Czynności operacyjno-rozpoznawcze

Dorota CzerwińskaKatedra Postępowania karnego

Pojęcie czynności operacyjno-rozpoznawczych

• Czynności służbowe policji (art. 14 ustawy o policji):• Czynności operacyjno-rozpoznawcze – definicja A. Tarachy – niejawne

czynności organów państwa prowadzone na ustawowej podstawie, spełniające funkcję informacyjną, wykrywczą, profilaktyczną i dowodową. Są to czynności pozaprocesowe. Zaliczamy do nich w szczególności:• kontrola operacyjna• tzw. Zakup kontrolowany• tzw. Prowokacja policyjna• tajny agent Policji• niejawne nadzorowanie

• Czynności dochodzeniowo-śledcze• Czynności administracyjno-porządkowe

Uprawnione służby

• Policja • Służby specjalne: ABW, AW, CBA, SKW, SWW• ŻW, SG, KAS

Kontrola operacyjna

• rodzaj szczególnie wrażliwych czynności operacyjno-rozpoznawczych

• zgodnie z art. 19 ust. 6 prowadzona jest niejawnie i polega na uzyskiwaniu i utrwalaniu treści rozmów prowadzonych przy użyciu środków technicznych, obrazu lub dźwięku osób z pomieszczeń, środków transportu i miejsc innych niż publiczne, treści korespondencji, w tym elektronicznej, oraz danych informatycznych

Kontrola operacyjna

• Zasady zarządzania:

• Tylko w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa wymienione w art. 19 ust. 1 I w celu tam wskazanym

• Subsydiarność - "gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub będą nieprzydatne"

• Tylko przez sąd okręgowy na wniosek KGP lub Komendanta CBŚP po uzyskaniu pisemnej zgody PG albo na wniosek KWP po uzyskaniu pisemnej zgody PO

• Możliwa również wobec oskarżonego

• Na okres nie dłuższy niż 3 miesiące z możliwością jednorazowego przedłużenia na dalsze maksymalnie 3 miesiące ALE w uzasadnionych przypadkach, gdy podczas kontroli pojawią się nowe, istotne okoliczności, sąd może nadal przedłużać o łącznie kolejne 12 miesięcy

Kontrola operacyjna – wypadek niecierpiący zwłoki

• Art. 19 ust. 3 - W wypadkach niecierpiących zwłoki, jeśli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, KGP, KWP, KCBŚP może zarządzić, po uzyskaniu zgody właściwego dla zatwierdzenia wniosku prokuratora, kontrolę, jednocześnie występując o jej zatwierdzenie przez SO

• W razie nieudzielenia zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli, wstrzymuje się ją i dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów

Kontrola operacyjna - postępowanie z materiałami

• Jeżeli pozwalają na wszczęcie postępowania karnego lub mają znaczenie dla toczącego się postępowania -> przekazanie prokuratorowi, który zatwierdzał wniosek

• Materiały nieistotne podlegają niezwłocznemu, protokalnemu, komisyjnemu zniszczeniu – art. 19 ust. 17

• Mogą być wykorzystane tylko w procesie o przestępstwo katalogowe (?) - uchylono ust. 15a! ale: postanowienie SN z 26 kwietnia 2007 r., I KZP 6/07

• problem tzw. zgody następczej - jeżeli materiały z legalnej kontroli mają być wykorzystane w sprawie o przestępstwo popełnione przez inną osobę niż wskazana w zarządzeniu kontroli albo inne przestępstwo katalogowe niż w nim wskazane, potrzebna była zgoda sądu na ich wykorzystanie w procesie karnym (tzw. zgoda następcza) – początkowo wymóg ten wyinterpretowano w orzecznictwie, następnie znalazł się w on w art. 19 ust. 15c-e (prokurator miał miesiąc od dnia otrzymania materiałów na wystąpienie z wnioskiem, a sąd - 14 dni na wydanie postanowienia). Przepisy te zostały uchylone z dniem 15 kwietnia 2016 r.

Kontrola operacyjna a tajemnice w procesie karnym

• Jeżeli zgromadzone materiały zawierają tajemnicę bezwzględną (art. 178a k.p.k.), Komendant policji zarządza ich niezwłoczne zniszczenie

• Jeżeli zgromadzone materiały mogą zawierać tajemnice względną, komendant policji przekazuje je prokuratorowi, a ten występuje do sądu okręgowego o stwierdzenie, które materiały zawierają tajemnicę i dopuszczenie ich do wykorzystania w procesie karnym

• Sąd wyraża zgodę, jeżeli wykorzystanie jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu; w pozostałym zakresie zarządza zniszczenie materiałów

• Na postanowienie sądu prokuratorowi służy zażalenie

Uprawnienia osoby kontrolowanej

• Osoba kontrolowana rzecz jasna nie wie o prowadzonej kontroli

• Art.. 19 ust. 16 – osobie tej nie udostępnia się materiałów z kontroli, z wyjątkiem w ramach instytucji końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego – pytanie o relację tego przepisu do art. 156 k.p.k.?

Wymogi wynikające z wyroku TK K 23/11

• Przesłanki zarządzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych mają być zdefiniowane ustawowo, precyzyjnie i możliwie restrykcyjnie

• Ustawa ma rodzajowo określać katalog technicznych sposobów ingerencji w prywatność jednostki

• Ustawa ma precyzować maksymalny czas prowadzenia czynności• Ustawa ma regulować procedurę zarządzania czynności, przy czym

kompetencję do zarządzania i badania legalności ma mieć organ niezależny, najlepiej sąd

• Ustawa ma precyzować zakres wykorzystania zebranych danych, zwłaszcza w procesie karnym jako dowodów

Transakcja pozorna

• Często zwana również zakupem kontrolowanym• Uregulowana w art. 19a ustawy o Policji• Polega na niejawnym nabyciu, zbyciu, przejęciu przedmiotów

podlegających przepadkowi, pochodzących z przestępstwa lub zabronionych, a także na złożeniu tego propozycji

• Dopuszczalna jedynie wówczas, gdy organy wcześniej już uzyskały wiarygodną informację o popełnionym przestępstwie, a zmierzają jedynie do jej sprawdzenia, ustalenia sprawców i uzyskania dowodów

• zob. fundamentalne postanowienie SN z dnia 19 marca 2014 r., II KK 265/13

Prowokacja policyjna

• Poza transakcją pozorną obejmuje także - również uregulowane w art. 19a - wręczenie lub przyjęcie albo złożenie propozycji korzyści majątkowej lub osobistej

• Przesłanki identyczne jak w przypadku zakupu kontrolowanego• Kontrowersje związane z art. 24 k.k. - czy spełnione są znamiona prowokacji

w rozumieniu tego przepisu?• Postanowienie SN z 30.11.2010 r., III KK 152/10 - Niezachowanie

określonych w art. 19a ustawowych warunków przeprowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych uniemożliwia w procesie karnym wykorzystanie uzyskanego w ich trakcie materiału dowodowego

Tajny agent policji

• Tzw. konfident, tajny współpracownik - T. Grzegorczyk, J. Tylman – "osoba, która, ukrywając swoją tożsamość i związki z Policją - wchodzi w kontrakt z grupą przestępczą celem ujawnienia przestępstwa i wykrycia jego sprawców"; nie musi to być funkcjonariusz Policji.

• Art. 20a pozwala wydać takim osobom dokumenty na inne dane niż ich tożsamość

• Tajny agent sam nie powinien popełnić przestępstwa

Zmiany z 2016 roku

• Ostatnie zmiany najbardziej ingerują w prawo do prywatności nie w obszarze czynności operacyjno-rozpoznawczych, lecz w nowych art. 20c i następnych, zezwalających policji na uzyskiwanie – w celu zapobiegania lub wykrywania przestępstw albo w celu ratowania życia lub zdrowia ludzkiego bądź wsparcia działań poszukiwawczych ratowniczych – bez zgody sądu (choćby następczej) danych pocztowych, telekomunikacyjne i internetowe nieobejmujące treści korespondencji – tj. kto do kogo pisze. Odbywa się to również bez wiedzy, choćby następczej, obywatela, a jeżeli uzyskane dane nie będą mieć znaczenia dla postępowania karnego, podlegają niezwłocznemu zniszczeniu. Dane są pobierane bezpośrednio z serwerów operatorów telekomunikacyjnych.

Zmiany z 2016 roku

● dodatkowo ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie art. 168b k.p.k. - Jeżeli w wyniku kontroli operacyjnej zarządzonej na wniosek uprawnionego organu na podstawie przepisów szczególnych uzyskano dowód popełnienia przez osobę, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej lub przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego popełnionego przez inną osobę niż objętą zarządzeniem kontroli operacyjnej, prokurator podejmuje decyzję w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym.

Wyrok SA w Warszawie z 13.06.2016 r., II AKa 133/16● 1. Za niedopuszczalne uznać należy korzystanie z materiałów uzyskanych w wyniku

kontroli operacyjnej w sprawie o przestępstwa, które nie należą do tych wymienionych w art. 19 ust. 1 ustawy z 1990 r. o Policji. Z uwagi na szczególny charakter omawianej regulacji, przepisy te nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

● 2. Literalna wykładania treści art. 168b k.p.k., w powiązaniu z przepisem art. 19 ustawy z 1990 r. o Policji (w szczególności art. 19 ust. 1, ust. 14, ust. 15) wskazuje, że przepis ten reguluje sytuację pozyskania ujętych tam materiałów na etapie postępowania przygotowawczego, przed skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Tylko bowiem na tym etapie postępowania istnieje możliwość selekcji wyników kontroli operacyjnej, w aspekcie możliwości ich wykorzystania jako dowód popełnienia przez osobę, wobec której była stosowana, innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej lub przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego popełnionego przez inna osobą niż objęta zarządzeniem kontroli operacyjnej. Decyzję "w przedmiocie wykorzystania tego dowodu w postępowaniu karnym" ustawodawca zastrzegł dla prokuratora z tego powodu, że to wyłącznie prokurator na etapie formułowania oskarżenia decyduje, jakie dowody na jego poparcie przedstawi sądowi. "Wykorzystanie" dowodu w rozumieniu analizowanego przepisu jest równoznaczne z jego zgłoszeniem do przeprowadzenia przed sądem.

Wprowadzenie do procesu informacji z czynności operacyjno-rozpoznawczych

• Obecnie ustawodawca zdecydował się na bezpośrednie wprowadzanie do procesu informacji pochodzących z czynności operacyjno-rozpoznawczych

• Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 15 i art. 19a ust. 7 ustawy o Policji materiały z czynności rozpoznawczych mogą być na rozprawie odczytywane na podstawie art. 393 k.p.k. i stać się podstawą ustaleń faktycznych

• Rozwiązanie to jest zbyt daleko idące, stawia bowiem na równi podsłuch procesowy i pozaprocesowy – po co zatem organ miałby spełniać rygory procesowe?