Czeczuga, Bazyli; Kłyszejko, Edward

Węgle z grobów cmentarzyska z okresu rzymskiegokultury wschodnio-pomorsko-mazowieckiej wCecelach pow. Siemiatycki = Уголь из могилкладбища римского периодавосточно-поморско-мазовецкой культуры вЦецелях, повят Семятыче = Charcoal from graves ofthe East Pomeranian-Mazovian culture in the burialground of the Roman period at Cecele, SiemiatyczeDistrict

"Rocznik Białostocki", 12, 1974, s. 435-427

Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma

„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.

ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 435·

one tu w pierwszej połowie I tys. n.e., zwłaszcza w poznym podokresie rzymskim. Zewnętrznym ich wyrazem było rozpowszechnianie się zjawisk obejmowanych ostatnio w literaturze przedmiotu mianem kultury wscho­dnio-pomorsko-mazowieckiej 4

•

BAZYLI CZECZUGA I EDWARD KŁYSZEJKO

WĘGLE Z GROBOW CMENTARZYSKA Z OKRESU RZYMSKIEGO KULTURY WSCHODNIO-POMORSKO-MAZOWIECKIEJ W CECEI,ACH

POW. SIEMIATYCKI

Yronh M3 Morun Kna~6urqa PMMCKoro rrepuo~a BOCToqHo-rroMopcKo­Ma3oBeQKOM KynhTYPhi B ll;eQeJIHX, rroB.RT CeM.RTHqe

Charcoal from graves of the East Pomeranian-Mazovian culture in the burial ground of the Roman period at Cecele,

Siemiatycze District

Odkryte przez dr Jana Ja ska n i s a rozległe cmentarzysko w Cece­lach, pow. siemiatycki, było obiektem badań tego autora w latach 1966-1970 1

• Wydobyte węgle drzewne z grobów ciałopalnych były dostarczane do Zakładu Biologii Ogólnej AMB {przy którym ma siedzibę Komisja Przyrodnicza Białostockiego Towarzystwa Naukowego), celem ustalenia przynależności gatunkowej drzew używanych do obrzędów rytualnych. Dostarczony materiał pochodzi z wykopalisk przeprowadzonych w latach 1966, 1967 i 1968, tj. w pierwszym etapie prac.

Badania węgli przeprowadzono metodą porównawczą pod mikrosko­pem metalograficznym typu MET- 3 oraz MUF. Uzyskane obrazy porów­nywano z mikrofotografiami zamieszczonymi w specjalnie do tego celu wydanych atlasach 2 oraz z węglami drzew spalonych w piecu muflowym.

Uzyskane wyniki zestawiono w tabeli, z której wynika, że wśród prze­badanych prawie czterech tysięcy węgli najwięcej węgli pochodziło z brzo­zy (2069 sztuk); stwierdzono je w 91 grobach. Drugie miejsce zajmuje dąb szypułkowy- 680 węgli wykrytych w 43 grobach. Natomiast węgle dębu bezszypułkowego(?) wystąpiły wprawdzie tylko w 7 grobach, jednak w po-

4 Nazwę tę proponuje K. G o d ł o w ski, The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Kraków 1970, s. 31 i n.

1 J. Ja ska n i s, Wstępne sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzo­nych w 1966 r. na cmentarzysku okresu rzymskiego w Cecelach pow. Siemiatycze. "Rocznik Białostocki" t. VIII (1967) Białystok 1968, s. 405-407; i d e m, Wstępne sprawozdanie z badań ratowniczych cmentarzyska kultury wschodnio-pomorsko-ma­zowieckiej z .okresu rzymskiego w Cecelach, pow. siemiatycki, przeprowadzonych w 1968 r., ibid., t. X (1970), Białystok 1971, s. 379-383.

2 E. S c h m i d t, Mikrophotographischer Atlas der mitteleuropaischen Holzer mit englischer iibersetzung, "Schrift. Reichsinst. fur ausland und Kolon. Forstwirtschaft". v. I, 1941; P. Gr e g u s s, Xylotomische Bes,timmung der heute lebenden Gymnos­permen, Budapest 1955, i d e m, Holzanatomic der Europi:iischen Laubholzer und Straucher, Budapest 1955.

28*

436 B. CZECZUGA I E. KŁYSZEJKO

kaźnej liczbie- 471 sztuk. Stosunkowo dużo stwierdzono węgli grabu-335 sztuk; ustalono je w 28 grobach. Do często występujących węgli za­liczyć należy także węgle jesionu- 199 sztuk znalezionych w 12 grobach. Węgle świerka ustalono zaledwie w 3 grobach w liczbie 98 sztuk. Na pod­kreślenie zasługuje stwierdzenie w 5 grobach 12 węgli należących do cisa. Pozostałe gatunki takich drzew jak klon polny, sosna, wiąz i jałowiec

ustalono jedynie w pojedynczych grobach, od jednego węgla jałowca do 26 węgli klonu polnego.

Tabela

l W ilu gro-Nazwa gatunku Liczba węgli bach stwier-

3901 dz l ono

Brzoza (Betu/a verrucosa Ehrh.) 2069 91 Dąb szypułkowy (Quercuspedunculata Ehrh.) 680 43 Dąb bezszypułkowy? (Q. sessilis Ehrh.) 471 7 Grab (Carpinus betufus L.) 335 28 Jesion (Fraxinus excelsior L.) 199 12

Świerk (Picea excelsa L.) 98 3 Klon polny (Acer campestre L.) 26 l

Cis (Taxus baccata L.) 12 5

Sosna (Pinus silvestris L.) 7 2

Wiąz (U/mus monlana With.) 2 l

Jałowiec (Juniperus communis L.) l l

Porównując uzyskane wyniki z cmentarzyska w Cecelach z tego ro­dzaju badaniami przeprowadzonymi swego czasu w powiatach północnych naszego województwa 3, trzeba stwierdzić, że w grobach plemion północ­nych dominowały węgle drzew szpilkowych, w mniejszym zaś stopniu drzew liściastych, jak grab i dąb. W znacznych ilościach na Suwalszczyźnie występowały również węgle jałowca, podczas gdy w materiale pochodzą­cym z cmentarzyska w Cecelach jedynie w jednym grobie wykryto ten gatunek w postaci jednego węgielka. Zadziwiająco dużo węgli w grobach

na cmentarzysku w Cecelach pochodziło z brzozy, natomiast w rejonach północnych węgle tego gatunku były notowane raczej sporadycznie. Czy należałoby to wiązać z jakimś zjawiskiem rytualnym ówczesnych mie­szkańców osady okolic Cecel, czy dominowaniem w okolicznych lasach

s W. Sław i ń ski, M. Gier a s i m o w i A. Koś c i k, Szczątki roślinne z kurhanów z okresu rzymskiego odkryte na Suwalsz.czyźnie, "Wiadomości Archeo­logiczne" t. XXV, 1948, z. 1-2, rS. 145-148; M. Gier a s i m o w, Szczątki drzewne z osady i grodziska w Osinkach, pow. Suwałki, ibid., t. XXIX, 1963, z. 2, s. 214-215; B. C z e c z u g a, Szczątki roślinne z osady epoki kamienia i brązu w miejscowości Matlak, pow. Suwałki, "Acta Baltico-Slavica", t. IX (w druku).

ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 437

tego gatunku? Przyszłe badania dalszych partii węgli z tego cmentarzyska być może pozwolą uzyskać odpowiedź bardziej zbliżoną do stanu rzeczy­wistego. Brzoza jest raczej gatunkiem porastającym bardziej chłodniejsze areały niż sosna. Nasuwałoby się raczej przypuszczenie o wybieraniu od­powiednich drzew do obrzędów rytualnych, ale to wszystko pozostaje jesz­cze w sferze przypuszczeń.

JAN J ASKANIS

BADANIA DRUGIEGO KURHANU Z OKRESU RZYMSKIEGO W SKIWACH MAŁYCH, POW. SIEMIATYCKI

J1ccJie~oaaHM.f.I BToporo KypraHa pMMCKoro rrepMo~a B CKMBax, rrOB.f.IT CeM.HTM~e An investigation of the second tumułus of the Roman period at Skiwy Małe,

Siemiatycze District

Latem 1970 r. ekipa Konserwatora Zabytków Archeologicznych na woj. białostockie przeprowadzając końcowe badania ratownicze cmentarzyska w Cecelach wyeksplorowała także drugi kurhan znajdujący się w połud­niowej części gruntów wsi Skiwy Małe, opodal miejsca, w którym znajdo­wały się szczątki kurhanu I, zbadanego w 1966 r. 1

Kurhan II, okazalszy od poprzedniego i lepiej zachowany, miał ok. 25 m średnicy i ok. 2,5 m wysokości. Nasyp kurhanu zbudowany został z piaszczystej ziemi. Pośrodku nasypu tkwił rdzeń kamienny średnicy 6,2 m, złożony z dużych głazów u spodu i mniejszych kamieni zalegają­cych zwarcie na wyższych poziomach. Pierwotnie na wierzchu całego na­sypu znajdował się płaszcz kamienny, którego resztki odsłonięto w poło­wie wschodniej nasypu, zwłaszcza w partiach przybrzeżnych (ryc. 1).

Środek nasypu, a zatem i rdzenia kamiennego został uszkodzony ko­lejnymi wkopami (ryc. 2). Spośród czterech wkopów o czytelnych zary­sach, najwcześniejszy- przypuszczalnie rabunkowy- dokonany był w geometryczny środek nasypu, późniejsze miały na celu raczej wydobycie kamieni. Wkopy spowodowały także przemieszanie zawartości kulturowej nasypu na przestrzeni ok. 3 do 5 m średnicy. Znaleziono tu liczne ułamki naczyń glinianych, a u spodu wypełniska, sięgającego podstawy, w kilku miejscach rozproszone drobne ułamki palonych kości ludzkich pochodzące ze szkieletu dorosłego osobnika męskiego. Wśród szczątków kostnych roz­poznano też ułamki przypuszczalnie innego jeszcze szkieletu osobnika młodszego. Być może zatem mamy tu do czynienia ze szczątkami dwóch pochówków lub jednego zbiorowego, jeśli trafne jest określenie znalezio-

1 J. Ja ska n i s, Badania kurhanu z okresu rzymskiego w Skiwach, pow. Sie­miatycze, "Rocznik Białostocki" t. VIII, 1968, s. 407.