1

INVESTIN Sp. z o.o.

00-656 Warszawa, ul. Śniadeckich 10

www.investin.pl

DZIAŁALNO ŚĆ CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII

PRZY UCZELNIACH I INSTYTUTACH BADAWCZYCH

Autorzy:

dr Krzysztof B. Matusiak

dr Marcin Feltynowski

Warszawa, grudzień 2009 r.

2

Spis treści:

Wstęp ............................................................................................................................................ 2

1. Pojęcie i typy centrów transferu technologii .................................................................5

2. Rozwój centrów transferu technologii w Polsce ........................................................14

3. Specyfika CTT w ramach instytucji naukowych .......................................................17

4. Potencjał organizacyjny i zasoby ................................................................................21

5. Oferta usług .................................................................................................................23

5.1. Usługi dla środowiska naukowego ....................................................................25

5.2. Usług dla firm i instytucji zewnętrznych ..........................................................26

6. Klienci ........................................................................................................................27

7. Bariery rozwoju ..........................................................................................................28

8. Wnioski i rekomendacje..............................................................................................30

Materiały źródłowe .........................................................................................................35

Zestawienie polskich CTT działających przy szkołach wyŜszych i instytutach naukowo-badawczych ................................................................................37

3

Wstęp

W wyniku wzrostu znaczenia „wiedzy” jako czynnika wytwórczego oraz szeregu

czynników technologicznych i strukturalnych końca XX w. rzeczywistym wyzwaniem stała

się potrzeba rozwoju kontaktów nauki z gospodarką. Pojawiło się zatem pytanie: jak to

efektywnie zorganizować? Dotychczasowe modele akademickie, poza uczelniami

amerykańskimi, raczej nie dostrzegały potrzeby ewolucji w tym kierunku. Dominujący

humboldtowski model uniwersytetu w konsekwencji skostnienia, rozrastającej się biurokracji

i ingerencji państwa nie jest w stanie sprostać wyzwaniom dynamicznie zmieniającego się

otoczenia społeczno-ekonomicznego. Wyzwaniem dla instytucji naukowych i edukacyjnych

staje się tym samym:

– współpraca z biznesem, rozwijanie wiedzy oraz rozwiązań technologicznych

i organizacyjnych na potrzeby rynku, a takŜe małych i średnich firm;

– kształtowanie wśród pracowników i studentów kreatywności oraz proaktywnych postaw

otwartych na przedsiębiorczość i samozatrudnienie;

– zarządzanie własnością intelektualną powstałą na uczelniach;

– inicjowanie partnerstwa i sieciowych relacji z miejscowym biznesem, administracją

i sektorem społecznym.

W nowym podejściu urynkowienie wyników badań staje się przynajmniej tak samo waŜne,

jak kształcenie i działalność naukowo-badawcza. Jednocześnie coraz bardziej konkurencyjne

otoczenie wymaga poszukiwania rozwiązań niekonwencjonalnych, pozwalających budować

przewagi konkurencyjne w oparciu o nowe oraz lokalne, małe i średnie przedsiębiorstwa.

Wyzwaniem dla szkół wyŜszych, przy zachowaniu najwyŜszego poziomu kształcenia i badań,

staje się przekształcenie ich w międzynarodowe centra przedsiębiorczości i transferu

technologii. Zaczynamy mówić o potrzebie „akademickiego klastra” łączącego jednostki

naukowo-badawcze z elementami lokalnego środowiska biznesu, obejmującego sieci małych i

średnich firm oraz infrastrukturę przedsiębiorczości i transferu technologii.1

Jednocześnie ośrodki naukowe, szczególnie o akademickim charakterze, obciąŜone

administracją uczelnianą, nie zawsze mogą sprostać zmieniającym się potrzebom rynku

i partnerów biznesowych. Zaczęto więc poszukiwać bardziej elastycznych struktur

organizacyjno-prawnych, zapewniających większą efektywność i zabezpieczających interes

1 K. B. Matusiak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i instytucje, ITE, Radom-Łódź 2006, s. 73-77.

4

środowiska naukowego. Jedną z propozycji są tworzone w ramach instytucji naukowo-

badawczych Centra Transferu Technologii.

Celem prezentowanej ekspertyzy jest określenie stanu, potencjału i barier rozwoju

CTT działających w ramach polskich instytucji naukowych. Bazą przedstawionej analizy są

wyniki badań empirycznych prowadzonych przez Autorów w drugiej połowie 2009 r. pod

auspicjami Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości. W

polskich warunkach przedsiębiorczość akademicka i budowa nowoczesnych relacji nauka –

gospodarka pozostają ciągle nowym wyzwaniem. Nauka i szkolnictwo wyŜsze przez cały

okres powojenny rozwijały się w oderwaniu od praktyki gospodarczej. Zachodzące od 20 lat

zmiany systemowe w niewielkim stopniu dotknęły naukę i sektor B+R. Uczelnie i instytuty

badawcze w niewielkim stopniu zostały poddane rygorom rynkowym. Zainteresowanie

tematem pojawiło się w małych kręgach pasjonatów, którzy inaczej od rozumienia

tradycyjnego postrzegają rolę nauki i uniwersytetu w społeczeństwie. Inspiracją do działania

były obserwacje uczelni zachodnich i analiza zachodzących w nich procesów.2 Mimo

występujących barier od początku procesu transformacji pojawia się wiele pionierskich

inicjatyw podejmowanych w ramach szkół wyŜszych przez entuzjastów na marginesie

zasadniczych zadań naukowych i dydaktycznych.

2 Na uwagę zasługuje szereg pionierskich prac analitycznych i publikacji: (1) J. Guliński, K. Zasiadły (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka – światowe doświadczenia, PARP, Warszawa 2005; (2) J. Woźnicki (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006; (3) E. Stawasz, A. Bąkowski, P. Głodek, J. Guliński, K. Lityński, K. B. Matusiak, Metody i instrumenty aktywizacji przedsiębiorczości wśród pracowników naukowo-badawczych, Ekspertyza dla MNiSW SOOIPP, Łódź – Poznań – Warszawa, wrzesień 2006; (4) J.G. Wissema, Technostarterzy. Dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005; (5) J.G. Wissema, Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI w., ZANTE, Zębice 2009.

5

1. POJĘCIE I TYPY CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII

Centra transferu technologii są jednym z typów ośrodków innowacji i

przedsiębiorczości3 stanowiących wykonawcze ogniwo systemów wsparcia rozwoju

gospodarczego. Tworzenie omawianych instytucji wynika z nowego podejścia do strategii

rozwoju gospodarczego, która zakłada potrzebę poszukiwania bezpiecznych i trwałych

podstaw rozwoju wewnątrz regionów, przy szerokim wykorzystaniu zaangaŜowania

środowisk lokalnych. W praktyce oznacza to potrzebę tworzenia instytucji rozwoju lokalnego,

wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz rozwoju gospodarczego poprzez:4

– wspieranie przedsiębiorczości, samozatrudnienia, ułatwianie startu i pomoc nowo

tworzonym, prywatnym firmom;

– promocję i poprawę konkurencyjności MSP;

– tworzenie warunków dla transferu nowych rozwiązań technologicznych do gospodarki

i realizację przedsięwzięć innowacyjnych;

– podnoszenie jakości zasobów ludzkich przez edukację, szkolenia i doradztwo oraz

upowszechnianie wzorów pozytywnego działania;

– zagospodarowanie zasobów i realizację przedsięwzięć infrastrukturalnych;

– tworzenie sieci współpracy i partnerstwa róŜnych podmiotów działających na rzecz

dynamizacji rozwoju, wzrostu dobrobytu i zasobności mieszkańców.

Aktywność ośrodków innowacji i przedsiębiorczości ma wywoływać impulsy rozwojowe

w perspektywie lokalnej i regionalnej w zakresie:5

– integracji sieci kontaktów nauki, biznesu i administracji, czyli środowisk odległych

mentalnie i organizacyjnie, upowszechnienia wiedzy, dobrych praktyk oraz inspirowanie

działań samopomocowych;

– tzw. „dyfuzji industrializacji” następującej poprzez inkubację nowych firm (często typu

rzemieślniczego), wykorzystujących miejscowe umiejętności od dawna tkwiące

w lokalnej kulturze w regionach peryferyjnych i opóźnionych w rozwoju gospodarczym;

3 To zróŜnicowana organizacyjnie grupa niekomercyjnych instytucji, aktywnych w obszarze wspierania przedsiębiorczości i samozatrudnienia, transferu i komercjalizacji technologii oraz poprawy konkurencyjności MSP. Tego typu podmioty spotykamy często pod nazwami – instytucje wsparcia, jednostki pomostowe, pośredniczące, podmioty infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii. 4 K. B. Matusiak, Rozwój systemów … , s. 135-146. 5 K.B. Matusiak, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, KEUŁ, Łódź 2001 s. 254.

6

– wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne firmy o duŜej sile

konkurencyjnej, dzięki umiejętnościom innowacyjnym umoŜliwiającym ciągłą adaptację

nowych produktów i technologii;

– rozwoju kompleksów przemysłowych wysokiej technologii i systemów inkubacji

innowacji w aglomeracjach miejskich, dysponujących silnym zapleczem naukowym.

KaŜdy z typów ośrodków innowacji i przedsiębiorczości posiada swoją specyfikę i realizuje

specyficzne funkcje w systemie wsparcia. We wszystkich krajach identyfikujemy najwięcej

ośrodków szkoleniowo-doradczych, które mają uniwersalne zadania dotyczące prostych form

aktywizacji rozwoju lokalnego. Najmniej natomiast jest parków technologicznych, które

wymagają określonej skali, a ich oddziaływanie ma regionalny lub ponadregionalny

charakter. Ze względu na ewolucję polityki w kierunku wspierania innowacyjnej

przedsiębiorczości szczególna dynamika rozwoju dotyczy podmiotów aktywnych w ramach

instytucji akademickich oraz na styku nauki i biznesu. Analizując róŜnorodność

podejmowanych zadań, docelowe grupy odbiorców usług czy potrzebne kompetencje kadr,

moŜna dokonać klasyfikacji instytucji wsparcia na:

1) ośrodki przedsiębiorczości – szeroka promocja i inkubacja przedsiębiorczości (często w

grupach dyskryminowanych), dostarczanie usług wsparcia do małych firm i aktywizacja

rozwoju regionów peryferyjnych lub dotkniętych kryzysem strukturalnym;

2) ośrodki innowacji – szeroka promocja i inkubacja innowacyjnej przedsiębiorczości;

transfer technologii i dostarczanie usług proinnowacyjnych, aktywizacja

przedsiębiorczości akademickiej i współpracy nauki z biznesem;

3) parabankowe instytucje finansowe – ograniczenie dyskryminacji finansowej

nowopowstałych oraz małych firm bez historii kredytowej, dostarczanie usług

finansowych dostosowanych do specyfiki nowych przedsięwzięć gospodarczych.

Mimo wielu cech wspólnych poszczególnych rodzajów ośrodków, np.: ośrodków

szkoleniowo-doradczych i centrów transferu technologii czy inkubatorów przedsiębiorczości

i technologicznych istnieją między nimi fundamentalne róŜnice. Działalność ośrodków

przedsiębiorczości ma charakter replikatywny i dyfuzyjny, co oznacza przenoszenie

określonych doświadczeń i dostarczanie znanych usług czy metod postępowania do nowych

grup docelowych.

Natomiast funkcjonowanie ośrodka innowacji powinno dotykać tworzenia całkowicie

nowych moŜliwości. Fakt ten oznacza potrzebę całkiem nowych kompetencji

i niestandardowego postępowania. Innowacyjna przedsiębiorczość, mimo podobieństwa

szeregu procedur postępowania niesie ze sobą ciągły proces twórczy, który jest specyficznym

7

rynkowym eksperymentem. To inny poziom wyzwań, przed którymi stoją pracownicy tego

typu jednostek. Co nie znaczy, Ŝe aktywizacja przedsiębiorczości wśród bezrobotnych, na

terenach wiejskich lub osób zwalnianych z duŜego przedsiębiorstwa jest czymś łatwiejszym.

Chodzi o specyficzne kompetencje i zdolność na reakcji w niestandardowych sytuacjach.

Jednocześnie innowacyjne biznesy wywołują w swoim otoczeniu efekty polaryzacyjne,

będące podstawą przewag konkurencyjnych na gospodarczej mapie kraju i w ujęciu

globalnym (Seatle po utworzeniu Microsoftu stało się całkiem innym miastem).

Schemat 1. Klasyfikacja ośrodków innowacji i przedsiębiorczości

Źródło: Opracowanie własne.

Działalność instytucji finansowych ma charakter komplementarny do usług

oferowanych w ośrodkach innowacji, jak i przedsiębiorczości. Dostęp do kapitału ma

8

kluczowe znaczenie dla wszystkich działań biznesowych. Instytucje bankowe jednak omijają

szereg sytuacji rynkowych ze względu na wysoki poziom ryzyka. Zaliczamy do nich

przedsięwzięcia innowacyjne oraz firmy tworzone przez studentów, ale równieŜ przez

bezrobotnych, zwalnianych pracowników czy przedstawicieli mniejszości narodowych lub

grup dyskryminowanych.

Instytucje te organizują się na róŜnych zasadach, najczęściej w formule partnerstwa

publiczno-prywatnego. RóŜnie wygląda ich współpraca z biznesem oraz środowiskiem

naukowym. KaŜda instytucja wsparcia podejmuje działania zmierzające do upowszechniania

wiedzy i innowacji w przedsiębiorstwach. Wykorzystanie wiedzy ma wpływ na przemiany

społeczno-gospodarcze, co jest wynikiem stosowania algorytmu tworzenia wiedzy, który w

dobie gospodarki opartej na wiedzy przyjmuje postać: dane–informacja–wiedza. W

społeczeństwie informacyjnym zmiany w poziomie wiedzy warunkowane są kreatywnością i

szybkością zdobywania nowych zasobów wiedzy, która generowana jest dzięki zasobom i

przetwarzaniu danych i informacji. Nadmienić naleŜy, Ŝe pozyskiwanie informacji i jej

przetwarzanie oraz generowanie innowacyjnej wiedzy, staje się podstawą funkcjonowania

społeczeństwa informacyjnego6. WaŜną rolę w dobie społeczeństwa informacyjnego odgrywa

szybkość przekazywania i dostępu do informacji, i aspekt ten wykazuje cechę spłaszczania

czasu. Podobnie działa przekaz wiedzy i innowacji, które w zaleŜności od dostępności mogą

być upowszechniane. Upowszechnienie wiedzy i innowacji odbywa się dzięki transferowi

technologii, który to transfer ułatwiony jest dzięki funkcjonującym w otoczeniu biznesu i

jednostek naukowych Centrów Transferu Technologii.

Transfer technologii uznać naleŜy za proces przenoszenia do wszelkich dziedzin

przemysłu odkryć, które wynikają z badań naukowych. Tego rodzaju komercjalizacja

prowadzi do powstawania nowego rodzaju produktów i usług.7 Transfer technologii obejmuje

komercjalizację badań naukowych, nie obejmuje on partnerstwa w badaniach. Tego rodzaju

postępowanie wymusza pewne zachowania, które stają się podstawą wdroŜenia nowych

technologii do przemysłu8:

6 M. Feltynowski, Systemy informacji przestrzennej jako narzędzie wzmacniania innowacyjności regionu [w:] Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, A. Nowakowska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009, s. 168. 7 Chaines de valorisation de resultats de la recherche universitaire recelant un potentiel d'utilisation par une entreprise ou par un autre milieu, Conseil de la Science et de la Technologie du Quebec, 2006, s.7 [za:] M. Renaud, La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008, s. 44. 8 D.S. Siegel, P.H. Phan, Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, [w:] G.D. Libecap (red.), University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, Elsevier, USA 2005, s. 2 oraz M. Renaud, La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008, s. 45;

9

1. prezentację wynalazków i odkryć posiadających potencjał komercyjny;

2. opracowanie studium wykonalności techniczno-ekonomicznej;

3. wykonanie modeli i prototypów lub sprawdzanie przebiegu proponowanego procesu

technologicznego;

4. stworzenie strategii dochodowości projektu;

5. określenie sposobu ochrony patentowej;

6. określenie metody komercjalizacji w projekcie np.: licencja lub spin-off;

7. monitoring projektu.

Takie podejście do transferu technologii wskazuje, Ŝe odbywać się on moŜe przy

udziale instytucji pośredniczących, którymi stają się Centra Transferu Technologii (CTT).

Podstawą funkcjonowania obecnych społeczności jest nauka, która pozwala generować

rozwój. WaŜną rolę w tym rozwoju ogrywają uczelnie oraz instytuty badawcze, które są

„producentem” wiedzy i innowacji. To właśnie te jednostki mają szeroki wachlarz

moŜliwości w zakresie generowania licencji czy wdraŜania nowych patentów. Szeroka

współpraca tych jednostek dzięki centrom transferu technologii moŜe prowadzić do

podejmowania współpracy ze środowiskiem przedsiębiorstw zarówno w kraju jak i za

granicą. Transfer technologii pozwala na unowocześnianie istniejącej bazy technologicznej

oraz budowania nowej infrastruktury przedsiębiorstw. Centra transferu technologii na świecie

mają za zadanie wyszukiwać, chronić, skupiać i patentować na rzecz biznesu własność

intelektualną, która pochodzi z prac badawczych prowadzonych w ośrodkach naukowych czy

w firmach komercyjnych.

Typową formą powiązań środowiska przedsiębiorczości i nauki są9:

− projekty naukowe ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego efektu w środowisku

przedsiębiorczości;

− prowadzenie wspólnych badań przez przedsiębiorstwa oraz instytucje naukowe;

− badania na zlecenie środowiska przedsiębiorczości;

− rozwój praw własności intelektualnej10, gdzie nauka traktowana jest jako narzędzie

wskazujące na kompetencje technologiczne, a takŜe słuŜy jako podstawa

licencjonowania technologii dla przedsiębiorstw;

9 K. Debackere, R. Veugelers, The role of academic technology transfer organizations in improving industry science links “Research Policy” 2005, Vol. 34, Issue 3, s. 322. 10 Ang. Intellectual Property Rights (IPRs).

10

− współpraca w kształceniu akademickim, prowadzenie zaawansowanych szkoleń dla

pracowników przedsiębiorstw, systematyczna wymiana personelu naukowo –

badawczego między przedsiębiorstwami i instytutami badawczymi, czy uczelniami.

Wszelkie trendy związane z tego rodzaju współpracą mają za zadanie upowszechnianie nauki

i prowadzenia polityki komercjalizacji odkryć naukowych. Właśnie uczelnie oraz instytuty

badawcze są tymi jednostkami, od których wymaga się obecnie wydajnego i

nieograniczonego wykorzystania konow-how. Zgodnie z badaniami prowadzonymi na rynku

współpraca między uczelniami oraz instytutami badawczymi a przedsiębiorstwami nie jest

oczywista, co często skutkuje równieŜ słabszym rozwojem wiedzy naukowej. Nie moŜna teŜ

zapominać, Ŝe współpraca między tymi aktorami prowadzi do lepszego wykorzystania nauki

w warunkach rynkowych.

Centra transferu technologii specjalizują się, co wynika z załoŜenia ich

funkcjonowania, we wspieraniu działań na rzecz innowacji, wyszukiwaniem powiązań

między przemysłem a światem nauki oraz zawieraniem porozumień, które pozwalają na

transfer wiedzy do biznesu. CTT wypełniają równieŜ lukę związaną z przekazywaniem

informacji na temat nowych odkryć i patentów w świecie nauki, tego rodzaju działalność

pozwala na zwiększenie efektywności i szybkości wdroŜenia. Proces przyspieszenia

przechodzenia technologii i innowacji jest podstawą tworzenia uczelnianych centrów

transferu technologii oraz rozwoju juŜ istniejących.11 Centra transferu technologii jako

podstawowe zadanie stawiają sobie rozwój relacji z przemysłem. Część jednostek CTT skupia

się na konkretnych dziedzinach w transferze technologii, dochodzi więc do specjalizacji

jednostek zajmujących się transferem.

Centra Transferu Technologii w realiach polskich to zróŜnicowana organizacyjnie

grupa nie nastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych,

aktywnych w obszarze transferu i komercjalizacji technologii oraz wszystkich

towarzyszących temu procesowi zadań. Działalność CTT na styku sfery nauki i biznesu, ma

zaowocować adaptacją nowoczesnych technologii przez małe i średnie firmy, a tym samym

przyczynić się do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz

regionalnych struktur gospodarczych.

W badaniach nad CTT wskazuje się potrzebę ciągłego kontaktu przemysłu z

uczelniami i instytucjami badawczymi. Wynika to z faktu, Ŝe uczelnie wyŜsze poprzez tego

rodzaju współpracę mogą uzyskiwać dodatkowe dochody, które pozwalają na rozbudowę

11 G.D. Markman, P.H. Phan, D.B. Balkin, P.T. Gianiodis, Entrepreneurship and university-based technology transfer “Journal of Business Venturing” 2005, Volume 20, Issue 2, s. 244.

11

bazy kształcenia oraz kontynuacji badań, przy wsparciu środków podstawowych, które

otrzymują uczelnie. Współpraca ta pozwala na lepsze perspektywy zatrudniania absolwentów

uczelni wyŜszych. Działania takie mają pozwolić na umacnianie pozycji uczelni w sieciach

innowacji, aby instytucje te mogły utrzymywać pozycję strategiczną na rynku wiedzy.12

Częstym staje się stwierdzenie, Ŝe uczelnie wyŜsze łącząc ze sobą prowadzenie badań i

edukację mają przewagę nad instytutami naukowo-badawczymi, których misją podstawową

staje się kreowanie wiedzy i innowacji, w duŜej mierze pomijana jest tam edukacja. Sytuacja

taka ma miejsce z uwagi na rosnącą intensywność wiedzy w wielu krajach, co powoduje

coraz większe zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych pracowników.13

Pierwsze, profesjonalne CTT zaczęły powstawać pod koniec lat 60. w amerykańskich

i brytyjskich szkołach wyŜszych, przybierając formę uczelnianych działów transferu

technologii, biur licencyjnych i współpracy z gospodarka. Rola omawianych jednostek rośnie

w modelu przedsiębiorczego uniwersytetu. Stają się one podstawowym uczelnianym

ogniwem wielowątkowych relacji z otoczeniem. Do podstawowych celów działalności

centrów naleŜy zaliczyć:14

− waloryzację potencjału naukowo-innowacyjnego w regionie lub określonej branŜy,

tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktów między światem nauki i gospodarki;

− opracowywanie studiów przedinwestycyjnych, obejmujących rozpoznanie zalet nowych

produktów i technologii oraz porównanie ich ze znajdującymi się juŜ na rynku

substytutami, ocenę wielkości potencjalnego rynku, oszacowanie kosztów produkcji

i dystrybucji oraz niezbędnych nakładów inwestycyjnych, a takŜe opłacalności

wdroŜenia;

− identyfikację potrzeb innowacyjnych podmiotów gospodarczych (audyt

technologiczny);

− popularyzację, promocję i rozwój przedsiębiorczości technologicznej.

CTT są naturalnym partnerem parków i inkubatorów technologicznych,

preinkubatorów, funduszy ryzyka i innych instytucji w realizacji programów wspierania

innowacyjności gospodarki. Część zadań dotyczących wsparcia technologicznego

i biznesowego innowacyjnych firm, moŜe być realizowana przez pracowników CTT, są to:

1. zarządzanie uczelnianą własnością intelektualną;

2. umoŜliwianie dostępu do baz danych i informacji technologicznej;

12 K. Debackere, R. Veugelers, The role of academic technology …, s. 324. 13 Nauka, technologia i przemysł w krajach OECD - przegląd 2008, OECD, ParyŜ 2008, s. 3. 14 K.B. Matusiak, Rozwój systemów …, s. 159-160.

12

3. doradztwo technologiczne i patentowe;

4. pośrednictwo w kontaktach z twórcami techniki;

5. pozyskiwanie funduszy grantowych na rozwój przedsięwzięć innowacyjnych;

6. poszukiwanie partnerów i pośrednictwo kooperacyjne;

7. promocja firm i rozwijanych projektów;

8. pomoc w zakresie certyfikacji i ochrony prawnej.

Do głównych zadań CTT naleŜy rozwijanie kontaktów z podmiotami gospodarczymi,

informowanie o prowadzonych na uczelniach pracach badawczych i identyfikacja moŜliwości

sprzedaŜy wyników, poszukiwanie partnerów lub zleceniodawców na kolejne przedsięwzięcia

itp. Podejmują one próby komercjalizacji uczelnianego know-how, i pozyskania w ten sposób

dodatkowych funduszy dla uczelni, co pozwala na przynajmniej częściowe uniezaleŜnienie

się od finansowania ze środków publicznych. Obecnie CTT działają na zdecydowanej

większości wyŜszych uczelni w państwach rozwiniętych gospodarczo. Organizacyjnie są

najczęściej ogólnouczelnianymi komórkami sztabowymi rektora lub kanclerza.

Głównym celem działalności uczelnianych działów transferu technologii jest

organizacja szerokiej płaszczyzny kontaktów między środowiskiem akademickim, badaniami

a przemysłem. MoŜna wyodrębnić dwa kierunki ewolucji rozwoju tego typu ośrodków. Część

skupia się na promowaniu uniwersyteckich kontaktów i nadawaniu im form prawnych

(umowy, kontrakty, licencje). Inne obrały szersze pole działania, specjalizując się

w kontaktach z MSP i pomagając im w pozyskaniu nowych technologii oraz wiedzy

fachowej. Komórki transferu stanowią istotny element polityki szkoły wyŜszej,

umoŜliwiający większe otwarcie na kontakty z praktyką gospodarczą oraz uczestnictwo

w regionalnych działaniach, stymulujących rozwój ekonomiczny. Podstawowym kryterium

oceny komórek transferu jest wzrost udziału w funduszach uczelni tzw. środków trzecich,

pozyskanych na rynku w wyniku realizacji projektów komercjalizacji. Poprzez tego typu

jednostki szkoły wyŜsze uczestniczą w tworzeniu lokalnych inkubatorów nowoczesnych

technologii i parków technologicznych.

Akademickie ośrodki obciąŜone administracją uczelnianą, nie zawsze mogą sprostać

zmieniającym się potrzebom rynku i partnerów biznesowych. Zaczęto więc poszukiwać

bardziej elastycznych struktur organizacyjno-prawnych, zapewniających większą

efektywność i zabezpieczających interes środowiska naukowego. Te warunki w największym

zakresie spełniają nie zorientowane na zysk instytucje trzeciego sektora – fundacje

i stowarzyszenia. W ostatnich latach coraz więcej uczelni powołuje fundacje zajmujące się

profesjonalnie omawianymi zadaniami, łączące jednocześnie róŜnych (społecznych,

13

publicznych i biznesowych) partnerów transferu technologii. Poszukiwanie efektywności

objawia się równieŜ udzielaniem przez szkoły wyŜsze i instytucje B+R koncesji prywatnym

lub publiczno-prywatnym firmom, profesjonalnie zajmującym się komercjalizacją

technologii. W wielu przypadkach wszystkie trzy formuły organizacyjne (ośrodki uczelniane,

społeczne i komercyjne) działają niezaleŜnie, obok siebie, specjalizując się w określonych

obszarach transferu technologii.

Dalszy rozwój wyspecjalizowanych ośrodków transferu, to podjęcie róŜnych funkcji

transferu i komercjalizacji technologii przez instytucje przedstawicielskie biznesu oraz

podmioty publiczne. W ramach izb i stowarzyszeń gospodarczych, towarzystw rozwoju

regionalnego, związków zawodowych i instytucji samorządowych zaczęto wyodrębniać

działy specjalizujące się w gromadzeniu informacji i doradztwie w zakresie nowych

technologii oraz realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Izby i stowarzyszenia gospodarcze

zajmują się przede wszystkim szkoleniami i doradztwem innowacyjno-technologicznym.

Obejmuje ono róŜne formy konsultacji i spotkań z doświadczonymi praktykami (często są to

emerytowani menedŜerowie lub pracownicy naukowi), których zadaniem jest pomoc

w rozwiązaniu określonych problemów technicznych lub organizacyjnych, ewentualnie –

uczestnictwo w realizacji konkretnych przedsięwzięć wdroŜeniowych. Innymi aspektami

doradztwa technologicznego zajmują się organizacje wynalazców i racjonalizatorów.

Podejmowane zagadnienia dotyczą głównie informacji i doradztwa patentowego, licencji,

problemów prawnych związanych z własnością intelektualną, znakami firmowymi, itp.

Centra transferu i agencje technologiczne przy administracji samorządowej

koncentrują się na: tworzeniu banków informacji, pośrednictwie kooperacyjnym, opiniowaniu

wniosków o środki z publicznych programów wspierania projektów innowacyjnych,

organizacji targów, akcji promocyjnych itp. Agendy tego typu z reguły stanowią bazę dla

tworzenia wyodrębnionych instytucji rozwoju lokalnego/regionalnego – fundacji czy agencji.

Stymulujący presję innowacyjną rozwój „gospodarki wiedzy” powoduje wzrost znaczenia

i pogłębiającą się specjalizację ośrodków transferu technologii.

14

2. ROZWÓJ CENTRÓW TRANSFERU TECHNOLOGII W POLSCE

Pierwsze polskie CTT pojawiły się na początku lat 90. poprzedniego wieku. Za

pierwsze nowoczesne Centrum naleŜy uznać utworzone na Politechnice Wrocławskiej –

Wrocławskie Centrum Transferu Technologii. Właściwa instytucjonalizacja i wypracowanie

krajowego modelu nastąpiło dopiero po 1996 r., w wyniku uruchomienia przez Fundację na

rzecz Nauki Polskiej programu finansowania innowacji technologicznych „Income”. Dzięki

niemu powstała pierwsza sieć podmiotów specjalizujących się we wsparciu komercjalizacji i

organizacji transferu technologii. Dalsze impulsy dla rozwoju sieci pojawiły się wraz

z realizacją Programu „Fabrykat 2000” finansowanego przez USAID oraz włączeniem Polski

do 5 Ramowego Programu Technologicznego Unii Europejskiej. Wystąpiła wówczas

specyficzna polityczna presja na tworzenia proinnowacyjnych ośrodków ułatwiających dostęp

polskim instytucjom naukowym i przedsiębiorstwom do środków europejskich.

Wykres 1. Przyrost ilościowy polskich CTT w latach 1995-2009

Źródło: opracowanie własne.

Kolejny wzrost zainteresowania tworzeniem CTT nastąpił w 2005 i 2006 r. w związku

z uchwaleniem w ustawy „Prawo o szkolnictwie wyŜszym”.15

15 Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86.

1 3

23 20

29

44

87 90

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1995 1997 1999 2000 2004 2005 2007 2009

15

W ramach pierwszego okresu programowania funduszy strukturalnych w latach 2004-

2006 zrealizowano dwa duŜe projekty (Ośrodki Innowacji Naczelnej Organizacji Technicznej

i KIGNET Innowacje Krajowej Izby Gospodarczej), mające na celu rozwój sieci centrów, jak

i kompetencji zespołów w zakresie promocji i wdraŜania innowacji w małych i średnich

firmach. Efekty tych działań naleŜy uznać za wątpliwe, same uczestniczące w projektach

ośrodki przyznają małe zdolności do świadczenia usług proinnowacyjnych. Centra działające

w ośrodkach poza duŜymi aglomeracjami wskazują na płytkość rynku i brak zainteresowania

oferowanymi usługami.

Rysunek 1. Lokalizacja centrów transferu technologii

Źródło: opracowanie własne.

16

Na koniec 2009 r. identyfikujemy w Polsce 90 podmiotów oferujących pomoc

w transferze technologii i dostępie do informacji o: nowych technologiach, programach czy

moŜliwościach współpracy. Powstanie i rozwój CTT jest zdeterminowane bliskością

środowiska naukowego, otwartego na transfer swoich osiągnięć do gospodarki. Najwięcej

polskich centrów transferu funkcjonuje w Krakowie (9), Warszawie (8), Poznaniu (7),

Lublinie (5) i Łodzi (5). W układzie regionalnym co szóste CTT (16,1%) identyfikujemy w

województwie mazowieckim oraz w Wielkopolsce (12 CTT) i Małopolsce (10 CTT).

Analizowane CTT są zbiorowością bardzo zróŜnicowaną; zarówno pod względem

organizacyjno-prawnym, kadrowym, lokalowym, jak i zadaniowym. Ilościowo dominują

Ośrodki Innowacji NOT (38,9%), tworzące ogólnokrajową sieć względnie równomiernie

pokrywającą cały kraj. Mniej niŜ co trzecie centrum działa w ramach instytucji sektora nauki i

badań (32,2%); w tym dominują jednostki uczelniane (23,3%). Samodzielne organizacyjnie

podmioty stanowią 15,6% zidentyfikowanych CTT. Przyjmują one najczęściej formułę

fundacji, stowarzyszenia lub spółki. NaleŜy podkreślić, Ŝe zdecydowana większość polskich

CTT jest w róŜnej formie powiązana z instytucjami naukowymi.

Wykres 2. Organizacyjne przyporządkowanie CTT (w%)

Źródło: opracowanie własne.

Spośród 29 zidentyfikowanych CTT działających w ramach instytucji naukowych,

poza jednym przypadkiem, są to wewnętrzne jednostki organizacyjne powołane w formie

jednostki ogólnouczelnianej lub wydzielonego organizacyjnie podmiotu w JBR-ach. Mimo

upływu 4 lat od obowiązywania Ustawy o Szkolnictwie WyŜszym tylko w jednym przypadku

jednostki instytucji naukowych

32,3%

samodzielne 15,6%

parkowe i inkubatorowe

5,6%

pozostałe7,7%

ośrodki innowacji NOT

38,9%

17

podjęto próbę utworzenia CTT w formie spółki uczelnianej. Wynika to m.in. z szeregu

wątpliwości prawnych wynikających głównie z Ustawy o Finansach Publicznych.

CTT przy instytucjach naukowych najczęściej spotkamy przy Politechnikach (11),

Uniwersytetach (8), Jednostkach Badawczo Rozwojowych (8) oraz przy jednej Państwowej

WyŜszej Szkole Zawodowej oraz Akademii Medycznej.

3. SPECYFIKA CTT W RAMACH INSTYTUCJI NAUKOWYCH

Centrum Transferu Technologii zgodnie z zapisami ustawy z 2005 r. „Prawo o

Szkolnictwie WyŜszym” tworzy się w celu sprzedaŜy lub nieodpłatnego przekazywania

wyników badań i prac rozwojowych do gospodarki”, zalegalizowano tego typu podmioty w

strukturach szkół wyŜszych. CTT moŜe być utworzone:16

– w formie jednostki ogólnouczelnianej i działać w oparciu o regulamin zatwierdzony

przez senat uczelni;

– w formie spółki handlowej lub fundacji i działać w oparciu o odpowiednie dokumenty

ustrojowe.

Zapisy ustawy jednoznacznie zachęcają szkoły wyŜsze do rozwoju nowych

mechanizmów współpracy z przedsiębiorstwami. Zaraz po uchwaleniu ustawy wzrosło

zainteresowanie organizacją CTT przez szkoły wyŜsze, które jednak nie przełoŜyło się na

podejmowanie inicjatyw załoŜycielskich. Podjętych zostało równieŜ szereg analiz i

opracowań diagnozujących bariery współpracy świata nauki i biznesu.17

Cytowana Ustawa, konstytuująca w Polsce przedsiębiorczość akademicką i będąca

bezsprzecznie przełomem w postrzeganiu przedsiębiorczości w środowiskach naukowych, ma

niestety szereg wad, np.:

1) brak kompatybilności niektórych zapisów z innymi aktami prawnymi,

2) nie daje swobody pracownikom naukowo-badawczym, którzy nadal mają ograniczoną

moŜliwość działalności poza macierzystą instytucją.

Ustawa zakazuje pracownikom naukowo-badawczym wykonywania dodatkowego

zatrudnienia w ramach stosunku pracy u więcej, niŜ jednego pracodawcy lub prowadzenia

działalności gospodarczej łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem w ramach stosunku 16 Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86. 17 Np.: J. Woźnicki (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006.

18

pracy bez uzyskania zgody rektora macierzystej uczelni. Ustawa nie odróŜnia takŜe

dodatkowego zatrudnienia w ramach inkubatorów oraz CTT i traktuje je w ten sam sposób,

jak inne formy pracy poza macierzystą uczelnią.

Szkoły wyŜsze są postrzegane jako podmioty zasadniczo niezainteresowane

zarządzaniem własnością intelektualną oraz tym, aby pracownicy czy studenci angaŜowali się

działalność gospodarczą w oparciu o uczelniane know-how. Podkreśla się najczęściej

demotywujący charakter oddziaływania środowiska wobec prób biznesowych. Udział w

działaniach komercjalizacyjnych czy własna firma są traktowane jako konkurencja względem

zadań dydaktycznych, prac badawczych i kariery naukowej. W środowisku akademickim

identyfikujemy skrajne postawy wobec praktycznych wdroŜeń wyników prac naukowych18:

1. Entuzjaści – grupa osób stojąca na stanowisku, Ŝe to niepowtarzalna szansa na

jakościową przebudowę środowiska naukowego. „Trzeba skoncentrować wszystkie

środki na promocji tej idei”.

2. „Zdroworozsądkowcy” – „takie jest wyzwanie czasu”, „nie moŜna płynąć pod prąd”,

trzeba spróbować wykorzystać tę okazję.

3. Neutralni – „to jest poza mną, mam swoje cele jako pracownik naukowy”,

komercjalizacja posiadanego know-how mnie nie interesuje, ale nie myślę przeszkadzać

innym.

4. Wrogowie – „to sposób na zniszczenie uczelni, środowiska akademickiego

i wielowiekowej tradycji akademickiej”.

W zaleŜności od tego, która grupa dominuje we władzach uczelni, tak kształtuje się jej

polityka w zakresie przedsiębiorczości akademickiej. Działania są podejmowane z duŜą

ostroŜnością, głównie przy uŜyciu zewnętrznego finansowania. NaleŜy uznać, Ŝe Polska

nauka i szkolnictwo wyŜsze nadal w niewielkim zakresie dostrzegają szanse zmian w

aktywizacji przedsiębiorczości akademickiej i pogłębianiu współpracy z biznesem.

Postępujące zmiany naleŜy uznać za niewystarczające, mimo Ŝe na kilku uczelniach w

ostatnich latach charakteryzują się one duŜą dynamiką19. Mimo działania bezpośrednio w

strukturach uczelni ponad 40 akademickich inkubatorów przedsiębiorczości, centrów

transferu technologii i parków technologicznych praktyczne doświadczenia są ciągle bardzo

skromne. Utworzone ośrodki innowacji są często traktowane jako przysłowiowe „piąte koło u

18 J. Guliński, Przedsiębiorczość akademicka w kraju – próba analizy stanu, Referat w ramach III Letniej Szkoły Innowacji SOOIPP, Koszelówka, 7.09.2008. 19 Na podstawie przeprowadzonej analizy moŜna stwierdzić, Ŝe 55 uczelni, (w tym 35 publicznych i 20 niepublicznych) jest zaangaŜowanych w róŜne formy działań, które moŜna zakwalifikować jako budowę podstaw przedsiębiorczości akademickiej.

19

wozu”. Na uwagę zasługują przede wszystkim bariery wynikające z uwarunkowań

wewnątrzuczelnianych:

1. Przekonanie władz akademickich o odrębności sfery nauki i biznesu oraz iluzorycznych

efektach ze współpracy uczelni z przedsiębiorcami, samorządami lokalnymi i

instytucjami społecznymi.

2. „Fiskalizm wewnętrzny uczelni” – wewnątrzuczelniane bariery, które utrudniają lub

wręcz uniemoŜliwiają uczelniom podejmowanie się zadań badawczych i wdroŜeniowych

dla klientów komercyjnych, gdyŜ przychody z tytułu zleceń są wewnętrznie

opodatkowywane przez uczelnianą administrację.

3. Przedsiębiorczość polskich uczelni skierowana jest na rozwój płatnych usług

dydaktycznych (uczelnia – „kombinat dydaktyczny”). Nacisk na zadania dydaktyczne

oznacza, Ŝe inne podstawowe zadania szkoły wyŜszej (badawcze, współpraca z

gospodarką, publikacyjne itp.) schodzą na drugi plan.

4. Dla większości pracowników naukowych podstawowym źródłem przychodów stają się

płatne zajęcia na studiach niestacjonarnych i w szkołach niepublicznych.

5. Niski prestiŜ badań uŜytkowych w środowisku naukowym oznaczający przekonanie, Ŝe

„prawdziwa nauka” dotyczy badań podstawowych lub ma w pełni autoteliczny charakter.

6. Niska elastyczność adaptacji uczelni do zmieniających się warunków w otoczeniu i

organizacyjne nieprzygotowanie do podejmowania się zadań komercyjnych. W obecnych

uwarunkowaniach organizacyjnych i mentalnych uczelnie nie są w stanie skutecznie: (1)

zabiegać o zlecenia z rynku, (2) podejmować się ich realizacji oraz (3) zadowalająco i

terminowo wywiązywać się z podjętych zleceń. NaleŜy podkreślić powszechny

niedostatek wiedzy w zakresie zarządzania własnością intelektualną.

7. Znaczna część środowiska naukowego (przede wszystkim samodzielni pracownicy

naukowi) zainteresowana jest udziałem w przedsiębiorczości akademickiej w roli

„sprzedawcy wiedzy”, a nie samodzielnego przedsiębiorcy.

Dotychczasowe kilkunastoletnie doświadczenia pozwalają na sformułowanie

podstawowych uczelnianych ograniczeń i barier, a wręcz specyficznych tendencji

patologicznych ograniczających rozwój przedsiębiorczości akademickiej, w tym CTT:

1. Wadliwe usytuowanie w strukturach uczelnianych i funkcjonowanie poszczególnych

rodzajów ośrodków innowacji, w tym CTT wynikające z błędnego określania ich misji,

celów i zadań. W konsekwencji spora część akademickich CTT to ośrodki ”papierowe”

nie wykazujące Ŝadnej aktywności.

20

2. Wysoka rotacja kadr, niski poziom praktycznej wiedzy o biznesie oraz brak

autentycznych doświadczeń biznesowych znacznej części pracowników i

współpracowników ośrodków przedsiębiorczości akademickiej. Brak wiedzy o rynku

inwestycyjnym i jego mechanizmach, brak powiązań z funduszami inwestycyjnymi, brak

dostatecznego autorytetu wśród inwestorów.

3. „Szara strefa” przedsiębiorczości akademickiej w zakresie obrotu elementami własności

intelektualnej. Polskim przedsiębiorstwom bardziej opłaca się porozumieć indywidualnie

z naukowcami, z pominięciem samych uczelni i CTT.

4. Partykularyzm animatorów przedsiębiorczości akademickiej, którzy znaleźli się w swoich

nowych rolach nie z uwagi na własne talenty biznesowe, edukacyjne czy organizacyjne,

ale dlatego, Ŝe okazali się skuteczni w pozyskiwaniu środków pomocowych i w

wykorzystywaniu wszelkich szans na „miękkie finansowanie”.

Inspiracją dla wielu uczelnianych inicjatyw jest dostępność funduszy unijnych na

przedsięwzięcia w zakresie przedsiębiorczości akademickiej. Niestety, często nie chodzi o to

by rzeczywiście rozwijać akademicką przedsiębiorczość, ale dostać się do takich, czy innych

strumieni tzw. brukselskiego finansowania. Kiedy są środki na CTT czy akademickie

inkubatory, to je powołujemy, gdy są środki na szkolenia, to wyjmujemy z biurka programy

szkoleniowe itd. Po wyczerpaniu zewnętrznego finansowania inicjatywy ulegają likwidacji

bądź przechodzą w „stan uśpienia”. Identyfikujemy rzesze „działaczy przedsiębiorczości

akademickiej”, zajmujących się tą problematyką nie z uwagi na zainteresowania, talenty

biznesowe, edukacyjne czy organizacyjne, ale sprawność w pozyskiwaniu środków

pomocowych. Absorpcja funduszy na szkolenia i studia podyplomowe jest relatywnie

najprostsza. Stwarza to jednak groźbę swoistej fetyszyzacji szkoleń, powstania systemu

„szkoleń dla samych szkoleń”. Na podstawie badań naleŜy podkreślić, Ŝe środowisko

akademickie przychylnie odnosi się do działalności ośrodków innowacji i przedsiębiorczości.

Jedynie 20% studentów i pracowników naukowych nie potrafiło wskazać Ŝadnego z typów

ośrodków. Najczęściej rozpoznawane są jednak ośrodki szkoleniowo-doradcze i akademickie

inkubatory przedsiębiorczości, czyli podmioty udzielające wsparcia tradycyjnej,

samozatrudnieniowej przedsiębiorczości, a nie innowacyjnej i dynamicznej. Instytucje

świadczące wyspecjalizowane usługi dla dynamicznych i innowacyjnych przedsięwzięć

biznesowych, takie jak aniołowie biznesu, fundusze kapitału zaląŜkowego, parki i inkubatory

technologiczne, znalazły się na końcu wskazań. Przedsięwzięcia bardziej oryginalne i wysoko

21

innowacyjne, charakterystyczne dla rozwiniętej przedsiębiorczości akademickiej, są

prawdopodobnie realizowane we współpracy międzynarodowej lub w formie szarej strefy20.

4. POTENCJAŁ ORGANIZACYJNY I ZASOBY

Przeciętne polskie CTT zajmuje 161 m2 przy jednoczesnym duŜym zróŜnicowaniu od

12 do 1000 m2. Na tej powierzchni znajdują się głównie pomieszczenia biurowe i pokoje

konsultantów oraz pracownie komputerowe. Uczelniane centra są przeciętnie o 10% większe

od pozostałych. Jednocześnie te ośrodki dysponują praktycznie nieograniczonym dostępem

do zaplecza szkół wyŜszych i instytucji B+R (dotyczy to głównie sal dydaktycznych i

wykładowych). WyposaŜenie techniczne naleŜy uznać za bardzo dobre lub dobre. Praktycznie

wszystkie centra dysponują: siecią komputerową i dostępem do szybkiego Internetu oraz baz

danych. Niezadawalający pozostaje ciągle dostęp do uczelnianych laboratoriów, który

jest moŜliwy tylko w 23% ośrodków. Ze względów organizacyjnych szkoły wyŜsze w

większości nie są przygotowane do komercyjnego udostępniania zaplecza badawczego i

świadczenia usług w tym zakresie.

Tabela 1. Wybrane charakterystyki centrów transferu technologii w latach 1999-2009x

Wyszczególnienie: 1999 2000 2004 2005 2007 2009 Liczba centrów 23 20 29 44 87 90 Dysponowana powierzchnia w m2 111 192 247 178 176 161 Zatrudnienie etatowe 2,5 3,5 6 7 9 8 Konsultanci, doradcy i wykładowcy (umowy zlecenia)

15 30 20 26 19 14

BudŜet ośrodka (w tys. zł), w tym dochody własne (w %)

.

. 118,1 58,8

.

. 881,2 34,5

662,3 24,1

963,9 34,4

Liczba klientów 482 495 520 628 1 054 574 xDane finansowe i liczba klientów za 2008 r.

Źródło: Opracowanie własne.

W „statystycznym” centrum zatrudnia się 8 pracowników etatowych, a dodatkowych

14 uczestniczy w jego pracach w formie umów-zleceń. NaleŜy podkreślić, Ŝe w ostatnich 3

latach nastąpiło istotne wzmocnienie organizacyjne i merytoryczne działających CTT.

Uczelnie i instytuty naukowo-badawcze zaczynają dostrzegać szansę w budowie

20 E. Stawasz, Rola uczelni we wspieraniu przedsiębiorczości akademickiej, [w:] G. Banerski, A. Gryzik, K.B. Matusiak, M. MaŜewska, E. Stawasz, Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, PARP, Warszawa 2009. s. 99–103.

22

nowoczesnych kontaktów z MSP. Dyskusje o potrzebie poprawy innowacyjności gospodarki,

V i VI Program Technologiczny UE i tworzenie regionalnych strategii innowacyjnych we

wszystkich regionach kraju powodują szczególne zainteresowanie tego typu strukturami.

Tabela 2. Wybrane charakterystyki CTT przy instytucjach naukowych

Wyszczególnienie: Ogółem W tym łącznie N+B+R

W tym uczelniane

Liczba centrów 90 29 21 Dysponowana powierzchnia w m2 161 168 188 Zatrudnienie etatowe 8 12 11,5 Konsultanci, doradcy i wykładowcy (umowy zlecenia) 14 9 9 BudŜet ośrodka (w tys. zł), w tym dochody własne (w %)

963,9 34,4

1 070,4 11,3

1 172,8 12,6

Liczba klientów 574 689 796 Źródło: Opracowanie własne.

Spośród wszystkich polskich centrów najsilniejsze pod względem dysponowanych

zasobów organizacyjnych i rzeczowych są ośrodki uczelniane. Szkoła wyŜsza moŜe stworzyć

właściwe warunki dla omawianych inicjatyw, jako waŜnego ogniwa strategii rozwoju. MoŜe

jedynie dziwić fakt, Ŝe spośród ponad 450 uczelni CTT, zostały powołane jedynie na 19.

Jednocześnie przeprowadzona analiza wskazuje na duŜe zróŜnicowanie istniejących centrów

od duŜych uczelnianych jednostek z ponad dwumilionowymi budŜetami, licznymi zespołami

pracowników i ekspertów, po małe zasadniczo „papierowe” jednostki praktycznie nie

prowadzące działalności statutowej.

Wykres 3. Struktura finansowania przeciętnego CTT N+B+R w 2008 r. (w%)

dochody własne (szkolenie, doradztwo

itp..)11,2%

granty i projekty celowe68,6%

wkład własny instytucji prowadzącej

15,0%

inne zasilanie zewnętrzne

5,1%

23

Źródło: opracowanie własne.

Utrzymanie przeciętnego CTT przy instytucji naukowej w 2008 r. wymagało

finansowania w wysokości 1 060 657 zł (od 50 tys. do 2,7 mln zł, mediana 977 tys. zł).

Podstawową kategorią zasilania finansowego są środki pochodzące z grantów i projektów

(68,6%); w tym dominują fundusze europejskie (47,2%) oraz krajowe (25%). Wpływy

z działalności własnej o charakterze rynkowym pokrywają tylko 11,2% dysponowanego

budŜetu; w tym 5,3% pochodzi z działalności doradczej, a w 3% ze szkoleniowej.

Prezentowane zestawienie wskazuje na mało rynkowy charakter działalności analizowanego

obszaru. CTT są silnie zintegrowane z macierzystymi instytucjami i świadczą usługi głównie

dla środowiska naukowego. W co trzecim centrum (35%) nie wskazano na Ŝadne dochody

własne. W wielu przypadkach fakt powołania i funkcjonowania CTT wynika wyłącznie z

dostępności środków zewnętrznych na tego typu przedsięwzięcia. Absorpcja funduszy na

szkolenia, studia podyplomowe jest relatywnie najprostsza. Stwarza to jednak groźbę swoistej

fetyszyzacji szkoleń, powstania systemu „szkoleń dla samych szkoleń”.

5. OFERTA USŁUG

Analizowane CTT przy instytucjach naukowych rozwinęły szeroką działalność na

rzecz macierzystych instytucji jak i firm oraz podmiotów zewnętrznych. Dominuje

działalność szkoleniowa, doradcza i informacyjna związana z transferem technologii oraz

usługami dla przedsiębiorstw. W ostatnim okresie dynamicznie rozwijane są działania

dotyczące informacji europejskiej i przygotowywania wniosków dotacyjnych dla firm i

instytucji naukowych.

Oferta doradztwa w ramach CTT obejmuje (w nawiasie uczelniane):

− dostęp do środków z funduszy europejskich w 88% (85%) centrów;

− przedsiębiorczość i tworzenie firmy w 81% (85%);

− wdraŜanie nowych produktów i usług w 81% (77%);

− ochronę własności intelektualnej w 75% (85%);

− pośrednictwo kooperacyjne w 75% (69%);

− handel zagraniczny i współpracę międzynarodową w 56% (54%);

24

Tabela 3. Struktura rodzajowa aktywności CTT według przeznaczanego czasu pracy w 2008 r.

(w %)

Wyszczególnienie: ogółem W tym łącznie

N+B+R W tym

uczelniane

Asysta w tworzeniu i pomoc nowopowstałym firmom 5,1 4,9 5,8 Doradztwo i szkolenia dla MSP 22,8 17,3 12,8 Doradztwo i szkolenia dla duŜych firm 4,9 2,5 1,9 Działalność informacyjna o programach unijnych 10,3 10,9 8,8 Przygotowanie wniosków dotacyjnych 14,0 12,5 9,9 Transfer i komercjalizacja technologii, doradztwo technologiczne i patentowe

19,9 17,4 18,8

Promocja osiągnięć lokalnego środowiska naukowego

11,4 13,3 14,1

Ochrona własności intelektualnej 6,3 8,8 11,9 Pozostałe 5,5 14,3 16,9 Źródło: opracowanie własne.

Działania informacyjne dotyczą następujących obszarów:

− ochrona własności intelektualnej w 88% (100%) centrów;

− dostęp do środków z funduszy europejskich w 88% (92%);

− przedsiębiorczość i tworzenie firmy w 81% (92%);

− wdraŜanie nowych produktów i usług w 69% (69%);

− opracowanie biznesplanu w 63% (69%);

− pośrednictwo kooperacyjne w 69% (69%);

− analiza rynku i marketing w 58% (53%);

− zarządzanie biznesem w 50% (54%);

Największym zainteresowaniem w ofercie CTT cieszą się seminaria i warsztaty.

Oferta kursów i szkoleń obejmuje następującą problematykę:

− przedsiębiorczość i tworzenie firmy w 75% (85%) centrów;

− dostęp do środków z funduszy europejskich w 75% (77%);

− zarządzanie biznesem w 63% (77%);

− ochrona własności intelektualnej w 63% (77%);

− opracowanie biznesplanu w 63% (77%).

Sukcesywnie poprawia się dostępność wsparcia finansowego dla przedsięwzięć

innowacyjnych i tworzenia nowych technologicznych biznesów. Pomoc w dostępie do

grantów, dopłat i subwencji oferuje 56% (62% uczelnianych) centrów, współpracę i kontakty

z instytucjami finansowania ryzyka (venture capital, anioły biznesu) co trzeci podmiot. W co

25

drugim CTT obserwujemy tendencje specjalizacji branŜowej, głównie w zakresie ICT,

ochrony środowiska, alternatywnych źródeł energii. Wśród analizowanych CTT najwięcej

zadeklarowało (trzy CTT) specjalizację w kierunku ochrony środowiska i ekologii. WaŜnym

kierunkiem działalności naukowych CTT okazało się wykorzystanie energii odnawialnej (dwa

CTT) oraz w zakresie technologii Ŝywieniowych (CTT). Specjalizacją CTT było równieŜ

wykorzystanie nowych technologii w branŜy ICT, co w dobie społeczeństwa informacyjnego

moŜe okazać się dziedziną bardzo rozwojową (dwa CTT). Podobnie wśród badanych CTT

zidentyfikowano dwa zajmujące się wdraŜaniem nowych technologii w zakresie biologii,

chemii i biotechnologii. W pozostałych jednostkach wskazano równieŜ jako obszar

specjalizacji m.in.: klastering, budownictwo, automatyzację, high-tech, ocenę i wycenę

technologii, systemy jakości, odlewnictwo, czy w końcu weterynarię i rybactwo. Badanie

wskazuje, Ŝe CTT nastawione są na działania w obszarach, które zgodne są z kierunkiem

przemian społeczeństwa informacyjnego i nowych technologii, ale specjalizacja zachodzi

równieŜ w sferach niszowych. NaleŜy równieŜ podkreślić, Ŝe nie wszystkie spośród badanych

CTT wskazały obszary specjalizacji, co pozwala stwierdzić, Ŝe zajmują się transferem

szeroko rozumianej technologii, bądź podlegać będą one specjalizacji w niedalekiej

przyszłości.

5.1. Usługi dla środowiska naukowego

Podstawową funkcją CTT przy instytucjach naukowych jest budowa powiązań świata

nauki z biznesem oraz komercjalizacja wypracowanego know-how. Obecnie realizowane

usługi dla środowiska akademickiego dotyczą:

1) działań informacyjnych o programach unijnych, pomoc w przygotowaniu wniosków

dotacyjnych

2) pomocy w procedurach ochrony własności intelektualnej;

3) asysta w tworzeniu i pomoc nowopowstałym firmom akademickim formom

odpryskowym;

4) promocji osiągnięć lokalnego środowiska naukowego;

5) pomocy w kontaktach z biznesem w zakresie transferu i komercjalizacji technologii.

W kategoriach ilościowych aktywność „przeciętnego” centrum w 2008 r. objęła:

− komercjalizację 3 technologii z lokalnego środowiska naukowego;

− przygotowanie 5 zgłoszeń patentowych do Urzędu Patentowego RP oraz 0,5 EPO;

26

− merytoryczne przygotowanie 12 projektów naukowo-badawczych, które otrzymały

wsparcie publiczne z funduszy europejskich i krajowych.

Wśród najaktywniejszych CTT moŜna wskazać trzy jednostki, które łącznie wykonały 154

projektów wsparcia. Wśród tych naukowych CTT wskazano 104 projekty zgłoszone do

urzędów patentowych, co przekładało się średnio na 34,7 projektów. JeŜeli chodzi o projekty

w zakresie skomercjalizowanych technologii – wykazano 29, co daje 9,7 projektu wśród

najlepszych jednostek. Wśród CTT o największej aktywności zidentyfikowano równieŜ 12

uzyskanych znaków towarowych (średnio 4) oraz 9 zgłoszeń patentowych EPO (średnio 3).

Pokazuje to, Ŝe wiodące CTT w znaczący sposób przekraczają wielkości średnie uzyskane dla

analizowanej grupy CTT. NaleŜy równieŜ wskazać, Ŝe w analizowanym okresie cztery CTT

nie wykazały Ŝadnego projektu, który wskazywałby na ich aktywność. Wśród pozostałych

CTT – zaliczonych do grupy o średniej aktywności, zidentyfikowano 47 projektów w zakresie

wsparcia. Centra te wykazały średnio 2,8 skomercjalizowanych technologii na kaŜde CTT w

tej grupie, 1,5 zgłoszeń patentowych do urzędu patentowego RP oraz 0,1 zgłoszeń

patentowych EPO. JeŜeli zaś chodzi o uzyskane znaki towarowe średnio w grupie tej

wskazano 0,3 projektu. PowyŜsza analiza wskazuje, Ŝe wiodące CTT budują potencjał i

wykazują najwyŜszą aktywność, pozostałe jednostki wykazują niską bądź zerową aktywność.

5.2. Usługi dla firm i instytucji zewnętrznych

Kluczowym partnerem w działalności CTT są przedsiębiorstwa. Obecnie realizowane

usługi dla biznesu obejmują:

1) doradztwo i szkolenia dla właścicieli, menadŜerów i pracowników przedsiębiorstw;

2) moŜliwości współpracy ze środowiskiem naukowym, pomoc w kontaktach, transferze i

komercjalizacji technologii;

3) działalność informacyjna o programach unijnych, moŜliwościach wspólnych

przedsięwzięć ze środowiskiem naukowym oraz pomoc w przygotowaniu wniosków

dotacyjnych;

Przeciętne CTT deklaruje stałą współpracę z 85 firmami (uczelniane z 51), głównie lokalnymi

MSP, spośród których co dziesiąta prowadzi działalność naukowo-badawczą. W kategoriach

ilościowych w 2008 r. objęła między innymi opracowanie 4 biznesplanów; merytoryczne

27

przygotowanie 5 przedsięwzięć biznesowych, które otrzymały wsparcie publiczne z funduszy

europejskich i krajowych.

6. KLIENCI

Z usług przeciętnego CTT przy instytucji naukowej w ciągu roku korzystają średnio

689 osób, w tym w ośrodku uczelnianym liczba klientów jest przeciętnie o ok. 14 proc.

większa. Największym zainteresowaniem cieszy się oferta informacyjna (43%) i szkoleniowa

(37%). Jednocześnie obserwujemy w wielu CTT odejście od ilości na rzecz jakości

świadczonych usług. NaleŜy teŜ podkreślić, Ŝe w wyniku rosnącej oferty rynkowej coraz

trudniej znaleźć odbiorców na usługi. Klienci oczekują wartości dodanej z uczestnictwa.

Wykres 4. Struktura klientów według poszczególnych rodzajów usług (w%)

Źródło: opracowanie własne.

Wśród odbiorców usług dominują pracownicy naukowcy (41%), którzy w połączeniu

ze studentami (17%) jako środowisko akademickie stanowią najliczniejszą grupę klientów.

Właściciele, menadŜerowie i pracownicy MSP stanowią łącznie 29% odbiorów usług. 5,7%

osób odwiedzających analizowane centra to początkujący przedsiębiorca. Coraz więcej

uczelnianych CTT moŜe wykazać się asystą w tworzeniu akademickich firm odpryskowych

(spin-off). W kilku CTT z powodzeniem uruchomiono programy preinkubacji. Łącznie, w

skali kraju w 2008 r., powstało 75 tego typu firm, załoŜonych głównie przez studentów

i doktorantów (64%). Działania w tym zakresie często są realizowane w bliskiej współpracy

z akademickimi preinkubatorami, parkami i inkubatorami technologicznymi.

szkolenia36,6%

doradztwo17,9%

informacja43,1%

pozostałe2,4%

28

Wykres 5. Struktura klientów centrów transferu technologii (w%)

Źródło: Opracowanie własne.

W opinii kierownictwa i pracowników CTT przystąpienie Polski do Unii Europejskiej

spowodowało wzrost zainteresowania biznesu innowacjami i transferem technologii.

7 BARIERY ROZWOJU

Dyrektorzy CTT optymistycznie oceniają perspektywy rozwoju kierowanymi

centrami. Na niejacy okres programowania 2007-2013 zaplanowano szereg ambitnych działań

organizacyjnych dotyczących: (1) intensyfikacji europejskiej współpracy innowacyjnej

i naukowo-badawczej oraz (2) rozwoju lokalnych/regionalnych zdolności innowacyjnych

zgodnie z załoŜeniami Regionalnych Strategii Innowacyjnych. Natomiast do głównych barier

rozwoju zalicza się najczęściej:21

− ograniczenia prawne i brak procedur transferu technologii 3,5 (3,6) pkt.

− niechęć środowiska naukowego do działań komercjalizacyjnych

i współpracy z biznesem 3,1 (3,3) pkt.

− małe zainteresowanie tworzeniem technologicznych firm 3,1 (2,9) pkt.

− zawiłe procedury prawne transferu i komercjalizacji technologii 3,0 (3,2) pkt.

21 Ocen dokonywano na pięciostopniowej skali od „1” do „5”, gdzie „1” oznacza ocenę najniŜszą, a „5” punktów – ocenę najwyŜszą. W nawiasie ocena uczelnianych CTT.

pracownicy naukowi41,1%

właściciele i menedŜerowie MSP

19,2%

początkujący przedsiębiorcy

5,7%

studenci16,6%

pracownicy MSP9,6%

pozostali7,9%

29

− brak projektów do komercjalizacji 2,7 (2,7) pkt.

− złą sytuację gospodarczą w regionie, marazm i zastój 2,7 (2,7) pkt.

− problemy współpracy z lokalnymi i regionalnymi instytucjami 2,5 (2,2) pkt.

− brak rynku na nowoczesne/technologiczne produkty i technologie 2,4 (2,5) pkt.

− Szara strefa w zakresie doradztwa i usług technologicznych 2,4 (2,5) pkt.

− niski budŜet, brak wsparcia finansowego 2,4 (2,7) pkt.

MenedŜerowie Centrów Transferu Technologii opracowali listę problemów

stanowiących bariery dla skutecznego działania uczelnianych centrów oraz propozycje

rozwiązań zwiększających ich efektywność.22 Zebrane uwarunkowania podzielono na dwie

grupy:

1. Warunki brzegowe, obejmujące uwarunkowania prawne, organizacyjne,

instytucjonalne i rynkowe o kluczowym znaczeniu dla procesów transferu oraz

komercjalizacji wiedzy i wyników badań naukowych:

− Ustawa o finansach publicznych nie zezwala uczelniom państwowym na obejmowanie

udziałów w spółkach tworzonych do komercjalizacji własności intelektualnej uczelni,

konieczność naliczania podatku VAT od aportu do spółek hamuje ścieŜkę

komercjalizacji własności intelektualnej uczelni poprzez tworzenie firm typu spin-out;

− kaŜdorazowe podejmowanie decyzji o dysponowaniu własnością intelektualną uczelni

(konieczne do jakiejkolwiek formy transferu technologii) przez senat uczelni istotnie

utrudnia i spowalnia proces komercjalizacji wiedzy;

− wyniki badań bardzo rzadko mają charakter rozwiązań technologicznych nadających się

do bezpośredniego wdroŜenia, wśród wyników o komercyjnym potencjale, większość

nie jest gotowa do wdroŜenia, lecz wymaga duŜych nakładów na dalsze prace

rozwojowe, badania marketingowe itp.;

− niska świadomość i wiedza pracowników naukowych o mechanizmach transferu

technologii oraz zasadach ochrony własności intelektualnej;

− brak uczelnianych regulaminów i wzorów umów w zakresie: przekazywania praw

własności intelektualnej, prowadzenia działalności usługowej i kontraktów badawczych,

podziału zysków z komercjalizacji itp.

22 Postulaty zostały sformułowane w trakcie XX Dorocznej Konferencji SOOIPP, Kreatywność – Innowacje – Przedsiębiorczość. Rola Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w budowie gospodarki opartej na wiedzy, Gdynia, 14-16 maja 2009 r., www.sooipp.org.pl.

30

2. Model biznesowo-organizacyjny skutecznego uczelnianego CTT, obejmujący formułę

działania od misji, celów, zadania po organizację i procedury. Diagnoza obecnego stanu

wskazuje na następujące problemy:

− zmuszanie CTT do generowania przychodów na własną działalność w krótkiej

perspektywie (poprzez usługi rynkowe i projekty), co powoduje skupienie się na tej

działalności i odejście od misji związanej z transferem technologii;

− problemy z pozyskiwaniem i utrzymaniem dobrych pracowników, związane

z nieatrakcyjna ofertą finansową oraz powiązaniem stanowiska pracy z ograniczonymi

w czasie projektami.

− ograniczone kompetencje personelu CTT do budowy i promocji oferty współpracy

uczelni z jednostkami zewnętrznymi.

− ograniczenia organizacyjne i proceduralne w procesie obsługi zleceń i współpracy

z zewnętrznymi podmiotami.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

CTT i pozostałe ośrodki innowacji, silnie wpisują się we współczesną logikę rozwoju

ekonomiczno-społecznego, stanowiąc infrastrukturę gospodarki wiedzy. UmoŜliwiają przede

wszystkim zbliŜenie nauki do biznesu, a tym samym poprawę warunków dla innowacyjnej

przedsiębiorczości i transferu technologii. W praktyce stanowią swego rodzaju bufor

pozwalający na pogodzenie nowej uniwersyteckiej funkcji (przedsiębiorczość i

komercjalizacja know-how) z funkcjami tradycyjnymi (badania naukowe i działalność

dydaktyczna na uczelniach). Działalność tego typu podmiotów uczelnianych i

przyuczelnianych powinna być powiązana z tradycyjnymi funkcjami uniwersytetu, a

efektywne wsparcie przedsiębiorczości akademickiej musi mieć zintegrowany i kompleksowy

charakter. Utrzymywanie odrębności świata nauki i biznesu doprowadziło do „europejskiego

paradoksu”, czyli sytuacji, kiedy wysoki poziom badań naukowych nie przekłada się na nowe

produkty, technologie i rozwiązania organizacyjne.

Przedsiębiorczość akademicka ma w Polsce stosunkowo krótką historię i znajduje się

na etapie początkowego rozwoju, podobnie jak polityka jej wsparcia. NaleŜy podkreślić, Ŝe

zaangaŜowanie instytucji naukowych i ich pracowników w tej dziedzinie wyprzedziło

regulacje prawne na poziomie kraju, jak i uczelnianych statutów oraz regulaminów.

31

Jednocześnie naleŜy stwierdzić, Ŝe podejmujący taką działalność napotykają na swej drodze

róŜne przeciwności, z którymi muszą radzić sobie samodzielnie, w niezbyt przyjaznym

środowisku (uczelnianym, prawnym, rynkowym i biznesowym). Liczne nieprawidłowości

i wypaczenia (np. akademicka szara strefa) wynikają z ułomności prawnych i podatkowych, a

takŜe nieetycznych postaw czy niedostatków umiejętności zarządzania w instytucjach

naukowych. Dynamiczny wzrost zainteresowania problematyką pojawia się wraz ze

staraniami integracyjnymi. JuŜ na etapie włączenia do 5. i 6. Programu ramowego UE

pojawiają się mechanizmy wymuszające współpracę instytucji naukowych z

przedsiębiorstwami. Strategia lizbońska i inne unijne dokumenty strategiczne wskazują silnie

na potrzebę wzrostu innowacyjności oraz intensyfikacji współpracy nauki i biznesu. Od

początku transformacji systemowej obserwujemy oddolne próby adaptacji CTT i innych

instytucji wsparcia w polskich warunkach. Efekty ich działania naleŜy uznać za

niewystarczające, przede wszystkim ze względu na ograniczenia systemowe. Pierwotnie był

to obszar aktywności pasjonatów, którzy widzieli w wielu miejscach na świecie efektywność

tego typu rozwiązań instytucjonalnych. Musieli jednak w Polsce borykać się z brakiem

zrozumienia i przychylności. Szczególnie przystąpienie do Unii Europejskiej stworzyło nową

jakość w funkcjonowaniu i perspektywach rozwoju CTT i innych ośrodków innowacji.

Pojawia się niespotykana dotychczas dostępność funduszy europejskich – w wielu

strumieniach finansowania instytucje wsparcia są formalnie wskazanymi beneficjentami

środków. Z marginalnej przez lata kategorii instytucjonalnej stają się one coraz bardziej

rozpoznawalnym i docenianym elementem infrastruktury nowoczesnej gospodarki. Nastąpiła

poprawa w zakresie praktycznie wszystkich parametrów oceny tych instytucji – od zasobów

ludzkich, organizacyjnych, po techniczne. NaleŜy podkreślić, Ŝe stworzona juŜ została

nowoczesna i komplementarna baza instytucjonalna, a otwarte pozostaje pytanie, czy

potrafimy ją efektywnie wykorzystać.

Obecna ocena efektów działalności CTT jest dalece nie satysfakcjonująca. Zmiana tej

sytuacji wymaga:

1. Zapewnienia stałego finansowania podstawowej działalności CTT. Centra mogą

zajmować się działalnością projektową, jak i usługami rynkowymi (np. organizacją

szkoleń), ale powinny mieć długofalowe finansowanie na działalność statutową,

rozliczaną w dłuŜszej perspektywie, a nie przy pomocy wskaźników krótkookresowych.

Potrzebne są odpowiednie ustanowienia podziału przychodów ze współpracy z

zewnętrznymi podmiotami oraz innych przysporzonych przez CTT.

32

2. Zdefiniowania kosztów i źródeł finansowania działalności CTT w perspektywie

długoterminowej przy załoŜeniu pomocniczej roli środków pozyskiwanych z funduszy

unijnych. Przychody CTT mogą pochodzić ze świadczenia usług związanych z ochroną

własności intelektualnej, marŜy z przygotowanych umów licencyjnych, pośrednictwa

pomiędzy przedsiębiorstwami a uczelnią czy świadczenia wysoko specjalistycznych usług

proinnowacyjnych dla przedsiębiorców.

3. Stabilizacji kadry i inwestycji w personel – niezbędne jest odpowiednie finansowanie oraz

perspektywa długoterminowej współpracy dla pracowników oraz podnoszenie

kompetencji kadr CTT.

4. Wypracowanie uczelnianych zasad zarządzania własnością intelektualną, zawierających

procedury współpracy z firmami odpryskowymi, w tym przekazywania zainteresowanym

podmiotom wyników projektów badawczych. Przyjęte reguły powinny zapewniać

korzyści instytucjom naukowych i twórcom wynalazków, ale jednocześnie nie ograniczać

moŜliwości rozwoju nowopowstałych technologicznych przedsiębiorstw. Procedury

muszą takŜe uwzględniać obowiązujące zasady pomocy publicznej i uczciwej

konkurencji.

5. Ustanowienia elastycznych uczelnianych regulacji i procedur do podejmowania decyzji

w ramach obsługi zleceń oraz współpracy z zewnętrznymi podmiotami. Uproszczenie

procedur i decyzji związanych z dysponowaniem własnością intelektualną.

6. W szczególności uniwersytety i działające przy nich CTT w związku ze wzrastającą

presją ekonomiczną powinny stawiać czoła wymaganiom wielozadaniowego,

innowacyjnego środowiska poprzez godzenie nauki, chęci projektowych oraz

zaspokajania wymagań rynku innowacji.

7. Istotnym zagadnieniem, z którym zmagają się uniwersytety czy naukowcy jest

motywacja do ujawniania wynalazków i chęć dalszej współpracy naukowców po zawarciu

umów licencyjnych. WaŜną rolę motywatorów spełniać będą w tym względzie jednostki

CTT.

8. CTT mają zapewnić swego rodzaju bufor pozwalający na pogodzenie komercjalizacji,

badań naukowych i działalności dydaktycznej na uczelniach.

9. Uczelniane CTT mają zapewniać lepszą informacyjność poprzez redukcję asymetrii

informacji pomiędzy przedsiębiorczością a środowiskiem naukowym. Wynika to z faktu,

Ŝe przedsiębiorcy nie są w stanie określić przydatności wynalazku ex ante, natomiast

naukowcom trudno jest oszacować ekonomiczną opłacalność ich wynalazków. Właśnie w

tym zakresie pojawiają się wspomagająca rola CTT.

33

10. W ramach CTT działających przy uczelnianych i instytucjach badawczych jest potrzeba

korzystania z dobrych praktyk płynących z UE czy Stanów Zjednoczonych. Poprzez

wykorzystanie benchmarkingu umoŜliwi to lepszą specjalizację CTT.

11. ZaangaŜowanie CTT w transfer technologii szczególnie w przypadku uczelni wyŜszych

pozwala na budowanie pozytywnego wizerunku i zaufania w stosunku do promowanych

przez te instytucje projektów. Ten rodzaj podejścia skutkuje promowaniem

innowacyjnych rozwiązań oraz lepszymi warunkami finansowymi ze sprzedaŜy licencji

czy wdraŜania nowych patentów. Jest to równieŜ moŜliwość finansowania nowych

odkryć.23

12. WaŜnym elementem jest równieŜ moŜliwość wprowadzania w transferze technologii

zasad motywacji pracowników naukowych, dzięki czemu zwiększa się efektywność w

zakresie innowacyjnych patentów.

13. Szansą dla rozwoju uczelnianych CTT staje się równieŜ rozwijający się dynamicznie

giełdowy rynek NewConnect, którego rozwój będzie generował popyt na nowe projekty.24

14. WaŜnym elementem działania zarówno CTT jak równieŜ samych uczelni i instytucji

badawczych jest przejrzystość celów poszczególnych aktorów, co pozwala na

prowadzenie współpracy na wyŜszym poziomie.25

15. Działające uczelniane CTT zgodnie z załoŜeniami funkcjonowania tych instytucji

powinny w pierwszej kolejności wspierać firmy na rynku lokalnym i regionalnym, firmy

te mogą potencjalnie stworzyć miejsca pracy przyczyniając się do rozwoju społeczno-

gospodarczego.

16. Istotnym czynnikiem współpracy między CTT a naukowcami jest potrzeba ciągłego

przepływu informacji, który powinien wciąŜ ewoluować w celu polepszenia tych relacji.

17. DuŜą wagę w tworzeniu i zarządzaniu CTT przy instytutach badawczych i uczelniach

naleŜy przywiązywać do miękkich umiejętności biznesowych, pozwalających na

sprawniejsze działanie tych jednostek.

18. Podobnie jak w przypadku pracowników naukowych tak równieŜ w CTT powinno

stosować się zasadę motywacji pracowników w zaleŜności od ich wydajności. WaŜną

23 I. Macho-Stadler, D. Pérez-Castrillo, R. Veugelers, Licensing of university inventions: The role of a technology transfer office [w:] International Journal of Industrial Organization, Volume 25, Issue 3, czerwiec 2007, s. 502. 24 III Mi ędzynarodowe Sympozjum. Własność przemysłowa w innowacyjnej gospodarce – transfer technologii z uniwersytetów do przemysłu. Raport, Kraków 2007, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Novum, s. 12. 25 D.S. Siegel, P.H. Phan, Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, s. 29 [w:] University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, G.D. Libecap (red.), Elsevier, USA 2005.

34

kwestią staje się równieŜ potrzeba zatrudniania pracowników o interdyscyplinarnych

umiejętnościach.

W najbliŜszych latach zakładana od lat reforma sektora JBR-rów powinna zwiększyć

presję na rozwój profesjonalnych struktur organizujących kontakty z gospodarką.

W większości placówek działania w tym zakresie są od dawna prowadzone, regułą jest jednak

brak wyodrębnienia organizacyjnego. Mają one często projektowy charakter, wynikający

z otrzymanego dofinansowana, a nie potrzeb rynku i przedsiębiorców.

Szczególnym wyzwaniem jest identyfikowanie i eliminacja sytuacji patologicznych na

styku nauki i gospodarki, psujących klimat wokół przedsiębiorczości akademickiej. Wiele nie

zawsze przemyślanych i dobrze zdefiniowanych działań tworzy złą atmosferę i daje

argumenty przeciwnikom. Paradoksalnie, wiele negatywnych mechanizmów powstaje w

wyniku złej realizacji programów wsparcia na poziomie krajowym. Stosowane sposoby

promocji środków z UE są ukierunkowane na samą ich dostępność i szybkie wykorzystanie.

Podejście typu „są miliardy – sięgajmy po nie” niszczy dyskusję o optymalizacji ich

wykorzystania. Prowadzi to do tzw. casusu greckiego – konsumpcyjnego i cwaniackiego

wykorzystanie środków unijnych. Potrzebujemy trwałych mechanizmów (w stylu

doświadczeń fińskich), które zainicjują rozwój nowych, konkurencyjnych struktur polskiej

gospodarki. NaleŜy zwiększyć nacisk na jakość pomysłów, selekcję i wspieranie autentycznie

innowacyjnych projektów gospodarczych. Fundusze europejskie tworzą nowe moŜliwości

finansowania inicjatyw w ramach szkół wyŜszych i przy uczelniach. Niestety coraz częściej w

wyniku nadmiernej formalizacji zanika cel działań, a rozrasta się biurokracja. W ramach

realizowanych projektów uwaga jest skupiona na tym, jak je dobrze rozliczyć, a nie jak

osiągnąć cele i przysporzyć trwałych korzyści. W procedurach giną często ambitne,

innowacyjne pomysły na rzecz mniej ryzykownych przedsięwzięć gwarantujących

bezpieczniejsze efekty. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe po 2013 r. utrzymanie omawianych

instytucji w znacznie większym zakresie będzie spoczywać na samych szkołach wyŜszych.

Na dzisiaj uczelniane CTT w małym zakresie są partnerem dla wyspecjalizowanych

inwestorów poszukujących ciekawych pomysłów opartych na nowej wiedzy.

35

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

Banerski G., Gryzik A., Matusiak K.B., MaŜewska M., Stawasz E., Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, PARP, Warszawa 2009.

Debackere K., Veugelers R., The role of academic technology transfer organizations in improving industry science links “Research Policy” 2005, Vol. 34, Issue 3.

Drozdowski R., Potencjał regionów w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, Program wieloletni PW-004, Radom 2007.

Feltynowski M., Systemy informacji przestrzennej jako narzędzie wzmacniania innowacyjności regionu [w:] Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, A. Nowakowska (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009, s. 168.

Guliński J., Zasiadły K. (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka – światowe doświadczenia, PARP, Warszawa 2005.

III Mi ędzynarodowe Sympozjum. Własność przemysłowa w innowacyjnej gospodarce – transfer technologii z uniwersytetów do przemysłu. Raport, Kraków 2007, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Novum, s. 12.

Macho-Stadler I., Pérez-Castrillo D., Veugelers R., Licensing of university inventions: The role of a technology transfer office, “International Journal of Industrial Organization”, Volume 25, Issue 3, czerwiec 2007.

Markman G.D., Phan P.H., Balkin D.B., Gianiodis P.T., Entrepreneurship and university-based technology transfer “Journal of Business Venturing” 2005, Volume 20, Issue 2.

Matusiak K.B. (red.) Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości. Raport 2009, PARP, Łódź–Warszawa 2009. Matusiak K.B. (red.) Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających innowacyjność i transfer technologii, PARP, SOOIPP, Poznań–Warszawa 2005.

Matusiak K.B., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i instytucje, ITE, Radom-Łódź 2006.

Matusiak K.B., Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii [w:] K.B. Matusiak, E. Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, KEUŁ, Łódź 2001 s. 254.

Nauka, technologia i przemysł w krajach OECD - przegląd 2008, OECD, ParyŜ 2008.

Renaud M., La valorisation. Une etude de cas internationale, Universite de Montreal, Montreal 2008.

Santarek K. i inni, Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii, PARP, Warszawa 2008, s. 109.

Siegel D.S., Phan P.H., Analyzing the effectiveness of university technology transfer: implications for entrepreneurship education, [w:] G.D. Libecap (red.), University entrepreneurship and technology transfer: process, design, and intellectual property, Elsevier, USA 2005.

36

Stawasz E., Bąkowski A., Głodek P., Guliński J., Lityński K., Matusiak K.B., Metody i instrumenty aktywizacji przedsiębiorczości wśród pracowników naukowo-badawczych, Ekspertyza dla MNiSW SOOIPP, Łódź – Poznań – Warszawa, wrzesień 2006;

Tamowicz P., Przedsiębiorczość akademicka. Spółki spin-off w Polsce, PARP, Warszawa 2006.

Ustawa z dnia 27.07.2005 „Prawo o Szkolnictwie WyŜszym” Dz. U. 05.164.1365 art. 86.

Wissema J.G., Technostarterzy. Dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005;

Wissema J.G., Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI w., ZANTE, Zębice 2009.

Woźnicki J. (red.), Regulacje prawne, dobre wzorce i praktyki dotyczące korzystania przez podmioty gospodarcze z wyników prac badawczych i innych osiągnięć intelektualnych instytucji akademickich i naukowych, Instytut Społeczeństwa Wiedzy, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa 2006;

37

ZESTAWIENIE POLSKICH CTT DZIAŁAJ ĄCYCH PRZY SZKOŁACH WY śSZYCH I INSTYTUTACH NAUKOWO-BADAWCZYCH

Centra Transferu Technologii działające przy uczelniach wyŜszych:

1. Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Politechnika Białostocka] 16-001 Kleosin/Białystok, ul. Ojca Stefana Tarasiuka 2 tel.: 0-85/746-97-33; faks: 0-85/746-93-39 e-mail: centrum.innowacji@pb.edu.pl www.citt.pb.edu.pl

2. Centrum Transferu Technologii Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Elblągu] 82-300 Elbląg, ul. Wojska Polskiego 1 tel.: 0-55/239-88-03; faks: 0-55/239-88-52 e-mail: j.niedojadlo@pwsz.elblag.pl www.pwsz.elblag.pl/332.html

3. Biuro Transferu Technologii [Politechnika Gdańska] 80-952 Gdańsk, Al. Zwycięstwa 27 tel.: 0-58/348-61-38; faks: 0-58/347-21-90 e-mail: btt@pg.gda.pl www.btt.pg.gda.pl

4. Centrum Transferu Wiedzy [Park Naukowo-Technologiczny Politechniki Koszalińskiej] 75-620 Koszalin, ul. Racławicka 15-17 tel.: 0-94/347-84-19; 0-94/347-83-16 e-mail: parknt@tu.koszalin.pl www.pnt.tu.koszalin.pl

5. Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu [CITTRU] [Uniwersytet Jagielloński] 31-110 Kraków, ul. Czapskich 4 tel.: 0-12/663-38-30; faks: 0-12/663-38-31 e-mail: cittru@uj.edu.pl www.cittru.uj.edu.pl

6. Centrum Transferu Technologii AGH [Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie] 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30 tel.: 0-12/617-32-95; faks: 0-12/423-35-62 e-mail: ctt@agh.edu.pl www.ctt.agh.edu.pl

7. Centrum Transferu Technologii [Politechnika Krakowska] 31-155 Kraków, ul. Warszawska 24 tel.: 0-12/628-28-45; faks: 0-12/632-47-95

38

e-mail: ctt@transfer.edu.pl www.transfer.edu.pl

8. Lubelskie Centrum Transferu Technologii [Politechnika Lubelska] 20-618 Lublin, Nadbystrzycka 36 tel.: 0-81/538-42-67; faks: 0-81/538-42-67 e-mail: lctt@pollub.pl www.lctt.pollub.pl

9. Centrum Transferu Technologii [Uniwersytet Łódzki] 90-237 Łódź, ul. Matejki 22/26 tel.: 0-42/635-48-12; faks: 0-42/635-49-88 e-mail: ctt@uni.lodz.pl www.ctt.uni.lodz.pl

10. Dział Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej [Politechnika Łódzka] 90-924 Łódź, ul. Ks. Skorupki 6/8 tel.: 0-42/631-20-41; faks: 0-42/636-53-79 e-mail: grazyna.antonowicz@p.lodz.pl, http://www.p.lodz.pl/citt,link96,rozwoj_i_wspolpraca_z_gospodarka_index.htm

11. Centrum Transferu Technologii Politechniki Łódzkiej Spółka z o.o. [Politechnika Łódzka] 90-924 Łódź, ul. Ks. Skorupki 10/12 tel.: 0-42/631-28-40; faks: 0-42/631-28-40 e-mail: ctt@p.lodz.pl www.ctt.p.lodz.pl

12. Centrum Jakości i Innowacji [Wydział Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie] 10-724 Olsztyn, ul. Heweliusza 10 tel.: 0-89/523-47-27; faks: 0-89/523-47-27 email: barski@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/wnt/cji/

13. Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie] 10-719 Olsztyn, ul. Oczapowskiego 2 tel.: 0-89/523-39-00; faks: 0-89/523-49-00 e-mail: ciitt@uwm.edu.pl www.uwm.edu.pl/ciitt/

14. Uczelniane Centrum Innowacji i Transferu Technologii UAM [Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu] 60-813 Poznań, ul. Zwierzyniecka 7C tel.: 0-61/829-24-22; faks: 0-61/829-24-88 e-mail: ucitt@amu.edu.pl www.ucitt.pl

15. Regionalne Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie] 71-424 Szczecin, ul. Janosika 8

39

tel.: 0-91/449-43-54; faks: 0-91/449-43-54 e-mail: innowacje@zut.edu.pl www.innowacje.zut.edu.pl

16. Centrum Transferu Technologii [Politechnika Warszawska] 02-008 Warszawa, ul. Koszykowa 80 tel.: 0-22/234-71-66; faks: 0-22/234-71-67 e-mail: sekretariat@ctt.pw.edu.pl www.ctt.pw.edu.pl

17. Uniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii [Uniwersytet Warszawski] 02-089 Warszawa, ul. świrki i Wigury 93 tel.: 0-22/554-07-30; faks: 0-22/554-07-30 e-mail: uott@uott.uw.edu.pl www.uott.uw.edu.pl

18. Wrocławskie Centrum Transferu Technologii [Politechnika Wrocławska] 50-372 Wrocław, ul. Smoluchowskiego 48 tel.: 0-71/320-33-18; faks: 0-71/320-39-48 e-mail: wctt@wctt.pl www.wctt.pl

19. Medyczne Centrum Transferu Technologii, Centrum Doradztwa Biznesowego i Patentowego [Uniwersytet Medyczny - Wrocławski Medyczny Park Naukowo-Technologiczny] 53-135 Wrocław, ul. Kutnowska 1-3 tel.: 0-71/750-46-20; faks: 0-71/750-46-21 e-mail: sekretariat@parkmedyczny.pl www.parkmedyczny.pl

20. Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Politechnika Śląska] 41-800 Zabrze, ul. Jagiellońska 38A tel.: 0-32/278-75-10; faks: 0-32/278-75-11 e-mail: rjo5@polsl.pl www.polsl.pl/Informacje/Biznes/Strony/OCentrum.aspx

21. Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii (CPTT) [Uniwersytet Zielonogórski] 65-516 Zielona Góra, ul. Szafrana 2 tel.: 0-68/328-32-09; faks: 0-68/328-73-48 e-mail: cptt@uz.zgora.pl www.cptt.uz.zgora.pl/

Centra Transferu Technologii działające przy instytutach badawczych: 1. Centrum Polskiego Odlewnictwa

[Instytut Odlewnictwa] 30-418 Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel.: 0-12/261-81-11; faks: 0-12/266-08-70

40

e-mail: sobczak@iod.krakow.pl www.iod.krakow.pl

2. Centrum Innowacji, Transferu i Monitorowania Rozwoju Technologii Wytwarzania [Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania] 30-011 Kraków, ul. Wrocławska 37A tel.: 0-12/631-74-57; faks: 0-12/633-94-90 e-mail: ios@ios.krakow.pl www.ios.krakow.pl/CITiMRTW/index.php

3. Opolskie Centrum Transferu Innowacji [Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych] 45-641 Opole, ul. Oświęcimska 21 tel.: 0-77/456-32-01 wew. 360; faks: 0-77/456-26-61 e-mail: octi@immb.opole.pl www.immb.opole.pl

4. Instytut Logistyki i Magazynowania 61-755 Poznań, ul. Estkowskiego 6 tel.: 0-61/850-49-00; faks: 0-61/852-63-76 e-mail: office@ilim.poznan.pl www.ilim.poznan.pl

5. Ośrodek Innowacyjności [Instytut Technologii Eksploatacji] 26-600 Radom, ul. Pułaskiego 6/10 tel.: 0-48/364-42-41 w. 263; faks: 0-48/364-47-49 e-mail: innowacje@itee.radom.pl, promocja@itee.radom.pl www.itee.radom.pl/osrodek_innow

6. Mazowieckie Centrum Usług Pomocniczych dla Innowatorów Indywidualnych [Instytut Elektrotechniki] 03-450 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 tel.: 0-22/812-00-27, 812-20-60, 812-33-54 e-mail: wynalazca@iel.waw.pl www.wynalazca.waw.pl

7. Centrum Transferu Technologii i Promocji Innowacji [Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego] 02-673 Warszawa, ul. Racjonalizacji 6/8 tel.: 0-22/847-53-68; faks: 0-22/853-21-80 e-mail: imb@imbigs.org.pl www.imbigs.org.pl

8. Centrum Innowacji i Transferu Technologii [Instytut Tele- i Radiotechniczny] 00-241 Warszawa, ul. Długa 44/50 tel.: 0-22/831-38-39; faks: 0-22/831-30-14 e-mail: pie@pie.edu.pl www.itr.edu.pl