Czwarty Rozbiór Polski

8/16/2019 Czwarty Rozbiór Polski

1/16

CZWARTY ROZBIÓR POLSKI – 23 VIII 1939W związku z niesławną rocznicą paktu przyjaźni między naszymi sąsiadami, wcześniejnapisany odnośny tekst, będący swego rodzaju kalendarium wydarzeń prowadzących dopodpisania aktu!"

oruszając zagadnienie stosunk#w sowiecko$niemieckich w przededniu wybuchu %% wojnyświatowej w odniesieniu do %% & nale'y nieco zatrzyma( się nad ich historią po % wojnie

światowej, kiedy to obydwa państwa nie zostały usatys)akcjonowane postanowieniami *raktatu Wersalskiego"+ kwietnia +-..r" z okazji międzynarodowej kon)erencji w /enui w sprawie kryzysuekonomicznego w 0uropie, nastąpiło nieoczekiwane porozumienie 1iemiec i &osji 2owieckiej w&apallo, po tajnych naradach obu delegacji" 3arszałek iłsudski oceniał &apallo, jako klęskęolski i porządku europejskiego nakreślonego traktatem wersalskim" 4la olski było toporozumienie dw#ch historycznych zaborc#w i wrog#w naszej niepodległości"+ maja+-..r" min" spraw zagr" 1iemiec 2tresemann podpisał z 2owietami traktatgwarantujący wzajemną neutralnoś( w jakimkolwiek kon5ikcie z jednoczesnympotwierdzeniem umowy z &apallo" *rzeba doda(, 'e 1iemcy 6na kt#rych traktat nało'ył szeregograniczeń! korzystali z sowieckich poligon#w wojskowych, szkolili siły sowieckie, zaopatrywali

je częściowo w broń i amunicję" o 3onachium oraz ostatecznym zlikwidowaniu7zechosłowacji 6+8 marca +-9-r"! w stolicach europejskich mno'yły się plotki odnośnienastępnej o:ary ;itlera" Wymieniano Węgry, &umunię, olskę, a nawet 2zwajcarię" /eneralniem#wiąc, mimo, 'e ;itler nie ukrywał swojej nienawiści do komunizmu, to jednak przyszłeporozumienie z &osją było pr#bą przezwycię'enia starego dylematu niemieckiego sztabugeneralnego < za wszelką cenę nie dopusci( do wojny na dwa )ronty= >rancja i ?nglia nie byłygotowe do wojny, czego dowodem było 3onachium, a następnie pr#ba zawarcia układu z2owietami mająca powstrzyma( dalsze akty agresji ;itlera" odobne )unkcje miały spełnia(gwarancje udzielone przez ?nglię i >rancję olsce, &umunii i /recji" @ednak to olska miałapochłoną( uwagę ;itlera, . października +-9Ar" &ibbentrop przedstawił amb" @" Bipskiemu'ądania oddania /dańska i korytarza przez omorze" *ak, więc w związku ze swoimiantypatiami do komunizmu ;itler chciał zagra( kartą polską"

stycznia +-9-r" w 3onachium &ibbentrop wysunął Ceckowi o)ertę przystąpienia do paktuantykominternowskiego, wsp#łpracy militarnej przeciw &osji 2owieckiej" W zamian zaś zaustępstwa w sprawie /dańska i autostrady przez omorze, obiecywał olsce 2owieckąDkrainę, 6kt#rej sam potrzebował"""! olska dyplomacja pozostała jednak wierna tezie mar"iłsudskiego, kt#ra sprowadzała się do utrzymania pokojowych stosunk#w z dwomasąsiadami" *ym samym nie zamierzała występowa( z jednym przeciwko drugiemu " &osjanie,

jak się wkr#tce okazało, nie mieli podobnych skrupuł#w, mimo, 'e byli związani z olskąpaktem o nieagresji z .8 lipca +-9.r" zawartym na pię( lat i przedłu'onym następnie do 9+grudnia +-E8r"W kilka dni po 3onachium, E października +-9Ar" wicemin" spraw zagr" &osji 2owieckiejotemkin powiedział ambasadorowi )rancuskiemu w 3oskwie 7oulondreF„Nie widzę dla nas innego wyjścia aniżeli czwarty rozbiór Polski” .

+G marca +-9-r" na HI%%% Jjeździe KJ& 6tj" przed zajęciem ragi przez ;itlera! 2talin zrobiłpierwszy krok sygnalizujący mo'liwoś( sojuszu z ;itlerem" W swoim przem#wieniu dał dozrozumienia, 'e pragnie zmiany w stosunkach z 1iemcami i nie pozwoli, by J2&&F„Został wciągnięty do koniktów !rzez !odżegaczy wojennyc"# którzy dążą do tego by inniwyciągali za nic" kasztany z ognia”.


2/16

Cyła to aluzja do oczekiwań Jachodu i nadziei na wsp#lny )ront przeciwko 1iemcom". marca amb" & w Cerlinie @" Bipski wypowiedział kategoryczne LnieM na niemieckie 'ądaniew sprawie /dańska i omorza, zaś 9+marca ?nglia udzieliła olsce gwarancji" 9 kwietnia ;itlernakazał sze)owi kwatery gł#wnej i gen" Keitlowi rozpoczęcie przygotowań do Loperacji białejMto jest do ataku na olskę, precyzując datę ataku nie p#źniej ni' + września".A kwietnia ;itler w słynnej mowie zerwał pakt o nieagresji z olską 6ze stycznia +-9Er"! orazpakt morski z ?nglią" W jego mowie zabrakło tradycyjnych atak#w na &osję 2owiecką" Cył tosygnał, 'e przyszli partnerzy zaczynają się rozumie("

9 maja sowieckiego komisarza spraw zagr" 3aksima Bitwinowa, Nyda kojarzonego z politykątworzenia antyniemieckiego )rontu w 0uropie, 2talin zastępuje Wiaczesławem 3ołotowem6właś(" < 2kriabin!" Jmiana ta została dostrze'ona i dobrze przyjęta w Cerlinie".9 maja ;itler na odprawie z generałami rzekłF „$alsze !owodzenia nie %ogą zosta&osiągnięte bez !rzelew' krwi. Nie %oże%y s!odziewa& się !owtórzenia (zec"osłowacji.)ędzie wojna”..O maja min" spraw zagr" %%% &zeszy &ibbentrop otrzymał in)ormacje z @aponii, 'e na wypadekwojny w 0uropie, sojusznik zamierza zachowa( wolnoś( wyboru swojego stanowiska" ;itler niemogąc liczy( na @aponię zaczął szuka( porozumienia z &osją" W związku z tym z końcem majazabroniono prasie niemieckiej atak#w na &osję" &okowania anglo$niemiecko$sowieckierozpoczęły się tu' po udzieleniu gwarancji olsce przez ?nglię" Pdtąd toczyły się przez całelato +-9-r" podw#jne rokowania, jawne z Jachodem i tajne z 1iemcami" Jestawienie gł#wnych

etap#w i dat obu negocjacji prowadzi do wniosku, 'e &osjanie zdecydowali się wybra( tęo)ertę, kt#ra da im więcej $ bez wojny"9+ maja 3ołotow w mowie o:cjalnej poin)ormował, 'e umowa z Jachodem mo'e by( zawarta

jedynie w myśl warunk#w sowieckich oraz, 'e nie wyklucza to rokowań z 1iemcami" 4la1iemiec, rosyjskie rokowania z Jachodem były wyraźnym sygnałem, 'e nie mo'na wyklucza(porozumienia z >rancją i ?nglią, co pokrzy'owałoby wszelkie nadzieje ;itlera na teorię tzw"wojen lokalnych" &osjanie z kolei obawiali się, 'e niedoszli sojusznicy chcą wciągną( ichpaństwo w wojnę z 1iemcami, co zwolniłoby Jach#d z przyjścia z pomocą olsce" 2talin chciałwybada(, czego mo'e spodziewa( się od zachodu w zamian za sojusz" 3echanizm rokowańprzedstawiał się następującoF gdy Jach#d po długich deliberacjach godził się na sowieckiepropozycje, rząd sowiecki miał ju' nowe 'ądania do uwzględnienia" &ząd sowiecki wysunął np"projekt udzielenia gwarancji bezpieczeństwa wszystkim krajom między Całtykiem a 3orzem7zarnym w razie agresji bezpośredniej 6atak 1iemiec! lub pośredniej 6np" zamach stanu!" *akizapis umo'liwiałby 2owietom wkroczenie do kraj#w ościennych z zaprowadzenia tam swoichporządk#w 6coś w rodzaju słynnej p#źniej i wypr#bowanej Ldoktryny Cre'niewaM!"8 sierpnia Jach#d wysłał swoją delegację wojskową do J2&&" *rzeba doda(, 'e wysłano jąwolnym 6 o szybkości +9 węzł#w! statkiem, tak, 'e dopłynęła ona dopiero ++ sierpnia"Kompetencje wysłannik#w były r#'ne, podobnie jak cele" >rancja 6gen" @oseph 4oumerc!pragnęła zawrze( z 2owietami umowę za wszelką cenę" 1atomiast ?nglia 6admirał &eginald4raQ! chciała jak najdłu'ej przeciągną( rokowania pokojowe, a' do podpisania umowypolitycznej"+G sierpnia sowiecki charge dRaSairs w Cerlinie ?stachow otrzymuje wyraźną ju' o)ertępodziału olski z lojalnym uprzedzeniem, 'e 1iemcy planują napaś( na olskę" @" 2chnurr,

kierownik wydziału 32J niemieckiego powiedział muF„Polska %ania wielkości c"roniona !rzez *ielką )rytanię# !c"a Polskę do coraz nowyc" !rowokacji. +a%y ciągle nadzieję# że Polska o!a%ięta się tak# iż %ożliwe będzie !okojowerozwiązanie. Nawet w razie rozstrzygnięcia orężnego interesy nie%ieckie w Polsce są całkie%ograniczone. Nie %'szą one wcale kolidowa& z interesa%i sowiecki%i jakiegokolwiek rodzaj'.

,le %'si%y zna& te interesy”.+. sierpnia w letniej rezydencji ;itlera w Pbersalzberg przera'ony minister Włoch 7iano 6zię(3ussoliniego! dowiedział się, 'e ;itler zamierza uderzy( na olskę w ciągu trzech tygodni" 1asłowa 7iano, 'e nie wierzy by atak na olskę m#głby by( zlokalizowany, zaś Włochy będągotowe do wojny europejskiej dopiero w +-E. r", ;itler przekazał mu treś( ostatniegotelegramu z 3oskwy, kt#ry wyra'ał zgodę &osjan na przyjazd ministra &ibbentropa do 3oskwyw celu podpisania wsp#lnego paktu, po wcześniejszym przedyskutowaniu wszystkichinteresujących obie strony spraw włącznie z olską" Pczywiście zgodnie z sowieckąmentalnością &osjanie ju' po podjęciu decyzji o sojuszu z ;itlerem winę za niepowodzenierozm#w z Jachodem chcieli przerzuci( na Jach#d" W związku z tym przewodniczący rozm#w zJachodem Woroszyłow przedstawił 'ądanie zgody na przemarsz ?rmii 7zerwonej przezterytorium olski i &umunii, dodając, 'e od załatwienia tej sprawy uzale'nia powodzenie


3/16

dalszych negocjacji"+O sierpnia < Wobec zgody 1iemiec na wszystkie warunki sowieckie 2talin rozkazałWoroszyłowowi odroczenie na cztery dni rozm#w z Jachodem"+A sierpnia < 3ołotow wysunął propozycję podpisania tajnego paktu, kt#ry regulowałbywszelkie kwestie interes#w obu mocarstw w 0uropie Wschodniej" Cyła to pierwsza zapowiedźtajnego protokołu w sprawie rozbioru olski, podpisanego w tydzień p#źniej na Kremlu"

*ymczasem ;itler gorączkowo naciskał na postęp w tajnych rokowaniach ze 2talinem wzwiązku ze zbli'ającym się terminem zaatakowania olski 6+ września!" W trakcie częstych

rozm#w &ibbentrop wysuwał propozycję swojej wizyty zaraz po +A sierpnia, zaś 3ołotowzaproponował datę . lub .O" 4la ;itlera był to termin nie do przyjęcia, dlatego .G sierpniawysłał osobistą depeszę do 2talina prosząc o przyśpieszenie terminu" @ednocześnie +- sierpniaw Cerlinie podpisany został daleko idący układ handlowy między 1iemcami i &osją"?pel ;itlera do 2talina zrobił na tym ostatnim bardzo dodatnie wra'enie 6doręczony3ołotowowi .+ sierpnia o godz" +8!" W dwie godziny p#źniej niemieckiemu ambasadorowi w3oskwie doręczono odpowiedź 2talina zapraszającą &ibbentropa na dzień .9 sierpnia" ;itlerprzyjął tą odpowiedź z wybuchem radości" Według relacji obecnego wtedy dyplomatyniemieckiego ;ewela wykrzyknąłF LTeraz mam świat w swojej kieszeni!M%nteresujące jest, 'e +- sierpnia ambasador 2chulenburg otrzymał tekst paktu o nieagresji od&osjan z dopiskiem, 'e będzie specjalny protok#ł dotyczący interes#w obu stron" 2talinuzale'niał tym samym podpisanie paktu od wcześniejszego ustalenia, jaka częś( łup#w

przypadnie mu w udziale" Jbija to do końca tezę historyk#w sowieckich, 'e &osjanie niezdawali sobie sprawy, 'e wsp#lnie z ;itlerem rozpętali drugą wojnę światową" W tym czasieJach#d, a szczeg#lnie >rancja mocno naciska na Warszawę na wyra'enie zgody na przemarszwojsk sowieckich" olska rzecz jasna zajęła zdecydowane stanowisko w tej sprawie"+- sierpnia minister spraw zagranicznych Ceck powiedział ambasadorowi >rancji 1oelowiF„-oż to jest nowy rozbiór Polski# który %y sa%i %a%y na siebie !od!isa jeżeli %y %a%y 'lecrozbiorowi# to !rzynaj%niej c"ce%y się broni&. Nie %a%y żadnej gwarancji# że osjaniewszedłszy na nasze zie%ie wsc"odnie wez%ą rzeczywiście 'dział w wojnie”. 7o rzeczywiścienastąpiło, tle, 'e za zgodą ;itlera, a nie olski"+- sierpień +-9-r $ 2talin do towarzyszy na posiedzeniu C K7 KJ&FL Jeżeli wyrai!y "#$% &a 'r#'#y()e A&"lii i *ra&()i+ ,-.ry(/ !i0)e 'reywa)wa4&ie w 5#0,wie+ i &i!i+ a &ie 6ie!(a!i '#$'i0e!y 7,a$ 0#)70&i(y+ 8i-ler!#że rey"wa &a'a4(i &a P#l0,%: W.w(a0 w#)&a &ie wy7(/&ie+ #wie!6ie!(y a(& 07,a )a,ie)4 7"#$y Za(/#$e!: Ty!(a0e! $la Zwi,7S#wie(,ie"# w#)&a )e0- ,#&ie(&a i &ie%$&a+ '#&ieważ w war7&,a(/ '#,#)#wy(/#l0ewi! &ie )e0- w 0-a&ie #'awa ,ra).w Za(/#$7;6 opublikowano po razpierwszy w T4ie WeltM, .9UGOU-! @ednocześnie 2talin dogadywał się z ;itleremV +- sierpnia W"3ołotow podczas spotkania z niemieckim amb"2chulenburgiem przekazał mu projekt sowieckipaktu o nieagresji" 1astępnego dnia telegram ;itlera do 2talinaF„Nie%cy !owracają do linii !olitycznej# która była korzystna dla ob' !a/stw w %inionyc"st'leciac"# zgadza% się na wasz tekst !akt' o nieagresji”... sierpnia przerwano rozmowy angielsko$rosyjskie, ;itler dał lepszą o)ertę 2talinowi i wygrał"7elem ?nglii i >rancji było rozbudowanie, wzmocnienie )rontu wschodniego przeciwko

;itlerowi, zaś 2talin chciał, aby zachodnie mocarstwa uznały hegemonię &osji we wschodniej0uropie" 3niej znany jest )akt, 'e )7ż 2< 0ier'&ia 0e,re-ar a!a0a$y &ie!ie(,ie) w5#0,wie ;ans$;einrych ;erwartha on Citten)eld przekazał treś( tajnego protokołuprzedstawicielowi ambasady D2? 6amb" 7harles 0" Cohlen!, wkr#tce poznali jego treś( ?nglicy6Bord ;ali)aQ$ .O I%%! i >rancuzi, -7 &ależy 07,a ,l7(a $# i(/ ier(i &a '#(-,7w#)&y i #(e,iwa&ia &a w,r#(e&ie $# P#l0,i Ar!ii Cerw#&e): 3imo tej wiedzy ?nglicyinterweniowali u marszałka &ydza$Xmigłego, aby op#źniał mobilizacje wojska" Wydaje się, 'epodpisując układ ze 2talinem, ;itler przekreślił swoją szansę zawarcia 6w terminiep#źniejszym! separatystycznego pokoju, do tego czasu ?nglia miała jeszcze nadzieję naskierowanie ;itlera przeciwko &osji" *u strategicznym zwycięzcą okazał się 2talin, kt#rywciągając ;itlera do wojny w olsce, otworzył mu drugi zachodni )ront, sam zyskując czas naLuspokojenieM @apończyk#w na 4alekim Wschodzie" Crytyjski ambasador w Warszawie ;owardKennard powiedział 6jeszcze w +-9A r"!F„ ...0dyby wojska rosyjskie raz się znalazły na zie%i !olskiej# trzeba by !rowadzi& nową wojnęby je sta%tąd 's'ną c"o&by Polska i osja były 'czestnika%i soj'sz' antynie%ieckiego”.1ic bardziej proroczego na rok +-E8=.+ sierpnia < zaniepokojenie Jachodu mo'liwością porozumienia niemiecko$sowieckiego


4/16

osiągnęło szczeg#lną )ormę" >rancuski premier 4aladier upowa'nił sze)a delegacji wojskowejw 3oskwie gen" 4oumenc, do wyra'enia zgody na przejście ?rmii 7zerwonej przez ziemiepolskie 6bez jej zgody!, ale Woroszyłow nie był ju' tym zainteresowany" 4yplomatyczniestwierdził, 'e olska jest państwem suwerennym i >rancja nie mo'e m#wi( w jej imieniu"P:cjalnie rozmowy zachodnio$sowieckie zakończyły się .8 sierpnia < dwa dni po podpisaniupaktu &ibbentrop$3ołotow" 2talin do ostatniej chwili chciał mie( delegacje obu mocarstw usiebie, jako środek nacisku na 1iemcy, co pozwalało mu wynegocjowa( jak najlepsze warunki"William 2trang, specjalny przedstawiciel brytyjskiego 32J, kt#rego misja polityczna

zakończyła się z powodu impasu w rozmowach, tak ocenił grę 2owiet#wF„Nie%cy %iały więcej do zao1arowania# rząd sowiecki %ógł sądzi że jeśli zawrze 'kład z%ocarstwa%i zac"odni%i wojny da się %oże 'nikną ale istniejący syste% terytorialny

!ozostanie niez%ieniony# jeśliby jednak doszło do wojny rzeczą więcej niż !rawdo!odobną# że Związek 2owiecki !oniósłby główny jej ciężar otrzy%'jąc %ało sk'tecznej !o%ocy od *.)rytanii i 3rancji. 4eśliby zawarł 'kład z Nie%ca%i to wojna byłaby rzeczą !ewną# ale 2owiety%ogłyby !ozosta& ne'tralne i %ogłyby zarobi& na rozbiorze Polski i wc"łonięci' niektóryc"

!a/stw bałtyckic" o1arowanyc" !rzez Nie%cy. -y%czase% Nie%cy i %ocarstwa zac"odniewyczer!ywałyby się wzaje%nie.”

@oachim on &ibbentrop przybył do 3oskwy w południe .9 sierpnia" 1a lotnisku witały go 5agiz sierpem i młotem oraz ze swastyką 6 znaleziono je podobno w pośpiechu w rekwizytorni3os:lmu!" W ciągu pierwszego spotkania ustalono szczeg#ły o podziale 0uropy wschodniej" W

czasie przyjęcia 2talin spontanicznie wzni#sł historyczny toastF L*ie% jak bardzo naródnie%iecki koc"a swego 3'r"rera. $latego !ragnąłby% wy!i& za jego zdrowie”.#źnej nocy z .9 na .E sierpnia na Kremlu został podpisany pakt o nieagresji 6wa'ny na +Glat!" akt ten r#'nił się od innych pakt#w o nieagresji podpisanych przez 2owiety tym, 'e nieposiadał klauzuli mo'liwego uniewa'ni go jeśliby jedna z podpisujących stron zaatakowałatrzecie państwo" Jawierany był, bowiem z myślą i świadomością o agresji"

*ajny protok#ł załączony jak pamiętamy z inicjatywy sowieckiej do paktu o 6nie!agresji 6=!traktował o udziale 2owiet#w w łupach i brzmiał następującoF„ Z okazji !od!isania akt' o nieagresji %iędzy zeszą Nie%iecką a Z2 !od!isani

!ełno%ocnicy ob' stron !or'szyli w ściśle !o'5nej wy%ianie zda/ s!rawę wzaje%negorozgraniczenia s5er interesów ob' stron. *y%iana ta do!rowadziła do nastę!'jącego wynik'67. Na wy!adek !rzekształcenia terytorialno8!olitycznego obszar' należącego do !a/stwbałtyckic" 93inlandia# :stonia# ;otwa i


5/16

P,: J.e= Be(, – wl#- i 7'a$e,r#ba spojrzenia na politykę zagraniczną przez pryzmat działań jej ostatniego kierownikapłk"dypl" @#ze)a Cecka ciągle pozostaje atrakcyjną przygodą intelektualną" W ciągu ponad p#łwieku poświęcono analizie przyczyn upadku %% &zeczpospolitej setki opracowań i przyczynk#wtak w kraju, jak i za granicą" odejmując ten temat spr#bujmy najpierw odpowiedzie( napytaniaF kim był i jakie miejsce zajmował @#ze) Ceck w kołach politycznych %% &zeczpospolitej,oraz w jakich międzynarodowych realiach okresu międzywojennego przyszło mureprezentowa( polską rację stanu" 7zęś( pierwsza obejmuje okres do kryzysu czeskiego" 1a

początek kilka sł#w o Cecku" Wychowany w patriotycznej rodzinie 6ur" EH+A-E w Warszawie,pochodzenie 5andryjskie, wg" innych 'ydowskie!, w sierpniu +-+E roku w przededniu swoich.G$tych urodzin tra:a do Begion#w, do artylerii" o licznych bojach i misjach od lutego +-+-roku odwołany przez Komendanta iłsudskiego do zadań specjalnych" &eprezentuje myśliłsudskiego w negocjacjach z &umunami, udaje się w wa'nych misjach do Cudapesztu iCrukseli" @est jednym z sze)#w %% Pddziału 6Wywiadowczego! 2ztabu /eneralnego" Pd +-..r"pełni )unkcję attache wojskowego w ary'u i Crukseli" o odejściu iłsudskiego od czynnego'ycia państwowego w +-.8r" Ceck wraca z ary'a i w ślad za swoim patronem opuszcza nakr#tko wojsko" @est człowiekiem bardzo inteligentnym,chocia' nie posiadał wy'szegowykształcenia 6co prawda ukończył Wy'szą 2zkołę Wojenną!" 4la obcych oschły 6stylwojskowy!, czasem arogancki, znał dobrze )rancuski i niemiecki" J tego okresu pochodząoskar'enia , jakoby Ceck wykradał )rancuskie tajemnice wojskowe dla 1iemc#w, wydaje się to

kompletną bzdurą, nie popartą 'adnymi dowodami zainteresowanych" 1atomiast prawdą jest,'e tak iłsudski jak i Ceck byli b" niechętni szarogęsieniu się )rancuskiej misji wojskowej naprzełomie lat .G$tych" Ceck po powrocie do kraju rozwi#dł się 6syn ?ndrzej! i przeszedł nakalwinizm aby poślubi( rozwiedzioną b" 'onę kolegi 6gen"2" Curhardt$Cukacki!" W +-.r"zostaje sze)em sztabu zamachowc#w pod dow#dztwem gen" /" Prlicz$4ereszera" 1astępnieiłsudski jako minister spraw wojskowych mianuje Cecka sze)em swojego gabinetu" W +-9Gr"9$letni Ceck ku powszechnemu zdumieniu obejmuje )unkcję wicepremiera w rządzieiłsudskiego" 3arszałek darzył go pełnym zau)aniem" Pd grudnia +-9Gr" jako wiceministerspraw zagranicznych jest przygotowywany przez iłsudskiego do )unkcji kierownika polskiejpolityki zagranicznej, kt#rą to )unkcję obejmuje Ceck . listopada +-9.r" po ?" Jaleskim, stającsię najmłodszym sze)em dyplomacji wśr#d liczących się państw europejskich" iłsudski wysokocenił inteligencję i dynamizm młodego o:cera" Wśr#d piłsudczyk#w młody pułkownik miałopinię pomazańca, osoby najbardziej do 3arszałka zbli'onej w ciągu ostatnich lat 'ycia" *enojcowski stosunek iłsudskiego do Cecka, jak pisze świadek tamtych dni, adiutant 3arszałka,3" Bepecki, wynikał z dumy, 'e uczeń wybrany przezeń do zadań na wielką miarę, niezawodził"2p#jrzmy teraz na pozycję olski na mapie gospodarczej i politycznej 0uropy" od względemobszaru i ludności %% &zeczpospolita znajdowała się w czoł#wce państw europejskich, jednakpod względem potencjału gospodarczego wyraźnie od tej czoł#wki odstawała" Cyła te' krajemna mapie politycznej 0uropy nowym" 3iała opinię państwa raczej niestabilnego, ze znacznymprocentem mniejszości narodowych, co nie sprzyjało napływowi zagranicznego kapitału i wkonsekwencji rzutowało negatywnie na rozw#j gospodarczy kraju 6ok" +U9 mniejszościnarodowych!"

*ra&()a1iejako w spadku po &osji carskiej, olska była naturalnym sojusznikiem >rancji wobec1iemiec z tym, 'e dyplomacja )rancuska traktowała olskę przedmiotowo" iłsudski, a za nimCeck zdecydowanie odrzucali )rancuskie pr#by zwasalowania olski" >rancuski amb" Beon 1oel6od +-98r"$poprzednio amb" w radze!, miał ambicje doprowadzenia do sojuszu raga$Warszawa i nie znajdując akceptacji do tego projektu Cecka, znienawidził go i p#źniejpr#bował nam#wi( ary' 6bez powodzenia! na rozluźnienie sojuszu z Warszawą" 2łaba,niezdecydowana i bez wyrazu prowadzona polityka zagraniczna >rancji pchnęła kierownictwopolskie do bezpośrednich rozm#w z ;itlerem" 1ajlepsze, przyjacielskie stosunki miał Ceck zamb" D2? ?"@"4reQel Ciddle" Pczywiście poło'enie geopolitycznie %% &zeczpospolitej międzydwoma agresywnymi totalitaryzmami i błyskawicznie rosnącymi ich potencjałamigospodarczymi i militarnymi nie pozostawiało zbyt wielkiego marginesu dla grydyplomatycznej w przyszłości" @eszcze w +-.8r" olska była potęgą militarną w 0uropie, aleka'dy następny rok przynosił niekorzystne zmiany między polskim potencjałem gospodarczymi militarnym, a potencjałami jej sąsiad#w" &easumującF dla >rancji olska pozostawała nadalpartnerem numer + we wschodniej 0uropie, co było jednym z gł#wnych zadań wyznaczonychCeckowi przez @#ze)a iłsudskiego" Pryginalną ideą )rancuską było dą'enie do zmontowania


6/16

paktu wschodniego$bezpieczeństwa zbiorowego dla &osji, 7zechosłowacji, olski i kraj#wbałtyckich" @ednak państwa te były między sobą tak por#'nione, np" &osjanie chcieli bazwojskowych w olsce i prawa przemarszu, 'e nikt na to by się nie zgodził"R#0)a S#wie(,a

@eśli chodzi o &osję 2owiecką to podstawową przesłanką jej polityki zagranicznej była chę(utrzymania wsp#łpracy z 1iemcami na podstawie układu z &apallo z +-..r" &osja 2owieckanie była zainteresowana o'ywieniem kontakt#w z Warszawą obawiając się reakcji Cerlina"Włałnie &osja obok 1iemiec była przeciwnikiem postanowień *raktatu Wersalskiego" 4opiero

dojście ;itlera do władzy stwarzało przesłanki do odprę'enia między Warszawą i 3oskwą, atak'e wpłynęło na mo'liwoś( rewizji sowieckiego stanowiska wobec *raktatu Wersalskiego imocarstw zachodnich" 1owa sowiecka polityka wobec olski czy >rancji była jedynieelementem tej zmiany i &osja traktowała ją jako konieczną asekurację wobec nowegostanowiska Cerlina" &osjanie zabiegali o zbli'enie z 1iemcami, na przełomie +-9U9Or"dyrektor rosyjskiej misji handlowej w Cerlinie, Kendelaki, zło'ył w imieniu 2talina propozycjępolepszenia stosunk#w niemiecko$sowieckich, kt#rą ;itler odrzucił" o polsko$ niemieckiejdeklaracji o nieagresji z . stycznia +-9Er" 3oskwa była zdania, 'e mo'liwości jej wsp#łpracy zolską przeciwko %%% &zeszy uległy likwidacji" Pcena ta zbiegła się z moskiewską wizytą @"Cecka 6+9$+8 lutego +-9Er"! w czasie kt#rej przedłu'ono pakt o nieagresji 6z +-9.r"! do roku+-E8" &eprezentując polską rację stanu Ceck był przeciwny Ywschodniemu BocarnoY, kt#repoprzez zbli'enie &osji i >rancji pomniejszało pozycję olski w 0uropie Wschodniej na rzecz

&osji, a ponadto obni'ało do minimum wartoś( sojuszu polsko$)rancuskiego" W maju +-98r"zawarte zostały układy o wzajemnej pomocy, najpierw między >rancją a &osją 2owiecką, orazp#źniej miedzy &osją a 7zechosłowacją" Dkłady te nie posiadały jednak konwencji wojskowej,precyzującej warunki pomocy w przypadku zagro'enia sygnatariuszy przez 1iemcy" 2tareporozumienie rosyjsko$niemieckie po dojściu do władzy ;itlera, zostało zastąpioneporozumieniem rosyjsko$)rancuskim, kt#re to przyniosło porozumienie polsko$ niemieckie"

@ednak prawdziwym zwycięzcą tych porozumień wydaje się by( &osja, poniewa' jej pakty onieagresji z >rancją i olską zabezpieczały jej zachodnią granicę, przez co miała wolną rękęprzeciwstawi( się agresywnej @aponii na dalekim wschodzie"A&"lia

@eśli chodzi o stosunek ?nglii 6p#źniejszego alianta! do olski, to wynikał on z imperialnejpolityki brytyjskiej na kontynencie europejskim" W czerwcu +-98r" ?nglia podpisała układmorski z ;itlerem, kt#ry oddawał mu kontrolę nad Całtykiem" o % wojnie światowej wygranejw sojuszu z >rancją 6 i D2?!, w obawie przed nadmiernymi wpływami >rancji, ?nglia prowadziłapolitykę wspierania 1iemiec przeciwko >rancji 6stąd poparcie dla W3 /dańsk i innych prawniemieckich na wschodzie!" 4la ?nglii, olska stanowiła jedynie jeden z element#wumacniających kontynentalną siłę >rancji" rzejściowo ?nglia patrzyła sympatycznym okiemna zbrojenia ;itlera jako przeciw wagę zbrojeń sowieckich" W latach trzydziestych sytuacjazmieniła się radykalnieF to właśnie &zesza 1iemiecka zaczęła zagra'a( brytyjskiej polityce nakontynencie" W grudniu +-98r" &"7" 2teenson 6z brytyjskiego 32J! oświadczył członkompolskiej delegacji w /enewieV M"""'adna %zba /min nie zgodzi się na interwencję w obronieistniejącego porządku rzeczy w centralnej lub wschodniej 0uropie, np" w obronie korytarzaM"iłsudski ju' wcześniej uznał, 'e zaznacza się przewaga polityczna Bondynu nad ary'em i 'e

>rancuzi niczego nie zrobią bez ?nglik#w" odsumowującF gł#wnym zadaniem pozostawionymCeckowi przez iłsudskiego było umocnienie sojuszu wojskowego z >rancją z +-.+r" i zawarcietakiego' sojuszu z Wielką Crytanią"Ce(/#0#wa()a1a południu naszym naturalnym sojusznikiem była 7zechosłowacja" olsko$czeskie stosunkiprawie nigdy nie były poprawne, począwszy od zdradzieckiego zajęcia Jaolzia przez 7zech#ww czasie krytycznej dla nas )azy wojny polsko$bolszewickiej" 4o po'ądanego zbli'enia obydwusąsiad#w nieomal doszło na przełomie +-99$9Er", w ramach reakcji obronnej na włoski projektLpaktu czterechM 6marzec +-99!, kt#ry przyjmował 1iemcy do europejskiej czoł#wki mocarstwobok >rancji, ?nglii i Włoch, a jego ideą było ograniczenie roli mniejszych państw wstosunkach międzynarodowych"W odpowiedzi Ceck zagroził wystąpieniem z Bigii 1arod#w jak iprzeglądem stosunk#w z >rancją, w /enewie zaś Ceck spotkał się z Ceneszem zapowiadającswoją wizytę w radze w celu zawiązania aliansu antyniemieckiego" 1iestety 7zesi szybkowyco)ali się z tej propozycji, powodując narastający antyczeski uraz u Cecka" Wydaje się, 'ekierownicy polskiej polityki zagranicznej, najpierw iłsudski a p#źniej Ceck, nie byli w stanie dokońca zrozumie( strategicznego znaczenia 7zechosłowacji jako klucza do zachowania ładuwersalskiego, kt#ry zrodził olskę" 1ale'y jednak przyzna(, 'e niezrozumienie było wzajemne


7/16

albowiem jeszcze w +-.8r" Cenesz odm#wił aliansu ?" 2krzyńskiemu 6min" spraw zagr" olski!motywując to obawą zepsucia swoich stosunk#w z 1iemcami" >aktem pozostaje, 'e7zechosłowacja była zapleczem antypolskich dywersyjnych i terrorystycznych ruch#wukrańskich" wnie' na 3orawach istniała o:cjalna ekspozytura komunistyczna na olskę"olska mniejszoś( 6+ Z[ ludności 7zech"! była traktowana źle" 4la iłsudskiego i Cecka,7zechosłowacja była sztucznym zlepkiem r#'nych narodowości, kt#ry wcześniej czy p#źniejmusi się rozpaś( 6podobnie 7zesi myśleli o olsce=!" J +E"8 mln ludności 7zesi stanowili EG[,1iemcy .8[, 2łowacy +8[" *ak więc było to państwo w kt#rego skład wchodziło E8[

mniejszości narodowych"6ie!(yPd +-99r" niewątpliwie pod wpływem projektu Lpaktu czterechM i dojścia ;itlera do władzy,iłsudski przenosi z konieczności wektor aktywności polityki zagranicznej z Bigi 1arod#w 6zkt#rej 1iemcy występują w październiku +-99! i układu bezpieczeństwa zbiorowego6zawiedziony uwiądem woli )rancuskich polityk#w! na stosunki dwustronne" Jmiany tepoprzedziło odejście LligowcaM jakim był min" ?" Jaleski i objęcie urzędu przez @" Cecka" *akzwana Lpolityka r#wnowagiM czyli jednakowego dystansu wobec 3oskwy i Cerlina opierała sięna paktach o nieagresji z &osją 2owiecką 6+-9.r"! i z 1iemcami 6+-9Er"!" J pozycji dzisiejszejwiedzy i doświadczenia trzeba przyzna(, 'e była to polityka całkowicie tra)na dla polskiej racjistanu w okresie jej inicjacji, aczkolwiek jej autor marszałek iłsudski uwa'ał, 'e nie będziemo'na jej prowadzi( w nieskończonoś("Jadaniem wielkiej wręcz wagi było nawiązanie

poprawnych stosunk#w z 1iemcami" @ak pisze CeckF nie chodziło o to, jakie one mają by( wprzyszłości, dobre, czy złe" oprzednio były one uwa'ane za niemo'liwe i sam )akt mo'liwościwprowadzał nowy element do polityki europejskiej" 2tosunki te z okresu republiki weimarskiejbyły b" złe i co gorsze niemiecka polityka znajdowała ciche zrozumienie pozostałychmocarstw"odstawowym rezultatem układu z 1iemcami było zakończenie bardzo kosztownejwojny celnej oraz zlikwidowania wojny prasowej" ;itler, na kt#rym właściwie iłsudski wym#głpakt o nieagresji, odnosił się do iłsudskiego jako pogromcy bolszewik#w i człowieka silnejręki, z respektem" W swoich dalekosię'nych planach widział armie polskie jako )ortpocztęswoich sił idących na &osję" 2tanowisko to lansowane było tak za 'ycia jak i po śmierci3arszałka przez Wielkiego \owczego %%% &zeszy, marsz" ;" /oringa wobec przyw#dc#w %% &,ale nigdy nie znalazło ich akceptacji" Pczywiście ;itler potrzebował czasu dla realizacjiswojego programu zbrojeń" rzyjmując o)ertę normalizacji stosunk#w z olską postanowił jątak'e wykorzysta( na arenie międzynarodowej występując w roli miłującego pok#j przyw#dcy,w perspektywie jednak gotując olsce rolę całkowicie podporządkowanego wasala"iłsudskiuwa'ał, 'e zyskaliśmy cztery lata spokoju" Biczni historycy 6szczeg#lnie z epoki &B$u!uwa'ają, 'e upojony sukcesem Ceck traktował ten układ jako nieomal niezmienny i czynił go)undamentem swojej polityki" W rzeczywistości Ceck w :nezyjny spos#b usiłował łączy(samodzielnoś( we wzajemnych stosunkach z 1iemcami i &osjąV z niewypuszczeniem z dłoniatutu sojuszu wojskowego z >rancją mającego by( gwarancją przed złą wolą 1iemiec" Ceckzakładał jednak, 'e ;itler, jako weteran % wojny swiatowej, nie straci zmysł#w i nie wywołanastępnej wojny kt#rą przegra" 2ądził natomiast, 'e ;itler ostro ble)uje" 1awet błyskotliwypublicysta 2" 7at$3ackiewicz uwa'ał, 'e Ceck nie był bardziej ugodowy w stosunku do1iemiec, ni' politycy >rancji czy ?nglii oraz, 'e bardziej dbał o interesy >rancji ni' >rancja o

interesy polskie" Wydaje się, 'e po wizycie w 3oskwie +-9Er" 6gdzie przybył jako pierwszyminister europejski i gdzie pierwszy raz grano polski hymn narodowy!, upewnił się, 'e 1iemcynigdy nie zbli'ą się do &osji, &osja zaś nie pozwoli 1iemcom naruszy( integralności olski"Wnioskował on, 'e &osja nie ma 'adnego interesu w posiadaniu wsp#lnej granicy z 1iemcami"Kiedy w marcu +-9r" ;itler wkroczył militarnie do 1adrenii, Ceck pospieszył z zapewnieniem,'e je'eli >rancuzi staną na wysokości zadania sojusznik polski r#wnie' wystąpi zbrojnieprzeciwko 1iemcom" Cyło to konsekwentne echo koncepcji Lwojny prewencyjnejM wysuniętej w+-99r" przez iłsudskiego i niepodjętej przez >rancję" Ceck wiedział,'e tak naprawdę nie mo'eliczy( na >rancję, kt#ra ma swoje problemy"S'a$,#ier(y J: Pi07$0,ie"#Kiedy spojrzymy na rozgrywki personalne po śmierci 3arszałka iłsudskiego, nazwane przezC" 3iedzińskiego dekompozycją obozu rządzącego zauwa'ymy, 'e ze starej ekipyLpułkownik#wM u steru władzy pozostał jedynie płk" Ceck" 1ie tylko nie straciwszy na tychrozgrywkach, Ceck wchodził w skład ścisłego triumwiratu obok 3ościckiego i &ydza$Xmigłego"4oda( trzeba, 'e to on w tym towarzystwie decydował o jak'e wa'nych sprawach politykizagranicznej %% &" o śmierci iłsudskiego, zgodnie z jego 'yczeniem, 3ościcki miał ustąpi(miejsca płk" W" 2ławkowi, kt#ry był długoletnim przyjacielem Cecka i obaj byli najbli'szymi


8/16

ludźmi 3arszałka" Kiedy 3ościcki nie chciał ustąpi( z )unkcji rezydenta, Ceck usiłował goprzycisną( do muru swoją dymisją" 2ławek jednak honorowo odm#wił udziału w tej grze, apoproszony przez 3ościckiego Ceck zmiękł i wyco)ał swoją dymisję" W +-9r" &ydz$Xmigłyudał się po kredyty do >rancji i całą wyprawę kt#ra zakończyła się sukcesem, przygotowywałpoza plecami min" spraw zagr" Cecka, kt#ry odczuł to jako niezasłu'one upokorzenie" Ppozycjaw olsce, a gł#wnie gen" Wł" 2ikorski, w porozumieniu z amb" )rancuskim w Warszawie B"1oelRem i czynnikami )rancuskimi, chciała przehandlowa( )rancuskie kredyty w zamian zadymisję znienawidzonego Cecka" *wierdzili oni, 'e dop#ki na czele polskiej dyplomacji stoi

minister przychylny 1iemcom, >rancja nie mo'e da( olsce kredyt#w na rozbudowę potencjałuwojennego" &ydz$Xmigły oparł się jednak tym naciskom, potwierdzając korzyś( taktyczną iprzydatnoś( Cecka jako min" zaprzyjaźnionego z 1iemcami, podkreślając wobec gen" 3"/amelinRa, 'e daje to czas na dozbrojenie olski i >rancji" Wydaje się, 'e na pozostawienieCecka w gabinecie wpłynęło r#wnie' to,'e miał niekwestionowany charyzmat wśr#dpiłsudczyk#w 6chocia' jedynym, kt#ry go lubił był 2ławek!, chę( utrzymania rodowodu itradycji zamachu majowego, niepisany testament @" iłsudskiego oraz utrzymanie mitu omonolicie obozu rządzącego" >aktem jest, 'e Ceck nie był w stanie zrezygnowa( ze swojej)ranko)obi" Jmarnował okazję kiedy pierwszy raz >rancja doceniając zagro'enie hitlerowskiezabiegała o olskę" 4la Cecka ten nowy rząd )rancuski, kt#ry to czynił był zbyt lewicowy 6rząd)rontu ludowego!" J drugiej strony, )rancuski rekord sojuszniczy był mierny i Ceck takim gowidział" &ydz$Xmigły jako /eneralny %nspektor 2ił Jbrojnych interesował się bezpieczeństwem

państwa i bardzo potrzebował kredyt#w i sojuszu )rancuskiego, tak jak i rumuńskiego, a nawetczeskiego" *wierdził on, 'e nale'y kontynuowa( linię porozumienia z 1iemcami, wiedząc

jednak, 'e wielkie zbrojenia niemieckie są skierowane r#wnie' przeciwko olsce, a wojna jesttylko kwestią czasu, dlatego kładł nacisk na ścisłą wsp#łpracę między polskim a )rancuskim2ztabem /eneralnym" Xmigły był zdania 6inaczej ni' wcześniej iłsudski i ciągle Ceck!, 'ebędziemy mieli wkr#tce wojnę z 1iemcami 6a nie z &osją!" Ceck zaś nie lubił >rancuz#w,gardził &umunami, a przy wymawianiu nazwy 7zechosłowacji robiło mu się wprost niedobrze,a był raczej chorowity"A&0(/l700 A70-rii+. czerwca +-9Ar" Werhmacht wkroczył do ?ustrii, a następnego dnia 1iemcy proklamowaływcielenie ?ustrii do &zeszy" Wcześniej 1iemcy zabiegały o zapewnienie sobie neutralnościrządu polskiego w sprawie ?nschlussu" Ceck odpowiedział /oringowi, 'e olska posiada w?ustrii interesy jedynie gospodarcze" wnie' rząd polski jako jeden z pierwszych uznał?nschluss jako )akt dokonany" 4ziwi( mo'e jak mą' stanu takiej miary i doświadczenia jakCeck m#gł uczyni( podobne błędy strategiczne" rzecie' likwidacja niepodległej ?ustrii,zapowiadała likwidację 7zechosłowacji, parali'owała Cudapeszt, neutralizowała Cukareszt,niszczyła doszczętnie polskie plany międzymorza" Ceckowska koncepcja międzymorzapolegała na przeciwstawieniu potędze obydwu sąsiad#w tzw" trzeciej siły" 3iał nią by( związekpaństw neutralnych będących w podobnej sytuacji co olska" Pbejmowałaby ona państwale'ące między Całtykiem, 3orzem 7zarnym i ?driatykiem 6z nieszczęsnym wykluczeniemBitwy i 7zechosłowacji!" ozostali partnerzy nie byli niestety skłonni do zachowań w myślkoncepcji Cecka a i czas na to stawał się coraz mniej odpowiedni" rzy zgodzie Cecka 0uropaXrodkowa stawała się domeną 1iemiec, a porządek ustanowiony w Wersalu na kt#rym

opierało się bezpieczeństwo olski został powa'nie zagro'ony" Wypada przypomnie(,'e jeszcze marsz" iłsudski przepowiadał takie' zachowanie olski wobec ewentualnego?nschlussu" olska nie miała szerokiego pola manewru" @ednak rządząca elita %%&, mimowspaniałych raport#w attache wojskowego w Cerlinie płk"?" 2zymańskiego, niezbytorientowała się w zbli'ającej się katastro:e" ?mbasador ?" Wysocki podaje, 'e ju' wiosną+-9A r" ostrzegał prezydenta 3ościckiego, 'e po zajęciu ?ustrii 1iemcy staną sięnajpotę'niejszym militarnie mocarstwem 0uropy" rezydent przerwał mu i rzekłF ?ch panieWysocki= @ak'e mo'e an powtarza( takie bajki= rzecie' ten cały hitleryzm chwieje się wposadach" ;itler nie dowierza nikomu i dlatego objął naczelne dow#dztwo, bo nie jest pewienarmii" ? wiadomo przecie' co to znaczy= W tym czasie udało się Ceckowi uregulowa( przypomocy ultimatum stosunki dyplomatyczne z Bitwą 6LWodzu prowadź nas na Kowno=M!, ale)akt postawienia ultimatum wywołał w świecie skojarzenia, 'e olska posługuje się szanta'emw stosunkach międzynarodowych podobnie jak 1iemcy" *rzeba przyzna(, 'e ultimatum byłobardzo wywa'one i ograniczone do minimum"Za)%(ie Ce(/#0#wa()io ?ustrii, ;itler zabrał się do likwidacji 7zechosłowacji, czyniąc przygotowania do zdobyciakoniecznej wielkiemu narodowi niemieckiemu przestrzeni 'yciowej na wschodzie" 1a jego


9/16

drodze w następnym etapie stanie &zeczpospolita, kt#rą ;itler planował podporządkowa(sobie metodami pokojowymi 6obiecując olsce np" Dkrainę! lub zbrojnie jeśliby zachodziła takapotrzeba" *ymczasem optując za pierwszym wariantem pozwalał Ceckowi gra( rolę partnerawsp#łpracującego w oczach światowej opinii publicznej w dziele zaprowadzenia niemieckiegoporządku w 0uropie"

@eszcze w +-9r" gen" /amelin wracając z Warszawy przez ragę wziął list od Cenesza iwręczył go &ydzowi$Xmigłemu bawiącemu w ary'u" Bist zawierał akcenty polemiczne, ale isugestie zbli'enia polsko$czechosłowackiego, a' do sojuszu militarnego pod patronatem

>rancji włącznie" o przestudiowaniu listu &ydz$Xmigły oświadczył, 'e osobiście uwa'a, 'esolidarnoś( obu kraj#w jest konieczna" Kiedy )rancuskie gazety ogłosiły, 'e nastąpiło zbli'eniepolsko$czechosłowackie, min" Ceck ogłosił ostre dementi w tej sprawie" Wygląda na to, 'eCeck rozbi#r 7zechosłowacji widział jako budowę nowego ładu w 0uropie, a nie okrą'anieolski w pochodzie ;itlera na Wsch#d" +. maja +-9Ar" 3ościcki, &ydz$Xmigły i Ceck uzgodnilina Jamku, 'e nie będą zaciągane 'adne zobowiązania polityczne wobec 7zechosłowacji" Ceckspodziewał się rozłupania 7zechosłowacji na dwa narodowe członyF czeski i słowacki, planującczęś( słowacką wzią( pod protektorat polski, zaś &us Jakarpacką chciał odda( Węgrom" Pto

jak pragnął w nowych warunkach realizowa( Tkoncepcje 3iedzymorzaM, poczynając odwsp#lnej granicy z Węgrami" Wydaje się, 'e strategia polska wymagała ze względu na długoś(granicy z 1iemcami chronienia tych pozycji, kt#re ju' istniały < taką była 7zechosłowacja" Jpunktu widzenia strategicznego ocalenie 7zechosłowacji było dla olski sprawa 'ycia i śmierci"

*ak te' widzieli sprawę 1iemcy" @eszcze O lipca +-9Ar" ;itler wydając dyrektywy do rozbicia7zechosłowacji, nie był pewien czy olska nie uderzy wtedy na 1iemcy, kt#rym daleko jeszczebyło do pełnej gotowości bojowej w tym czasie" Wypada przypomnie(, 'e połączone siłypolsko$czechosłowackie mogłyby razem wystawi( co najmniej AG do A8 związk#w taktycznych,+8GG czołg#w i +GG samolot#w" Cardzo wa'nym elementem byłby r#wnie' silnie rozwiniętyczeski przemysł zbrojeniowy o du'ych mocach produkcyjnych oraz dogodne strategicznepozycje wyjściowe w stosunku do niemieckich baz wypadowych ze 2ląska" Cyło jednak inaczej"1ie było ju' polityki r#wnego dystansu, było uczestnictwo w bardzo aktywnej karuzelipolitycznej re'yserowanej w Cerlinie, a podejmowane z konieczności w Warszawie" Ceckprowadził jak najbardziej ostro'ną i przyjazną politykę z 1iemcami, czując zbli'ające sięniebezpieczeństwo chciał zyska( na czasie i poprawi( sytuację obronną olski" Jaczynał

jednak nabiera( niepokoju" W styczniu +-9Ar" ;itler, jak nigdy przedtem był kategorycznywobec Cecka w swoich zapewnieniach co do nienaruszalności bezpośrednich i pośrednichinteres#w polskich" odobne stosunki Ceck wypracował z 3ussolinimF w marcu +-9Ar" Wielki>aszysta zapewnił go, 'e nie pozwoli na usadowienie się komunist#w w ;iszpanii" Ceckwykorzystywał niechę( 3ussoliniego do niemieckiego ?nschlussu sąsiedniej ?ustrii"rzedmiotem trosk Cecka i jego obydwu )aszystowskich partner#w była sytuacja we >rancji,gdzie byli zaniepokojeni szerzeniem się komunistycznej propagandy jako e)ekt#w zbli'ania się>rancji do &osji" 1a skutek nacisk#w Cecka nie wyciągano konsekwencji w stosunku doorganizacji hitlerowskich w olsce, do jej szkoleń i r#'nych )orm organizacyjnych" Ceck m"in"przeciwdziałał bojowej polityce wojewody /ra'yńskiego na Xląsku" &ozciągnął cenzurę naantyhitlerowskie artykuły w prasie polskiej, zabraniał r#wnie' organizowania imprez ozabarwieniu antyniemieckim" J dzisiejszych pozycji nie było to zbyt mądre" Wydaje się, 'e

Ceck był tra)nie przekonany co do nieuniknionego końca 7zechosłowacji" W TPstatnim&aporcieMF pisałF ]wynikało wyraźnie, 'e ?nglia o czeskie interesy nie będzie się bi(" 1ie tylkobowiem Ceck ustępował i dostosowywał się do rytmu hitlerowskiej polityki, przysłowiowy duch3onachium był przecie' powszechny w całej 0uropie" ozostaje jeden problemF 7zy nie zbytłatwo zapatrzył się Ceck w reakcje ?nglii i >rancji, przecie' to &zeczpospolita graniczyła z %%%&zeszą i 7zechosłowacją, nie zaś ?nglia" odczas omawiania wy'ej wymienionej sytuacji naJamku, Ceck postawił następujące tezyF 7zesi nie będą się bi(, państwa zachodnie nie są wstanie moralnie jak i materialnie działa( na ich korzyś(, podobnie jest z &osją 2owiecką" 7o dopolskiego stanowiska, triumwirat na Jamku ustalił, 'e olska nie mo'e rozpoczą( jakopierwsza akcji wojskowej przeciw 7zechosłowacji, ale nie odstąpi od 'ądania zwrotu Jaolzia6ustalone to było jeszcze między Ceckiem a iłsudskim we wrześniu +-9Er!7zesi )aktycznienie byli aniołami, W" Witos wielki przyjaciel 7zech#w i 2łowak#w pisał w czasie swojego azylupolitycznego w 7zechosłowacjiFM""w stosunku do olski, rząd czechosłowacki posługiwał się nietylko przemocą, ale te' zdradą, połamawszy wszystkie dobrowolnie zawarte umowy"M"&ozpętano demagogiczną propagandę o prześladowaniu braci$olak#w w 7zechosłowacji, cho(to samo działo się z olakami w 1iemczech i w /dańsku" %dylla polsko$niemiecka trwała" .Gwrześnia ;itler oświadczył ambasadorowi Bipskiemu, 'e w razie kon5iktu zbrojnego polsko$


10/16

czechosłowackiego 1iemcy staną po stronie polskiej 6sic=!" Bipski odwzajemnił się in)ormacją,'e rząd polski sparali'ował akcję sowiecką w sprawie 7zechosłowacji poprzez manewrywojskowe na Wołyniu" rzypo minał r#wnie', 'e w ciagu minionego lata rząd polski odrzuciłczterokrotnie propozycje międzynarodowe na rzecz obrony 7zechosłowacji" 4odał pou)nie, 'e.+ września nastąpi koncentracja sił polskich na południu 2ląska, ale nie przeciw 1iemcom"/dyby >rancja i ?nglia nie rzuciły cynicznie 7zechosłowacji na po'arcie ;itlerowi to oczywiścieCeck by ich poparł, zgodnie z przypadkiem remilitaryzacji 1adrenii 6marzec +-9r"!, kiedyza'ądał wsp#lnej interwencji, ale >rancja zaprzepaściła i tę okazję i Ceck tego się spodziewał"

%stniały rozsądne głosy wśr#d polskich k#ł wojskowych na temat koniecznego wsp#lnego)rontu przeciwniemieckiego z 7zechosłowacją, podobne głosy r#wnie' docierały do Xmigłegoze strony sztabowc#w czechosłowackich" 2ondowali oni koła polskie od końca +-9Or" przezattachat w Cukareszcie i p#źniej w 3oskwie" 4opiero jednak pod koniec września +-9Ar"przyszły . listy od prezydenta Cenesza i min"spraw zagr" Kro)ty z wolą poprawieniawzajemnych stosunk#w i naprawienia polskich krzywd na Jaolziu" Jbyt p#źno, szkoda" ?lesukces uzyskany w 7zechosłowacji wsp#lnie z 1iemcami miał by( ju' tylko sukcesemniemieckim" 1iestety wszystko co Ceck robił wyglądało w oczach świata na synchronizacjępolityki zagranicznej olski z polityką zagraniczną %%% &zeszy" W 3onachium polskichpostulat#w, mimo starań Cecka nie uwzględniono, dlatego postawienie 'ądań 7zechombezpośrednio było ze strony Cecka demonstracyjnym protestem przeciwko niekonsultowaniunaszego stanowiska i interes#w" + października +-9Ar" 7zechosłowacja przyjęła 'ądania

polskie" ;itler nie był zadowolony" 4zień p#źniej oddziały polskie pod dow#dztwem gen" Wł"Cortnowskiego, wkroczyły na Jaolzie" /enerał ;rabczyk reprezentujący stronęczechosłowacką w przejmowaniu Jaolzia wyraził przekonanie, i' olska niedługo odda toterytorium ;itlerowi" olacy świętowali, nawet aderewski przysłał telegram gratulacyjny3ościckiemu" 1iestety opozycja polska poparła polską politykę Cecka wobec 7zechosłowacji6wyjątek < @" /iertych plus nieliczni!" o 3onachium 6.-$9G wrzesnia +-9Ar"!, Ceck obawiał się,'e 1iemcy zajmą całe terytorium 7zechosłowacji i wtedy za'ądają od olski /dańska iautostrady w zamian za Jaolzie" 4latego wystosował ultimatum z 9G wrzesnia, aby uprzedzi(taką sytuację" Bawinowo nasza sytuacja strategiczna zmieniała się na gorszą, p#źniej wprzem#wieniu do &eichstagu z .A kwietnia po zajęciu reszty 7zech, ;itler podsumował swojezdobyczeF +,8GG samolot#w, E- czołg#w, 8GG dział przeciwlotniczych, ponad E9,GGGkarabin#w maszynowych, + mln karabin#w, +bln sztuk amunicji etc" odsumowując ten okreswydarzeń, zauwa'y( mo'na, 'e Ceck wiedział, 'e sprawa polskiej niepodległości znalazła sięna r#wni pochyłej, dalsze uprawianie polityki bilateralnej przestało mie( sens" 3yślał o sobie,'e gra w szachy z ;itlerem, a tu zaczęło wygląda( na to, 'e mo'e jest tylko jednym z pionk#wna szachownicy" olska będąc produktem traktatu wersalskiego nie znalazła partner#w naarenie międzynarodowej aby nie dopuści( do jego zmian 6np" 1adrenia, 7zechosłowacja!, stądprzyjęła kurs na samodzielnoś(" *eraz przestało to wystarcza(, trzeba było wzm#c aktywnoś(w wypracowaniu ściślejszego sojuszu z >rancją i jeśli to tylko mo'liwe 6o czym marzył @"iłsudski! z prawdziwym mocarstwem światowym


11/16

energicznie przeciwdziałał wyjazdowi wysłannika 2chnurre do 3oskwy w celu negocjowaniaukładu handlowego" 7zując się w potrzasku Ceck zaczął poprawia( stosunki z 3oskwą, kt#razaniepokojona niemieckim poparciem dla nacjonalist#w ukraińskich, podpisała z olską wlistopadzie +-9Ar" polsko


12/16

to go powstrzyma" ;istoryk *" @urga pisze 6LD kresu &zeczypospolitejM, Warszawa, +-O-!, 'eCeck ukrył przed ?nglią i >rancją treś( niemieckich 'ądań, co nie było zgodne z prawdą, gdy'sojusznicy znali ich treś( ju' od .- marca poprzez swoich ambasador#w" 3imo tegoCrytyjczycy wiedzieli, 'e bez olski nie mo'e istnie( 'aden )ront wschodni" /eneralnie biorącpolitycy brytyjscy udzielając olsce gwarancji prowadzili tę samą politykę ustępliwości wobec;itlera, jak w okresie 3onachium w +-9Ar" 7elem jej było wynegocjowanie ugody polsko$niemieckiej, tj" oddanie /dańska 1iemcom 6przy zagwarantowaniu tam praw olski! orazustanowienie niemieckiej komunikacji eksterytorialnej przez omorze 6nieszczęsny polski

pomysł z lat 9G$tych!" %nnymi słowy gro'ono ;itlerowi wojną na dwa )ronty z jednoczesnąsugestią, 'e mo'e osiągną( co chce drogą negocjacji" 2ytuacja olski z punktu widzenia ?ngliibyła podobna do sytuacji 7zechosłowacji i ją te' miały obją( międzynarodowe gwarancje"W#l&e 5ia0-# >$a@0, owa'ne nieporozumienie towarzyszyło sprawie /dańska" >ryderyk %% powiedziałF L*en ktokontroluje /dańsk, rządzi olskąM" Pt#' nie był on wymieniony w układzie z kwietnia +-9-r",

jedynie Ceck wywalczył /dańsk do akapitu L.bM porozumienia" 2ame podpisanie układuop#źniono do .8 sierpnia < gdy' 'ywiono nadzieję na pokojowe uregulowanie sporu z1iemcami oraz liczono na dobre wyniki rozm#w ?nglii i >rancji z &osją 2owiecką" 7o dopolityk#w )rancuskich sprawa była prostsza" Jakładali oni od dawna, 'e /dańsk wr#ci kiedyśdo 1iemiec" 4r" @"/oebbels zdołał rozpowszechni( we >rancji V L4laczego mamy umiera( za/dańskM" >rancuzi zgodzili się na wniosek olski, o aktualizację sojuszu z +-.+r" i

dostosowanie go do układu londyńskiego z kwietnia" J powodu L/dańskaM >rancuzi niepodpisali układu politycznego i powiedzieli, 'e wojskowy nie jest wa'ny bez politycznego6kt#ry podpisali dopiero E września +-9-r =!" W sytuacji wielu niedom#wień .9 kwietnia Ceckostrzegł brytyjskiego amb" Kennarda, 'e olska nie będzie prowadziła rokowań w oparciu o'ądania niemieckie, ju' odrzucone przez olskę, bez względu na to co zechce zrobi( WielkaCrytania"R#"ryw,i9 sierpnia doradca premiera ?nglii, Wilson w rozmowie z amb" %%% &zeszy ;" on 4irksenzaproponował aby 1iemcy wyraziły zgodę na podpisanie deklaracji o nieagresji z WielkąCrytanią" 4odał następnie, 'e w#wczas rząd brytyjski co)nie gwarancje udzielone olsce,/recji i &umunii" W ten spos#b ;itler dowiedział się, 'e ?nglia nie ma zamiaru wywiązywa( sięze swoich zobowiązań wobec olski" Wilson otrzymał odpowiedz .G sierpnia, było niąpotwierdzenie poprzednich 'ądań oraz propozycja przygotowania wizyty ;" /oringa w ?ngli na.9 sierpnia" *a gra przestała jednak bawi( ;itlera w sytuacji wyjazdu min" &ibbentropa do3oskwy, gdzie 1iemcy znalazły podatniejszy grunt do rozgrabienia 0uropy" J drugiej stronypremier i min" obrony naszego drugiego sojusznika, >rancji, 4aladier wysłał . sierpnia list do;itlera w kt#rym o:arował pomoc w wynegocjowaniu układu z olską" +- sierpień +-9-r$2talin do towarzyszy na posiedzeniu C K7 KJ& F M @e'eli wyrazimy zgodę na propozycje?nglii i >rancji, kt#rych misje przebywają właśnie w 3oskwie, i z nimi, a nie z 1iemcamipodpiszemy układ sojuszniczy, ;itler mo'e zrezygnowa( z napaści na olskę" W#wczas wojnanie wybuchnie, bowiem 1iemcy zaczną szuka( jakiejś ugody z Jachodem" *ymczasem dlaJwiązku 2owieckiego wojna jest konieczna i niezbędna, poniewa' w warunkach pokojowychbolszewizm nie jest w stanie opanowa( kraj#w JachoduM6 opublikowano po raz pierwszy w

Y4ie WeltY, .9UGOU-! @ednocześnie 2talin dogadywał się z ;itleremV +- sierpnia W" 3ołotowpodczas spotkania z niemieckim amb"2chulenburgiem przekazał mu projekt sowiecki paktu onieagresji" 1astępnego dnia telegram ;itlera do 2talinaF L1iemcy powracają do liniipolitycznej, kt#ra była korzystna dla obu państw w minionych stuleciach, zgadzam się na wasztekst paktu o nieagresjiM" .. sierpnia przerwano rozmowy angielsko$rosyjskie, ;itler dał lepsząo)ertę 2talinowi i wygrał" 3ało znany jest )akt, 'e sekretarz ambasady niemieckiej w 3oskwieprzekazał treś( tajnego protokołu przedstawicielowi ambasady D2?, wkr#tce poznali jego treś(?nglicy i >rancuzi, tu nale'y szuka( klucza do ich bierności na początku wojny i oczekiwaniana wkroczenie do olski ?rmii 7zerwonej" .8 sierpnia został wreszcie podpisany układ owzajemnej pomocy między Wielką Crytanią a olską 6;ali)aQ kładł nacisk wobec amb" 0"&aczyńskiego o rozr#'nienie między /dańskiem a terytorium olski!" @ednocześnie ;itlerotrzymał słynny L&aport o 1iemocyM od 3ussoliniego, w kt#rym ten ostatni wyznawał, 'ewcale nie jest do ewentualnej wojny przygotowany" Crytyjczycy wiedząc o powy'szymspodziewali się, 'e ;itler musi ustąpi(" &zeczywiście, ;itler odwołał atak na olskę, kt#ry miałnastąpi( nazajutrz" Pświadczył te', 'e zgadza się na rokowania i gwarancje międzynarodowepod warunkiem, 'e jednym z ich sygnatariuszy będzie &osja 2owiecka6=!" Ja'ądał aby polskipełnomocnik przybył nie p#źniej ni' 9G sierpnia w południe 6Ceck przewidywał min" ?" &omana


13/16

na tę )unkcję!" 9G sierpnia o p#łnocy &ibbentrop odczytał brytyjskiemu amb" ;endersonowi +punkt#w 6;enderson nalegał na Cecka, aby olacy przystąpili do rokowań podkreślając, 'eopinia publiczna świata oczekuje tego!" W odpowiedzi Ceck poin)ormował &ibbentropa, 'eolska Lrozwa'aM + punkt#w niemieckich" 9+ sierpnia 3ussolini wystąpił z projektemkon)erencji na temat sporu polsko$niemieckiego w sprawie korytarza i spor#w terytorialnych"Crytyjczycy zacierali ręce zastrzegając jedynie, 'e /dańsk nie mo'e wr#ci( do &zeszy przedrokowaniami" W niewdzięcznej sytuacji był 6z perspektywy czasu powszechnie krytykowany!W#dz 1aczelny marsz" 0" &ydz$Xmigły, kt#remu dyplomacja polska zamiast pom#c coraz

bardziej komplikowała zadania obronności kraju" Wobec Lmonachijskiej atmos)eryM obawiającsię, 'eby >rancuzi nie przyjęli o)erty pokojowej ;itlera po ewentualnym zajęciu przez niego/dańska, omorza i /#rnego 2ląska, zamiast wyco)a( się za linie Wisły 6na korzystne pozycjeobronne!, postanowił podją( walkę o ziemie zachodnie" @ak wida( polski plan obronny byłcałkowicie zdeterminowany realiami i e)ektami polityki zagranicznej"W#)&a i $iw&a w#)&a+ września +-9-r" w wyniku niemieckiej agresji ?nglia i >rancja przekazały noty protestacyjne izagroziły wojną w wypadku gdyby 1iemcy nie zgodziły się na wyco)anie wojsk z olski i niepodjęły rokowań" 1oty te nie zawierały 'adnego terminu" Kiedy 1iemcy zapytali czy noty mającharakter ultymatywny < odpowiedziano, 'e nie" ;itler uśmiechał się ze zrozumieniem,ponownie wszystkich zaskoczył" 1astępnego dnia wieczorem gabinet brytyjski zwr#cił się zpropozycją do %%% &zeszy, i' je'eli 1iemcy wyco)ają się z olski i przystąpią do rokowań to rząd

brytyjski potraktuje Ljakby nic się nie zdarzyło i poprze rokowaniaM" @ak uwa'a znawcaproblemu, historyk ?nna 7ięciała 6pro)esor historii w Dniersity o) Kansas!, była to ostatniapr#ba ratowania pokoju kosztem o:ary" @ednak w tym momencie zabrała głos angielska opiniapubliczna i opozycja 67hurchill! w parlamencie" &ząd brytyjski wypowiedział 1iemcomniechcianą wojnę, tak samo z ociąganiem postąpili >rancuzi" 2pr#bujmy spojrze( w jaki spos#bnasi sojusznicy postanowili wywiąza( się ze swoich sojuszniczych zobowiązań wobec olski"ozostawmy na boku kwestię po'yczek :nansowych i pomocy materiałowej w sprawie kt#rychrokowania szły bardzo opornie i kt#re zostały tylko w niewielkim stopniu zrealizowane" Jnająctreś( tajnego protokołu między &ibbentropem a 3ołotowem, czekali na wejście ?rmii7zerwonej w granice olski" @u' +. sierpnia +-9-r" sztaby ?nglii i >rancji uznały, 'e jedyną)ormą pomocy olsce będzie o)ensywa powietrzna 6odnośne układy podpisano w Warszawie wczerwcu +-9-r"!" 1astępnie odwołano i to" 3iędzy >rancją i olską istniał układ z +- maja+-9-r" 6/amelin$Kasprzycki!, kt#ry zakładał, 'e w razie ataku 1iemiec na >rancję, olskaniezwłocznie zaatakuje 1iemcy" W przypadku ataku na olskę, >rancja rozpocznie akcję nalądzie i w powietrzu od zaraz, a +8 dnia od mobilizacji nastąpi o)ensywa generalna" Wrzeczywistości tak ?nglia, jak i >rancja ustaliły wcześniej de)ensywną strategię z jednymwyjątkiemF >rancja zamierzała zaatakowa( Włoch#w w Bibii" Pczywiście o swoim nowymstanowisku nie powiadomiły one Cecka" +. września w ?bbeille na spotkaniu 1ajwy'szej&ady sojuszniczej ustalono, 'e olska musi wykrwawi( się sama i 'adna pomoc nie będzie jejudzielona" 7zynnik rosyjski był zbyt wielką niewiadomą" 7hciano olak#w zmusi( do jaknajdłu'szego oporu po to aby >rancja mogła zyska( na czasie" ostanowiono to zpremedytacją nie mając zamiaru wywiązywa( się ze swoich zobowiązań" Pczywiście polskisojusznik daremnie wyczekujący o)ensywy )rancuskiej nic o tym nie wiedział"

O(e&y i $ywa"a()eJaciekłe walki w olsce z'erały niemiecki sprzęt pancerny anga'ując większoś( ich sił 6ok"OG[!, alianci nie będą mieli ju' nigdy tak du'ej szansy aby skr#ci( wojnę" Ja tękr#tkowzrocznoś( będą musieli drogo zapłaci(" 3amy popularne obrazy niemieckich zagon#wpancernych, ale armia niemiecka miała na wyposa'eniu ok"GG tys koni " 2zacuje się, 'e1iemcy w latach +-9E$9-r" wydały ok" ^EG mld na zbrojenia, olska ok" ^ +U.mld 6tj" AG razymniej=!" /eneralnie ujmując Ceck prowadził politykę zagraniczną państwa, kt#rego poło'eniepomiędzy wielkimi mocarstwami było najwa'niejszym problemem w całym okresie jegoistnienia" 7o do 1iemiec, to Ceck nie był jedynym z wa'nych europejskich polityk#w kt#rzyLwierzyliM ;itlerowi" W towarzystwie tym odnajdujemy premiera ?nglii 7hamberlaina, >rancji4aladiera, 7zechosłowacji i wielu innych 6chocia'by towarzysz 2talin a' do ..czerwca +-E+!"1a marginesie krytyk#w Cecka będących zwolennikami ary'a, godzi się przypomnie( i'Cenesz będąc nad wyraz pro)rancuski pozostawiony był w godzinie pr#by bez 'adnych <nawet papierowych gwarancji )rancuskich" @ednak wydaje się, 'e szczeg#lnie tysiącletniahistoria olski interpretowana w kombinacji z #wczesną geopolityką nie powinny Ceckowipozwala( na zau)anie do niemieckich ruch#w nacjonalistycznych" 1ieszczęściem było, 'e Ceckuwa'ający się za najlepszego spadkobiercę politycznej myśli 3arszałka identy:kował jego


14/16

wcześniejsze idee z własnymi i nadawał im taką samą absolutną wartoś( uwa'ając, wzmieniającym się świecie, siebie za polityka nieomylnego" Cłyskotliwe przem#wienie z 8 maja+-9-r" o honorze, w 'adnej mierze nie miało się do szybkiej ucieczki do &umunii i opuszczeniawalczących olak#w, ale jakie było lepsze wyjście_ 7zas pokazał, 'e Ceck nie dopracowałszczeg#ł#w tranzytu rządu polskiego ze stroną rumuńską, co i na nim się zemściło" Jarzucamu się arogancję w stosunku do kr#la &umun#w Karola %% oraz 'e zbyt szybko zwolnił&umun#w z wypełnienia sojuszniczych zobowiązań" atrząc og#lnieF 1iemcy rosły szybko wsiłę i przy rewolucyjnej, Yrock starY dyplomacji ;itlera, oszołomiony zach#d pr#bował go

uspokoi(, oswoi( i skierowa( na wsch#d, ;itler jednak porozumiał się ze 2talinem" ?le zach#dnie m#gł zaakceptowa( dynamizmu potęgi ;itlera i wojny nie dałoby się unikną(" olska byłatylko geogra:cznie koniecznym epizodem tej wojny, tak dla Jachodu jak i dla ;itlera" 7ię'korozchorowaliśmy się w przeciągu historii"Kar-a r#0y)0,aW dyskusjach historyk#w, a nawet wojskowych %% &zeczpospolitej pojawia się opinia, 'e Ceckabsolutnie nie rozegrał karty rosyjskiej" /dybanie w tej dziedzinie nie nale'y donajłatwiejszych" 1iekt#rzy, wg" mnie, kr#tkowzrocznie 6 szczeg#lnie wojskowi np" gen" *"Kutrzeba! sugerowali dobrodziejstwo usztywnienia polskiej obrony kilkunastoma dywizjamisowieckimi zarzucając Ceckowi niewykorzystanie tej potencjalnej mo'liwości" 4ziś przy całejdostępnej wiedzy na temat natury sowieckiego systemu pachnie to wręcz politycznąnekrologią" Wiemy, 'e skończyłoby się to YusztywnieniemY %% &zeczypospolitej i jej

LbraterskimM rozbiorem tak jak się stało na piśmie .9 sierpnia, a w materii nieco p#źniej"Wydaje się, 'e Ceck doś( dobrze znał kartę rosyjską i dlatego jej nie u'ył" 1iechpotwierdzeniem powy'szego będzie jego wypowiedz tu' po zawarciu układu z 9+ lipca +-E+r"62ikorski < 3ajski!, kiedy zrezygnowany były sternik polskiej polityki zagranicznej rzekłF Y@u'mnie więcej nie potrzebująY" 7zy wiedział w#wczas, 'e &zeczpospolita ju' straciła swojąniepodległoś(_ *o zaniedbanie odcinka sowieckiego, a właściwie LuśpienieM czujności iniebezpieczeństwa z tej strony wyjaśniają dopiero archiwa" D boku Cecka działał sowieckiszpieg ppłk"*adeusz Kobylański, zau)any prezydenta 3ościckiego 6dyr" departamentuwschodniego 32J!, kt#ry miał wgląd w politykę wschodnią ale i ją kształtował"Kar-a &ie!ie(,aCeck nie m#gł sprzymierzy( się z ;itlerem, ktoś powiedział, 'e byłby to sojusz międzygłodnym człowiekiem a kawałkiem chleba" Pdpowiedzią byłby sojusz ?nglii, >rancji i &osji ,6p#źniej D2?! i wojna" *rudno sobie wprost wyobrazi( 9G polskich dywizji pod 3oskwą 6byliśmy

ju' tam z 1apoleonem, tym razem zgodziliśmy się z *" Kościuszką, kt#ry 1apoleonowiodm#wił!, poza tym ;itler planował pozostawienie na ziemiach polskich tylko +G mln"niewolnik#w &zeszy, reszcie )undował wycieczkę za Dral" 0wentualne uczestnictwo w pakcieantykominternowskim z ;itlerem nie przeszłoby przez gardło polskim elitom kt#re .G latwcześniej walczyły o niepodległoś( i jak zareagowałby na to kości#ł katolicki_5#żliwe ,#&0e,we&()e/roza bierze, kiedy pomyślimy co by z nami zrobił 2talin, kiedy karta wybranego 6z ;itlerem!Lmniejszego złaM odwr#ciłaby się" 3o'e skończyłoby się na jakiejś L&epublice KrakowskiejM zwdową po >eliksie 0dmundowiczu rancją i ?nglią, MusztywnieniM zostalibyśmy przez bratnią armię sowiecką" *ym, kt#rzypor#wna( chcą sytuację aliant#w ;itlera 6np" Węgry czy &umunia! trzeba poleci( atlasgeogra:czny oraz zapoznanie się z niemieckimi stratami terytorialnymi na rzecz olski wwyniku *raktatu Wersalskiego 6+-+-!" *rochę rozsądku" ?le Ceck, przy swojej inteligencji m#głprzewidzie(, 'e udzielenie olsce gwarancji przez >rancję i ?nglię, w perspektywie odda olskęsowietom"Be(, !ia ra()%

*rzeba zauwa'y(, 'e koncepcja @" iłsudskiego na temat dw#ch wrog#w wzięła się z poło'eniageopolitycznego jak i z naszych doświadczeń historycznych" olacy dumni ze swojejniepodległości, nie mieli zamiaru przelewa( krwi za ;itlera przeciwko 2owietom, albo ze2talinem przeciwko ;itlerowiV przecie' przez .G lat byli niepodlegli" Ceck w sensiestrategicznym miał rację" olska z całym swoim obcią'eniem jako państwo po przeszło +.G


15/16

latach odrodzone, wybrała trudną drogę aby pod koniec wojny staną( 6co prawda oszukana! wobozie zwycięzc#w" rzez to będąc przedmiotem targ#w między zwycięskim wschodem azachodem, geopolitycznie w sowieckiej s)erze wpływ#w, ucierpiała wydaje się mniej, ni'gdyby przyjęła inną postawę w latach +-9A$9-K#&ie(Kiedy Ceck został internowany w &umunii, 1iemcy wywierali ogromną presję aby go przekaza(&zeszy, a przynajmniej nie wypuści(" wnie' rząd 2ikorskiego i wszechwładny amb" B" 1oelrobili wszystko, aby Ceck nie wydostał się z &umunii" Cyły propozycje ucieczekF przez

ambasadora *urcji 6Ceck odm#wił!, o innym planie ucieczki poin)ormowała polska sekcja CC7zanim doszło do ucieczki" ?mbasador D2? L*onyM4reQel Ciddle, nawet załatwił Ceckowi posadęna Dniwersytecie w ensylwanii" &ooseelt 6wg" ?ndrzeja Cecka! chciał u'y( Cecka z powodu

jego doświadczenia w Bidze 1arod#w, do prac nad tworzeniem 1arod#w Jjednoczonych"Wielkoś( Cecka polegała na tym, 'e w przeciwieństwie do innych ministr#w 0uropy,nie ugiąłsię przed ;itlerem 6historyk eter &aina!, op#źniając wybuch wojny spowodował, 'e olskaweszła do %% wojny światowej nie izolowana, ale sprzymierzona z największą potęgą 0uropy,?nglią 6pro)" iotr Wandycz!"%nteresującym źr#dłem in)ormacji na temat ostatnich lat Cecka zinternowania w &umunii jest Beopold Dnger 6polski Nyd ze Bwowa!, kt#ry będąc kolegąLCubyM, pasierbicy ministra, zamieszkał z Ceckami, razem z około setką agent#w ochrony"Ceck grał w bryd'a, budował modele statk#w, du'o palił" 3#wił Dngerowi, 'e będą nowegranice, 'e &osjanie nie wyco)ają się z olski, ale następnej wojny długo nie będzie, wydawało

te' się, 'e bardziej kochał wojsko ni' dyplomację" Jmarł na gruźlicę 8 czerwca +-EE w wiosce2tanesti, gdzie opiekowała się nim 'ona @adwiga w dwuizbowej lepiance bez kanalizacji" W+--+r" ?ndrzej Ceck 6syn z pierwszego mał'eństwa, kt#ry przeszedł przez &umunię, Włochy,?nglię, D2?, pod koniec wojny wstąpił do ?rmii olskiej na Jachodzie!, przy pomocy min"spraw zagr" K" 2kubiszewskiego sprowadził prochy ojca i pochował na 7mentarzu Wojskowymna owązkach w Warszawie 6obecny był b" sekretarz Cecka, Budwik \ubieński!"O(e&y ,#le".wozwolę sobie na zakończenie przedstawi( kilka Yźr#dłowychY wypowiedzi o sytuacji olski w+-9-r", jak i opinii o sterniku polskiej polityki zagranicznejFOl"ier$ Terle(,i+ /i0-#ry, 6"""! osoba @#ze)a Cecka niewątpliwie rzadkiego w olsce)ranko)oba, kt#ry od roku +-98, od śmierci iłsudskiego, prowadził politykę zagraniczną wtrybie właściwie dyktatorskim i kt#ry uzasadnioną opornoś( wobec )rancuskich pr#bzwasalowania olski doprowadził do 'ałosnych wynaturzeń"Raaele >7ari"lia+ a!: W#(/ w Paryż7 łk"Ceck ponosił największą odpowiedzialnoś(za tę przera'ającą naiwnoś( polityczno$wojskową na skutek kt#rej olska wolała popaś( wkon5ikt z oboma 6a nie tylko z jednym! ze swoich najbli'szych sąsiad#w6"""!" olska zostałapopchnięta do samob#jstwa, do czego ten nieszczęsny i szlachetny kraj przejawiał zresztąszczeg#lną skłonnoś( w swojej historii">alea# Cia+ !i&: 0'raw a"r: W#(/ i% 5700#li&ie"#: olska w ka'dymprzypadku zapłaci koszta kon5iktu" 2ą dwie mo'liwości, albo Ps zwycię'y i wtedy 1iemcywchłoną olskę, albo Ps zostanie pokonana i wtedy olska stanie się jedną z prowincji3iędzynarod#wki bolszewickiej"A&$re) A)&e&,iel+ /i0-#ry, 2tyl Cecka charakteryzowała tajemniczoś(, unikanie jasnych

wypowiedzi, pozostawianie mo'liwości manewru" *en młody, liczący 9A lat, wysoki mę'czyznam#wiący kilkoma językami, w kr#tkim czasie uznany został za jednego z najbardziej liczącychsię w 0uropie dyplomat#w" 6"""! 2zczeg#lnie nieu)ni byli wobec niego dyplomaci )rancuscy,kt#rzy nie mogli mu wybaczy( niekiedy brutalnie realizowanej linii 3arszałka < ukazywanie`uai dRPrsay, 'e Warszawa mo'e prowadzi( niezale'ną politykę od ary'a"R#!a& Kll+ $y'l#!a-a 'i0a&e &a '#(-,7 1939 r#,7 7o do oceny przeszłości 6"""!mo'emy stwierdzi(, 'e przemiany niemieckie +-99 roku miały dla nas znaczenie poniekądkorzystne, poniewa' zniechęcały do 1iemiec w#wczas bardzo mocne i aktywne w 0uropiemocarstwa zachodnie, odwracały od siebie :nansjerę 'ydowska, kt#ra przez lat piętnaścieodbudowywała potęgę niemiecką i wreszcie poniewa' poło'yły one kres naszymprawowaniom się z 1iemcami na rynku międzynarodowym jako 'e nowi sze)owie niemieckiejpolityki narzucili swojej opinii publicznej przychylny do olski ton, potrzebny im na czaszałatwienia gdzie indziej innych spraw" 6"""! "5i(/a S#,#l&i(,i+ A!a0a$#r RP w A&,are @ego postępowanie w sprawie 2ląska byłopolitycznym błędem" Cłędu tego nie usprawiedliwia przeświadczenie Cecka, zresztą tra)ne, 'edo wojny z powodu kryzysu sudeckiego nie dojdzie"


16/16

Le#& 6#el+ a!a0a$#r *ra&()i w P#l0(e osiadał znakomitą pamię( 6"""! Jnamienną jegocechą była niezwykła :nezja, wypływająca ze świadomie pielęgnowanej tendencji doukrywania myśli" łk Ceck posiadał niewątpliwie du'e uzdolnienia do dyplomacji i myśl zawszeczujną i 'ywą, pomysłowoś(, zaradnoś(, wielkie opanowanie, głęboko wpojoną dyskrecję,zamiłowanie do niejF nerw państwowy, jak go nazwał &ichelieu, no i konsekwencję w działaniu"Jnając go mo'na zrozumie(, z całym uznaniem, 'e iłsudski tego właśnie młodego o:ceraskierował ku sprawom zagranicznym" Cył to groźny partner" 6"""! łk" Ceck m#głby by(prawdziwym mę'em stanu, gdyby tak nie lekcewa'ył doświadczeń przeszłości, kt#rych sam

nie miał" @ak zbyt wielu mu wsp#łczesnych, mających około .G lat w roku +-+E, jak tyluprzyw#dc#w 6"""! )aszystowskich, kt#rzy r#wnie' zbyt szybko doszli do władzy i zaszczyt#w 6"""!odznaczał się tendencją do traktowania wszystkiego co działo się poprzednio, za mało wa'ne,a dotychczasową sztukę rządzenia jako będącą dopiero w kolebce" Ja(e, K: 5a-y0ia,

Czwarty Rozbiór Polski

Documents

Transcript of Czwarty Rozbiór Polski