Deklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegach kardiochirurgicznych

PEPO-202; No. of Pages 7

Artykuł oryginalny/Original research article

Deklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieżypo zabiegach kardiochirurgicznych

Physical activity in children following cardiovascularinterventions

Katarzyna Kozera 1,*, Edyta Sienkiewicz-Dianzenza 2,Joanna Szymkiewicz-Dangel 3

1Zakład Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska2Zakład Statystyki i Informatyki Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, Warszawa, Polska3 II Katedra I Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska

p e d i a t r i a p o l s k a x x x ( 2 0 1 4 ) x x x – x x x

i n f o r m a c j e o a r t y k u l e

Historia artykułu:Otrzymano: 28.01.2014

Zaakceptowano: 01.04.2014

Dostępne online: xxx

Słowa kluczowe:� aktywność fizyczna� kardiochirurgia� wady wrodzone serca

Keywords:� Physical activity� Cardiac surgery� Congenital heart defects

a b s t r a c t

Introduction: In the group of children after cardiac surgery controlled physical activity is

usually not only possible, but necessary. The recommendations of the European Society

of Cardiology in 2010 for the treatment of adult patients with congenital heart defects

are that physical activity has to be adapted to individual capabilities, current health

status and the risk of sudden decompensation and arrhythmias. The aim: Assessment of

physical activity in a group of school age children after cardiac surgery and awareness

on participation in physical culture of the study group and their parents. Materials and

methods: 98 children at a school age after cardiovascular surgery, and 98 parents/legal

guardians of these children took part in the survey. Results: In more than half of the

children that took part in physical education classes, 79% think that they get tired faster

than their peers. Only 13% of the parents/legal guardians claim that their children's

participation in daily activities is lower than the one represented by their peers. Most of

the parents/legal guardians think that physical activity is beneficial as far as proper

development is concerned, and let their children undertake it. The declaration of respon-

dents indicate that only half of them were informed from the hospital about indications

and contraindications of physical activity for their child. Conclusions: The results of the

research indicate that children after cardiovascular surgery lead an active lifestyle; they

often take part in different forms of physical activity and recreation. Awareness of the

study group on participation in physical culture is high. Due to the fact that only half of

the parents declared to have obtained information from the hospital about the indica-

tions and contraindications of physical activity for their child it could be argued that this

was because of the prevalence knowledge on this subject.

© 2014 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All

rights reserved.

* Adres do korespondencji: ul. Czerwonego Krzyża 4 m.2, 00-377 Warszawa, Polska. Tel.: +48 721 002 351.Adres email: [email protected] (K. Kozera).

Dostępne online www.sciencedirect.com

ScienceDirect

journal homepage: www.elsevier.com/locate/pepo

Artykuł w formie in press proszę cytować jako: Kozera K, et al. Deklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegachkardiochirurgicznych. Pediatr Pol. (2014), http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2014.04.001

http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2014.04.0010031-3939/© 2014 Polish Pediatric Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.2014.04.001

mailto:[email protected]


http://www.sciencedirect.com/science/journal/00313939

www.elsevier.com/locate/pepo



p e d i a t r i a p o l s k a x x x ( 2 0 1 4 ) x x x – x x x2

Wprowadzenie

W krajach europejskich wady serca i układu krążenia sąnajczęściej rozpoznawanymi wadami wrodzonymi (u ok.0,8–1% żywo urodzonych noworodków). W Polsce stanowiądrugą co do częstości przyczynę zgonów noworodków, zarazpo chorobach okresu okołoporodowego [1]. Dynamiczny roz-wój polskiej kardiologii interwencyjnej i kardiochirurgii dzie-cięcej umożliwił leczenie dzieci z chorobami układu krążenia.Obecnie większość wrodzonych wad serca może być skorygo-wana całkowicie lub mogą być przeprowadzone ostateczneoperacje paliatywne [2]. Postęp medycyny sprawił, że śmier-telność dzieci po zabiegach kardiochirurgicznych ciąglemaleje. Skutkuje to powstaniem nowej populacji, którawymaga długoterminowej kontroli i opieki lekarskiej. Z powo-du krótkiego krótkiego okresu, jaki upłynął od korekscji wady,istnieje niewiele publikacji na temat rozwoju, stanu zdrowia,wydolności fizycznej i jakości życia tych dzieci kilkanaście,kilkadziesiąt lat po zabiegu. Z tego względu również mało jestpolskich danych przedstawiających wiedzę opiekunów i dziecidotyczących możliwości podejmowania wysiłku fizycznego.

W 2003 roku przedstawiono wstępne doniesienie wska-zujące na możliwość zastosowania próby wysiłkowej w celuoceny wydolności fizycznej u dzieci po różnych zabiegachkardiochirurgicznych [3]. W 2009 roku u 20 pacjentów po ope-racjach przeciekowych wad wrodzonych serca oceniono stanwydolności fizycznej oraz przeanalizowano odpowiedzi ankie-towe na pytania dotyczące trybu i jakości życia pacjentów [4].

Warunkiem uzyskania korzystnych efektów jest właściwedostosowanie intensywności wysiłku do możliwości i wydol-ności organizmu [5]. U dzieci po zabiegach kardiochirurgicz-nych dobrze zaplanowany program rehabilitacji, styl życiai nawyki rodziców/opiekunów oraz edukacja zdrowotna sąniezbędnymi czynnikami w procesie prawidłowego rozwoju[6]. W rekomendacjach Europejskiego Towarzystwa Kardiolo-gicznego z 2010 roku dotyczących leczenia dorosłych pacjen-tów z wrodzonymi wadami serca czytamy, że zaleceniadotyczące wysiłku fizycznego i sportu muszą być dostoso-wane do indywidualnych możliwości, bieżącego stanu zdro-wia oraz ryzyka nagłej dekompensacji i wystąpienia zaburzeńrytmu [7]. Wiadomy i dobrze udokumentowany jest fakt, żeregularne ćwiczenia i dobrze zaplanowana aktywnośćfizyczna mają korzystny wpływ na ogólną sprawność, samo-poczucie psychiczne oraz kontakty społeczne, zmniejszająrównież ryzyko przyszłych chorób nabytych [8]. Uzasadnionewydaje się więc rozpoczynanie edukacji i wdrażanie nawykuaktywnego stylu życia już u dzieci. Dotyczy to nie tylko waddobrze tolerowanych lub po zakończonym leczeniu kardiochi-rurgicznym, ale również wszystkich złożonych patologii nakażdym etapie leczenia [9]. Serce dziecka po operacji musiprzystosować się do nowych warunków pracy. Nawet naj-prostsze formy ruchu sprzyjają kształtowaniu sprawnościfizycznej, poprawie funkcji układów krążenia i oddechowegooraz zapobieganiu otyłości [2]. Według aktualnych rekomen-dacji aktywność fizyczna powinna być stałym elementemżycia każdej osoby z wrodzoną wadą serca, bez względu najej rodzaj [10].

Mówiąc o aktywności fizycznej, należy rozróżnić jej dwieformy: sport i rekreacja. Działalność sportową charakteryzuje

Artykuł w formie in press proszę cytować jako: Kozera K, et al. Dkardiochirurgicznych. Pediatr Pol. (2014), http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo

większa niż rekreację intensywność wysiłku oraz elementrywalizacji i walki o wynik. Rekreację należy określić jakoaktywny wypoczynek. Jest formą działania wybraną dobro-wolnie przez człowieka z tytułu indywidualnych zaintereso-wań oraz dla własnej satysfakcji, a podejmowana jest pozaobowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi, w cza-sie wolnym od pracy [11]. W niniejszej pracy aktywnośćfizyczna jest traktowana jako działania rekreacyjne.

Badania przeprowadzone u tych chorych wykazały, żerutynowe umiarkowane ćwiczenia są bezpieczne i mogą byćkorzystne. Każda aktywność powinna zostać wcześniej skon-sultowana z lekarzem specjalistą. Zalecane są wysiłki aerobo-we (marsze, bieganie, pływanie, jazda na rowerze, itp.), a wrekomendacjach podkreślane jest również, że każdy wysiłekjest lepszy niż zupełny brak ruchu i bierny odpoczynek [7].

Cel pracy

Celem pracy była subiektywna ocena możliwości podejmo-wania aktywności fizycznej przez dzieci po zabiegach kar-diochirurgicznych w wieku szkolnym oraz ocena świadomo-ści badanej grupy i ich rodziców/opiekunów dotyczącauczestnictwa w kulturze fizycznej.

Materiał i metody

W badaniach wzięło udział 98 dzieci po zabiegach kardiochi-rurgicznych w wieku szkolnym oraz 98 rodziców i/lub opieku-nów. Grupa badana była analizowana według kryteriumwieku dziecka (7–12 lat, 13–21 lat), płci (chłopcy, dziewczynki),stadium leczenia operacyjnego (zakończone, niezakończone)oraz rodzaju wady serca (sinicza, niesinicza). Do grupy star-szej została zakwalifikowana jedna osoba po 18. roku życia.Była nią 21-letnia dziewczynka z Zespołem Downa, którauczęszczała do szkoły i prowadziła aktywny tryb życia.Leczenie uznawano za zakończone, jeśli respondenci deklaro-wali, że konieczne są jedynie kontrole lekarskie. W przypadku,gdy planowany był kolejny zabieg operacyjny, leczenie uzna-wano za niezakończone. Charakterystykę badanej grupyprzedstawiono w tabelach I i II.

Badanie zostało przeprowadzone metodą ankietowąw latach 2010–2011 w referencyjnych ośrodkach kardiologicz-nych w Krakowie, Łodzi i Warszawie, w gabinecie USGAgatowa przy Fundacji Warszawskie Hospicjum dla Dziecioraz w Fundacji Serce Dziecka na spotkaniach i poprzezforum internetowe. Jedynym kryterium doboru ankietowa-nych było wyrażenie zgody na przeprowadzenie badania, bezwzględu na rodzaj wady serca dziecka oraz stadium leczenia.Respondenci samodzielnie wypełniali kwestionariusz ankiety.

Badanie miało charakter diagnostyczny i poglądowy, ajego celem było zbadanie, czy jest uzasadnione rozpoczęcieprogramu aktywizującego dzieci po zabiegach kardiochirur-gicznych. Z tego powodu nie wprowadzono dodatkowychkryteriów doboru grupy, jak również nie rozesłano ankiet dogrupy kontrolnej zdrowych rówieśników. Odpowiedzi sąsubiektywnymi odczuciami dzieci oraz ich rodziców/opieku-nów, a nie wynikami badań lekarskich. Celem pracy nie byłaobiektywna ocena medyczna wydolności operowanych dzieci,

eklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegach.2014.04.001


Tabela II – Rodzaje wad serca w badanej grupie (rozpoznania na podstawie wypełnionych ankiet, a nie dokumentacjimedycznej)Table II – Types of heart defects in the study group (diagnosis based on the questionnaire, not on medical documentation)

Rodzaj wady serca/Type of heart defect Liczba dzieci [os.]/Numberof children [person]

Liczba dzieci[%]/Number ofchildren [%]

Wady sinicze/cyanotic defects Serce jednokomorowe/single ventricular heart 58

24 (including HLHS 17)59%

24%

Serce dwukomorowe/bi-ventricular heart

34 (including TOF 13, TGA 12) 35%

Wady niesinicze/non-cyanotic defects 26 (AS 7, CoA 3) 27%Brak danych/No data* 14 14%Razem/Total 98 100%

HLHS – zespół niedorozwoju lewej części serca (Hypoplastic Left Heart Syndrome)TOF – zespół Fallota (Tetralogy of Fallot)TGA – przełożenie wielkich pni tętniczych (Transposition of the Great Arteries)AS – zwężenie zastawki aortalnej (Aortic Stenosis)CoA – koarktacji aorty (Coarctation of the Aorta)* Rodzice nie podali rozpoznania ( parents did not give diagnosis).

Tabela I – Rozkład liczbowy badanych dzieci według kryterium wieku, płci i stadium leczeniaTable I – The number of the children according to age, gender and stage of treatment

Grupa wiekowa Płeć Razem Średniawieku [lata]

Odchyleniestandardowe

Stadium leczenia

K M zakończono niezakończono

brakinformacji

7–12 lat 32 (52%) 30 (48%) 62 9 1,5 34 (55%) 22 (35%) 6 (10%)13–21 lat 18 (50%) 18 (50%) 36 16 2,3 18 (50%) 10 (28%) 8 (22%)Razem 50 48 98 12 3,9 52 32 14

p e d i a t r i a p o l s k a x x x ( 2 0 1 4 ) x x x – x x x 3


ale ich subiektywne odczucia. Autorzy chcieli uzyskać infor-macje, czy dzieci po operacjach kardiochirurgicznych i ichrodzice widzą potrzebę aktywności fizycznej i jak jest onarealizowana w praktyce.

Pytania do ankiety badawczej zostały dobrane po 2-mie-sięcznym okresie przygotowawczym, podczas którego odbyłysię nieformalne rozmowy z dziećmi po zabiegach kardiochi-rurgicznych, ich rodzicami i rodzeństwem, rehabilitantami,nauczycielami i lekarzami pracującymi w referencyjnychośrodkach kardiologii dziecięcej. Na tej podstawie stwier-dzono potrzebę przeprowadzenia zaplanowanego badania.

Skonstruowano dwa kwestionariusze, pierwszy skierowa-ny był do dzieci, drugi do rodziców/opiekunów badanych dzie-ci po zabiegach kardiochirurgicznych. Pierwszy kwestiona-riusz składał się z 10 pytań, które dotyczyły podejmowanejprzez dzieci aktywności fizycznej oraz oceny własnej wydol-ności i możliwości uczestnictwa w zajęciach rekreacyjno-ruchowych. Kwestionariusz dla rodziców podzielono na trzyczęści. Pierwsza dotyczyła historii choroby dziecka, drugaodnosiła się do danych osobistych i społeczno-demograficz-nych, trzecia dotyczyła podejmowanej przez dzieci aktyw-ności fizycznej (korespondowała z pytaniami z kwestionariu-sza dla dzieci).

W opisie wyników wykorzystano podstawowe miarystatystyczne: średnie arytmetyczne, odchylenia standardoweoraz odsetek. W analizie liczebności wykorzystano funkcjęx2 w postaci logarytmicznej (tzw. funkcja G) [12]. Poziomp � 0,05 przyjęto we wszystkich analizach za istotny. Nawykresach przedstawiono podział na grupy (podział wedługkryterium wieku, płci, stadium zaawansowania leczenia,

Artykuł w formie in press proszę cytować jako: Kozera K, et al. Dekardiochirurgicznych. Pediatr Pol. (2014), http://dx.doi.org/10.1016/j.pepo.

rodzaju wady serca), tylko gdy analiza statystyczna wykazałaistotne różnice pomiędzy grupami. Jeśli różnic nie było,wyniki prezentowano bez podziału. Analizie poddano tylkouzyskane w kwestionariuszach odpowiedzi, nie zastosowanometod uzupełniania danych. Z tego powodu suma odpowie-dzi na rycinach nie zawsze wynosi 98.

Wyniki

Ocena aktywności fizycznej dzieci po zabiegachkardiochirurgicznych na podstawie odpowiedzi udzielonychprzez badane dzieci

W badanej grupie 95% dzieci uczęszczało do przedszkola lubszkoły, ale jedynie 68% uczestniczyło w zajęciach wychowa-nia fizycznego. Niezależnie od kryterium podziału grupyprawie 90% dzieci po zabiegach kardiochirurgicznych dekla-rowało, że rodzice/opiekunowie pozwalają im podejmowaćróżne formy aktywności fizycznej. Z analizy uzyskanychdanych wynika, że 98% badanych dzieci, niezależnie odwieku, płci, stadium leczenia oraz rodzaju wady serca,deklaruje aktywne spędzanie czasu. Analiza statystycznanie wykazała istotnych różnic w częstości podejmowaniaćwiczeń fizycznych niezależnie od kryterium podziału. Pra-wie połowa badanych dzieci deklaruje, że spędza czas nazajęciach sportowo-rekreacyjnych 3–4 razy w tygodniu.

Znaczna część badanych dzieci (w zależności od kryte-rium podziału grupy 77–79%) uważa, że męczy się szybciejniż ich rówieśnicy. Nie znaleziono ewidentnej korelacji

klarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegach2014.04.001


Ryc. 2 – Odsetek dzieci po zabiegach kardiochirurgicznychw grupie dziewcząt (n = 47) i chłopców (n = 44) w przedzialewieku 7–21 lat podejmujących wybrane formy aktywnościfizycznej.Istotna różnica między chłopcami i dziewczynkami:* p < 0,05, ** p < 0,01Fig. 2 – Percentage of children after cardiac surgery in groupsgirls (n = 47) and boys (n = 44) with selected physical activity.Significant difference of boys and girls: * p < 0,05, ** p < 0,01

Ryc. 1 – Odsetek dzieci po zabiegach kardiochirurgicznychw grupach w wieku 7–12 lat (n = 59) i 13 – 21 lat (n = 32)podejmujących wybrane formy aktywności fizycznej.Istotna różnica między grupami wiekowymi: * p < 0,05,**p < 0,01Fig. 1 – Percentage of children after cardiac surgery in agegroups 7–12 years (n = 59) and 13 – 21 years (n = 32) withselected physical activity.Significant difference between age groups: * p < 0,05, ** p < 0,01



między rodzajem wady układu krążenia a deklarowaniemgorszej wydolności fizycznej. Tylko 3% dzieci podkreśliło, żesą zbyt słabe, aby podejmować jakikolwiek wysiłek fizyczny,a dla 6% żaden wysiłek fizyczny nie stanowił problemu. Aż87% podkreśliło, że musi odpocząć szybciej niż rówieśnicy,a w 67% przypadków rodzice prosili dzieci, aby odpoczęły.

Na rycinie 1 przedstawiono odsetek dzieci po zabiegachkardiochirurgicznych w grupach wiekowych: 7–12 lat i 13–21lat, a na rycinie 2 porównano dziewczęta i chłopcóww całym przedziale wieku podejmujących wybrane formyaktywności fizycznej. Wybrano i pokazano na rycinach 1 i 2aktywności, w których porównywane grupy istotnie sięróżniły, oraz trzy najczęściej deklarowane.

Analiza wyników wykazała, że istotnie (p<0,05) większyodsetek dzieci w wieku 13–21 lat jako formę aktywnościwybiera spacery w porównaniu z dziećmi w wieku 7–12 lat.Natomiast istotnie (p<0,01) większy procent dzieci w wieku7–12 lat częściej uczestniczy w zajęciach sportów walkiw porównaniu z dziećmi starszymi. Porównując wybórformy aktywności fizycznej ze względu na płeć dziecka,wykazano, że istotnie więcej chłopców niż dziewczynek graw gry zespołowe (p<0,05) i uczestniczy w zajęciach sportówwalki (0<0,01). Większość (77%) badanych dzieci deklarowałarównież, że wyjeżdża na wakacje. Jednak na obozie lubkoloniach była tylko 1/4 z nich.

Ocena aktywności fizycznej dzieci po zabiegachkardiochirurgicznych na podstawie odpowiedzi udzielonychprzez rodziców/opiekunów badanych dzieci

Analiza odpowiedzi rodziców/opiekunów udzielonych napytania ankietowe dotyczące uczestnictwa swoich dzieciw aktywności fizycznej nie wykazała istotnego wpływu żad-nego z przyjętych kryteriów podziału. Ponad 80% rodziców/


opiekunów uważa, że ćwiczenia fizyczne są potrzebne dzieckudo prawidłowego rozwoju (78%) i dlatego pozwala im napodejmowanie dowolnej aktywności fizycznej (84%). Analizadanych wykazała, że istotnie więcej rodziców dzieci,u których zakończono leczenie (86%), niż rodziców dzieci,u których leczenia nie zakończono (67%), uważa, że ichdziecko może rekreacyjnie uprawiać sport. Ponad połowarodziców deklaruje, że ich dzieci mają gorszą wydolnośćfizyczną niż grupa rówieśnicza. Istotne różnice statystycznewykazało porównanie grup wiekowych dzieci. Znamienniewięcej dzieci z młodszej grupy (77%) niż starszej (33%) nie mażadnych problemów z wysiłkiem fizycznym.

W opinii większości (76%) ankietowanych rodziców/opie-kunów ich dzieci rozwijają się prawidłowo i udział ich dzieckaw czynnościach codziennych nie jest niższy w porównaniuz grupą rówieśniczą (87%). Tylko 3% badanej grupy uważa, żerozwój psychoruchowy ich dziecka jest znacznie opóźniony.

Z deklaracji respondentów wynika, że tylko połowa z nichzostała w szpitalu poinformowana o wskazaniach i przeciw-wskazaniach do podejmowania aktywności fizycznej przezich dziecko. Istotnie więcej rodziców dzieci w wieku 13–21 lat(79%) niż 7–12 lat (44%) uzyskało takie informacje. Należypodkreślić, że są to dane uzyskane od rodziców, którzy,odbierając dziecko ze szpitala po operacji kardiochirurgicznej,mogą być zdenerwowani i nie zawsze pamiętają o wszystkichuzyskanych zaleceniach i informacjach.

Omówienie

Największym ograniczeniem niniejszego opracowania jestniejednorodna grupa badana, brak obiektywnej oceny wy-dolności fizycznej badanych dzieci oraz brak grupy kontrolnej.





Autorzy zdecydowali się na takie rozwiązanie, ponieważ prze-prowadzone badanie miało charakter diagnostycznyi poglądowy, a jego celem było zbadanie, czy jest uzasadnionerozpoczęcie programu aktywizującego dzieci po zabiegachkardiochirurgicznych, bez względu na rodzaj wady serca.Wszystkie wyniki są analizą subiektywnych deklaracji respon-dentów na zadane w kwestionariuszu pytania. Pomimo brakuzastosowania obiektywnych testów wydaje się, że z powoduprzeprowadzenia badania w różnych ośrodkach odpowiedzimożna traktować jako rzetelne i wiarygodne.

Autorzy, decydując się na zastosowany podział grupybadanej według kryterium rodzaju wady serca, kierowali sięmożliwościami funkcjonalnymi, jakie mają pacjenci z sini-czymi i niesiniczymi wadami serca. Sinica jest objawempatologicznym u pacjentów, u których występuje niedosta-teczne wysycenie tlenem krwi tętniczej na skutek mieszaniakrwi nieutlenowanej z utlenowaną spowodowanego wadąwrodzoną serca. Ze względu na to, że podczas wysiłku fizy-cznego rośnie w organizmie zużycie tlenu, pacjenci z sini-czymi wadami serca mają niższą wydolność i większe ograni-czenia do aktywności fizycznej niż pacjenci z wadami niesini-czymi. W opracowaniu końcowym zrezygnowano z bardziejszczegółowego podziału wad serca, ponieważ z uzyskanychodpowiedzi wynikało, że rodzaj patologii układu krążenia,tzn. czy było to serce dwukomorowe, czy jednokomorowe,czy była to wada lewej, czy prawej strony serca, nie miałaistotnego znaczenia w udzielanych odpowiedziach.

Fakt, że większość ankietowanych rodziców/opiekunówdzieci po zabiegach kardiochirurgicznych uważa, iż aktywnośćfizyczna jest potrzebna dziecku do prawidłowego rozwoju,uzasadnia ich zgodę na podejmowanie przez dziecko aktyw-ności fizycznej. Pozytywna ocena rozwoju psychofizycznegooraz udziału w czynnościach codziennych badanych dzieciwskazuje na potencjalne możliwości podejmowania aktyw-ności fizycznej i nie ma podstaw, aby ograniczać dzieciomzajęcia sportowo-rekreacyjne. Hirth i wsp. [8] wykazali, że to-lerancja wysiłku fizycznego dzieci zdrowych i tych, u którychbyła możliwa korekcja wrodzonej wady serca, jest podobnaoraz że regularne ćwiczenia ruchowe są dla nich wskazane.Jest to inna obserwacja niż w pracach Urbaniak [3] orazGierat-Haponiuk i wsp. [4], w których stwierdzano gorsząwydolność fizyczną pacjentów po dość mało skomplikowa-nych operacjach kardiochirurgicznych i podkreślano lęk pa-cjentów przed podejmowaniem wysiłku fizycznego. Bjorbaek-mo i Engelsrud [13] zwrócili uwagę na problemy i ogranicze-nia, z jakimi spotykają się dzieci po zabiegach kardiochi-rurgicznych. Podkreślają fakt, że aktywność fizyczna jest ściślezwiązana z aspektem towarzyskim i z tego powodu należyzwrócić szczególną uwagę na jej zakres. Pomimo chorobydzieci nie chcą być gorsze od swoich rówieśników i zazwyczajkontynuują ćwiczenia, nawet jeśli czują się zmęczone.Z przeprowadzonych badań własnych wynika, że większośćdzieci potrafi określić swoje możliwości podejmowaniawysiłku i zdaje sobie sprawę, że powinny racjonalnie dozowaćsobie wysiłek fizyczny. Wbrew naszym obawom, dzieckozmęczone odpocznie, a nie będzie dalej wykonywać zbytmęczących ćwiczeń, co jednoznacznie wynikało z przepro-wadzonej ankiety. Na ten aspekt należy zwrócić szczególnąuwagę osobom prowadzącym zajęcia sportowo-rekreacyjne.Również z tego powodu wskazane jest opracowanie prostych


i jasnych zaleceń dla opiekunów, które mogłyby być przeka-zane nauczycielom w szkołach.

Mătăsaru i wsp. [14] podkreślają zależność pomiędzyjakością i sposobem życia dzieci z wrodzonymi wadami sercaa stylem życia i odpowiednim podejściem wychowawczymich rodziców. Przeprowadzona ankieta w grupie badanejwyraźnie pokazuje, że opiekunowie pacjentów po zabiegachkardiochirurgicznych przywiązują dużą wagę do aktywnościfizycznej swoich podopiecznych, jednak pozwalając im na to,obawiają się komplikacji medycznych. Fakt ten wskazuje nakonieczność dokładniejszego informowania opiekunów nietylko o możliwych powikłaniach medycznych, ale równieżo możliwości podejmowania aktywności fizycznej. Skoroz ankiety wynika, że połowa rodziców nie pamięta przekaza-nych informacji dotyczących dozwolonej aktywności fizycz-nej po zabiegu kardiochirurgicznym to wydaje się, że tegotypu wiadomości powinny być umieszczone w karcie infor-macyjnej, co na pewno ułatwiłoby komunikację rodzicówz osobami odpowiedzialnymi za prowadzenie zajęć sportowo--rekreacyjnych w szkole i poza nią.

Na podstawie analizy wyników przeprowadzonej ankietymożna wnioskować, że badane dzieci po zabiegach kardio-chirurgicznych prowadzą aktywny styl życia. Większośćz nich podejmuje aktywność fizyczną częściej niż 3 razyw tygodniu. Zastanawiający jest jednak fakt, że tylko 68%uczestniczy w zajęciach wychowania fizycznego, znaczniemniej niż deklarowana codzienna aktywność fizyczna. Jestto jednak ogromna różnica w porównaniu z wynikamibadań Gierat-Haponiuk i wsp. [4], która pokazała, ze tylko15% pacjentów po operacjach prostych wad przeciekowychuczestniczyło w zajęciach WF. Można wnioskować, że sytua-cja poprawiła się w ciągu ostatnich lat. Należy równieżzwrócić uwagę na fakt, że niećwiczących dzieci po zabiegachkardiochirurgicznych jest niewiele więcej niż ich zdrowychrówieśników. W raporcie Najwyższej Izby Kontroli z 2012roku o wychowaniu fizycznym w szkołach czytamy, żew zdrowej populacji w starszych klasach szkoły podstawo-wej nie ćwiczy 18% uczniów, w gimnazjach blisko 25%,a szkołach ponad gimnazjalnych ok. 30% uczniów [15].

Reybrouck i Mertens [16] uważają, że wskazane jeststymulowanie rozwoju dzieci po zabiegach kardiochirurgicz-nych aktywnością fizyczną. Każda wada powoduje inneograniczenia, ale dzieci, bez względu na stadium zaawanso-wania leczenia, powinny systematycznie podejmowaćwysiłki aerobowe na odpowiednim poziomie. Jest to możli-we również u dzieci po ostatecznej operacji Fontana sercajednokomorowego i, pomimo gorszej wydolności maksymal-nej, przy obciążeniu submaksymalnym młodzież ta dorów-nuje wydolnością swoim rówieśnikom [17].

Interesujący jest również fakt, że aż 98% dzieci podaje, iżuczestniczy w różnych zajęciach sportowych, ale pozwala imna to ok. 85% rodziców. Czyli 10% rodziców uważa prawdopo-dobnie, że podejmowanie aktywności fizycznej po operacjachkardiochirurgicznych może być niebezpieczne. W tym aspek-cie niepokojące jest, że jedynie połowa badanych rodzicównapisała w ankietach, iż uzyskała w szpitalu wystarczająceinformacje dotyczące wskazań i przeciwwskazań do podejmo-wania aktywności fizycznej przez ich dzieci. Może to wynikaćzarówno z nieprzekazania informacji, jak i niezrozumieniawypowiedzi lekarza. Niezależnie od przyczyny, wyniki te





potwierdzają konieczność rozpowszechnienia wytycznychdotyczących postępowania z pacjentami z wrodzonymiwadami serca.

Konieczność taką wskazywali również kilka lat temuGierat-Haponiuk i wsp. [4]. Problem aktywności fizycznejpopulacji dzieci z wadami wrodzonymi serca istnieje nie tylkow Polsce, ale również w innych krajach [18]. Autorzy euro-pejskich rekomendacji zwracają uwagę, że po pierwsze leka-rze są z zasady nadmiernie zachowawczy podczas doradzaniaw kwestii wysiłku fizycznego. Po drugie duża część specjalis-tów nie wie, że owe wytyczne powstały, lub po prostu nie sto-sują ich w codziennej praktyce. Opublikowane rekomendacjeeuropejskie dotyczą zarówno zasad informowania rodziców/opiekunów oraz pacjentów o rodzaju aktywności fizycznej,którą mogą podejmować zależnie od rodzaju wady serca, jakteż podają szczegółowe informacje dotyczące sportu rekrea-cyjnego i wyczynowego w różnych typach wad wrodzonychserca. Autorzy tego dokumentu podkreślają, że problem akty-wizacji fizycznej dzieci po zabiegach kardiochirurgicznych jestbardzo istotny, wymaga szerokiej dyskusji i dalszych badań,jako że dane na ten temat nie są wystarczające, a nadmiernatroskliwość rodziców i personelu medycznego może byćszkodliwa dla pacjentów z wadami wrodzonymi serca. Artykułten w pełni potwierdza zasadność podjętych przez nas badań.

Wnioski

Na podstawie uzyskanych wyników można wnioskować, żedzieci po zabiegach kardiochirurgicznych często podejmująróżne formy aktywności fizycznej, uczestniczą w turystycei rekreacji ruchowej. Można również stwierdzić, że świado-mość badanej grupy dotycząca uczestnictwa w kulturzefizycznej jest wysoka. Większość rodziców/opiekunów dziecipo zabiegach kardiochirurgicznych podkreśla pozytywnywpływ aktywności fizycznej na rozwój ich dzieci i pozwala imna podejmowanie wysiłku fizycznego i turystykę. Dzieci,w większości, są świadome swoich ograniczeń i koniecznościodpoczynku, gdy czują się zmęczone.

Ze względu na fakt, że jedynie połowa rodziców deklaro-wała uzyskanie w szpitalu informacji na temat wskazań i prze-ciwwskazań do podejmowania aktywności fizycznej przez ichdziecko, uzasadnione wydaje się rozpowszechnienie wiedzyna ten temat. W celu popularyzacji bezpiecznej aktywnościfizycznej wśród dzieci po zabiegach kardiochirurgicznych, popierwsze, należy upowszechniać konkretne wytyczne doty-czące wskazań i przeciwwskazań dotyczących wysiłku fizycz-nego dla tej grupy pacjentów. Cel ten można realizowaćpoprzez programy edukacyjne, broszury, publikacje w polskimpiśmiennictwie, zorganizowane zajęcia sportowo-rekreacyjneoraz akcje promujące aktywność fizyczną wśród dzieci z cho-robami układu krążenia. Po drugie, wskazana wydaje się stałaedukacja lekarzy specjalistów wydających zgodę na podejmo-wanie wysiłku fizycznego, sport i rekreację.

Wkład autorów/Authors' contributions

KK – koncepcja pracy, zebranie i interpretacja danych, analizastatystyczna, akceptacja ostatecznej wersji, przygotowanie


literatury. ES-D – koncepcja pracy, analiza statystyczna,interpretacja danych, akceptacja ostatecznej wersji. JS-D –

koncepcja pracy, zebranie i interpretacja danych, akceptacjaostatecznej wersji, przygotowanie literatury.

Konflikt interesu/Conflict of interest

Nie występuje.

Finansowanie/Financial support

Nie występuje.

Etyka/Ethics

Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadamiDeklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymiwymaganiami dla czasopism biomedycznych.

p i �s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s

[1] Szymkiewicz-Dangel J. Kardiologia płodu – zasadydiagnostyki i terapii. Poznań: Ośrodek WydawnictwNaukowych; 2007.

[2] Hugh DA, red. Moss and Adams' Heart Disease in Infants,Children, and Adolescents. Philadelphia: LippincottWilliams & Wilkins; 2008.

[3] Wójcicka-Urbańska B, Wróblewska-Kałużewska M,Kucińska B. Przydatność próby wysiłkowej u dzieci pooperacji wad wrodzonych serca – doniesienie wstępne.Folia Cardiologica 2003;10(3):353–359.

[4] Gierat-Haponiuk K, Haponiuk I, Chojnicki M, KwiatkowskaJ, Zielińska D, Bakuła S. Ocena wydolności fizycznej i stanupsychicznego pacjentów w odległym okresie pokardiochirurgicznej korekcji prostych przeciekowych wadserca. Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska 2009;6(3):293–299.

[5] Kao CC, Chang PC, Chiu CW, Wu LP, Tsai JC. Physicalactivity levels of school-age children with congenitalheart disease in Taiwan. Appl Nurs Res 2009;22(3):191–197.

[6] Braksator W, Mamcarz A, Dłużniewski M, reds. Kardiologiasportowa. Gdańsk: Via Medica; 2007. p. 181–187.

[7] Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, Wytycznedotyczące leczenia dorosłych pacjentów z wrodzonymiwadami serca. Kardiologia Polska 2010;68(Supll. 9):639–696.

[8] Hirth A, Reybrouck T, Bjarnason-Wehrens B, Lawrenz W,Hoffmann A. Recommendations for participation incompetitive and leisure sports in patients with congenitalheart disease: a consensus document. Eur J Cardiovasc PrevRehabil 2006;13(3):293–299.

[9] Mazurek-Kula A, Majchrzak A, Moll JA. Quality of life infamilies with a child after staged treatment for hypoplasticleft heart syndrome (HLHS). Cardiology in the Young2011;21(1). P-162, S110-S111.

[10] Maron BJ, Zipes DP, Introduction:. EligibilityRecommendations for Competitive Athletes WithCardiovascular Abnormalities, 36TH BETHESDACONFERENCE. J Am Coll Cardiol 2005;45(8):1310–1375.


http://refhub.elsevier.com/S0031-3939(14)00105-X/sbref0005










































[11] Matyja D. Pojęcia sportu i rekreacji – PWN Leksykon – Sport.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2000: s. 207.

[12] Stupnicki R. Biometria: krótki zarys. Warszawa: Wyd.MARGOS; 2003.

[13] Bjorbaekmo W, Engelsrud G. I am almost like a fish: aninvestigation of how children with congenital heart diseaseexperience and perform movement in daily life. Child CareHealth Dev 2008;34(6):781–788.

[14] Mătăsaru S, Felea D, Cosmescu A, Barbacariu L, Petroaie A,Momanu O. Slănină AM.Can the child with congenital heartdisease have a normal life – style? Rev Med Chir Soc MedNat Iasi 2005;109(1):16–20.

[15] Najwyższa Izba Kontroli Departament Nauki, Oświaty IDziedzictwa Narodowego, Informacja o wynikach kontroliWychowanie fizyczne i sport w szkołach publicznych, 2010,Warszawa.


[16] Reybrouck T, Mertens L. Physical performance and physicalactivity in grown-up congenital heart disease. Eur JCardiovasc Prev Rehabil 2005;12(5):498–502.

[17] Banks L, McCrindle BW, Russell JL, Longmuir PE. Enhancedphysiology for submaximal exercise in children afterthe fontan procedure. Med Sci Sports Exerc 2013;45(4):615–621.

[18] Takken T, Giardini A, Reybrouck T, Gewillig M, Hövels-Gürich HH, Longmuir PE, et al. Recommendations forphysical activity, recreation sport, and exercise training inpaediatric patients with congenital heart disease: a reportfrom the Exercise, Basic & Translational Research Section ofthe European Association of Cardiovascular Prevention andRehabilitation, the European Congenital Heart and LungExercise Group, and the Association for European PaediatricCardiology. Eur J Prev Cardiol 2012;19(5):1034–1065.































Deklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegach kardiochirurgicznych

Documents

Transcript of Deklarowana aktywność fizyczna dzieci i młodzieży po zabiegach kardiochirurgicznych