, postulujących lub zalecających ustanowienie wikariusza, jednak w wielu wypadkach będzie musiał brać pod uwagę nie tylko re­alne potrzeby parafii, lecz także możliwości. personalne diecezji. I dlatego w wyjątkowych wypadkach, jeżeli b rakuje kapłanów, bę­dzie musiał zaradzić potrzebom duszpasterskim poprzez diakonów stałych, co wyraźnie przewiduje motu proprio Sacrum diaconatus ordinem 4S.

Również i liczba wikariuszy pozostawiona jest uznaniu ordy­nariusza, k tóry i w tym wypadku musi wziąć pod uwagę zarówno dobro dusz jak i stan personalny własnej diecezji.

B. P r z e ł o ż o n y u p r a w n i o n y d o m i a n o w a n i a

Obowiązującą w tej m aterii dyspozycję zawiera kan. 547: „Wi­kariusza parafialnego mianuje swobodnie biskup diecezjalny, po wysłuchaniu, jeśli to uzna za pożyteczne, proboszcza lub probosz­czów parafii, dla których się go ustanawia, jak również dziekana, nie naruszając przepisu kan. 682 § 1”.

Trzeba zacząć od wskazania, że powyższa dyspozycja przeszła pewmą ewolucję w kolejnych schematach. Projekt z 1977 roku za­wierał następującą propozycję: „Kapłana włączonego do kleru die­cezjalnego ordynariusz miejsca mianuje w sposób swobodny w i­kariuszem parafialnym , po wysłuchaniu zdania proboszcza lub pro­boszczów, dla których jest mianowany oraz — jeśli to uzna za sto­sowne — także dziekana” (Kan. 379 § 1). „Gdy idzie o ustanowie­nie wikariuszem członka instytutu życia konsekrowanego albo sto­warzyszania, to przełożony instytutu lub stowarzyszenia, kompe­ten tny według przepisów własnego prawa, przedstawia kandydata ordynariuszowi miejsca, który go instytuuje, z zachowaniem prze­pisu § 1” 46. Już jednak w następnym schemacie (1980 r.) powyższa propozycja została mocno zmodyfikowana (kan. 486). Różni się od zamieszczonej w obecnym Kodeksie tylko tym, że zamiast „biskup diecezjalny” jest wymieniony „ordynariusz miejsca”. Tę ostatnią zmianę wyprowadził ostatni schemat (1982 r.), w kan. 547.

45 Motu proprio, V, n. 22, 8 (PPK. t. I, z. 1, n. 496).46 Kan. 379 § 2 (PPK, t. X, z. 1, n. 20061).

70 Ks. E. Sztafrow ski [16]

Tak więc przełożonym uprawnionym do zamianowania w ikariu­sza parafialnego jest „biskup diecezjalny”. Tym samym zostaje wy­kluczony w ikariusz generalny i wikariusz biskupi. Do podjęcia tego aktu byłoby konieczne specjalne zlecenie (por. kan. 134 § 3). Na­tomiast na równi z biskupem diecezjalnym są upraw nieni wszyscy z nim zrównani w myśl przepisu kan. 381 § 2, a więc: prałat i opat terytorialny, w ikariusz i prefekt apostolski oraz adm inistrator apo­stolski ustanowiony na stałe (por. kan. 134 § 3 i kan. 368).

Chociaż adm inistrator diecezji nie jest zrównany z biskupem die­cezjalnym, jednak może mianować wikariuszów parafialnych. Wy­nika to z postanowienia kan. 427 § 1, k tóry stwierdza, że adm ini­s tra to r diecezji posiada taką samą władzę jak biskup diecezjalny, z w yjątkiem tych spraw, które na mocy samego praw a są wyjęte. Otóż Kodeks tej spraw y nie w yjm uje spod władzy adm inistratora. Natomiast takiego uprawnienia nie posiada ten, kto k ienije die­cezją tymczasowo, przed wyznaczeniem adm inistratora. Przysłu­guje mu bowiem władza przyznana przez prawo wikariuszowi ge­neralnem u (por. kan. 426).

Kom petentny przełożony może „swobodnie” mianować w ikariu­sza parafialnego. W pełni dotyczy to sytuacji, w której m ianuje kapłana diecezjalnego. W w ypadku 'bow iem zakonnika trzeba za­chować przepis kan. 682 § 1: „Gdy idzie o nadanie zakonnikowi jakiegoś urzędu kościelnego w diecezji, otrzym uje on nominację od biskupa diecezjalnego, po przedstawieniu kandydata przez kom­petentnego przełożonego lub przynajm niej za jego zgodą”.

Biskup nie musi, ale powinien „jeśli to uzna za pożyteczne”, wy­słuchać zdania zainteresowanego proboszcza lub proboszczów oraz dziekana. Przypom nijmy i w tym miejscu, że poprzedni Kodeks nakładał na ordynariusza obowiązek wysłuchania proboszcza przed zamianowaniem dla niego wikariusza (por. kan. 476 § 3). Obecnie można mówić o „samobowiązku”, czyli biskup może się czuć zo­bowiązany wtedy, gdy według jego oceny będzie to pożyteczne. W praktyce sprowadza się to do tego, że wysłuchanie proboszcza lub dziekana zależy od biskupa.

Aby ktoś mógł być ważnie mianowany wikariuszem winien po­siadać święcenia prezbiteratu (kan. 546). Jest to obecnie jedyny wymóg określony w prawie powszechnym. Pierwszy schemat księ­gi II O Ludzie Bożym obok powyższego wymogu, zamieszczonego w § 1 kan. 378, określał ponadto następujące warunki: „W ikariu­szem winien być ustanowiony kapłan, który odznacza się zdrową nauką i dobrymi obyczajami oraz posiada te wszystkie przymioty, które są wymagane do tego, by mógł właściwie uczestniczyć w trosce pasterskiej o zainteresowanych wiernych” (§ 2 )47. Już schemat z 1980 r. pominął dyspozycję zaw artą w § 2 (por. kan. 485).

47 PPK, t. X, z. 1, n. 20059.

W ikariusze parafialni 71

Łatwo zauważyć, że powyższe wymogi wysuwane pod adresem kandydata na wikariusza były wzorowane na wymaganiach sta­wianych kandydatow i na proboszcza. W ystarczy je porównać z treścią obecnego kan. 521 §§ 1—2 48. Pominięcie przez praw o­dawcę w nowym Kodeksie wcześniejszych propozycji nie oznacza wcale, że tych wymogów nie należy brać pod uwagę.

5. Obowiązki wikariusza parafialnego

Zgodnie z postanowieniem kan. 548 § 1, obowiązki wikariuszy parafialnych określają:

1° przepisy praw a powszechnego,2° sta tu ty diecezjalne,3° pismo nominacyjne,4° szczegółowiej zaś zlecenie proboszcza.Mając na uwadze przytoczone wyżej źródła, pozwalające ustalić

obowiązki w ikariusza parafialnego, można powiedzieć, że dadzą się one sprowadzić przede wszystkim do dwóch: prawo powszech­ne i prawo partykularne (diecezjalne). Do tego drugiego wolno zaliczyć pismo nominacyjne, natomiast ostatnie źródło musi się zmieścić w ramach wcześniej wyliczonych źródeł i w jakimś sen­sie stanowi praktyczną interpretację prawa.

A. O b o w i ą z k i w e d ł u g p r a w a p o w s z e c h n e g o

W skazując na przepisy praw a powszechnego, prawodawca pod­kreśla, że chodzi głównie o „kanony tego rozdziału” (kan. 548 § 1), tj. Księgi II Kodeksu, rozdziału VI: o parafiach, proboszczach i w i­kariuszach parafialnych; oczywiście na pierwszym miejscu kan. 545—552 wspomnianego rozdziału40. Jak jednak zobaczymy, uw ­zględniając treść tychże kanonów, trzeba będzie sięgnąć także do przeoisów zawartych w innych księgach Kodeksu, zwłaszcza w III î IV*

Podstawowym źródłem prawa powszechnego jest postanowienie kan. 548 § 2: „Jeżeli co innego wyraźnie w piśmie biskupa die­cezjalnego nie zastrzeżono, w ikariusz parafialny z racji urzędu zo­bowiązany jest wspomagać proboszcza w całej posłudze parafial­nej, z wyjątkiem odprawiania Mszy świętej za lud, a także zgod­nie z prawem zastępować proboszcza, jeśli sprawa tego wymaga”.

Szczególnie ważne jest w powyższej dyspozycji stwierdzenie, że wikariusz jest zobowiązany „wspomagać proboszcza w całej po­słudze parafialnej”. Chodzi w tym wypadku o zakres wykonywa­

48 Kan. 521 § 2: (Proboszcz) winien odznaczać się zdrową nauką i do­brymi obyczajami, gorliwością pasterską oraz innymi cnotami...

49 W tej sprawie por. F. C o c c o p a l m e r i o , De Vicariis paroecia- l:bus, Pariodica 78 (1989) 318 nn.

72 Ks. E. Sztafrow ski [18]

nych czynności: wikariusz ma obowiązek wspomagać proboszcza we wszystkich czynnościach duszpasterskich. Obejmują one przede wszystkim trzy zadania: nauczanie, uświęcanie i kierowanie czyli pasterzowanie. Od razu trzeba powiedzieć, że idzie zwłaszcza o na­uczanie i uświęcanie. Te obowiązki proboszczowskie określają w tym rozdziale kan. 528—530.

Nie stanowią pod tym względem w yjątku tzw. czynności specjal­nie powierzone proboszczowi, które wylicza kan. 530. Posiadają one różny charakter. Niektóre jak np. asystowanie przy zawieraniu małżeństwa są bezpośrednio złączone z posługą proboszcza i mogą być przez innych (nawet przez wikariusza) wykonywane na mocy delegacji, większość zaś to czynności wykonywane z reguły przez wikariuszy proboszcza. Stanowią one jednak równocześnie czyn­ności rzeczywiście „specjalnie powierzone proboszczowi”, stanowią jego upraw nienia i obowiązki. Można powdedzieć, że proboszcz jest odpowiedzialny za ich wykonanie i z reguły na ich sprawowanie potrzebna jest jego zgoda. Nie dotyczy to jednak wikariuszy, po­nieważ oni są po to ustanawiani, by uczestniczyć w pasterskiej trosce proboszcza. Działają jednak pod jego kierownictwem 50.

Można jednak mówić o czynnościach wyraźnie wyjętych gdy chodzi o wspomaganie proboszcza przez wikariusza. Ogólnie trze­ba powiedzieć, że wikariusz nie może podejmować decyzji doty­czących bezpośrednio zarządzania parafią. Dotyczy to np. inwestycji parafialnych, zarządzania zbiórek pieniężnych itp.51 Może jednak i tych sprawach wikariusz otrzymać specjalne upoważnienie.

Prawidłowe wypełnienie obowiązków, zwdązanych z urzędem wikariusza parafialnego, wymaga jego obecności. Dlatego kan. 550 § 1 zarządza: „W ikariusz, parafialny jest obowiązany rezydować w parafii, a gdy został ustanowiony dla kilku parafii równocześnie, w jednej z nich. Jednakże na skutek słusznej przyczyny ordynariusz miejsca może zezwolić, by zamieszkał gdzie indziej, zwłaszcza w domu wspólnym dla wielu kapłanów, o ile nie ucierpi na tym "wykonywanie pasterskich zadań”.

Zestawiając powyższą ■ dyspozycję z podobną, określającą obo­wiązek rezydencji spoczywający na proboszczu, dostrzegamy pewną różnicę. Mianowicie w wrypadku proboszcza jest powiedziane, że „ma obowiązek zamieszkiwać (rezydować) w domu parafialnym w pobliżu kościoła” (kan. 533 § 1). Nie powtórzono tego w odnie­sieniu do w ikariusza parafialnego, domagając się jedynie, by „re­zydował w parafii. Ta różnica była dostrzeżona w trakcie form u­łowania tej dyspozycji. Podczas dyskusji proponowano „uzgodnie­

50 Por. E. S z t a f r o w s k i , Podręcznik... dz. cyt.. II, s. 208; T. P a w-1 u k, Prawo Kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. II, Olsztyn 1986 r.. s. 271).- 51 F. C o c c o p a l m e r i o , art. cyt., Periodica s. 328.

[19] Wikariusze parafialni 73

nie” tych sformułowań i zobowiązanie wikariusza do zamieszkiwa­nia w „domu parafialnym ”. Jednak poprawki nie przyjęto, poda­jąc wyjaśnienie, że nie zawsze może to być wykonane 52.

Wydaje się jednak, że sprawa ta może i powinna być dokładniej uregulowana prawem partykularnym . Przypomnijmy, że poprzedni Kodeks, mówiąc o obowiązku rezydencji, odsyłał do statutów die­cezjalnych, chwalebnych zwyczajów i zarządzeń biskupa (por. kan. 476 § 5). Stąd do tej sprawy jeszcze powrócimy uwzględniając nor­my prawa partykularnego.

Dyspozycje zamieszczone w Kodeksie Jana Pawła II określają również inne ogólne obowiązki wikariuszy parafialnych. Mają one jednak bardziej bezpośredni związek z relacjam i proboszcz — wi­kariusze, co będzie treścią osobnego punktu tego opracowania i dla­tego tam zostaną uwzględnione wspomniane normy prawa pow­szechnego. Tutaj natom iast winny być uwzględnione obowiązki wi­kariusza „w szczególnych okolicznościach”. Należy wskazać na na­stępujące okoliczności: nieobecność proboszcza oraz opróżnienie pa­rafii i niemożność sprawowania przez proboszcza parafialnej po­sługi. Drugą i trzecią okoliczność prawodawca łączy ze sobą, stąd można mówić o dwóch okolicznościach.

Gdy chodzi o nieobecność proboszcza, trzeba mieć na uwadze dwa zarządzenia kodeksowe: „Wikariusz parafialny z racji urzędu obo­wiązany jest ... zastępować w razie potrzeby proboszcza nieobecne­go, zgodnie z praw em ” (kan. 548 § 2) oraz: „Jeśli biskup diecezjalny czego innego nie postanowi w myśl przepisu kan. 533 § 3, i jeśli n :e został ustanowiony adm inistrator parafii, w tedy podczas nie­obecności proboszcza należy zachować postanowienia кал. 541 § 1 W takim wypadku wikariusz przejm uje wszystkie obowiązki pro­boszcza, z wyjątkiem odprawiania Mszy świętej za wiernycn” (kan. 549).

Mając na uwadze powyższe zarządzenia, należy zauważyć, że cho­dzi tu o dwa wypadki: 1° nieobecność krótka, o której w kan. 533 §2 oraz 2° nieobecność dłuższa, a więc przekraczająca miesiąc. W pierwszym wypadku chodzi z reguły o miesięczne wakacje, jak również o wyjazdy nie przekraczające tygodnia.

Zabezpieczenie opieki duszpasterskiej w okresie „krótkiej” nie­obecności proboszcza powinny regulować przepisy wydane przez biskupa diecezjalnego (por. kan. 533 § 3). Jeśli jednak nie zostały wydane, a w konkretnej sytuacji ordynariusz miejsca nie wyzna­czył adm inistratora parafii, w tedy zastępstwo na mocy prawa przej­muje wikariusz parafialny. Gdy ich jest kilku, najstarszy nomi­nacją (por. kan. 541 § 1).

Takiego wikariusza słusznie można nazwać zastępcą i takiej naz­wy używał poprzedni Kodeks (por. kan. 474). Obecny Kodeks mówi

S2 Tamże. s. 335.

74 Ks. E. Sztafrowsfci [20]

tylko o zastępstwie proboszcza (por. kan. 548 § 1), pomijając dawną nazwę „wikariusz zastępca” . Zgodnie z postanowieniem kan. 549 przejm uje on wszystkie prawa i obowiązki proboszcza, z w yjąt­kiem odprawiania Mszy św. za parafian. Trzeba jednak zauważyć, że mimo powyższego ogólnego stwierdzenia prawodawcy, taki wi­kariusz nie może podejmować decyzji dotyczących bezpośrednio za­rządzania parafią, a więc tzw. ważniejszych decyzji, nie związanych bezpośrednio z duchową troską o wiernych.

W myśl jednak cytowanego wyżej kan. 549, biskup diecezjalny może w przytoczonej sytuacji naznaczyć adm inistratora parafii albo inaczej sprawie zaradzać, zgodnie z przepisem kan. 533 § 3. W pierwszym w ypadku jest mowa o „adm inistratorze parafii”, co jednak wydaje się pewną „przesadą”, ponieważ jest ustanaw iany na krótki czas î3. Raczej należałoby go nazwać „zastępcą”. Skoro jed­nak prawodawca użył term inu „adm inistrator”, to wolno stw ier­dzić, że przysługują mu upraw nienia i obowiązki, o których w kan. 540.

W drugim wypadku chodzi o sytuację, w której biskup zaradza sprawie przez zamianowanie jakiegoś kapłana (z pominięciem w i­kariusza) lub ogólne oznaczenie kapłana, przejmującego kierowanie parafią. Może to być np. sąsiedni proboszcz, czy dziekan. Takiego kapłana można nazwać „zastępcą”, bądź też „adm inistratorem ”. Powinien otrzymać władzę asystowania przy zawieraniu małżeń­stwa. Zgodnie z postanowieniem kan. 1111 „zastępca” może otrzy­mać ogólne upoważnienie do asystowania przy zawieraniu małżeń­stwa także od proboszcza. Musi być jednak udzielane na piśmie.

Gdy proboszcz opuszcza parafię na czas krótszy niż tydzień nie ma obowiązku powiadamiać ordynariusza miejsca (por. kan. 533 § 2). Również i w tym wypadku powinna być zabezpieczona piecza duszpasterska w parafii. Mogą to regulować zarządzenia biskupa diecezjalnego, zgodnie z postanowieniem kan. 533 § 3. Jeśli takich zarządzeń nie ma, opiekę duszpasterską przejm uje wikariusz pa­rafialny, a gdy brak wikariusza, „zastępca” oznaczony przez pro­boszcza, który może mu przekazać także ogólne upoważnienie do asystowania przy zawieraniu małżeństwa 54.

W wypadku dłuższej nieobecności proboszcza, przekraczającej miesiąc czasu, tym bardziej trzeba zabezpieczyć opiekę duszpaster­ską. Z reguły będzie się to działo zgodnie z decyzją ordynariusza miejsca, od którego proboszcz (wymagający np. dłuższej kuracji zdrowotnej) musi uzyskać zezwolenie na opuszczenie parafii. W ta ­kiej sytuacji zostanie ustanowiony adm inistrator parafii albo wi­kariuszowi będzie zlecone duszpasterstwo w parafii.

Szczególna sytuacja powstaje wtedy, gdy parafia zostaje opróż­niona albo ma wprawdzie proboszcza, ale nie może on wypełniać

55 Tamże, s. 331.

[21] Wikariusze parafialni 75

swojej posługi. W tym drugim wypadku mówi się o tzw. przeszko­dzeniu proboszcza. W określeniu tej sytuacji można się odwołać do „przeszkodzenia stolicy biskupiej”, o czym mowa w kan. 412. Sto­sunkowo najczęściej będzie to choroba pozbawiająca przytomności. Zauważmy w tym miejscu, że poprzedni Kodeks zaradzał sytuacji tylko w w ypadku opróżnienia parafii, nie czynił natom iast tego w razie przeszkodzenia proboszcza, co mogło stwarzać duże praktyczne kłopoty 55.

Kodeks Jana Paw ła II trak tu je łącznie obydwie powyższe sy­tuacje, zaradzając im w ten sam sposób: „W wypadku opróżnienia parafii, jak również wtedy, gdy proboszcz na skutek przeszkody nie może wypełniać pasterskiej posługi, kierow anie parafią przed ustanowieniem adm inistratora parafii, przęjm uje tymczasowo wi­kariusz parafialny, a gdy jest kilku, najstarszy nominacją. Jeśli nie ma wikariusza — proboszcz określony prawem partykularnym ” (kan. 541 § 1).

Chociaż prawodawca mówi ogólnie o opróżnieniu parafii, jednak ma na uwadze głównie sytuację, w której następuje to w sposób nieprzewidziany, a więc najczęściej wskutek śmierci proboszcza, na co wyraźnie wskazuje postanowienie zawarte w § 2: „Kto prze­jął kierowanie parafią zgodnie z przepisem § 1, powinien natych­miast powiadomić ordynariusza miejsca o opróżnieniu parafii” A więc chodzi o sytuację nieznaną ordynariuszowi 56.

Obecny Kodeks, podobnie jak poprzedni (por. kan. 472, n. 2), nic nie mówi na tem at zakresu władzy tego tymczasowego admini­stratora parafii. Sprawa o tyle nie jest wielkiej wagi, że jego po­sługa jest wykonywana z reguły przez krótki czas 57, ale przecież wymaga bliższego określenia. Można w tym miejscu powołać się na wcześniejsze kom entarze (por. kan. 6 § 2). Autorzy powszechnie utrzymywali, że taki adm inistrator posiada pełnię władzy probosz­czowskiej, a więc takie same prawa i obowiązki co i adm inistra­tor mianowany przez ordynariusza miejsca 58. Podtrzym ują to sta­nowisko również kom entatorzy Kodeksu Jana Pawła I I 59.

Kodeks z 1917 roku określając k tóry z w ikariuszy przejm uje tymczasowo kierowanie parafią, stwierdzał „najstarszy posługą” —

“4 Kodeks z 1917 roku nie zezwalał na przekazanie w takim wypadku ogólnej delegacji do asystowania przy zawieraniu małżeństwa.

55 Dotyczyło to zwłaszcza asystowania przy zawieraniu małżeństwa. Gdy w parafii nie było wikariusza, należało delegację uzyskać od or­dynariusza miejsca. ■ *

56 W tej sprawie por. także E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy.. dz. cyt., s. 270 n.

57 Zgodnie z postanowieniem kan. 539 „biskup diecezjalny winien jak najszybciej mianować administratora parafii’.

58 Por. E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., s. 272, L. B e n d e r , dz. cyt., s. 220.

5i Por. E. S z t a f r o w s k i , Podręcznik..., dz. cyt., II, s. 217.

76 Ks. E. Sztafcowski [22]

„m unere antiqiuor” (кап. 472, п. 2), со nie było zbyt precyzyjne, ponieważ mogło chodzić o „najstarszego” w ogóle i „najstarszego” w tej parafii. Autorzy powszechniej przyjmowali, że chodzi o drugą sytuację **. p 0 tej linii poszedł obecnie prawodawca: „najstarszy nominacją” (kan. 541 § 1). Poprzedni Kodeks zamieścił więcej szcze­gółów gdy chodzi o oznaczenie kapłana wtedy, gdy w parafii nie ma wikariusza 61.

B. O b o w i ą z k i w ś w i e t l e p a r t y k u l a r n e g o p r a w a p o l s k i e g o

Zgodnie z postanowieniem kan. 548 § 1, obowiązki i uprawnienia wikariusza parafialnego określają, oprócz przepisów prawa po­wszechnego, statu ty diecezjalne oraz pismo biskupa diecezjalnego, szczegółowiej zaś są precyzowane poleceniem proboszcza. Od razu zaznaczmy, że polecenie proboszcza musi się mieścić w ramach, o których wyżej mowa, dokonanych prawem powszechnym lub par­tykularnym i nominacją.• Normy praw a powszechnego w tej m aterii są raczej skąpe, co

wyraźnie wskazuje, że najwyższy prawodawca liczy na dokonanie bliższych sprecyzowań na szczeblu diecezjalnym. Stąd jest ze wszechmiar wskazane uwzględnić osobno prawo partykularne, zwłaszcza wydane w okresie posoborowym.

Zacznijmy od podstawowego obowiązku, k tóry warunkuje p ra­widłowe wypełnienie posługi duszpasterskiej w parafii. Chodzi o obowiązek przebywania w parafii o którym ogólnie mówi kan. 550 § 1. S tatuty polskich' synodów diecezjalnych określają wiele szczegółów związanych z tym obowiązkiem. Ustawiają tę sprawę w relacji do proboszcza, który jest niewątpliwie przełożonym wi­kariusza. II Synod Kielecki (1958 r.) w statucie 66 zarządza: „Wi­kariusz obowiązany jest do rezydencji i nie wolno mu wydalać się z parafii bez wiedzy i zgody proboszcza (§ 1). Dla ważnych powo­dów, uznanych przez proboszcza może otrzymać od niego zwolnie­nie z pełnienia obowiązków w parafii do trzech dni, zwolnienie do ośmiu dni uzyskać może od dziekana, ponad 8 dni — od ordyna­riusza” (§ 2) 62. Konieczność uzgadniania z proboszczem nieobecnoś­ci w parafii podtrzym ują również zarządzenia synodów posoboro­wych e3. Uzasadnioną prawnie nieobecność w parafii, poza mie­

60 Por В ü,n d e r , dz. cyt., s. 215 п.; E. S z t a f r o w ß k i , Współpra­cownicy... dz. cyt., s. 271.

61 Por. кап. 472. п. 2 КРК 1917 г.62 Drugi Synod. Diecezji Kieleckiej i posynodalne zarządzenia Bisku­

pa Kieleckiego, Kielce 1984 r., s. 36.83 Por. пр. IV Synod Diecezji Tarnowskiej, statut 354 (Tarnów 1986),

Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972—1979, Kraków 1985 r., s. 322, p. 51; Statuty 11 Synodu Gdańskiego, Gdańsk—Oliwa 1976 (stat. 645).

[23] Wikariusze parafialni 77

sięcznym urlopem, może stanowić jeden dzień wolny w tygodniu, który przyznają wikariuszowi niektóre statu ty diecezjalne 64.

Niezwykle ważnym dla owocnego wypełniania pasterskiej posłu­gi jest obowiązek kontynuowania formacji, która powinna doty­czyć zarówno pogłębiania wiedzy teologicznej jak i duchowności kapłańskiej. Jest to obowiązek wiążący wszystkich kapłanów. Po­nieważ jednak w sposób szczególny dotyczy m łodszych63, dlatego ze zrozumiałych względów musi objąć wikariuszy parafialnych. Również w tej dziedzinie prawo powszechne odsyła do prawa par­tykularnego 6e.

Poszczególni biskupi diecezjalni w różny sposób stara ją się zor­ganizować dokształcanie duchowieństwa, zwłaszcza młodszego. W wielu wypadkach zostały powołane określone instytucje diecezjal­ne. Biskup Katowicki powołał Studium Pastoralne (1973 r.), w któ­rym nowowyświęceni kapłani podejmują czteroletnie specjalistycz­ne studia 67. W 1978 roku Biskup Kielecki erygował Studium Teo- logiczno-Pastoralne, na które obowiązani są uczęszczać prezbiterzy III—IV roku kapłaństwa. Każdy rok kończy się egzaminami wi- kariuszowskimi, z następujących przedmiotów: Pismo święte, Li­turgia, Teologia Dogmatyczna, Teologia Moralna, Prawo Kanonicz­ne i Homiletyka. Z pierwszego egzaminu są zwolnieni ci, którzy zdobyli m agisterium na PAT, ze wszystkich zaś księża, którzy uzyskali stopień licencjata z teologii lub praw a kanonicznego6S.

W diecezji częstochowskiej działa obowiązkowe dla wszystkich kapłanów czteroletnie studium wikariuszowskie ®9. Drugi Synod Gdański zobowiązał wszystkich kapłanów nowo wyświęconych do składania przez kolejnych pięć lat egzaminów wikariuszowskich 7®. W diecezji tarnow skiej do takich egzaminów są obowiązani ci, któ­rzy kończą drugi, trzeci i czwarty rok kapłaństwa 71. S tatuty Syno­du Poznańskiego (1968 r.) przewidują cztery egzaminy w ikariu­szowskie 72, Synod Krakowski również aprobuje egzaminy w ikariu­szowskie 73.

64 Por. np, IV Synod Diecezji Tarnowskiej, stat. 356; II Synod Czę­stochowski, Częstochowa 1987, Aneks 13, p. 4; Uchwały I Synodu Die­cezji Katowickiej, VIII, 5.4.

85 Pismo Kongregacji Spraw Duchowieństwa w sprawie stałej for­macji duchowieństwa wyraźnie zaznacza, że dotyczy ona zwłaszcza młod­szych kapłanów (PPK, t. III, z. 1, n. 5006 nn.).

88 Por. kan. 279 § .2. Biskup diecezjalny może i powinien skorzystać z wytycznych zamieszczonych w Okólniku, o którym w poprzedniej nocie.

87 Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej, VIII, 3, 1.2.2.88 Kielecki Przegląd Diecezjalny 63 (1987) 394.89 II Synod Diecezji Częstochowskiej, V, 3.3.8.70 Aneks 10, § 8.71 Statut 401 § 2.72 Statuty Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego 1968, Poznań 1972,

s. 312 n., statut 1128 n.73 Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej, s. 321, p. 44.

78 Ks. E. Sztafrowski [24]

W zakresie wykonywania posługi słowa niektóre postanowienia partykularne nakładają na młodszych wikariuszy obowiązek pisa­nia homilii, by w ten sposób zdobyli umiejętność właściwego prze­powiadania 74. W związku z obowiązkiem prowadzenia katechezy sta tu ty diecezjalne określają tygodniowy wym iar godzin 73.

Gdy chodzi o posługę uświęcania, to różnie rozwiązywana jest sprawa udzielania wikariuszowi parafialnem u upoważnienia do spo­wiadania, co jest warunkiem wypełniania obowiązku spowiadania. Do tej sprawy od strony uprawnienia później powrócimy, tutaj .natomiast należy powiedzieć, że wikariusz obowiązany jest spełnić te warunki, które są wymagane do uzyskania takiego upoważnie­nia. Jeśli idzie o sam obowiązek zasiadania w konfesjonale, to po­stanowienia synodalne mówią na ogół o wszystkich duszpasterzach p a ra f ii76. Podobnie akcentowana jest troska o właściwe sprawo­wanie Eucharystii, co się łączy z prowadzeniem zespołu m inistran­tów, lektorów 77. Zrozumiałe jest, że proboszcz zleca te sprawy wi­kariuszom.

Wikariusz może i powinien wspierać proboszcza w wypełnianiu posługi kierowania parafią. Trzeba zauważyć, że w tej dziedzinie wikariusz parafialny winien otrzymać wyraźne „zlecenie probosz­cza” (por. kan. 548 § 1). Ten ostatni jednak powinien mieć na uw a­dze wprowadzenie wikariusza we wszystkie dziedziny życia p a­rafialnego 78, co jest szczególnie aktualne w odniesieniu do w ikariu­szy z dłuższym stażem.

6. Uprawnienia wikariuszy parafialnych

Podobnie jak w wypadku obowiązków, najpierw zostaną uwzględ­nione przepisy powszechne, a potem normy prawa partykularnego.

A. W ś w i e t l e p r a w a p o w s z e c h n e g o

P osuga wikariusza parafialnego jest niewątpliwie urzędem, ale posiada on specyficzną naturę. Zgodnie z postanowieniem kan. 548 § 2 z racji tego urzędu wikariusz jest zobowiązany wspomagać pro­boszcza w całej posłudze parafialnej. Powyższe sformułowanie zo­stało (z niewielkimi zmianami) przejęte z poprzedniego Kodeksu (por. kan. 476 § 6). Trzeba zauważyć, że z omawianym urzędem

74 Np. IV Synod Diecezji Tarnowskiej, stat. 4 § 2; II Synod Gdański, stat. 105; II Synod Częstochowski, II, 1.3.6.

75 Por. np. I Synod Katowicki, III, 4.5.2. 2—3; II Synod Częstochowski, II, 2.3.9; II Synod Gdański, stat. 171—172.

78 Per. I Synod Diecezji Katowickiej, V, 2.3.12; Synod Krakowski,s. 295, p. 31.

77 Por. Synod Krakowski, s. 263, p. 39; I Synod Katowicki, V, 1.3.1.78 Por. Statuty II Synodu Gdańskiego, Aneks 10, § 6, p. 2; IV Synod

Diecezji Tarnowskiej, Instrukcja o Kancelarii parafialnej, s. 435.

[25] Wikariusze parafialni 79

prawo powszechne nie związało bezpośrednio upraw nień dających udział we władzy rządzenia, co ma miejsce w «wypadku urzędu proboszcza. Takie uprawnienia otrzymuje wikariusz wtedy, gdy musi zastępować proboszcza (por. kan. 549).

Mimo «przedstawionej powyżej sytuacji prawnej należy stw ier­dzić, że prawidłowe wykonanie obowiązku „wspomagania” probosz­cza domaga się delegowania wikariuszowi na sposób stały upraw ­nień zawierających w sobie udział we władzy rządzenia. W p rak­tyce wszyscy wikariusze parafialni otrzym ują ogólną delegację do asystowania przy zawieraniu małżeństwa, co powoduje określone skutki prawne. Tym samym wikariusz otrzym uje władzę dyspen­sowania od przeszkód małżeńskich, jak również możność subdele- gowania władzy asystowa«nia.

Gdy chodzi o upraw nienie do dyspensowania od przeszkód m ał­żeńskich, .to dotyczy ona dwóch sytuacji: w niebezpieczeństwie śmierci (por. kan. 1079 § 1) 79 oraz w tzw. wypadku naglącym (por. kan. 1080 § 1) 8°. Natomiast jeśli idzie o «drugą sprawę, to zgodnie z postanowieniem kan. 137 § 3, wikariusz posiadający ogólną de­legację do asystowania przy zawieraniu małżeństwa, może ją sub- delegować innym do poszczególnych małżeństw. Nie jest w tym wypadku wymagana zgoda proboszcza, ale w ikariusz nie powinien zapominać o tym, .że proboszcz posiada władzę zwyczajną. Ponad­to wikariusz nie może upoważnić do ponownej subdełegacji (por. kan. 137 § 4).

Wikariusz parafialny może posiadać władzę dyspensowania w po­szczególnych wypadkach i dla słusznej przyczyny od obowiązku świętowania i zachowania nakazanej pokuty. Powyższe upraw nie­nie posiada na mocy prawa, gdy zastępuje proboszcza (por. kan. 549). Natomiast w pozostałych wypadkach może je otrzymać jako władzę delegowaną od proboszcza, który na mocy kan. 1245 po­siada ją jako władzę zwyczajną. Owszem, ze względów praktycz­nych jest wskazane delegowanie wikariuszowi zwłaszcza władzy dyspensowania od nakazanej p oku ty81.

W zakresie praw a do wakacji kan. 550 § 3 zrównuje wikariusza z proboszczem, a więc przyznaje mu prawo do miesięcznego urlopu, z którego może skorzystać w sposób ciągły lub z przerwami. Nie wlicza się do niego rekolekcji, odbywanych jeden raz w roku (por. kan. 533 § 2). Do tej sprawy powrócimy przy uwzględnianiu p ra­wa partykularnego, jednakże trzeba w tym miejscu jeszcze zazna­czyć, że poprzednie prawo powszechne nie przyznawało w ikariu­szowi tego uprawnienia. Czyniły to natom iast „statuty diecezjalne”.

73 Por. E. S z t a f r o w s k i . Podręcznik..., IV, s. 63 n.80 Por. tamże, s. 64; T. P a w l u k , Prawo kanoniczne..., III, s. 121 n.;

M. Ż u r o w s k i , Kanoniczne prawo małżeńskie..., Katowice 1987, s. 137.81 Czasem wierni proszą o taką dyspensę pod nieobecność proboszcza.

80 Ks. E. Sztafrowski [26]

Nie można w tym miejscu pominąć upraw nienia wikariusza do wynagrodzenia, chociaż w związku z wikariuszami obecny Kodeks bezpośrednio tego nie porusza. Poprzedni polecał ogólnie, by wi­kariuszowi współpracownikowi „wyznaczyć odpowiednie wynagro­dzenie” (kan. 476 § 1). Sprawa ta nie została jednak w nowym pra­wie pominięta, ale wyraźnie zaproponowano nowe rozwiązania, nie tylko w stosunku do wikariuszów parafialnych.

Najpierw przypomnijm y postanowienie kan. 281 § 1: „W ypełnia­jąc kościelną posługę, duchowni zasługują na wynagrodzenie od­powiednie ich pozycji, z uwzględnieniem zarówno natury ich za­dania, jak również okoliczności miejsca i czasu, dzięki którem u mogliby zaspokoić potrzeby własnego życia, jak również wynagro­dzić tych, których pomocy wym agają”.

Trzeba zauważyć, że w powyższej dyspozycji prawodawca wy­powiedział ogólną normę, która ma zastosowanie w odniesieniu do wszystkich duchownych podejmujących posługi kościelne. Owszem, prawodawca dodał: „Należy także zatroszczyć się, by mieli właści­wie zabezpieczoną opiekę społeczną, jeśliby byli dotknięci chorobą, niezdolnością i starością” Kan. 281 § 2). Oczywiście tą ogólną normą są objęci także wikariusze parafialni.

Pozostaje wszakże do określenia baza m aterialna, k tóra stworzy możliwość realizacji tego, o czym wyżej powiedziano, jak również dokładniejsze oznaczenie wysokości wynagrodzenia za różne rodzaje posług. Zwłaszcza gdy chodzi o pierwszą sprawę, różnie ona w y­gląda w poszczególnych krajach. Najczęściej chyba marny do czy­nienia z ofiaram i składanym i przez wiernych. Tę właśnie sytuację uwzględnia Kodeks zarządzając w kan. 551: „W odniesieniu do ofiar jakie wierni składają wikariuszowi, należy zachować przepis kan. 531”.

Mając na uwadze treść wskazanego wyżej kan. 531, trzeba po­wiedzieć, że takie pieniądze wikariusz winien przekazać do wspól­nej kasy parafialnej. Jest zaś rzeczą biskupa wydać odpowiednie przepisy odnośnie przeznaczenia uzyskanych w ten sposób docho­dów i określić sposób wynagrodzenia duchownych wypełniających parafialne posługi. A więc i do tej spraw y trzeba będzie jeszcze powrócić w następnym punkcie.

B. U p r a w n i e n i a w i k a r i u,s z a w p r a w i e p a r t y k u l a r n y m

Przyznane obecnie w Kodeksie Jana Pawła II uprawnienie wi­kariusza do urlopu wypoczynkowego określają dokładniej „statuty diecezjalne”. Znajdujem y w nich najpierw zaakcentowanie koniecz­ności tego wypoczynku. Tak np. Biskup Katowicki „w trosce o do­bro fizyczne księży” polecił, by wszyscy korzystali z przysługujące­go im miesięcznego urlopu. Zezwolił nawet na zmniejszenie liczby

[27] Wikariusze parafialni 81

Mszy św. w okresie wakacyjnym ®2. Podobną wypowiedź spotyka­m y w synodzie częstochowskim". Termin jednak urlopu w ikariu­sza musi być przez niego uzgodniony ze swoim proboszczem i w y­maga także zgody kurii diecezjalnej84. Czasem prawo diecezjalne wlicza do miesięcznego urlopu krótkie wyjazdy prywatne, zawsze jednak oprócz reko lekcji8S, w stosunku zaś do kapłanów, którzy w ramach własnego urlopu prowadzą rekolekcje oazowe, przyznaje dodatkowy urlop 8e. Z tym łączy się również praw o do wolnego dnia w tygodniu 87.

Jak widzieliśmy prawo powszechne nie precyzuje dokładnie „od­powiedniego wynagrodzenia” przysługującego wikariuszowi para­fialnemu. Trzeba zatem mieć na uwadze postanowienia statutów diecezjalnych (por. kan. 548 § 1). Zrozumiałą jest rzeczą, że muszą one uwzględniać podane już poprzednio ogólne wytyczne prawa powszechnego (por. kan. 281 § 1).

Przypomnijmy, że Kodeks Jana Pawła II, mówiąc o wspólnej kasie parafialnej, zarządza: „Do biskupa diecezjalnego należy — po wysłuchaniu zdania Rady Kapłańskiej — wydać odpowiednie prze­pisy co do przeznaczenia składanych ofiar oraz wynagrodzenia ka­płanów (kan. 531). W pływy do wspólnej kasy parafialnej pochodzą z ofiar składanych zwyczajowo z okazji określonych czynności duszpasterskich (iura stolae). Wśród nich wszędzie spotykamy ofia­ry z racji chrztu, ślubu i pogrzebu. Do tego dochodzą także inne, zależnie od miejscowego zwyczaju. Powszechnie są składane ofiary w związku z zamawianiem Mszy św. Z reguły jednak nie są one włączane do wspomnianej kasy parafialnej, ale przydzielane po­szczególnym duchownym według liczby odprawionych intencji mszalnych, przy czym ustala się przeciętną wysokość o fia ry 8S.

Gdy chodzi o przepisy diecezjalne określające sposób i wysokość wynagrodzenia wikariuszy ,to są one różne na terenie Polski. Tak np. II Synod Częstochowski (1986 r.) przyznaje wikariuszowi prawo do otrzymania 50'°/o sumy przysługującej proboszczowi parafii. Do wspólnej kasy parafialnej wlicza on także ofiary złożone przez wiernych z racji tzw. wypominków w miesiącu listopadzie. Ponad­to w parafiach do trzech tysięcy wiernych również ofiary złożone z okazji kolędy rozdziela się według powyższej zasady. W pozosta­łych zaś parafiach (a więc powyżej trzech tysięcy) odlicza się naj­pierw połowę zebranych ofiar, przeznaczając je na potrzeby Koś­cioła 89.

82 Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej..., VIII, 5.3.83 II Synod Częstochowski, Aneks 13, p. 4.84 Por. II Synod Kielecki (1958 r.), stat. 66 § 4.85 Por. kan. 533 § 2.88 Por. II Synod Częstochowski, Aneks 13, p. 4.87 Por. wyżej nota 64.88 W związku z tym mówi się o tzw. kumulusie intencji mszalnych.88 Por. II Synod Częstochowski, Aneks 13, p. 9.9.

6 — P ra w o K anon iczne

IV Synod diecezji tarnowskiej do źródeł utrzym ania duchowień­stwa (a więc i wikariuszy) zalicza także ofiary z okazji kolędy i pracy katechetycznej. Pewna ilość parafii posiada jeszcze większe lub mniejsze gospodarstwa, które też mogą być dodatkowym źród­łem utrzym ania. Określono dwie formy wspólnoty dochodów: cał­kowitą i częściową. We wspólnocie całkowitej, po pokryciu wszyst­kich wydatków związanych z adm inistracją domu, podatkiem, świadczeniami wobec diecezji, pozostałą resztę należy podzielić na ilość pracujących kapłanów plus jedna część, z której proboszcz otrzymuje 50% jako dodatek funkcyjny, 'natomiast drugie 50% przeznacza się na cele charytatyw ne w parafii i diecezji.

We wspólnocie częściowej podtrzymano dotychczasowy podział dochodów, z pewnymi jednak zmianami: ofiary z okazji zapowiedzi, ślubów i pogrzebów, należą w całości do proboszcza; natomiast ze chrztów do wikariuszy. Wszystkie inne ofiary są dzielone po rów­no. W tym wypadku proboszcz zapewnia wikariuszom tylko odpo­wiednie wyżywienie 90.

Sprawa wynagrodzenia duchownych jest w Polsce jeszcze ciągle otwarta. Pojawia się możliwość wprowadzenia w życie zaleceń p ra­wodawcy, aby stworzyć wspólną kasę diecezjalną, do której będą wpływały wszystkie ofiary składane przez wiernych. Z tej kasy będzie można wypłacać pensję duchownym, co pozowoli wprowa­dzić zasadę równości, tak często naruszaną w obeonym systemie.

Z wynagrodzeniem łączy się prawo do mieszkania, które jedy­nie ogólnie określa prawo powszechne (por. kan. 550 § 2). „Statu­ty diecezjalne” Kościołów partykularnych w Polsce w wielu w y­padkach szczegółowo regulują prawo w ikariusza do mieszkania i wyżywienia. IV Synod Tarnowski przyznaje wikariuszowi para­fialnemu prawo do zdrowego i odpowiedniego mieszkania oraz wy­żywienia »i. Synod Katowicki postuluje, by mieszkanie wikariusza było wyposażone na koszt p a ra f i iB2. Podobne zarządzenie spotyka­m y w II Synodzie K ieleckim 93. Szczegółowe porm y w tej m aterii zamieszcza II Synod Częstochowski94. II Synod Gdański zabrania wikariuszowi prowadzenia własnego gospodarstwa. Pełne utrzym a­nie zapewnia wikariuszowi proboszcz w domu parafialnym lub na w ikariacie95.

82 Ks. E. Sztafrowaki [28]

85 Synad Częstochowski, Aneks 13, 8.90 IV Synod Diecezji Tarnowskiej, stat. 423—424.91 Tamże, stat. 353, p. 3.98 Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej, VIII, 3.3.4.43 II Synod Kielecki, stat. 67, § 3.M II Synod Częstochowski, Aneks 13, p. 5.88 Statuty II Synodu Gdańskiego, Aneks 10, §§ 10—12.

[29] Wikariusze parafialni 83

7. Proboszcz i wikariusze

Ta sprawa wymaga osobnego omówienia, do czego wyraźnie upo­ważniają obecne norm y kodeksowe, uwzględniające sytuację od­mienną od tej, która była w 1917 roku. W tym miejscu trzeba na­wiązać do tego, o czym była mowa w związku z obeaną definicją wikariusza parafialnego, odwołując się także do nauki Soboru Wa­tykańskiego II.

W Dekrecie soborowym Christus Dominus czytamy: „Wikariusze parafialni jako współpracownicy proboszcza w kładają codziennie wybitną i czynną współpracę w posługę duszpasterską, pełniąc ją pod władzą proboszcza. Z tego względu między proboszczem a jego wikariuszami winno mieć miejsce braterskie współżycie i zawsze powinna kwitnąć miłość oraz poważanie. Niech się też wzajemnie wspierają radą, pomocą i przykładem, roztaczając opiekę nad pa­rafią w zgodności dążeń i zespoleniu wysiłków” (n. 30, 3).

W prawdzie wikariusz jest tu taj nazwany współpracownikiem pro­boszcza, jednak trzeba dostrzec nowe ujęcie tej pomocniczej funk­cji. W yrażają to słowa Soboru określające wkład wikariusza jako „wybitną i czynną współpracę”, a jeszcze bardziej mówiące o wza­jemnym wspieraniu się radą, pomocą i przykładem. Na pewno w i­kariusz jest zależny od proboszcza, pozostaje pod „jego w ładzą”, ale jednocześnie proboszcz musi uświadamiać sobie i wykorzystać ten potencjał duszpasterski, jaki reprezentuje jego współpracow­n ik 98. W tym właśnie kierunku idzie już od dłuższego czasu prak­tyka, by wikariuszom powierzać prowadzenie pewnych działów pra­cy duszpasterskiej, i to nie tylko w ram ach parafii, lecz także de­kanatu.

Innym ważnym momentem, na k tóry należy zwrócić uwagę to podkreślenie stosunku braterstw a, jaki winien zachodzić między proboszczem i wikariuszem. Nałożony przez poprzedni Kodeks na proboszcza obowiązek ojcowskiego pouczania i kierowania (por. kan. 476 § 7), zostaje teraz zamieniony na „bratnie współżycie”. Trzeba zauważyć, że nie jest to tylko zachęta o charakterze asce­tycznym, lecz sprawa znacznie głębsza, której Sobór dał podstawy teologiczne 97.

Zaznaczmy jeszcze raz, że przedstawiona wyżej sytuacja nie prze­kreśla bynajm niej stosunku podporządkowania wikariusza pro­

M Już L. B e n d e r , pisząc na ten tem at jeszcze przed Soborem (1959 r) stwierdził, że słowa paterne instruat (кап. 476, § 7) mogą mieć zastosowanie do tych wypadków, gdy wikariusz jest znacznie młodszy od proboszcza i nie przygotowany do duszpasterstwa. Owszem pod­kreślał, że nie można wykluczyć sytuacji, w których wikariusz współ­pracownik zdolny jest wspierać proboszcza mądrością i doświadczeniem (dz. cyt., s. 272). Por. I. R a m b a l d i , Fraternitas sacramentalis et presbyterium, Perdioica 57 (1968) 330—350.

97 Por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy.., dz. cyt., s. 296.

boszczowi, co bezpośrednio akcentuje kan. 545 §1. Jest charaktery­styczne, że prawodawca podkreślając „wspólną radę i gorliwość”, jednocześnie w yraźnie zaznacza, że w ikariusz dzieło pasterskiej po­sługi wykonuje pod „władzą proboszcza” . Zrozumiałą jest rzeczą, że za duszpasterstwo odpowiedzialny jest przede wszystkim proboszcz i do niego należy ostateczna decyzja. Z drugiej jednak strony, pro­boszcz „świadomy swojej władzy” nie może przekreślać inicjatywy wikariusza.

Do tej spraw y prawodawca powraca jeszcze w kan. 548 § 3: „Wi­kariusz parafialny winien przedstawiać regularnie proboszczowi zamierzone lub podjęte poczynania pasterskie, tak żeby proboszcz i wikariusz lub wikariusze, mogli wspólnymi siłami wypełniać pa­sterską posługę w parafii, za którą są razem odpowiedzialni”. Trud­no nie dostrzec podobieństwa między zawartym i tu wymaganiami i tymi, o których mowa w kan. 480, gdzie powiedziano o obowiąz­kach wikariusza generalnego i biskupiego wobec biskupa diecezjal­nego.

Zgodnie z postanowieniem kan. 550 § 2 ordynariusz miejsca po­w inien zatroszczyć się o to, by proboszcz i w ikariusze praktykow a­li wedle możności jakąś formę życia wspólnego w domu parafial­nym.

Przedstawione już wcześniej postanowienia synodów diecezjal­nych stanowią w wielu wypadkach nadanie konkretnej formy za­rządzeniu praw a powszechnego. Chodzi jednak nie tylko o wspól­ne zamieszkanie, czy stołowanie, o kontakty fizyczne, lecz o praw ­dziwe budowanie braterskiej wspólnoty, w której panuje duch m i­łości oraz wzajemnej troski i odpowiedzialności. Tylko bowiem ta ­ka wspólnota odpowiada kryteriom samoświadomości Kościoła, ja ­ką uzyskał on o sobie w w yniku Soboru W atykańskiego I I 98.

Synod Archidiecezji Krakowskiej podkreśla, że realizacja form życia wspólnego w arunkuje w znacznej mierze skuteczność pracy duszpasterskiej w parafii " . II Synod Częstochowski zwraca uw a­gę, że realizowanie wspólnoty życia, to przykład miłości i jedności duchowieństwa wobec wiernych. Jednym ze sposobów realizowa­nia tej wspólnoty może być wspólnota stołu 10°. II Synod Kielecki wskazuje — obok innych — na wspólną modlitwę brewiarzową oraz adorację Najświętszego Sakramentu, jako ważne czynniki wspólnototwórcze 101.

Można i trzeba powiedzieć, że jest to wspólne zadanie, zarówno proboszcza jak i wikariuszy. Zadanie niełatwe, wymagające prze­

84 Ks. E. Sztafrowaki [30]

»8 Uchwały I Synodu Diecezji Katowickiej, XXII, 3.3.4. Por. R. К a- m i ń s k i , Wspólnotowość życia prezbiterium parafialnego, Homo Dei 45 (1976) 12—17.

89 Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej, s. 480, p. 59.100 II Synod Częstochowski, Aneks 13, p. 7.iw Statut 69, § 5.

[31] Wikariusze parafialni 85

łamania wzajemnych nieraz uprzedzeń i podejmowania na codzień wysiłku, by świadomie budować wspólnotę.

Zakończenie

Dokonując przeglądu norm prawnych regulujących instytucję wi­kariuszy parafialnych, zwłaszcza w pierwszym i drugim Kodeksie praw a kanonicznego, mieliśmy możność dostrzec wyraźną ewolucję na tym odcinku. Dokonywała się ona jakby na dwóch płaszczyznach. Pierwsza objęła sprawę ustanawiania wikariuszów parafialnych, druga zaś relacji proboszcz i jego wikariusze.

Gdy chodzi o ustanaw ianie wikariuszy, to początkowo stanowiło to praktycznie kompetencję proboszcza. W razie potrzeby dobierał sobie jednego lub więcej współpracowników. Prawo powszechne przypominało tylko proboszczom obowiązek „ustanowienia” w ika­riusza. Taka sytuacja nie była korzystna, dlatego wkrótce zaczęła tworzyć się praktyka, że sam biskup diecezjalny ustanaw iał wi­kariuszy i on decydował o tym, czy w danej parafii są potrzebni. Kodeks z 1917 roku usankcjonował tę praktykę zarządzając, że do ordynariusza miejsca, a nie do proboszcza należy prawo m ianowa­nia wikariuszy współpracowników, po wysłuchaniu zdania probosz­cza (por. kan. 476 §3). Nowy Kodeks idzie jeszcze dalej, ponieważ decyzję o wysłuchaniu opinii proboszcza pozostawia uznaniu bis­kupa (por. kan. 547).

Druga spraw a dotyczy relacji proboszcz — wikariusze. W tej dziedzinie norm y zaw arte w Kodeksie Jana Pawła II wyraźnie od­biegają od tego, co postanawiał pierwszy Kodeks. Obserwujemy tendencję zmierzającą do jakby dowartościowania posługi w ikariu­sza parafialnego i zastąpienia relacji ojciec—syn relacją braterstw a i zgodnej współpracy.

De vicariis paroecialibus in lege utriusque Codicis

jCodex nunc vigens iam secundus est in historia juris ecclesiastici. In utroque Codice praescripta de Vicariis paroecialibus inveniuntur, a tta ­men non identica. Qua de causa prima in parte de Vicariis paroecialibus in Codice anno 1917 promulgato sermo est, scilicet de Vicario actuali, de Vicario oeconomo, de Vicario substituto, de Vicario adiutore et de Vicario cooperatore tractatur.

In parte secunda de Vicariis parocialibus in Codice Ioannis Pauli II agitur, i.e. primum de Vicariis paroecialibus in documentis Concilii Vaticani II„ in schematibus futuri Codicis et deinde in ipso novo Codice. Latius de obligationibus et iuribus Vicariorum paroecialium tractatur, tam in iure universali, quam in iure particulari, scilicet in lege dioece- sana Ecclesiarum particularium Poloniae.

Denique de relationibus parochus — vicarii paroeciales sermo est. Praesertim hac in m ateria multa nova elementa in lege conciliari in­veniri possunt.