1

DIALEKTYZMY DIALEKTYZMY I DIALEKTYZACJAI DIALEKTYZACJA

LEKCJA DLA III KLASY GIMNAZJUM

2

Drogi UczniuDrogi UczniuNa dzisiejszej lekcji przyswoisz sobie nowe wiadomości oraz nabędziesz nowe umiejętności, które zwiększą Twoją sprawność

językową.

W czasie lekcji przed komputerem zachowaj poniższe zasady:

Ćwiczenia rozwiązuj w pamięci lub w brudnopisie. Po każdej serii ćwiczeń przechodź do rozwiązywania

zadań w karcie pracy. Każde polecenie czytaj uważnie i ze zrozumieniem.

3

Dialektyzmy zwane inaczej Dialektyzmy zwane inaczej gwaryzmamigwaryzmami

to elementy gwar ludowych, najczęściej sposoby wymawiania, wyrazy lub formy

wyrazowe, wplecione do tekstu tworzonego w języku ogólnym.

Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1999.

4

użyte nieświadomie

użyte celowo

błąd językowy

stylizacja językowa – dialektyzacja

to

to

5

Dialektyzmy nieświadomeDialektyzmy nieświadome

FONETYCZNEFONETYCZNE LEKSYKALNELEKSYKALNE

wymawianie głosek i ich połączeń w charakterystyczny sposób dla jakiejś gwary ludowej;

wyrazy niewystępujące pierwotnie w języku ogólnym;

„cysty” zamiast „czysty”, „syć”zamiast „szyć”

dyć, jeno,

6

ĆWICZENIE 1.ĆWICZENIE 1.Czy wiesz, na obszarze jakiej gwary znajduje się Twoja

miejscowość? Czy w Twoim języku pojawiają się jakiekolwiek wpływy gwarowe? Czy takie wpływy

zauważyłeś u kogokolwiek z Twojej rodziny lub Twoich znajomych?

Zanotuj swoje refleksje w karcie pracy. Podziej się swoimi spostrzeżeniami na forum klasy.

Hiperłącze do mapy dialektów polskich

7

Poniższe teksy są próbką gwary Śląska Cieszyńskiego. Pochodzą z gazety regionalnej – Głosu Ziemi Cieszyńskiej.

W autobusie je okropny tłok. Naroz kierysi woło: – Czy je tu możne dochtór?! – Jeżech – woło jakisi pasażer i przecisko sie do tego, kiery wołoł. Jak już był kole niego, tyn pyto: – Jak sie nazywo niedobór czerwónych ciałek we krwi na sześć liter? GZC NR. 21 (2268) XLIX   str. 28

– Czymu nie byliście w pracy? – pyto majster Nowoka. – Miołech zapolyni ucha środkowego. – Nie bujejcie, Nowok, przeca ucho je jyny lewe i prawe! GZC NR. 24 (2271) XLIX

Do sklepu zoologicznego wchodzi mało dziołuszka i mówi: – Poproszym tego małego, biołego króliczka. – A ni mógby być tyn czorny, abo brązowy? Też sóm bardzo ładne. – Mogóm być, proszym pana. Mojimu pytónowi je obojętne, jakigo króliczek bydzie koloru... GZC NR. 27 (2274) XLIX

8

DIALEKTYZACJA , DIALEKTYZACJA , czyli czyli

STYLIZACJA GWAROWASTYLIZACJA GWAROWA

TO WPROWADZENIE DO UTWORU TO WPROWADZENIE DO UTWORU LITERACKIEGO GWAROWYCH CECH LITERACKIEGO GWAROWYCH CECH

JĘZYKOWYCHJĘZYKOWYCH..

Jej celem jest stworzenie dokładniejszego i konkretniejszego obrazu opisywanego

środowiska lub pełniejszej charakterystyki postaci.

9

Dialektyzacja częściowaDialektyzacja częściowa  Hej, wysoko ci u nas technika stanęła, wysoko... (...)

Akurat-żem walcował blachę na zimno, jak brat panny młodej przyszedł na wesele mnie zapraszać. Był ci to postawny uczony, kolega mój jeszcze z katedry. Boga pochwalił, bose nogi na słomiance wytarł i na zydlu przysiadł. Sławomir Mrożek, Wesele w Atomicach, Warszawa 2003 r.

Ćwiczenie 2.Ćwiczenie 2.Odnajdź dialektyzmy. Jaką pełnią funkcję?

1. szyk przestawny (inwersja), 2. partykuła żem, 3. był to ci, 4. zydel.

Charakteryzuje środowisko, jedno ze źródeł Charakteryzuje środowisko, jedno ze źródeł komizmukomizmu. Fot. Mariusz Kubik

10

Dialektyzacja w Dialektyzacja w ChłopachChłopach,, najsłynniejszej powieści poświęconej najsłynniejszej powieści poświęconej

polskiej wsipolskiej wsiPowieść została napisana gwarą zaczerpniętą z języka łowickiego, niemniej język bohaterów nie jest językiem żadnej z istniejących

gwar. Całość utworu jest silnie stylizowana szczególnie w dialogach, mniej w partiach narracyjnych i opisowych.

Stylizacja gwarowa Chłopów obejmuje wszystkie poziomy językowe: 1. fonetyczny, 2. leksykalny, 3. składniowy,4. w zakresie odmiany poszczególnych wyrazów.

Plik Władysław Reymont.jpg umieszczony jest w Wikimedia Commons, repozytorium wolnych zasobów projektów Fundacji Wikimedia.

11

W owy czas daleki... Kiej Pan Jezus jeszcze po ziemi chadzał i rządy nad narodem sam sprawował, stało się to, coć wam rzeknę... Szedł se Pan Jezus na odpust do Mostowa, a drogi nikaj nie było, ino piachy srogie a parzące, bo słońce przypiekało i gorąc był taki, jak kieby przed burzą... S.W. Reymont Chłopi,

http://univ.gda.pl/~literat/chlopi/index.htm

Ćwiczenie 3.Ćwiczenie 3.

Przełóż powyższy fragment na język literacki. Porównaj.

Kiedy Pan Jezus chodził jeszcze po ziemi i sam sprawował rządy nad narodem, stało się to, o czym wam opowiem.

Szedł Pan Jezus na odpust do Mostowa, żadnej drogi nigdzie nie było, tylko gorące i niebezpieczne piaski, ponieważ słońce przypiekało, a upał był tak wielki, jaki bywa przed burzą.

12

K. Przerwa-Tetmajer Śpiący rycerze http://monika.univ.gda.pl/~literat/podhal/0036.htm

Ćwiczenie 4.Ćwiczenie 4.Przeczytaj powyższy fragment, pamiętając o tym, że w gwarze podhalańskiej akcent pada na pierwszą sylabę (akcent inicjalny).

I narracja może być stylizowana.I narracja może być stylizowana.O zaśpionyk rycerzak opowiadajom, ze majom być kajsi zaśpioni w Giewoncie. Konie hań stojom przy złobak, bo ig hań widział kowal, Fakla, co ig kuł. Bo sie im podkowy psujom i przekuwać ig trzeba.Janioł po tego Fakle do wsi, w Kościeliska, hodzieł kielka razy za jego zywobycia.

http://www.univ.gda.pl/~literat/tetmajer/autor.jpg

13

powrót1

gwara Śląska

Cieszyńskiego http://www.zsms.bytom.pl/zsms/prace/slask/grafika/lit_04.gif

powrót2

14

ZADANIE DOMOWEZADANIE DOMOWE

Zachowując kulturę, sławimy Zachowując kulturę, sławimy odmiennośćodmienność

POZIOM PODSTAWOWY: Przygotuj plan wypowiedzi na powyższy temat.POZIOM PONADPODSTAWOWY: Napisz rozprawkę na powyższy temat.

15

WYKONAJ WSZYSTKIE WYKONAJ WSZYSTKIE ZADANIA W KARCIE PRACY.ZADANIA W KARCIE PRACY.

Uzupełnioną kartę oddaj Uzupełnioną kartę oddaj nauczycielowi języka polskiego.nauczycielowi języka polskiego.

To już koniec. Do spotkania na innej To już koniec. Do spotkania na innej lekcji przed monitorem komputera.lekcji przed monitorem komputera.