Części mowyPrzygotowali uczniowie kl.VIb

Rzeczownikkto? Co?

Wiedzą o tym dorośli, wiedzą też dzieci: rzeczownik oznacza osoby

oraz rzeczy.Odmienia się przez: liczby, przypadki.

Występuje w liczbie pojedynczej w trzech rodzajach, a w liczbie mnogiej w dwóch.

Liczba pojedyncza • rodzaj męski - Franek

• rodzaj żeński - niedziela

• rodzaj nijaki – okno

Liczba mnoga• rodzaj męskoosobowy – chłopcy• Rodzaj niemęskoosobowy - okna

osobowe – nieosobowe,

żywotne – nieżywotne,

pospolite - własne

W zdaniu może być podmiotem, przydawką, dopełnieniem, okolicznikiem lub orzecznikiem.

Rzeczowniki nie odmieniają się przez rodzaje, każdy rzeczownik ma jeden rodzaj.

Niektóre rzeczowniki są nieodmienne, np. wideo, emu, kiwi. Istnieją rzeczowniki, które maja tylko liczbę mnogą, np. sanie,

nożyce.Kilka rzeczowników odmienia się nieregularnie, np. rok – lata. Odmianę rzeczownika przez przypadki nazywamy deklinacją. W odmianie rzeczownika wyróżniamy temat i końcówkę.Niektóre formy odmiany nie mają końcówki, co oznaczamy za

pomocą znaku oW odmianie rzeczownika tematy mogą się zmieniać.

Nazywamy to obocznością.

ODMIANA RZECZOWNIKA

Liczba pojedynczaM ( kto?co?) mieszczanin o D ( kogo?czego?) mieszczanin-aC ( komu?czemu?) mieszczanin-owiB ( kogo? co?) mieszczanin-a N ( z kim?z czym?) mieszczanin-emMc ( o kim?o czym? mieszczanini-eW o! mieszczanini-e!

Liczba mnoga

M ( kto?co?) mieszczani -e D ( kogo?czego?) mieszczan oC ( komu?czemu?) mieszczan -omB ( kogo? co?) mieszczanN ( z kim?z czym?) mieszczan-amiMc ( o kim?o czym? mieszczan -achW o! mieszczani-e

CzasownikCo robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?

Wiedzą o tym owieczki, wiedzą też barany, że czasownik oznacza czynności, zjawiska lub stany.

Odmienia się przez: liczby, osoby, czasy, rodzaje, tryby, strony.

W zdaniu może być orzeczeniem, orzecznikiem, przydawką, dopełnieniem, podmiotem, okolicznikiem.

CZASOWNIKI DZIELIMY NA:

o przechodnie – mogą występować w stronie czynnej i biernej, np. czeszę – jestem czesany

o nieprzechodnie - nie mogą występować w stronie biernej, np. rdzewieć, czuć.

o osobowe – np. piszęo nieosobowe – to postać czasownika nieokreślona

pod względem osoby. Formy nieosobowe

bezokolicznik zakończone na –no, - to zrobiono, umytoo dokonane – czynność zakończona, np. zrobiłamo niedokonane – czynność trwa, np. robię

Czasy czasownika

teraźniejszy przeszły przyszły

prosty złożony np. wyruszy np. będzie wyruszał Strony czasownika

czynna bierna zwrotna np. zwyciężył np. został zwyciężony np. myję się( podmiot jest wyko- ( podmiot jest przedmio- ( podmiot jest jedno-nawcą czynności) tem czynności) cześnie wykona- wcą i przedmiotem czynności).

TRYBY CZASOWNIKA

orzekający rozkazujący przypuszczający(oznajmujący), np. pisz np. pisałbymnp. pisałem ODMIANA CZASOWNIKA – KONIUGACJA

Czas teraźniejszy

l.pojedyncza l.mnoga1. ja czytam 1. my czytamy2. ty czytasz 2. wy czytacie 3. on, ona, ono czyta 3. oni, one

czytają

PrzymiotnikJaki? Jaka? Jakie?

Przymiotnik proszę waszmości, oznacza cechy, czyli właściwości.

Odmienia się przez: liczby, rodzaje, przypadki.

Przymiotniki stopniujemy.

Niektórych przymiotników nie da się stopniować, jeśli oznaczają cechę stałą, np. drewniany, stalowy, spożywczy.

W zdaniu może być: orzecznikiem, dopełnieniem lub przydawką

STOPNIE PRZYMIOTNIKA

równy wyższy najwyższy

RODZAJE STOPNIOWANIA

regularne nieregularne opisowe

Stopień Regularne Nieregularne

Opisowe

Równy Łądny Dobry Słony

Wyższy Ładniejszy Lepszy Bardziej słony

Najwyższy Najładniejszy

najlepszy Najbardziej słony

Rodzaje stopniowania

LiczebnikIle? Który?

Jeżeli nie jesteś patentowanym leniem, zapamiętaj, że liczebnik wiąże się z liczeniem.

W zdaniu może być: podmiotem, orzecznikiem, przydawką lub okolicznikiem.

Rodzaje liczebnika główne – np. jeden, sto ułamkowe – np. pół, jedna trzecia zbiorowe – np. czworo, szesnaścioro nieokreślone – np. kilkanaście, wiele

Ze względu na budowę wyróżniamy liczebniki

proste – np. dwa złożone – dwadzieścia sześć

PrzysłówekJak? Gdzie? Kiedy?

Przysłówek proszę was, oznacza sposób, miejsce albo czas.

Jest nieodmienną częścią mowy – lekko, mocno, ładnie, szybko, wczoraj.

Przysłówek stoi przy czasowniku.Przykłady:1. Janek biegł szybko.2. Mieszkam daleko stąd.3. Przyjechałem wczoraj.

ZaimekOdpowiada na te same pytania, co część mowy, którą zastępuje.

Niech zapamięta każda mądra główka, że zaimek jest zastępcą rzeczownika, przymiotnika, liczebnika lub przysłówka.

Podziały zaimków:

Rzeczowne (co, nikt, my)– przymiotne ( ten, tamten, mój) – liczebne ( ile, tyle) – przysłowne ( tak, tu, tam)

Pytające ( kto?, co?) – nieokreślone ( ktoś, coś)– wskazujące ( ten, tamten) – przeczące ( nikt, nic)– osobowe ( ja , ty, my, wy) – zwrotne ( się) – dzierżawcze (mój, twój).

W zdaniu może być: podmiotem, orzecznikiem, dopełnieniem, okolicznikiem lub przydawką.

Przyimek

Przyimek (niech to zostanie między nami), choć mały jak pchła, rządzi przypadkami.Przyimki stoją przy rzeczownikach. Są niesamodzielne i

nieodmienne.

Przykłady:Idę (dokąd?) do miasta.Przed szkołą stał autokar.Za lasem płynęła rzeka.Książka leży na stole.

SpójnikNiechaj nikt za to spójnika nie łaja,

że sam nic nie znaczy, lecz tylko spaja.Jest nieodmienną częścią mowy. Są to wyrazy nieodmienne i

niesamodzielne. Ich funkcja polega na łączenie samodzielnych wyrazów w zdaniu.

Podział spójników:

- Współrzędne: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe

- Podrzędne: czasu, przyczyny, celu, warunku, przyzwolenia.

Przykłady:Karol był zdolny, ale leniwy.Dowiedziałam się, że przyjechał kolega.Zrezygnowaliśmy ze spaceru i poszliśmy pływać.

Partykuła

- LI, CZY, NO, ŻE, NIECH, BY, NIE liczył, to być Może, ktoś BY się z nim policzył.

Jest nieodmienna i niesamodzielna. Wzmacnia znaczenie samodzielnego wyrazu.

Przykłady:Poszedłbym do kina, gdybym miał czas.Obyś miał rację.Chodź no tutaj.

Wykrzyknik

OLABOGA! GWAŁTU! RETY! (TFU, tak było niestety). CHA! CHA! HI! HI! ACH! OCH! jadł kapustę, a czuć od niego groch.

Są to wyrazy nieodmienne, które wyrażają stan uczuciowy mówiącego lub też służą wezwaniu kogoś, np. ach! Och! Hej! Hop! halo!

Skąd pochodzą nazwy części mowy?Rzeczownik – pochodzi od słowa rzecz, rozumianego bardzo szeroko

jako każdy obiekt (przedmiot)

Czasownik – pochodzi od słowa czas. W formie osobowej wskazują kiedy odbywa się czynność, są powiązane z czasem.

Przymiotnik – pochodzi od słowa przymiot, znaczącego to samo co cecha, właściwość.

Przysłówek – pochodzi od (stać) przysłowie, czyli przy czasowniku (dawniej czasownik nazywał się słowem)

Zaimek – pochodzi od słowa imię (czyli zamiast imienia. W gramatyce imieniem nazywa się każdy wyraz odmieniający się przez przypadki.

Przyimek – pochodzi od (stać) przy imieniu, czyli przy odmiennej przez przypadki części mowy.

Liczebnik – pochodzi od słowa liczba, gdyż jest on nazwą liczby.

Partykuła – pochodzi od łacińskiego wyrazu particula (cząsteczka), ze względu na cząstkowy charakter dawnych wyrazów.

DZIĘKUJEMY

ZA

UWAGĘ