Dzieje Teatru Lalek w Polsce 1944-2000

8/19/2019 Dzieje Teatru Lalek w Polsce 1944-2000

1/22

1

Dzieje Teatru Lalek w Polsce 1944-2000

CZĘŚĆ I

I ! "oszukiwa#iu w$as#ej to%sa&o'ci (1944-1949)

1 !oje##e i#icjat*w*

1. W połowie 1944 r. Chełm Lubelski, a zaraz potem Lublin zostały zdobyte przez Armię Czerwon i sto!" u !e! boku 1 Armię Wo!ska #olskie$o. Wraz z nimi dotarły do Lublina

pierwsze %ołnierskie $rupy teatralne i lalkowe powsta!"e na szlaka"h wo!enny"h, po"zyna!"od 1 &ywiz!i #ie"hoty im. 'adeusza (o)"iuszki *m.in. teatr +uliana #appe i ronisława(au-mana, Witolda (oweszki i +ana Czarne$o.

W sierpniu w Lublinie +an /ztaudyn$er or$anizował 0e-erat dla /praw marionetkowy"h2 w

3w"zesnym esor"ie (ultury i /ztuki #(W, w Warszawie trwało powstanie, a powsta5"y6lalkarze przy$otowywali się do pierwsze! premiery teatrzyku lalek (ukiełki pod arykad.

W tym samym mnie! wię"e! "zasie z kole!nymi premierami występowały w"i% działa!"eteatry obozowe "zy nie!awne np. 'eatr (ukiełek w o-la$u 77 C w Woldenber$u, "zy ta!ny

pozna5ski teatr lalek 8aliny Lubi"z.

W niemie"ki"h oboza"h kon"entra"y!ny"h m.in. w u"henwaldzie, Aus"hwitz "zy ross6osen przy$otowywano się do kole!ne$o sezonu szopkowe$o. +anina (ilian6/tanisławska

przystępowała do or$aniza"!i iebieski"h :i$dał3w w uzbe"kie! /amarkandzie. #iotr

/awi"ki, Władysław adowski "zy 'adeusz /owi"ki od dawna !u% wsp3łtworzyli teatralne ilalkowe pro$ramy na szlaku armii $enerała Andersa. 8enryk yl, po niezwykły"hdo)wiad"zenia"h kierowane$o przez siebie teatru lalek w :urnau, dopiero przemy)liwałdwudniowe seminarium Leona /"hillera na temat 0'eatr %ywy i 'eatr marionet2, a Władysław+arema, po u"ie"zka"h z oboz3w /tuttho-- i Alt;orwerk, przy$otowywał się do uru"homieniaroteski.


2/22

2

6 w ma!u 194= r. działalno)> marionetkowy"h tek Wile5ski"h zainau$urowały wiałymstoku ?l$a i Ewa 'otwen, a +ulian /3!ka wznowił przedstawienia w #oznaniu.

6 8alina Lubi"z otworzyła #ozna5ski 'eatr :arionetek

6 Władysław +arema rozpo"zł starania o uru"homienie roteski6 :arian :ikuta o reaktywowanie (rakowskie$o #olskie$o 'eatru (ukiełek

6 :arta +ani" i :arian luth o uru"homienie ł3dzkie$o #inokia

6 +uliusz latty o powołanie teatru lalek w (atowia"h.

2 !ok+$ ,ztau*#.era

/ztaudyn$er w listopadzie 1944 r. w Lublinie powołał 'owarzystwo #rzy!a"i3ł 'eatr3w

:arionetkowy"h, kt3re$o został prezesem. &o wsp3łpra"y zaprosił lubelski"h tw3r"3w,+erze$o arubę, +uliana #appe, olewsława (leniewskie$o, a po przeprowadz"e do odzi F 7renę #ikiel, :ariana lutha, Ewę 'otwen. W połowie 194= r. su$erował powołanie zwizkuzawodowe$o lalkarzy, sek"!i lalkowe! A/#6u, biuletynu in-orma"y!ne$o, re!estra"!i teatr3wlalek, powołania 7nstytutu 'eatr3w Lalek, działalno)"i wydawni"ze! i szkoleniowe!. !e$oudziałem latem 194= r. trwała ak"!a uni-ika"y!na ł3dzki"h teatr3w lalkowy"h pod nazw !edno"zone 'eatry Lalek *luth, @lanowski, :ikuta, #awłowska6yrska, 'otwen, kt3re!"elem było poł"zenie kilku s"enek lalkowy"h w !eden teatr. konkuren"y!n ini"!atyw

powołania stałe! s"eny lalkowe! w odzi *w porozumieniu z krakowsk rotesk i wnawizaniu do pro!ekt3w Władysława +aremy wystpili tw3r"y z$romadzeni wok3ł +uliana#appe. W ko5"u roku /ztaudyn$er powołał do %y"ia 7nstytut 'eatr3w Lalek, kt3ry nie zdołałrozwin> działalno)"i. /zybko okazało się, %e skute"znie!si i silnie!si s arty)"i kieru!"yteatrami a zwłasz"za +arema, kt3re$o ak"!e wzrosły po udane! premierze Cyrku 'arabumba,inau$uru!"e! działalno)> krakowskie! roteski.

W p3Dnie!szym "zasie /ztaudyn$er ob!ł nowo powołan redak"!ę "zasopisma 0'eatr Lalek2,kt3re$o redaktorem na"zelnym był do ko5"a 19=< r.

/ Z i#s"iracji "rzewoje##e.o aja

Liderzy warszawskie$o a!a nie ode$rali po wo!nie większe! roli w )rodowisku lalkarskim.+an Wesołowski wził w prawdzie udział w reaktywa"!i a!a, przez kilka miesię"y był !e$odyrektorem, ale nie stanowiło to priorytetu w !e$o %y"iu. #odobnie było ze /z"zepanema"zy5skim, rze"zywistym tw3r" a!a. (ole!ny dyrektor a!a +erzy &ar$iel, kt3ry ob!łteatr w 19=G r. otarł się o za$ro%enie likwida"!i pla"3wki.

7stniała !ednak trady"!a przewo!enne$o a!a. 7stniał kult a!owy"h kurs3w, swoiste! szkołylalkarskie!, w kt3re! rodziły się pas!e artysty"zne lalkarzy. a! ode$rał niezwykle wa%n rolę w budzeniu )wiadomo)"i lalkarskie! w lata"h HG6sty"h II wieku. W !e$o zainteresowania"hdominował aspekt peda$o$i"zny, wy"howaw"zy F powstał prze"ie% i działał przy

obotni"zym 'owarzystwie #rzy!a"i3ł &zie"i w 7 kolonii Warszawskie! /p3łdzielni:ieszkaniowe! na Boliborzu, w $robie wy"howaw"3w, nau"zy"ieli, rodzi"3w.


3/22

3

#o powstaniu przedwo!enne$o a!a zwizała się z nim :aria (owna"ka, kt3re! teatr zawdzię"zał swo! markę. (owna"ka stworzyła repertuar dla dzie"iJ ? (asi, "o $ski z$ubiła,a!owe ba!e"zki i )wiersz"zowe skrzype"zki, ? Ba"zku /zkola"zku, ? babule5ki koziołkurozpustnym itd. Wkr3t"e doł"zyli do nie! r3wnie% inni autorzyJ Lu"yna (rzemienie"ka, +ulia&uszy5ska, Witold :iller, Ali"!a /trassmanowa.

Wiele teatr3w lalek po wo!nie rozpo"zynało swo! działalno)> od a!owe$o repertuaru. 7ł3dzki #inokio, i warszawski /tart *p3Dnie! uliwer, i katowi"kie Ateneum, i byd$osko6toru5ski a! #omorski, teatry w Wałbrzy"hu, (utnie, ielsku6iałe!, /z"ze"inie, ?polu,Wro"ławiu, ab"e. 'o repertuarowe uzale%nienie otwierało dyskus!ę z trady"! a!ow i

perspektyw dalsze$o rozwo!u teatru lalek. #ierwsz powa%n debatę na ten temat przeprowadzono !u% na po"ztku 194K r. pod"zas ?$3lnopolskie! (on-eren"!i (ierownik3w'eatr3w Lalek w odzi. &oszło w3w"zas do star"ia pomiędzy minimalistami, widz"ymi

przyszło)> polskie$o teatru lalek w kate$oria"h przedwo!enne$o a!a, i zde"ydowanie mnie!

li"zn $rup re-ormator3w, zapewne z Władysławem +arem, +ulianem #appe i 7ren /owi"k na "zele, kt3rym marzył się artysty"zny teatr lalek. Cho> pozostawali w mnie!szo)"i, przemawiali z wystar"za!" siln pas! i ener$i, by postawi> na swoim i przekona> doszukania mo%liwo)"i dalsze$o rozwo!u lalkarstwa, odwołu!" się do !e$o r3%norodno)"i iartysty"zne! wolno)"i. 'e! wolno)"i ni$dy nie poszukiwali a!ow"y, o$rani"za!" się dorozmna%ania sprawdzone$o modelu teatru dla dzie"i. e-ormatorom wt3rowali urzędni"yministerialn, bo do ni"h trzeba było kierowa> wszystkie wnioski o powołania, ak"epta"!e,

popar"ia nowy"h struktur i -orm działalno)"i. Wresz"ie z perspektywy nowe! władzy, przedwo!enny model teatru lalek nie był modelem ani uniwersalnym, ani na!lepszym.&o"ierały !u% silne sy$nały o osi$nię"ia"h lalkarstwa sowie"kie$o, a i sami lalkarze6re-ormatorzy doma$ali się na!pilnie!szy"h kontakt3w z /ier$ie!em ?braz"owem.

'ak wię" repertuar przedwo!enne$o a!a był i musiał by> obe"ny, był i musial by>ak"eptowany, "o niekonie"znie przekładało się na dobre stosunki nowe$o lalkarskie$o)rodowiska z tw3r"zyni sztuk :ari (owna"k. ez !e! sztuk %aden teatr nie m3$łe$zystowa>, od 194 r. wydawni"two asza (się$arnia za"zęło o$łasza> !e drukiem. A

!ednak dystans między ni i lalkarzami pro-es!onalizu!"e$o się nurtu stale się po$łębiał.(owna"ka zna!dowała pełne popar"ie w)r3d amator3w F na!szla"hetnie!sze! odmiany teatrulalek wyrosłe! z idei przedwo!enne$o a!a. e )rodowiskiem nie umiała znaleD> wsp3lne$o

!ęzyka, nie uznawała terminu 0lalka2 !ako okre)lenia $atunkowe$o.

4 e%*serz* art*'ci

Władysław +arema, +anina (ilian6/tanisławska i 7rena (rę%lewi"z6/owi"ka to pierwsza tr3!kaartyst3w teatru lalek, kt3ra zdobyła się na s-ormułowanie własny"h upodoba5. Wszys"y onido lalkarstwa do"hodzili powoli i z r3%ny"h pozy"!i. +arema był aktorem dramaty"znym,(ilian6/tanisławska6 teoretykiem i krytykiem sztuki, /owi"ka6plastykiem. W teatrze lalek zostali re%yserami.


4/22

4

!$a*s$aw are&a *ur.


5/22

5

3 atarcie *la

8enryk yl w "zasie wo!ny przebywał w :urnau oraz w Lin$en *kierowni"two zespołemlalkowym przy 'eatrze Ludowym im. W. o$usławskie$o. #o powro"ie do #olski dostałrekomenda"!ę od /"hillera, "o pomo$ło mu reaktywowa> roteskę.

roteskę 77 yl otworzył !esieni 194K r. premier 0(olorowy"h piosenek2 w$ własne$os"enariusza i we wsp3łre%yserii :ikoła!a /asykina, z lalkami i dekora"! Ale$o uns"ha iAndrze!a Cybulskie$o oraz wsp3łpra" muzy"zn /te-ana (isielewskie$o.

+ednak dobra passa yla była okupiona wyrze"zeniami. :inisterstwo na"iskało nawpusz"zenie do roteski iebieski"h :i$dał3w (ilian6/tanisławskie!, "o dokonało się w194K r. Władysław +arema aktywnie u"zestni"zył we wszystki"h narada"h i obmy)laniustrate$ii lalkarskie!. yl uło%ył się na!pierw z (ilian /tanisławsk, ak"eptu!" status Nuoka%de$o we własnym teatrze *działa!"ym pod !ednym da"hem, an$a%u!" się w zamian w

przyteatralne studio teatru lalek *będ"e dzie"kiem (ilian6/tanisławskie!, kt3re w sierpniu194 r. uzyskało ak"epta"!ę ministerialn. yl w"i$nł do wsp3łpra"y +aremę izaproponował wsp3łpra"ę przy ins"eniza"!i 0łote! rybki2 'ara"howskie!, sztandarowe$ospektaklu z teatru ?braz"owa. &oszło do wsp3lne! premiery w polowie lute$o 194 r. +ednak ta wsp3łpra"a nie miała szans, z powodu narasta!"y"h kon-likt3w pomiędzy obozamiartyst3wJ yl6uns"h, Władysław i o-ia +aremowie. +aremowie wy!e"hali do Oran"!i, yl i(ilian6/tanisławska zostali. ?bo!e pra"owali nad instytu"!onaliza"! polskie$o lalkarstwa wna!większy"h o)rodka"hJ Warszawie i odzi.

W 194M r. yl otrzymał pozwolenie na tworzenie o)rodka teatralne$o w odzi, a (ilian6/tanisławska w Warszawie. +aremowie mo$li !u% spoko!nie wra"a> do (rakowa. W połowieroku Władysław +arema ponownie ob!ł roteskę. /kupił wok3ł siebie na!lepsze )rodowisko

plastyk3wJ (azimierza :ikulskie$o, +erze$o /kar%y5skie$o, Lindę :inti"z.

(ilian6/tanisławska osiedliła się w Warszawie i ponownie wznowiła iebieskie :i$dały orazwznowiła działalno)> peda$o$i"zn pod szyldem prywatne! /zkoły &ramaty"zne! 'eatruLalek. yl przy$otował się do uru"homienia 'eatru Lalek Arlekin w odzi.

7nni aktywni lalkarzeJ

6 Alo!zy /molka w ?polu6 8alina Lubi"z w #oznaniu6 +erzy itzman i enobiusz wolski w ielsku6iałe!6 7rena #ikiel i +oanna #iekarska w 'oruniu6:arta +ani" i Wanda yrska w ł3dzkim #inokiu6?l$a i Ewa 'owten w da5sku6 +uliusz latty w Chorzowie6 +an &orman w /osnow"u6El%bieta i 'adeusz Czapli5s"y w ob!azdowe! 'ę"zy

6'adeusz (arwat w Wałbrzy"hu6enon i El%bieta (alinowi"zowie we Wro"ławiu


6/22

6

II ow* &ece#at 5 #owa struktura (1949-1933)

1 I#st*tucja "a6stwowa 5 sowiecki &oel

#o wo!nie ?braz"ow przy!e"hał ze swoim teatrem do #olski i pod"zas pobytu w #ols"e za$rałosiemdziesit razy. (im był ?braz"owP !edne! strony u"zniem /tanisławskie$o i iemirowi"za6&an"zenki, aktorem dramaty"znym o zainteresowania"h muzy"zny"h i plasty"zny"h, zwizanym od w"zesny"h lat


7/22

7

&la )rodowiska lalkarskie$o był to !ednak tak%e "zas porzdkowania o$3lnopolskie! s"enylalkowe! w rytmie swoi)"ie represy!nymJ

6 !esieni 19=G r. pozbawiono (ilian6/tanisławsk iebieski"h :i$dał3w6 w sty"zniu 19=1 r. postawiono w stan likwida"!i warszawski a!

6 w mar"u zlikwidowali w odzi teatr Oaramuszka6 w połowie roku w da5sku odsunięto 'otwenki od kierowni"twa tamte!szymi tkami6 !esieni warszawska Lalka "udem uniknęła likwida"!i6latem 19=< r. 7renę /owi"k pozbawiono dyrek"!i uliwera w Warszawie6 !esieni zlikwidowano szkołę (ilian6/tanisławskie!6 z ko5"em 19=< r. odwołano /ztaudyn$era z -unk"!i redaktora na"zelne$o 0'eatru Lalek2,niedłu$o potem zlikwidowano "zasopismo.

astępowała "ałkowita i prawdziwa "entraliza"!a. W mie!s"e zlikwidowane$o z ko5"em 19=<r. przedsiębiorstwa #a5stwowe 'eatry Lalek w odzi powołano kom3rkę ds. teatru lalek w:inisterstwie (ultury i /ztuki, kt3re odtd ob!ęło pełn kontrolę nad teatrem lalek, ma!"zapewni> 0u!ednoli"enie polityki kulturalne! dla "ałe$o ru"hu lalkarskie$o2.

2 e"ertuarow* realiz& socjalist*cz#*

W sty"zniu 1949 r. na !eDdzie Literat3w #olski"h w /z"ze"inie s-ormułowano postulatrealizmu so"!alisty"zne$o i nowe wyma$ania pod adresem tw3r"3wJ

1. #ełne zaan$a%owanie w sprawy so"!alisty"zne$o budowni"twa


8/22

8

(ulmina"y!ny punkt dyskus!i wok3ł problem3w so"realisty"zne$o repertuaru, ideolo$i"zne! powinno)"i teatr3w lalek i !e$o kondy"!i przypadł na połowę 19=< r., kiedy to zor$anizowanow Warszawie 77 o$3lnopolski z!azd lalkarzy, sumu!"y doty"h"zasowy dorobek i zwra"a!"yuwa$ę na na!wa%nie!sze problemy teatru lalek.

/ 7szta$ce#ie lalkarz*

(onie"zno)> rozwizania problemu kształ"enia przyszły"h kadr *aktor3w, dekorator3w,te"hnik3w w -ormie powołania przyteatralne$o studiaQszkoły "zy "ho>by kurs3w po!awiłasię !u% w pierwszy"h miesi"a"h po zako5"zeniu wo!ny. +an /ztaudyn$er, nawizu!" do

przedwo!enne! rze"zywisto)"i, my)lał o kursa"h, Władysław +arema marzył o szkole. 1 paDdziernika 194= r. takie /tudio awodowy"h 'eatr3w :łodzie%owy"h, :arionetkowy"h iAktorski"h rze"zywi)"ie powstało w odzi, we wsp3łpra"y z #7/'6em i +ulianem #appe !akoodpowiedzialnym za przedmioty lal"zarskie oraz te"hnikę manipula"!i. +e$o słu"ha"zami byli

:arta +ani" i Ludwik enoit. /tudio przekształ"ono w dwuletni wydział #W/' dla7nstruktor3w 'eatr3w iezawodowy"h, std ponowny apel o powołanie /tudia Lalki i Aktora po!awił się pod"zas 7 z!azdu lalkarzy w odzi w 194K r.

&opiero +anina (ilian6/tanisławska w sierpniu 194 r. uzyskała z$odę ministerialn na powołanie pierwsze$o /tudia &ramaty"zne$o 'eatru Lalek przy poł"zony"h teatra"hroteska i iebieskie :i$dały. #o roku nauki nauki "zternastu słu"ha"zy otrzymało promo"!ę do dru$ie! klasy, ale studio zawiesiło działalno)>. &o roteski powr3"ił +arema, yl odszedłdo odzi, a (ilian6/tanisławska znalazła przysta5 w Warszawie, $dzie ponowniezor$anizowała #ierwsz /zkołę &ramaty"zn 'eatru Lalek.

/zkołę (ilian6/tanisławskie! uko5"zyła ponad setka lalkarzy, w)r3d ni"h +an Wilkowski, +anałzka, Władysław #ękalski, Czesława /adurzanka, (azimiera +ane"ka, re%yserzy isze-owie inny"h teatr3w lalek6 :aryla (ędra, Aleksandra rzymska, +erzy o".

a po"ztku 19=G r. szkołę (ilian6/tanisławskie! upa5stwowiono , a potem !u% tylkoodli"zano dni do !e! likwida"!i, "o stało się ostate"znie w 19=< r.

/zkoł lalkarsk z prawdziwe$o zdarzenia , na poziomie akademi"kim, udało się otworzy> !esieni 19=4 r. w (rakowie, !ako ?ddział Lalkarski przy wydziale aktorskim tamte!sze!#W/'. /piritus mo;ens *$ł3wny ini"!ator "ałe$o przedsięwzię"ia był Władysław +arema.+edno"ze)nie z utworzeniem ?ddziału Lalkarskie$o ruszyła pierwsza ses!a e$zamin3weksternisty"zny"h dla aktor3w6lalkarzy, or$anizowana odtd "oro"znie.

III ! stro#8 lalkarstwa euro"ejskie.o (1933-192)

1 :roteska are&*

W połowie lat =G +arema stał u sz"zytu sławy. ył liderem roteski, "ho> za"hował w(rakowie wył"znie etat re%ysera, -unk"!e administra"y!ne przekazu!" o-ii +aremowe!. ie

bez !e$o udziału doszło do odsunię"ia (ilian6/tanisławskie! z warszawski"h iebieski"h:i$dał3w, a i on sam został !e! następ" zmienia!" nazwę teatru na Lalka. /zybko !ednak


9/22

9

znie"hę"ił się do trud3w pra"y w znisz"zone! Warszawie i wr3"ił do (rakowa. ?$romn zasłu$ było nazna"zenie następ"y F +ana Wilkowskie$o, niemal debiutant odkryty przez(ilian6/tanisławsk, zdobył te% ser"e !e! adwersarza F +aremy, przyzna!" się do obo!$aswoi"h artysty"zny"h rodzi"3wJ o!"a +aremy i matki (ilian6/tanisławskie!.

roteska odkrywała )rodek ekspres!i teatralne! nie"o zapomniany F maskę. apowiadała onanow epokę w teatrze. Chodziło o nowe )rodki w budowaniu posta"i s"eni"zne! *maskazamiast lalki klasy"zne! i nowe ukształtowanie przestrzeni s"eni"zne!, wyma$a!"e otwarte!s"eny i porzu"enia parawanu. anim maska zdominowała styl krakowskie! roteski, +arema z(azimierzem :ikulskim i +erzym /kar%y5skim wystawili lalkowo6aktorsk wers!ę 0Wielkie$o 7wana2 ?braz"owa, a przede wszystkim 07$raszki z &iabłem2 &rdy. W kilka dni

po premierze, pod"zas prezenta"!i w rama"h dru$ie$o z!azdu lalkarzy w Warszawie, silnyatak z powod3w ideolo$i"zny"h przypu)"ił na 7$raszki m.in. ministerialny wysoki urzędnik +erzy #a5ski, ale i krytyka i widzowie nie osz"zędzili po"hwał.

+arema, będ" !u% sze-em seks!i lalkowe! A/#6u, został !esz"ze przewodni"z"ym#a5stwowe! (omis!i Eksternisty"zne! dla Aktor3w6Lalkarzy i nie-ormalnym sze-em ?ddziałuLalkarskie$o krakowskie! #W/'. W 19== r. uhonorowano $o !ako pierwsze$o w)r3d lalkarzyna$rod pa5stwow 77 stopnia za osi$nię"ia teatralne.

0Wie"z3r ał"zy5skie$o2 w rotes"e potwierdził pozy"!ę +aremy i teatru. &la +aremy byłukoronowaniem artysty"zne! tw3r"zo)"i.

a!wa%nie!sze spektakle +aremyJ

Cyrk 'arabumba 7$raszki z diabłem &rdy ab"ia i wnu"zek, "zyli no" "ud3w ał"zy5skie$o

2 !ilkowski-7ilia# w Lalce

+an Wilkowski debiutował !ako aktor6lalkarz marionetkow rol :e-ista w #ani'wardowskie! iebieski"h :i$dał3w w 1949 r., będ" u"zniem szkoły (ilian6/tanisławskie!

w Warszawie. #otem za$rał !esz"ze ybaka *!awa!ka w !e! słynne! ins"eniza"!i a)ni orybaku i ryb"e. Ale !u% w 19=G r. zadebiutował !ako re%yser, a rok p3Dnie! spektaklem :a"ie!(łosek uratował Lalkę przed likwida"! i wkr3t"e potem ob!ł kierowni"two artysty"zne.

#ierwszym partnerem Wilkowskie$o był syn (ilian6/tanisławskie! F Adam (ilian, kt3ry w194M r. wr3"ił z Wielkie! rytanii do #olski po studia"h plasty"zny"h. Wilkowski wraz z(ilianem stworzyli artysty"zny tandem, !aki (ilian6/tanisławska zbudowała z o-i /tanisławsk68owurkow, 7rena /owi"ka z mę%em 'adeuszem, a o-ia +aremowa z(azimierzem :ikulskim.

Wilkowski nie re%yserował du%o. Cały !e$o dorobek artysty"zny w okresie kierowania Lalk w #ała"u (ultury i auki zamyka się w 1G przedstawienia"h. &wa z ni"h zazna"zyły się w


10/22

10

obie$u międzynarodowym. a!pierw w 19=K r. ui$nol w tarapata"h Leona :osz"zy5skie$o, przerobiony przez Wilkowskie$o, dwa lata p3Dnie! ? wyrtale :uzykan"ie, "zyli !ak się $3ral dostał do nieba +ana Wilkowskie$o w$ (azimierza #rzerwy6'etma!era.

/ ;ks"er*&e#tator Dor&a#

&orman przez dłu$ie lata nie nale%ał do )rodowiska lalkarskie$o. #ra"ował na ubo"zu zdzie>mi i dla dzie"i. (iedy zadomowił się na dobre w ędzinie na przełomie lat 4G i =G, !e$oteatr dłu$o nie był nawet w $ronie kandydat3w do upa5stwowienia. #ierwsz ministerialn subwen"!ę uzyskał dopiero w 19=4 r. &orman od po"ztku rozwi!ał kon"ep"!ę teatru6zabawy,teatru dla dzie"i F nie teatru lalek. &orman "i$le wyprzedzał obowizu!"e normy i zasady,nie poddawał się panu!"ym modom i kierunkom. takim artyst nikt nie umiał sobie

poradzi>. akwali-ikowano $o wię" do teatru lalek, bo w systemie so"!alisty"znym $dzie) przypisany musiał by>. Ale w"i% wywoływało to protesty, niezadowolenie, -rustra"!e.

?"zywi)"ie lalkarzy, bo i"h $rono zasilił &orman./zum wok3ł &ormana i 'eatru &zie"i a$łębia powstał w 19=M r. po premierze (raw"a

ite"zki w$ :akuszy5skie$o, zrealizowane$o przez &ormana we wsp3łpra"y z 'adeuszemrabowskim. yło to wyznanie wiary i okre)lenie stylu teatru &ormanaJ likwida"!a parawanuzasłania!"e$o aktora przed widzem, w konsekwen"!i obna%enie umowno)"i teatruRwprowadzenie konwen"!i zabawy, zar3wno do $ry aktorskie!, !ak te% konstruk"!idramaty"zne!. *str. MG6M1

+an &orman6 W lata"h 19mi

prowadził te% !ako nau"zy"iel i student. W 194= r. wraz z po)lubion w 19HM r. %on, +anin &ormanow *191G6


11/22

11

re%ysera i sama re%yserowała. &wa! synowie !u% !ako dzie"i $rali na s"enie. +a"ek wsp3łpra"ował m.in. przy tworzeniu s"eno$ra-ii, dru$i syn !eDdził teatralnym autobusem.7wona &owsilas robiła opra"owania muzy"zne spektakli. W 199M r. zało%yła Ounda"!ę im.+ana &ormana.

Tw+rczo'= i zas$u.i

#rowadził teatr inspirowany rytuałem dzie"ię"e! zabawy, odwołu!"y się do $ry sko!arze5 iwyobraDni odbior"y, posłu$u!"y się lalkami, maskami, znakiem plasty"znym. #rzełomem w

!e$o tw3r"zo)"i był spektakl S(raw"a ite"zkiS wedłu$ (ornela :akuszy5skie$o *19=K,kt3rym zwr3"ił na siebie uwa$ę )rodowiska i krytyki. (ole!ne spektakle potwierdzały !e$oory$inalno)> tw3r"z. ?bok przedstawie5 dla dzie"i tworzył tak%e widowiska dla młodzie%y idorosły"h, "o w !e$o "zasa"h było !esz"ze bardzie! niezwykłe ni% nowatorska -orma

przedstawie5.

ył tw3r" wsze"hstronnym, do wielu spektakli sam pro!ektował s"eno$ra-ie *"zęsto z synem+a"kiem, tworzył opra"owania muzy"zne, pisał teksty dla potrzeb s"eny, radia, artykuły do$azet, wsp3łpra"ował z teatralnym ru"hem amatorskim. W lata"h 19K=F19H byłor$anizatorem #rze$ldu espoł3w ?brzędowy"h S8erodyS ze Tlska i eskid3w. a uli"a"hędzina i na s"enie pro-es!onalne$o teatru po!awiła się spontani"zna tw3r"zo)> ludowa. rałudział w seminaria"h i dyskus!a"h z udziałem ludzi nauki, teatru i bada"zami kultury.#rowadził sz"ze$3łow dokumenta"!ę pra"y teatralne! i własny"h działa5 tw3r"zy"h.

W swoim teatrze stworzył =9 przedstawie5, a w


12/22

12

4 ,tarz* i &$ozi 5 o%*wie#ie

*MH691

3 !arszawski 7o#.res >I@A

W 19=4 r. trze! pols"y lalkarze F enon +aro"ki, (rzyszto- iesiołowski i :i"hał arze"kiwy!e"hali na lalkarskie 4 Fletnie studia do praskie! szkoły teatralne!. ?d połowy lat =Gkontakty ze )wiatem za"zęły nabiera> rozpędu. W #ols"e $o)"iła bukareszte5ska 'andari"a:ar$arety i"ules"u, potem lalkarze "hi5s"y, Carl /"hroder z &rezna, od 19=M r. kole!noJ

ponownie ?braz"ow ze swoim zespołem, "zeski teatr Liber"a, 'he 8o$arth #uppets z An$lii,lalkarze Amerykans"y, !u$osłowia5s"y, Ar$enty5"zy"y. #owoli polskie zespoły za"zęłynawizywa> dwustronne kontakty, "o zapo"ztkował pozna5ski :ar"inek umow owsp3łpra"y z "zesk s"en lalkow z Liber"a. *str. 9H694

#ola"y F 8onorowi "złonkowie @7:AJ

19=M F Leon /"hiller 19KG F +an /taudyn$er/tanisław &obrowolski19K< F :aria (owna"ka19K F o-ia +aremowa19M4 F 8enryk +urkowski19MM F :arta +ani"199K F /tanisław ?"hma5ski

CZĘŚĆ II

I ,ta


13/22

13

#ro"es budowania te$o stylu rozpo"zęła w da5sku atalia :o$8 pra"owała w zupełnie odmienny"h warunka"h postępowała podobnie.#oza rotesk re%yserowała dwa razy w %y"iu F raz w +u$osławi, a dru$i w anialu"e.#rzełomowym momentem stała się wsp3lna ins"eniza"!a Wie"zoru ał"zy5skie$o *z +arem.

?d sezonu 19=KQ= role się odwr3"iły. +arema, !e)li re%yserował, pra"ował na teksta"h dladzie"i lub wra"ał do swoi"h w"ze)nie!szy"h ins"eniza"!i. o-ia +aremowa tym"zasemodkrywała maskę !ako )rodek teatralne! wypowiedzi, "ałkowi"ie nowy repertuar i budowała

po raz pierwszy w #ols"e lalkowy i maskowy teatr dla dorosły"h. ?d ?r-eusza w piekleał"zy5skie$o, ?pery za trzy $rosze re"hta, :ę"ze5stwa #iotra ?heya :ro%ka, poprzez(artotekę 3%ewi"za, A"hillesa i panny /winarskie$o, 'aranto$ę Lema, Czarown no":ro%ka, @bu kr3la +arryUe$o, &om na $rani"y :ro%ka, zamyka!" !e! tw3r"zo)> re%ysersk wrotes"e w lata"h MG i 9G ubie$le$o wieku.

4 P+$torej eka* ,erai#owicz/era-inowi"z była "zynna zawodowo od ko5"a lat 4G p s"hyłek II wieku. +e! aktywno)>obe!mowała na!rozmaitsze dziedziny sztuki lalkarskie!J aktorstwo, s"eno$ra-ię, re%yserię, -ilmanimowany, a za!mowała się tak%e tw3r"zo)"i litera"k, peda$o$i"zn i or$anizatorsk.&ebiutowała !ako aktorka w rotes"e kilkoma rolami w Cudowne! lampie Aladyna w re%.+aremy.

a!bli%szym !e! wsp3łpra"ownikiem był aktor i re%yser Wo!"ie"h Wie"zorkiewi"z./era-inowi"z i Wie"zorkiewi"z, /era-inowi"z i erdyszak, Wie"zorkiewi"z i erdyszak F tak na!"zę)"ie! układały się tandemy w :ar"inku. /era-inowi"z od po"ztku nie poprzestawała natw3r"zo)"i artysty"zne! w samym :ar"inku. +u% w 19K1 r. zor$anizowała w #oznaniu

pierwszy #rze$ld #olski"h Oilm3w Animowany"h, kt3ry z "zasem przekształ"ił się w?$3lnopolski Oestiwal Oilm3w dla &zie"i i :łodzie%y. W trzy lata p3Dnie! powołała do %y"ia#rze$ld Wsp3ł"zesny"h /ztuk Lalkowy"h 0(on-ronta"!e2, toru!" dro$ę przyszłemuiennale /ztuki dla &zie"ka.

'akie spektakle Leokadii /era-inowi"z !ak :twa, "zyli hyrkani"zny )wiatopo$ld, /zalonalokomotywa Witka"e$o, Wesele Wyspia5skie$o "zy /iała baba mak :iłobędzkie!, wszystkieze s"no$ra-i erdyszaka, weszły do teatralne! le$endy. #odobnie !ak kilka inny"h,

re%yserowany"h przez Wie"zorkiewi"za, do kt3ry"h /era-inowi"z pro!ektowała s"eno$ra-ięJ/łowik ata!"zaka, ? (asi, "o $ski z$ubiła (owna"kie! itd.


14/22

14

'eatr (rystyny :iłobędzkie! *str 119

3 ?estiwale 5 &8skie w*'ci.i

ola re%yserek6kobiet w lata"h KG, G wyda!e się wy!tkowa, "ho> w i"h oto"zeniu nie

brakowało znakomity"h partner3w6mę%"zyznJ

6 :ikulski V +aremowa6 Wie"zorkiewi"z i erdyszak V /era-inowi"z6 uns"h i arze"ki V ołębska6 (uzyszyn i +urkowski V #iekarska6 uns"h V /narska

Pierwsze ?estiwale Lalkowe

1. 19=G r. Oestiwal /ztuk osy!ski"h i adzie"ki"h w Warszawie *z udziałem teatr3wlalek


15/22

15


16/22

16

1 Poz#a6ska ,ce#a @$o*cG

Wraz z pemier aDni :a!akowskie$o w 19K r. /era-inowi"z rozpo"zęła własn batalię ozmianę wizerunku polskie$o lalkarstwa. Wystawiona rok p3Dnie! :twa i /zalonalokomotywa Witka"e$o w realiza"!i /era-inowi"z i erdyszaka zyskała du% sympatię

widz3w i krytyk3w. Wesele Wyspia5skie$o na s"enie lalkowe! wzbudziło o$romnezainteresowanie. #okazano !e ponad =G razy.

2 !roc$awska ,ce#a @a$a

Wro"ławsk aktywno)> lalkarsk dla dorosły"h zaini"!ował Andrze! &ziedziul. &ziałalno)>s"eny zapo"ztkował spektakl 0Wielki ksi%ę2 monodram &ziedziula oparty na tek)"ie8amleta /zekspira. /pektakl ten zapo"ztkował działalno)> /"eny :ałe! Cho"hlika w#iwni"y Twidni"kie!, "ho> pokazany był w rama"h #rze$ldu 'eatr3w +edne$o Aktora, ao-i"!alna inau$ura"!a s"eny odbyła się kilka dni p3Dnie! wraz z premier :omento de ;erdadLorki w re%. Andrze!a ettin$era.

Andrze! &ziedziul w "i$u następny"h lat przy$otował *wraz ze s"eno$ra-em Eu$eniuszemetem6/tankiewi"zem na /"enie :ałe! wro"ławskie$o teatru, m.in. /tan los3w Oausta w$oethe$o i :arloweUa, rę o prawdziwe! miło)"i, &ramat układasz w$ (rasi5skie$o "zyltwę w$ Witka"e$o i list3w Witkiewi"za do o!"a. yły to w zasadzie monodramy.

#o /tap-ie i &ziedziulu do wro"ławskie$o teatru wszedł 8e!no. a!wa%nie!sz realiza"! 8e!ny w tym "zasie były Czarowni"e w$ !e$o własne$o i +ana (urowi"kie$o s"enariusza. #oode!)"iu &ziedziula, a potem /tap-a, /"ena :ała nie od$rywała !u% tak wielkie! roli.

#odtrzymywano !e! istnienie, ale dru$a połowa lat G przyniosła zaledwie !edn wa%n premierę dla dorosły"h.. yła to ?pera za trzy $rosze re"hta w re%. 8e!ny, ze s"eno$ra-i eta6/tankiewi"za.

/ ia$ostocka ,ce#a la Doros$*cG

W trze"im sezonie swo!e! dyrek"!i (rzyszto- au zaproponował białosto"kie! publi"zno)"i(artotekę 3%ewi"za. /uk"es odni3sł te% spektakl Włodzimierza Oełen"zaka ie"h %y!e#un"hY au utrzymał zasadę re$ularne$o *w ka%dym sezonie proponowania widzomdorosłym nowy"h pro!ekt3w teatralny"h, zdołał przy"i$n> i wy"howa> swo! publi"zno)>,

przyzwy"zaił ! do teatru lalek.

4 I##i

W #oznaniu zadebiutował na polski"h s"ena"h +ose- (ro-ta, wkr3t"e !eden zna!znakomitszy"h europe!ski"h re%yser3w teatru lalek, kt3ry we wsp3łpra"y ze s"eno$ra-amiOrantiskiem itkiem i er i"aro; przy$otował &on (i"hota w$ Cer;antesa.

We Wro"ławiu wydarzeniem okazała się ?pera za trzy $rosze ertolta re"hta w re%.Wiesława 8e!ny. Aktorzy bez udziału lalek )piewali son$i. W o"zekiwaniu na swo!e we!)"ie

na s"enę aktorzy siedzieli na kanapa"h wido"zny"h dla widza, demostru!" w ten spos3bwy"hodzenie z roli, "zyli re"htowski 6e-ekt.


17/22

17

W ałymstoku konie" 19MG r. przyni3sł nowe prdy. 'adeusz /łobodzianek zrealizował w'L6u sw3! debiutan"ki spektakl ?smędeusze w$ :irona iałoszewskie$o i Ludwika8erin$a, zwiastu!"y nurt teatralne$o eksperymentu, poszukiwania nowe! -ormy.

#o!awiła się w3w"zas "zwarta w #ols"e s"ena dla dorosły"h przy ł3dzkim #inokiu, kt3re$o

pro-il za"zł się zmienia> po ob!ę"iu dyrek"!i przez +erze$o :i"halaka.

/z"ze$3lne mie!s"e za!ł spektakl #tak y$munta /mandzika zrealizowany w ?polu./mandzik s"eno$ra- i re%yser, kt3ry z teatrami lalek F$łownie Tlska F zwizany był od

po"ztku lat =G, tak%e !ako wieloletni dyrektor i kierownik artysty"zny s"eny lalkowe! w(atowi"a"h, a potem w ?polu, w połowie lat G miał !u% na swoim kon"ie ponad 1GGrealiza"!i s"eno$ra-i"zny"h i kilkadziesit pra" re%yserski"h.

W anialu"e nie mnie! wa%nym spektaklem był spektakl zrealizowany przez o-ię +aremow pt. Wi"ehrabia przepołowiony 7talo Cal;ino.

III owe "okole#ie ocGoze#ie J&istrz+wK 5 .e#eracjaJczela#ik+wK

Lata G przyniosły zde"ydowan )rodowiskow zmianę w polskim lalkarstwie. Epokale$endarny"h w3w"zas tw3r"3w6lalkarzy w te! dekadzie została de-initywnie zamknięta.

iekt3rzy z ni"h odeszli na zawszeJ Alo!zy /molka, +erzy &ar$iel, +anina (ilian6/tanisławska, Władysław +arema. Większo)> wy"o-ała się z kierowania teatrami, kt3re przed

laty powoływali do istnienia lub kt3rym nadawali piętno i artysty"zn ran$ęJ na!pierw +oanna#iekarska i +an Wilkowski, z $da5skie! :iniatury odeszła atalia ołębska, 8enryk yl

po%e$nał się z ł3dzkim Arlekinem, o-ia +aremowa rozstała się z krakowsk rotesk,/tanisław /tap- z wro"ławskim teatrem, Leokadia /era-inowi"z wy"o-ała się z kierowania

pozna5skim :ar"inkiem, :arta +ani" ustpiła ł3dzkie$o #inokia, tak%e +an &orman odszedłze swo!e$o teatru. Wy"o-ali się r3wnie% inniJ +ulianna Całkowa, 'adeusz Czapli5ski, Al-ons&rabent, Edward &oszla, y$munt /mandzik, Wo!"ie"h Wie"zorkiewi"z, :i"hał arze"ki.

W Lublinie ukształtował się w3w"zas ory$inalny teatr /tanisława ?"hma5skie$o, oparty$ł3wnie na kameralny"h spektakla"h nawizu!"y"h do temat3w wprowadzony"h na s"enę

przez Wilkowskie$o i (iliana, !ak ui$nol w tarapata"h, a zwłasz"za ? wyrtale:uzykan"ieX, "ho> na przełomie lat KG i G wypra"ował on własn poetykę, kt3r na!pełnie! wyraził w Ludowe! szop"e polskie! przy$otowane! z Wa"ławem (ondkiem oraz wsłynnym 'ryptyku staropolskim we wsp3łpra"y z enobiuszem /trzele"kim. ?"hma5skiuzyskał w Lublinie tak siln pozy"!ę, %e powierzono mu losy ł3dzkie$o Arlekina po ode!)"iu8enryka yla.

W połowie lat KG sw3! teatr za"zł tak%e budowa> (rzyszto- iesiołowski, zwłasz"za poob!ę"iu sz"ze"i5skie! #le"iu$i, a potem warszawskie$o a!a. iesiołowski był pierwszym w

pełni wykształ"onym re%yserem teatru lalek, absolwentem praskie! A:@.


18/22

18

asadni"za zmiana na stanowiska"h dyrektorski"h dokonała się !ednak w lata"h G. amy$rani"zne te$o pro"esu wyzna"za! daty ob!ę"ia teatr3wJ w iałymstoku przez (rzyszto-aaua i we Wro"ławiu przez Wiesława 8e!nę.

e%*serz*-a mo%ena!popularnie!sz w repertuarze polskie$o teatru II wieku.

?sobliwo)"i lat MG była ?perowa /"ena :arionetek, kt3r *pod wodz Lesława #ie"kiuru"homił przy Warszawskie! ?perze (ameralne! /te-an /utkowski. +ednak pr3bamarionetkowa nie powiodła się. esp3ł #ie"ki zna"znie "zę)"ie! występował poza $rani"ami#olski, tam nawet odbywały się !e$o premiery i po kilku sezona"h, po zrealizowaniu "ztere"h

premier, w 1991 r. zamknł działalno)>.

Lata MG to !ednak przede wszystkim $roza stanu wo!enne$o. 1H $rudnia 19M1 r. sparali%owałwszystki"h i "ho> nikt z lalkarzy nie tra-ił do więzie5 i oboz3w internowania, znie"hę"enie irezy$na"!a o$arnęły większo)>. 'eatry zostały zamknięte naty"hmiast. 'eatrami zarzdzalinierzadko party!ni dyrektorzy. ie był to !ednak warunek konie"zny, zwłasz"za na sz"zeblu

sze-a artysty"zne$o, ale party!na przynale%no)> ułatwiała karierę administra"y!n. Cho>skutki wprowadzenia stanu wo!enne$o od"zuwano przez "ałe dziesię"iole"ie, %y"ie


19/22

19

instytu"!onalne teatru lalek do)> szybko wr3"iło do r3wnowa$i. ie działaly tele-ony, $rani"e pozostawały zamknięte, ale premiery się odbywały. #ozna5ski :ar"inek !u% w mar"u 19M< r.wy!e"hał na kole!ne za$rani"zne tournZe, w ma!u itzman doprowadził do dziesite!,

!ubileuszowe! edy"!i -estiwalu lalkarskie$o w ielsku6iałe!, na kt3rym wystpiło ponad


20/22

20

do /zwe"!i, $dzie z nim działał. 'eatr w +elenie! 3rze w 19MG r. ob!ł +anusz yl6(rystianowski. uszył ze swoim :ani-estem Artysty"znymJ niez$oda na teatr lalek i lalkarza

F za to a-irma"!a aktora i teatru anima"!i, kt3ry tworz obok aktora6 lalka i przedmiot.E$zempli-ika"! stylu yla6(rystianowskie$o była ins"eniza"!a +asia i :ał$osi rze"hwy zes"eno$ra-i +ana ieli5skie$o.

#o +asiu i :ał$osi przyszedł "zas na #ier)"ie5 i r3%ę Wiliama 'ha"keraya, tym razem teatr por"elanowy"h -i$ur. ?statnim !e$o małym spektaklem była ins"eniza"!a ? "hłopie "owszystki"h zwodził ?)ni"y, spektakl okazał się spektaklem po%e$nalnym, kt3re$o za"zęłyinteresowa> większe ins"eniza"!e. Wyruszył do #oznania. #o!awienie się yla6(rystianowskie$o od po"ztku sezonu 19M9Q199G, błyskawi"zna zmiana nazwy teatru:ar"inek na 'eatr Anima"!i oraz repertuaru, "o o"zywi)"ie wywołało -alę protest3w.

4 !cGozM &$ozi

ok 19MG otworzył now perspektywę przed polskim lalkarstwem. W białosto"kie! szkoleteatralne! powstał Wydział e%yserii 'eatru Lalek z 8enrykiem +urkowskim !ako !e$odziekanem.

a!większym odkry"iem białosto"kie$o wydziału re%yserii okazał się #iotr 'omaszuk.@!awnił sw3! talent pra" szkoln 'estament psa Ariano /uassuny. #rzy$otował kole!no,

po"zyna!" od trze"ie$o roku studi3wJ ? :edyku Oeliksie, "o był )mier"i "hrze)niakiem w$ustawa :or"inka,'urla!$roszka w$ własne$o tekstu, wresz"ie #olowanie na lisa :ro%ka.

?alstart #owej rzecz*wisto'ci (19B9-2000)

1 Pozai#st*tucjo#al#a sza#sa

&la prywatne! tw3r"zo)"i artysty"zne! w rze"zywisto)"i #L6u mie!s"a nie było. #ierwszywyłom u"zyniła tr3!ka aktor3w pozna5skie$o :ar"inkaJ o$dan Wsiel, ra%ynaWydrowska, Artur /zy"h, kt3rzy na po"ztku lat MG zaini"!owali działalno)> 'eatru Wierzbak i prowadzili ! z wielki powodzeniem przez dwa dziesię"iole"ia, pode!mu!" tak%ewsp3łpra"ę międzynarodow i osi$a!" suk"es w spektaklu Wypukły.

?d 19M= r. prywatn działalno)> teatraln pod szyldem 'eatru im. (i"i (o"i prowadziłbi$niew :ni"h, spe"!alizu!" się w rozmaity"h -orma"h teatru papierowe$o.

&o weteran3w lalkowe$o teatru niezale%ne$o nale%y te% rze$orz (wie"i5ski, prowadz"yod ko5"a lat G sw3! indywidualny 'eatr ?$nia i #apieru, a tak%e !edna z na!starszy"hlalkowy"h $rup alternatywny"h, plenerowa (linika Lalek, kt3ra rozpo"zęła działalno)> weWro"ławiu, a potem kontynuowała ! w Wolimierzu na &olnym Tlsku.

+ednym z na!wa%nie!szy"h teatr3w niezale%ny"h lat 9G było 'owarzystwo Wierszalin F 'eatr,

zało%one przez #iotra 'omaszuka i 'adeusza /łobodzianka. 'omaszuk w roli dyrektoraartysty"zne$o, /łobodzianek !ako kierownik litera"ki.


21/22

21

aledwie w rok po Wierszalinie powstał 'eatr [ usno zało%ony przez (rzyszto-a aua. młody"h absolwent3w szk3ł lalkarski"h stworzył zesp3ł. #odziw i uznanie zyskał spektaklianni, +an, +ohanX 6 teatr rk, zło%ony z elementarny"h etiud, zrealizowany we wsp3łpra"yz Andrze!em &worakowskim *s"eno$ra-ia i o$danem /z"zepa5skim *muzyka oraz"zw3rk aktor3wJ Edyt ukaszewi"z, :art au, &ariuszem +akubaszkiem, 'omaszemielaw"em.

2 Teatr autorski

&wiema ins"eniza"!ami z lat 9G ukoronował sw3! autorski teatr y$munt /mandzik. #o lata"hnieobe"no)"i w #ols"e wr3"ił na "hwilę do teatru i zrealizował w Lal"e ?r-eusza w$własne$o s"enariusza, a potem w teatrze opolskim /en. ?r-eusz F był teatrem plasty"znym,teatrem o%ywione! materii, teatrem obywa!"ym się bez sł3w.

W "ałkowite! kontrze do plasty"zny"h wiz!i /mandzika sw3! teatr rozwi!ał w iałymstoku

Wo!"ie"h /zela"howski. #o!awił się kilka lat w"ze)nie! wkra"za!" w dru$ie! połowie lat MGrazem z siln $rup młody"h tw3r"3w. 7 od po"ztku tworzył własny teatr autorski F booparty na swoi"h teksta"hJ na!pierw dla dzie"i #an Oa!na"ki, #an Oa!na"ki dwaY, potem

!esz"ze #a5stwo Oa!na"ki"h, a p3Dnie! "oraz bardzie! dla dorosły"h. 'eatr autora, silnielitera"ki, spe"y-i"znie muzy"zny, będ"y swoist 0rewi intelektualn2 F od (abaretu &ada iBywe! klasy po (r3tki kurs piosenki aktorskie! i (r3tki kurs wy"howania seksualne$o. 'enautorski teatr /zela"howski wsp3łtworzył od po"ztku (rzyszto- &zierma w rolikompozytora i samorodne$o aktora oraz zesp3ł aktorski 'L6u z #iotrem &amulewi"zem iAndrze!em aborskim na "zele.

'eatr autorski tworzył te% od po"ztku rze$orz (wie"i5ski. aini"!ował $o w roku 19M wLublinie pod nazw 'eatr ?$nia i #apieru i nie przerywa!" inny"h swy"h artysty"zny"h

pas!i, zdołał doprowadzi> do ko5"a wieku, wystawia!" kilkana)"ie autorski"h, plasty"zny"hspektakli, w kt3ry"h mierzył się z przemi!aniem %y"ia ludzkie$o, !e$o kru"ho)"i,nietrwało)"i, marzeniami. (wie"i5skie$o od po"ztku interesowała rela"!a między tw3r" i

!e$o dziełem, akt tworzenia i uni"estwienia tw3r"zo)"i, konstruk"!a destruk"!i. udowałdrmaatur$ię w obrębie $ry z samym znakiem plasty"znym, kt3re$o kształt i symbolikawywoływały uniwersalne sko!arzenia i interpreta"!e. +e$o spektakle plenerowe sytuowały się na po$rani"zu działa5 teatralny"h i instala"!i plasty"zny"h, towarzyszyła im "zęsto

wykonywana na %ywo muzyka o$dana /z"zepa5skie$o. #odstawowe tworzywa !e$o dziełtoJ papier, metal, "zasem drewno i o$ie5.

3wnie% teatr osobisty utworzył 'adeusz Wierzbi"ki, tw3r"a teatru "ieni, poeta i re%yser. W19MH r. po"ztkowo pod nazw 0teatr kropki i kreski2, 0teatr odbite$o )wiatła2. 'eatr 0:ałe i2

powstał w 1991 r. i rozwi!ał eksperymenty )wietlne Wierzbi"kie$o, z po"ztku bazu!" narela"!a"h zna"zeniowy"h linii i punktu wy)ietlany"h na ekranie. Wierzbi"ki pod!ł te%eksperymenty ze )wiatłem naturalnym *sło5"a, księ%y"a, )wie"y oraz naturalnymi ekranami*kamie5, drewno, woda, )nie$, udoskonala!" !edno"ze)nie własn ory$inaln konstruk"!ę teatraln F zawieszon na szyi skrzynkę6plat-ormę , na kt3re! *na elasty"zny"h prze$uba"humiesz"zał u-ormowane krzywizny luster. W te! ory$inalne! -ormie za"zł wystawia> własne


22/22

22

teksty nawizu!"e do konwen"!i ba)ni *#an 'wardowski, a)5 o /zew"zyku. W kole!ny"heksperymenta"h skon"entrował się na -i$ura"h "ieniowo6)wietlny"h oraz "ienia"h i witra%a"helektrostaty"zny"h m.in. w spektakla"h A rebours 'adeusza Wiele"kie$o i (ształty %ywioł3wdo muzyki +erze$o (ornowi"za. W połowie lat 9G za"zł te% urzdza> instala"!e masek )wietlny"h F odbi> )wietlny"h krzywizn luster, rzu"any"h na po!edyn"ze samoo"ienia!"e się ekrany zestawione ze sob. W 1999 r. przy!ł dla swe! działalno)"i nazwę Laboratorium!awisk, kontynuu!" poszukiwania i eksperymenty ze )wiatłem i "ieniem.

Dzieje Teatru Lalek w Polsce 1944-2000

Documents

Transcript of Dzieje Teatru Lalek w Polsce 1944-2000