Diagnoza potrzeb edukacyjnych - efs.2007-2013.gov.pl · szym stopniu zróżnicowane źródła...

5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Diagnoza potrzebedukacyjnych

Rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego

5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ISBN 978-83-62650-04-0

Publikacja bezpłatna

Kształtowanie się potrzeb edukacyjnych w zakresie szkolnictwa zawodowego

na obszarach wiejskich

5 Człowiek – najlepsza inwestycja!Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Diagnoza potrzeb edukcyjnych – rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego”. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX – Rozwójwykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2 – Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego.

CEL PROJEKTURozwój lokalnego rynku pracy w zakresie dostosowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb gałęzi gospodarki regionalnej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju województwa.

Barbara Frątczak-Rudnicka



Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Diagnoza potrzeb edukacyj-nych – rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego”. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX – Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2 – Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego.

Analizy opracowane przez:4P research mix Sp. z o.o.02-566 Warszawa, ul. Puławska 12a lok. 5e-mail: [email protected]: +48 22 565 27 50fax: +48 22 565 27 60

Analizy opracował zespół w składzie:dr Barbara Frątczak-Rudnickadr Paweł Wójcikmgr Jakub Cichoszmgr Cezary Dziugiełmgr Katarzyna Dziugiełmgr Małgorzata SobierajTomasz Dulinicz

Projekt okładki: Prot Haładaj designedinpoland.com i Małgorzata Kozioł

Publikacja bezpłatna: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Wydawca publikacji:

Druk publikacji:Ergo BTL s.c. – drukarniacyfrowa.com04-205 Warszawa, ul. Naddnieprzańska 7e-mail: [email protected]: +48 22 516 60 00

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej technikireprodukcji, wymaga pisemnej zgody Wydawcy.

Warszawa 2010

Kształtowanie się potrzeb edukacyjnych w zakresie szkolnictwa zawodowego na obszarach wiejskich

3

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................5

1. Zagadnienia ogólne..............................................................................................7

1.1. Obszary wiejskie i rynek pracy – przegląd aktualnej literatury przedmiotu............................................................................................7

1.1.1. Charakterystyka obszarów wiejskich................................................................ 7

1.1.2. Rynek pracy obszarów wiejskich...................................................................... 9

1.1.3. Potrzeby edukacyjne obszarów wiejskich....................................................... 12

1.2. Cele i metodologia badań kwestionariuszowych ........................................14

1.2.1. Cele badań kwestionariuszowych ................................................................... 14

1.2.2. Metodologia badań kwestionariuszowych przedsiębiorców........................... 15

1.2.3. Metodologia badań kwestionariuszowych absolwentów................................ 18

2. Charakterystyka województwa wielkopolskiego, tereny wiejskie ....................20

2.1. Tereny wiejskie województwa wielkopolskiego - charakterystyka rolnictwa ..................................................................................20

2.2. Województwo wielkopolskie - rynek pracy, oferta edukacyjna .................21

3. Rynek pracy obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego....................31

3.1. Aktywność zawodowa i poziom bezrobocia na obszarach wiejskich.........31

3.2. Rynek pracy dla absolwentów szkól zawodowych i technicznych z perspektywy przedsiębiorców .........................................................................36

3.2.1. Zatrudnianie osób z wykształceniem zawodowym i technicznym ................. 36

3.2.2. Cechy pracowników z wykształceniem zawodowym i technicznym ............. 42

3.2.3. Zawody, w których najtrudniej jest znaleźć odpowiednich pracowników oraz postrzegane powody tych trudności.................... 47

3.2.4. Opinie przedsiębiorców na temat różnych grup pracowników....................... 50

3.2.5. Zatrudnianie absolwentów szkól zawodowych i technicznych – bariery i czynniki sprzyjające ................................................................................... 51


4

3.2.6. Zatrudnianie pracowników w wieku emerytalnym, niepełnosprawnych oraz w niepełnym wymiarze godzin ......................................... 54

3.2.7. Zawody o największym i najmniejszym potencjale zatrudnienia w ciągu najbliższych lat ....................................................................... 54

4. Potrzeby edukacyjne na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego....57

4.1. Współpraca przedsiębiorców z terenów wiejskich ze szkołami zawodowymi i technicznymi – praktyki i staże ........................................ 57

4.2. Stosunek przedsiębiorców do szkoleń i kursów dla absolwentów szkół zawodowych ........................................................................... 64

4.3. Ocena umiejętności absolwentów i cechy najbardziej pożądane........................... 64

5. Ocena ukończonej szkoły i rynku pracy przez absolwentów województwa wielkopolskiego mieszkających na terenach wiejskich..................67

5.1. Powody wyboru zawodu przez absolwentów .............................................69

5.2. Szkoła jako miejsce nauki zawodu .............................................................70

5.3. Czynniki postrzegane jako wpływające na pozycję absolwentów na rynku pracy ...........................................................72

5.4. Praca zawodowa absolwentów....................................................................74

Podsumowanie .......................................................................................................80

Bibliografia ............................................................................................................87


5

Wstęp

Uznaje się, że osoby, które mieszkają na terenach wiejskich należą, obok osób nie-pełnosprawnych, młodych oraz kobiet, do osób o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Specyfika i charakter terenów wiejskich ograniczają rozwój rynku pracy, co w efekcie może prowadzić do większego bezrobocia na tych terenach. Wydaje się, że szkolnictwo, zwłaszcza zawodowe, może pomóc w przyspieszeniu rozwoju polskiej wsi i w dalszej konsekwencji – w niwelowaniu dysproporcji występujących między miastami a wsią.

W pierwszej części opracowania przedstawiony zostanie krótki przegląd relewantnej literatury przedmiotu dotyczącej ogólnie rynku pracy na terenach wiejskich oraz zapre-zentowane zostaną cele i metodologia badań kwestionariuszowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorców oraz absolwentów techników i zasadniczych szkół zawodowych województwa wielkopolskiego.

Część druga zawiera zwięzłą charakterystykę województwa wielkopolskiego i jego terenów wiejskich. Omówione tu zostaną także pokrótce sytuacja na rynku pracy w całym województwie oraz jego oferta edukacyjna, ze szczególnym naciskiem na ofertę szkolnic-twa zawodowego.

Część trzecia raportu zawiera charakterystykę rynku pracy obszarów wiejskich wo-jewództwa wielkopolskiego. Zostaną tu przedstawione zarówno statystyki dotyczące zatrudnienia i bezrobocia na tych terenach, jak i wyniki badania sondażowego przepro-wadzonego z przedsiębiorcami działającymi na terenach wiejskich województwa. Ukaza-no więc ich perspektywę patrzenia na ten rynek pracy.

W części czwartej pokazano ofertę i potrzeby edukacyjne na terenach województwa wielkopolskiego, ze szczególnym uwzględnienie jego terenów wiejskich. Także tutaj, oprócz statystyk edukacyjnych, przedstawiono relewantne wyniki sondażu przeprowa-dzonego z przedsiębiorcami.

Część piąta, relacjonuje wyniki badania sondażowego z absolwentami szkół zawo-dowych i technicznych województwa wielkopolskiego, mieszkających na terenach wiej-skich. Skoncentrowano się tutaj na opisie ich oceny ukończonej przez siebie szkoły, uzy-skanej tak edukacji, a także opisano ich doświadczenia na rynku pracy.

W szczególności wyniki badania kwestionariuszowego pozwolą odpowiedzieć na m.in. następujące pytania:

• Jakie są doświadczenia i opinie przedsiębiorców z terenów wiejskich odnoszące się do absolwentów szkół zawodowych i technicznych? Jakie mają oczekiwania odno-śnie absolwentów?

• Jak ci przedsiębiorcy oceniają szkolnictwo zawodowe i jakie mają względem niego oczekiwania i zastrzeżenia?

• Jakie są spostrzeżenia przedsiębiorców dotyczące rynku pracy i jego tendencji rozwo-jowych, szans, barier i kierunków rozwoju?

• Czy doświadczenia i oczekiwania przedsiębiorców z obszarów wiejskich mają jakąś specyfikę?


6

• Jakie są doświadczenia absolwentów szkół zawodowych mieszkających na obszarach wiejskich i jak postrzegają oni swoje perspektywy na rynku pracy? Jakie widzą po-wody trudności w znalezieniu pracy (zgodniej z ich kwalifikacjami)?

• Jak absolwenci ci oceniają ukończone przez siebie szkoły, rodzaj i poziom edukacji i uzyskanie kwalifikacje? Jakie w tym względzie formułują postulaty?

• Czy i jaka jest specyfika położenia absolwentów szkół zawodowych i technicznych z obszarów wiejskich?

Uzyskane wyniki pozwolą określić charakter potrzeb edukacyjnych w zakresie szkolnictwa zawodowego na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego w związ-ku z tamtejszym rynkiem pracy. Raport zakończony jest podsumowaniem, w którym zaprezentowano wnioski końcowe z badań oraz kierunki pożądanych zmian w systemie szkolnictwa zawodowego.


7

1. Zagadnienia ogólne

1.1. Obszary wiejskie i rynek pracy – przegląd aktualnej literatury przedmiotu

1.1.1. Charakterystyka obszarów wiejskich

W Polsce obszary wiejskie stanowią około 93% powierzchni. Zamieszkuje je 33% całej populacji – około 14 milionów ludzi1. Rolnictwo jest działem gospodarki zatrudnia-jący około 14-15% wszystkich pracujących i przysparzający około 4% polskiego PKB2.

W ostatnich latach odnotowywano w Polsce zwiększanie się liczby ludności wiej-skiej. W prognozie GUS szacowano, że do 2030 roku nastąpi wzrost liczby ludności na terenach wiejskich o prawie 500 tys. osób. Wzrost ten wynika z wielu powodów – z faktu osiedlania się na wsi ludności miejskiej, zahamowania odpływu ludności wiejskiej do pracy w miastach, powrotu na wieś osób tracących pracę i dodatniego przyrostu natural-nego.3 Populacja obszarów wiejskich charakteryzuje się obecnie korzystniejszą strukturą ludności – występuje tu wyższy niż na obszarach miejskich odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym, niższy zaś odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym4

Spośród ludzi mieszkających na obszarach wiejskich w 2007 tylko co trzeci miesz-kaniec wsi deklarował posiadanie użytków rolnych o powierzchni 1 ha i więcej, a większość, 60,2% mieszkańców wsi to obecnie osoby z bezrolnych gospodarstw do-mowych5. Struktura źródeł utrzymania ludności wiejskiej jest bardzo zróżnicowana. Tyl-ko 15% utrzymuje się z dochodów z gospodarstw rolnych wyłącznie lub częściowo. 12% osób czerpie dochody wyłącznie lub głównie z pracy poza gospodarstwem rolnym, 17% wyłącznie lub głównie z niezarobkowego źródła, jak emerytury i renty, a 39% mieszkań-ców jest utrzymywanych przez pozostałych członków rodziny. Najliczniejszą grupę za-trudnionych poza rolnictwem mieszkańców wsi stanowią pracownicy sektora przetwór-stwa przemysłowego (29%), handlu i napraw (16,6%) oraz budownictwa (9,2%).6

Na źródła dochodów mieszkańców wsi decydujący wpływ ma struktura agrarna pol-skiego rolnictwa. Spośród prawie 1,95 mln wiejskich gospodarstw indywidualnych, tylko 250 tys. (12,8%) stanowią gospodarstwa wysokotowarowe, zdolne do konkurowania pod względem wydajności i jakości z podobnymi w UE. Około 1 mln gospodarstw osiąga produktywność na poziomie 3000 zł. rocznie. Pozostałe, a więc około 700 tys. - to go-spodarstwa socjalne, które produkują żywność wyłącznie na potrzeby własne.7

1 „Charakterystyka obszarów wiejskich w 2008r.”, GUS, US w Olsztynie, 2010. Według podanej w tym źródle definicji „obszarów wiejskich”, na poziomie lokalnym obszar wiejski to obszar, gdzie gęstość zaludnienia nie przekracza 150 osób na km2; na poziomie regionalnym mówi się o obszarze” przeważająco wiejskim”, gdy więcej niż 50% jego mieszkańców zamieszkuje obszary lokalne sklasyfikowane jako wiejskie według kryterium poziomu lokalnego. 2 Wilkin J., „Polska wieś 2008”, FDPA, 2008 3 Mossakowska E., „Rynek pracy na terenach wiejskich”, http://mikro.univ.szczezcin.pl 4 „Charakterystyka obszarów wiejskich w 2008r.”, op.cit. 5 Wilkin J., „Polska…”, op.cit. 6 Marchlewski W., „Działalność organizacji pozarządowych świadczących usługi na rynku pracy skierowane do mieszkań-ców obszarów wiejskich”, FISE, 2006 7 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit.


8

Struktura oraz wielkość gospodarstw rolnych nie przekłada się bezpośrednio na po-ziom życia mieszkańców wsi. Nie przekłada się też ani na wielkość, ani na strukturę bez-robocia. Mieszkańcy południa Polski – gdzie gospodarstwa są mniejsze – żyją o wiele lepiej niż mieszkańcy Mazowsza, Podlasia, Kielecczyzny, Lubelszczyzny, gdzie średnia wielkość gospodarstwa jest o wiele większa. Ludność południowej Polski ma w więk-szym stopniu zróżnicowane źródła dochodów – prace w lesie, w przemyśle, usługi, drob-na wytwórczość, chałupnictwo, agroturystyka, prace sezonowe, praca zagranicą. Po-wszechnym zjawiskiem na tych terenach jest wielozawodowość.8

Specyficzna jest sytuacja województw, w których działały na największą skalę PGR-y – zachodniopomorskie, wielkopolskie, lubuskie. W wyniku likwidacji PGR-ów wiele osób straciło źródło utrzymania, nie posiada ziemi, a niskie kwalifikacje zawodowe utrudniają im znalezienie pracy poza rolnictwem. Innym problemem jest niska mobilność ludności wiejskiej w Polsce, co przy braku odpowiedniej infrastruktury mieszkaniowej, utrwala bezrobocie w wielu rejonach (nie tylko na terenach wiejskich). Efektem bezrobo-cia na wsi i ograniczonych możliwości alternatywnego zatrudnienia poza rolnictwem, są relatywnie niskie koszty pracy. Obserwowany jest jednak trend stopniowego, długofalo-wego wzrostu tych kosztów. Trend ten występuje w całej gospodarce i podlega mu rów-nież rolnictwo.9

W wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004r. rolnictwo stało się największym beneficjentem unijnego wsparcia w naszym kraju. Ogólna ocena wpływu członkostwa Polski w Unii Europejskiej na sektor rolny jest bardzo pozytywna, chociaż zmiany następują powoli. Nastąpił ubytek liczby gospodarstw najmniejszych, a wzrosła liczba gospodarstw większych (jednak nadal w rolnictwie polskim dominują gospodar-stwa bardzo małe; a dystans do średniej unijnej jest bardzo duży). O 10% wzrosły nakła-dy kapitałowe (jednak nadal są one niskie – prawie 3,8 razy niższe niż w całej UE-27). W wyniku dotacji znacznie wzrosły dochody rolnicze – ponad 11-krotnie! Przez cały okres poakcesyjny polski sektor rolno-spożywczy odnotowuje dynamiczny rozwój eks-portu (chociaż nadal udział Polski w handlu rolnym Unii Europejskiej pozostaje niewiel-ki). Nadal jednak polskie rolnictwo cechuje niska produktywność oraz średnio niewielkie zasoby ziemi przypadające na jednego pracującego.10

Wg opinii eksperta: „Łącznie do końca 2007r. sektor rolny został wsparty […] kwotą prawie 32 mld zł pochodzących z programów unijnych, z czego około 30 mld trafiło do gospodarstw rolnych. Jednak bardzo duża liczba potencjalnych beneficjentów oraz istotne niedomagania strukturalne rolnictwa w Polsce sprawiają, że […] tylko w gospo-darstwach najsilniejszych, największych ekonomicznie i obszarowo środki unijne stano-wią znaczący bodziec rozwojowy.”.11

Zagrożenie ubóstwem gospodarstw domowych rolników obniżyło się w ostatnich la-tach, chociaż nadal prawie ¼ gospodarstw tej grupy społeczno-ekonomicznej znajduje się poniżej granicy ubóstwa, a około 1/10 – poniżej minimum egzystencji12.

8 Kaleta A., „Wielozawodowość na obszarach wiejskich – perspektywa globalizacji”, w: „Polska wieś 2025 – wizja rozwo-ju”, red. Wilkin J., Warszawa, 2005 9 „Rozwój wsi – Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2005 10 Poczta W., „Rolnictwo polskie pięć lat po akcesji”, PPG 3, 2009 11 Wilkin J., „Polska wieś 2008”, FDPA, 2008 12 Wilkin J., „Polska …”, op.cit.


9

W ostatnich latach, podobnie jak w całej Polsce, na polskiej wsi nastąpiła widoczna poprawa nastrojów. Przewaga liczby zadowolonych z życia (i różnych jego aspektów) nad liczbą niezadowolonych (w 2008r.), jest dla społeczności wiejskiej nowym zjawi-skiem.13

Z drugiej strony, badania socjologiczne prowadzone w ostatnich latach pokazują, że tylko około 40% młodzieży wiejskiej myśli o pozostaniu na wsi. W związku z tym tren-dem, tylko 55% gospodarstw rolnych może liczyć na młodych następców.14

1.1.2. Rynek pracy obszarów wiejskich

Dobra koniunktura w polskiej gospodarce utrzymująca się do listopada 2008r. wpływała na stabilny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia. Jednak wraz z coraz moc-niejszym odczuwaniem przez polską gospodarkę efektów globalnego kryzysu (mimo relatywnie dobrej sytuacji na tle wielu innych krajów) sytuacja na rynku pracy istotnie zmieniła się. W 2009r. przedsiębiorcy reagowali początkowo głównie wstrzymywaniem nowych zatrudnień, lecz z czasem skala zwolnień wyraźnie rosła15.

W połowie roku 2009 największą grupę bezrobotnych stanowiły osoby, które w ostatniej pracy były: pracownikami usług osobistych, robotnikami przemysłowymi lub osobami zatrudnionymi przy pracach prostych. Są to zawody szczególnie wrażliwe na zmiany koniunktury gospodarczej. Wzrost popytu na pracę w latach 2005-2007 wiązał się z wyraźnym spadkiem udziału tych osób wśród bezrobotnych, jednak spowolnienie go-spodarcze 2009r. spowodowało jego ponowny wzrost.16

Rynek pracy na terenach wiejskich podlega w większości tym samym prawidłowo-ściom, które kształtują to zjawisko w mieście. Ma jednak pewne cechy specyficzne. Jed-nym z podstawowych problemów rolnictwa jest nadmierna podaż pracy oraz niska do-chodowość w tym sektorze. Występujące w rolnictwie „zatrudnienie nieefektywne” oznacza sytuację, w której możliwe jest zmniejszenie stanu zatrudnienia bez zmiany wielkości wytwarzanej produkcji. Zatrudnienie to można określić, jako bezrobocie ukry-te. W znacznym stopniu ogranicza ono wydajność pracy oraz dochód z niej uzyskany. Wpływa jednocześnie na ograniczenie możliwości rozwoju, ze względu na niskie kwali-fikacje osób zatrudnionych w tym sektorze. Skalę tego zjawiska próbowali oszacować Wysocki i Kołodziejczak. Przeprowadzone przez nich badania, oparte o symulacje za-chowania rynku pracy dowodzą, że dostosowanie wskaźnika zatrudnienia w rolnictwie do poziomu zbliżonego do krajów „starej” Unii Europejskiej będzie skutkowało wzrostem stopy bezrobocia na wsi do poziomu 23% - 30%. Wyniki te pozwalają stwierdzić, iż skala występowania nadmiernej podaży pracy w sektorze rolnictwa jest niezwykle wysoka.17

Likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych, która nastąpiła na początku lat 90., przyczyniła się do pogorszenia sytuacji na lokalnych rynkach pracy. Sytuacja stała się szczególnie trudna tam, gdzie pracujący w PGR oraz w zakładach bezpośrednio z nim powiązanych stanowili znaczny odsetek łącznego zatrudnienia na lokalnym rynku. Odbu-

13 Wilkin J., „Polska …, op.cit. 14 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit. 15 Strzelecki P., Kotowska I., „Rynek pracy”, w Diagnoza Społeczna 2009, op.cit. 16 Strzelecki P., Kotowska I., „Rynek pracy”, op.cit. 17 Wysocki F., Kołodziejczak W. „Bezrobocie ukryte w polskim rolnictwie – próba symulacji zjawiska w przekroju woje-wódzkim”, Roczniki Naukowe, t. IX/2, 2007, 2007


10

dowanie tak dużego spadku popytu na pracę w krótkim czasie na ogół nie było możliwe, stąd znaczny wzrost bezrobocia na tych terenach ze wszystkimi tego społecznymi konse-kwencjami.18

Jak twierdzą eksperci badający popegeerowskie rynki pracy, sam fakt, że na danym terenie rozwinięto onegdaj uspołecznione rolnictwo, nie koniecznie jest przyczyną złej sytuacji na lokalnym rynku pracy dzisiaj. Badania, prowadzone przez ten zespół badaw-czy wykazały, że powiaty, w których nie było PGR-ów, również borykają się z po-dobnymi problemami. Zwłaszcza, jeśli mają podobne uwarunkowania – są gminami wiejskimi, oddalonymi od wielkiego miasta, z przewagą miasteczek do 20 tys. osób. Do-datkowo, np. powiat Oławski w województwie dolnośląskim, mimo iż istniał na nim PGR, należy do jednych z najlepiej rozwijających się w województwie dolnośląskim. Eksperci uważają, że obecnie większe znaczenie dla rozwoju ekonomicznego mają dobre drogi i infrastruktura telekomunikacyjna. Autorzy wskazują na „pułapki” zamieszkania na trenerach popegeerowskich, gdzie sieć dróg jest znacznie gorzej rozwinięta niż w in-nych częściach kraju, a dojazdy do pracy utrudnia dodatkowo brak połączeń komunikacji państwowej. Ponadto, na sytuację wpływa brak dużego miasta w pobliżu, które mogłoby wspomóc rozwój całej okolicy, przewaga ludności napływowej, czy niejasne kwestie własnościowe.19

Co trzeci rolnik oprócz prowadzenia gospodarstwa podejmuje dodatkową pracę (na pełen lub pół etatu, dorywczą, „na czarno”). W większości przypadków jest to praca nie-związana z rolnictwem. Najczęściej dodatkową pracę podejmują rolnicy posiadający najmniejsze gospodarstwa (do 2,9 ha).20

Obecnie na wsi obserwowany jest wyraźny wzrost znaczenia dochodów pozarolni-czych. Rozbudowaniem profilu działalności gospodarczej zainteresowane są przede wszystkim osoby młode, lepiej wykształcone. Podejmowana działalność pozarolnicza podnosi wydajność pracy, zmniejsza rozmiar bezrobocia oraz zwiększa dochody. A więc, działalność pozarolnicza stanowi ważny kierunek rozwoju obszarów wiejskich oraz przy-czynia się do poprawienia sytuacji materialnej i społecznej ludności tam zamieszkałej. Ponadto, wprowadzenie dodatkowego profilu działalności pozwala na zwiększenie efek-tywności wykorzystywanych w rolnictwie nakładów pracy oraz niwelację poziomu bez-robocia ukrytego, jak i na zmniejszenie wpływu sektora rolniczego na sytuację gospodar-czą obszarów wiejskich.21

Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, dokument rządowy przygotowany przez Mini-sterstwo Rozwoju Regionalnego, przewiduje spadek udziału zatrudnionych w I sektorze (rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo) do 11,0% w roku 2015. Według autorów tego dokumentu, spadek zatrudnienia w rolnictwie prowadzi z jednej strony do wzrostu jego produktywności, ale oznacza także konieczność stworzenia realnych perspektyw zatrudnienia poza rolnictwem dodatkowo dla setek tysięcy mieszkańców wsi. Z sytuacji tej wynika wielkie wyzwanie zapewnienia osobom z obszarów wiejskich realnej szansy

18 „Rynki pracy na obszarach popeegeerowskich”, Dep. Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministrestwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 2008 19 „Rynki pracy na obszarach…”, op.cit. 20 „Polska wieś i rolnictwo 2007”, Raport Pentor RI, 2007 21 Mossakowska E. „Czynniki warunkujące rozwój alternatywnych źródeł dochodu na terenach wiejskich”, Zeszyty Na-ukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, nr 540, 2006; Stolarska A. „Nierolnicza działalność gospodarcza rodzin rolni-czych czynnikiem rozwoju obszarów wiejskich”, Roczniki Nauk Rolniczych, G/92/2, PAN, 2006


11

uzyskania źródeł godziwych dochodów także poza rolnictwem albo z pracy najemnej, albo poprzez prowadzenie własnej działalności gospodarczej.22

Problemem, który wiąże się z tworzeniem miejsc pracy alternatywnych do zajęć w rolnictwie, jest struktura rynków lokalnych i regionalnych. Obecnie najbardziej dyna-micznie rozwijają się te obszary wiejskie, które mają dostęp do rynków pracy wielkich aglomeracji (do takich obszarów należą aglomeracja śląska i wrocławska, a także: war-szawska, poznańska i krakowska). Dzięki temu, że mieszkańcy wsi pracują w metropo-liach, możliwe jest rozwijanie sfer usługowych na terenie ich zamieszkania. W strefach podmiejskich lokują się również zakłady budowlane, firmy transportowe, naprawcze i hurtownie. Turystyka wiejska stanowi chyba przecenianą alternatywną działalność mieszkańców obszarów wiejskich. Alternatywnym źródłem dochodu ma szansę stać się tylko w niewielkiej liczbie gospodarstw.23

Jak wynika z badań24 młodzi ludzie ze środowisk wiejskich rzadziej niż młodzież miejska podejmują decyzję o wyjeździe z miejsca zamieszkania w celu poszukiwania pracy, rzadziej tez są skłonni wyjechać „za pracą” zagranicę. Można z tego wyciągnąć wniosek, że osoby pochodzące z obszarów wiejskich mają większe problemy, niż miesz-kańcy miast, związane z komunikacją społeczną oraz adaptacją w nowym miejscu. Jed-nakże szacuje się, że w latach 2001-2010 około 1,2 milionów spośród ludności rolniczej poszukiwało pracy poza miejscem zamieszkania.25

Dla wiejskich rynków pracy charakterystyczne jest także to, iż różnica w aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn jest tu większa niż na terenach miejskich. Uważa się, że to niedobór opieki instytucjonalnej nad dziećmi (żłobki, przedszkola) na wsiach może być jednym z czynników ograniczającym wzrost aktywności zawodowej kobiet na wsi, a zwłaszcza podejmowanie przez nie zatrudnienia w sektorze pozarolniczym.26

W całej Polsce bezrobocie w roku 2009 wzrosło w porównaniu z rokiem 2008. Bez-robotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu listopada 2009 r. stanowili 11,4% lud-ności aktywnej zawodowo (w listopadzie 2008 r. – 9,1%). Liczba bezrobotnych zareje-strowanych w urzędach pracy w końcu listopada 2009 r. wyniosła 1811,1 tys. osób. Z ogólnej liczby bezrobotnych - 43,7% mieszkało na wsi.27 Rejestrowana stopa bezrobo-cia w miastach i na wsi była w III kwartale 2009 r. na zbliżonym poziomie, nawet nieco wyższa w miastach28 (należy przy tym pamiętać, że właściciele gospodarstw rolnych w większości nie mogą rejestrować się jako bezrobotni). Jednak biorąc pod uwagę opisa-ne powyżej „zatrudnienie nieefektywne” na wsi oraz niższe kwalifikacje mieszkańców wsi (co jest barierą dla działalności pozarolniczej) należy uznać, że sytuacja na rynku pracy na wsi jest gorsza niż w mieście. Bezrobocie jest tu trudniejsze do likwidacji, po-nieważ w małych miejscowościach działa mniej zakładów pracy, jest gorsza infrastruktu-ra techniczna, a ludność wiejska często wykazuje bierne i zachowawcze postawy na ryn-ku pracy.29

22 „Strategia rozwoju kraju 2007-2015”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006 23 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit. 24 „Diagnoza społeczna 2007”; badania SGGW, Prof. Sawicka J. za: „Polska wieś nie emigruje!”, praca.pl, 08.08.2009 25 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit. 26 „Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków”, Rada Monitoringu Społecznego, Warszaw, 2009 27 „Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w listopadzie 2009 roku”, GUS, grudzień 2009 28 Bank Danych Regionalnych GUS 29 Mossakowska E., „Rynek pracy …”, op.cit.


12

1.1.3. Potrzeby edukacyjne obszarów wiejskich

Osoby pochodzące z obszarów wiejskich charakteryzują się relatywnie niższym po-ziomem wykształcenia, niż mieszkańcy miast. Zaś, posiadanie przez mieszkańców obsza-rów wiejskich kwalifikacje, niekiedy ich brak, stanowią jedną z ważniejszych barier do przezwyciężenia bezrobocia na obszarach wiejskich. Osoby o niższym poziomie wy-kształcenia są mniej mobilne zawodowo i jednocześnie nie przejawiają aktywności w celu uzyskania pożądanych na rynku pracy kwalifikacji. U podstaw tego zjawiska leży zarówno brak motywacji do dalszego kształcenia, jak również brak środków na dalsze kształcenie. Analizy danych dotyczących wykształcenia bezrobotnych pokazują, że lep-sze/ wyższe wykształcenie umożliwia sprawniejsze funkcjonowanie na rynku pracy, bar-dziej aktywne poszukiwanie pracy oraz motywuje do zawodowego przekwalifikowania się w razie potrzeby. 30

Gdy chodzi o szanse edukacyjne, dzieci z obszarów wiejskich już „na starcie” są w gorszej sytuacji niż dzieci z miast. Eksperci wymieniają m.in. następujące bariery: ogra-niczenie dostępu do poradnictwa wspomagającego rozwój zdrowotny i edukacyjny naj-młodszych dzieci, ograniczenie dostępu do przedszkoli, ograniczenie dostępu do Internetu, większe niż w miastach zróżnicowanie poziomu kwalifikacji nauczycieli, gorsza oferta edukacyjna szkolnictwa ponadgimnazjalnego, konieczność dalekich dojazdów do szkół. Wspomnieć należy także: specyficzne potrzeby środowiska (pomoc rodzicom w czasie intensywnych prac polowych), sytuacja materialna rodziców oraz ich niższe aspiracje edu-kacyjne. Również infrastruktura edukacyjna, społeczna i kulturalna na obszarach wiejskich jest często niedoinwestowania i niedostosowana do lokalnych potrzeb.31

Uważa się, że upowszechnienie edukacji przedszkolnej jest podstawowym krokiem w kierunku wyrównania szans edukacyjnych dzieci wiejskich i miejskich. Ale Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie pod względem powszechności edukacji przedszkolnej, a na terenach wiejskich jest ona szczególnie trudno dostępna. Obecnie (2008/2009) wśród 3-5-latków z przedszkoli korzysta 70,6% dzieci w miastach, i tylko 28,4% dzieci na wsi; dla dzieci w wieku 3-6 lat wskaźniki te wynoszą odpowiednio 80,8% i 43,8%. W ostatnim roku wskaźniki i dla wsi i dla miast wzrosły o 5 punktów procentowych, co jest między innymi związane z intensyfikacją działań w kierunku upo-wszechnienia wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3-5 lat (zgodnie ze Strategicz-nym Planem Rządzenia oraz Programem Prac Rządu), w tym legislacyjnych oraz z wyko-rzystywaniem dotacji z UE dla tworzenia nowych przedszkoli na wsi.32

Należy podkreślić, iż ogólny poziom wykształcenia osób zamieszkałych na terenach wiejskich wzrasta (podobnie jak młodzieży miejskiej). Ostatnie lata przyniosły także znaczny wzrost aspiracji edukacyjnych mieszkańców wsi oraz wzrost liczby młodzieży kształcącej się (zjawisko to dotyczy też młodzieży miejskiej). W ciągu ostatnich szesna-stu lat znacznie wzrosły aspiracje edukacyjne wszystkich Polaków. Według danych CBOS, wyższego wykształcenia pragnęłoby obecnie (2009) dla córki 86% badanych (od 1993 roku wzrost o 22 punkty), a dla syna – 84% (odpowiednio wzrost o 19 punktów). „W latach 1993–2009 znacząco zmalały także różnice między aspiracjami edukacyjnymi mieszkańców wsi i miast różnej wielkości. Na początku przemian ustrojowych wyższego

30 „Program rozwoju edukacji na obszarach wiejskich na lata 2008-2013”, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2008 31 „Program rozwoju edukacji…”, op.cit. 32 „Wychowanie przedszkolne w Polsce”, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2009


13

wykształcenia pragnęła dla dzieci zaledwie ponad połowa badanych żyjących na wsi i większość mieszkańców miast. Obecnie odsetki te są zbliżone, a nieco większymi niż inni aspiracjami edukacyjnymi wyróżnia się jedynie ludność wielkich miast (jest tam też najwięcej osób z wyższym wykształceniem)”.33

Zmieniającą się strukturę wykształcenia ludności wiejskiej pokazuje poniższa tabela.

Tabela 1. Struktura wykształcenia mieszkańców wsi w latach 1988-2007* (*2007 roku: gimnazjalne i niższe)

Poziom wykształcenia 1988 2002 2004 2007

podstawowe i niższe* 60,9% 44,0% 40.7% 36,5%

zasadnicze zawodowe 24,2% 29,2% 29,4% 30,5%

średnie 13,1% 22,4% 24,4% 25,7%

wyższe 1,8% 4,3% 5,4% 7,2%

Źródło: Halamska M., „5 lat w UE: stare i nowe procesy zmian na polskiej wsi”, 2009: za Frenkiel, 2008

W grupie wiekowej 25-29 lat wyższe wykształcenie posiada już ponad 10% młodych na wsi (w miastach 27%), a średnie i policealne – 33% 34.

Powtarzalne badania realizowane w ramach „Diagnozy społecznej” ukazują zróżni-cowane terytorialnie odsetki ludności korzystającej z usług edukacyjnych w różnych gru-pach wiekowych. Pokazują, że o ile w przypadku dzieci w wieku 7-15 i 16-19 nie ma wielkich różnic między wsią i miastem, to w grupie w wieku 20-24 występują bardzo duże różnice. Odsetek osób korzystających z usług edukacyjnych dla kraju wynosi 40,55%, a dla wsi – tylko 25.99%; zaś dla grupy wiekowej 25-29 lat – średnio 11,45%, a na wsi – 7,11%.35 Należy też pamiętać, że młodzi ludzie ze wsi podejmują często trud-niejszą i mniej efektywną drogę osiągnięcia wyższych kwalifikacji niż lepiej sytuowana młodzież miejska. Częściej trafiają na studia niestacjonarne niż stacjonarne, chętniej po-dejmują studia pierwszego stopnia niż jednolite studia magisterskie, mają mniejsze szan-se na podjęcie studiów w tradycyjnych, dużych ośrodkach akademickich.36

Jednakże i wykształcenie nie daje gwarancji na pracę. W ostatnich latach wystąpiła nowa tendencja – polegająca na pojawieniu się znacznego odsetka bezrobotnych absol-wentów ze średnim wykształceniem na obszarach wiejskich. Specjaliści tłumaczą to m.in. tym, iż młodzież kończąca zasadnicze szkoły zawodowe i technika dysponuje zazwyczaj wiedzą teoretyczną, a nie praktyczną. Tymczasem pracodawcy poszukują przede wszyst-kim kandydatów posiadających doświadczenie zawodowe oraz kwalifikacje związane z obsługą najnowszych technologii. Szkoły zaś często nie dysponują odpowiednim sprzę-tem.37 Przede wszystkim jednak wydaje się, że to struktura podaży na rynku pracy nie pozwala na wchłonięcie rzeszy nowych, lepiej wykształconych i wyspecjalizowanych absolwentów.

33 „Aspiracje i motywacje edukacyjne Polaków w latach 1993-2009”, str. 8, CBOS, BS/70/2009 34 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit. 35 „Diagnoza społeczna 2009”, op.cit. 36 „Program rozwoju edukacji…”, op.cit. 37 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit.


14

Także możliwość korzystania z e-learningu i edukacji dla dorosłych jest na wsi znacznie ograniczona. Na terenach wiejskich występuje widoczny deficyt w możliwo-ściach korzystania z Internetu. W roku 2009 – 35% dorosłych na polskiej wsi deklarowa-ło dostęp do Internetu. W miastach internautów wśród dorosłych jest już więcej niż po-lowa, a w miastach największych (500 tys. mieszkańców i więcej) – 65% 38. Brak możliwości technicznych to nie jedyna bariera w korzystaniu z Internetu, kolejną są gor-sze możliwości finansowe oraz niższe kompetencje związane z gorszym wykształceniem. Trzeba jednak powiedzieć, że dostęp do Internetu na wsi powinien szybko stać się coraz powszechniejszy. Strategia Rozwoju Kraju przewiduje m.in. wzrost udziału gospodarstw na wsi z dostępem do Internetu do 70% w roku 201539.

Szkoły zawodowe, które funkcjonują na terenach wiejskich, przez długi czas kształ-ciły przede wszystkim w zawodach związanych z rolnictwem. Dzisiaj, chcąc konkurować z innymi szkołami zawodowymi z najbliższego otoczenia oraz próbując sprostać zmienia-jącym się potrzebom edukacyjnym ze strony młodzieży, zmieniają swój profil nauczania. Możliwości szybkiego wprowadzania zmian są jednak ograniczone. Jak pokazują bada-nia40, proponowane profile kształcenia często nie są dostosowane do wymagań rynku pracy, ale bardziej do umiejętności i kwalifikacji nauczycieli. Na trudności napotyka wprowadzanie zalecanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej kształcenia moduło-wego i brakuje nowoczesnej bazy dydaktycznej do prowadzenia zajęć praktycznych. Przekłada się to na szanse zawodowe absolwentów na lokalnym i ponadlokalnym rynku pracy.41

1.2. Cele i metodologia badań kwestionariuszowych

1.2.1. Cele badań kwestionariuszowych

Badania ankietowe z wielkopolskimi przedsiębiorcami i absolwentami szkół zawo-dowych, których wyniki zaprezentowano w kolejnych rozdziałach, zostały przeprowa-dzone w celu wypełnienia luki informacyjnej i dostarczenia szczegółowych danych do analiz. Badania miały na celu między innymi poznanie postaw, opinii i doświadczeń przedsiębiorców i absolwentów odnoszących się do rynku pracy ogólnie, pracowników i ich cech, postrzeganych barier i utrudnień w zatrudnianiu absolwentów szkół zawodo-wych/ technicznych, oceny funkcjonowania szkolnictwa zawodowego, współpracy przed-siębiorstw ze szkołami oraz – z perspektywy absolwentów – postrzegane wykorzystanie posiadanych (wyuczonych) kwalifikacji, postrzegane przyczyny trudności w znalezieniu pracy i doświadczenie bezrobocia.

Statystyki pozyskiwane z licznych źródeł wtórnych – Urzędy Pracy, Główny Urząd Statystyczny i Wojewódzkie Urzędy Statystyczne - chociaż są bardzo istotnym źródłem wiedzy o rynku pracy, nie dostarczają pełnej informacji koniecznej dla szczegółowego scharakteryzowania problematyki dostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb lokalnego rynku pracy. Dlatego też skonstruowane zostały narzędzia badawcze, kwestio-nariusze pozwalające na uzyskanie niezbędnych informacji zarówno od strony generują-

38 „Portret internauty”, Raport CBOS BS/33/2009 39 Łysoń P., Szansa na modernizację obszarów wiejskich w perspektywie do 2015r.”, III Kongres Obywatelski, 2008 40 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit 41 Marchlewski W., „Działalność…”, op.cit


15

cej popyt na pracowników w poszczególnych zawodach (przedsiębiorcy), jak i od osób, które po ukończeniu szkoły zawodowej wkraczają w życie zawodowe oferując swoje usługi na rynku pracy (absolwenci).

1.2.2. Metodologia badań kwestionariuszowych przedsiębiorców

Badanie wśród przedsiębiorców zrealizowane zostało w lipcu i sierpniu 2009 roku. Mia-ło formę indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych realizowanych w konkretnym przedsiębiorstwie, z osobą odpowiedzialną lub współodpowiedzialną za zatrudnianie pracow-ników. Wywiad realizowany był w oparciu o kwestionariusz, czas trwania pojedynczego wywiadu to około 45 minut. Zrealizowano wywiady z 1000 osobami.

Przedsiębiorstwa uczestniczące w badaniu dobierane były do próby w sposób loso-wo-kwotowy. Próba wylosowana była z bazy REGON (operat) według schematu loso-wania warstwowego bez powtórzeń. Zmiennymi warstwującym w próbie były liczba zatrudnionych pracowników (cztery klasy) oraz wielkość miejscowości (siedem klas). Ze względu na bardzo małą liczbę firm o zatrudnieniu powyżej 250 osób warstwa ta została na potrzeby analiz połączona z warstwą zatrudnienia 50 - 249 osób. Ostatecznie były więc trzy warstwy ze względu na wielkość zatrudnienia: do 9 osób, 10 - 49 i od 50 osób.

Warstwowanie ze względu na zatrudnienie było nieproporcjonalne do rozkładu po-pulacji celem zapewnienia odpowiednio licznej reprezentacji dużych firm (zatrudniają-cych co najmniej 50 pracowników) w wylosowanej próbie. Natomiast rozkład wielkości miejscowości w każdej warstwie zatrudnienia odpowiadał rozkładowi z operatu.

Łączny rozkład dwóch cech warstwujących przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2. Rozkład krzyżowy wielkości i siedziby przedsiębiorstwa w badaniu przedsiębiorców

0-9 osób 10-49 os 50-249 os 250+ osób RAZEM wieś 94 111 79 9 293 miasto do 10k 30 32 26 2 90 miasto 10-20k 31 31 33 4 99 miasto 20-50k 39 37 37 5 118 miasto 50-100k 44 36 39 4 123 miasto 100-200k 11 9 11 2 33 miasto 500k+ 85 76 65 18 244 Suma 334 332 290 44 1000

Źródło: Opracowanie własne

Praca ankieterów uczestniczących w realizacji badania była kontrolowana – zastosowano dwustopniowy schemat kontroli. W przypadku 50% wywiadów kontrolerzy ponownie kontak-towali się z osobami, które uczestniczyły w badaniu, aby stwierdzić czy ankieter rzeczywiście był i przeprowadził wywiad, następnie zadawały im kilka pytań z kwestionariusza wywiadu i uzyskane odpowiedzi były porównywane z wynikami uzyskanymi w trakcie wywiadu, jaki przeprowadził ankieter. Dodatkowo 100% ankiet sprawdzanych było w zakresie poprawności doboru respondentów oraz spójności logicznej i merytorycznej uzyskanych wyników.

Po zrealizowaniu badania uzyskane wyniki zostały przeważone w ten sposób, aby struktura próby odpowiadała strukturze populacji firm z województwa wielkopolskiego.


16

We wszystkich opracowaniach jakie zostały przedstawione w tej pracy oparto się na wy-nikach ważonych – to znaczy takich, gdzie struktura próby pokrywa się ze strukturą firm w całej populacji województwa wielkopolskiego. Szczegółowe charakterystyki badanych firm przed i po zastosowaniu wag zaprezentowano w poniższej tabeli.

Tabela 3A. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim

N= %

nieważony %

ważony RODZAJ DZIAŁALNOŚCI rolnictwo 24 2,4% 1,1% przemysł 256 25,6% 15,7% handel 280 28,0% 44,5% usługi 230 23,0% 31,6% sfera budżetowa 210 21,0% 7,1% SIEDZIBA FIRMY wieś 330 33,0% 29,4% miasto -10k 103 10,3% 8,9% miasto 10-20k 95 9,5% 9,1% miasto 20-50k 101 10,1% 11,4% miasto 50-100k 125 12,5% 12,0% miasto 100-200k 33 3,3% 3,2% miasto +500k 213 21,3% 26,0% WIELKOŚĆ FIRMY 0-9 prac. 334 33,4% 94,3% 10-49 prac. 335 33,5% 4,7% 50-249 prac. 285 28,5% 0,9% +250 prac. 46 4,6% 0,1% SEKCJA Z PKD 2007 A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 24 2,4% 1,1% B. Górnictwo i wydobywanie 1 0,1% 0,0% C. Przetwórstwo przemysłowe 194 19,4% 9,8% D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 4 0,4% 0,0% E. Dostawa wody; gosp. ściekami i odpadami 5 0,5% 0,0% F. Budownictwo 61 6,1% 5,9% G. Handel; naprawa pojazdów samochodowych 280 28,0% 44,5% H. Transport i gospodarka magazynowa 25 2,5% 4,4% I. Zakwaterowanie i gastronomia 29 2,9% 2,2% J. Informacja i komunikacja 8 0,8% 1,7% K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 14 1,4% 2,5% L. Obsługa rynku nieruchomości 26 2,6% 1,7% M. Dział profesjonalna, naukowa i techniczna 3 0,3% 0,3% N. Dział w zakresie usług administrowania 30 3,0% 5,1% O. Adm. publ. i obr. nar.; obow. zabezp. społeczne 55 5,5% 0,7% P. Edukacja 113 11,3% 3,3% Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 42 4,2% 3,2% R. Kultura, rozrywka i rekreacja 24 2,4% 1,7% S. Pozostała działalność usługowa 62 6,2% 11,9%

Źródło: 4P Research Mix, badanie przedsiębiorców, N=1000


17

Tabela 3B. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim na obszarach wiejskich

N= %

nieważony %

ważony RODZAJ DZIAŁALNOŚCI rolnictwo 19 5,8% 2,2% przemysł 98 29,7% 16,1% handel 92 27,9% 44,0% usługi 58 17,6% 29,9% sfera budżetowa 63 19,1% 7,8% SIEDZIBA FIRMY wieś 330 100% 100% miasto -10k - - - miasto 10-20k - - - miasto 20-50k - - - miasto 50-100k - - - miasto 100-200k - - - miasto +500k - - - WIELKOŚĆ FIRMY 0-9 prac. 106 32,1% 93,8% 10-49 prac. 124 37,6% 5,3% 50-249 prac. 93 28,2% 0,8% +250 prac. 7 2,1% 0,1% SEKCJA Z PKD 2007 A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 19 5,8% 2,2% C. Przetwórstwo przemysłowe 81 24,5% 11,4% E. Dostawa wody; gosp. ściekami i odpadami 1 0,3% 0,0% F. Budownictwo 17 5,2% 4,8% G. Handel; naprawa pojazdów samochodowych 92 27,9% 44,0% H. Transport i gospodarka magazynowa 5 1,5% 3,6% I. Zakwaterowanie i gastronomia 12 3,6% 4,7% J. Informacja i komunikacja 2 0,6% 1,8% K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 2 0,6% 0,9% L. Obsługa rynku nieruchomości 7 2,1% 1,9% N. Dział w zakresie usług administrowania 4 1,2% 1,0% O. Adm. publ. i obr. nar.; obow. zabezp. społeczne 22 6,7% 0,6% P. Edukacja 27 8,2% 2,6% Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 14 4,2% 4,6% R. Kultura, rozrywka i rekreacja 7 2,1% 2,8% S. Pozostała działalność usługowa 18 5,5% 13,3%

Źródło: 4P Research Mix, badanie przedsiębiorców, przedsiębiorstwa działające na obszarze wiejskim, N=330


18

1.2.3. Metodologia badań kwestionariuszowych absolwentów

Badanie wśród absolwentów techników i zasadniczych szkół zawodowych zrealizo-wane zostało w lipcu i sierpniu 2009 roku.

Na potrzeby badania przyjęto następującą definicję absolwenta: osoba, która ukoń-czyła zasadniczą szkołę zawodową lub technikum w ciągu ostatnich trzech lat i nie planuje kontynuowania nauki, dopuszczalne jest natomiast odbywanie różnego rodzaju kursów doszkalających, językowych itp.

Badanie miało formę indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych. Wywiad re-alizowany był w oparciu o kwestionariusz. Czas trwania pojedynczego wywiadu to około 30 minut.

Osoby uczestniczące w badaniu dobierane były w sposób celowy (musiały być ab-solwentami). Wywiady przeprowadzano na terenie województwa wielkopolskiego w lokalizacjach, gdzie realizowano wywiady z przedsiębiorcami, tak więc mimo tego, że próba była dobierana w sposób celowy, można mówić także o stratyfikacji geograficznej, co dało możliwość dotarcia do absolwentów rekrutujących się z różnych środowisk za-równo w sensie geograficznym jak i społecznym.

Praca ankieterów uczestniczących w realizacji badania była kontrolowana – w odniesieniu do 100% ankiet sprawdzana była poprawność doboru respondentów oraz spójność logiczna i merytoryczna uzyskanych wyników.

W trakcie badania zrealizowano 1002 wywiady z absolwentami. Szczegółowe cha-rakterystyki badanych absolwentów zaprezentowano w poniższej tabeli.

Tabela 4. Charakterystyka badanych absolwentów w województwie wielkopolskim

OGÓŁEM WIEŚ MIASTO

N= % N= % N= % RODZAJ UKOŃCZONEJ SZKOŁY technikum 573 57,2% 194 57,7% 370 56,5% zasadnicza szkoła zawodowa 429 42,8% 142 42,3% 285 43,5%

ROK UKOŃCZENIA NAUKI 2009 276 27,5% 100 29,8% 174 26,6% 2008 265 26,4% 88 26,2% 172 26,3% 2007 212 21,2% 84 25,0% 126 19,2% 2006 249 24,9% 64 19,0% 183 27,9%

PŁEĆ mężczyzna 469 47,1% 164 49,0% 299 46,0% kobieta 527 52,9% 171 51,0% 351 54,0%

WIEK do 19 lat 192 19,3% 56 16,7% 136 21,0% 20 lat 278 27,9% 106 31,5% 169 26,0% 21 lat 198 19,9% 81 24,1% 112 17,3% 22 lata 146 14,7% 53 15,8% 92 14,2% 23 i więcej lat 182 18,3% 40 11,9% 140 21,6%


19

MIEJSCE ZAMIESZKANIA wieś 336 33,5% 336 100% - - miasto do 5 000 mieszkańców 33 3,3% - - 33 5,0% miasto 5 000 -10 000 mieszkańców 75 7,5% - - 75 11,5% miasto 10 000 - 20 000 mieszkańców 81 8,1% - - 81 12,4% miasto 20 000 - 50 000 mieszkańców 93 9,3% - - 93 14,2% miasto 50 000 - 100 000 mieszkańców 196 19,6% - - 196 29,9% miasto 100 000 - 200 000 mieszkańców 16 1,6% - - 16 2,4% miasto ponad 200 000 mieszkańców 161 16,1% - - 161 24,6% odmowa odpowiedzi 11 1,1% - - - - STAN CYWILNY kawaler 854 85,2% 292 86,9% 551 84,1% para bez dzieci 49 4,9% 18 5,4% 31 4,7% para z dzieckiem 76 7,6% 24 7,1% 52 7,9% samotny z dzieckiem 7 0,7% 1 0,3% 6 0,9% odmowa odpowiedzi 16 1,6% 1 0,3% 15 2,3%

Źródło: 4P Research Mix, badanie absolwentów, N=1002


20

2. Charakterystyka województwa wielkopolskiego, tereny wiejskie

2.1. Tereny wiejskie województwa wielkopolskiego - charakterystyka rolnictwa

Województwo wielkopolskie zajmuje obszar 2982,7 tys. ha, tj. 9,5% powierzchni kraju. Jest to region o dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo. W ogólnej powierzchni województwa użytki rolne stanowiły (w 2008r.) 59% powierzchni (w kraju 51,7%).42

Województwo wielkopolskie pod względem liczebności ludności zajmuje trzecie miejsce w kraju (a drugie – pod względem powierzchni). Na terenie województwa za-mieszkuje ponad 3.407,5 tys. ludzi43. Ludność wiejska stanowiła 43,6% (średnio w Pol-sce: 38,9%). Przyrost naturalny i saldo migracji w województwie były dodatnie.44

Głównymi źródłami dochodów gospodarstw domowych w województwie są: praca najemna oraz emerytura lub renta. W 2007r. dochody z pracy przynajmniej jednego członka czerpało 64% gospodarstw domowych, a ze świadczeń emerytalnych korzystało 53%. Dochody z gospodarstwa rolnego czerpało 10% gospodarstw domowych. 7% ko-rzystało z dopłat Unii Europejskiej. Dochody z prowadzenia własnej działalności (innej niż rolnictwo) lub wykonywania wolnego zawodu uzyskiwało 8% gospodarstw.45

Województwo wielkopolskie to obszary zróżnicowane pod względem geograficz-nym, gospodarczym, społeczno-kulturowym oraz pod wieloma innymi cechami. W jego skład wchodzi m.in. duża aglomeracja, którą jest miasto Poznań, tereny mocno uprzemy-słowione oraz tereny typowo rolnicze. Ze względu na ukształtowanie terenu Wielkopol-ska nie jest zbyt atrakcyjnym terenem turystycznym.46

Dominują gleby średnio urodzajne – brunatne i płowe oraz gleby słabej jakości – bielicowe. Liczne gospodarstwa rolne oznaczają z jednej strony bardzo dobry rynek zbytu dla producentów artykułów do produkcji rolnej, z drugiej zaś doskonałe zaplecze dla dobrze rozwiniętego przemysłu przetwórczego – 85% udziału w rynku koncentratów obiadowych, 30% udziału w ogólnej produkcji mączki ziemniaczanej i czystych wyro-bów spirytusowych oraz ponad 30% produkcji konserw warzywnych.47

Według badań CBOS z 2007 r. przedstawionych w raporcie „Jak się żyje w wo-jewództwie wielkopolskim?” (z tego źródła pochodzą wszystkie dane przytaczane w tym

podrozdziale48) na terenie województwa wielkopolskiego tylko 12% mieszkańców posia-

dało użytki rolne lub leśne o powierzchni minimum 1 ha (wiąże się to przede wszystkim z poziomem urbanizacji województwa). W całej Polsce – użytki takie posiadało w tym czasie także około 12%. Średni całkowity obszar uprawianych użytków rolnych, biorąc

42 „Rolnictwo w województwie wielkopolskim w 2008r.”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2009 43 Stan z dnia 30 IX 2009, Urząd Statystyczny w Poznaniu 44„Stan i ruch naturalny ludności w województwie wielkopolskim”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, czerwiec 2009 45 Dane przywoływane w rozdziale pochodzą z opracowania CBOS „Opinie i diagnozy”, nr 11 (15) pt. „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?” (Boguszewski R., 2008); badanie stanowiło część większego programu badawczego: „Warunki życiowe społeczeństwa polskiego: problemy i strategie”. Liczebność próby (reprezentatywnej) wynosiła w województwie wielkopolskim 2.942. 46 http://wzk.poznan.uw.gov.pl/files/dok/char_1.pdf 47 http://wzk.poznan.uw.gov.pl/files/dok/char_1.pdf 48 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit.


21

pod uwagę zarówno ziemię własną, jak i dzierżawioną wynosi 18,71 ha i jest zdecydowa-nie większy od przeciętnego w kraju (10,92 ha).

W woj. wielkopolskim głównym kierunkiem produkcji gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha – była produkcja roślinna – głównie zboża – 69% lub ziem-niaki – 13%. W 12% gospodarstw rolnych głównym kierunkiem było bydło rzeźne, mle-ko – 8%, warzywa - 6%, owoce -3 i rośliny oleiste – 2%.49

Wnioski o dopłaty bezpośrednie złożyło 86% właścicieli (gospodarstw powyżej 1ha) – jest to o 9 punktów procentowych więcej niż średnio w kraju. 50

W większości gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha (53%) zadeklaro-wano, że gospodarstwo przynosi „dochody, z których rodzinie trudno się utrzymać” (to nieco mniej niż średnio w Polsce).51

Co piąty właściciel gospodarstwa domowego planuje jego powiększenie w przy-szłości. 14% właścicieli gospodarstwa rolnego deklarowało, że są gotowi sprzedać swoją ziemię. A aż 40% (ale na podobnym poziomie co średnio w Polsce) twierdzi, że zrezy-gnowałoby z działalności rolniczej mając możliwość zmiany zawodu.52

Połowa właścicieli gospodarstw, które przynoszą dochód niewystarczający na utrzymanie – nie planuje jednak podjęcia żadnych działań zaradczych. 27% - zamierza znaleźć dodatkową pracę poza gospodarstwem, 14% chce sprzedać lub wydzierżawić ziemię, 12% planuje zmienić rodzaj produkcji a 10% chce zwiększyć produkcję z hekta-ra. 5% planuje dokupić lub dodzierżawić ziemię, a 2% chce nastawić się na agroturysty-kę. Blisko ¼ nie miała żadnego pomysłu na zmianę niezadowalającej sytuacji swojego gospodarstwa.53

2.2. Województwo wielkopolskie - rynek pracy, oferta edukacyjna

Autorzy analizy „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, porównując dane dla tego województwa z innymi województwami konkludują, iż „województwo wielko-polskie pod wieloma względami wypada na tle kraju szczególnie korzystnie. Charaktery-zuje się wyższym niż przeciętnie w Polsce poziomem zatrudnienia (zwłaszcza w sektorze prywatnym poza rolnictwem), a osoby aktywne zawodowo mają nieco większą satysfak-cję ze swojej pracy niż ogół pracujących Polaków […]. Co również istotne, mieszkańcy Wielkopolski stosunkowo rzadziej niż ci, którzy mieszkają w innych województwach, wyrażają chęć emigracji zarobkowej (zwłaszcza długotrwałej). Wielkopolanie charakte-ryzują się ponadto wyższym niż przeciętnie w Polsce ogólnym zadowoleniem z życia […] Również oceny rozwoju wsi i miast, a także zadowolenie z własnych miejscowości zamieszkania są nieco lepsze niż przeciętnie w Polsce. Aspiracje finansowe mieszkań-ców, podobnie jak uzyskiwane przez nich dochody, są wyższe niż przeciętnie w kraju. Wielkopolska charakteryzuje się również ponadprzeciętnym wskaźnikiem motoryzacji […], telefonizacji i komputeryzacji, a także powszechnym dostępem do Internetu.”54

49 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 50 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 51 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 52 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 53 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 54 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, str. 59… op.cit.


22

Pozytywnie wybija się województwo także jeżeli chodzi o aktywność społeczną (pełnienie funkcji w organizacjach społecznych, samorządowych, politycznych) oraz poziom zaufania do władz samorządowych i ocenę wpływu mieszkańców na funkcjono-wanie ich miejscowości. Jeżeli chodzi o realizację zadań przez władze lokalne, to zda-niem mieszkańców stosunkowo najwięcej do życzenia pozostawia dbałość o infrastruktu-rę drogową, w dalszej kolejności – możliwość korzystania z transportu publicznego, a także dostępność żłobków.55

Rynek pracy województwa wielkopolskiego

Prezentowane tu dane o aktywności ekonomicznej ludności dotyczą osób w wieku 15 i więcej lat i zostały opracowane na podstawie reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzonego w cyklu kwartalnym od maja 1992 roku i doskonalonego zgodnie z zaleceniami Eurostat. Badaniem objęte są osoby będące członkami wylosowanych gospodarstw domowych. Przedmiotem badania jest sytuacja w zakresie aktywności ekonomicznej ludności, tzn. fakt wykonywania pracy, pozostawa-nia bezrobotnym lub biernym zawodowo w badanym tygodniu.

W ciągu ostatnich lat w województwie wielkopolskim obserwowano pewne zmiany w aktywności ekonomicznej ludności województwa. Zaobserwowane zmiany mają nie-wątpliwie związek z koniunkturą gospodarczą w Polsce i szybkim rozwojem ekonomicz-nym województwa. Pozytywna tendencja spadku bezrobocia została zahamowana pod koniec 2008 roku wraz z nadchodzącymi sygnałami spowolnienia gospodarczego i światowego kryzysu finansowego.

W Polsce w 2009r. obserwowano wzrost gospodarczy, który był jednak zdecydowa-nie niższy niż w latach ubiegłych. Obecne niskie tempo wzrostu gospodarczego nie wpływało już tak pozytywnie na rynek pracy. Stopa bezrobocia notowana w wojewódz-twie wielkopolskim w III kwartale 2009 wynosiła 6,7% i była nieco wyższa niż przed rokiem (6,1%). Podobną sytuację obserwowano także na rynku ogólnopolskim. Stopa bezrobocia w województwie była jednak wyraźnie niższa niż przeciętnie, należała do najniższych w kraju (stanowiła 82,7% średniej krajowej).56

Najniższe bezrobocie obserwowano w podregionie poznańskim z wyłączeniem sa-mego miasta (3,5%), natomiast najwyższe w podregionie konińskim (11,3%). Różnice między powiatami ilustruje poniższa mapa.

55 „Jak się żyje w województwie wielkopolskim?”, … op.cit. 56 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009r.”, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu”, grudzień 2009


23

Wykres 1. Terytorialne zróżnicowanie bezrobocia w województwie wielkopolskim

Źródło: „ Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2010, stan z grudnia 2009 r.

Bezrobocie koncentruje się w powiatach, gdzie przeważają gminy wiejskie, podsta-wą gospodarki jest rolnictwo, a stopień urbanizacji raczej niski np. w powiecie złotow-skim. Z tej prawidłowości należy wyłączyć jednak powiat kępiński, gdzie choć poziom urbanizacji sięga zaledwie 26%, a ponad 75% ludności mieszka na wsi, bezrobocie od lat sięga najniższych w Polsce poziomów (w 2007 zaledwie 3,5%). Najniższy poziom bez-robocia, oprócz aglomeracji poznańskiej, notuje się w powiatach o wysokim stopniu urbanizacji: śremskim, kaliskim, leszczyńskim.

W III kwartale 2009r. w województwie wielkopolskim na 1000 pracujących przypa-dało 870 niepracujących – 890 w miastach i 844 na wsi). W kraju współczynnik ten kształtował się w tym czasie na poziomie 964 wobec 961.57

57 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit.


24

Wykres 2. Zmiany w strukturze aktywności ekonomicznej w województwie wielkopolskim

50% 47% 46% 47% 47% 48% 50% 52% 53%

8% 10% 10% 10% 10% 10% 7% 4% 3% 4%

42% 42% 43% 43% 43% 43% 45% 46% 45% 43%

47%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 IIIK

pracujący bezrobotni bierni zawodowo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analizując zmiany w strukturze aktywności ekonomicznej ludności województwa wielkopolskiego w latach 2000-2009 obserwujemy, że od 2001 do 2005 roku liczba osób bezrobotnych utrzymywała się na stałym poziomie 10%, by od 2006 roku gwałtownie maleć. Liczba osób biernych zawodowo w latach 2000-2005 utrzymywała się na pozio-mie 42% - 43%, by następnie nieznacznie wzrosnąć (do poziomu 45% - 46%).

Analizując strukturę osób pracujących zauważamy, że na początku dekady liczba ta malała, w latach 2001 – 2005 proporcja pracujących utrzymywała się na stałym poziomie 46% - 47%, by następnie począwszy od roku 2006 wyraźnie rosnąć.

W III kwartale 2009r. aktywni zawodowo stanowili 57,3% ogółu ludności woje-wództwa wielkopolskiego w wieku 15 lat i więcej; w całej Polsce poziom ten wynosił 55,4%.58

W tym samym czasie liczba pracujących w Wielkopolsce wynosiła 1 358 tys. (o 48 tys. więcej niż przed rokiem. Z tego 55,7% stanowią mężczyźni, a 44,3% - kobiety. Na terenach wiejskich pracowało 640 tys. Co ciekawe, w skali roku liczba pracujących mieszkańców wsi zwiększyła się o 10,9%, podczas gdy liczba pracujących w miastach zmniejszyła się o 1,9%.59

Posiadanie pracy wyraźnie wiąże się m.in. z poziomem wykształcenia. Osoby pracu-jące są generalnie lepiej wykształcone niż osoby bierne zawodowo.

58 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit. 59 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit.


25

Wykres 3. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej w województwie wielkopol-skim według poziomu wykształcenia w III kwartale 2009r.

osoby pracujące1358 tys.

bierni zawodowo1084 tys.

wyższepolicealne, średnie zawodoweśrednie ogólnoksztalcącezasadnicze zawodowebez wykszt, podstawowe, gimnazjum

Źródło: „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009r.”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, grudzień 2009

W województwie wielkopolskim (w III kwartale 2009r.) w ogólnej liczbie pracują-cych, osoby z wykształceniem wyższym stanowiły 21,1%, z policealnym i średnim za-wodowym – 26,4%, ze średnim ogólnokształcącym – 7,0%, z zasadniczym zawodowym – 35,6% oraz 9,8% z gimnazjalnym, podstawowym, niepełnym podstawowym oraz bez wykształcenia szkolnego. Podobnie jak w skali całego kraju, najwyższym poziomem zatrudnienia wyróżniały się osoby z wykształceniem wyższym oraz policealnym i śred-nim zawodowym.60

Wahania zatrudnienia i bezrobocia w Polsce oraz w województwie wielkopolskim w ciągu ostatnich lat odwzorowują przebieg cyklu koniunkturalnego, okresom recesji towarzyszy wzrost bezrobocia, natomiast okresom ożywienia gospodarczego towarzyszy spadek bezrobocia. Zatrudnienie w województwie wielkopolskim w okresie między 2003 a 2008 rokiem wyraźnie rosło, zmieniała się także jego struktura. Przy czym zmiany te były korzystne i świadczą o rozwoju gospodarki w województwie wielkopolskim.

Na przestrzeni sześciu lat obserwowano w województwie wielkopolskim wzrost za-trudnienia ze wszystkich sektorach gospodarki. Zmiany te nie są równomierne. W ana-lizowanym okresie zatrudnienie w rolnictwie wzrosło o 686 osób, co stanowi 0,33% sta-nu z roku 2003. Zatrudnienie w przemyśle wzrosło w tym samym czasie o 37 212 osób, co stanowi wzrost o 11,29% w stosunku do roku 2003. Natomiast wzrost liczby osób

60 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009r.”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, grudzień 2009


26

zatrudnionych w usługach w analizowanym okresie wynosi 61 193 osoby, co stanowi wzrost o 14,64% w stosunku do roku 2003.

Wykres 4. Pracujący (łącznie z rolnictwem indywidualnym) w województwie wielkopolskim

207 974 208 727 208 011 208 370 207 566

315 861 329 740 333 852 338 988 356 069 353 073

407 235 418 060 426 055 439 628 459 814 468 428

208 660

0

200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

2003 2004 2005 2006 2007 2008

rolnictwo przemysł usługi

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, dane 2008

Sama struktura zatrudnienia w województwie wielkopolskim była nieco mniej ko-rzystna od struktury zatrudnienia w Polsce. W Wielkopolsce obserwowano taką samą frakcję osób zatrudnionych w rolnictwie, co w całym kraju. Jednak liczba osób zatrud-nionych w przemyśle była tu większa niż w Polsce, mniej było natomiast osób zatrudnio-nych w usługach.

Według portalu szybkopraca.pl (z końca września 2009r.) najwięcej ofert pracy z województwa wielkopolskiego pochodziło z branży budownictwa – 13%. W III kwarta-le wzrosła bowiem ilość inwestycji infrastrukturalnych i komercyjnych, co sprzyjało za-trudnianiu w tej branży większej liczby osób. Na drugim miejscu znalazła się sprzedaż – 8% (w III kwartale 2009r. wzrosła sprzedaż detaliczna). Kolejne ważne branże to: usługi (7%), finanse i ubezpieczenia (7%), handel (5%) i produkcja (5%). Najczęściej ogłosze-nia adresowane były do pracowników fizycznych i o kwalifikacjach zawodowych – 26% wszystkich ofert w portalu.61

Analizując konkretne zawody, w jakich wpłynęło do urzędów pracy w woje-wództwie wielkopolskim najwięcej ofert pracy widać, że są to przede wszystkim zawody niewymagające specjalnie wysokich kwalifikacji – najwięcej ofert kierowanych było do

61 „Rynek pracy lipiec-wrzesień 2009 – województwo wielkopolskie”, szybkopraca.pl


27

sprzedawców, a w następnej kolejności do robotników gospodarczych, robotników bu-dowlanych i robotników w przemyśle przetwórczym. 62

Analiza tzw. „zawodów deficytowych” (porównanie liczby ofert i liczby bezrobot-nych w danym zawodzie) w pierwszym półroczu 2009r. pokazuje, że najwyższy niezre-alizowany popyt występuje w zawodach: robotnik gospodarczy, pracownik biurowy, pracownik administracyjny, przedstawiciel handlowy, telemarketer, samodzielny księgo-wy, agent ubezpieczeniowy, a także brukarz, tynkarz i glazurnik.63

Natomiast do „zawodów nadwyżkowych” a tym samym okresie zaliczały się w pierwszej kolejności następujące zawody: sprzedawca, asystent ekonomiczny (technik ekonomista), ślusarz, w dalszej kolejności - krawiec, technik mechanik, mechanik samo-chodów osobowych, kucharz, szwaczka itd.64

Oferta edukacyjna w województwie wielkopolskim

Na terenie województwa wielkopolskiego działało (dane za lata 2008/2009) 698 szkół ponadgimnazjalnych (w tym 87 szkół specjalnych), w których było 147,3 tys. uczniów. W tym zasadnicze szkoły zawodowe – w liczbie 168, technika – 223, licea ogólnokształcące - 189 oraz licea profilowane – 76.65

Najwięcej uczniów skupiają licea ogólnokształcące – 38,8% ogółu uczniów szkół ponadgimnazjalnych dla młodzieży oraz technika (dla młodzieży). W zasadniczych szko-łach zawodowych uczy się 18,8% uczniów.66

W sumie, w szkołach zawodowych i technikach (dla młodzieży) uczy 55,4% się uczniów szkół ponadgimnazjalnych.67

Edukację dla dorosłych realizowało w województwie: 1 szkoła podstawowa, 9 gimna-zjów, 14 średnich zawodowych/ zasadniczych zawodowych, 235 liceów ogólnokształcą-cych (w tym uzupełniających), 7 profilowanych i 128 techników (w tym uzupełniające).68

62 „Monitoring deficytowych i nadwyżkowych w województwie Wielkopolsce, I-półroczu 2009”, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu 2009 63 „Monitoring deficytowych i nadwyżkowych w województwie Wielkopolsce” op.cit. 64 „Monitoring deficytowych i nadwyżkowych…”, op.cit. 65 „Edukacja w województwie wielkopolskim w roku szkolnym 2008/2009”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, lipiec 2009 66 „Edukacja w województwie wielkopolskim…”, op.cit. 67 „Edukacja w województwie wielkopolskim…”, op.cit. 68 „Edukacja w województwie wielkopolskim…”, op.cit.


28

Wykres 5. Liczba szkół ponadgimnazjalnych w woj. wielkopolskim (szkoły dla młodzieży)

Źródło: „Edukacja w województwie wielkopolskim w roku szkolnym 2008/2009”(op.cit.)

Zejście na poziom profili zawodowych pozwala spojrzeć na tę ofertą bardziej szcze-gółowo. W tabeli poniżej przedstawiono najbardziej popularne zawody w 2009r, na pod-stawie liczby uczniów przystępujących do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje za-wodowe (uczniów szkół zasadniczych, techników i szkół policealnych). Dla kontrastu, w tej samej tabeli, wytłuszczono te zawody, które w województwie wielkopolskim (w pierwszym półroczu 2009r.) były zawodami o najwyższej liczbie bezrobotnych.

Tabela 5. Liczba osób, które otrzymały dyplomy potwierdzające kwalifikacje zawodowe (uczniów szkół zasadniczych, techników, liceów profilowanych i szkół policealnych) w woj. wiel-kopolskim w 2009r. (>20 osób) vs. zawody nadwyżkowe (zawody, w których było więcej niż 900 bezrobotnych są w tabeli wytłuszczone)

A. Zasadnicze szkoły zawodowe Sprzedawca 1521 Ogrodnik 57 Kucharz małej gastronomii 973 Stolarz 54 Mechanik pojazdów samochod. 179 Elektromechanik 46 Ślusarz 164 Piekarz 42 Opiekun medyczny 155 Krawiec 41 Mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych

100 Monter-elektronik 31

Operator obrabiarek skrawających 90 Cukiernik 30 Rolnik 96 Tapicer 25 Monter mechatronik 71 Elektryk 24 Elektromechanik pojazdów samo-chodowych

69 Murarz 20

223

76

189

34

168

0

50

100

150

200

250

zasadnicze szkołyzawodowe

technika licea profilowane liceaogólnokształcące

szkoły policealne


29

Tabela 5. cd.

B. Technika zawodowe i szkoły policealne Technik ekonomista 1387 Technik ochrony fizycznej /mienia 63 Technik żywienia i gospod. dom. 757 Technik weterynarii 62 Technik rolnik 687 Opiekunka środowiskowa 59 Technik informatyk 499 Technik BHP 56 Technik mechanik 461 Opiekun w domu opieki społecz. 55 Technik administracji (prac. biu-rowy, administracyjny)

419 Technik technologii odzieży 55

Technik usług kosmetycznych 381 Technik elektryk 52 Technik handlowiec 319 Technik organizacji reklamy 47 Technik elektronik 294 Technik hodowca koni 44 Technik agrobiznesu 286 Asystent osoby niepełnosprawnej 42 Technik logistyk 276 Technik technologii drewna 37 Technik farmaceutyczny 256 Technik geodeta 37 Technik hotelarstwa 244 Technik optyk 33 Technik org. usług gastronom. 207 Technik poligraf 32 Kucharz 201 Technik leśnik 31 Technik ochrony środowiska 145 Terapeuta zajęciowy 29 Technik mechanizacji rolnictwa 140 Technik urządzeń sanitarnych 29 Technik masażysta 134 Technik obsługi turystycznej 28 Technik technologii żywności 129 Technik teleinformatyk 26 Technik usług fryzjerskich 129 Opiekunka dziecięca 24 Technik architektury krajobrazu 107 Technik mechatronik 24 Technik pożarnictwa 105 Technik elektrokardiolog 23 Ratownik medyczny 95 Kelner 22 Technik rachunkowości 94 Technik spedytor 21 Technik ogrodnik 79

Źródło: „Wyniki egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe”, OKE we Poznaniu, 2009; „Monitoring deficytowych i nadwyżkowych w województwie Wielkopolsce, I-półroczu 2009”, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, 2009

Łącznie (w 2009r.) zasadnicze szkoły zawodowe w województwie wielkopolskim ukończyło 8 449 uczniów, technika – 10 930, licea profilowane - 3 872 i 1 380 – szkoły policealne dla młodzieży. A więc łącznie w tym roku było 24,6 tys. absolwentów szkół zawodowych/ technicznych69. Nie wszyscy z ich przystępują do egzaminów zawodowych i nie wszyscy otrzymują dyplomy, a część kontynuuje naukę, ale większość z nich trafia na „rynek pracy”. Wśród absolwentów szkół zawodowych 3 885 otrzymało dyplomy zawodowe, a wśród absolwentów techników, liceów profilowanych i szkół policealnych – 9 015. 34% absolwentów szkól zawodowych i technicznych stanowiły kobiety70.

Spośród szkół zawodowych najpopularniejsze zawody to: sprzedawca, kucharz małej gastronomii, mechanik pojazdów samochodowych, ślusarz, opiekun medyczny, mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, operator obrabiarek skrawających, oraz rolnik.

W technikach i szkołach policealnych najpopularniejsze zawody to technicy o na-stępujących profilach: ekonomista, technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik

69 „Edukacja w województwie wielkopolskim w roku szkolnym 2008/2009”, … op.cit. 70 „Wyniki egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe”, OKE we Poznaniu , 2009; „Monitoring deficytowych i nadwyżkowych w województwie Wielkopolsce, I-półroczu 2009” , Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, 2009


30

rolnik, informatyk, mechanik, administracji (prac. biurowy, administracyjny), usług ko-smetycznych, handlowiec, elektronik, agrobiznesu, logistyk, farmaceutyczny, hotelar-stwa, technik organizacji usług gastronomicznych i kucharz.

Porównanie z listą zawodów o największej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych, pokazuje, że wiele z zawodów obecnie w województwie najpopularniejszych (największe liczby absolwentów) jest równocześnie zawodami, w których jest najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych; np. sprzedawca, kucharz, tech-nik mechanik pojazdów samochodowych, ślusarz oraz ekonomista, technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik rolnik, technik mechanik i handlowiec. Oferta szkol-nictwa zawodowego jak widać nie jest w stanie elastycznie reagować na (szybko?) zmie-niający się popyt na rynku pracy.

Nasuwa się też refleksja, że pewne zawody wybierane są bardziej pod kątem „mię-dzynarodowego” rynku pracy niż lokalnego, np. kucharz, opiekun niepełnosprawnego, opiekun w domu opieki społecznej itp. Trudno odmówić racjonalności takim wyborom.

O tym, że młodym jest coraz trudniej wejść na rynek pracy informował w paź-dzierniku m.in. Puls Biznesu: „W ciągu ostatniego roku liczba osób poniżej 25. roku ży-cia zarejestrowanych w urzędach pracy jako bezrobotni wzrosła o 1/3. Najgorsza pod tym względem sytuacja jest w Wielkopolsce: liczba młodych bezrobotnych wzrosła tam o połowę — z 20 do 30 tys. Mniej niż 25 lat ma co czwarty bezrobotny Wielkopolanin - choć to właśnie Wielkopolska jest regionem, które od lat szczyci się najniższym pozio-mem bezrobocia w całym kraju. […] — Mamy rekordowo niskie bezrobocie dla całej populacji, ale też rośnie ono najszybciej. Sytuacja na rynku pracy jest coraz gorsza, więc naszym młodym ludziom trudniej zacząć karierę zawodową niż absolwentom w innych regionach […]”.71

71 Puls Biznesu, 05.10.2009


31

3. Rynek pracy obszarów wiejskich województwa wielkopolskiego

3.1. Aktywność zawodowa i poziom bezrobocia na obszarach wiejskich

Działalność rolnicza jest tyko jedną – wcale nie najczęstszą – z form aktywności ekonomicznej na obszarach wiejskich. Na wsi wielkopolskiej zdecydowanie mniej osób jest związanych z gospodarstwem rolnym niż niezwiązanych. Struktura zatrudnienia mieszkańców wsi i miast odzwierciedla ten stan rzeczy.

Wykres 6. Pracujący według statusu zatrudnienia w ujęciu miasto-wieś w III kwartale 2009 r.

1,1%

11,5%

87,4%

pracownicy najemnipracodawcy i prac. na własny rachunekpomagający członkowie rodzin

13,1%

25,0%

61,9%

Źródło: „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009r., Urząd Statystyczny w Poznaniu, grudzień 2009

Znacząco różni się struktura według statusu zatrudnienia na wsi i w miastach. Na te-renach wiejskich województwa 62% stanowią pracownicy najemni, 25% pracodawcy i pracujący na własny rachunek, a 13% - pomagający członkowie rodzin. Na terenach miejskich odpowiednio: 87%, 12% i 1%.72

Według danych BAEL z III kwartału 2009r. zbiorowość aktywnych zawodowo li-czyła w województwie wielkopolskim 1 455 tys. osób, stanowiących 57,3% ogółu ludno-

72 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit.

miasto wieś


32

ści województwa w wieku 15 lat i więcej (w tym 1 358 tys. pracujących i 97 tys. bezro-botnych), a zbiorowość biernych zawodowo – 1 084 tys. (42,7%).73

W tym samym okresie, współczynnik aktywności zawodowej w województwie był niższy w miastach (56,6%) niż na wsi (58,1%). W Polsce w tym czasie, współczynnik ten był nieznacznie niższy w miastach (55,1%) niż na wsi (55,8%).74

Wykres 7. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej w województwie wielkopol-skim według miejsca zamieszkania w III kwartale 2009r.

52,9%

3,7%

43,4%

54,2%3,9%

41,9%

52,90%

3,70%43,40%

pracujący

bezrobotni

bierni zawodowo

MIASTO: 1 359 tys. (53,5%)

WIEŚ: 1 180 tys. (46,5%)

Źródło: Opracowanie własne. Bank Danych regionalnych GUS

W III kwartale 2009r. w województwie wielkopolskim pracujący stanowili 53,5% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Udział ten był większy na wsi – 54,2% niż w miastach – 52,9%.

73 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit. 74 „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim…”, op.cit.


33

Wykres 8. Pracujący w województwie wielkopolskim według miejsca zamieszkania na tle sytuacji w Polsce (dane kwartalne 2007-2009 w tysiącach)

9 2309 867

5 6096 159

773

719

640

526

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

1 k'07 2 k 3 k 4 k 1 k'08 2 k 3 k 4 k 1 k'09 2 k 3 k

0

200

400

600

800

1000

1200

miasto PL wieś PL miasto WLKP wieś WLKP

Źródło: Opracowanie własne. Bank Danych Regionalnych GUS

Tabela 6. Pracujący w województwie wielkopolskim według miejsca zamieszkania, dane kwar-talne 2007-2009 (w tysiącach)

2007 2008 2009

I II III IV I II III IV I II III

miasta woj. wielkopolskie

773 737 731 698 710 730 733 723 653 676 719

wieś woj. wielkopolskie

562 575 571 599 583 574 577 563 580 615 640


Analizując trendy, widać wyraźnie wzrastającą liczbę pracujących na wsi i – maleją-cą – w miastach.


34

Tabela 7. Bezrobotni w województwie wielkopolskim według miejsca zamieszkania w latach 2007-2009 – na tle sytuacji w Polsce (w %)

2007 2008 2009

I II III IV I II III IV I II III

ogółem Polska

11,3 9,6 9,0 8,5 8,1 7,1 6,6 6,7 8,3 7,9 8,1

miasta polskie

11,2 9,8 9,6 8,8 8,2 7,0 6,7 6,9 8,5 7,9 8,1

wieś polska

11,6 9,1 8,2 8,0 7,9 7,2 6,5 6,4 7,8 7,9 8,0

województwo wielkopolskie

8,9 8,2 8,6 7,4 6,2 5,9 6,1 6,3 7,3 7,5 6,7

miasta woj. wielkopolskie

8,1 8,7 8,4 7,2 6,5 5,4 5,7 6,1 8,9 6,6 6,6

wieś woj. wielkopolskie

10,1 7,4 8,8 7,7 5,7 6,2 6,5 6,6 6,4 8,2 6,7


Stopa bezrobocia w województwie wielkopolskim kształtuje się na niższym pozio-mie niż wskaźnik dla całego kraju. Różnice utrzymują się niezmiennie w granicach 3 punktów procentowych od 2000 roku. W latach 2002 – 2008 stopa bezrobocia w Wielkopolsce malała w bardzo istotny sposób. Największą dynamikę spadku bezrobo-cia w Wielkopolsce zaobserwowano w roku 2007, wtedy także Wielkopolska ulokowała się na pierwszym miejscu w Polsce pod względem najniższej stopy bezrobocia. Także pod koniec 2008r. województwo wielkopolskie miało najniższe bezrobocie w Polsce.

Porównanie stopy bezrobocia na terenach wiejskich i miejskich uwidacznia, że za-równo na poziomie całego kraju, jak i województwa wielkopolskiego występuje trend w kierunku wyrównania poziomu bezrobocia na wsi i w miastach.

W III kwartale 2009r. na wsi województwa wielkopolskiego zamieszkiwało 46 tys. zarejestrowanych bezrobotnych (stopa bezrobocia wynosiła 6,7%). W tym, około 20% stanowiły osoby nowo zarejestrowane.

W 2008 wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych na wsiach Wielkopolski kobie-ty stanowiły 64%. Kobiety stanowiły też 28% wśród ogółu absolwentów szkół zawodo-wych i technicznych na wsiach w tym samym roku. Stanowiły też 42% zatrudnionych w sektorze rolniczym w 2008.75

75 Bank Danych Regionalnych, GUS


35

Wykres 9. Bezrobotni w województwie wielkopolskim według miejsca zamieszkania na tle sytu-acji w Polsce (w latach 2007-2009)

8,1%

11,2%

8,0%

11,6%

6,5%

8,1%

10,1%

6,7%

5,0%

6,0%

7,0%

8,0%

9,0%

10,0%

11,0%

12,0%

1 k'07 2 k 3 k 4 k 1 k'08 2 k 3 k 4 k 1 k'09 2 k 3 k

miasta PL wieś PL miasta WLKP wieś WLKP


Wykres 10. Liczba bezrobotnych w województwie wielkopolskim w latach 2007-2009 (w tysią-cach)

67

5449

42 4447

57

48 5050

3538 40 40 40

55

46

68 70

63

46

55

0

10

20

30

40

50

60

70

80

I'07 II III IV I'08 II III IV I'09 II III

miasta wielkopolskie

wieś wielkopolska



36

3.2. Rynek pracy dla absolwentów szkól zawodowych i technicznych z perspektywy przedsiębiorców

Celem tej części raportu jest analiza zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach oraz analiza poglądów przedsiębiorców województwa wielkopolskiego na temat zatrud-nienia w ich firmach (w raporcie użyto określenia „firma”, wymiennie z określeniem

„przedsiębiorstwo”) absolwentów szkół zawodowych.

Dane empiryczne będą prezentowane na poziomie ogólnym (dla całego wojewódz-twa) oraz w podziale na wieś i miasto (według miejsca ulokowania siedziby firmy) oraz – w zależności od potrzeb – według rodzaju działalności (z wyróżnieniem „rolnictwa”).

3.2.1. Zatrudnianie osób z wykształceniem zawodowym i technicznym

W 30% przedsiębiorstw województwa wielkopolskiego są zatrudnieni absolwenci szkół zawodowych i techników (na potrzeby badania, „absolwentem” nazwano osobę,

która przyszła do pracy bezpośrednio po ukończeniu szkoły). Na wsi takich przedsię-biorstw jest 29%. Najczęściej zatrudniany jest tylko jeden absolwent.

Tabela 8. Firmy według liczby zatrudnionych absolwentów (w %)

liczba zatrudnionych absolwentów ogółem wieś miasto 0 (brak absolwentów) 70 69 70 1 absolwent 15 19 13 2-5 absolwentów 9 8 10 5-10 absolwentów 1 0 2 ponad 10 absolwentów 1 2 1

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców, N=1000

Zatrudnienie osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym w ciągu ostatnich 12 miesięcy i prognozy na przyszłość

W większości firm województwa wielkopolskiego (78,5%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy zatrudnienie pozostawało na niezmienionym poziomie. Jeżeli zaś ulegało zmia-nie, to częściej rosło (14%) niż malało (6%). Zatrudnienie wzrosło głównie w kategoriach zawodów: „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” i – w dalszej kolejności - w kate-goriach „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” oraz „technicy i inny średni personel”. Podobnie na wsi i w miastach.

18% przedsiębiorców województwa poszukiwało w ostatnich 12 miesiącach nowych pracowników z wykształceniem zawodowym/ technicznym; 16% przedsiębiorców na wsi i 19,5% w miastach.


37

Wykres 11. Zmiany zatrudnienia osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym w ciągu ostat-nich 12 miesięcy

6,1% 10,4%4,4%

78,5% 71,7% 81,4%

14,0% 17,1% 12,7%

województwowielkopolskie

wieś miasto

wzrosło

bez zmian

spadło


Na terenach wiejskich poziom zatrudnienia zmieniał się w ciągu ostatnich 12-stu miesięcy częściej niż na terenach miejskich – w prawie 72% przedsiębiorstw z terenów wiejskich nie odnotowano żadnych zmian w zatrudnieniu (w miastach w 81%). W 17% „firm wiejskich” zatrudnienie wzrosło, a w 10% zmalało.

Ci przedsiębiorcy z terenów wiejskich, którzy zadeklarowali wzrost zatrudnienia w ciągu ostatniego roku, najczęściej zatrudniali w następujących kategoriach zawodo-wych: „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (29 firm), „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy”(15 firm) oraz „technicy i inny średni personel” (14 firm). Jeżeli chodzi o konkretne zawody – najczęściej zatrudniani na wsi to: „pracownicy usług osobistych i ochrony”, „sprzedawcy (modelki, demonstratorzy)”, a w dalszej kolejności: „kierowcy i operatorzy pojazdów”, „górnicy i robotnicy budowlani” i „pozostali robotnicy przemy-słowi i rzemieślnicy”.

Na wsi przedsiębiorcy poszukiwali pracowników o wykształceniu zawodowym/ technicznym nieco rzadziej niż przedsiębiorcy z miast (15,5% vs 19,5% firm). Na wsi najczęściej poszukiwano pracowników z grup zawodowych „pracownicy usług osobi-stych i sprzedawcy”, „sprzedawcy (modelki, demonstratorzy)” oraz „górnicy i robotnicy budowlani”.

Na wsi bardzo rzadko występowało poszukiwanie pracowników na rynku ogólno-polskim, tzn. poza rynkiem lokalnym (1,5% firm, a w mieście – 5,5%).

87% przedsiębiorców województwa wielkopolskiego nie przewiduje zwiększenia za-trudnienia absolwentów szkół zawodowych i technicznych w ciągu najbliższego roku. „Znacząco” planuje zwiększyć zatrudnienie 2%, „umiarkowanie”/ „nieznacznie” – 8%.


38

Na terenach wiejskich przedsiębiorcy jeszcze rzadziej planują zwiększanie zatrud-nienia tego typu pracowników – 95% nie planuje w ogóle zwiększania zatrudnienia. Zmniejszanie zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych i technicznych planuje 1% przedsiębiorców (podobnie na wsi, jak i w miastach).

Tabela 9. Planowane zwiększenie zatrudnienia osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym w ciągu najbliższych 12 miesięcy (w % firm)

ogółem wieś miasto

tak, bardzo znacząco 1 0 2

tak, znacząco 2 2 2

tak, umiarkowanie 2 0 2

tak, nieznacznie 8 3 10

nie 87 95 84


Wykres 12. Planowane zwiększenie zatrudnienia w określonych zawodach (w liczbach bez-względnych)

6

6

9

10

11

13

16

17

23

26

3

3

6

4

5

8

1

4

3

3

3

6

6

4

3

3

3

2

33

3

0 5 10 15 20 25 30 35 40

absolwentów w innych zawodach

robotników zawodów precyzyjnych

techników nauk biologicznych i rolniczych

pracowników biurowych

robotników budowlanych i górników

techników ochrony zdrowia

rolników, ogrodników, leśników, rybaków

operatorów i monterów maszyn i urządzeń

pracownikó działalności artystycznej, rozrywki i sportu

techników ekonomicznych i handlowych

pracowników administracyjnych

kierowców i operatorów pojazdów

innych robotników i rzemieślników przemysłowych

robotników obróbki metali, mechaników maszyn i urządzeń

techników elektryków i elektroników

innych techników

sprzedawców i pracowników usług osobistych

techników mechaników

miasto

wieś

Źródło: 4P Research Mix, badanie przedsiębiorców, wśród firm chcących zwiększyć zatrudnienie (N=126, w tym firm ze wsi 16 i 110 firm z miast)


39

Ci przedsiębiorcy ze wsi, którzy planowali zwiększenie zatrudnienia, przede wszyst-kim planowali zatrudnienie: pracowników administracyjnych, techników mechaników, robotników budowlanych i górników oraz techników ekonomicznych i handlowców.

Przeciętny czas współpracy firmy z terenu województwa wielkopolskiego z ab-solwentem szkoły zawodowej wynosi w ponad 1/3 firm dwa lata i dłużej. Jednak na wsi niemal dwa razy więcej niż w mieście jest przedsiębiorstw, współpracujących z absol-wentami stosunkowo krótko – mniej niż pół roku. Ponadto, w miastach, więcej jest przedsiębiorców, którzy nie byli w stanie tego czasu oszacować, co świadczyć może o tym, że mniej / gorzej znają oni swoich pracowników niż przedsiębiorcy z terenów wiejskich

Tabela 10. Przeciętny czas współpracy z absolwentami szkoły zawodowej (w %)

ogółem wieś miasto dwa lata i dłużej 37 33 39 półtora roku 6 6 6 rok 11 14 9 mniej niż pół roku 20,5 28 17


Najczęstszymi powodami zakończenia współpracy z absolwentami szkoły zawodo-wej/ technicznej są (w całym województwie) rezygnacja samego absolwenta (30,5%), brak zaangażowania i chęci do pracy (15%), brak kwalifikacji absolwenta (9%) oraz wy-górowane oczekiwania płacowe absolwenta (8%). Na wsi nieco częściej niż w mieście podawany był powód „brak zaangażowania i chęci do pracy” (18% vs 13%), za to rza-dziej wspomina się tam o zbyt wygórowanych oczekiwaniach płacowych (5% vs 9%).

Tabela 11. Najczęstsze powody zakończenia współpracy z absolwentami szkoły zawodowej (w %)

ogółem wieś miasto rezygnacja samego absolwenta 30,5 30,5 30,5 brak zaangażowania i chęci do pracy 15 18 13 braki w kwalifikacjach absolwenta 9 11 8 wygórowane wymagania absolwenta 8 5 9 inne powody 21 22 20



40

Tabela 12. Najczęściej wymieniane trzy głównie czynniki motywujące do zatrudniania w firmie absolwentów szkół zawodowo/ technicznych (w %)

ogółem wieś miasto kwalifikacje i wiedza wyniesione ze szkoły 40,5 35 43 niższe wymagania płacowe 25 32 22,5 zaangażowanie, chęć do pracy, zapał 14 17 13,5 dyspozycyjność, elastyczność 8 10,5 7 dofinansowanie z urzędu, mniejszy ZUS 6 10 4 samopoczucie, zdrowie, młodość, siła 6 7 5 pomoc młodym w zdobyciu doświadczenia 5 7 4 odbywał praktykę, posiada doświadczenie 6 7 5 chęć do nauki, zdobywania doświadczenia 8 6 8 chęć odmłodzenia kadry 5 4 6 inicjatywa, operatywność, samodzielność 5 4 5 komunikatywność 5 2 8 uczciwość 5 2 6


Bezsprzecznie przedsiębiorców z terenów wiejskich najbardziej zachęcają do za-trudniania w firmie absolwentów szkół zawodowych/ technicznych kwalifikacje i wiedza wyniesione ze szkoły (35%) oraz niższe wymagania płacowe (18%). W dalszej kolejności wymieniane są następujące motywacje: zaangażowanie/ chęć do pracy (17%), dyspozy-cyjność i elastyczność (10,5%) i dofinansowanie z urzędu/ mniejszy ZUS (10%).

Na terenie wsi – relatywnie ważniejsze niż w mieście są kwestie dofinansowania z urzędu, mniejszy ZUS i niższe wymagania placowe. Zaś relatywnie mniej ważne są tam kwalifikacje i wiedza wyniesione ze szkoły.

Ciekawą rzecz można zaobserwować porównując czynniki motywujące do zatrud-nienia absolwenta wymieniane przez przedsiębiorców działających w rolnictwie z pozostałymi. Otóż jest jedno kryterium, które ci działający w rolnictwie wymieniają zdecydowane częściej niż inni; jest to samopoczucie, zdrowie, młodość (26%).

W 89% firm w województwie nie zatrudniono pracowników z wykształceniem za-wodowym średnim/ po technikum w wyniku zamieszczenia ofert w Powiatowym Urzę-dzie Pracy (9,5% firm – korzystało). Na wsi sytuacja wygląda podobnie (88% firm nie korzystało, a 9% korzystało).

Tylko 6% firm w województwie zatrudniało pracowników z wykształceniem zasad-niczym zawodowym w wyniku zamieszczenia ofert w Powiatowym Urzędzie Pracy. Na wsi sytuacja wygląda podobnie korzystało z PUP 7% firm.


41

Tabela 13. Najczęstsze sposoby rekrutacji osób z wykształceniem zawodowym/technicznym (w %)

ogółem wieś miasto z polecenia znajomych 45 49 43 poprzez analizę przychodzących ofert 24 31 22 poprzez ogłoszenia w PUP 18 18 18 poprzez ogłoszenia w prasie 20 12 23 poprzez ogłoszenia w Internecie 7 5 8


Najczęstsze sposoby rekrutacji osób z wykształceniem zawodowym/ po technikum w firmach województwa wielkopolskiego to: polecenie znajomych (45%), analiza ofert przychodzących do firmy (24%), poprzez ogłoszenia w prasie (20%) i poprzez ogłoszenia w Powiatowych Urzędach Pracy (18%).

W przypadku przedsiębiorstw znajdujących się na terenach wiejskich relatywnie ważniejsze niż w mieście jest analizowanie przychodzących ofert (31% vs 22%) oraz polecenia znajomych (49% vs 43%). Natomiast mniej ważne są tu ogłoszenia w prasie i Internecie.

Co ciekawe, w firmach działających w rolnictwie jeszcze wyraźniej dominują pole-cenia znajomych (64%).

Dynamika poziomu zatrudnienia w ciągu ostatnich 3 lat; zatrudnianie osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym

W większości firm województwa wielkopolskiego (65%) w ciągu ostatnich 3 lat za-trudnienie pozostawało na niezmienionym poziomie. Jeżeli zaś ulegało zmianie, to czę-ściej rosło (21%) niż malało (9,5%). W 19% „firm wiejskich” ogólne zatrudnienie w ciągu ostatnich 3 lat wzrosło, a w 13% – zmalało (22% i 8% – w miastach).

Jeżeli chodzi o zatrudnienie osób z wykształceniem zawodowym lub technicznym (po szkole zawodowej lub po technikum) sytuacja wygląda dość podobnie. Poziom zatrud-nienia takich osób w przedsiębiorstwach województwa wielkopolskiego w ciągu ostatnich 3 lat nie zmieniał się w 69% firm; wzrósł w 16%, a spadł w 9% przedsiębiorstw.

Analogicznie, w „firmach wiejskich”, poziom zatrudnienia osób z wykształceniem zawodowym lub technicznym nie zmienił się w przypadku 63% firm, wzrósł w 16% i zmalał również w 14% firm (dane dla „firm miejskich” wynoszą odpowiednio: 71% oraz 17% vs 7,5%).

Na tej podstawie można mówić o nieco mniej stabilnym rynku pracy dla osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym na wsi w porównaniu z miastem.


42

Wykres 13. Dynamika zatrudnienia w przedsiębiorstwach w ciągu ostatnich 3 lat - ogółem oraz dynamika zatrudniania osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym


3.2.2. Cechy pracowników z wykształceniem zawodowym i technicznym

Płeć

W całym województwie kobiety przeważały wśród zatrudnionych absolwentów w 53% przedsiębiorstw; mężczyźni – w 41,5% przedsiębiorstw. Występuje pewna różni-ca między wsią i miastem. Na wsi kobiety przeważają wśród zatrudnionych absolwentów w 55,5% przedsiębiorstw; mężczyźni – w 35,5% przedsiębiorstwach. W miastach propor-cje między płciami są nieco bardziej wyrównane.

9,5% 12,6% 8,3% 9,4% 13,9%

65,3% 64,3%65,7%

68,6% 63,3%70,8%

18,7% 22,1% 16,4% 15,6% 16,7%

7,5%

21,0%

wielkopolskieogólnie

wieś ogólnie miasto ogólnie wielkopolskie(wykszt. zawod.)

wieś (wykszt.zawod.)

miasto (wykszt.zawod.)

spadło bez zmian wzrosło


43

Wykres 14. Płeć absolwentów zasadniczych szkół zawodowych i techników zatrudnionych w badanych firmach

52,6% 55,5%51,3%

41,5% 35,5%44,2%

województwowielkopolskie

wieś miasto

przewagazatrudnionychmężczyzn

przewagazatrudnionych kobiet


Wiek

Wśród osób z wykształceniem zawodowym lub technicznym, zatrudnionych w firmach działających na terenie województwa wielkopolskiego największy jest udział pracowników w wieku 30-39 i 40-49 lat. Pracowników młodszych – w wieku do 24 lat, jak i starszych – powyżej 49 lat jest w przedsiębiorstwach mniej. Pracowników najmłod-szych – w wieku do 24 lat – nie ma w ogóle w 60% przedsiębiorstw województwa, pra-cowników starszych – w wieku 50-59 nie ma w ogóle w 65% przedsiębiorstw, a pracow-ników najstarszych – w wieku powyżej 60 lat - nie ma w 73% przedsiębiorstw województwa. Na terenach wiejskich sytuacja wygląda nieco inaczej, chociaż tendencja jest podobna.

Wśród osób z wykształceniem zawodowym lub technicznym, zatrudnionych w firmach działających na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego największy jest udział pracowników w wieku 30-39 i 25-29 lat. Znaczny lub średni udział każdej z tych grup wiekowych występuje w około 40% przedsiębiorstw. Pracowników młod-szych – w wieku do 24 lat jest w tych przedsiębiorstwach nieco mniej. Pracowników najstarszych – powyżej 60 lat – jest zdecydowanie najmniej.

Pracowników najmłodszych – w wieku do 24 lat – nie ma w ogóle w 57% przedsię-biorstw wiejskich, pracowników starszych – w wieku 50-59 nie ma w ogóle w 60% przedsiębiorstw, a pracowników najstarszych – w wieku powyżej 60 lat - nie ma w 68% przedsiębiorstw województwa.


44

Rys. 15. W jakim wieku pracowników z wykształceniem zawodowym/ technicznym zatrudnia firma?

8%

15%

27%

41%

37%

3%

12%

25%

37%

28%

19%

5%13%

26%

38%

31%

20%

68%

60%

51%

46%

50%57%

75%

67%

59%

47%

58%

62%

73%65%

56%

47%

55%

60%

24%

25%

22%

13%

13%21%

22%

21%

16%

16%

14%

19%

22%22%

18%

15%

14%

20%

22%

60+

50-59

40-49

30-39

25-29

do 24

WIEŚ

60+

50-59

40-49

30-39

25-29

do 24

MIASTO

60+

50-59

40-49

30-39

25-29

do 24

OGÓLNIE

zatrudnieni nie zatrudnieni nie wiem/odmowa


Porównanie struktury wieku pracowników przedsiębiorstw miejskich i wiejskich po-kazuje, iż w tych ostatnich więcej jest zarówno pracowników najmłodszych, jak i naj-starszych.

Zawody, w jakich osoby z wykształceniem zawodowym/ technicznym są zatrudnione w firmach

Według deklaracji przedsiębiorców z województwa wielkopolskiego, osoby z wykształceniem zawodowym/ technicznym zatrudniane są w ich firmach przede wszystkim w kategorii zawodów „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (46% firm) oraz w dalszej kolejności: „technicy i inny średni personel” (25% firm) i „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” (25% firm). Struktura zatrudnienia nie różni się zasadniczo na wsi i w mieście.

Na wsi także dominuje kategoria zawodowa „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” – 43%, w dalszej kolejności pojawia się kategoria „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – 28% oraz – „technicy i średni personel” – 24,5%.


45

Tabela 14. Grupy zawodów*, w jakich osoby z wykształceniem zawodowym/ technicznym są zatrudnione w firmach (% firm)

Wykonywane zawody (kodowane według „Klasyfi-

kacji Zawodów i Specjalności”*, na poziomie zagre-

gowanym)

ogółem

wieś

miasto

przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy

0,5 - 0,5

specjaliści 2 2 3 technicy i inny średni personel 25 24,5 25 pracownicy biurowi 4,5 2 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 46 43 47 rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy 1 3 1 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 25 28 24 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 8 14 5 pracownicy przy pracach prostych 8 9 8 brak odpowiedzi 7 7 7

* Ujednolicony tekst Załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 265,

poz. 2644), zmieniony rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 106, poz.

728).


Analiza szczegółowych kategorii zawodowych dostarcza bardziej precyzyjnych in-formacji o zatrudnieniu osób z wykształceniem zawodowym/ technicznym na wsi. Naj-częściej firmy wiejskie zatrudniają tam osoby w następujących zawodach: „sprzedawcy (także demonstratorzy, modelki)” – 28% firm, „pracownicy usług osobistych i ochrony” – 16%, „pracownicy pozostałych specjalności” – 16%, robotnicy obróbki metali i mecha-nicy maszyn i urządzeń” – 14%, „pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – 11% i „robotnicy budowlani i górnicy” – 10%.

Na wsi w porównaniu do miast relatywnie nieco rzadziej zatrudniani są sprzedawcy, częściej zaś „górnicy i robotnicy budowlani”, „pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy”, „kierowcy i operatorzy pojazdów” oraz „pracownicy przy pracach pro-stych w handlu i usługach”.


46

Wykres 16. Kategorie zawodów, w jakich osoby z wykształceniem zawodowym/ technicznym są zatrudnione w firmach (dane zagregowane do 9 kategorii zawodowych, % firm)

28%

43%

5%

47%46%

7%

2%

3%

2%

14%

9%

25%

7%

1%

3%

1%

5%

8%

25%

24%25%

7%

1%

2%

1%

5%

8%

8%

25%

0% 5% 10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Brak odpowiedzi

Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy ikierownicy

Specjaliści

Rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy

Pracownicy biurowi

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń

Pracownicy przy pracach prostych

Technicy i inny średni personel

Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy

Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy

ogółem (WLKP)

miasto

wieś


Tabela 15. Zawody, w jakich osoby z wykształceniem zawodowym/ technicznym są zatrudnione w firmach (w %)

Wykonywane zawody (kodowane według „Klasyfikacji Zawo-

dów i Specjalności”*) ogółem wieś miasta

sprzedawcy (także demonstratorzy, modelki) 31 28 32,5 pracownicy usług osobistych i ochrony 15 16 15 pracownicy pozostałych specjalności 15 16 15 robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń 15 14 16 pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 5 11 4 górnicy i robotnicy budowlani 6 10 5 średni personel techniczny 6 7 5 kierowcy i operatorzy pojazdów 5 7 4 pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach 4 6 3


47

Tabela 15. cd.

średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdro-wia

4 3 4,5

robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie 3 2,5 4 pracownicy obsługi biurowej 2 2 2 operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych 1 2 1 rolnicy 1 2 - operatorzy i monterzy maszyn 0,5 2 - ogrodnicy 1 1 1 pozostali specjaliści 1 1 0,5 pracownicy przy pracach prostych 1 - 1 robotnicy pomocnicy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni 1 - 1

* Ujednolicony tekst Załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy, op.cit.


W przypadku 79% firm zatrudniających absolwentów, ich zawód wykonywany jest zgodny (lub częściowo zgodny) z zawodem wyuczonym. Na wsi – w przypadku 76% (w mieście – w 80% przypadków). Nie ma tu więc różnicy w sytuacji absolwentów zatrud-nianych na terenach wiejskich.

3.2.3. Zawody, w których najtrudniej jest znaleźć odpowiednich pracowników oraz postrzegane powody tych trudności

Przedsiębiorców pytano o zawody, w jakich najtrudniej jest znaleźć odpowiednich pracowników. Po zagregowaniu odpowiedzi na „duże” kategorie zawodowe, dane przed-stawiają się następująco.

Tabela 16. Kategorie zawodów, w jakich najtrudniej jest znaleźć odpowiednich pracowników

Wykonywane zawody (kodowane według „Klasyfikacji Zawo-

dów i Specjalności”*, na poziomie zagregowanym)

ogółem

wieś

miasto przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy - - - specjaliści 2 3 2 technicy i inny średni personel 10 15 8 pracownicy biurowi 4 0,5 5 pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 19 13,5 21 rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy - - - robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 22 16 24 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 7 8 6 pracownicy przy pracach prostych 6 9 5 brak odpowiedzi 43 39 45



Biorąc pod uwagę zagregowane kategorie zawodowe, na terenach województwa wielkopolskiego, przedsiębiorstwom najtrudniej jest znaleźć przedstawicieli z kategorii: „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” (22% firm), „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (19% firm) i „technicy i inny średni personel” (10% firm).


48

Na terenach wiejskich województwa najmocniej rysuje się zapotrzebowanie na za-wody z kategorii „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – w 16% firm i „technicy i inny średni personel” – 15% firm, w dalszej kolejności poszukiwani są „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” – 13,5% firm.

Wykres 17. Zawody, w których najtrudniej jest znaleźć pracowników (dane zagregowane do 9 kategorii zawodowych)

0%

0%

4%

2%

19%

10%

7%

6%

22%

0%

0%

1%

3%

14%

15%

8%

16%

0%

0%

21%

6%

24%

9%

5%

8%

2%

5%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Rolnicy, ogrodnicy,setnicy i rybacy

Przedstawiciele władzpublicznych, wyżsi

urzędnicy

Pracownicy biurowi

Specjaliści

Pracownicy usługosobistych i sprzedawcy

Technicy i inny średnipersonel

Operatorzy i monterzymaszyn i urządzeń

Pracownicy przy pracachprostych

Robotnicy przemysłowi irzemieślnicy

ogółem (WLKP)miastowieś


Analiza szczegółowych kategorii poszukiwanych zawodów dostarcza bardziej pre-cyzyjnych informacji. Wynika z nich, iż na terenach wiejskich województwa wielkopol-skiego przedsiębiorstwom najtrudniej jest znaleźć przedstawicieli następujących specjal-ności: ”górnicy i robotnicy budowlani” (14%), „pracownicy pozostałych specjalności” (14%) i „pracownicy usług osobistych i ochrony” (11%).


49

Tabela 17. Zawody, w jakich najtrudniej jest znaleźć odpowiednich pracowników (% firm) Poszukiwane zawody (kodowane według „Klasyfi-

kacji Zawodów i Specjalności”*) ogółem wieś miasto

Górnicy i robotnicy budowlani 9 14 7 Pracownicy pozostałych specjalności 6 14 2,5 Pracownicy usług osobistych i ochrony 14 11 15 Robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń

11 7 12

Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 5 6 5 Sprzedawcy (także demonstratorzy, modelki) 8 5 9 Pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach

3 5 2

Operatorzy i monterzy maszyn 1,5 4 0,5 Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych

1 3 -

Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie

1 3 0,5

Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni

1 3 0,5

Specjaliści szkolnictwa 1 3 0 Kierowcy i operatorzy pojazdów 4 1 6 Średni personel techniczny 3 1 4 Pracownicy obsługi biurowej 0,5 0,5 0,5 Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy

1 - 2

Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni

1 - 2

Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 1 - 2



Przedsiębiorcy zapytani o powody, które według nich decydują o tym, że pracowni-ków na dane stanowiska/ do danych zawodów trudno jest znaleźć, odpowiadają, że bra-kuje osób o wymaganych kwalifikacjach (powód wymieniany częściej w miastach) lub, że trudno jest znaleźć osoby o odpowiednim doświadczeniu (powód częstszy na wsi). Ponadto wymieniana jest przewaga popytu nad podażą danego zawodu (częściej na wsi), a także nadmierne oczekiwania płacowe (podobnie często na wsi i w miastach).


50

Tabela 18. Postrzegane powody trudności w znalezieniu odpowiednich pracowników (% firm)

Skąd trudności w znalezieniu pracowników ogółem wieś miasto trudno znaleźć osoby o odpowiednim doświadczeniu 39 48 34 trudno znaleźć osoby o wymaganych kwalifikacjach 56 44 62 duży popyt na pracowników w tym zawodzie 22 35 16 mała liczba osób kształci się w zawodzie 21 28 18 nadmierne oczekiwania płacowe kandydatów 22 21 22 brak chętnych do oferowanego rodzaju pracy 13 17 11 niechęć pracowników do dojazdów do pracy 8 10 7 trudno o osoby o wymaganych cechach charakteru 10 9 10 mała dyspozycyjność kandydatów 18 5 24

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców, % przedsiębiorców deklarujących trudności ze znalezieniem pracowników (N=173)

3.2.4. Opinie przedsiębiorców na temat różnych grup pracowników

Diagnozowano poglądy na temat kobiet i mężczyzn jako pracowników oraz - ludzi młodszych i starszych i absolwentów.

Tabela 19. Opinie przedsiębiorców na temat różnych grup pracowników: kobiet vs mężczyzn, młod-szych vs starszych oraz absolwentów (% osób zgadzających się „całkowicie” lub” częściowo”)

A. Kobiety vs mężczyźni ogółem wieś miasto kobiety są mniej wydajne od mężczyzn 15 13 16 kobiety mają wygórowane oczekiwania płacowe 19 19 18 mężczyźni mają wygórowane oczekiwania płacowe 45 49 43 kobiety są mniej konfliktowe 36 28 39 kobiety mogą łatwo zmienić rodzaj wykonywanej pracy 40 42 38 mężczyźni mogą łatwo zmienić rodzaj wykonywanej pracy 60 58 62 kobiety w porównaniu z mężczyznami są bardziej skłonne zmienić miejsce zamieszkania

25 18 24

B. Młodsi vs starsi; absolwenci ogółem wieś miasto pracownicy młodzi są mniej wydajni 27 27 27 pracownicy młodzi mają wygórowane oczekiwania płacowe 56 56 56 pracownicy młodzi są lepiej wykształceni 45 45 45 pracownicy młodzi są mniej konfliktowi 34 27 36 osoby młode mogą łatwo zmienić rodzaj wykonywanej pracy 65 60 67 osoby młode są skłonne zmienić miejsce zamieszkania 67 66 68 absolwenci mają wygórowane oczekiwania płacowe 44 44 44 absolwenci są mniej wydajni 27 25 27


W opinii przedsiębiorców z województwa wielkopolskiego kobiety nie są mniej wy-dajne od mężczyzn i dużo rzadziej niż mężczyźni mają wygórowane oczekiwania płaco-we. Spora część uważa także, że kobiety są mniej konfliktowe od mężczyzn. Generalnie


51

przedsiębiorcy uważają, że to raczej kobietom trudniej jest zmienić rodzaj wykonywanej pracy niż mężczyznom.

Nie ma dużych różnic w poglądach przedsiębiorców na wsi i w mieście. Na wsi rza-dziej uważa się, że kobiety są mniej konfliktowe. Podobnie rzadziej niż w mieście, uważa się, że kobiety w porównaniu z mężczyznami są bardziej skłonne zmienić miejsce za-mieszkania (w domyśle: dla pracy).

Młodsi pracownicy (podobnie jak absolwenci) są przez ¼ przedsiębiorców postrze-gani jako mniej wydajni, a ponad połowa przedsiębiorców przypisuje im wygórowane oczekiwania płacowe. Niemal połowa dostrzega, że są lepiej wykształceni niż starsi pra-cownicy, także wielu uważa, że są mniej konfliktowi niż starsi. Nagminnie uważa się także, że są oni dużo bardziej mobilni, zarówno jeżeli chodzi o zmianę pracy, jak i zmia-nę miejsca zamieszkania (w celu otrzymania pracy).

Opinie przedsiębiorców z miast i wsi są w tym względzie dość podobne.

3.2.5. Zatrudnianie absolwentów szkól zawodowych i technicznych – bariery i czynniki sprzyjające

Poglądy na temat tego, jakie działania w największym stopniu wpłynęłyby na wzrost zatrudnienia są zbieżne wśród przedsiębiorców wiejskich i miejskich. Za naj-ważniejsze (na wsi podobnie jak i w mieście) uważane są: dostosowanie profilu szkół zawodowych do potrzeb przedsiębiorców, dofinansowanie zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych, dostosowanie programu nauczania do potrzeb rynku pracy, dodatko-we bezpłatne szkolenia i kursy w ramach szkoły, zwiększenie ilości praktyk zawodowych oraz podwyższenie kwoty stażu absolwenckiego.

Również inne czynniki, takie jak zwiększenie ilości zajęć języka obcego i z obsługi komputera, postrzegane są jako istotne przez więcej niż połowę przedsiębiorców.

Tabela 20. Postrzegane czynniki, które mogłyby wpłynąć na wzrost zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych/ technicznych w przedsiębiorstwach (% osób zgadzających się z twierdzeniami „zdecydowanie” lub „raczej”)

Co mogłoby wpłynąć na wzrost zatrudnienia… ogółem wieś miasto dostosowanie profilu szkół zawodowych do potrzeb przedsiębiorców

77,5 82 76

dofinansowanie zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych 76 81 75 dostosowanie programu nauczania do potrzeb rynku pracy 76 77 75 dodatkowe bezpłatne szkolenia i kursy w ramach szkoły 70 68 70 zwiększenie ilości praktyk zawodowych 70 69 70 podwyższenie kwoty stażu absolwenckiego 61 60 62 zwiększenie ilości zajęć w szkole zwiększających wiedzę ogólną

46 42 47

zwiększenie ilości zajęć języka obcego 58 59 58 zwiększenie ilości zajęć z obsługi komputera 63 62 64


W codziennej praktyce sprzyja zatrudnianiu absolwentów szkół zawodowych/ tech-nicznych przede wszystkim posiadanie przez nich wykształcenia zgodnego z potrzebami


52

przedsiębiorcy (62% odpowiedzi i na wsi i w miastach) oraz – w dalszej kolejności - posia-dane przez absolwenta doświadczenie (32% vs 30%) i odbycie praktyk zawodowych w szkole (20% vs 24%). Poglądy przedsiębiorców ze wsi i z miast nie różnią się znacząco.

Natomiast jako główne bariery w zatrudnianiu absolwentów szkół zawodowych/ technicznych traktowane są przede wszystkim: brak doświadczenia (61% na wsi vs 58% w miastach) i niedostosowanie zawodów wyuczanych do potrzeb rynku pracy (39% vs

30%). Ponadto, po około 1/5 przedsiębiorców uważa, że w programach szkół zbyt mało jest praktyk oraz, że to wygórowane oczekiwania finansowe absolwentów są barierą w ich zatrudniania. I w tym przypadku, przedsiębiorcy ze wsi i z miast podobnie postrze-gają bariery w zatrudnianiu absolwentów.

Wykres 18. Czynniki sprzyjające zatrudnianiu absolwentów szkół zawodowych/ technicznych

8%

2%

20%

14%

18%

32%

62%

1%

2%

24%

15%

18%

30%

62%

9%

2%

24%

15%

18%

31%

62%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

trudno powiedzieć

inne

odbycie praktykzawodowych w szkole

relatywnie niskie wymogifinansowe

dostosowanie programunauczania

posiadane doświadczenie

wykształcenie zgodne zpotrzebami




53

Wykres 19. Bariery w zatrudnianiu absolwentów szkół zawodowych/ technicznych

9%

2%

11%

24%

21%

39%

61%

9%

3%

11%

20%

21%

30%

58%

9%

3%

11%

21%

21%

33%

59%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

trudno powiedzieć

inne

niedostosowanieprogramu nauczania

zbyt wysokieoczekiwania finansowe

niedostateczna ilośćpraktyk

niedostosowanienauczanych zawodów

brak doświadczenia



Wykres 20. Czy firma byłaby skłonna dofinansować zatrudnionemu absolwentowi szkolenie

25,9% 23,3%

75,6% 73,1% 76,7%

24,0%

ogółem (WLKP) wieś miasto

nie wiemnietak



54

Generalnie przedsiębiorcy – czy ze wsi czy z miast - nie są zbyt skorzy do dofinan-sowywania szkoleń pracującym u nich absolwentom.

3.2.6. Zatrudnianie pracowników w wieku emerytalnym, niepełnosprawnych oraz w niepełnym wymiarze godzin

Pracownicy w wieku emerytalnym zatrudniani są w małym stopniu. Na wsi – w 5% firm tacy pracownicy są zatrudniania w znacznym lub choćby niewielkim stopniu; w miastach – w 7% firm. Jeszcze rzadziej w przedsiębiorstwach zatrudniane są osoby niepełnosprawne – na wsi dotyczyło to tylko jednego promila przedsiębiorstw, w mieście – 1,1%. Pracowników w niepełnym wymiarze godzin zatrudnia 12% przedsiębiorstw województwa wielkopolskiego – na wsi 11%, a w miastach – 14%.

3.2.7. Zawody o największym i najmniejszym potencjale zatrudnienia w ciągu najbliższych lat

Przedsiębiorców poproszono o wskazanie 5 zawodów, które według nich pozwolą absolwentom szkół zawodowych/ technicznych w ciągu najbliższych lat bez problemu znaleźć pracę [zawody najbardziej perspektywiczne].

Przedsiębiorców poproszono także o wskazanie 5 zawodów, w których według nich absolwenci szkół zawodowych/ technicznych w ciągu najbliższych lat będą mieli naj-większe problemy ze znalezieniem pracy [zawody najmniej perspektywiczne].

Tabela 21. Kategorie zawodów, w których najłatwiej będzie znaleźć pracę w ciągu najbliższych lat - według przedsiębiorców (możliwych 5 odpowiedzi) (w %)

Zawody „przyszłościowe” (kodowane według „Klasyfikacji

Zawodów i Specjalności”*, na poziomie zagregowanym) ogółem wieś miasto

1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kie-rownicy

0,3 - 0,5

2. Specjaliści 10,9 11,0 10,9 3. Technicy i inny średni personel 44,0 36,9 47,0 4. Pracownicy biurowi 6,7 4,7 7,5 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 50,0 36,5 55,6 6. Rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy 0,3 0,1 0,4 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 73,0 79,1 70,5 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 20,8 23,7 19,7 9. Pracownicy przy pracach prostych 8,0 6,8 8,5




55

Tabela 22. Zawody, w których – według przedsiębiorców – najłatwiej będzie znaleźć pracę w ciągu najbliższych lat (w %)

Zawody „przyszłościowe” (kodowane według „Klasyfikacji

Zawodów i Specjalności”*) ogółem wieś miasto

górnicy i robotnicy budowlani 50,45 55,79 48,24 robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń 49,80 58,08 46,36 modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 33,78 25,02 37,43 średni personel techniczny 29,53 22,81 32,32 pracownicy usług osobistych i ochrony 27,60 22,21 29,84 pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 23,40 31,28 20,13 pracownicy pozostałych specjalności 20,82 13,86 23,72 kierowcy i operatorzy pojazdów 18,08 17,05 18,51 średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdr. 6,84 6,43 7,02 robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie 4,71 5,63 4,33 pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów 4,31 1,91 5,31 pozostali specjaliści 3,88 0,98 5,08 specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 3,63 6,47 2,44 pracownicy obsługi biurowej 3,04 2,91 3,09 pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach 2,38 0,98 2,96 specjaliści szkolnictwa 2,29 0,89 2,87 specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych 1,86 2,70 1,51 operatorzy i monterzy 1,72 3,82 0,84 operatorzy i monterzy maszyn 1,69 2,94 1,18 pracownicy przy pracach prostych 0,97 0,25 1,27 operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych 0,94 1,06 0,89



Tabela 23. Kategorie zawodów, w których najtrudniej będzie znaleźć pracę w ciągu najbliższych lat - według przedsiębiorców (możliwych 5 odpowiedzi) (w %)

Zawody „słabo rokujące” (kodowane według „Klasyfikacji

Zawodów i Specjalności”*, na poziomie zagregowanym)

ogółem

wieś

miasto 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kie-rownicy

0,56 1,78 0,05

2. Specjaliści 11,08 5,84 13,25 3. Technicy i inny średni personel 58,71 74,97 51,95 4. Pracownicy biurowi 7,95 7,65 8,08 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 38,10 45,75 34,93 6. Rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy 8,20 10,47 7,25 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 119,80 132,47 114,53 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9,85 7,52 10,82 9. Pracownicy przy pracach prostych 3,35 2,09 3,87




56

Tabela 24. Zawody, w których najtrudniej będzie znaleźć pracę w ciągu najbliższych lat - we-dług przedsiębiorców (możliwych 5 odpowiedzi) (w %)

Zawody „słabo rokujące” (kodowane według „Klasyfikacji

Zawodów i Specjalności”*) ogółem wieś miasto

pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 54,64 62,09 51,55 robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń 34,06 34,03 34,07 pracownicy pozostałych specjalności 30,90 37,52 28,15 górnicy i robotnicy budowlani 23,55 27,69 21,83 pracownicy usług osobistych i ochrony 22,34 24,25 21,54 średni personel techniczny 20,35 28,95 16,78 modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 15,76 21,49 13,37 średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdr 7,44 8,49 7,01 pracownicy obsługi biurowej 7,44 7,55 7,40 robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów

7,19 8,65 6,58

kierowcy i operatorzy pojazdów 7,01 3,88 8,31 rolnicy 5,01 7,61 3,93 specjaliści szkolnictwa 3,77 2,86 4,15 pozostali specjaliści 3,65 1,95 4,35 specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 2,61 0,97 3,30 ogrodnicy 2,45 2,85 2,29 operatorzy i monterzy maszyn 1,65 1,82 1,58 pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach 1,42 0,12 1,95 robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie 1,04 0,96 1,07 specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych 1,03 0,05 1,44

* Ujednolicony tekst Załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy; op.cit.


Zawody najbardziej perspektywiczne

Zarówno przedsiębiorcy ze wsi jak i z miast przewidują, że zdecydowanie najbar-dziej perspektywiczne są zawody z kategorii „robotnicy przemysłowi rzemieślnicy” (za-wody wpadające w tę kategorię wymienia aż 79% przedsiębiorców na wsi i 70% w miastach), zaś na poziomie konkretnych zawodów – „górnicy i robotnicy budowlani” (56% vs 48%) oraz „robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń” (58% vs 46%).

Kolejne grupy zawodowe z niezłymi perspektywami to „pracownicy usług osobi-stych i sprzedawcy” (kategoria wymieniana przez 37% przedsiębiorców wiejskich i 56% miejskich) oraz „technicy i inny średni personel” (37% vs 47%).

Zawody najmniej perspektywiczne

Paradoksalnie, zawody z tych samych ogólnych kategorii są także wymieniane jako te, w których trudno będzie znaleźć pracę. Wynikać to może z dwóch czynników. Po pierwsze, brak homogenicznego poglądu na przyszłość tych samych zawodów wśród przedsiębiorców oraz – po drugie, odmienne rokowania co do różnych zawodów wpada-jących do jednej i tej samej „grubej” kategorii zawodowej.

Zarówno w przypadku zawodów „przyszłościowych”, jak i „słabo rokujących” – przedsiębiorcy z obszarów wiejskich i miejskich mają zbieżne poglądy.


57

4. Potrzeby edukacyjne na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego

Kolejnym polem eksploracji była współpraca przedsiębiorców województwa z zasadniczymi szkołami zawodowymi i technikami, ich stosunek do szkoleń i kursów dla pracowników, a także ocena umiejętności absolwentów oraz ich najbardziej pożąda-ne, z punktu widzenia pracodawcy, cechy.

4.1. Współpraca przedsiębiorców z terenów wiejskich ze szkołami zawodowymi – praktyki i staże

Tabela 25. Współpraca ze szkołami zawodowymi obecnie lub w przeszłości (w %)

Zakres współpracy ogółem wieś miasto pomoc finansowa dla szkoły 9 7 10 pomoc rzeczowa dla szkoły 11 7 12 wyposażenie pracowni szkolnych / zawodowych 6 4 7 stypendia naukowe dla najlepszych uczniów 3 0,5 4 stypendia socjalne dla najuboższych uczniów 4 0,5 5 praktyki zawodowe dla uczniów 25 25 25 staże zawodowe dla absolwentów 22 22 22 spotkania z uczniami i prelekcje związane z pracą 7 2 9 organizacja dni otwartych i targów pracy 6 2 7 przesyłanie ofert pracy do szkół 6 3 7


Generalnie najczęstszymi formami współpracy było organizowanie praktyk zawo-dowych dla uczniów oraz staży zawodowych dla absolwentów76. W dalszej kolejności – pomoc rzeczowa lub finansowa dla szkół. Należy jednak podkreślić, że żadna z tych form współpracy nie dotyczy więcej niż ¼ wszystkich przedsiębiorców.

Przedsiębiorstwa z terenów wiejskich są generalnie nieco mniej aktywne w anga-żowaniu się w różne formy współpracy ze szkołami – na wsi jakiekolwiek formy współ-pracy ze szkołami prowadziło 34% przedsiębiorstw, a w miastach – 42%. Ta różnica nie wynika jednak z różnicy w częstości organizowania praktyk bądź staży, lecz z mniejszej aktywności w różnych formach pomocy szkołom. Przedsiębiorstwa wiejskie są zwykle mniejsze i zapewne „mniej zamożne” niż te z terenów miejskich.

76 Praktyki zawodowe są organizowane dla uczniów, w trakcie trwania ich edukacji; staże zawodowe organizowane są dla absolwentów, po zakończeniu ich edukacji.


58

Tabela 26. Przyczyny braku współpracy ze szkołami zawodowymi - najczęstsze odpowiedzi (w %)

A. Praktyki zawodowe dla uczniów ogółem wieś miasto zbyt mała firma 8 9 8 brak miejsc pracy, etatów 2 - 3 specyfika firmy, placówki 4 3 4 brak chętnych 8 9 8 brak możliwości finansowych 5 1 6 brak możliwości 3 1 4 brak czasu 3 3 3

B. Staże zawodowe dla absolwentów ogółem wieś miasto zbyt mała firma 6 3 7 brak miejsc pracy, etatów 3 3 4 brak zainteresowania uczniów/ szkół 7 8 6 brak czasu 4 5 4 specyfika firmy, placówki 4 4 3 brak możliwości 3 0 4 C. Spotkania z uczniami i prelekcje związane z pracą

ogółem wieś miasto

brak czasu 26 23 27 zbyt mała firma 11 10 12 brak efektów 3 3 3 brak możliwości 3 1 5 specyfika firmy, placówki 3 3 3 D. Organizacja dni otwartych i targów pracy ogółem wieś miasto brak czasu 18 18 18 zbyt mała firma 12 12 12 brak możliwości 7 5 7 specyfika firmy, placówki 3 4 3 E. Przesyłanie ofert pracy do szkół ogółem wieś miasto brak miejsc pracy/ etatów 7 10 6 brak czasu 11 12 10 zbyt mała firma 8 8 8

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców, procentowano do liczby przedsiębiorstw nie współpracujących ze szkołami, N=(806)

Pytani o powody braku współpracy ze szkołami – w odniesieniu do organizacji prak-tyk i staży - przedsiębiorcy województwa wielkopolskiego mówią przede wszystkim o tym, iż ich firma jest „zbyt mała” oraz że bark zainteresowania ze strony uczniów. Zaś w odniesieniu do spotkań, prelekcji, uczestniczenia w targach – głównym argumentem jest brak czasu.


59

Wykres 21. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy firma organizuje lub organizowała w przeszłości praktyki / staże zawodowe?”

14%

18%

17%

18%

20%

8%

4%

5%

7%

5%

6%

78%

79%

78%

75%

75%

75%19%

wieś- staż

miasto- staż

wielkopolskie-staż

wieś- praktyki

miasto- praktyki

wielkopolskie-praktyka

tak, są organizowane tak, były organizowane nie


Wykres 22. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy organizowane praktyki / staże były płatne czy bezpłatne?”

81%

69%

77%

50%

65%

16%

23%

19%

45%

37%

35%

2%

8%

4%

5%

2%

1%61%

miasto staż

wieś staż

wielkopolskie staż

wieś praktyki

miasto praktyki

wielkopolskie praktyki

płatne bezpłatne zarówno płatne, jak i bezpłatne

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców, % przedsiębiorców organizujących (kiedykolwiek) praktyki (N=268) i/lub staże (N=202).

W 27% firm województwa wielkopolskiego organizowane są (lub były w prze-szłości) praktyki – płatne lub bezpłatne – dla uczniów szkół zawodowych lub technicz-nych. Na wsi procent ten wynosi 26,5%, w miastach – 27%. Są to zarówno praktyki płat-ne, jak i bezpłatne. Na wsiach, nieco częściej niż w miastach, zdarzają się praktyki bezpłatne.


60

Na wsi praktyki zawodowe są/ były organizowane przede wszystkim w następu-jących zawodach: „sprzedawcy (także demonstratorzy i modelki)” i „pracownicy usług osobistych i ochrony”, a w dalszej kolejności w grupach zawodowych: „robotnicy obrób-ki metali i mechanicy maszyn i urządzeń” oraz „średni personel techniczny”.

Według badanych przedsiębiorców ze wsi najbardziej korzystne dla ich firm byłoby organizowanie praktyk zawodowych w następujących zawodach: „sprzedawcy (także demonstratorzy i modelki)”, „pracownicy usług osobistych i ochrony”, „robotnicy obrób-ki metali i mechanicy maszyn i urządzeń”, i „pracownicy pozostałych specjalności”.

Staże zawodowe dla absolwentów szkół zawodowych/ technicznych organizowane są (lub były) w 20% firm województwa wielkopolskiego (25% firm wiejskich i 27% firm miejskich). W większości były to staże płatne. Na wsi, częściej niż w miastach, zdarzają się staże bezpłatne. Spośród firm w województwie organizujących staże (202) – 63,5% korzystało ze staży dofinansowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy – na wsi aż 74% takich firm, w miastach – 57%. Powszechnie dominującym powodem korzystania z tej formy pomocy są względy finansowe – chęć obniżenia kosztów zatrudnienia (zarówno na wsi jak i w mieście).

Na wsi staże zawodowe są/ były organizowane przede wszystkim w następujących zawodach: „sprzedawcy (także demonstratorzy i modelki)” oraz – w dalszej kolejności – w grupach zawodów „pracownicy usług osobistych i ochrony” i „pracownicy pozostałych specjalności”.

Dla przedsiębiorców ze wsi najbardziej byłoby korzystne organizowanie staży za-wodowych w następujących zawodach: „sprzedawcy (także demonstratorzy i model-ki)”i „pracownicy usług osobistych i ochrony” oraz – w dalszej kolejności - „robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń” i „pracownicy pozostałych specjalności”.

Głównie powody organizacji praktyk w firmach województwa to: potrzeba pozy-skania nowych pracowników w przyszłości (jeśli się sprawdzą) (48%), chęć obniżenia kosztów zatrudnienia (36%), chęć pomocy innym ludziom (31%), i – relatywnie rzadziej - brak wykwalifikowanych pracowników na rynku (18%). Na wsi, w porównaniu z mia-stem, relatywnie jeszcze ważniejsza jest potrzeba pozyskiwania nowych pracowników (56% vs 45%) i chęć pomocy innym ludziom (35% vs 30%); rzadziej natomiast pojawia się motyw braku wykwalifikowanych pracowników na rynku (12% vs 21%).

Głównie powody organizacji staży w firmach województwa to: chęć obniżenia kosz-tów zatrudnienia (43%), potrzeba pozyskania nowych pracowników w przyszłości (jeśli się sprawdzą) (43%), chęć pomocy innym ludziom (24%). Na wsi, w porównaniu z miastem, relatywnie jeszcze ważniejsza jest potrzeba pozyskiwania nowych pracowni-ków (51% vs 38%) oraz chęć pomocy innym ludziom (29% vs 21%). Z kolei motyw chę-ci obniżenia kosztów zatrudnienia pojawia się na wsi rzadziej (37% vs 47%).


61

Wykres 23. Powody organizowania praktyk

0%

4%

12%

38%

56%

5%

9%

21%

35%

45%

4%

7%

18%

31%

48%

35%31%

36%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

nie wie

zwiększ. zatr. w związku z sytuacją na rynku

brak wykw. pracowników na rynku

obniżenie kosztów zatrudnienia

chęć pomocy innym ludziom

potrzeba pozysk. prac. na przyszłość

ogółem (WLKP)

miasto

wieś

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców % organizujących praktyki (N=268)

Wykres 24. Powody organizowania staży

0%

0%

8%

5%

51%

0%

2%

10%

16%

38%

0%

1%

9%

43%37%

29%

47%

21%24%

12%

43%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

nie wie

inne powody

zwiększenie zatr. w związku z syt. na rynku

brak wykw. prac. na rynku

chęć pomocy nnym ludziom

potrzeba pozys. prac. na przyszłość

obniżenie koszt. zatrudnienia

ogółem (WLKP)

miasto

wieś

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród przedsiębiorców % organizujących staże (N=202)

Praktyki zawodowe w przedsiębiorstwach z reguły trwają 10-12 miesiący (52%) lub 1-2 miesięce (31%). Na terenach wiejskich praktyki trwają najczęściej 10-12 miesięcy (49%) lub 1-2 miesiące (28,5%). Zdarza się, że praktyki są przerywane przed czasem – w prawie


62

1/5 firm. Dzieje się tak nieco rzadziej na wsi (18%), niż w mieście (21%). Najważniejszy powód przerwania praktyk i na wsi i w mieście to brak zaangażowania i chęci nauki u praktykantów. 74% z tych przedsiębiorców, u których organizowane były praktyki, roz-ważało zatrudnienie praktykanta po odbyciu praktyk – na wsi 70,5% a w mieście - 76%.

Staże zawodowe w przedsiębiorstwach najczęściej trwają 3-6 miesięcy - w 64% firm organizujących staże lub 10-12 miesięcy - 22% z tych firm) Na wsi staże prawie zawsze są krótsze (3-6 miesięcy) - w 84% firm organizujących staże. Zdarza się tam, że staże są przerywane, jednak dzieje się tak znacznie rzadziej niż w przypadku praktyk odbywanych przez uczniów; na wsi nieco rzadziej niż w mieście (5% vs 7%).

74% z tych przedsiębiorców, u których organizowane były staże rozważało zatrud-nienie stażysty po odbyciu praktyk – rzadziej na wsi (66%) niż w mieście (79%).

Wygląda na to, że zarówno praktyki, jak i staże na wsi nieco rzadziej kończą się za-trudnieniem; i to mimo, iż częściej są tam motywowane potrzebą znalezienia pracownika na konkretne stanowisko pracy.

Analizie zostały poddane także opinie przedsiębiorców na temat praktyk i praktykantów.

Tabela 27. Opinie przedsiębiorców na temat praktykantów (% osób zgadzających się z twierdzeniami „całkowicie” lub „częściowo”)

Opinie na temat praktyk i praktykantów ogółem wieś miasto O SZKOŁACH… Szkoły bardzo dobrze przygotowują swoich uczniów do praktyk zawodowych.

38 40 37

Szkoły bardzo chętnie przysyłają swoich uczniów na praktyki. 41 31 42 O PRAKTYKANTACH… Praktykanci chętnie uczą się nowych umiejętności. 51 50 51 Praktykanci bardzo angażują się w powierzone im zadania. 42 42 41 Osoby przychodzące na praktyki są dobrze przygotowane do swoich zadań.

31 34 30

Praktykanci najczęściej mają zbyt wygórowane oczekiwania względem firmy.

22 21 22

CO TO OZNACZA DLA FIRMY… Organizowanie praktyk to dobry sposób na ograniczenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

48 50 44

Organizowanie praktyk to dobry sposób wychowania sobie przy-szłego pracownika.

63 63 63

Przyjęcie praktykanta to dla firmy więcej kłopotów niż korzyści. 22 18 24 Praktykanci tylko przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

15 15 15

Przyjęcie praktykantów pociąga za sobą dużo papierkowej roboty. 28 28 27


Ogólnie przedsiębiorcy uważają, że organizowanie praktyk, to dobry sposób na wy-chowanie sobie przyszłego pracownika (uważa tak 63% na przedsiębiorców na wsi i w miastach). W dalszej kolejności organizowanie praktyk jest postrzegane, jako sposób na ograniczenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa – opinia wyrażana wyraźnie częściej na wsi (50%) niż w miastach (44%).


63

Odnośnie uczniów-praktykantów dość powszechnie uważa się, że chętnie uczą się oni nowych umiejętności (uważa tak 50% przedsiębiorców wiejskich i 51% miejskich), że bardzo angażują się w powierzone im zadania (42% vs 41%) oraz, że szkoły dobrze przygotowują ich do praktyk zawodowych (40% vs 37%).

Doświadczenia negatywne z praktykantami są udziałem mniejszości firm. Stosun-kowo najczęściej uważa się w nich, że przyjęcie praktykantów pociąga za sobą dużo pa-pierkowej roboty (28% na wsi vs 27% w miastach), że praktykanci mają zbyt wygórowa-ne oczekiwania względem firmy (21% vs 22%) oraz, że praktykanci przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa (15% na wsi i w miastach). Opinia, że przyjęcie praktykanta oznacza dla firmy więcej kłopotów niż korzyści reprezentowana jest przez 18% przedsiębiorców wiejskich i przez 24% przedsiębiorców miejskich.

Generalnie opinie przedsiębiorców wiejskich i miejskich są zbieżne, z tym, że ci wiej-scy bardziej doceniają fakt, iż pozwalają one na pogranicznie kosztów przedsiębiorstwa.

Tabela 28. Opinie przedsiębiorców na temat stażystów (% osób zgadzających się z twierdzeniami „całkowicie” lub „częściowo”)

Opinie na temat staży i stażystów ogółem wieś miasto O SZKOŁACH… Szkoły bardzo dobrze przygotowują swoich absolwentów do pracy zawodowej.

39 37 39

O STAŻYSTACH… Stażyści chętnie uczą się nowych umiejętności. 49 41 53 Stażyści bardzo angażują się w powierzone im zadania. 44 35 34 Absolwenci bardzo chętnie odbywają staże zawodowe. 42 37 44 Osoby przychodzące na staże zawodowe są dobrze przygotowane do swoich zadań.

27 32 25

Stażyści najczęściej mają zbyt wygórowane oczekiwania względem firmy.

27 23 28

CO TO OZNACZA DLA FIRMY… Organizowanie staży to dobry sposób na ograniczenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

47 44 45

Organizowanie staży zawodowych to dobry sposób poznania i wyboru przyszłego pracownika.

58 53 60

Przyjęcie stażysty to dla firmy więcej kłopotów niż korzyści. 17 16 17,5 Stażyści tylko przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

15 10 17

Przyjęcie stażystów pociąga za sobą dużo papierkowej roboty. 20 16,5 21,5 Bardziej korzystne jest zatrudnienie doświadczonego pracownika niż przyjęcie absolwenta na staż.

36 27 39


Odnośnie staży – przedsiębiorcy uważają, że ich organizowanie to dobry sposób po-znania i wybrania przyszłego pracownika (uważa tak 53% przedsiębiorców na wsi i 60% - w miastach). W dalszej kolejności jest to postrzegane, jako sposób na ograniczenie kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa (44% na wsi i 45% - w miastach). Należy tu pamiętać, ze staże w dużej mierze dofinansowane są przez Powiatowe Urzędy Pracy.

Odnośnie stażystów-absolwentów dość powszechnie uważa się, że chętnie uczą się oni nowych umiejętności (uważa tak 41% przedsiębiorców wiejskich i 53% miejskich),


64

że bardzo angażują się w powierzone im zadania (35% vs 34%) oraz, że szkoły dobrze przygotowują swoich absolwentów do staży zawodowych (37% vs 39%), a osoby przy-chodzące na staże zawodowe są dobrze przygotowane do swoich zadań (32% vs 25%). Jednak, mimo to, część przedsiębiorców (36%) uważa, że bardziej korzystne jest zatrud-nienie doświadczonego pracownika, niż przyjęcie absolwenta na staż. Przedsiębiorcy na wsi rzadziej mają takie zdanie (27% vs 39%).

Doświadczenia negatywne ze stażystami są udziałem mniejszości firm. Stosunkowo najczęściej uważa się w nich, że przyjęcie stażystów pociąga za sobą dużo papierkowej roboty (16,5% na wsi vs 21,5% w miastach), że stażyści mają zbyt wygórowane oczeki-wania względem firmy (23% vs 28%) oraz, że stażyści przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa (10% vs 17%). Opinia, że przyjęcie stażysty oznacza dla firmy więcej kłopotów niż korzyści reprezentowana jest przez 16% przedsiębiorców wiejskich i przez 17,5% przedsiębiorców miejskich.

Generalnie przedsiębiorcy „wiejscy” mają nieco gorsze zadnie niż „miejscy” na te-mat stażystów, ich chęci uczenia się nowych umiejętności, ale z drugiej strony, rzadziej dostrzegają negatywne aspekty organizowania staży dla firmy.

4.2. Stosunek przedsiębiorców do szkoleń i kursów dla absolwentów szkół zawodowych i technicznych

26% przedsiębiorców na wsi i 23% w miastach, byłaby skłonna dofinansować za-trudnionemu absolwentowi szkolenia lub kursy poszerzające umiejętności wykorzysty-wane w pracy.

W sytuacji gdy okazuje się, że rzeczywiste kwalifikacje zatrudnionego absolwenta są wyraźnie niższe, niż wynikałoby to z racji ukończenia przez niego danego typu szkoły, reakcje na wsi i w miastach są podobne. Na wsi stosunkowo najwięcej firm decyduje się kontynuować zatrudnienie jedynie pod warunkiem uzupełnienia kwalifikacji przez pra-cownika na własny koszt – 26%. Na zwolnienie pracownika decyduje się 22%, 27% szu-ka innych rozwiązań, a 10% decyduje się na skierowanie absolwenta na szkolenie na koszt firmy.

4.3. Ocena umiejętności absolwentów i cechy najbardziej pożądane

W sumie 36% przedsiębiorców województwa wielkopolskiego jest zdania, że pracu-jący u nich absolwenci szkół zawodowych/ technicznych wykorzystują w pełni umiejęt-ności nabyte w szkole (32% na wsi i 38% w mieście), kolejne 24% uważa, że ich wiedza szkolna wykorzystywana jest jedynie częściowo (26% vs 23%).


65

Tabela 29. Umiejętności uczniów szkół zawodowych/ technicznych, które powinny być rozwija-ne, aby absolwenci byli dobrze przygotowani do wejścia na rynek (% wskazań)

Rodzaj umiejętności ogółem wieś miasto doświadczenia praktyczne zdobywane podczas odbywanych praktyk w zakładach produkcyjnych, firmach itd.

61 73 56,5

zdolności samodzielnego myślenia i działania 40 54 41 cechy osobowościowe wpływające na etykę pracy np. obo-wiązkowość, komunikatywność, uczciwość itd.

36 36 36

doświadczenia praktyczne zdobywane na zajęciach praktycz-nych w szkole np. laboratoriach, warsztatach

34 34 34

teoretyczna wiedza zawodowa 25 14 30 znajomość języków obcych 10 12 9


Jak widać z powyższego, za zdecydowanie najważniejsze umiejętności, decydujące dobrym przygotowaniu do wejścia na rynek – zarówno na wsi, jak i w mieście – uważane jest doświadczenie praktyczne zdobyte przez absolwenta w trakcie odbywanych praktyk. W dalszej kolejności liczy się zdolność samodzielnego myślenia i działania. Przy czym, obie te cechy częściej cenią przedsiębiorcy ze wsi.

Tabela 30. Umiejętności i cechy potencjalnego pracownika wpływające na pozytywną decyzję o zatrudnieniu (% odpowiedzi „zdecydowanie tak”)

Rodzaj umiejętności/ cecha ogółem wieś miasto doświadczenie zawodowe 78 79 78 samodzielność 75 75 75 umiejętność pracy w zespole 71 74 70 gotowość do podnoszenia kwalifikacji 67 70 66 lojalność 70 70 70 komunikatywność 71 69 72 brak nałogów 52 51 52 umiejętność korzystania z zasobów internetu 50 44 53 znajomość języków obcych 46 39 49 prawo jazdy kategorii b 40 38 40 obsługa urządzeń biurowych 46 36 50 umiejętność obsługi specjalistycznych maszyn 41 31 45 obsługa specjalistycznych programów komputerowych 46 31 53 obsługa pakietu MS Office 41 31 45 prawo jazdy pozostałych kategorii 28 23 29


Przedsiębiorcom zostało także zadane pytanie o cechy i umiejętności, które według nich najbardziej pozytywnie wpływają na decyzję o zatrudnieniu. Najczęściej wymienio-ne w odpowiedzi na to pytanie przez przedsiębiorców województwa wielkopolskiego umiejętności/ cechy to: doświadczenie zawodowe (78%), samodzielność (75%), umiejęt-ność pracy w zespole (74%), gotowość pracownika do podnoszenia swoich kwalifikacji (67%) oraz lojalność (70%), komunikatywność (71%).


66

Hierarchia wymienianych umiejętności i cech pracowniczych wygląda dosyć podob-nie na wsi i w mieście. Jednak na wsi relatywnie mniej cenione jest: umiejętność korzy-stania z Internetu, obsługi urządzeń biurowych, specjalistycznych maszyn oraz umiejęt-ność obsługi pakietu MS Office.

Tabela 31. Umiejętności i cechy potencjalnego pracownika wpływające na pozytywną decyzję o zatrudnieniu, które najbardziej zyskały na znaczeniu w ciągu ostatnich lat (% wskazań)

Rodzaj umiejętności/ cecha ogółem wieś miasto doświadczenie zawodowe 61 57 63 samodzielność 32 33 32 komunikatywność 27 32 24 znajomość języków obcych 36 31 38 umiejętność korzystania z zasobów internetu 26 28 25 gotowość do podnoszenia kwalifikacji 26 27 25 lojalność 19 25 17 umiejętność obsługi specjalistycznych maszyn 22 24 21 umiejętność pracy w zespole 21 21 21 obsługa specjalistycznych programów komputerowych 27 17 32 obsługa pakietu MS Office 25 16 29 prawo jazdy kategorii b 15 14 16 brak nałogów 9 13 7 prawo jazdy pozostałych kategorii 9 10 9 obsługa urządzeń biurowych 14 9 17


Kompetencje, które w ciągu ostatnich 5 lat, według przedsiębiorców województwa wielkopolskiego, zyskały najbardziej na znaczeniu to: doświadczenie zawodowe (61%) oraz – w dalszej kolejności – znajomość języków obcych, samodzielność (32%), goto-wość do podnoszenia kwalifikacji (27%) oraz komunikatywność (27%).

Na terenach wiejskich, trzy najczęściej wymieniane umiejętności, które zyskały na znaczeniu to: doświadczenie zawodowe (57%), samodzielność (33%) i komunikatywność (32%) i znajomość języków obcych (31%).

Jak widać, przedsiębiorcy – i ci ze wsi i ci z miasta – przykładają bardzo dużą wagę do doświadczenia praktycznego absolwentów. Jest to trochę paradoksalne, bo skąd człowiek tuż po szkole miałby mieć takie doświadczenie. Podobnie – oczekują od absol-wentów samodzielności. Chcieliby, aby dała im to szkoła, ale sami niezbyt często anga-żują się w różne formy współpracy z nią.


67

5. Ocena ukończonej szkoły i rynku pracy przez absolwentów województwa wielkopolskiego mieszkających na terenach wiejskich

Łącznie w badaniu wzięło udział 1002 absolwentów zasadniczych szkół zawodo-wych i techników, z tego - 336 z terenów wiejskich. Przyjęto następującą definicję ab-solwenta: „osoba, która ukończyła zasadniczą szkołę zawodową lub technikum w ciągu ostatnich trzech lat i nie planuje kontynuowania nauki, dopuszczalne jest natomiast odbywanie różnego rodzaju kursów doszkalających, językowych itp.”.

Spośród 336 badanych absolwentów mieszkających na terenach wiejskich - 57% ukończyło technikum, a 42% ukończyło zasadniczą szkołę zawodową (w miastach te proporcje wynoszą odpowiednio 56% i 42%).

Wykres 25. Podjęcie pracy zawodowej przez absolwentów techników zawodowych i absolwentów zasadniczych szkół zawodowych

64,1%

81,1%

60,6%

81,7%

66,5%

34,6%

18,7%

37,8%

17,6%

32,4%19,4%

80,6%

technikum zsz technikum zsz technikum zsz

pracował nie pracował

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów, N=1002

Generalnie 81% badanych absolwentów zasadniczych szkół zawodowych pracowało kiedykolwiek w ciągu trzech lat od ukończenia szkoły, podczas gdy wśród absolwentów techników odsetek ten wynosi znacznie mniej - 64%.

Spośród absolwentów techników zawodowych ze wsi pracowało kiedykolwiek w ciągu trzech lat od ukończenia szkoły 60,5%, a spośród absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – 82%. Wygląda więc na to, że ukończenie zasadniczej szkoły zawo-dowej skutkowało wyższym poziomem zatrudnienia niż ukończenie technikum.

OGÓŁEM (WLKP) WIEŚ MIASTO


68

Ponadto, można zaobserwować, że absolwenci techników mieszkający na terenach wiejskich rzadziej znajdują zatrudnienie niż ci mieszkający na terenach miejskich.

Można także przyglądać się „skuteczności” profilu posiadanego wykształcenia/ wy-uczonego zawodu. W tabeli poniżej prezentowane są dwa rodzaje danych. W kolumnie drugiej – przedstawiono (malejąco) procent absolwentów z terenów wiejskich wojewódz-twa wielkopolskiego o danym zawodzie wyuczonym (profilu ukończonej szkoły, nieza-leżnie od jej poziomu); zaś w trzeciej kolumnie przedstawiono, jaki odsetek tej grupy podjął pracę po ukończeniu edukacji.

Tabela 32. Profil ukończonej szkoły przez badanych absolwentów z terenów wiejskich zestawie-niu z informacja o podejmowaniu przez nich pracy zawodowej – wymienione zostały tylko zawo-dy wyuczone przez nie mniej niż 2 absolwentów

Profil szkoły/ zawód wyuczony % absolw. na wsi

% pracujących (kiedykolwiek)

asystent ekonomiczny 11,3 62 blacharz samochodowy 0,6 100 cukiernik 0,6 100 elektromechanik 0,9 67 elektryk, technik elektryk 3,3 82 fryzjer 5,1 83 handlowiec 6,5 55 kucharz (też „kucharz małej gastronomii”) 6,8 70 malarz - tapicer 0,9 100 mechanik pojazdów samochodowych 6,5 77 monter mechatronik 0,6 100 murarz 0,6 100 operator obrabiarek skrawających 1,2 75 organizator agrobiznesu 1,2 25 organizator usług gastronomicznych 1,2 50 organizator usług hotelarskich 2,1 71 piekarz 0,6 100 pracownik administracyjny 1,2 50 pracownik do spraw finansowych i handlowych 0,6 100 pracownik socjalny 0,6 50 rzeźnik wędliniarz 1,8 100 sprzedawca 11,6 74 stolarz 2,4 100 ślusarz 0,3 67 tapicer 1,5 80 technik architektury krajobrazu 0,6 50 technik budownictwa 0,6 50 technik elektronik 2,4 38 technik fizjoterapii 0,6 50


69

Tabela 32. cd.

technik informatyk 4,8 63 technik inżynierii środowiska i melioracji 0,6 100 technik mechanik 2,7 80 technik ogrodnik 0,6 0 technik rolnik 2,4 67 technik technologii odzieży 1,5 60 technik technologii żywności 1,2 75 technik żywienia i gospodarstwa domowego 5,1 53

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów (N=1002); absolwenci „wiejscy” N=336

Czytając powyższe dane należy pamiętać o niewielkich liczbach osób kryjących się za procentami. Gdyby od nich abstrahować (i biorąc pod uwagę jedynie zawody wyuczo-ne przez więcej niż 1% absolwentów), wydaje się, że najwyższą „skuteczność” jeżeli chodzi o zatrudnienie dają takie zawody/ profile jak: elektryk/ technik elektryk, mechanik pojazdów samochodowych, technik, technologii żywności, sprzedawca, fryzjer, rzeźnik wędliniarz, tapicer.

5.1. Powody wyboru zawodu przez absolwentów

Ponad połowa absolwentów województwa wielkopolskiego, podając powód wybra-nia takiego a nie innego zawodu, twierdzi po prostu iż, jest to zawód, w którym zawsze chcieli pracować (na terenach wiejskich twierdzi tak 55% osób).

Na wsi 25% absolwentów wybrało zawód spodziewając się, że pozwoli on im na szybkie znalezienie pracy, a 9% oczekiwało, że umożliwi im osiągnięcie wysokich za-robków. Polecenie rodziców miało znaczenie w przypadku 12,5%, a w przypadku 14% zadziałała chęć pójścia do tej szkoły gdzie poszli znajomi. Proporcje te są podobne na wsi i w mieście.

Tabela 33. Powody wyboru zawodu przez absolwentów szkół zawodowych/ technicznych (% wskazań)

Powody wyboru zawodu ogółem wieś miasto zawsze chciałem/łam pracować w tym zawodzie 53 55 54 wydawało mi się, że po tej szkole szybko znajdę pracę 24 25 23 trafiłem do tej szkoły, bo moi znajomi do niej poszli 14 14 14 ten zawód polecili mi rodzice 15 12,5 17 wydawało mi się, że po tej szkole będę dużo zarabiał 6 9 7 tradycja rodzinna (tata / mama pracowali w tym zawodzie) 7 5 8 jest to jedyna tego typu szkoła w mojej okolicy 5 5 5 ten zawód doradził mi psycholog szkolny / doradca zawodowy 3 2 4

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów (N=1002)

Co piąty absolwent w województwie nie wybrałby dzisiaj szkoły, którą ukończył. Na wsi – aż 28%, w miastach – 15%. Połowa absolwentów i na wsi, i w mieście spontanicz-nie wspomina, że lubi swój zawód.


70

5.2. Szkoła jako miejsce nauki zawodu

Absolwenci są raczej zadowoleni z ukończonych szkół. Oceniając swoją szkołę – 25% absolwentów bardzo dobrze ocenia przekazywanie przez nią wiedzy ogólnej (mate-matyka, geografia, historia itp.), a 65% - ocenią je raczej dobrze (w sumie 90% ocen po-zytywnych!). Analogicznie, przekazywanie wiedzy praktycznej – 28% ocenia bardzo dobrze, a 57% - raczej dobrze (85% ocen pozytywnych). Nie występują tu znaczące róż-nice między absolwentami z rejonów wiejskich i miejskich.

Zdecydowana większość absolwentów uważa, że program nauczania w ich szkole był dostosowany do potrzeb rynku pracy. Tylko 4% uważa, ze był on w ogóle niedosto-sowany. Absolwenci z miast i wsi oceniają swoje szkoły podobnie.

Wykres 26. Ogólne oceny programu szkoły ukończonej przez absolwentów

4%

4%

27%

26%

26%

48%

53%

52%

17%

15%

16%

4%wieś

miasto

ogółem (WLKP)

jest niedostosowany jest częściowo dostosowany

jest dostosowany jest w pełni dostosowany

trudno powiedzieć



71

Tabela 34. Oceny elementów programu szkoły ukończonej przez absolwentów (% ocen „bardzo dobrych” i „dość dobrych”)

Element oceniany ogółem wieś miasto

ilości praktyk zawodowych 66 70 65

ilości zajęć podnoszących wiedzę ogólną 80 84 76

ilości zajęć z języka obcego 64 69 61

ilości zajęć obsługi komputera 65 68,5 64

przekazania umiejętności pisania cv i listu motywacyjnego 63 65 61,5

organizacji spotkań z pracodawcami 30 27 32

organizacji spotkań z doradcą zawod. / psychologiem 32 34 31

nauki poszukiwania pracy przez internet 40 36 42,5


Absolwenci są w większości zadowoleni z ilości zajęć podnoszących wiedzę ogólną, a także z ilości praktyk zawodowych. Podobne - z ilości zajęć z języka obcego, zajęć z obsługi komputera oraz przekazania umiejętności pisania CV i listu motywacyjnego. Słabiej natomiast są oceniane: organizacja spotkań z pracodawcami, organizacja spotkań z doradcą zawodowym lub psychologiem oraz nauka poszukiwania pracy przez Internet. Absolwenci z terenów wiejskich generalnie nieco lepiej oceniają swoje szkoły, ale spo-tkań z pracodawcami i nauki poszukiwania pracy przez Internet brakuje im częściej. Ab-solwenci województwa wielkopolskiego są w większości zdania, że wykorzystują w swojej pracy umiejętności nabyte w szkole – sądzi tak 62%, w tym 32% uważa, ze je wykorzystuje „w pełni”. Jednak 20% uważa, że nie wykorzystuje umiejętności szkol-nych. Absolwenci z terenów wiejskich częściej niż absolwenci z terenów miejskich są przekonani, że nie wykorzystują w swojej pracy wiedzy/ umiejętności nabytych w szkole – aż 26%, podczas gdy w miastach sądzi tak 15% absolwentów.

Tabela 35. Rodzaje aktywności, w jakich uczestniczyli absolwenci szkół zawodowych/ technicz-nych (% wskazań)

Rodzaj aktywności, w której uczestniczyli ogółem wieś miasto praktyki zawodowe w trakcie roku szkolnego, np. raz lub dwa razy w tygodniu 70 72 70

praktyki zawodowe, odbywające się codziennie przez dłuższy okres, np. miesiąc

63 61 63

spotkania z przedstawicielami firm i zakładów pracy oferują-cych zatrudnienie

32 33 31

spotkania z psychologiem szkolnym / doradcą zawodowym, pomagającym w wyborze przyszłego pracodawcy

40

43

38

możliwość odbycia stażu w przedsiębiorstwie po zakończeniu szkoły

30 30 30

dostęp do informacji o lokalnym rynku pracy (w jakim zawodzie łatwo znaleźć pracę)

44 43 45



72

70% absolwentów miała możliwość uczestniczenia w jakiejś formie praktyk zawo-dowych, a 30% miało możliwość odbycia stażu po ukończeniu szkoły – na wsi podobnie jak w miastach.

5.3. Czynniki postrzegane jako wpływające na pozycję absolwentów na rynku pracy

Prawie połowa 47% - absolwentów jest przekonanych, że dodatkowe bezpłatne kur-sy, szkolenia i praktyki prowadzone w ramach szkoły „zdecydowanie” wpłynęłyby na ich szanse znalezienia pracy w zawodzie, dodatkowo – 35% jest przekonanych, że tego ro-dzaje aktywności „raczej” wpłynęłyby na ich szanse. Podobnie rzecz się ma na wsi i w miastach.

W szczególności najbardziej pożądane – zarówno w mieście jak i na wsi - byłyby praktyki zawodowe (dla 44% ogółu) i spotkania z pracodawcami (43%).

Absolwenci z terenów wiejskich generalnie w odniesieniu do każdego rodzaju ak-tywności prowadzonej w szkole, oprócz praktyk i spotkań z pracodawcami – częściej od tych z miast, są przekonani co do ich użyteczności w polepszaniu sytuacji na rynku. Prak-tyki zawodowe są przez absolwentów ze wsi nieco bardziej cenione.

Tabela 36. Rodzaje aktywności, co do których absolwenci szkół zawodowych/ technicznych są przekonani, że mogłyby poprawić sytuację absolwentów na rynku pracy (% odpowiedzi „zdecydowanie tak”)

Rodzaj aktywności ogółem wieś miasto

praktyki zawodowe 44 48 42

spotkania z pracodawcami 43 43 43

spotkania z doradcą zawodowym / psychologiem 36 33 37

zajęci z języka obcego 30 28 31

zajęci obsługi komputera 29 27 30

nauka poszukiwania pracy przez internet 36 21 28

zajęcia z pisania cv i listu motywacyjnego 23 19 26

zajęci podnoszących wiedzę ogólną 23 18 25


Absolwentów spytano także, o to które czynniki, ich zdaniem, w największym stop-niu mogłyby wpłynąć na poprawę poziomu kształcenia w szkolnictwie zawodowym.


73

Tabela 37. Czynniki, które - według absolwentów - w największym stopniu mogłyby wpłynąć na poprawę poziomu kształcenia w szkolnictwie zawodowym (% wskazań)

Czynniki sprzyjające ogółem wieś miasto rozwinięcie (zwiększenie) współpracy lokalnymi zakładami produkcyjnymi, firmami itp.

58 69 53

zwiększenie liczby godzin zajęć praktycznych 56 64 53 rozwój systemu obowiązkowych praktyk zawodowych 46 52,5 44 lepsze wyposażenie laboratoryjne, warsztatowe itp. szkół zawodowych

27 24,5 28

zwiększenie elastyczności programu nauczania (itp. większa autonomiczność szkół we wprowadzenie nowych lub likwida-cji obowiązujących przedmiotów)

24

20

25,5

zatrudnienie kadry naukowej o większej wiedzy i umiejętno-ściach

15 13 16

zwiększenie i restrykcyjne przestrzeganie wymagań nauko-wych stawianych uczniom

11 8 12

zwiększenie liczby godzin zajęć teoretycznych 7 8 7


Dwa najważniejsze czynniki to rozwinięcie (zwiększenie) współpracy szkół z lo-kalnymi zakładami produkcyjnymi, firmami itp. (58%) oraz zwiększenie liczby godzin zajęć praktycznych (56%). Oba te czynniki bardziej doceniane są przez absolwentów z terenów wiejskich.

Tabela 38. W jaki sposób szkoły mogłyby pomagać absolwentom w znalezieniu pracy (% wskazań spontanicznych)

Czynniki ułatwiające znalezienie pracę ogółem wieś miasto spotkania z pracodawcami 27,5 37 23 współpraca/ umowy z pracodawcami 20 18 21 organizacja staży 11 16 8 organizacja/ wydłużenie praktyk 19 15 21 baza ofert pracy w szkole 12 14 11 dodatkowe kursy/ szkolenia zawodowe 6 9,5 4 więcej przedmiotów praktycznych 8 7 8 szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy 4 6 3 targi pracy 6 2 8


Odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób szkoły mogłyby pomagać absolwentom w znalezieniu pracy są dość rozproszone. Generalnie najskuteczniejsze wydają się absol-wentom spotkania z pracodawcami. W dalszej kolejności: współpraca i specjalne umowy z pracodawcami, organizacja staży, organizacja/ wydłużanie praktyk oraz prowadzenie bazy ofert pracy przez szkoły. Na wsi wyżej niż w mieście cenione są spotkania z praco-dawcami, organizowanie staży oraz szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy.


74

5.4. Praca zawodowa absolwentów

Od momentu zakończenia szkoły pracowało zawodowo, przynajmniej przez jakiś czas, 71% absolwentów szkół zawodowych/ technicznych województwa wielkopolskie-go. Na wsi odsetek ten jest niższy i wynosi 69%, podczas gdy w miastach 72%.

Tabela 39. Praca zawodowa badanych absolwentów (w %)

Status na rynku pracy ogółem wieś miasto pracuje obecnie 65 62 67 kiedykolwiek pracował(a) 71 69 72 nigdy nie pracował(a) 29 31 28


Tabela 40. Kategorie zawodów wykonywanych przez absolwentów pracujących obecnie (w %)

Zawody wykonywane (kodowane według „Klasyfikacji Za-

wodów i Specjalności”*, na poziomie zagregowanym) ogółem wieś miasto

1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy

1,5 1,5 1,5

2. Specjaliści 1 1 1 3. Technicy i inny średni personel 8 6 9 4. Pracownicy biurowi 5 3 6 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 42 36 45 6. Rolnicy, ogrodnicy, setnicy i rybacy 1 1,5 0,5 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 24 26 23 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 5 7 4 9. Pracownicy przy pracach prostych 9,5 16 6


Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów, procentowano do absolwentów obecnie pracujących (N=655)

Obecnie pracuje 65% badanych absolwentów z terenów województwa; 62% z te-renów wiejskich i 67% z terenów miejskich. A więc i w tym przypadku widać, że nieco łatwiej o pracę jest absolwentom miejskim.

Badani (pracujący obecnie) absolwenci z terenów wiejskich wykonują najczęściej zawody sprzedawców (22%), pracowników usług osobistych i ochrony (14%), robotni-ków obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń (13%), robotników pomocniczych w górnictwie, przemyśle, budownictwie (9%) i zawody z grupy „pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” (8%).


75

Tabela 41. Zawody najczęściej wykonywane przez absolwentów pracujących obecnie (w %)

Zawody wykonywane (kodowane według „Klasyfi-

kacji Zawodów i Specjalności”*) ogółem wieś miasto

sprzedawcy (także demonstratorzy, modelki) 25 22 26 pracownicy usług osobistych i ochrony 17 14 19 robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń

13 13 13

robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie

6 9 4

pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 7 8 7 górnicy i robotnicy budowlani 3,5 6 2,5 pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów 1,5 5 2 operatorzy i monterzy maszyn 3 5 2 pracownicy pozostałych specjalności 4 4 5 pracownicy obsługi biurowej 4 3 4 pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach

2 3 1,5

pracownicy przy pracach prostych 1,5 3 1 kierowcy i operatorzy pojazdów 2 2 2 średni personel techniczny 2 1 3 specjaliści szkolnictwa 0,5 1 - średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia

1 1 1

pozostali – mniej niż 1% na wsi


Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów, procentowano do absolwentów obecnie pracujących (N=655)

Ze względu na znaczne odsetki braków odpowiedzi na pytanie o obecne zarobki (na wsi – 16,5%, w miastach – 11%) trudno jest bezpośrednio porównać poziom zarobków osiągany przez obecnie pracujących absolwentów na wsi i w mieście. Biorąc pod uwagę jedynie tych, którzy udzielili odpowiedzi można wywnioskować, iż absolwenci pracujący w miastach osiągają nieco wyższy poziom dochodów. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż na wsi nieco więcej jest absolwentów zarabiających poniżej 1000 zł (wieś – 24%, miasto – 21%) i nieco mniej, tych co zarabiają powyżej 2000 zł (wieś – 6,5%, mia-sto – 8%).

7,5% absolwentów w województwie wielkopolskim było (kiedykolwiek) zarejestro-wanych jako bezrobotni z prawem do zasiłku, a 21% było zarejestrowanych jako bezro-botni bez prawa do zasiłku. Jak widać poniżej, na wsi dużo częściej absolwenci byli bez-robotnymi


76

Wykres 27. Absolwenci kiedykolwiek zarejestrowani jako bezrobotni – z prawem do zasiłku i bez

10,1%

7,5%

33,0%

15,1%

21,2%

6,4%

wieś

miasto

ogółem (WLKP)z prawem do zasiłku

bez prawa do zasiłku


10% absolwentów z terenów wiejskich było (kiedykolwiek) zarejestrowanych jako bezrobotni z prawem do zasiłku i aż 33% było zarejestrowanych jako bezrobotni bez prawa do zasiłku (vs 6% i 15% w miastach)! Z innych niż zasiłek form wspierania bezro-botnych korzystało 10% absolwentów ze wsi i 2% z miasta.

Spośród absolwentów województwa, którzy obecnie pracują lub kiedykolwiek pra-cowali - 48% ocenia, że wykonywany zawód jest/ był zgodny z wyuczonym zawodem i dodatkowo 17% ocenia, że w wykonywanym zawodzie mogą/ mogli wykorzystać „większą część wyuczonego zawodu.” Na wsi to odpowiednio 48,5% i 11%, a w mia-stach – 48% i 19%. Na duże trudności w znalezieniu pracy w wyuczonym zawodzie skar-ży się 14% absolwentów pracujących, a 19% mówi o „pewnych trudnościach” – w sumie 33% miało jakieś trudności. Na wsi 40,5% miało jakieś trudności, a w miastach - 29%. Spośród osób, które nigdy od ukończenia szkoły nie pracowały (w ciągu trzech lat –

zgodnie z definicją absolwenta w tym badaniu) - 37% nie poszukiwało pracy, a 53% mówi, że pracy szukali, ale mieli trudności z jej znalezieniem (w tym 29% mówi o „du-żych trudnościach” a 24% o „pewnych trudnościach”). Na wsi o trudnościach w znalezie-niu pracy wspomina 55,5%, a w miastach – 51%.

Absolwentów spytano o to, w czym upatrują powody swoich trudności w znale-zieniu pracy. Najczęstsza odpowiedź to „brak ofert” oraz „zbyt niska oferowana płaca”.

Tabela 42. Najczęściej podawane powody trudności w znalezieniu pracy przez absolwentów nigdy niepracujących (w %)

Powody trudności w znalezieniu pracy ogółem wieś miasto brak wymaganego doświadczenia 23 38 14 brak ofert 36 25 43 zbyt niska oferowana płaca 18 13 21 konieczność dalekich dojazdów do pracy 5 - 7 niskie kwalifikacje wyniesione ze szkoły - - - sezonowość wyuczonego zawodu - - -

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów, procentowano do absolwentów mających problemy z podjęciem pracy (N=281)


77

Na terenach wiejskich „brak wymaganego doświadczenia” ponad dwukrotnie czę-ściej podawany jest jako powód trudności w znalezieniu pracy (wieś – 38%, miasto – 14%). Rzadziej natomiast narzekano na brak ofert (25% vs 43%) i rzadziej twierdzono, że oferowano im zbyt niska płacę (13% vs 21%).

Pytano także absolwentów o to, jaki poziom zarobków „na rękę” spowodowałby, że zdecydowaliby się podjąć pracę. Przy oferowanym poziomie miesięcznych zarobków netto do 1000zł; pracę gotowych byłoby 10% niepracujących ze wsi i 6% - z miasta.. Pracę z pensją między 1001zł a 1500zł podjęłoby na wsi 32% i w mieście – 27%. Płacy na poziomie między 1501zł a 2000zł oczekiwałoby 32% absolwentów na wsi i 31% w miastach. Płacy powyżej 2000zł oczekuje 12% na wsi i 16% w miastach. Widać więc, ze oczekiwania płacowe absolwentów na wsi są nieco skromniejsze.

Spośród absolwentów, którzy nigdy nie pracowali, tylko 44% obecnie aktywnie pra-cy poszukuje – w tym 50% niepracujących absolwentów „wiejskich” i 41% „miejskich”. Gotowych do podjęcia pracy „od razu” jest 56% niepracujących absolwentów wojewódz-twa - 60% na wsi i 53% w miastach. Zarejestrowanych jako bezrobotni jest 26% spośród nich, na wsi 30%, a w miastach – 23%.

49% spośród absolwentów obecnie niepracujących poszukuje pracy wyłącznie lub przede wszystkim w wyuczonym zawodzie. Jakąkolwiek pracę pragnie znaleźć 25% spo-śród nich. Proporcje są podobne dla wsi i dla miast.

35% sądzi, że pozyskanie przez nich zatrudnienia zgodnego z wyuczonym zawodem w ciągu najbliższych 12 miesięcy będzie trudne; na wsi – 38%, w mieście 33%.

Ogólne powody, jakie według osób niepracujących stoją za brakiem możliwości uzyskania zatrudnienia na lokalnym rynku pracy, to przede wszystkim brak ofert pracy oraz, w dalszej kolejności, brak doświadczenia lub brak odpowiednich kwalifikacji oraz nie posiadanie „odpowiednich znajomości”. Na wsi, w porównaniu z miastem, za waż-niejsze uznaje się brak ofert oraz nie posiadanie znajomości.

Tabela 43. Powody braku możliwości uzyskania zatrudnienia na lokalnym rynku pracy (w%)

Czynniki utrudniające znalezienie pracy ogółem wieś miasto brak ofert pracy 47 57 42 brak doświadczania 35 37 34 brak odpowiednich znajomości 24 30 20 posiadanie zawodu, w którym trudno znaleźć pracę 9 12 7 brak odpowiednich kwalifikacji 8 9 7 brak odpowiedniego wykształcenia 2 - 3 wiek 5 3 6 pleć 1 - 2

Źródło: 4P Research Mix, badanie absolwentów, procentowano do absolwentów niepracujących (N=281)

Pracy poszukuje się przede wszystkim poprzez znajomych (83%), w dalszej kolejno-ści - wysyłając swoją ofertę do firmy (48%), poprzez urząd pracy (38%) i przeglądając ogłoszenia (44% - w Internecie i 42% - w prasie). Absolwenci z terenów wiejskich wy-raźnie częściej skłonni są korzystać z pomocy urzędu pracy (46% vs 35%).


78

Tabela 44. Sposoby poszukiwania pracy (w %)

Wykorzystywane sposoby poszukiwania pracy ogółem wieś miasto poprzez znajomych 83 90 79 wysyłając cv / życiorys do firmy, w której chciał(a)bym pracować

48 57 43

poprzez urząd pracy 38 46 35 przeglądając ogłoszenia na stronach internetowych 44 35,5 48 przeglądając ogłoszenia zamieszczane w prasie 42 42 43 poprzez targi pracy 9 7 10 zamieszczając ogłoszenia na stronach internetowych 18,5 16 20 zamieszczając ogłoszenia w prasie 16,5 16 17 korzystając z usług specjalistycznych firm pośrednicz. 9 7 10


Tabela 45. Sposoby poszukiwania pracy postrzegane jako najskuteczniejsze (w %)

Najskuteczniejsze sposoby poszukiwania pracy ogółem wieś miasto poprzez znajomych 49 58 44 wysyłając cv / życiorys do firmy, w której chciał(a)bym pracować

17 14 18,5

poprzez urząd pracy 8 13 6 przeglądając ogłoszenia na stronach internetowych 12 6 14 przeglądając ogłoszenia zamieszczane w prasie 7 5 8 pozostałe - wymienione przez mniej niż 3% absolwentów

Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród absolwentów N=1002

Zdecydowanie największą skuteczność w poszukiwaniu pracy daje posiadanie „od-powiednich znajomości”; w zasadzie żaden inny sposób nie może z tym sposobem kon-kurować. Na wsi, ten sposób poszukiwania pracy jest jeszcze częściej uważany za „naj-skuteczniejszy”. Dopiero w dalszej kolejności pojawia się wysyłanie CV i przeglądanie ogłoszeń (w Internecie lub w prasie). Poszukiwanie pracy poprzez urząd pracy jest popu-larne – szczególnie na wsi – ale postrzegane, jako relatywnie mało skuteczne..

9% absolwentów odrzuciło w ciągu ostatnich 3 miesięcy ofertę pracy – 7% na wsi i 10% w mieście. Najważniejszy powód nie odpowiadania na oferty, to nie spełnianie przez nie oczekiwań finansowych (52% na wsi i 48% w mieście) oraz to, że oferta doty-czyła miejsc pracy odległych od miejsca zamieszkania absolwenta – powód dużo częstszy na wsi (39%) niż w mieście (25%). Na kolejnym miejscu wymieniane jest to, że praco-dawca wymagał dodatkowych umiejętności, których absolwent nie posiadał (26% vs 12,5%) – i ten powód częściej wymieniany jest przez absolwentów ze wsi.

Jak widać w wykresie poniżej, absolwenci z terenów wiejskich rzadziej niż ci z terenów miast znajdują wśród ofert pracy takie, które odpowiadają ich kwalifikacjom.


79

Wykres 28. Postrzeganie częstości pojawiania się spośród ofert pracy, ofert odpowiadających kwalifikacjom absolwentów

4%

7%

6%

26%

37%

33%

48%

40%

43%

14%

7%

9%

8%

9%

9%

wieś

miasto

ogółem (WLKP)

zdecydowanie często raczej częstoraczej rzadko zdecydowanie rzadkonie wie


Generalnie, mimo iż statystki dotyczące poziomu zatrudnienia i bezrobocia nie suge-rują obecnie istnienia dużych rozbieżności w położeniu absolwentów na wsi i w miastach, wyniki naszego badania sugerują, że absolwentom z terenów wiejskich nieco trudniej jest znaleźć zatrudnienie, dużo częściej doświadczali bezrobocia i rzadziej znajdują oferty pracy, które odpowiadałyby ich kwalifikacjom.


80

Podsumowanie

Badanie przedsiębiorców i absolwentów województwa wielkopolskiego zostało przeprowadzone w okresie (lipiec, sierpień 2009) kiedy polska gospodarka zaczęła już odczuwać efekty globalnego kryzysu gospodarczego. Wahania zatrudnienia i bezrobocia w województwie odwzorowują przebieg cyklu koniunkturalnego. Od 2004r. bezrobocie spadało, a zatrudnienie rosło we wszystkich działach poza rolnictwem i te pozytywne tendencje zostały zahamowane dopiero pod koniec 2008r. W 2009r. obserwowano wzrost gospodarczy – jednak był on zdecydowanie niższy niż w latach ubiegłych, tak więc obec-ne niskie tempo wzrostu gospodarczego nie wpływało już tak pozytywnie na rynek pracy.

Stopa bezrobocia notowana w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009 wynosiła 6,7% i była nieco wyższa niż przed rokiem (6,1%). Podobną sytuację obserwo-wano także na rynku ogólnopolskim. Poziom bezrobocia na wsi i w mieście był w tym okresie zbliżony.

Stopa bezrobocia w całym województwie należała do najniższych w kraju, jednak niepokojąco rosła. W grudniu 2009r. stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie wynosiła 9,1% (11,9% dla całej Polski). Obecnie szybciej rośnie bezrobocie w miastach niż na wsi.

Łącznie (w 2009r.) zasadnicze szkoły zawodowe w województwie wielkopolskim ukończyło 8 449 uczniów, technika – 10 930, licea profilowane - 3 872 i 1 380 – szkoły policealne dla młodzieży. Nie wszyscy przystępują do egzaminów zawodowych i nie wszy-scy otrzymują dyplomy, a część kontynuuje naukę, ale większość z nich trafia na „rynek pracy”. Wśród absolwentów szkół zawodowych 3 885 otrzymało dyplomy zawodowe, a wśród absolwentów techników, liceów profilowanych i szkół policealnych – 9 015.

W szkołach zawodowych najpopularniejsze zawody to: sprzedawca, kucharz małej ga-stronomii, mechanik pojazdów samochodowych, ślusarz, opiekun medyczny, mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych, operator obrabiarek skrawających, oraz rolnik.

W technikach i szkołach policealnych najpopularniejsze zawody to technicy o na-stępujących profilach: ekonomista, technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik rolnik, informatyk, mechanik, administracji (prac. biurowy, administracyjny), usług ko-smetycznych, handlowiec, elektronik, agrobiznesu, logistyk, farmaceutyczny, hotelar-stwa, technik organizacji usług gastronomicznych i kucharz.

Porównanie z listą zawodów o największej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych, pokazuje, że wiele z zawodów obecnie w województwie najpopularniejszych (największe liczby absolwentów) jest równocześnie zawodami, w których jest najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych; np. sprzedawca, kucharz, tech-nik mechanik pojazdów samochodowych, ślusarz oraz ekonomista, technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik rolnik, technik mechanik i handlowiec. Oferta szkol-nictwa zawodowego jak widać nie jest w stanie elastycznie reagować na szybko zmienia-jący się popyt na rynku pracy.

Nasuwa się też refleksja, że pewne zawody wybierane są bardziej pod kątem „mię-dzynarodowego” rynku pracy niż lokalnego, np. kucharz, opiekun niepełnosprawnego, opiekun w domu opieki społecznej itp.


81

Mimo, że jak pokazują dane statystyczne, w okresie przed przeprowadzeniem bada-nia bezrobocie rosło i w mieście i na wsi, przedsiębiorcy wiejscy województwa wielko-polskiego rzadko, redukowali zatrudnienie – niemal 90% z badanych firm z terenów wiejskich nie zmniejszyło zatrudnienia (pytano o okres od połowy 2008r. do połowy 2009r.), a aż 17% zatrudnienie zwiększyło. 16% poszukiwało w tym czasie nowych pra-cowników. Najczęściej na wsi poszukiwano pracowników usług osobistych, sprzedaw-ców oraz robotników budowlanych.

Na terenach wiejskich przedsiębiorcy obecnie rzadko planują zwiększanie zatrud-nienia pracowników z wykształceniem zawodowym / technicznym – 95% nie planuje w ogóle zwiększania zatrudnienia. Jednak, zmniejszanie zatrudnienia absolwentów za-sadniczych szkół zawodowych i techników planuje tylko 1% przedsiębiorców (podobnie na wsie jak i w miastach).

Ci (stosunkowo nieliczni) przedsiębiorcy ze wsi, którzy planowali zwiększenie za-trudnienia, przede wszystkim planowali zatrudnienie: pracowników administracyjnych, techników mechaników, robotników budowlanych i górników oraz techników ekono-micznych i handlowców.

Zarówno przedsiębiorcy ze wsi jak i z miast przewidują, że najbardziej perspekty-wiczne są zawody z kategorii „robotnicy przemysłowi rzemieślnicy” (79% przedsiębior-ców na wsi), zaś na poziomie konkretnych zawodów – „górnicy i robotnicy budowlani” (56%) oraz „robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń” (58%). Kolejne grupy zawodowe z niezłymi perspektywami to „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” (37%) oraz „technicy i inny średni personel” (37%).

W 30% przedsiębiorstw województwa wielkopolskiego są zatrudnieni absolwenci szkół zawodowych i techników (na potrzeby badania, „absolwentem” nazwano osobę, która przyszła do pracy bezpośrednio po ukończeniu szkoły). Na wsi takich przedsię-biorstw jest 29%. Na wsi dominuje kategoria zawodowa „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” – 43% , w dalszej kolejności pojawia się kategoria „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – 28% oraz – „technicy i średni personel” – 24,5%.

Przedsiębiorców z terenów wiejskich najbardziej zachęcają do zatrudniania w firmie absolwentów szkół zawodowych/ technicznych kwalifikacje i wiedza wyniesione ze szkoły oraz niższe wymagania płacowe. W dalszej kolejności wymieniane są następujące motywacje: zaangażowanie/ chęć do pracy, dyspozycyjność i elastyczność oraz dofinan-sowanie z urzędu/ mniejszy ZUS. Na terenie wsi – relatywnie ważniejsze niż w mieście są kwestie dofinansowania z urzędu/ mniejszy ZUS i niższe wymagania placowe. Zaś relatywnie mniej ważne są tam kwalifikacje i wiedza wyniesione ze szkoły. Ponadto, przedsiębiorcy działających w rolnictwie zdecydowane bardziej niż pozostali cenią ce-chy, takie jak samopoczucie, zdrowie, młodość (zapewne chodzi o siłę i dobrą kondycję do pracy).

Przy zatrudnianiu nowych pracowników na terenach wiejskich relatywnie najważ-niejsze jest polecenie znajomych (49%) i analizowanie przychodzących ofert (31%). Na-tomiast mniej ważne są tu ogłoszenia w prasie i Internecie. Co ciekawe, w firmach działa-jących w rolnictwie jeszcze wyraźniej dominują polecenia znajomych (64%). Relatywnie mało firm korzysta przy zatrudnianiu pracowników z pomocy Powiatowych Urzędów Pracy – w ostatnim okresie na wsi z tej formy pośrednictwa korzystało 7%.


82

Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub średnim technicznym za-trudnieni na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego to w większości kobiety (w 55% firm). W odniesieniu do wieku, wśród osób z wykształceniem zawodowym lub technicznym największy jest udział pracowników w wieku 25-39 lat. Widać jednak ten-dencję do częstszego zatrudniania na wsi niż w mieście osób zarówno z grup najmłod-szych, jak i najstarszych grup wiekowych.

Biorąc pod uwagę zagregowane kategorie zawodowe, w opinii przedsiębiorców na terenach wiejskich województwa najmocniej rysuje się zapotrzebowanie na zawody z kategorii „robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” – w 16% firm i „technicy i inny średni personel” – 15% firm, w dalszej kolejności poszukiwani są „pracownicy usług osobistych i sprzedawcy” – 13,5% firm.

Ze szczegółowej analizy poszukiwanych zawodów wynika, iż obecnie na terenach wiejskich województwa wielkopolskiego przedsiębiorstwom najtrudniej jest znaleźć przedstawicieli następujących specjalności: ”górnicy i robotnicy budowlani” (14%), „pra-cownicy pozostałych specjalności” (14%) i „pracownicy usług osobistych i ochrony” (11%).

Za zdecydowanie najważniejsze umiejętności, decydujące o dobrym przygotowaniu absolwenta do wejścia na rynek – zarówno na wsi, jak i w mieście – uważane jest do-świadczenie praktyczne zdobyte przez absolwenta w trakcie odbywanych praktyk. W dalszej kolejności liczy się zdolność samodzielnego myślenia i działania. Przy czym, obie te cechy częściej cenią przedsiębiorcy ze wsi.

Młodsi pracownicy (podobnie jak absolwenci) są przez ¼ przedsiębiorców postrze-gani jako mniej wydajni, a ponad połowa przypisuje się im wygórowane oczekiwania płacowe. Niemal połowa dostrzega, że są lepiej wykształceni niż starsi pracownicy, także wielu uważa, że są mniej konfliktowi niż starsi. Nagminnie uważa się także, że są oni dużo bardziej mobilni, zarówno jeżeli chodzi o zmianę pracy, jak i zmianę miejsca za-mieszkania (w celu otrzymania pracy). W sumie można powiedzieć, że młodzi pracowni-cy i absolwenci postrzegani są przez pracodawców pozytywnie. Opinie na temat „mło-dych pracowników” nie stanowią absolutnie bariery w ich zatrudnianiu.

Jako główne bariery w zatrudnianiu absolwentów szkół zawodowych/ technicznych traktowane są przede wszystkim: brak doświadczenia (na wsi – 61%) i niedostosowanie zawodów wyuczanych do potrzeb rynku pracy (39%). Ponadto, po około 1/5 przedsię-biorców uważa, że w programach szkół zbyt mało jest praktyk oraz, że to wygórowane oczekiwania finansowe absolwentów są barierą ich zatrudniania.

Przedsiębiorstwa z terenów wiejskich są generalnie mniej aktywne w angażowaniu się w różne formy współpracy ze szkołami – na wsi jakiekolwiek formy współpracy ze szkołami prowadziło 34% przedsiębiorstw, a w miastach – 42%. Generalnie najczęstszy-mi formami współpracy było organizowanie praktyk zawodowych dla uczniów oraz staży zawodowych dla absolwentów i tu współpraca kształtuje się na zbliżonym poziomie na terenach wiejskich i miejskich. Występują natomiast różnice jeżeli chodzi o różne formy pomocy dla szkół (rzeczowa, finansowa, stypendia) dla szkół. W tym przypadku – za-pewne mniej zamożne firmy z terenów wiejskich – angażują się mniej.

Spośród firm organizujących staże – 63,5% korzystało ze staży dofinansowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy – na wsi aż 74% takich firm. Powszechnie dominującym


83

powodem korzystania z tej formy pomocy są względy finansowe – chęć obniżenia kosz-tów zatrudnienia (zarówno na wsi jak i w mieście).

74% z tych przedsiębiorców, u których organizowane były staże rozważało zatrud-nienie praktykanta po odbyciu praktyk – rzadziej na wsi (66%) niż w mieście (79%) i to mimo, iż na terenach wiejskich częściej motywowane były one potrzebą znalezienia pra-cownika na konkretne stanowisko pracy.

Cechy i umiejętności absolwentów, które najbardziej pozytywnie wpływają na decy-zję o zatrudnieniu to: doświadczenie zawodowe, samodzielność, umiejętność pracy w zespole, gotowość pracownika do podnoszenia swoich kwalifikacji oraz lojalność i komunikatywność. Hierarchia wymienianych umiejętności i cech wygląda dosyć po-dobnie na wsi i w mieście. Jednak na wsi relatywnie mniej ceniona była umiejętność korzystania z Internetu, obsługi urządzeń biurowych, specjalistycznych maszyn oraz ob-sługi pakietu MS Office.

Przeprowadzone analizy stanu zatrudnienia oraz planów na przyszłość przedsiębior-ców pozwalają mówić o nieco mniej stabilnym rynku pracy dla absolwentów szkół za-wodowych/ technicznych na terenach wiejskich (w porównaniu z miastami). Na wsi „w ostatnim roku” co prawda częściej zatrudniano nowych pracowników, ale równocze-śnie – ponad dwukrotnie częściej zwalniano, więc zapewne rotacja pracowników była większa. Przedsiębiorcy wiejscy także znacznie rzadziej mieli plany zwiększania zatrud-nienia w najbliższym roku.

Firmy na wsi, które organizują praktyki i staże częściej niż firmy w miastach moty-wowane są chęcią obniżenia kosztów pracy i rzadziej niż w mieście kończą się zatrudnie-niem praktykanta/ stażysty.

Spośród 336 badanych absolwentów z terenów wiejskich - 57% ukończyło techni-kum zawodowe, a 42% ukończyło zasadniczą szkołę zawodową (w miastach te proporcje są podobne: 56% i 42%).

Od momentu zakończenia szkoły pracowało zawodowo, przynajmniej przez jakiś czas, 71% absolwentów szkół zawodowych/ technicznych województwa wielkopolskie-go. Na wsi odsetek ten jest niższy i wynosi 69%, podczas gdy w miastach 72%. Absol-wenci pracujący w miastach osiągają nieco wyższy poziom dochodów.

Spośród absolwentów techników zawodowych ze wsi pracowało kiedykolwiek w ciągu trzech lat od ukończenia 60,5%, a spośród absolwentów zasadniczych szkół za-wodowych – pracowało 82%. Wygląda więc na to, że ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej skutkowało wyższym poziomem zatrudnienia niż ukończenie technikum.

Obecnie pracuje 65% z badanych absolwentów z terenów województwa; 62% z terenów wiejskich i 67% z terenów miejskich. Badani absolwenci z terenów wiejskich, którzy obecnie są zatrudnieni wykonują najczęściej zawody sprzedawców (22%), pra-cowników usług osobistych i ochrony (14%), robotników obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń (13%), robotników pomocniczych w górnictwie, przemyśle, budow-nictwie (9%) i zawody z grupy „pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy” (8%).

Większość absolwentów pracuje w wyuczonym zawodzie, co ważne, bo dla ponad połowy jest to zawód „którzy zawsze chcieli wykonywać”.


84

Absolwenci są raczej zadowoleni z ukończonych szkół. Oceniając swoją szkołę – przeważająca większość absolwentów bardzo dobrze lub dobrze ocenia przekazywanie przez nią wiedzy ogólnej i praktycznej. Nie występują w tym względzie znaczące różnice między absolwentami z rejonów wiejskich i miejskich. Większość absolwentów uważa, że program nauczania w ich szkole był dostosowany do potrzeb rynku pracy (absolwenci z miast i wsi oceniają podobnie).

Prawie połowa absolwentów jest przekonanych, że dodatkowe bezpłatne kursy, szkolenia i praktyki prowadzone w ramach szkoły „zdecydowanie” wpłynęłyby na ich szanse znalezienia pracy w zawodzie. W szczególności najbardziej pożądane – zarówno w mieście jak i na wsi - byłyby praktyki zawodowe i spotkania z pracodawcami.

Według absolwentów w największym stopniu mogłyby wpłynąć na poprawę pozio-mu kształcenia w szkolnictwie zawodowym: rozwinięcie współpracy szkół z lokalnymi zakładami produkcyjnymi, firmami itp. (69%) oraz zwiększenie liczby godzin zajęć prak-tycznych (64%). Oba te czynniki bardziej doceniane są przez absolwentów z terenów wiejskich.

10% absolwentów z terenów wiejskich było kiedykolwiek zarejestrowanych jako bezrobotni z prawem do zasiłku i aż 33% było zarejestrowanych jako bezrobotni bez prawa do zasiłku (vs 6% i 15% w miastach)! Na duże trudności w znalezieniu pracy w wyuczonym zawodzie skarży się w sumie 33% absolwentów. Na wsi częściej - 40,5% vs w miastach - 29%. Absolwenci z terenów wiejskich rzadziej niż ci z terenów miast znajdują wśród ofert pracy takie, które odpowiadają ich kwalifikacjom. W sumie, przy-glądając się także wskaźnikom zatrudnienia absolwentów ze wsi i z miast, widać, że absolwenci z terenów wiejskich znajdują się w wyraźnie trudniejszej sytuacji niż absol-wenci miejscy. Także jeżeli chodzi o osiągany poziom zarobków sytuacja absolwentów z terenów wiejskich jest gorsza.

Najważniejszy powód nie odpowiadania na oferty pracy, to nie spełnianie przez nie oczekiwań finansowych (nieco częściej na wsi niż w mieście) oraz to, że oferta dotyczyła miejsc pracy odległych od miejsca zamieszkania absolwenta – powód dużo częstszy na wsi (39%) niż w mieście (25%).

Pracy poszukuje się przede wszystkim poprzez znajomych, w dalszej kolejności, ale także często - wysyłając swoją ofertę do firmy, poprzez urząd pracy i przeglądając ogło-szenia (częściej w Internecie niż w prasie). Absolwenci z terenów wiejskich wyraźnie częściej skłonni są/ byliby korzystać z pomocy urzędu pracy, jednak poszukiwanie w ten sposób pracy postrzegane jest jako mało efektywne. Za najbardziej skuteczne uznaje się „posiadanie znajomości” – w jeszcze większym stopniu na wsi niż w mieście.

Proponowane działania dotyczą kilku sfer: działań instytucjonalnych, których celem byłoby lepsze dopasowanie podaży do popytu na zmieniającym się rynku pracy oraz działań, które ułatwiłyby z jednej strony poszukiwanie pracy/ pracowników (wzajemne „odnajdywanie się” obu stron), a z drugiej strony, które zaspokoiłyby potrzeby edukacyj-ne zgłaszane przez absolwentów/ pracodawców.

Do tych pierwszych należą działania monitorujące zmiany popytowe na rynku pracy oraz działania upowszechniające wiedzę na ten temat szerszej publiczności. Chodzi bo-wiem o to, żeby młodzież wybierając kierunki kształcenia miała pełną informację o aktualnym zapotrzebowaniu ze strony rynku na wybierane po gimnazjum kierunki/ zawody. Sprawny system doradztwa zawodowego także byłby tu pomocny. Trudniej-


85

szym, jeszcze bardziej pożądanym, zadaniem jest niewątpliwie stworzenie mechani-zmów, które pozwoliłyby także na elastyczną reakcję ze strony oferty szkół zawodowych. Mogłyby one także oferować specjalne możliwości przekwalifikowania się. Jak wiadomo jest to bardzo trudne, zwłaszcza przy szybko zmieniającym się, w rytm nie łatwo przewi-dywalnej koniunktury, rynku.

Do drugiego typu działań należy dalsze upowszechnianie i wspieranie finansowo i organizacyjnie (dłuższych) praktyk zawodowych i staży. Są to instrumenty cenione i pożądane zarówno przez przedsiębiorców jak i absolwentów. Pozwalają one nie tylko „spotkać się i poznać” potencjalnym pracownikom i pracodawcom (służą temu też orga-nizowane przez szkoły lub inne instytucje spotkania z potencjalnymi pracodawcami, targi pracy itp.), ale także zaspakajają istotną „deficytową” potrzebę edukacyjną – związaną z nabywaniem praktyki i doświadczania. W szczególności dla absolwentów z terenów wiejskich, gdzie „rynek pracy” jest ograniczony, tego typu instrumenty mogą realnie wpływać na polepszenie ich sytuacji. Absolwenci z terenów wiejskich także doceniliby szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy.

Należy maksymalnie uprościć procedury przyjmowania wsparcia finansowego, reje-strowania stażystów i praktykantów – zbyt duża biurokracja zniechęca bowiem część pracodawców.

Pomocne byłoby także promowanie elastycznych form zatrudnienia zgodnie z modelem flexicurity, czyli bezpieczeństwem pracy, a nie etatu (do którego zachęca do-kument strategiczny „Polska 2030” przygotowany przez Kancelarię Prezesa Rady Mini-strów). W myśl tego modelu należy zachęcać do niekonwencjonalnych form zatrudnienia: umów czasowych, własnej działalności, promowania pracy w trakcie kształcenia. Dla części pracodawców, którzy nie dysponują pełnymi etatami, interesujące mogłoby być jakieś rozwiązanie niekonwencjonalne – wspierane dofinansowaniem, ulgą podatkową czy w inny sposób - które umożliwiłoby absolwentowi zdobycie doświadczenia jeszcze w trakcie nauki albo zaraz po jej zakończeniu. Zgodnie z zasada flexicurity możliwe by-łoby także równoległe świadczenie usług kilku pracodawcom. W tego typu rozwiązaniach chodzi również o regulację szarej strefy, w której dominują pracownicy z wykształceniem zawodowym.

Warto także wspierać inicjatywy programów dokształcania i kursów, które absol-wenci mogliby podejmować także po zakończeniu nauki zgodnie z założeniami Programu Uczenia się Przez Cale Życie (LLLP) realizowanego w duchu Strategii Lizbońskiej. Or-ganizowanie tego rodzaju kursów i szkoleń przy placówkach szkolnych (zamiast np. przy PUP czy relatywnie nielicznych Centrach Kształcenia Ustawicznego i Centrach Kształce-nia Praktycznego) pozwoliłoby na oszczędniejsze gospodarowanie środkami, wykorzy-stanie potencjału kadry nauczycielskiej, infrastruktury oraz faktu, że absolwenci mogliby powracać do znanych sobie placówek, a już w momencie ukończenia szkoły otrzymywa-liby informację o zakresie kursów doszkalających, które są dostępne.

Ponieważ niska oferowana płaca wydaje się być istotną barierą w podejmowaniu pracy na wsi (gdzie oczekiwania płacowe względem pracodawcy są jedynie nieznacznie niższe niż w miastach), dofinansowanie, np. poprzez ulgi na ZUS wiejskich stanowisk pracy, umożliwiłoby pracodawcom podniesienie płacy i sprzyjałoby podejmowaniu za-trudnienia przez absolwentów (odrzucających obecnie oferty pracy z powodu zbyt ni-skich stawek / wynagrodzeń).


86

Aktywności zawodowej na terenach wiejskich służyłoby także polepszenie infra-struktury komunikacyjnej, ułatwiającej dojazdy do większych ośrodków miejskich i tam-tejszych rynków pracy.

Promować warto też przedsiębiorczość, zarówno poprzez programy edukacyjne (w szkołach, na kursach dokształcających lub przekwalifikujących), jak i programy wspiera-jące finansowo i organizacyjnie (np. poprzez doradztwo lub indywidualny coaching) absolwentów, którzy gotowi byliby zakładać własne przedsiębiorstwa.

Ze względu na fakt, iż więcej niż połowę absolwentów stanowią na ternach wiej-skich kobiety, warto brać pod uwagę wszystkie instrumenty stymulujące ich większą aktywność zawodową i ułatwiające im pełnienie ról zawodowych (np. zatrudnienie na niepełny etat, rozbudowa infrastruktury opieki na dziećmi).


87

Bibliografia

1. Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim w III kwartale 2009 r., Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, grudzień 2009

2. Aspiracje i motywacje edukacyjne Polaków w latach 1993-2009, str. 8, CBOS, BS/70/2009

3. Boguszewski R., Jak się żyje w województwie wielkopolskim? CBOS Opinie i dia-gnozy, nr 11 (15), 2008

4. „Charakterystyka obszarów wiejskich w 2008r.”, GUS, US w Olsztynie, 2010

5. Diagnoza Społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Rada Monitoringu Społecznego, 2009

6. Edukacja w województwie wielkopolskim w roku szkolnym 2008/2009, Urząd Statystyczny w Poznaniu, lipiec 2009

7. Halamska M., 5 lat w UE: stare i nowe procesy zmian na polskiej wsi, IRWiR PAN, 2009

8. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego, Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2010

9. Kaleta A., Wielozawodowość na obszarach wiejskich – perspektywa globalizacji, w: Polska wieś 2025 – wizja rozwoju, red. Wilkin J., Warszawa, 2005

10. Łysoń P., Szansa na modernizację obszarów wiejskich w perspektywie do 2015r., III Kongres Obywatelski, 2008

11. Marchlewski W., Działalność organizacji pozarządowych świadczących usługi na rynku pracy skierowane do mieszkańców obszarów wiejskich, FISE, 2006

12. Miesięczna informacja o bezrobociu w Polsce w listopadzie 2009 roku, GUS, grudzień 2009

13. Monitoring deficytowych i nadwyżkowych w województwie Wielkopolsce, I-półroczu 2009, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, 2009

14. E. Czynniki warunkujące rozwój alternatywnych źródeł dochodu na terenach wiej-skich, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, nr 540, 2006; Stolarska A. Nierolnicza działalność gospodarcza rodzin rolniczych czynnikiem rozwoju ob-szarów wiejskich, Roczniki Nauk Rolniczych, G/92/2, PAN, 2006

15. Mossakowska E., Rynek pracy na terenach wiejskich, http://mikro.univ.szczezcin.pl

16. Poczta W., Rolnictwo polskie pięć lat po akcesji, PPG 3, 2009

17. Polska wieś nie emigruje!, praca.pl, 08.08.2009

18. Portret internauty, Raport CBOS BS/33/2009

19. Program rozwoju edukacji na obszarach wiejskich na lata 2008-2013, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2008

20. Rolnictwo w województwie wielkopolskim w 2008r., Urząd Statystyczny w Poznaniu, 2009


88

21. Rozwój wsi – Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2005

22. Rynek pracy lipiec-wrzesień 2009 – województwo wielkopolskie, szybkopraca.pl

23. Rynki pracy na obszarach popeegeerowskich, Dep. Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, 2008

24. Stan i ruch naturalny ludności w województwie wielkopolskim, Urząd Statystyczny w Poznaniu, czerwiec 2009

25. Strategia rozwoju kraju 2007-2015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2006

26. Strzelecki P., Kotowska I., Rynek pracy, w Diagnoza Społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, 2009

27. Wilkin J., Polska wieś 2008, FDPA, 2008

28. Wychowanie przedszkolne w Polsce, Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2009

29. Wyniki egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, OKE we Poznaniu , 2009;

30. Wysocki F., Kołodziejczak W. Bezrobocie ukryte w polskim rolnictwie – próba sy-mulacji zjawiska w przekroju wojewódzkim, Roczniki Naukowe, t. IX/2, 2007, 2007

5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Diagnoza potrzebedukacyjnych

Rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego

5Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ISBN 978-83-62650-04-0

Publikacja bezpłatna



5 Człowiek – najlepsza inwestycja!Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Diagnoza potrzeb edukcyjnych – rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego”. Projekt realizowany jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX – Rozwójwykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2 – Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego.

CEL PROJEKTURozwój lokalnego rynku pracy w zakresie dostosowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb gałęzi gospodarki regionalnej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju województwa.

Diagnoza potrzeb edukacyjnych - efs.2007-2013.gov.pl · szym stopniu zróżnicowane źródła...

Documents

Transcript of Diagnoza potrzeb edukacyjnych - efs.2007-2013.gov.pl · szym stopniu zróżnicowane źródła...