edukacjaP R Z e W O d N I k k R Y T Y k I P O L I T Y c Z N e j

SPIS rzeczy

WSTĘP

Przemysław Sadura, Marzy mi się inna rozmowa o szkole 8

EDUKACJA PUBLICZNA

Możemy obudzić się w kraju o strukturze kastowej. Z Romanem Dolatą rozmawia Paweł Pieniążek 16

Dariusz Chętkowski, Norma reforma 31

DEMOKRACJA W SZKOLE

Anna Dzierzgowska, Demokracja, wspólnota, równość 46

Aleksandra Denst-Sadura, Pedagogiczny slow. Inspiracje myślą wychowawczą Korczaka, Makarenki i Kuronia 60

PROGRAM

Reinhard Kahl, Kto często gra w teatrze, będzie lepszy z matematyki. Odnowa szkoły w Niemczech 74

Pozwólmy dzieciom myśleć. Z Mirosławem Dąbrowskim rozmawia Dorota Obidniak 84

Historia panów w garniturach. Z Piotrem Laskowskim rozmawia Michał Sutowski 110

Marcin Zaród, Święty Graal czy bozon Higgsa? Uwagi o edukacji matematyczno-przyrodniczej 127

Nowa rzeczywistość wymaga od nas inteligencji kolektywnej. Z Henrym Jenkinsem rozmawia Szymon Grela 141

Marcin Zaród, Partyzanci dydaktyki. Dobre praktyki w edukacji pozaformalnej 154

FINANSOWANIE I ZARZĄDZANIE

Magdalena Kaszulanis, Odkrywamy Kartę. Czym jest Karta nauczyciela, co zawiera, dlaczego nie jest taka straszna, jaką ją media malują 162

Jakub Rzekanowski, AAA oddam szkołę. Jakie konsekwencje komercjalizacji ponoszą uczniowie i uczennice? 186

Piotr Skura, Subwencja idzie za uczniem. Jak finansowana jest publiczna edukacja i niepubliczna 208

Bardziej martwiłbym się o uczniów niż o nauczycieli. Z Mikołajem Herbstem rozmawia Jaś Kapela 224

PROBLEMY SOCJALNE

Punkty ujemne za pochodzenie. Z Izą Desperak i Martą Petelewicz rozmawia Hanna Gill-Piątek 232

Kaja Malanowska, Uchodźcy w polskiej szkole 248

Rafał Bakalarczyk, Edukacja integracyjna szansą (nie tylko) dla niepełnosprawnych 261

Dorota Obidniak, Zanim nastały szkoły promujące zdrowie 274

GENDER

Dorota Obidniak, Gender? A o co chodzi? 288

Marta Konarzewska, Spektakl heteronormy w szkole 306

INTERWENCJE

Christian Füller, Życiowa decyzja w wieku 10 lat 320

Magdalena Goetz, Spór o gimnazja 326

Aleksandra Denst-Sadura, Rodzice w szkole. Konflikt w kilku odsłonach 338

Jakub Majmurek, Religia w szkole albo historia pewnej uzurpacji 350

Nie zastąpimy edukacji systemowej. Z Aleksandrą Józefowską rozmawia Marta Konarzewska 359

Tomasz Leśniak, Polityka cięć 372

AUTORZY 379

KRYTYKA POLITYCZNA 382

PRZEWODNIKI KRYTYKI POLITYCZNEJ 388

WSTĘP

8

Kiedyś w przerwie panelu dotyczącego polskiego systemu edukacji prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego Sławomir Broniarz zapy-tał mnie, jak wspominam swoją szkołę. Tę „nienadgryzioną przez neoliberalne reformy”. Wtedy nie zdążyłem mu odpowiedzieć. Od-niosłem wrażenie, że spodziewał się ode mnie hymnu pochwalne-go. Czy jeśli dziś jako rodzic dziecka w wieku szkolnym, publicysta lub socjolog badający edukację krytykuję politykę oświatową, to muszę kochać szkołę peerelowską? Niekoniecznie. Jasne – szkolne wspomnienia zwykle budzą nostalgię. Każdy ma coś, za co mógłby szkole podziękować, jak Muniek Staszczyk w Wychowaniu. Co nie znaczy, że wszystko nam się w szkole podobało.

Kariera szkolna mojego pokolenia przypadła na szczególny okres, bo jej półmetek wypadł w roku 1989. Transformacja ustro-jowa widziana z tej perspektywy wygląda dość ciekawie. Wydaje mi się, że w szkole jak w soczewce widać wszystkie problemy, z jakimi zmagały się (i dalej zmagają) społeczeństwo i państwo. Już to nadaje jej szczególny status wśród usług publicznych. Dodatkowo w życiu dziecka pełni funkcję porównywalną z pracą zawodową w życiu dorosłego. Doświadczenia szkolne decydują o naszej przyszłości.

Polityka edukacyjna może zmniejszać, zwiększać lub reprodu-kować nierówności społeczne. W tym kontekście dziwi, jak niewiele miejsca zajmuje tematyka szkolna w debacie publicznej. Jeśli już dys-kutujemy o edukacji, to najczęściej chodzi o rytualne spory dotyczące

Przemysław Sadura

Marzy Mi SiĘ inna rozMoWa o Szkole

9

gimnazjów i Karty nauczyciela. MEN najchętniej włącza się do debaty po to, żeby dowieść, że szkoła dzisiejsza jest lepsza niż szkoła wczo-rajsza, o czym świadczyć mają uśrednione wyniki testów. Tak zrobiła zresztą minister Szumilas we wspomnianej debacie.

Spróbuję więc odpowiedzieć na pytanie o moją szkołę wczo-raj i w ten sposób dojść do szkoły dziś. Szkoła, do której chodziłem w drugiej połowie lat 80., była instytucją totalną, a w każdym razie dość autorytarną. Dość powszechnie stosowano wobec nas kary cielesne. Pamiętam również inne, bardziej subtelne metody wychowawcze: zorganizowany na wzór ORMO samorząd klasowy zajmujący się donosicielstwem, obowiązkowe przygotowywanie okresowej samokrytyki. Szkoła była również przejęta swoją misją wychowawczą, choć dyscyplina była istotniejsza niż cel. Nie sądzę, aby ktokolwiek w mojej podstawówce na serio wierzył w socja-lizm, ale z pierwszej szkolnej akademii zostałem wykluczony za przekręcanie nazwiska wodza rewolucji (za wszystkie dobrodziej-stwa uporczywie dziękowałem „Włodzimierzowi Iljiczowi Jelenio-wi”). Zmuszano nas do udziału w pochodach pierwszomajowych, co tylko zwiększało uczniowski opór wobec instytucji. Postanowi-liśmy dać temu wyraz, nie ucząc się języka rosyjskiego (skutecz-nie: przez cztery lata nie nauczyliśmy się nawet alfabetu). I nagle wszystko wokół zaczęło się zmieniać.

Szkoła też, ale wolniej i dość wybiórczo. Nauczyciele, którzy wcześniej ciągnęli nas na pochody pierwszomajowe, teraz pro-wadzali nas na trzeciomajowe msze ku czci ojczyzny. Podobnie wyglądały akcje „Sprzątanie świata”. Aż dziwne, że nie nabawi-łem się alergii na ekologię i obywatelskie zaangażowanie. Nikt mi już nie kazał wychwalać Lenina, ale grając w przedstawieniu z okazji odzyskania niepodległości, do wyboru miałem role Ro-mana Dmowskiego lub Józefa Piłsudskiego. Ze szkolnej biblioteki usunięto klasyków marksizmu, a wprowadzono katechezę (ile się

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

10

namęczyłem, żeby udowodnić, że nie muszę na nią chodzić). Reszta była po staremu. Na regularnie organizowanych apelach potępiano wagarowiczów, piętnowano brak dyscypliny. Dyrektor osobiście wyłapywał uczniów odwiedzających wieczorami puby, notował spacerujące po mieście pary, a następnego dnia pilno-wał, aby nauczyciele solidnie sprawdzili wiedzę nieszczęśników. W tym konkretnym przypadku próba podtrzymania dawnego szkolnego rygoru w nowych realiach społeczno-kulturowych skończyła się tragicznie. Kilka uczniowskich samobójstw w cią-gu jednego roku szkolnego, wreszcie strajk szkolny i wymuszenie zmiany dyrekcji i części kadry.

To zapewne sytuacja dość szczególna, jednak wiele lat póź-niej, prowadząc badania w warszawskich szkołach, zauważyłem, że specyficzna szkolna kultura oparta na sztywnej hierarchii i od-mawianiu uczniom prawa do autonomii nie tylko przetrwała, ale dobrze odnalazła się w nowych realiach. Narastająca przemoc rówieśnicza, zagrożenie (często wyolbrzymiane) narkotykami stawały się pretekstem do stosowania bezosobowego nadzoru i kontroli. W szkołach bogatszych instalowano systemy moni-toringu, w biedniejszych zdejmowano drzwi szkolnych toalet. Żadnemu dziecku nie grozi już, że nauczyciel przyleje mu drew-nianą linijką albo stuknie jego „baranim łbem” o tablicę, żeby mu matematyka szybciej wchodziła. Zarazem jednak dzieci są zmuszane do poddawania się testom narkotykowym i dmucha-nia w alkomaty w czasie wyrywkowych kontroli.

W innych sferach zmiany zachodziły dużo szybciej i głębiej. W mojej podstawówce tuż obok wejścia znajdował się rząd białych drzwi. Za nimi regularnie odbywały się dyżury: lekarza, stomatolo-ga szkolnego, pielęgniarki i higienistki. Często organizowano akcje fluoryzacji, kontroli czystości (skutecznie zapobiegając wszawi-cy) itp. Wszystkie dzieci korzystały ze szkolnej stołówki. Tłum był

11

niemiłosierny i czasami w kolejce po posiłek trzeba było spędzić większość długiej przerwy. Jednak dla nikogo nigdy nie zabrakło jedzenia. Klasy miały wymieszany skład: obok dzieci miejskich w ławkach siedziały dzieci pochodzące z okolicznych wsi. Wszyscy chodziliśmy do szkoły w mundurkach i nie interesowało nas, czy pod spodem jest dziurawy sweter, czy bluza z pewexu. Czas przed lekcjami albo po nich spędzaliśmy, grając w warcaby w świetlicy szkolnej lub w bibliotece, w której zawsze były panie mające czas na rozmowę z nami i wskazanie nam lektur odpowiadających na-szym zainteresowaniom. Jeśli tylko zgłodnieliśmy, zawsze można było podskoczyć do pań kucharek i wyprosić jakąś kanapkę i owo-ce, a czasem ciepły posiłek lub deser. W rewanżu pomagaliśmy im przenieść węgiel albo obrać ziemniaki.

Pierwsze zniknęły mundurki. Wyparła je kolorowa moda ba-zarowa. To był triumf różnorodności. Dość tandetnej, ale jednak różnorodności. Po tanich podróbkach przyszedł czas na rywaliza-cję markami. Jeśli nie miałeś oryginalnych lewisów czy martensów, twoja atrakcyjność towarzyska malała. Widać było, kto jest kim. Potem kolejno zaczęto zamykać gabinety lekarskie i stomatolo-giczne. W liceum przez pewien czas utrzymywano etat psychologa stworzony po fali samobójstw, ale kiedy przez rok nikt z uczniów się nie powiesił, uznano, że jest to nieopłacalne.

Dalsze losy szkół w moim rodzinnym mieście mogę od-tworzyć z lokalnej prasy lub wyobrazić sobie na podstawie wie-dzy o przemianach całego systemu. Kiedy polikwidowano szkoły wiejskie, zwiększyła się liczba dzieci z tych środowisk. Zorganizo-wano im dowozy gimbusem. Żeby jednak nie obciążać świetlicy, potworzono specjalne klasy dla dzieci wiejskich, których czas pracy dostosowany jest do kursów autobusu. W ten sposób skutecznie odseparowano dzieci wiejskie i miejskie, ograniczając obsługę świetlicy do jednej osoby na pół etatu. Podobny los czeka najpew-

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

12

niej szkolną bibliotekę, bo władze lokalne wzorem innych samorzą-dów zamierzają ją zlikwidować i oprzeć się na zasobach miejskich bibliotek publicznych. Nie inaczej będzie z kuchnią. Rosnące ceny obiadów obniżyły liczbę korzystających z nich. Od kiedy ośro-dek pomocy społecznej przestał finansować posiłki dla ubogich, bardziej ekonomiczny wydaje się catering. Zostanie goła szkoła. Budynek, nauczyciele, uczniowie. Zakupione z unijnych środków komputery i wyremontowana sala gimnastyczna. W tym samym czasie wzrosła edukacyjna wartość dodana oraz szacunkowa efek-tywność wykorzystania nakładów w przeliczeniu na ucznia.

Tak się dzieje w całym kraju. Społeczności szkolne doświad-czyły komercjalizacji, ale nie demokratyzacji. System edukacyjny zdecentralizowano, ale nie uspołeczniono. Przyciśnięte koniecz-nością ekonomiczną gminy tną, co mogą. Jak już nie zostało nic, oprócz chronionych Kartą nauczyciela etatów, dobrały się i do nich. W całym kraju szykują się likwidacje bibliotek szkolnych, trwa proces likwidacji szkół lub przekształcania ich w szkoły społeczne (gdzie etaty i zarobki nie są chronione Kartą). Związki zawodowe niby protestują, ale bez determinacji, z jaką walczyły o podwyż-ki wynagrodzeń. Rząd podwyżki dał, ale nie zagwarantował na nie środków, przerzucając odpowiedzialność na samorząd. MEN, unikając konfrontacji ze związkami, woli skłonić samorządy do ob-chodzenia ustawy. Trwają zapasy, a wszyscy każą się opowiedzieć: za czy przeciw Karcie, za szkołą dzisiejszą czy wczorajszą?

Wydaje mi się, że taka dyskusja to droga donikąd. Braku-je mi namysłu nad wizją szkoły w XXI wieku. Sam taką wizję zaproponowałem w innym miejscu1. To szkoła, w której mło-

1 W raporcie Szkoła i nierówności społeczne. Diagnoza nierówności eduka-cyjnych w polskiej szkole i propozycje dla progresywnej polityki, Fundacja Amicus Europae i Fundacja im. Friedricha Eberta, Warszawa 2012.

13

dzież może pracować, bawiąc się i bawić, pracując. Placówka bez ocen i egzaminów, za to z rozbudowaną diagnostyką postępów uczniów. Społeczność umożliwiająca współpracę między ucznia-mi, nauczycielami i rodzicami. Włączająca rodziców i młodzież nie tylko w wybór dyrektora czy zarządzanie, ale także w pro-ces wychowawczy. Szkoła niehierarchiczna, a przez to nie tylko demokratyczna, ale także przyjazna i bezpieczna. Szkoła oparta na współpracy, a nie rywalizacji. Oferująca coś więcej niż usługę edukacyjną, wyposażona w kadrę wszechstronnie dbającą o do-brostan podopiecznych. Jednym słowem: lepiej przygotowana i przygotowująca do wyzwań przyszłości.

Marzy mi się inna rozmowa. Taka, która punktem wyjścia czyni kluczowe wartości i wizję kształcenia, która nie ogranicza debaty do wybranych obszarów: treści programowej, nadzoru pedagogicznego, kształcenia nauczycieli, finansowania oświa-ty itd. Planowanie zmian w poszczególnych obszarach wymaga dostrzeżenia całej reszty. Dlatego oprócz polityków i ekspertów edukacyjnych dyskutować powinni wszyscy, którzy szkołę znają z bezpośredniego doświadczenia. Szkoły nie da się zredukować ani do miejsca pracy, ani miejsca wytwarzania edukacyjnej war-tości dodanej.

Od kształtu polskiej szkoły dziś zależy jakość polskiego spo-łeczeństwa za 20–30 lat, dlatego zasługuje na poważną dyskusję. Taka debata mogłaby dać odpowiedź na pytanie, czego oczekuje-my od publicznej edukacji jako uczniowie/uczennice, rodzice i na-uczycielki. Tym przewodnikiem chcielibyśmy pokazać, że można dyskutować o szkole, nie ograniczając się ani do perspektywy wybranej grupy uczestników systemu edukacyjnego, ani jednego obszaru tematycznego. Uproszczenia szkodzą rozmowie.

Marzy mi się inna rozmowa o szkole

379

RAFAł BAKALARCZYK – blogger i publicysta, ekspert w dzie-dzinie polityki społecznej i ochronie zdrowia.

DARIUSZ ChĘTKOWSKI – polonista, felietonista „Głosu Na-uczycielskiego”, autor książek: Z budy. Czy spuścić ucznia z łań-cucha? oraz Osierocona generacja, bloger.

MIROSłAW DĄBROWSKI – matematyk, wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim. Współautor ponad stu publikacji podręcznikowych i poradnikowych dotyczących nauczania ma-tematyki w szkole podstawowej.

ALEKSANDRA DENST-SADURA – psycholożka, autorka cy-klu „Psychologia w szkole”, a także warsztatów dla nauczycieli o biedzie.

IZA DESPERAK – socjolożka, adiunkt w Katedrze Socjologii Po-lityki i Moralności Uniwersytetu Łódzkiego, przez kilkanaście lat pracowała jako nauczycielka.

ROMAN DOLATA – pedagog, opiekun naukowy zespołu SUEK (Szkolne Uwarunkowania Efektywności Kształcenia) w Instytucie Badań Edukacyjnych.

aUTorzy

380

ANNA DZIERZGOWSKA – nauczycielka historii w Wielokultu-rowym Liceum Humanistycznym im. Jacka Kuronia w Warsza-wie, współprowadzi Społeczny Monitor Edukacji.

ChRISTIAN FüLLER – redaktor berlińskiego dziennika „taz”, autor książek m.in. Sündenfall: Wie die Reformschule ihre Ideale missbrauchte, prowadzi bloga pisaversteher.de.

MAGDALENA GOETZ – doktorantka Uniwersytetu Gdańskie-go, publicystka „Głosu Nauczycielskiego”.

MIKOłAJ hERBST – ekonomista, pracuje w Centrum Europej-skich Studiów Regionalnych i Lokalnych na Uniwersytecie War-szawskim.

hENRY JENKINS – amerykański kulturoznawca, wykłada nauki o komunikacji i dziennikarstwie na Uniwersytecie Południowej Kalifornii, uczestniczy w projekcie „New Media Literacies”.

ALEKSANDRA JóZEFOWSKA – edukatorka seksualna i tre-nerka, koordynatorka Grupy Edukatorów Seksualnych „Ponton”.

REINhARD KAhL – dziennikarz, filmowiec, założyciel sieci „Ar-chives of the Future”.

MAGDALENA KASZULANIS – rzeczniczka Związku Nauczy-cielstwa Polskiego, dziennikarka „Głosu Nauczycielskiego”.

MARTA KONARZEWSKA – polonistka, była nauczycielka, au-torka głośnego artykułu Jestem nauczycielką i jestem lesbijką, a także razem z Piotrem Pacewiczem książki Zakazane miłości.

381

PIOTR LASKOWSKI – historyk idei i egiptolog, twórca i dyrektor Wielokulturowego Liceum Humanistycznego im. Jacka Kuronia w Warszawie.

TOMASZ LEśNIAK – socjolog. Kierownik badań dotyczących skutków społecznych prywatyzacji stołówek szkolnych w Krakowie.

JAKUB MAJMUREK – filmoznawca, redaktor Wydawnictwa Krytyki Politycznej i publicysta „Dziennika Opinii”.

KAJA MALANOWSKA – pisarka, autorka m.in. Patrz na mnie, Klaro!, w roku 2012 nominowana do Paszportu „Polityki”.

DOROTA OBIDNIAK – nauczycielka, edukatorka dorosłych, autorka podręczników szkolnych, programów nauczania, mate-riałów dla nauczycieli.

MARTA PETELEWICZ – socjolożka, pracuje w Katedrze Socjo-logii Ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego.

JAKUB RZEKANOWSKI – redaktor naczelny „Głosu Nauczy-cielskiego”.

PRZEMYSłAW SADURA – członek zespołu Krytyki Politycznej, socjolog, publicysta, ekspert w dziedzinie edukacji.

PIOTR SKURA – dziennikarz „Głosu Nauczycielskiego”, publicysta.

MARCIN ZARóD – fizyk polimerów, dydaktyk i popularyzator nauki, współorganizator Fab Lab Łódź, członek zespołu łódzkiej świetlicy Krytyki Politycznej.

Autorzy

382

kryTyka PoliTyCzna

Krytyka Polityczna powsta-ła w 2002 roku z ambicją ożywienia tradycji polskiej inteligencji zaangażowanej. Naszą działalność rozwijamy w trzech głównych sferach: nauki, kultury i polityki, starając się jednocześnie eliminować między nimi sztuczne podziały. Wierzymy, że naukę, sztukę i politykę dzielą jedynie środki wyrazu, łączy zaś wpływ na kształt życia społecznego.Naszym podstawowym celem jest wprowadzenie i umocnienie w sferze publicznej lewicowego projektu walki z ekonomicznym i kulturowym wykluczeniem. Wychodzimy z przekonania, że nie będzie szans dla lewicowej polityki bez stworzenia wcze-śniej w sferze publicznej miejsca na lewicowy dyskurs i projekt społeczny. Dlatego obok pracy czysto akademickiej (tłuma-czenie, wydawanie książek

i opracowań, dyskusje, semi-naria i warsztaty) angażujemy się w debatę publiczną, a także aktywnie działamy na polu literatury, teatru i sztuk wizual-nych, pojawiamy się w mediach głównego nurtu, publikujemy w dziennikach i tygodnikach opinii, gdzie tworzymy jedyny dobrze słyszalny lewicowy głos w Polsce. Budujemy kolejne instytucje, współpracujemy z najpoważniejszymi ośrodkami kulturalnymi i badawczymi w Polsce i zagranicą. Środowi-sko Krytyki Politycznej tworzą dziś młodzi naukowcy, działacze społeczni, publicyści, ale także pisarze, krytycy literatury i sztuki, dramaturgowie, filmo-znawcy i artyści. Do udziału w debatach zapraszamy całą paletę działaczy społecznych, animatorów kultury, publi-cystów i polityków. Otwie-ramy artystów na myślenie

383

w kategoriach politycznych, a uczestników życia politycz-nego skłaniamy do traktowania kultury jako równoprawnego języka decydującego o kształcie społeczeństwa.W 2005 roku środowisko związa-ne z pismem „Krytyka Politycz-na” powołało Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego. Organizacja stała się formalną strukturą jednoczącą wszystkie później powstające instytucje Krytyki Politycznej.We wrześniu 2007 roku założyliśmy Wydawnictwo Krytyki Politycznej. Celem jego działalności jest wpro-wadzanie w polski obieg idei najważniejszych prac z filozofii i socjologii politycznej, teorii kultury i sztuki. Publikujemy przekłady, prace polskich autorów i ważne wznowienia. Do końca 2012 roku ukazało się blisko 200 tytułów w 10 seriach wydawniczych (Przewodniki Krytyki Politycznej, Seria Idee, Seria Kanon, Seria z Różą, Seria Publicystyczna, Seria Literac-ka, Pisma Jacka Kuronia, Seria Historyczna, Seria Ekonomicz-na, Przewodniki nieturystyczne) oraz poza seriami.

W latach 2006–2009 w cen-trum Warszawy prowadziliśmy otwartą REDakcję – ośrodek wymiany myśli, prezenta-cji prac artystycznych czy projektów społecznych. Przez trzy lata odbyło się w nim około 300 spotkań otwartych, dyskusji, warsztatów, pokazów filmowych i wystaw. Gościliśmy ważnych aktorów sceny spo-łecznej, politycznej, literackiej i artystycznej, wśród nich wielu gości zagranicznych. Miejsce stało się także punktem co-dziennych spotkań środowisko-wych i bazą dla organizowanych na zewnątrz akcji społecznych. REDakcja na trwałe wpisała się w mapę kulturalną stolicy. W styczniu 2008 roku otrzyma-ła nagrodę kulturalną „Wdechy 2007” w kategorii Miejsce Roku przyznawaną przez warszawski dodatek „Gazety Wyborczej”.W 2009 roku Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego wygrało otwarty konkurs na za-gospodarowanie lokalu przy ul. Nowy Świat 63. Centrum Kul-tury Nowy Wspaniały świat działało od 1 października 2009 do 15 lipca 2012. W okresie tych trzech lat Centrum stało się

Krytyka Polityczna

384

największym ośrodkiem kultury niezależnej w stolicy. Zarówno dla władz samorządowych, jak i Stowarzyszenia im. Stani-sława Brzozowskiego było to przedsięwzięcie eksperymen-talne. Centrum było pierw-szym w Warszawie tak dużym ośrodkiem prowadzonym przez organizację pozarządową, a nie firmę prywatną lub instytucję publiczną. Stowarzyszenie jest organizacją non-for-profit.Wizytówką Centrum stały się wykłady i seminaria w ramach Uniwersytetu Krytycznego, koncerty czołówki muzyków w cyklu Wolne Niedziele oraz wykłady wybitnych zagra-nicznych filozofów, socjolo-gów, historyków goszczących w Warszawie na zaproszenie Stowarzyszenia.Nowy Wspaniały Świat był miejscem: żywej debaty na najważniejsze tematy życia publicznego, spotkań artystów z publicznością, przyjaznym mniejszościom oraz gru-pom z głównego nurtu życia społecznego, współpracy instytucji działających na rzecz imigrantów, kobiet, niepełno-sprawnych, wykluczonych.

Podczas trzech lat działalno-ści w Centrum Kultury Nowy Wspaniały Świat zorganizowa-liśmy ponad 1100 wydarzeń kulturalnych, pokazaliśmy 260 filmów i zaprosiliśmy na 120 koncertów. Centrum współpra-cowało z ponad 50 organizacja-mi pozarządowymi i instytu-cjami. Nowy Wspaniały Świat dawał tysiącom warszawiaków możliwość bezpłatnego udziału w kulturze. We wszystkich wy-darzeniach kulturalnych wzięło udział ponad pół miliona osób. Jesienią 2012 roku otwo-rzyliśmy Instytut Studiów Zaawansowanych. Instytut został powołany przez Sto-warzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego do prowadzenia badań naukowych i dydak-tyki w obszarze najbardziej fundamentalnych problemów współczesnej kultury. Główną motywacją jest chęć stworze-nia przyjaznego otoczenia dla poszukiwania odpowiedzi na współczesny kryzys demokracji liberalnej, wynikający z kryzysu więzi społecznej i wyobraźni społecznej.Instytut Studiów Zaawanso-wanych nie jest politycznym

385

think-tankiem. Ma nawiązywać do wieloletniej tradycji podob-nych placówek badawczych (Institute for Advanced Study) – niepowiązanych z żadnymi organizacjami partyjnymi; korzystających ze wsparcia finansowego wyłącznie pod wa-runkiem zachowania autonomii w zakresie kierunków badań; nastawionych na długofalowe cele poznawcze przekraczające granice ustalonych dyscyplin; wchodzących we współpracę z innymi placówkami nauko-wymi oraz organizacjami na zasadach partnerskich.Struktura Instytutu obejmu-je Radę Instytutu, stałych pracowników, koordynatorów i zapraszanych do czasowej współpracy badaczy. Rada Instytutu składa się z osób o ustalonej pozycji w świecie akademickim lub kulturalnym, z którymi Stowarzyszenie Brzozowskiego współpracuje od lat. Stali pracownicy (perma-nent fellows) razem z grupą ko-ordynatorów planują działania badawcze i dbają o rozwój in-stytucji. Zapraszani do rocznej współpracy badacze (visiting fellows) realizują swoje projekty

badawcze, na które składają się samodzielne badania, seminaria i wykłady, debaty z udziałem zaproszonych gości, publikacje cząstkowych wyników prac, a finalnie – książkowe opra-cowania. Instytut organizuje również stypendia naukowe, zapraszając do Polski zagra-nicznych badaczy lub wysyłając Polaków za granicę.W 2012 roku uruchomiliśmy Dziennik Opinii czyli interneto-wą gazetę codzienną. Dziennik dostarcza opinii o bieżących wydarzeniach politycznych w Polsce i na świecie; publikuje też teksty i wywiady na tematy kulturalne, ekonomiczne i lokalne; tłumaczenia, recenzje i fragmenty książek, a także analizy filmów. Nie ograniczamy się tylko do Warszawy, dzięki działaniom naszych sympatyków i współ-pracowników w ponad 20 miastach Polski powstały Kluby Krytyki Politycznej. Kluby KP tworzą działacze społecz-ni, studenci, licealiści, młodzi naukowcy – aktywiści, którym bliski jest etos lewicowego zaan-gażowania w sprawy publiczne. Działają poprzez organizowanie

Krytyka Polityczna

386

otwartych dyskusji, warsztatów, seminariów, wystaw i festiwali, a także współpracę z innymi organizacjami społeczno-kultu-ralnymi. Najaktywniejsze Kluby podejmują działania na rzecz uzyskania stałych siedzib, które będą mogły stać się ważnymi punktami wydarzeń artystycz-nych i społecznych.Jesienią 2009 roku otworzy-liśmy pierwsze lokalne centra – Świetlice KP w Trójmieście i Cieszynie. W 2011 powstała świetlica w Łodzi.Od 2010 roku działamy również na Ukrainie, w Rosji i Niemczech.Wszystko to robimy po to, by stworzyć fundament dla uczci-wej i nowoczesnej lewicy, która odwołując się do najnowszych osiągnięć filozofii politycznej i świetnych tradycji polskiej myśli politycznej, znajdzie ade-kwatną odpowiedź na współ-czesne wyzwania.O naszych działaniach i wy-darzeniach informujemy na bieżąco na stronie: www.krytykapolityczna.pl.

Zespół Krytyki Politycznej: Agata Araszkiewicz, Yael Barta-na, Michał Bilewicz, Katarzyna

Błahuta, Magdalena Błędowska, Michał Borucki, Jakub Bożek, Marcin Chałupka, Anna Cieplak, Vendula Czabak, Anna Delick (Sztokholm), Paweł Demirski, Agata Diduszko-Zyglewska, Karol Domański, Martyna Do-miniak, Kinga Dunin, Joanna Erbel, Katarzyna Fidos, Bartosz Frąckowiak, Maciej Gdula, Hanna Gill-Piątek, Dorota Gła-żewska, Sylwia Goławska, Kata-rzyna Górna, Marta Górnicka, Agnieszka Graff, Agnieszka Grzybek, Izabela Jasińska, Jaś Kapela, Tomasz Kitliński, Maria Klaman, Karolina Krasuska, Małgorzata Kowalska, Maciej Kropiwnicki, Pat Kulka, Julian Kutyła, Łukasz Kuźma, Adam Leszczyński, Jarosław Lipszyc, Małgorzata Łukomska, Magda Majewska, Jakub Majmurek, Adam Mazur, Dorota Mieszek, Kuba Mikurda, Bartłomiej Modzelewski, Paweł Mościc-ki, Witold Mrozek, Agnieszka Muras, Maciej Nowak, Dorota Olko, Adam Ostolski, Joanna Ostrowska, Janusz Ostrowski, Tomasz Piątek, Paweł Pieniążek, Anna Pluta, Konrad Pustoła, Magda Raczyńska, Joanna Raj-kowska, Przemysław Sadura,

387

Sławomir Sierakowski, Jan Smoleński, Andreas Stadler (Nowy Jork), Beata Stępień, Kinga Stańczuk, Tomasz Stawi-szyński, Agnieszka Sterne, Igor Stokfiszewski, Monika Strzępka, Michał Sutowski, Michał Syska, Mikołaj Syska, Jakub Szafrański, Agata Szczęśniak, Kazimiera Szczuka, Barbara Szelewa, Jakub Szestowicki, Eliza Szybowicz, Magdalena Środa, Olga Tokar-czuk, Krzysztof Tomasik, Joanna Tokarz, Patryk Walaszkowski, Karolina Walęcik, Błażej War-kocki, Agnieszka Wiśniewska, Katarzyna Wojciechowska, Joanna Wowrzeczka, Dominika Wróblewska, Wojtek Zrałek--Kossakowski, Artur Żmijewski.

Lokalni koordynatorzy Klubów KP: Białystok: Łukasz Kuźma, Berlin: Marta Madej, Taina Mansani, Bytom: Stani-sław Ruksza, Cieszyn: Joanna Wowrzeczka, Częstochowa: Marta Frej, Tomasz Kosiński, Gniezno: Paweł Bartkowiak, Kamila Kasprzak, Jelenia Góra: Wojciech Wojciechowski, Kalisz: Mikołaj Pancewicz, Kijów: Olek-sij Radynski, Vasyl Cherepanyn, Koszalin: Magda Młynarczyk,

Kraków: Justyna Drath, Lublin: Rafał Czekaj, Agnieszka Ziętek, Łódź: Martyna Dominiak, Han-na Gill-Piątek, Ewa Kamińska, Opole: Szymon Pytlik, Ostro-wiec Świętokrzyski: Monika Pastuszko, Szydłowiec: Inga Pytka-Sobutka, Toruń: Monika Szlosek, Trójmiasto: Maria Kla-man, Elżbieta Rutkowska, Wro-cław: Dawid Krawczyk

Wydawca: Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego.Zarząd: Sławomir Sierakowski (prezes), Michał Borucki, Dorota Głażewska (dyrektor finansowy).

Kontakt:redakcja@krytykapolityczna.plwww.krytykapolityczna.pl

Krytyka Polityczna

388

Reader (przewodnik) to popularna formuła używana na całym świecie w odniesieniu do ważnych obszarów humanistyki. Pre-zentuje wybrane zagadnienie lub dorobek twórcy, wyznaczając całościową i oryginalną perspektywę rozumienia danej tematyki.

Przewodniki poświęcamy filozofom, artystom oraz złożo-nym problemom społecznym i politycznym. Książki zawierają wybór najistotniejszych tekstów polskich i zagranicznych po-święconych interesującym nas tematom i osobom, a także wy-wiady, przegląd prac autorskich, słowniki ważnych pojęć. Celem każdego Przewodnika jest nie tylko przekrojowe przedstawienie danego problemu, ale też umieszczenie go w nowym kontekście, wolnym od zniekształceń instytucji rynku, akademii i mediów masowych.

W serii ukazały się:Krytyki Politycznej przewodnik lewicySasnal. Przewodnik Krytyki PolitycznejSlavoj Žižek, Lacan. Przewodnik Krytyki PolitycznejChantal Mouffe, Polityczność. Przewodnik Krytyki PolitycznejPiotr Kletowski, Piotr Marecki, Żuławski. Przewodnik Krytyki

PolitycznejMaciej Pisuk, Paktofonika. Przewodnik Krytyki PolitycznejPolityka narkotykowa. Przewodnik Krytyki PolitycznejKryzys. Przewodnik Krytyki Politycznej

PrzeWoDniki kryTyki PoliTyCzneJ

389

Žižek. Przewodnik Krytyki PolitycznejSławomir Masłoń, Coetzee. Przewodnik Krytyki PolitycznejPiotr Marecki, Barański. Przewodnik Krytyki PolitycznejAlain Badiou, Etyka. Przewodnik Krytyki PolitycznejAgnieszka Berlińska, Tomasz Plata, Komuna Otwock.

Przewodnik Krytyki PolitycznejJarosław Hrycak, Iza Chruślińska, Ukraina. Przewodnik Krytyki

PolitycznejEkologia. Przewodnik Krytyki PolitycznejRajkowska. Przewodnik Krytyki PolitycznejAgamben. Przewodnik Krytyki PolitycznejUniwersytet zaangażowany. Przewodnik Krytyki PolitycznejHerzog. Przewodnik Krytyki PolitycznejSkolimowski. Przewodnik Krytyki PolitycznejSzwecja. Przewodnik nieturystycznyIslandia. Przewodnik nieturystycznyEkonomia kultury. Przewodnik Krytyki PolitycznejTrójmiasto. Przewodnik Krytyki PolitycznejSeriale. Przewodnik Krytyki PolitycznejPodatki. Przewodnik Krytyki PolitycznejŻmijewski. Przewodnik Krytyki PolitycznejBrzozowski. Przewodnik Krytyki PolitycznejMiłosz. Przewodnik Krytyki PolitycznejPartycypacja. Przewodnik Krytyki PolitycznejHolland. Przewodnik Krytyki PolitycznejZdrowie. Przewodnik Krytyki PolitycznejMuzyka. Przewodnik Krytyki PolitycznejBracia Polscy. Przewodnik Krytyki PolitycznejWajda. Przewodnik Krytyki Politycznej

Przewodniki Krytyki Politycznej

Edukacja. Przewodnik Krytyki Politycznej

Warszawa 2013© Copyright by Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2013

Wydanie IPrinted in PolandISBN 978-83-63855-30-7

Seria Przewodniki Krytyki Politycznej, tom XXXIV

Projekt typograficzny: xdr / rzeczyobrazkowe.plSkład: Projekt okładki: Hanna Gill-PiątekRedakcja: Zespół KPKorekta: Joanna Dzik

Druk i oprawa: Drukarnia ReadMe, ul. Olechowska 83, Łódź

Książka wydana we współpracy z Goethe-Institut.

Supported by a grant from the Open Society Foundations.Książka ukazuje się przy wsparciu Open Society Foundations.

Wydawnictwo Krytyki Politycznejul. Foksal 16, II p.00–372 Warszawaredakcja@krytykapolityczna.plwww.krytykapolityczna.pl