Dług publiczny

Wykład #3

Struktura:

Podstawowe definicje, Kształtowanie się długu publicznego w

Polsce, Efekty zaciągania długu zewnętrznego

w bilansie oszczędności i inwestycji, Dynamiczne cechy długu

zewnętrznego , Ograniczenie budżetowe państwa

3-1 Podstawowe definicje

Dług publiczny jest to: zakumulowana wielkość pożyczek

(Samuelson i Nordhaus 1995, p. 541); wielkość oprocentowanych zobowiązań

państwa wobec społeczeństwa (Barro 1997, s. 399);

suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych albo zadłużenie państwa (Begg et al. 2007, s. 75, 91).

Dług publiczny stawia kilku problematów:

dług zewnętrzny a dług wewnętrzny

utrata efektywności wypieranie kapitału

Zmiana długu rządowego w danym roku równa się deficytowi budżetowemu:

gdzie Bt i Bt 1 ─ wielkość długu rządowego w latach t i t1, Gt ─ wydatki budżetowe, Tt ─ przyhody do budżetu.

,1 tttt TGBB

3-2 Kształtowanie się długu publicznego w Polsce

Polska: dług publiczny (% PKB), 1994-2005 rr.Źródlo: OECD

0

10

20

30

40

50

60

70

19

94

19

96

19

98

20

00

20

02

20

04

Zewnetrzny

Wewnetrzny

W 2005 roku minister finansów Mirosław Gronicki: w 2007 r. dług spadnie poniżej 45,5% PKB

0

100

200

300

400

500

600

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Polska: dług publiczny (mld zł), 2000─07 rr.Źródlo: Dziennik, 28.02.07

Rzeczpospolita, 21-02-2009

0

50

100

150

200

250

300

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Polska: dług zewnętrzny (bn USD), 1999-2008 rr.Źrodło: World Bank

Polska: struktura długu zewnętrznego (bn USD), 1999-2008 rr. Źródlo: World Bank

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Rzad

Sektor bankowy

Przedsiebiorstwa

Rekord zadłużenia pobity

Mirosław Kuk 21-02-2009 (Rzeczpospolita)

Dług skarbu państwa na koniec 2008 roku wyniósł 570 mld ZŁ. W ciągu roku wzrósł o 70 mld zł. To największy skok od dekady. Wszystkiemu winien słaby złoty

5

15

25

35

45

55

65

75

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Slow enia RumuniaPolska CzechyWęgry Słow acja

Kraje Europy Wschodniej: dług publiczny (% PKB), 2000─07 rr.Źródło: Eurostat

Deficyt budżetowy (% PKB)

Polska: wydatki budżetu na spłatę długu, 2005─09 rr. Źródlo: Dziennik, 28.02.07

0

5

10

15

20

25

30

35

2005

2006

2007

2008

2009

0

200

400

600

800

1000

2005

2006

2007

2008

2009

a) mld zł; b) na jednego mieszkańca (zł);

Minister finansów Jacek Rostowski: do 2011 obniżenie długu publicznego o 4-7 pkt proc. ( PAP, 2007-11-24)

Sześć priorytetów w polityce budżetowej, ograniczenie długu publicznego, przeznaczenie większych środków na edukację i budowę dróg, przyspieszenie prywatyzacji, obniżenie długu publicznego o 0,5-1 pkt. proc. Rocznie, uproszczenie systemu podatkowego.

Ograniczenie długu publicznego w relacji do PKB ma takie cele:

osiągnięcie "stanu bliskiego pełnej równowadze budżetowej". mniejsze koszty obsługi długu dla budżetu, a środki publiczne

będą mogły być używane do innych celów. zharmonizowanie planowanego salda budżetu z cyklami

koniunkturalnymi i "elastyczne reagowanie budżetu na wstrząsy zewnętrzne“ (w okresach gorszej koniunktury gorsze saldo nie prowadzi do obniżenia wiarygodności, a ułatwia wychodzenie z fazy spowolnienia gospodarczego).

"Niski dług publiczny to większe inwestycje i wzrost dzięki większemu zaufaniu inwestorów"

Unijny Pakt Stabilizacji i Wzrostu

Unijny Pakt Stabilizacji i Wzrostu (PSW) pod groźbą kar określa dopuszczalny poziom deficytu budżetowego (3% PKB) i długu publicznego (60% PKB) w państwach strefy euro.

0

10

20

30

40

50

60

Wło

chy

Gre

cja

Bel

gija

Nie

mcy

Fran

cja

Aus

tria

Hol

andi

a

W. B

ryta

nia

Szw

ecja

His

zpan

ia

Finl

andi

a

Dan

ia

Irlan

dia

0

20

40

60

80

100

120Przy chody Dług

Przychody budżetu i dług publiczny krajów UE (% PKB), 2007 r. Źródlo: Eurostat

Przychody budżetu i dług publiczny krajów UE27 (% PKB), 2001─07 r.

43

43,5

44

44,5

452

00

1

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

56

57

58

59

60

61

62

63Przy chody

Dług

Zmiany w PSW, proponowane przez

Luksemburg na żądanie Francji i Niemiec:

zmiana definicji tzw. ważnych czynników, które usprawiedliwiają deficyt budżetowy przekraczający 3% PKB. Chodzi o "wydatki związane z reformami strukturalnymi, w tym zwłaszcza emerytalną i zdrowotną". Kraj o wysokim wzroście gospodarczym i niewielkim długu publicznym mógłby mieć średniookresowo - czyli w ciągu czterech lat - deficyt do 4% PKB;

powrót do budżetowej równowagi mogłby trwać dłużej niż rok, jak było do tej pory (cięcia deficytu w latach dobrej koniunktury o nawet więcej niż 0,5% rocznie);

inaczej zdefiniowano tzw. ciężkie warunki gospodarcze. Dotąd przyjmowano co najmniej 2-proc. ujemny wzrost gospodarczy. Według propozycji Luksemburga ma być to każdy ujemny wzrost.

Do „innych ważnych czynników” Luksemburg proponuje zaliczyć (poza wydatkami na

reformę emerytalną):

niekorzystny kurs wymiany euro, wzrost wydatków na badania naukowe i

rozwój (postulat Paryża), inne wydatki związane z reformami

strukturalnymi.

Pozytywne skutki nadwyżki budżetowej w

Kanadzie teraz pozwalają:

1) wsparcie reformy emerytalnej albo

2) użycie „broni podatkowej” w przypadku nadmiernego wzmocnienia kanadyskiego dolara (Raczko 2005).

Dług publiczny Kanady został zredukowany z poziomu przekracającego 80% PKB w 1998 r. do poniżej 50% PKB w 2004 r.

3-3 Efekty zaciągania długu zewnętrznego w bilansie oszczędności i inwestycji

Pożyczki z zagranicy w bieżącym okresie czasu:

gdzie r* światowa stopa procentowa, Bt-1 zadłużenie w poprzednim okresie czasu,

CAt-1 bilans obrotów bieżących w poprzednim okresie czasu.

),,( 11*

ttt CABrrfSf

Wzrost długu zewnętrznego w prywatnym sektorze

r

I0,S0

Sd0

A

B

I,S

r1

r0

I1

Sd0+Sf0

S1

I

Zaciąganie długu dla finansowania deficytu budżetowego

r

I0,S0

Sd0

A

B

I,S

r1

r0

I1

Sd0+Sf0 Sd1

S1 S3

I

D r3

I3

r

I0,S0

Sd0

A

B

I,S

r1

r0

C

I2 I1

Sd0+Sf0 Sd0+Sf1

r2

S1 S2 S3

I

Obsługa długu zewnętrznego

3-4 Dynamiczne cechy długu zewnętrznego

Przyjmując, że ujemny bilans obrotów bieżących odzwierciedla wzrost długu zewnętrznego, otrzymujemy:

gdzie — zmiana długu zewnętrznego w czasie;

Х і М — odpowiednio wolumen eksportu i importu;r* — koszty obsługi długu zewnętrznego. Zwiększenie długu zewnętrznego występuje wskutek

wzrostu kosztów obsługi długu zewnętrznego podczas podwyżki stopy procentowej, zwiększenia importu albo zmniejszenia eksportu.

dtdDD /

,* XMDrD

W równowadze:

gdzie g — tempo wzrostu poszczególnych wskaźników.

Przyjmując

otrzymujemy:

albo

,000

gteM

M

X

X

D

D

,/)(/ gDgedteddtdDD gtgt

XMDrgD *

.)( * XMDrg

Równoważna relacja “dług zewnętrzny/eksport” jest taka:

gdzie

Jest widoczne, że przyśpieszony wzrost eksportu w odniesieniu do importu obniża relację D/X.

,*rg

a

X

D

./)( XXMa

3-5 Ograniczenie budżetowe państwa

Ograniczenie budżetowe stanowi:

gdzie ─ koszt obsługi długu państwowego.

Równanie dla dochodu:

GrB

,GrBTG

*

*

,,),(,, YYP

EPCArTYIG

P

BMrTYCY

G

Model w postaci macierzy zapisze się tak:

dr

dYICCAC rrYY

10

1

TdG

dYCAdPdECAdPCACdBdMCdTICdGYqqM

GMYY

***)()()()(

Wpływ dT na dY stanowi:

11

)(1 rrYY ICIC

dT

dY

))()((11

rrYYYY

ICICCAC

Wpływ dT na dr stanowi:

110

)(11

YYYY ICCAC

dT

dr

Sposoby zmniejszenia długu publicznego (Burda i Wyplosz 2000, s. 489):

Zmniejszenie deficytu budżetowego Seniorat i podatek inflacyjny Zwloka w splacie długu

Ograniczenia polityki fiskalnej (Begg et al. 2007, s. 90):

Opóźnienia czasowe. Niepewność.

nie wiadomo dokładnie, jaka jest wartość podstawowych wielkości w gospodarce, np. mnożnika fiskalnego;

rząd musi prognozować wielkość popytu agregowanego w momencie, kiedy w pełni ujawnia się efekty tej polityki.

Efekty pobudzone w popycie autonomiczmym.