CZŁOWIEK W RELACJIDO ZWIERZĄT, ROŚLINI MASZYN W KULTURZE

Tom 1

Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny

1

2

NR 3160

CZŁOWIEK W RELACJIDO ZWIERZĄT, ROŚLINI MASZYN W KULTURZE

Tom 1

Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny

pod redakcją naukową

JUSTYNY TYMIENIECKIEJ-SUCHANEK

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2014

3

Redaktor serii: Historia Literatur SłowiańskichBOŻENA TOKARZ

RecenzenciPIOTR FAST

HONORATA KORPIKIEWICZMICHAŁ OSTROWICKI

4

Spis treści

Słowo wstępne (Justyna Tymieniecka-Suchanek) . . . . . . . . . . 9

Trzecia kultura i nowy paradygmat:bio-logiczność w humanistyce

PIOTR SKUBAŁACzy odkrycia nauk biologicznych mogą zmienić nasz stosunek do zwierząt? . 17

ZBIGNIEW WRÓBLEWSKISubiektywność i mechanizm. Działanie i zachowanie ludzi i zwierząt w świetleantropologii porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . 31

JACEK LEJMANRacjonalność zwierząt wobec kryteriów ludzkiej racjonalności . . . . . . 44

DARIUSZ LISZEWSKIWspółczesne łowiectwo w perspektywie posthumanistycznej . . . . . . 60

Teorie i systemy filozoficzne

MACIEJ OŻÓGOblicza zoe-filii. Nowe interpretacje dychotomii bios/zoe we współczesnej hu-manistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

DOMINIKA DZWONKOWSKAOd antropocentryzmu do ontocentryzmu – współczesne propozycje dyskursupraw bytów pozaludzkich . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

PAWEŁ NIERODKACzłowiek w relacji do bytów technicznych w koncepcji filozoficznej JózefaBańki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

5

ŁUKASZ KOŁOCZEKCzy maszyny mogą umierać? . . . . . . . . . . . . . . . 122

MARCIN CZERWIŃSKIPomiędzy etyką a estetyką transgatunkową. Od Agambena – przez sztukę – doWelscha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

DARIUSZ GZYRAPrzykłady krytyki współczesnych teorii praw zwierząt . . . . . . . . 150

MICHAŁ KOZAŚladem różnicy. Dekonstrukcja granicy między człowiekiem a zwierzęciem w fi-lozofii Jacques’a Derridy . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

W kręgu literackich wyobrażeń

����� ����������� ��� �������������� � ��� ��� �. � �. ���������� ����� ��� ��� . 173

KATARZYNA GADOMSKAPost- i transhumanistyczne wizje człowieka we francuskojęzycznej fantastyce:tradycyjnej i „nowej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

��� �! �. �"�#�����$ % ���� ������� � �����&�'���&���( ���� 1960–1980-� ��$�� . . . 194

MAŁGORZATA RUTKOWSKAOdmienna świadomość? Zwierzę jako narrator w powieściach V. Klinkenborgai Ch. Sieberta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

JOLANTA GREŃ-KULESZALudzkie i nie-ludzkie w człowieku współczesnym. Próba oglądu Higieny L. Pie-truszewskiej z perspektywy posthumanistycznej . . . . . . . . . . 219

MARTA NIEDZIELA-JANIKRyby głosu nie mają. Żywa istota a pokarm w opowiadaniu Niny Sadur Sum-z--wąsem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

ANDRZEJ POLAKLudzki robot, nieludzki człowiek. S.N.U.F.F. (2011) Wiktora Pielewina . . . 244

WERONIKA GÓRSKAZabić człowieka czy zwierzę? O powieści Olgi Tokarczuk Prowadź swój pługprzez kości umarłych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

BARBARA KORNACKAProtetyczna męskość, mechaniczna kobiecość i człowiek-ryba. Wariacje na tematimplantacji i transplantacji w prozie Niccolò Ammanitiego . . . . . . . 267

MIROSŁAWA MICHALSKA-SUCHANEKTematyka zwierzęca w twórczości poetyckiej i myśli filozoficznej StanisławaCzerniaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Spis treści6

KATARZYNA SZUMLASDekonstrukcja antropocentryzmu w monodramie Koniec półświni Helmuta Kajzara 293

WIOLETTA WIŚNIEWSKAPosthumanizm utopią literatury? Problem (nie)obecności perspektyw posthuma-nistycznej i transhumanistycznej w polskich badaniach nad literaturą . . . . 304

Między sztuką a kulturą popularną

AGNIESZKA NIERACKAFeministyczne re-konstrukcje kobiecości. Hannah Höch – Frances Leeming –Lynn Hershman Leeson . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

KATARZYNA ZDANOWICZ-CYGANIAK„Potwór” – tożsamość – produkt . . . . . . . . . . . . . . 337

RYSZARD W. KLUSZCZYŃSKISztuka tworząca sztukę. Z rozważań nad estetyką posthumanistyczną . . . 349

BARTOSZ KŁODA-STANIECKOJa, Cyborg. Trzy porządki, jeden byt. Podmiot jako fuzja biologii, kultury i tech-nologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

AGNIESZKA DĘSOŁSpołeczna recepcja dyskusji bioetycznych w nowych obszarach sztuki. Bioarti specimen art . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

MONIKA ŻÓŁKOŚPortret owada. Sztuka Cornelii Hesse-Honegger . . . . . . . . . . 383

Noty o Autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Spis treści 7

Słowo wstępne

Problematyka niniejszej monografii sprowadza się do postawienia pytaniao nasze „bycie z innymi” rozpatrywane w aspekcie post- i transhumanistycz-nym, z uwzględnieniem szeroko rozumianej kultury wysokiej oraz popularnejw najróżniejszych konfiguracjach, z wzięciem pod uwagę wszystkich trzech re-lacji: 1) człowiek – zwierzę (człowiek wobec zwierząt/jako zwierzę, zwierzęobok/w/o nas, razem z nami, zwierzęca strona ludzkiej natury, porozumieniemiędzygatunkowe); 2) człowiek – roślina (człowiek wobec roślin/jako roślina,roślinna strona ludzkiej natury, rośl-inna wrażliwość, komunikacja między roś-linami a ludźmi); 3) człowiek – maszyna rozumiana jako humanoid technicz-ny bądź byt częściowo nieorganiczny (cyborg, sztuczna inteligencja, android,fembot, replikant, robot itp.).

Proponowana monografia (dwutomowa) zawiera różne pod względem mate-riałowym, formalnym i warsztatowym teksty, wśród których znalazły się od-mienne formy stylistyczne: artykuły i rozprawy naukowe, felietony oraz esejeliterackie, a nawet relacje o charakterze sprawozdawczym. Sądzę, że ta różno-rodność, wynikająca z faktu, że autorzy są specjalistami wielu dziedzin, jest za-letą publikacji. Wszystkie ujęte w niej opracowania, wychodząc naprzeciwoczekiwaniom polskiej humanistyki, prezentują rozważania na temat relacjiczłowiek – inny byt. W ostatnich latach jedną z ważniejszych tendencji myśliamerykańskiej i zachodnioeuropejskiej stał się bowiem posthumanizm, kwestio-nujący dotychczasowe status quo człowieka, który wreszcie przestał być trakto-wany jak centrum świata i uznawany za miarę wszechrzeczy. Celem zgro-madzonych tutaj tekstów jest zatem podjęcie dyskusji nad tym, czy owatendencja znalazła indywidualny wyraz, potwierdzenie oraz odzwierciedleniew najnowszej kulturze XX/XXI wieku lub wcześniejszej, jako antycypacjawspółczesnych idei w zakresie międzygatunkowych czy szerzej – międzybyto-wych relacji.

Posthumanistyczna tradycja odrzuca tezę podziału uniwersum na świat Na-tury i świat Człowieka, jako umowny, sztuczny, niefunkcjonalny i bezzasadny.

9

W świetle najnowszych odkryć nauki paradygmat o zwierzęciu, któremu odma-wiano zdolności do świadomego odczuwania bólu, myślenia, (samo)świadomo-ści, nie ma już racji bytu i nie może być dłużej bezkrytycznie akceptowany.Człowiek opuścił homocentryczny piedestał wyższości nad innymi bytamiorganicznymi (biocentryzm, ekocentryzm, zoocentryzm) i nieorganicznymi(transhumanizm), by zająć równorzędne z nimi miejsce. Różne oblicza posthu-manizmu końca lat 90. XX wieku (Elizabeth Grosz, Bruno Latour, Donna Ha-raway, Andrew Pickering, Nikolas Rose, Wolfgang Welsch, Cary Wolfe, RosiBraidotti, Manuel De Landa, Katherine Hayles i inni), z udziałem interdyscy-plinarnych dziedzin nauki z pogranicza humanistyki i przyrodoznawstwa (eto-logia kognitywna, ekologia, etyka środowiskowa, ekofilozofia, ekoetyka, bio-etyka, etyka ochrony zwierząt, zoosemiotyka i inne), które ukształtowały nowągałąź wiedzy, tzw. studia nad relacjami ludzi i zwierząt (human – animal stu-dies), pod sztandarem kopernikańskiego przewrotu w etyce (Peter Singer, TomRegan, Paul Taylor i inni), doprowadziły nie tylko do przedefiniowania pod-miotowości człowieka, ale też do prób zdefiniowania podmiotowości bytów na-turalnych, odbudowania i przewartościowania relacji między podmiotami ludz-kimi i nie-ludzkimi. Pytanie o relacje między tym, co ludzkie, a tym, cozwierzęce, podejmują w myśli zachodnioeuropejskiej oraz amerykańskiej:Giorgio Agamben, Dominic LaCapra, Jacques Derrida czy Donna Haraway,natomiast we wschodnioeuropejskiej – Tatiana Pawłowa, Władimir J. Borejko,Oleg Kulik, Tatiana Goriczewa, Jolanta Brach-Czaina, Krystyna Wilkoszewska,Monika Bakke, Ewa Domańska, Jan Białocerkiewicz, Dariusz Czaja oraz wieluinnych.

Posthumanizm pyta o relację człowieka do bytów technicznych (maszyn,szczególnie robotów i cyborgów, androidów), a więc wychodzi poza ludzkąperspektywę, a jednocześnie dowartościowuje inne istoty i „istoty” (nadaje sta-tus podmiotu zwierzętom i robotom z uwagi na ich coraz bardziej dostrzegalnepodobieństwo do ludzi) oraz zastanawia się, jak określić człowieka, który podwpływem różnych biotechnologii informatyczno-medycznych przestaje byćwyłącznie tworem biologicznym i kulturowym, stając się w większym lubmniejszym stopniu bytem sztucznym/technicznym, bytem wspomaganym. Post-humanizm proponuje kult tego wszystkiego, co następuje po przekroczeniu gra-nic człowieczych cech/człowieczeństwa. Gdy człowiek przestaje być istotąw pełni organiczną, osiąga formę postludzką. Koncepcja człowieczeństwa pod-lega zmianom w związku z moralnym dylematem, jak zdefiniować człowiekaz wszczepionymi naturalnymi (auto-/homotransplantacje), sztucznymi (kończy-ny, rozruszniki i inne urządzenia wspomagające pracę organizmu) lub zwierzę-cymi organami (ksenotransplantacje/heterotransplantacje), z przeszczepionymikośćmi oraz narządami od zmarłych (transplantacje), z biotronicznymi proteza-mi, implantami, plombami, soczewkami, spiralami, aparatami podtrzymującymiżycie lub wzmacniającymi zmysły i przyjmującego środki farmakologiczne

Słowo wstępne10

(substancje psychotropowe, narkotyki, sterydy, leki). Obecnie fundamentalnymzagadnieniem jest relacja między tym, co ludzkie i nieludzkie, organicznei nieorganiczne, naturalne i sztuczne, żywe i martwe. Do głosu dochodzi tutranshumanizm/ekstropianizm (inżynieria genetyczna, nowoczesna technikamedyczna, sztuczna inteligencja, nanotechnologia) jako przykład technokra-tycznej posthumanistyki.

Pierwsze sygnały transhumanizmu obserwuje się w latach 70. XX wiekuw tekstach Fereidouna M. Esfandiary’ego, podpisującego się nowym nazwi-skiem – FM-2030. Był on jednym z pierwszych badaczy piszących o trans-ludziach (transhuman) jako kolejnym ogniwie w ewolucyjnym łańcuchu. Per-spektywę posthumanizmu można łączyć ze studiami nad zwierzętami (lubroślinami) tylko wówczas, jeśli oznacza ona – jak podkreśla Monika Bakke –krytyczną postawę wobec antropocentryzmu, a nie antycypowanie postczłowie-ka oraz epoki postludzkiej, ponieważ promowanie ulepszonego człowieka sta-nowi domenę transhumanizmu1. Teorie spod znaku post- i transhumanizmułączy transgresyjność.

Autorzy, podejmując temat relacji człowieka w stosunku do nie-ludzkichform życia, do ludzkiego bios/zoe i maszyn, mieli na celu poszukiwanie odpo-wiedzi na pytanie, czy zyskał on popularność jako odrębny nurt zwany bioar-tem i sztuką postgatunkowizmu wyłącznie w nowoczesnej kulturze popularneji sztuce (sztuka robotyczna, film, performance, fotografia, instalacja wizual-na/dźwiękowa, rysunek, grafika), czy kształtuje on swoje indywidualne obliczerównież w literaturze, filozofii i nauce.

Artykuły obejmują interdyscyplinarną problematykę, znacznie szerszą odkonwencji wybranych zagadnień post- i transhumanizmu w literaturze i sztuce.Ten temat ogarnia bardzo szerokie spektrum badawcze odpowiadające zbiorowitekstów, które zostały tutaj zamieszczone. Rozległość ta nie powinna jednakdziwić, ponieważ zestawienia kwestii relacji człowieka do zwierząt (czy w ogó-le innych istot żywych) oraz zagadnienia powiązań człowieka z bytami techno-logicznymi w wielu opracowaniach sąsiadują z sobą i w pewnych aspektachujawniają podstawowy problem, który stanowi centrum tego rodzaju refleksji:namysł nad granicami człowieczeństwa, kondycją człowieka i jego stosunku doinnych bytów. Myślenie to wyrasta z tradycji penetrowania wielorakich katego-rii inności, obcości, odmienności, ale odwołuje się też do holistycznych koncep-cji człowieka i świata.

Ponadto, niniejsza książka powinna spełnić oczekiwania, realizowane oddawna w myśli zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej, związane z interdyscy-plinarnym postrzeganiem i badaniem rzeczywistości. Żywię nadzieję, że możeprzyczynić się ona do przeorganizowania i przewartościowania naszego myśle-

Słowo wstępne 11

1 M. BAKKE: Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem? „TekstyDrugie” 2011, nr 3, s. 198–199.

nia o publikacjach naukowych w ogóle, pozwoli dostrzec, że wąskie specjaliza-cyjne studia adresowane tylko do filologów odchodzą w przeszłość, że wkrótceprzestaną mieć rację bytu z uwagi na dominującą w świecie naukowym tenden-cję do ujmowania świata w kategoriach holistycznych.

W powstawaniu monografii – jak już wspomniałam – brali udział specja-liści różnych dziedzin: biologii/ekologii, literaturoznawstwa (poloniści, roma-niści, angliści, italianiści, germaniści, slawiści, rusycyści), filozofii, kultury,sztuki, medioznawstwa, prawa, a nawet wojskowości. Obecność w tym przed-sięwzięciu biologa potwierdza zasadność prowadzenia badań sytuujących sięw nurcie tzw. trzeciej kultury, ponieważ jest próbą poszukiwania porozumienianaukowego pomiędzy reprezentantami humanistyki i nauk przyrodniczych.Monografia ta jako interdyscyplinarny zbiór artykułów, będąc rodzajem dysku-sji ich autorów: biologa, przedstawicieli bioetyki i filozofii przyrody z humani-stami reprezentującymi inne dziedziny wiedzy, staje się dowodem na to, że„trzecia kultura” od czystej epistemologii przechodzi do praktyki życia nauko-wego. To pierwszy – nie zawaham się napisać – ważny krok na drodze kubio-logiczności w nauce i przełamywaniu paradygmatu segregowania specjal-ności. Interdyscyplinarne publikacje pozwalają wypracować uniwersalny językprawdziwej nauki, niedostępny do tej pory dla szerokiego grona użytkownikówz powodu zakotwiczenia w „klatce” żargonów wąskich dyscyplin naukowych,umożliwiają wyjście poza „getto” własnych hermetycznych i jednowymiaro-wych badań. To nowa formuła, którą stosuje się z powodzeniem na Zachodzie,ale także w Rosji, czemu – z mojej inicjatywy – Instytut Filologii Wschod-niosłowiańskiej zaczął sprzyjać (zgoda na realizację projektu „Człowiek –Inny/Obcy Byt” wykraczającego znacznie poza temat badawczy Zakładu Hi-storii Literatury Rosyjskiej i innych Zakładów w naszej jednostce). Owa for-muła powoli zaczyna przyjmować się w Polsce, czego dowodem są ciekaweinterdyscyplinarne przedsięwzięcia i projekty badawcze realizowane w innychośrodkach, np. w Poznaniu („Dyskurs Wielokulturowy”), w Lublinie („Wspól-ne Drogi”) czy w Warszawie („Animal Studies”). Pozostaje mieć nadzieję, żeidee oraz cele naszej monografii zostały zrealizowane, a zamieszczone w niejartykuły będą intelektualnie inspirujące nie tylko dla specjalistów. „Spotkanie”autorów w niniejszym tomie daje im okazję, aby przekonali się, że kwestie,którymi się zajmują, nie są niszowe czy marginalne, a oni sami tworzą w Pol-sce rodzaj interdyscyplinarnego środowiska spod znaku post- i transhumani-zmu z nowatorskich kręgów tematycznych, np. Human Animal Studies. Mono-grafie tego typu są potrzebne, ponieważ pozwalają uczestniczącym w nichautorom wymieniać myśli i poglądy, wzajemnie przyglądać się rezultatomswojej pracy, a stąd wiedzie droga do tak pożądanego u nas ulepszonegoprzepływu informacji naukowej i sprawniejszego integrowania się przedstawi-cieli różnych środowisk akademickich. Jako redaktor mam nadzieję, że okazjądo interesującej wymiany poglądów będą kolejne tego typu publikacje.

Słowo wstępne12

Zaprezentowane teksty charakteryzują się nie tylko dużą różnorodnościąomawianego materiału, ale również zróżnicowaną metodologią, ponieważ każdyautor próbuje uchwycić hydrę zwaną post-/transhumanizmem za inny łeb.Przedłożona monografia nie pretenduje do roli pionierskiej publikacji2, ale po-dejmuje zagadnienia ważkie, wpisujące się w aktualny nurt badań o ogólno-światowym zasięgu. Żywię nadzieję, że prezentowany tom pierwszy na tyle po-budzi wyobraźnię i intelekt Czytelników, że chętnie sięgną po tom drugi.

Katowice, 10.11.2013 r. Justyna Tymieniecka-Suchanek

Słowo wstępne 13

2 Inspiracją była dla mnie niezwykle interesująca monografia wieloautorska, która powstałaz inicjatywy dr hab. Honoraty Korpikiewicz, prof. UAM. Zob. Człowiek – zwierzę – cywilizacja.Aspekt humanistyczny. Red. H. KORPIKIEWICZ. Poznań 2001. Monografia Człowiek w relacji dozwierząt... stanowi kontynuację podjętego tam interdyscyplinarnego nurtu myślenia we współczes-nej nauce polskiej i europejskiej oraz namysłu nad głębszym (innym) rozumieniem humanizmu.

Noty o Autorach

Marcin Czerwiński – dr, teoretyk literatury, obecnie adiunkt w Zakładzie EdytorstwaInstytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Redaktor naczelny i założycielkwartalnika „Rita Baum”, redaktor serii wydawniczej „Biblioteka Rity Baum”. Intere-suje się antropologią literatury. Autor kilkudziesięciu artykułów literaturoznawczychoraz książki Smutek labiryntu. Gnoza i literatura: motywy, wątki, interpretacje (Kraków2013). W przygotowaniu kolejna publikacja – Maszyna przecząca. O literaturze jakoformie negacji w aspekcie performatywnym.

Agnieszka Dęsoł – mgr, absolwentka politologii na Wydziale Studiów Międzynarodo-wych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz rosjoznawstwa na WydzialeNeofilologii Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. W. Pileckiego w Oświęcimiu.Obecnie doktorantka na Wydziale Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodo-wych Krakowskiej Akademii im. A. Frycza Modrzewskiego.

Dominika Dzwonkowska – dr, absolwentka filozofii i ochrony środowiska (2005,2006), doktorat uzyskała w zakresie filozofii (2011). Adiunkt w Instytucie Ekologiii Bioetyki Uniwersytetu Kardynała S. Wyszyńskiego, gdzie prowadzi badania i zajęciaz ekofilozofii, zrównoważonego rozwoju i etyki środowiskowej. Sekretarz czasopismanaukowego „Studia Ecologiae et Bioethicae” i Reprezentant na Polskę Międzynarodo-wego Towarzystwa Etyki Środowiskowej. Ma doświadczenie we współpracy z organiza-cjami pozarządowymi oraz biznesem w zakresie promowania wiedzy o zmianach klima-tu i ochronie środowiska.

Katarzyna Gadomska – dr hab., adiunkt, pracownik Instytutu Języków Romańskichi Translatoryki Uniwersytetu Śląskiego. Jej badania koncentrują się wokół „nowej fanta-styki”, horroru, science-fiction, fantasy. Autorka licznych publikacji w czasopismachzagranicznych i krajowych oraz dwóch monografii: Science-fiction et fantasy commemerveilleux contemporain (Katowice 2002), La prose néofantastique d’expression fran-çaise aux XXe et XXIe siècles (Katowice 2012).

Weronika Górska – mgr, doktorantka w Zakładzie Poetyki Historycznej i Sztuki Inter-pretacji na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego. Autorka artykułów nauko-

391

wych publikowanych w zbiorach pokonferencyjnych; pisze recenzje książek i filmóworaz wiersze (tom Rozsznurowywanie). Interesuje się prozą m.in. Olgi Tokarczuk i Iza-beli Filipiak, a także kryminałem, baśnią, karnawałem, feminizmem i wegetarianiz-mem.

Jolanta Greń-Kulesza – dr, literaturoznawca, adiunkt w Zakładzie Literatury i KulturyRosyjskiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Opolskiego. Fascy-nacje naukowe: literatura przełomu XIX i XX wieku, rosyjska literatura współczesna,kultura rosyjska. Autorka książki W kręgu kategorii kulturowych w prozie rosyjskiejkońca XIX–początku XX wieku. Cierpienie i ofiara (Opole 2012) i artykułów o twórczo-ści M. Gorkiego, M. Sabasznikowej, D. Mierieżkowskiego i innych.

Dariusz Gzyra – mgr, publicysta, działacz społeczny, artysta i uczestnik debat publicz-nych na temat relacji człowieka z resztą zwierząt. Pracuje nad doktoratem poświęconymmyśli etycznej Toma Regana.

Ryszard W. Kluszczyński – prof. dr hab., kierownik Katedry Mediów i Kultury Audio-wizualnej Uniwersytetu Łódzkiego. Zajmuje się problematyką sztuki nowych mediów,filmem awangardowym, teorią sztuki, kulturą alternatywną, jak również zagadnieniamicyberkultury oraz społeczeństwa informacyjnego i sieciowego. Opublikował m.in.książki: Sztuka interaktywna. Od dzieła-instrumentu do interaktywnego spektaklu (War-szawa 2010), Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów (Kraków2001; II wydanie – 2002), Film – wideo – multimedia. Sztuka ruchomego obrazu w erzeelektronicznej (Warszawa 1999; II wydanie – Kraków 2002), Obrazy na wolności. Stu-dia z historii sztuk medialnych w Polsce (Warszawa 1998), Awangarda. Rozważania teo-retyczne (Łódź 1997), Film – sztuka Wielkiej Awangardy (Łódź–Warszawa 1990).

Bartosz Kłoda-Staniecko – mgr, doktorant na Wydziale Filologicznym UniwersytetuŚląskiego w Instytucie Nauk o Kulturze. Zainteresowania badawcze oscylują wokół za-gadnień tożsamości cyborga, cyberprzestrzeni i cyberkultury; publikuje m.in.w „Opcjach” i „artPAPIERZE”. Autor rozprawy Gram, więc… kim jestem? Rola i funk-cja gracza w relacji z medium ergodycznym opublikowanej w monografii Olbrzymw cieniu. Gry wideo w kulturze audiowizualnej (pod red. A. Pitrusa).

Łukasz Kołoczek – dr, adiunkt, pracownik Instytutu Polonistyki i KulturoznawstwaUniwersytetu Szczecińskiego. Uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie PapieskimJana Pawła II w Krakowie na podstawie rozprawy o Przyczynkach do filozofii MartinaHeideggera (Bóg Heideggera. Próba językowej transpozycji projektu „Przyczynków dofilozofii”). Obecnie zajmuje się teorią i filozofią kultury.

Barbara Kornacka – dr, absolwentka historii sztuki i filologii romańskiej Uniwersytetuim. A. Mickiewicza w Poznaniu, adiunkt w Zakładzie Literatury Włoskiej UAM. Pouzyskaniu doktoratu z zakresu literaturoznawstwa włoskiego związała karierę naukowąz filologią włoską; prowadzi zajęcia dydaktyczne z przedmiotów literackich i kulturo-wych. Jej zainteresowania badawcze obejmują obszar od włoskiej kultury medialneji wizualnej do literatury współczesnej i najnowszej Półwyspu Apenińskiego. Autorka

Noty o Autorach392

rozprawy habilitacyjnej Ucho, oko, ciało. O prozie „młodych pisarzy” lat osiemdzie-siątych i dziewięćdziesiątych we Włoszech (Poznań 2013).

Michał Koza – mgr, polonista, doktorant w Katedrze Antropologii Literatury i BadańKulturowych na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, redaktor naczelnyinternetowego czasopisma naukowego „Polisemia”, współpracownik serwisu Popmoder-na.pl, w którym daje wyraz popkulturowym pasjom. Naukowo zajmuje się teorią litera-tury, a zwłaszcza problematyką zwrotu etycznego we współczesnym literaturoznaw-stwie.

Jacek Lejman – dr, adiunkt, filozof w Uniwersytecie M. Curie-Skłodowskiej w Lubli-nie. Od 1988 roku zatrudniony w Zakładzie Filozofii Kultury Wydziału Filozofii i So-cjologii, od 2008 roku tamże w Zakładzie Etyki, obecnie w Zakładzie Etyki InstytutuFilozofii. Główne dziedziny naukowej, zawodowej i społecznej działalności: etyka śro-dowiskowa, etologia i socjobiologia człowieka, filozofia kultury. Najważniejsze publika-cje książkowe: Zwierzęcy prześwit cywilizacji. Desmond Morris i etologia współczesna(Lublin 1999), Ewolucja ludzkiej samowiedzy gatunkowej. Dzieje prób zdefiniowania re-lacji człowiek – zwierzę (Lublin 2008).

Dariusz Liszewski – dr, pracownik Zakładu Etyki, Bioetyki i Filozofii Przyrody w In-stytucie Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Zainteresowania naukowe:humanistyczne podstawy ochrony środowiska, które konstytuują takie dyscypliny, jak:ekofilozofia, etyka środowiskowa, etyka ochrony zwierząt, bioetyka, etyka odpowie-dzialności globalnej, filozofia zrównoważonego rozwoju. Uczestnik wielu konferencjii seminariów naukowych podejmujących filozoficzne i etyczne problemy relacji czło-wiek – natura. Członek Lokalnej Komisji Etycznej do spraw Doświadczeń na Zwierzę-tach, sympatyk społecznego ruchu ekologii głębokiej.

Mirosława Michalska-Suchanek – dr, literaturoznawca. Rozprawa doktorska: „Poetykanastroju. Na materiale opowiadań nowelistów rosyjskich II połowy XIX wieku”. Pra-cownik Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Obszar zain-teresowań: historia literatury rosyjskiej, teoria literatury, dydaktyka języka obcegoz uwzględnieniem języków specjalistycznych. Prowadzone badania naukowe: literaturawobec tematyki aktów suicydalnych. Autorka kilkudziesięciu artykułów, dwóch książek:Fenomen samobójstwa (Mikołów 2011) oraz Mit Judasza-samobójcy. Czytając opowia-danie Leonida Andriejewa „Judasz Iszkariot” (Mikołów 2013), a także redaktori współredaktor sześciu zbiorowych monografii.

Marta Niedziela-Janik – mgr, doktorantka w Zakładzie Historii Literatury RosyjskiejInstytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Jej zainteresowaniabadawcze koncentrują się wokół współczesnej literatury rosyjskiej, a w szczególnościtwórczości Niny Sadur i córki pisarki – Jekatieriny. Pracuje nad rozprawą doktorską po-święconą dramaturgii N. Sadur w kontekście literatury kobiecej.

Agnieszka Nieracka – dr hab., pracownik Zakładu Filmoznawstwa i Wiedzy o Me-diach w Uniwersytecie Śląskim. Zainteresowania naukowe: transformacje kultury popu-

Noty o Autorach 393

larnej w kontekście przemian technologicznych, problematyka cyberfeminizmu, post-modernistyczne kino popularne. Znawczyni kina science fiction i jego kontekstów.Opublikowała książkę Science fiction jako gatunek filmowy (Katowice 1985). Autorkawielu artykułów w tomach zbiorowych. Współredaktorka (z A. Gwoździem) publikacjiMedia. Ciało. Pamięć. O współczesnych tożsamościach kulturowych (Warszawa 2006).

Paweł Nierodka – dr, filozof, pracownik Katedry Pedagogiki na Wydziale Nauk Spo-łecznych i Technicznych Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. J. Ziętka w Ka-towicach. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych. Zainteresowania badawcze: an-tropologia filozoficzna, filozofia techniki, filozofia cywilizacji, filozofia kultury.

Iwona Ostaszewska – mgr, asystent w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej Uni-wersytetu w Białymstoku. Zainteresowania naukowe rozwija w obszarze współczesnejliteratury rosyjskiej. W ostatnich latach zajmuje się zagadnieniem literatury rosyjskiejwobec problemów ekologii.

Maciej Ożóg – dr, teoretyk i historyk sztuk medialnych, muzyk. Opublikował wieleprac poświęconych sztuce nowych mediów, filmowi awangardowemu i sztuce wideo.Zajmuje się: historią i teorią sztuk medialnych, problematyką cyberkultury, społeczeń-stwa informacyjnego, studiami nad kulturą nadzoru (surveillance studies), posthuma-nizmem, bioartem, mediami taktycznymi i badaniami artystycznego wykorzystania me-diów lokacyjnych oraz technologii mobilnych. Założyciel i współzałożyciel takichprojektów muzycznych i audiowizualnych, jak: Spear, Ben Zeen, Aural Treat. Obecnieprowadzi projekty: Nonstate, Quantum Vaccum Oscillator oraz Feral Sound Kitchen.

Andrzej Polak – dr, literaturoznawca, adiunkt w Zakładzie Historii Literatury Rosyj-skiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego. Rozprawę dok-torską poświęconą prozie historycznej Bułata Okudżawy obronił w 2002 roku. Autormonografii Proza historyczna Bułata Okudżawy. Z problemów gatunku i intertekstual-ności (Katowice 2006). Zajmuje się literaturą rosyjską po roku 1917, a zwłaszcza proząwspółczesną, głównie gatunkiem historii alternatywnej i fantastyką społeczną.

Małgorzata Rutkowska – dr, literaturoznawca, amerykanistka, adiunkt w ZakładzieLiteratury i Kultury Amerykańskiej Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie.Swoje zainteresowania naukowe skupia wokół anglojęzycznej literatury podróżniczeji animal studies. Opublikowała książkę In Search of America: The Image of the UnitedStates in Travel Writing of the 1980’s and 1990’s (Lublin 2006). Obecnie pracuje nadmonografią poświęconą zwierzętom we współczesnej literaturze amerykańskiej.

Piotr Skubała – prof. dr hab. nauk biologicznych, pracownik Katedry Ekologii Wy-działu Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się ekologiąi systematyką saprofagicznych, glebowych roztoczy z rzędu Oribatida, a także filozofiąśrodowiskową, ekoetyką i edukacją ekologiczną. Wiedzę biologiczną łączy z zaintereso-waniami filozoficznymi i etycznymi; zwolennik holistycznej koncepcji Przyrody i repre-zentant biocentryzmu. Autor 70 oryginalnych prac naukowych z dziedziny akarologii(ekologii i systematyki roztoczy) oraz 58 rozpraw naukowych, artykułów z dziedziny

Noty o Autorach394

ekologii, ochrony środowiska, filozofii środowiskowej, edukacji ekologicznej, proble-mów społecznych. Współpracuje z wieloma ośrodkami edukacji ekologicznej i organi-zacjami ekologicznymi.

Alfia I. Smirnowa – dr hab., literaturoznawca, prof. Katedry Literatury Rosyjskieji Folkloru Moskiewskiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego. Autorka ponad200 opublikowanych prac, np.: monografii «�� ��, ��� ����� , ����� �…»: ����������������������� ����� 1960-�–80-� �� � (��������� 1995), rozpraw naukowychi podręczników akademickich: ������� ���������������� ����� ����� �������� ��� (���� 2009); ������� ����� ����� ������ �� ���: ����� �������(���� 2011); ���������� �������� ��������� (1920–1990) (���� 2006).

Katarzyna Szumlas – mgr, absolwentka kulturoznawstwa ze specjalizacją teatrolo-giczną na dwóch uczelniach: w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach i UniwersytecieWarszawskim (Instytut Kultury Polskiej). W badaniach naukowych poszukuje twórcówteatralnych, którzy w swoich pracach podejmują dialog z antropocentrycznym punktemwidzenia.

Justyna Tymieniecka-Suchanek – dr hab., literaturoznawca, pracownik Zakładu Histo-rii Literatury Rosyjskiej Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej UniwersytetuŚląskiego. Autorka kilkudziesięciu artykułów i recenzji naukowych oraz dwóch mono-grafii: Proza Walerija Briusowa wobec kultury. W poszukiwaniu analogii historycznych(Katowice 2004) i Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu za-gadnień ekofilozoficznych (Katowice 2013). Współredaktorka (wespół z B. Stempczyń-ską) książki Tekst – rzecz – egzystencja w literaturach słowiańskich (Katowice 2009).Publikowała m.in. w „Ruchu Literackim”, „Slavii Orientalis”, „Przeglądzie Rusycy-stycznym”, „Anthropos?” oraz w monografiach zbiorowych. Zainteresowania naukowe:literatura rosyjska, idee biologii i etologii w dyskursie humanistycznym, ekofilozofia,animal studies, zoosemiotyka, bioetyka. Inicjatorka i założycielka interdyscyplinar-nej pracowni badawczej o zasięgu ogólnopolskim oraz międzynarodowym – Laborato-rium Animal Studies Trzecia Kultura (LAS TK), które zostało afiliowane 31 marca2014 roku przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego.

Wioletta Wiśniewska – mgr, absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie im.A. Mickiewicza w Poznaniu. Interesuje się teorią literatury i literaturą współczesną,szczególnie prozą science fiction oraz zagadnieniem renesansu utopii jako gatunku lite-rackiego. Jest jedną z tłumaczek książki Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracjiMieke Bal. Obecnie studiuje socjoekonomikę na Wydziale Historii UAM; pracę ma-gisterską z obszaru posthumanizmu pisze pod kierunkiem dr hab. E. Domańskiej,prof. UAM.

Zbigniew Wróblewski – dr hab., prof. KUL, kierownik Katedry Filozofii PrzyrodyOżywionej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Autor monografii Natura i cele.Dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody (Lublin 2010); współre-daktor (wspólnie z S. Kozłowskim) książki Wokół Mnożnika Cztery (Lublin 2000)i (wspólnie z S. Ziębą) tomu Ekologia a transformacje cywilizacyjne na przełomie wie-

Noty o Autorach 395

ków (Lublin 2000); redaktor pracy Natura i norma. Kontrowersje filozoficzne (Lublin2010). Członek Komitetu Redakcyjnego półrocznika „Człowiek i Przyroda” w latach1994–2003. Zajmuje się filozofią ekologiczną, etyką środowiskową i praktyczną filozo-fią przyrody. Jako stypendysta Katholischer Akademischer Ausländer-Dienst przebywałw Institut für Philosophie Technische Universität Darmstadt.

Katarzyna Zdanowicz-Cyganiak – dr, adiunkt w Katedrze Dziennikarstwa Ekono-micznego i Nowych Mediów na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach,współpracownik Zakładu Teorii i Historii Kultury na Uniwersytecie Śląskim, poetkai dziennikarka. Autorka książek: Kto się boi Marii K.? Sztuka i wykluczenie (Katowice2004), Obce. Reaktywacja. Szkice (Katowice 2013).

Monika Żółkoś – dr, polonistka, adiunkt w Instytucie Filologii Polskiej UniwersytetuGdańskiego. W badaniach zajmuje się analizą dyskursów postzależnościowych, krytykągender i queer oraz human – animal studies. Publikuje w „Didaskaliach”, „Blizie”,„Dialogu” i w monografiach zbiorowych. Teatrolożka i krytyczka teatralna. Przez wielelat selekcjonerka gdańskiego Festiwalu Szekspirowskiego. Odznaczona przez Prezyden-ta RP Brązowym Krzyżem Zasługi.

Noty o Autorach396

Indeks osobowy

Abramowska Janina 279Adam Alison 102Agamben Giorgio 10, 79–82, 85, 90, 122–

142, 146, 147, 149, 223, 226, 252,293, 294, 296, 298, 300, 302, 303

Alichniewicz Anna 49, 54, 60, 99, 152,257

Allen Colin 153Allington Edward 353Ammaniti Niccolò 267–269, 271–275,

277, 278Amoroso Nadia 370Anderson Susan Leigh 96, 97Anker Peder 91Ankum Katharina von 327Arendt Hannah 80, 226Arnim Ludwig Achim von 189, 191Arystoteles 34, 45, 79, 105, 107, 132,

133, 143, 166, 223, 225, 226, 298,300, 318

Asendorpf Jens B. 23Asimov Isaac 96, 98, 244Attell Kevin 138, 293Augustyn, św. 45, 105

Bäckhed Fredrik 20Bacon Francis 46Badger Gerry 377Badmington Neil 313Bakalarz Monika 140Bakke Monika 10, 11, 71, 82, 88, 166,

220, 223, 226, 230, 234, 236, 241,

242, 253, 268, 270, 272–274, 305,309, 322, 367, 368, 388

Bakkum Douglas J. 358, 359Bańka Józef 106, 109–121Baran Bogdan 131Barber Benjamin R. 337, 338Bataille Georges 140Bates Michelle 381Bator Joanna 270Baudrillard Jean 318, 347Baum Frank L. 338Bauman Zygmunt 346, 365, 366Bay Michael 330Bear Greg 310Behne Adolf 326Bekoff Marc 153Bellerofont 168, 169Belsey Catherine 313Bełch Pius 105Ben-Ary Guy 357–359Bendyk Edwin 254Bentham Jeremy 48, 49, 152, 166, 170,

262, 266, 385, 389Berger Anne Emmanuelle 163Berleant Arnold 232Białocerkiewicz Jan 10, 151Białoszewski Miron 139, 141Bielik-Robson Agata 140, 142Birch Thomas H. 101Biro Matthew 326, 328Bittner Ireneusz 108Blake William 261

397

Blandzi Seweryn 132Böhme Gernot 106–109Bojarska Katarzyna 111, 310Borejko Władimir J. 10Bosch Hieronim 379Boswell Peter 328Bours Jean-Pierre 190–193Bovillus Karol 45Boy-Żeleński Tadeusz 46, 125Boyden Ed 368Brach-Czaina Jolanta 10, 229, 239, 299Bradbury Ray 317Braidotti Rosi 10, 79, 86–88, 90, 223,

241, 330Branny-Jankowska Emilia 340Breitmore Roberta 331Brittain David 377Brodski Josif 143Brooks Richard 333Broom Donald 23, 25Brooman Simon 152Bryson Joanna J. 97, 98Brzozowska-Brywczyńska Maja 337Bucholc Marta 273Buffalo Bill 379Burson Nancy 380, 381Burton Ed 355, 356Buryła Sławomir 345Buss David M. 52Buytendijk Frederik 22

Caillois Roger 184, 236, 264, 265Calarco Matthew 142, 165Callicott J. Baird 74Calvin William H. 56Campanella Tomasz 46Cardano Girolamo 45Carr Cynthia 377Case Amber 363Cassirer Ernst 47, 113, 118Catts Oron 376Cavalieri Paola 23, 150, 152Celiński Artur 260Chałupnik Agata 297, 299, 365Chao Zenas C. 358, 359Chapin Stuart F. 19

Chardin Teilhard de 55Cieślak Tomasz 279Cioran Emil 140Cixous Hélène 338Clynes Manfred 363Coeckelbergh Mark 93, 95, 96, 100Cohen Jeffrey Jerome 337, 338, 342,

347, 348Constanza Robert 19Cook Gareth 375Cooper David 17Corell Robert W. 19Count Earl W. 52Crawford Joan 330Crutzen Paul 19Culler Jonathan 308, 309Czaja Dariusz 10Czapliński Przemysław 304–306, 311,

316–322Czarnacka Agatha 388Czerniak Stanisław 106, 279–292, 318Czerwiński Marcin 391

Ćwikiel Agnieszka 272, 305

Dajs Jekatierina 251Dali Salvador 144, 188Darwin Karol 21, 50, 51, 143, 144, 186,

232, 242, 276Davis Karen 18Dawkins Richard 27, 51, 52, 57Dąbrowska Danuta 279D’Eaubonne Françoise 259Debord Guy 331DeGrazia David 53Deleuze Gilles 86, 122, 363Deleva Emmanuelle 376Delpech François 189Derdowski Krzysztof 284, 286Derra Aleksandra 330Derrida Jacques 10, 95, 101, 163–170,

212, 242, 338, 389, 390Descartes René 105, 107, 111, 233Deszcz-Tryhubczak Justyna 19Devall Bill 21Dewolney Christopher 305

Indeks osobowy398

Dęsoł Agnieszka 391Diamond Jared 54Dick Philip K. 310Dickey Christopher 375Didier Julia 105Dietrich Marlena 330Dilthey Wilhelm 120Dindo Marietta 24Disney Walt 330, 344Dobrila Peter Tomaz 374Dobrski Konrad 50Dolby Alex 101Domańska Ewa 10, 111Domański Piotr 106Donaldson Roger 330Donati Marc 269, 274, 275Donovan Josephine 152, 157Dorémieux Alain 187–189, 193Dorst Jean 176Douglas Mary 273Douglas-Hamilton Iain 23Dovey Jon 364Dowd Michael 21Doy Gen 379Dreyer Carl Theodor 328Droscher Vitus B. 51, 54Duchamp Marcel 145Duchliński Piotr 107Dücker Gerti 23Duda Katarzyna 221, 222Dukaj Jacek 306, 307, 318–322Dumont Brunon 148Dunayer Jane 53, 155Durys Elżbieta 272Duszejko Janina 260, 262, 265Duszyńska Dorota 271Dybel Paweł 284–286, 289, 291Dynarski Kazimierz 233Dziadek Adam 165Dzierżyńska Aleksandra 346Dzwonkowska Dominika 391

Eco Umberto 263Ehrenfeld David 25, 26Eibl-Eibesfeldt Ireneusz 51Eiseley Loren 56

Ellis Shaun 67Ellul Jacques 364Elzenberg Henryk 107Elżanowski Andrzej 22–24Enriquez Juan 368Epstein Robert 23Esfandiary Fereidouna M. 11Euklides 158Everndon Neil 21Ewing Bill 380

Fabry Victoria J. 19Falconetti Renée 328Falkenmark Malin 19Falski Maciej 342Fellous Michèle 369Fiedorczuk Julia 139, 140Filek Jacek 132Flanagan Mary 351, 352Floridi Luciano 98, 99, 102Foley Jonathan 19Folke Carl 19Fossey Dian 51Foucault Michel 82, 313Fox Robin 52France Marie de 186Francione Gary L. 150, 154, 155, 162Francuz Grzegorz 65Frankiewicz Małgorzata 318Freud Sigmund 56, 189, 296, 297Frisch Karl von 51Frodeman Robert 74Fromm Erich 108, 367Fudge Erica 208, 217Fukuyama Francis 118, 255, 374

Gadomska Katarzyna 186, 391Gajewska Grażyna 310Gallup Gordon G. Jr 23Gamblen Philip M. 357–359Gärdenfors Peter 35Gardocka Teresa 150Garnier Marie-Dominique 169Garoian Charles R. 373Gąsowska Lidia 345

Indeks osobowy 399

Gehlen Arnold 94, 110Gein Ed 379Genis Aleksander 221Gibbins Duncan 333Gibson William 310Giddings Seth 364Gigon Olof 106, 107Gilliam Terry 329Gilligan Carol 158Goeller Alison 378Goffman Erving 346Goimard Jacques 187Gombrowicz Witold 139, 386Goodall Jane 51Gordon Jeffrey I. 20Goriczewa Tatiana 10Górska Weronika 391Grabska Elżbieta 326Graham Elaine 226Graigne Paul 334Grant Iain 364Gray Chris Hables 311, 363Grąbczewska Małgorzata 377Greimas Algirdas 185Greń-Kulesza Jolanta 392Grey Kurt 98Grodecka Maria 239Grosz Elizabeth 10, 270, 293, 294, 297,

303, 388Grosz George 327Gruszczyńska Agnieszka 150Guattari Felix 122Guczalska Katarzyna 143Gunkel David J. 93–101, 103Gzyra Dariusz 150, 392

Habermas Jürgen 118–120Haeckl Ernest 18Haefner Joel 209Hagens Gunther von 378Hallevy Gabriel 92, 93Hansen James 19Haraway Donna 10, 109, 254, 272, 276,

305, 311, 313, 319, 321, 322, 325,333, 338, 388

Harbisson Neil 364, 365

Harper Glenn 377Harrison Lisi 343–345Hartman Jan 259, 260Hausmann Raoul 327Hayles Katherine 10, 305, 307, 308,

310–313, 315, 316, 320–322Heartfield John 327Hegel Georg Wilhelm Friedrich 109Heidegger Martin 47, 94, 108, 111, 122,

127–137, 142, 165, 166, 309, 392Heilbrun Carolyn G. 340Heise Ursula K. 310Helms Jesse 377Heraklit 132Herer Michał 122Herodot 19Hesse-Honegger Cornelia 383–390Hiefmann Marvin 375Himma Kenneth Einar 92, 93Hinde Alfred 51Hitchens Christopher 242Hobbes Tomasz 46, 51, 107, 119Höch Hanna 325–329, 335, 336Holbach Paul-Henry 47, 48Hölderlin Friedrich 129Holt Robert D. 18Hołub Grzegorz 107Honderich Ted 108Horacy 300Huberath Marek 306Hubert, św. 262Hubicka Irena 222Huff Cynthia 209Hughes Terry 19Huizinga Johan 22Hultén Pontus 354Hume David 47, 72, 73Huxley Aldous 317

Ibsen Henrik Johan 74Ilnicki Rafał 175, 177, 181, 305, 315,

316, 322Ingarden Roman 108Ishiguro Kazuo 310Itter Jutta 216Izdebski Hubert 151

Indeks osobowy400

Jackson Shelley 338–342, 347, 348Jakubczak Marzenna 259Jameson Fredric 318Jankowska Hanna 57, 338Jankowski Augustyn 139, 233Jarmoch Edward 107Jaroń Józef 107Jarosz Krzysztof 105Jasieński Bruno 175Jaworski Wit 279Jeffries Stuart 378Jeunet Jean-Pierre 330Jezierski Włodzimierz 68, 69Joachimowicz Leon 107Jonas Hans 32, 34–39, 42, 43Jones Steve 55, 337Judycki Stanisław 33Jurgielewicz Magdalena 376

Kac Eduardo 351, 374–376, 382Kachur Lewis 351, 352Kajzar Helmut 293–303Kanayama Akira 351, 352, 361Kania Ireneusz 223Kant Immanuel 47, 65, 105, 108, 156,

166Karlberg Louise 19Karłowski Jan 108Karpowicz Tymoteusz 139Kartezjusz 46, 48, 49, 51, 125, 166, 233,

257, 260Kaszowska-Wandor Barbara 305, 308–

310, 315Keim Brandon 23Kelley Lindsay E. 376Kelly Kieran 364Kempnerówna Stefania 296Kendrick Keith 25Kerenyi Karl 223Kiepas Andrzej 108, 110, 119Kim Anatolij 207Klekot Ewa 345Klimowicz Marek 34Kline Nathan S. 363Klinkenborg Verlyn 208–212, 215, 216,

218

Kluszczyński Ryszard W. 355, 392Kłoda-Staniecko Bartosz 392Kłoskowski Kazimierz 175Koblin Aaron 371Kolankiewicz Leszek 297Kołoczek Łukasz 133, 392Konarska Katarzyna 219Konecki Krzysztof 213Konstańczak Stefan 118Kooning Willem de 145Koraszewska Małgorzata 57Kornacka Barbara 392Korneć Grażyna 119Kornhauser Julian 279Kostić Aleksandra 374Kowalczyk Izabela 253Kowalewski Włodzimierz 317Kowalska Aniela 164Kowalska Małgorzata 164Kowalski Piotr 219, 221, 222Koza Michał 393Kozak Piotr 146Kożuchowski Józef 260Kracauer Siegfried 332Krajewski Janusz 114Krajewski Marek 344, 346Krajna Andrzej 22Krąpiec Mieczysław A. 106Kristeva Julia 342Królak Sławomir 109, 136, 147, 272, 319Kruczyński Zenon 66, 68, 70Krupiński Piotr 279Krygier Barbara 182Kubiak Jacek 255Kubiak Mariusz 107Kulik Oleg 10, 140, 141Kulik Ryszard 25Kurtzman Robert 332Kurzępa Bolesław 151Kurzweil Ray 254, 305Kusahara Machiko 89Kutzbach Konstanze 378Kuzniar Alice 212, 213Kwaterko Mateusz 331

Lacan Jacques 166, 305, 307, 308, 313

Indeks osobowy 401

Lacapra Dominic 10LaFollette Hugh 28Lambin Eric 19La Mettrie Julien O. de 48, 51Landsberg Alison 334Lang Fritz 326, 332, 334Langford Dale J. 24Lasić Stanko 264Latour Bruno 10, 305, 312, 313, 388–

390Lecter Hannibal 379Leder Andrzej 270Lederer Wolfgang 189Leeming Frances 325, 329, 330, 335, 336Leeuw Sander van der 19Legge Debbie 152Leibniz Gottfried Wilhelm 46Lejman Jacek 56, 233, 393Lem Stanisław 239, 304, 305, 311, 313,

314, 316, 320, 322Lenton Timothy 19Lessing Teodor 48Lethmate Jürgen 23Levinas Emmanuel 166Levy David 98Levy Ellen K. 380Lewańska Ariadna 341Ley Ruth E. 20Leymarie Fréderic Fol 355, 356Liebig Justus von 18, 19Lingis Alphonso 230Linneusz Karol 124Linney Alf 373Lis Renata 347Lisiejew Igor K. 22Lisowski Krzysztof 279Lister Martin 364Liszewski Dariusz 393Liverman Diana 19Locke John 46, 47, 51, 107Loeng Svein 74Lorek Marta 364Lorenz Konrad 22, 51Lovejoy Margot 382Lumsden Charles J. 52Lyotard Jean-François 338

Łagoda Kuba 268Łapiński Jacek 175Łoziński Jerzy 108Ługowski Włodzimierz 22Łukasiewicz Małgorzata 118

Machado Arlindo 374Majewska Ewa 272Majewski Paweł 304, 305, 310–314, 316,

320, 322Makela Maria 327Malrieu Joel 185, 186Manetti Gianozzo 46Manglano-Ovalle Iñigo 379Marciniak Małgorzata 254Marecki Piotr 338Margański Janusz 165Margielewicz Elżbieta 21Margulis Lynn 20Marino Lori 23Marks Karol 112, 125, 164, 182Marter Joan 351Maryniarczyk Andrzej 106Masson Jeffrey Moussaieff 229Masters Edgar Lee 339Mathews John 373Matkowski Tomasz 66Matuszewski Ryszard 279McCarthy Susan 229McGann Jerome 308McLuhan Marshall 362Mele Salvatore 318Melosik Zbyszko 270Mencwel Andrzej 56Merecki Jarosław 39, 41Mérimée Prosper 186, 187, 193Michalak Katarzyna 74Michalska-Suchanek Mirosława 393Midgley Mary 17, 229Miguła Paweł 26Miller Jason 23Miller Nancy K. 341, 358Mirandola Giovanni Pico della 45, 46Miszk Andrzej 318Mizera Janusz 129, 131, 132Mizerkiewicz Tomasz 320

Indeks osobowy402

Montaigne Michel de 46Moraczewski Krzysztof 219, 220, 226,

227Moravc Hans 305Morawska Hanna 326More Max 305Morris Desmond 51, 54, 393Morus Tomasz 46Mościcki Paweł 122, 128, 147, 252Mościskier Adam 57Mozgawa Marek 153Mueller Monika 378Murawski Cezary 242Musiał Łukasz 126, 142

Naisbitt John 376Naisbitt Nana 376Nakonieczny Mirosław 26Nancy Jean-Luc 365Naszkowska Krystyna 260Natali Vincenzo 330Nawroczyński Bogdan 166Negri Pola 326Neumann Eric 189Neumann Kurt 330Niccol Andrew 330Nicholson Jeremy 20Nicholson Linda J. 325Niecikowski Jerzy 164Niedziela-Janik Marta 393Nielsen Asta 326Nieracka Agnieszka 305, 393Nierodka Paweł 394Nilsson Kjell 148Noone Kevin 19Novak Kim 333Nowacki Dariusz 260, 261, 263Nowicki Andrzej 45Nowotniak Justyna 132Nykvist Björn 19

Oberton Wall 270, 271, 276Ochman Jerzy 45Odija Daniel 306Oerlemans Onno 216Oliver Kelly 384

Orfeusz 148O’Rorke Imogen 378Ossowska Danuta 345Ostaszewska Iwona 394Ostrowska Elżbieta 272Oziewicz Marek 19Ożóg Maciej 394

Paine Thomas 91Palmer Joy A. 17Pańkowski Tomasz 35Pascal Blaise 46, 51Pater Ewa 343Patterson Francine 23Paweł z Tarsu, św. 130, 136Pawłowa Tatiana 10Pepperell Robert 111, 311Perriman Cole 310Persson Åsa 19Peterson Daniel A. 20Petit Philippe 347Petoia Erberto 186Petterson Charles 18Pickering Andrew 10Pielewin Wiktor 244, 245, 253–256Pieniążek Paweł 165Pietruszewska Ludmiła 222, 227, 228Pietrzykowski Tomasz 17, 26, 151Piotrowicz Ludwig 298Pisarski Mariusz 338, 340Platon 19, 45, 105, 231Plotnik Joshua M. 23Plutarch 45, 48Płatonow Andriej 221Płaza Maciej 318Polak Andrzej 394Pollock Jackson 145, 351, 352Popper Karl Raimund 41Porfiriusz 45, 48Potter Steve M. 357, 358, 359Powers Richard 310Preminger Otto 333Prior Helmut 23Promieńska Halina 113Przybył Maria 233Pułka Tomasz 141

Indeks osobowy 403

Putman Hilary 101

Quinn Marc 379

Radkiewicz Małgorzata 259Radkowska-Walkowicz Magdalena 272Radomska Marietta 253Raffles Hugh 384–386Rainwater Catherine 215Rancew-Sikora Dorota 64, 71, 72Regan Tom 10, 97, 150–162, 392Reiss Diana 23Richardson Katherine 19Ridley Matt 57Rifkin Jeremy 116Riley Kelly 343Rizzolatti Giacomo 24Rockstöm Johan 19Rodhe Henning 19Rogaczewski Grzegorz 306, 307Rogers Mary F. 345Rollin Bernard E. 47, 150Roma Peter G. 23Romanek Mark 330Romaniuk Kazimierz 139Rose Nikolas 10, 79, 83–86, 90, 223Rosochacka Agata 310Rotkiewicz Marcin 24Rousseau Jean Jacques 107, 108Rowlands Mark 150, 156, 157Rudniańska Joanna 317Rutkowska Małgorzata 394Ryk Leszek 22

Sadowski Bogdan 33Sadur Nina 229–232, 234–239, 242,

243, 393Sadza Agata 364Sagan Agata 235Sagan Dorion 20Salwa Mateusz 80, 136, 146Sanbonmatsu John 159, 160Sander Garrett 343Sanders Jeff W. 98Sanders Pollock Mary 215Sartre Jean-Paul 108, 114

Sawicka Katarzyna 364Scheffer Marten 19Schellnhuber Hans Joachim 19Schneider Gary 380Schweitzer Albert 111Schwenger Peter 377Scott Ridley 332Sears Paul 21Sebeok Thomas A. 52Segarra Marta 163Seneka Lucius Annaeus 107Serkowska Hanna 268Serpell James 54Serrano Andres 377, 382Sessions George 21Shelley Mary 189, 221, 310, 334, 338–

340Showalter Elaine 338Siebert Charles 208, 213–215, 218Sieniewicz Mariusz 306Siewierski Jerzy 264, 265Silverman Kaja 333Simon Bart 305Singer Isaac Bashevis 18Singer Peter 10, 23, 49, 53, 60, 66, 94,

99, 100, 152, 155, 159, 234–236,240, 257–259, 262, 263, 266

Sirotin Siergiej 251Skarga Barbara 227Składanek Marcin 335Skotnicka Anna 225Skrzywanowa Eugenia 332Skubała Piotr 19, 394Slicer Deborah 157Sloterdijk Peter 309, 313Sławęcka Ewa 222Smirnowa Alfia I. 395Smith John Maynard 51Smith Julie A. 215Smith Shad B. 24Snow Charles Percy 359Snyder Peter 19Sobolewska Justyna 263Sokrates 105, 231Sonnenburg Justin L. 20Sörlin Sverker 19

Indeks osobowy404

Sosnowski Jerzy 306Squier Susan Merrill 86, 89Stacey Jackie 331, 334Stachowiak Lech 139Stafford Barbara Maria 338Staniewska Anna 47, 118Stankiewicz Sebastian 232Steele Bret 370Steffen Will 19Steinthal Haymann 126Stephenson Neal 310Stock Gregory 374Stone Rosanne Allucquére „Sandy” 333Stradomski Rafał 317Stragiliati Roland 187Strugaccy Arkadij i Borys 182, 183, 221Sujak-Lesz Krystyna 22Surma-Gawłowska Monika 147Svedin Uno 19Szacka Barbara 44Szacki Jakub 44, 221Szahaj Andrzej 318Szaruga Leszek 285, 289Szczęsna Anna 49, 54, 60, 99, 152, 257Szczuka Kazimiera 341Szczutkowska Sylwia 69Szeżyńska-Maćkowiak Krystyna 114Sztumski Wiesław 110, 113, 114, 116Szumlas Katarzyna 395Szymański Mikołaj 298

Ślusarczyk Radosław 69Świderek Jolanta 45

Tales z Miletu 111Tatarkiewicz Władysław 106, 231Taylor Elizabeth 333Taylor Paul 10Taylor Thomas 91Tennyson Alfred 19Terranova Tiziana 305Thacker Eugene 374Tiampo Ming 351, 352Tiger Lionel 52Tinbergen Niko 51Tinguely Jean 353–355, 357, 361

Titmarsh Mark 318Tokarczuk Olga 139, 253, 257, 260, 261,

263, 264, 266, 306, 392Tokarska-Bakir Joanna 346Tokarski Ryszard 153Tołstoj Tatiana 221, 225Tomasz z Akwinu, św. 105, 123Tresset Patrick 355, 356, 361Trojan Maciej 213Tromble Meredith 332Trzpil Izabela Aldona 107Tuan Yi-Fu 215Tuck Mike 144Tulli Magdalena 317Turing Alan 248, 313Turkle Sherry 333Turner Bryan S. 365Tyard Pontus de 45Tymieniecka-Suchanek Justyna 395

Unterschuetz Alicja 376

Varela Francisco 312Varga Krzysztof 306Vial Paul 375

Waal Frans de 23, 24, 57Walker Brian 19Walker Christian 377Wallace Alfred R. 50Wallace Jeff 308, 312, 315Wallace Marina 379Ward Janet 329Waszkielewicz Halina 224, 225, 227Wegner Daniel M. 98Weiner January 20, 54Welsch Wolfgang 10, 138, 140, 144, 148,

149Wertenstein Wanda 332White Gilbert 209, 210–212Whiten Andrew 24Wieczorkiewicz Anna 270Wiener Norbert 254, 307Wilkoszewska Krystyna 10Wilson Edward O. 44, 48, 49, 51, 52, 58Wilson Ian D. 20

Indeks osobowy 405

Winterbottom Michael 330Wise Steven 155Wiśniewska Wioletta 395Wit Cynthia de 19Witkin Joel-Peter 376, 377Wolf Naomi 366Wolfe Cary 10, 65, 152, 268Wollstonecraft Mary 91, 104, 340Wrenn Corey 155Wright Alexa 373Wright Robert 57Wróblewski Zbigniew 32, 395Wrześniak Małgorzata 345

Zagórski Sławomir 55Zamiatin Jewgienij 220, 221Zaniewicki Witold 296Zdanowicz-Cyganiak Katarzyna 339,

396Ziemiański Stanisław 107Ziemkiewicz Rafał 317Žižek Slavoj 254Znamierowski Czesław 46, 47, 73, 108Znaniecki Florian 56Zurr Ionat 376Zylinska Joanna 101

Żółkoś Monika 396Żukowska Lidia 279, 280Żychliński Arkadiusz 126, 142, 309

������� ��� 90, 137, 149, 303� ����� ������ 194, 196, 200–202,

205–207�������� �������� ���������� 173�������� ���� 277��������� 89�������� ����� 174, 194, 199, 203–205

������ ���� 120����� ������ 194���� ������ 194, 199������� ����� 174–176, 181�������� ��� 90

���� �������� 149��������� �������� 182���!� "����� �� 176���������� ������� 321�����#������ $��� 104��#������� %������ 43

������� &������ 192��!�� ����� 200, 201��'�� ���( 161�����-&#�� � )����� 228�#����! *���� �������! 181�#���� ������� 265

������ ������ 173����� ���� �� 382������� +�� 170, 390����� ,��� 347�������� ������� 104�#�� ./�� 322

+#���� $���� 390

%��'��� ����� 174, 194, 200%�����!-0'����� &������ 347%������� ����� ��������! 205

1����/�� ����� 181

)��� 2��� 43

&� ��� 2���#� 303&������� $����� 178, 179&������ ���� 360&�/ 3�#��� 382&�� ������ 194, 197, 198&���� ���#� 178&��������� ����� 217&���-�����/� ���� 371&������� &����� 174&�(4����� �' ��� �. 360&�� $�6�� 170&�!�� "#�� 137&���/�� ������� 277&7� ������ 347

Indeks osobowy406

"��#� ���� 390"� ��� ./�� 59"�� ��������� 178"� ����� ����# 75"����� ������ ����������! 179,

180"�� "����#� 178"��8�� ��������� ��������! 176

$���� &��� 174$�6������-�#6���� $������� 291

�������-.��� $���� 242����/�� ���� �� 335������ *���� 120��/ � 9�����6 173

:#� $�/� 89

*������ ����� 255*���#4������ "(����� 228*��# ��� ;���� �������� 174*��� ���� 255

���8#��� �������� 174, 194����� <� 161�#� ������ 90�#������ $������ 217�'�67# ��� 195, 196

���#� ���� 242, 243������ ;���� ���������� 177

������� ��� 194, 202������ ������ 382������ ������ 217��#���� *��� 28����� %� *������ 205���#��/��� ������ � ���� 173,

178, 179

<����� +�� 360<����� ����� �����������! 197<���!#� :���� 265<��� "�� ��������! 199<������ *����� 360

=����� ����� 200

9���� ����� 1829���!�� �7�� 161

2����� �(���� �� 3822� ������ $����� 1372���-2������ &������ 390

0������� &�������� 182

��8������ * ��'���� 322��������� $��/�� 149������ ��������� 291

,8����� ����� 43,#���� &������ 303

3������ 9�����6 174

Opracowanie: Justyna Pisarska

Indeks osobowy 407

RedaktorzyOKSANA MAŁYSA, AGNIESZKA PLUTECKA

Projektant okładkiMAREK GŁOWACKI

Redaktor technicznyMAŁGORZATA PLEŚNIAR

KorektorMARZENA MARCZYK

ŁamanieEDWARD WILK

Copyright © 2014 byWydawnictwo Uniwersytetu ŚląskiegoWszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-2271-1(wersja drukowana)

ISBN 978-83-8012-104-1(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiegoul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.plWydanie I. Ark. druk. 25,5. Ark. wyd. 31,5.Papier offset. kl. III, 90 g Cena 48 zł (+ VAT)

Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K.ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław

408