Czy jesteśmy przygotowani na wychowanie w erze cyfrowej?

dr hab. Jacek Pyżalski, prof. UAM Uniwersytet im. A. Mickiewicza w

Poznaniu Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

©Wszelkie prawa zastrzeżone

Punkt wyjścia

• Czy obraz medialny jest inny niż 100 lat temu?

• Telefon 1890 • Radio 1891 • Telewizja 1920 • E-mail 1966 • Internet (jako nazwa) 1974 • Wikipedia 2001 • Facebook 2003 • Youtube 2005 • Twitter 2006 • Pinterest 2010

Wiedza

• To każdy wie, ale są też wyzwania

społeczne, rozwojowe, relacje, socjalizacja

itd.

A co w przyszłości?

• “Pojawią się nowe definicje przyjaźni i prywatności. Nowoplemię zastąpi rodziny nuklearne, co będzie oceniane jako nieprawidłowe i zagrażające przez starsze pokolenie”—Stowe Boyd, social networks specialist, analyst, activist, blogger, futurist and researcher; president of Microsyntax.org, a non-profit and director of 301Works.org

• Odpowiedź jest w dzieciach, które chodzą do szkoły. Widzę, że zbyt wiele z nich używa internetu, gra w gry video, etc. kiedy siedzi przy stoliku w miejscu publicznym. Jeśli ostro nie zadziałamy i nie napiętnujemy tego zachowania relacje międzyludzkie pogorszą się w ciągu dziesięciu lat, kiedy nieprawidłowo zsocjalizowane dzieci urosną” —Peng Hwa Ang, dean of the School of Communication, Nanyang Technological University, Singapore, and active leader in the global Internet governance processes of WSIS and IGF

• “Wpływ internetu na relacje jest paradoksalny. Wzmacnia nasze relacje z dalszymi znajomymi oraz relacji realizowane dzięki portalom społecznościowym i e-mailom. Jednocześnie może on zniszczyć relacje z tymi, którzy ą blisko nas, gdyż technologie always-on zabierają czas na przebywanie z rodziną i relacje społeczne”—Mary Joyce, co-founder, DigiActive.org

• Czy relacje się poprawią? Tak -do diabła – ale tylko w przypadku mądrych ludzi, którzy będą wiedzieć co technologia może a czego nie może zrobić dla nich—Mike Gale, director of decision-support systems, Decision Engineering Pty Ltd.

Edukacja medialna i jej adekwatność

• Tak!!!!!

• ale jak?

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Opiera się na uproszczonych założeniach dorosłych, co do zaangażowania młodych ludzi w wykorzystanie mediów a nie rzeczywistych danych

Powinna wynikać z rzeczywistego obrazu sytuacji uwzględniającego ilościowy i jakościowy charakter zjawisk

Inne spostrzeganie skali Nauczyciele

%

Gimnazjaliści %

Zauważam, że spędzam coraz więcej czasu przed komputerem.

27 45,7 Nudzę się, gdy przez jeden dzień nie mam dostępu do Internetu.

8 37,8 Lepiej żeby nikt nie wiedział, co robię w Internecie. 5,1 32,7 Potrafię samodzielnie stworzyć stronę internetową. 26,5 46,9 Prowadzę swoją stronę internetową lub blog. 5,8 25,9 Czuję się lepiej w świecie wirtualnym niż w realnym. 1,9 15,6 Wśród moich zainteresowań Internet jest na pierwszym miejscu.

5,6 10,3 Źródło: Pyżalski (2012) Polscy gimnazjaliści N=2143)

Nierówności cyfrowe (Hacker, VanDijk, 2003; Hacker, Mason, 2003)

• Bariera ta ma głównie charakter emocjonalny i wiąże się albo z niechęcią stosowania nowych technologii, albo z obawami, że wykonując określone czynności przy korzystaniu z nowych technologii komunikacyjnych można popełnić błąd

1. Brak doświadczeń z nowymi technologiami

• Jest to bariera typowo "fizyczna" - wiąże się ona z brakiem dostępu do odpowiednich możliwości technicznych (np. łącza internetowego)

2. Brak sprzętu komputerowego i dostępu

do internetu

• Bariera ta rozumiana jest jako nieumiejętność obsługi urządzeń technicznych związana, np. z brakiem dostosowania ich interfejsu do możliwości użytkownika lub brakiem w otoczeniu użytkownika wsparcia ze strony innych osób, które są bardziej kompetentne.

3. Brak kompetencji cyfrowych

• Ta bariera odnosi się głównie do kapitału kulturowego oraz treści tego jak internet jest wykorzystywany przez poszczególne osoby.

4. Brak mozliwości wykorzystania nowych

technologii komunikacyjnych

Specjalne potrzeby edukacyjne a nowe media (Plichta, 2012, 2013)

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Koncentruje się na technicznej stronie korzystania z technologii (hasła, zabezpieczenia, itd.)

Powinna silniej uwzględniać społeczne znaczenie wykorzystania technologii (relacje online , role jaką pełnią określone działania młodych ludzi)

• „Dorośli koncentrują się na technologii i łączą jej zastosowanie z pojawianiem się niewłaściwych zjawisk. Zamiast koncentrować się na zastosowaniu technologii, jak robią to sami młodzi ludzie, dorośli oskarżają technologię i szukają technicznych rozwiązań problemów, które się pojawiają” (Dunkels i in., 2011, s.3).

Efekt

• Próba skanalizowania edukacji medialnej i ograniczenie jej do lekcji informatyki

• Przecenianie „technologicznego” charakteru działań związanych z edukacją medialną – co czasami prowadzi do jej niepodejmowania

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Jest odpowiedzią na sytuacje (szczególnie kryzysowe), które pojawiły się przy okazji wykorzystania mediów przez młodych ludzi

Powinna być ciągłym działaniem, które prowadzone jest bez inspiracji wynikających z „wydarzeń specjalnych”

Przykład

Przypadek cyberbullyingu jako inspiracja do rozpoczęcia zajęć dotyczących edukacji medialnej

Jedna z pań pedagog, pracująca w szkole podstawowej opisuje sytuacje wysyłania do jednego z uczniów esemesów z pogróżkami. Dopiero ta sytuacja stała się „przyczynkiem do warsztatów z klasą (a potem także innymi)” (N, K, nr 261). Sytuacja agresji elektronicznej w jednym z gimnazjów zainspirowały z kolei do przeprowadzenia zajęć dotyczących „przemocy, agresji, internetu i możliwości jego złego wpływu”(N, K, nr 232). W innej szkole, gdzie przesyłano obraźliwe esemesy i zdjęcia na temat otyłej dziewczynki przeprowadzono później „szkolenia i warsztaty dla młodzieży na temat dyskryminacji”(N, K, nr 76).

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Koncentruje się (a czasami ogranicza) do tematyki zagrożeń

Powinna w większym stopniu uwzględniać konstruktywne wykorzystanie nowych mediów (zarówno związane z korzyściami jednostki, jak i społecznymi)

To problem, gdyż

• Większość młodych ludzi korzysta z nowych mediów w sposób funkcjonalny (Dunkels, 2011; Kirwil, 2011,

• Większość młodych ludzi doświadcza zagrożeń o mniej poważnym charakterze

EU-Kids online (2009)

Odbiorca Uczestnik Aktor

Edukacja

Zasoby edukacyjne Kontakt z innymi osobami o

podobnych zainteresowaniach

Samodzielnie inicjowana i

wspólna nauka

Udział i zaangażowanie

obywatelskie

Globalne informacje Wymiana informacji pomiędzy

zaangażowanymi grupami

Konkretne formy społecznego

zaangażowania

Kreatywność/wyrażanie siebie Różnorodność materiałów

źródłowych

Zaproszenia do

zaangażowania/wyrażania

siebie

Treści tworzone przez

użytkowników

Tożsamość i związki społeczne Treści poradnicze dotyczące

zdrowia/problemów

osobistych

Portale

społecznościowe/komunikacja

z innymi

Ekspresja siebie

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Wykorzystuje jako metodę szkolenia, warsztaty

Powinna w większym stopniu przebiegać w działaniu, „przy okazji”

Przykład – zawsze aktualny

Przykład • Lip-dub i jego edukacyjne i wychowawcze korzyści (Kaczmarek-Śliwińska,

2013)

• współpraca, związana z realizacją dużego wymagającego koordynacji projektu. Dotyczy ona relacji pomiędzy uczniami na poziomie klasy, uczniami różnych klas a także uczniami a nauczycielami. Warto tu zaznaczyć, że tworzenie lip-duba stanowi unikalną możliwość tworzenia tak wielokierunkowej sieci współpracy w szkole;

• twórczość – lip-dub wymaga twórczego działania – sama tematyka, jak i sposób jej zaprezentowania może być różnorodna. Wystarczy obejrzeć

kilka lip-dubów przygotowanych w szkołach, żeby zobaczyć, iż wyobraźnia

młodych ludzi w tym zakresie jest nieskończona;

• możliwość konstruktywnego budowania swojej samooceny i wizerunku – młodzi ludzie uczestniczący w produkcji lip-duba mogą w filmie zaprezentować swoje zainteresowania, czy umiejętności. W szczególności może to być ważne dla tych uczniów, którzy nie potrafią osiągnąć w szkole sukcesów rozumianych w sposób tradycyjny;

• identyfikacja ze szkołą. Lip-dub jest osadzony w realiach konkretnej placówki. Zatem osoby tworzące go w naturalny sposób identyfikują się z miejscem, w którym ten rodzaj twórczości powstaje.

Pomocy!

Rodzaj pomocy %

Pytali o poradę dorosłe osoby z rodziny (np. mamę, wujka, dziadka) 58,8

Pytali o poradę przyjaciół/kolegów, których znają ze szkoły, osiedla itp. 41,7

Poszukiwali w internecie (np. na forach internetowych) wypowiedzi innych osób

dyskutujących o podobnym problemie 39,2 Poszukiwali odpowiedzi na swój problem w poradnikach, książkach, czasopismach

27 Odwiedzili specjalistę w jego gabinecie (np. psychologa, pedagoga, dietetyka)

20 Odwiedzali strony internetowe, na których piszą specjaliści np. lekarze, psychologowie,

dietetycy 17 Pytali o poradę przyjaciół/kolegów, których znają tylko z internetu

16,4 Zwrócili się o pomoc do specjalisty (np. psychologa, pedagoga, dietetyka) w internecie

5,4 Zadzwonili do telefonu zaufania

2, 1

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Opiera się o „eksperckie” spojrzenie osób dorosłych

Pownna względniać interpretacje i spostrzeganie samych młodych ludzi

Różnica w spostrzeganiu powagi zagrożeń online

Czym różni się agresja elektroniczna od tradycyjnej?

Gimnazjaliści Nauczyciele

% % a/ Jej konsekwencje są takie

same 29 32,4 b/ Jej konsekwencje są bardziej

poważne 12,9 47,8 c/ Jej konsekwencje są mniej

poważne 39,5 2,8 d/ Nie potrafię tego określić

18,6 17

Czy każdy cyberbullying jest cyberbullyingiem?

• Zjawisko Drama (boyd, Marvick, 2011)

• Inna rola

• Inne społeczne znaczenie

• Pozytywne spostrzeganie

Także zachowania w grach

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Koncentruje się na nauczycielu w roli edukatora

Uwzględnia edukację realizowaną przez inne źródła – rówieśniczą, inne osoby dostępne online, edukację dorosłych przez młodych ludzi

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Koncentruje się na nowych mediach bagatelizując tradycyjne

Uwzględnia konwergencję, a więc rolę „zmienionych”, „przeplecionych” z nowymi mediami mediów tradycyjnych

Pełen kalejdoskop mediów

• Wykorzystanie tradycyjnej edukacji medialnej

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Traktuje młodych ludzi w nowych mediach jako „nowe plemię” o innych potrzebach rozwojowych

Powinna rozumieć i uwzględniać potrzeby rozwojowe, które są „zamaskowane” przez ich przejawy realizowane za pomocą nowych mediów

Potwierdza to szereg badań etnograficznych, jakościowych

• Living and Learning with New Media (2008)

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Koncentruje się na życiu młodych ludzi online jako jakościowo różnym od funkcjonowania offline

Traktuje oba światy (online i offline) równorzędnie, komplementarnie

Przykłady badań

• Wiele badań wskazuje na korelację funkcjonowania online i offline

• Kreacja treści (content creating) (Lenhart)

• Zjawiska dysfunkcjonalne, np. cyberbullying (Pyżalski, 2012; Zweig i in.,2013), także inne jakościowo zachowania ryzykowne

Edukacja medialna

Jaka często jest?

Jaka powinna być?

Skoncentrowana na funkcjonowaniu w świecie mediów

Powinna potrafić znaleźć miejsce dla mediów, czasami wiąże się to ze świadomą rezygnacją z nich w różnych obszarach

Więc jaka powinna być edukacja medialna? - podsumowanie

Edukacja medialna to za mało

Edukacja medialna

Kontekst offline

Wychowanie w erze

cyfrowej

Co jest warunkiem tego aby ktoś był przygotowany do życia w świecie

nowych mediów?

Zmiana filozofii

Edukacja medialna w

szkole

Szkoła funkcjonująca i wychowująca w

erze nowych mediów

Kreatorzy treści

• Konkursy

• Wspólne projekty wymagające kontaktu offline, np. lip-dub, blogi

• Połączenie teorii z życiem

• Wywiady – kontakt z innymi ludźmi

• Podstrony, podcasty wszystkiego co się w szkole dzieje

Nauczyciel jako wzór osobowy – czy też online?

• Czy o tym w ogóle myślimy? Dyskusja międzypokoleniowa wśród nauczycieli?

• Czy jesteśmy wychowawcą online? W życiu prywatnym?

• Jak reagujemy na działania uczniów w serwisach społecznościowych?

• Działania samorządu • Może 2 profile? Jakieś dobre praktyki?

Kultura prefiguratywna w praktyce

Uczniowie Nauczyciele

Organizacja pomocy

• Sami odbiorcy wyrażają takie porzeby

• Wstępny kontakt

• Pomoc psychologiczna online

• Informacja

• Krytycyzm!

Współpraca nauczycieli ze sobą

• Forum

• Teachers Tube

www.jacekpyzalski.pl