EUROPEJSKIPROGRAMZAPOBIEGANIAUZALEŻNIENIOMOdśROdKówUZALEŻNIAJącychStwORZONyPRZEZEU-dAP

EUropean Drug addiction prevention trial

Unplugged

zapobieganieuzależnieniomwszkole

ĆwIcZENIA

2

Unplugged

Unplugged

nazwisko i imię

szkoła

miasto

z niniejszych ćwiczeń korzystałem po raz pierwszy:

data

tojestzeszytdoćwiczeń:

EUropean Drug addiction prevention trial3

EUROPEJSKIPROGRAMZAPOBIEGANIAUZALEŻNIENIOMOdśROdKówUZALEŻNIAJącychStwORZONyPRZEZEU-dAP

zapobieganieuzależnieniomwszkole

ĆwIcZENIA

4

Unplugged

Lekcja 1 Rozpoczęcie programu Unplugged .................................... 6

Lekcja 2 Być albo nie być w grupie .................................................... 7

Lekcja 3 Wybory – alkohol, zagrożenie, ochrona ............................. 9

Lekcja 4 Czy to, w co wierzysz, opiera się na realnych faktach? .. 10

Lekcja 5 Palenie papierosów. Uzyskaj informacje ......................... 12

Lekcja 6 Wyraź samego siebie ........................................................... 15

Lekcja 7 Broń swoich racji aktywnie ................................................ 16

Lekcja 8 Tygrys imprezowy ................................................................ 18

Lekcja 9 Substancje uzależniające – zasięgnij informacji ............ 19

Lekcja 10 Radzenie sobie z problemami ............................................ 20

Lekcja 11 Rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji ... 22

Lekcja 12 Wyznaczanie celu ................................................................ 24

Strona dla ciebie ................................................................... 25

Spistreści

5

As you grow older, you will have to make healthy choices concerning alcohol,tobacco, certain medicines, cannabis and other drugs . The Unplugged lessons help you to prepare for these decisions. Unplugged is a prevention programme: acting before anything

RozpoczęcieprogramuUnplugged

Przejrzyj tytu-ły 12 lekcji za-m i e s z c z o n y c hw spisie treściwceluzapozna-nia się z zagad-nieniami, jakiebędąomawianenazajęciach.

Z wiekiem będziesz musiał podejmować decyzje dotyczące zdrowia związane z alkoholem, tytoniem, niektórymi lekami, przetworami konopi i innymi substancjami uzależniającymi. Lekcje w ramach programu Unplugged pomogą ci przygotować się do podjęcia tych decyzji. Program Unplugged jest programem prewencyjnym, działającym nim stanie się coś złego..

MyśLENIEOLEKcJAchPROGRAMUUNPLUGGEd…Uzupełnijnastępującezdania

To, czego chciałbym nauczyć się o alkoholu, tytoniu i innych substancjach uzależniających, to:

To, co chciałbym osiągnąć na tych lekcjach, to:

6

Lekcja 1

Unplugged

ZASAdy,USPRAwNIAJącEPRAcĘwGRUPIE:

1. Słucham,kiedyktośmówi. 2. Niewyśmiewamsięzinnychwklasie. 3. Nieplotkujęnatemattego,copowiedzielikoledzy. 4. Szanujęodmienneopinieinnychosób. 5. Mamprawodoodmiennychopinii. 6. Staramsiębyćtakuczciwy,jaktotylkomożliwe. 7. Przestrzegamustalonychzasad. 8. czujęsięodpowiedzialnyzaprzestrzeganiezasadwklasie. 9. Szanujęprawodoprywatności.10. Jestemotwartynauczeniesięnowychrzeczy.

Young people like you want to be together. What would you do to become part of a new group? What would the group expect from you as a newcomer? How would the group react to what you do or say? These questions form the subject of this lesson.

Lekcja 2

ByćalboniebyćwgrupieMłodzi ludzie, tacy jak ty, pragną być razem. Co byś zrobił, żeby należeć do nowej grupy? Czego grupa mogłaby oczekiwać od ciebie jako nowej osoby? Jak grupa mogłaby reagować na to, co mówisz lub robisz? Pytania te stanowią temat niniejszej lekcji.

GRUPĘŁącZą:

charakterystykaPłeć męska, żeńska, styl ubierania się...

UmiejętnościTalenty sportowe, umiejętność grania na instrumentach, akrobacje na rowerach...

ZachowanieSposób tańczenia, palenie, niepalenie tytoniu...

JęzykDialekt lokalny, SMS-y, pewne słowa-kody...

Poodegraniusytuacjizbierzswojągrupęiodpowiedznaponiższepytania.

• Czegodowiedziałeśsięoswoichwłasnychopiniachimyślach?• ...ioswoichuczuciach?• Któresugestiegrupypodchwyciłeś?• Coułatwiłocito?Coutrudniłocito?Jaksobieztymporadziłeś?• W jakich sytuacjach mógłbyś wykorzystać sugestie, takie jak w drugiej

rundzie? Co oznacza to dla grupy i uczniów, którzy chcieliby stanowićczęśćgrupy?

• Jakie są możliwości stania się częścią grupy, radzenia sobie z wyklucze-niemzniej?

• Jakąodpowiedzialnośćponosigrupa,gdydecydujesięnieprzyjąćkogośdogrupy?

• Cozrobiłbyś,żebyzostaćczłonkiemgrupy?• Jeżelimiałbyśszansębyćczęściągrupy,ojakichsprawachbyśdecydował?

7

Unplugged

Young people like you want to be together. What would you do to become part of a new group? What would the group expect from you as a newcomer? How would the group react on what you do or say? These questions form the subject of this lesson.

Lekcja 2

8

Jakiemaszodczuciaoczłowieku,któryzostałwyróżniony?

Coczynigopodobnymdoinnych?

Coróżnigoodinnych?

Jakmyślisz,jakiesąjegopragnienia?

Podajtrzyprzyczyny,dlaczegoktośtaki,jaktaosobamaprawodobyciainnym.

1

2

3

Rysunek Jean Michel Folon (Belgia, 1934-2005)

Unplugged

poczuciewłasnejwartości

Popatrznarysunkiiumieśćjewprawidłowympolu.

SpołeczneFizyczne Osobiste

Ryzyko

Ochrona

Alcohol is also a drug, and a very clear message is don’t drink alcohol because it is not healthy. People who say this obviously are right, certainly at your age. But you do see people drink alcohol or use other drugs, like smoking cigarettes. Why do they do this, and what are the risks they take? And, even more important, how can you protect yourself against such risks?

wybory-alkohol,zagrożenie,ochronaAlkohol jest również substancją uzależniającą, dlatego jasny komunikat brzmi następująco: nie pij alkoholu, bo jest niezdrowy. Ludzie, którzy tak mówią, mają oczywiście rację, szczególnie biorąc pod uwagę twój wiek. Jednakże widujesz ludzi pijących alkohol lub przyjmujących inne używki, na przykład palących tytoń. Dlaczego oni to robią i dlaczego podejmują ryzyko? A co ważniejsze, jak ty możesz ochronić siebie przed takim ryzykiem?

9

Lekcja 3

stres

Narysujosobęcharakteryzującąsięmoc-

nymiczynnikamiochronnymiwzakresie

niepiciaalkoholu

Unplugged

samotność

bycierazem

dziewczyna-chłopak

chłopak-dziewczyna

Michael wears pink clothes because he believes that most of the people he looks up to wear pink. Jessica eats some special food, although she doesn’t like it, because she believes that most of the people she appreciates eat it. In this lesson we figure out how such beliefs influence our behaviour. With special attention to the use

Michael wears pink clothes because he believes that most of the people he looks up to wear pink. Jessica eats strange seafood, although she doesn’t like it, because she believes that most of the people she likes eat it. In this lesson we figure out how such beliefs

czyto,wcowierzysz,opierasięnarealnychfaktach?

Prostalekcjastatystykiczyrozumieszróżnicepomiędzytakimiokreśleniamijak„wciągużycia”,„rocznie”,„miesięcznie”i„codziennie”?

Michał nosi różowe ubrania, ponieważ wierzy, że większość ludzi, na których się wzoruje, ubiera się na różowo. Jessica jada specyficzne potrawy, chociaż ich nie lubi, ponieważ wierzy, że większość ludzi, których ceni, je takie potrawy. W czasie tej lekcji dowiemy się, jak takie przekonania wpływają na nasze zachowanie. Szczególną uwagę zwrócimy przy tym na zażywanie alkoholu, palenie papierosów i innych używek.

10

Lekcja 4

piłk

a no

żna

pływ

anie

bieg

i

kosz

yków

ka

teni

s

UPRAwIANIESPORtUROcZNIE

48%

92%

45%33%

21%

100%pi

łka

nożn

a

pływ

anie

bieg

i

kosz

yków

ka

teni

s

UPRAwIANIESPORtUMIESIĘcZNIE100%

35% 35%

14%23%

15%

piłk

a no

żna

pływ

anie

bieg

i

kosz

yków

ka

teni

s

UPRAwIANIESPORtUcOdZIENNIE

5% 2% 4% 5% 2%

100%

piłk

a no

żna

pływ

anie

bieg

i

kosz

yków

ka

teni

s

UPRAwIANIESPORtUwcIąGUŻycIA

48%

95%

45%33%

21%

100%

Michael wears pink clothes because he believes that most of the people he looks up to wear pink. Jessica eats some special food, although she doesn’t like it, because she believes that most of the people she appreciates eat it. In this lesson we figure out how such beliefs influence our behaviour. With special attention to the use

Michael wears pink clothes because he believes that most of the people he looks up to wear pink. Jessica eats strange seafood, although she doesn’t like it, because she believes that most of the people she likes eat it. In this lesson we figure out how such beliefs

Odpowiedz,wrazzgrupąobejmującąpięćosób,naponiższepytania,porównującszacunkipoczynioneprzezgrupęzprawdziwymidanymi.

1. Gdziewystępująnajwiększeróżnice?2. wktórymprzypadkutwojeszacunkipokrywająsięwnajwiększymstopniu

zrzeczywistością?3. Jakiemogąbyćprzyczynynieprawidłowejocenypiciaalkoholu,paleniatytoniu czyprzyjmowaniainnychużywek?4. comożebyćprzyczyną,żewmediachnajczęściejprzytaczasiędaneoużywaniu

substancjiuzależniającychwokresiecałegożycia?

colubktowpłynęłonatwojeszacunki–podajprzykład:• przyjaciellubrodzina,• wiadomościwInternecie,tV,radiu,gazetach,• reklamy,• filmy,zdjęcia,opowiadania,piosenki.

Lekc

ja 4

11

Zakreślkołemswójszacunek:27%

Jakuważasz,ile(%)osóbwwieku15-18latprzynajmniejrazwżyciuzażywa…

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

alkohol tytoń upija się konopie ekstazy kokaina

Jakuważasz,ile(%)osóbwwieku15-18latroczniezażywa…

Jakuważasz,ile(%)osóbwwieku15-18latmiesięczniezażywa…

Jakuważasz,ile(%)osóbwwieku15-18latzażywacodziennie…

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

alkohol tytoń upija się konopie ekstazy kokaina

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

alkohol tytoń upija się konopie ekstazy kokaina

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

alkohol tytoń upija się konopie ekstazy kokaina

Unplugged

Some things are good to breathe. Fresh air for example. Other things are bad, tobacco smoke for example. Almost everybody knows that. Nevertheless there are many

Some things are good to breathe. Fresh air for example. Other things are bad, tobacco smoke for example. Almost everybody knows that. Nevertheless there are many people that smoke. And if you think about it, everybody around them also smokes! What are cigarettes actually?

Paleniepapierosów.Uzyskajinformacje

cZEGOMOŻEMySIĘdOwIEdZIEĆZBAdAŃNAUKOwych?

czymjestnikotyna?• Nikotyna jest składnikiem papierosów odpowiedzialnym

za uzależnienie.• Nikotyna jest wchłaniana w płucach i z krwią dociera do

mózgu w ciągu niecałych dziesięciu sekund. Dzięki temu palacz bardzo szybko odczuwa działanie nikotyny.

• W mózgu nikotyna wywiera wpływ na kilka miejsc i wywo­łuje zmiany w całym organizmie: szybszą pracę serca, zwiększone ciśnienie krwi, skurcz naczyń krwionośnych, obniżenie krążenia i temperatury ciała w rękach i stopach. Skutki te obciążają cały organizm.

toksycznaczęśćpapierosa• Nikotyna jest substancją toksyczną: osoba dorosła umar­

łaby po przyjęciu dawki 0,05 grama czystej nikotyny. Dla dzieci połknięcie jednego papierosa jest śmiertelne.

• Efekt toksyczny pojawia się już w momencie wypalenia pierwszego papierosa. Zwykle konsekwencjami są: ka­szel, złe samopoczucie, drapanie w gardle, zaczerwienie­nie i łzawienie oczu – są to oznaki, że organizm „walczy” z toksyczną substancją.

Kilkaliczb• Poza nikotyną papierosy i dym tytoniowy zawierają oko­

ło 3 700 szkodliwych związków chemicznych, w tym 40 rakotwórczych. Są to takie związki jak: amoniak, arsen, substancje smoliste, cyjanowodór, tlenek węgla czy bu­tan. Arsen na przykład jest wykorzystywany w trutkach na szczury, natomiast amoniak jest składnikiem deter­gentów.

• Dym tytoniowy jest największą pojedynczą przyczyną chorób i zgonów w Europie, których można uniknąć. W Europie co roku na skutek palenia tytoniu umiera 650 tysięcy ludzi, a na całym świecie ponad 4 miliony. Na szczęście, co roku pali coraz mniej osób dorosłych, zaś wiele osób stara się rzucić palenie.

• Każdy wypalony papieros skraca życie palacza o jedena­ście minut.

Niektóre rzeczy dobrze służą oddychaniu. Przykładem może być świeże powietrze. Inne rzeczy służą źle, na przykład dym tytoniowy. Prawie każdy o tym wie. Mimo to wielu ludzi pali. I jak o tym pomyśleć, wszyscy wokół nich też palą! Czym obecnie są papierosy?

12

Lekcja 5

SKUtKIPALENIANikotyna jako taka nie powoduje odprężenia i redukcji stresu. Tak naprawdę efekty, które pa­lacz odczuwa jako odprężenie i redukcję stresu, są raczej redukcją objawów abstynencji, takich jak nerwowość czy problemy z koncentracją. Po­denerwowanie jest tak naprawdę konsekwencją braku papierosa i może zniknąć jedynie po jego wypaleniu.

Unplugged

Some things are good to breathe. Fresh air for example. Other things are bad, tobacco smoke for example. Almost everybody knows that. Nevertheless there are many

Lekcja 5

Fałszowanieinformacjiprzezprzemysłtytoniowy

Kolejnym ryzykiem związanym z paleniem jest narażenie na ma­nipulację ze strony przemysłu ty­toniowego. Firmy tytoniowe chcą mieć tylu klientów, ile to jest moż-liwe, i chcą sprzedawać jak najwię-cej papierosów. Aby osiągnąć ten cel, wykorzystują różne strategie. Jedną ze strategii jest marketing i reklamowanie. Zwykle jednak forma przedstawienia papierosów w reklamie (jako zapewniających wolność, atrakcyjność czy poczu-cie wspólnoty) nie ma nic wspól-nego z rzeczywistością. Ryzyka i szkody są ukryte. Czy miałeś pojęcie, że Człowiek Marlboro (mężczyzna grający rolę kowboja w reklamie Marlboro) zmarł na raka płuca? Ale są jeszcze bar-dziej wątpliwe strategie, którymi posługuje się przemysł tytoniowy: zaprzeczanie działaniu uzależnia-jącemu i szkodliwym skutkom palenia papierosów i projektowa-nie papierosów. Oznacza to do-dawanie do papierosów pewnych substancji, aby uczynić je jeszcze bardziej uzależniającymi. Oczy-wiste szkodliwe konsekwencje są ukrywane. Przykładami są: cu­kier, lukrecja, kakao, tlenek mag-nezu. Substancje te zwiększają wchłanianie nikotyny w płucach i powodują większe prawdopodo-bieństwo uzależnienia. Ograni-czają one również podrażnienia w tchawicy, co skutkuje z kolei ograniczeniem reakcji na draż-niące działanie dymu. Dodatki nadają również dymowi jaśniejszy odcień, powodując, że jest mniej widoczny, i zmniejszając oddziały-wanie innych substancji.

13

RyZyKAZwIąZANEZPALENIEM

Uzależnienie~ Nikotyna jest substancją silnie uzależniającą. Uzależnionych jest 60% do 80% palaczy. ~ Sygnały wskazujące na uzależnienie:

• pragnienie zapalenia,• nieudane próby rzucenia palenia,• zwiększenie tolerancji,• objawy odstawienia, jeżeli palisz mniej lub przestałeś palić.

~ Objawy odstawienia, skutki, które odczuwasz po zaprzestaniu palenia tytoniu: • podenerwowanie,• niepokój,• nastrój depresyjny, • problemy z koncentracją i snem,• zmiany w przewodzie pokarmowym, możesz mieć wzmożony apetyt, co może

powodować przybieranie na masie ciała. ~ Bardzo trudno jest przestać palić, jak już raz się zaczęło: większości palaczy, którzy

chcą przestać palić, nie udaje się to wiele razy. U ludzi młodych objawy uzależnienia pojawiają się bardo szybko: już w kilka dni po wypaleniu pierwszych papierosów. Mimo to w pewnym momencie prawie wszyscy palacze przestają palić.

Kondycja,możliwościfizyczneiseksualne~ Tlenek węgla jest bardzo toksycznym gazem zawartym w dymie tytoniowym. Po­

woduje on zmniejszenie transportu tlenu do narządów. Utrata tlenu powoduje utra­tę siły i kondycji fizycznej, a skutki te obserwuje się bardzo szybko po rozpoczęciu palenia. Najlepszym tego przykładem jest utrata oddechu w czasie uprawiania spor­tu lub wchodzenia po schodach.

~ Substancje smoliste powstają w wyniku spalania się tytoniu. Jedna paczka papie­rosów dziennie powoduje powstanie jednej filiżanki substancji smolistych rocznie. Substancje smoliste przyklejają się do mikroskopijnych włosków w tchawicy i poma­łu pokrywają płuca, powodując kaszel i stany zapalne całego układu oddechowego.

~ Najbardziej znanym zagrożeniem dla zdrowia jest rak. Rak płuca, choć obserwuje się również występowanie wielu innych nowotworów, takich jak rak tchawicy, nerek czy trzustki.

~ Choroby sercowo­naczyniowe lub problemy z naczyniami krwionośnymi powodo­wane są przez nikotynę, która obkurcza naczynia i przyspiesza pracę serca. Po dłuż­szym czasie może to być przyczyną zawału serca lub prowadzić do impotencji.

wygląd,zapachismak~ Zmniejszone krążenie krwi ma wpływ na degenerację skóry. W porównaniu z oso­

bami niepalącymi, skóra palaczy jest szara i blada. Wcześniej pojawiają się również zmarszczki.

~ Ubrania i włosy brzydko pachną, zęby i paznokcie są żółte. Pogarsza się wyczucie zapachów i smaku.

~ U palaczy ryzyko wystąpienia problemów z zębami i dziąsłami jest większe. dziewczętainoworodki~ Przyjmowanie środków antykoncepcyjnych i palenie zwiększa ryzyko wystąpienia

zmian w układzie krwionośnym u dziewcząt: zakrzepica, atak czy udar serca. ~ Palenie w czasie ciąży prowadzi do obniżenia masy urodzeniowej noworodków,

zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego czy zespołu nagłej śmierci noworodka.środowiskoi...pieniądze~ Dym papierosowy jest jednym z najniebezpieczniejszych rodzajów zanieczyszcze­

nia środowiska. „Palenie bierne” jest terminem używanym w stosunku do osób, które nie palą, lecz wdychają dym z papierosa palonego przez inną osobę.

~ Produkcja tytoniu wymaga ciepła, w celu suszenia liści potrzeba pięć razy więcej tro­pikalnego drewna opałowego niż samych liści.

~ Papierosy są drogie. Wyobraź sobie, co mógłbyś sobie kupić zamiast stu paczek papierosów wypalanych w czasie roku. A co za dwieście czy trzysta paczek?

wceluuzyskaniawiększejilościinformacjiodwiedźstronęinternetowąwww.eudap.net,apotemkliknijnastronękrajową.

Some things are good to breathe. Fresh air for example. Other things are bad, tobacco smoke for example. Almost everybody knows that. Lekcja 5

1.Ileniebezpiecznychzwiązków(niektóreznichmogąnawetwywoływaćraka)zawierająpapierosy?

(a) o około 3700 (b) o około 200 (c) o około 1200

2.Paleniemawpływna... (a) o apetyt (b) o gładkość skóry (c) o kondycję fizyczną

3.Nałogowipalaczenależądogrupy (a) o ludzi aktywnych (b) o ludzi efektywnych (c) o ludzi mniej aktywnych i efektywnych

4.Ileminutżyciatraciszwypalającjednegopapierosa? (a) o około dwóch minut (b) o palenie nie wpływa na długość życia (c) o jedenaście minut

5.IleosóbumieraroczniewEuropienaskutekpaleniapapierosów? (a) owięcej niż 10 000 (b) o więcej niż 100 000 (c) o więcej niż 500 000

6. Co może stać się z dzieckiem, jeżeli kobieta w ciąży pali? (a) o dzieci rosną wolniej (b) o dzieci rodzą się z niedowagą (c) o(a) i (b)

7.Jakailośćczystejnikotynypowodujeśmierć? (a) o 1 kilogram (b) o 100 gramów (c) o 0,05 grama

8.Jakiprocentpalaczychceprzestaćpalićipróbowałoprzestaćpalić? (a) o 6% (b) o 28% (c) o 55%

9.JakijestogólnytrendwzakresiepaleniawśróddorosłychwEuropie? (a) o malejący, mniej osób dorosłych pali

(b) o wzrastający, pali coraz więcej osób dorosłych (c) o stały, jest mniej więcej tyle samo palaczy

10.Jakwielumłodychpalaczypróbowałorzucićpalenieprzynajmniejraz? (a) o 11 % (b) o 35 % (c) o 61 %

11.Codziejesięnatychmiastpowypaleniujednegopapierosa? (a) o ręce i stopy stają się zimniejsze (b) o żołądek jest podrażniony (c) o ubrania i włosy brzydko pachną

12.Ktouzyskujenajlepszewynikiwtrudnychtestachnakoncentrację? (a) o palacze

(b) o niepalący (c) o byli palący

13.WTanzaniizebraneliścietytoniususzonesąwprocesieogrzewania.Iledrewnatrzebazniszczyćwceluwysuszeniatysiącakilogramówtytoniu?

(a) o tysiąc kilogramów drewna opałowego (otrzymanego z drzew wyciętych na sawannie)

(b) o pięć tysięcy kilogramów drewna opałowego (c) o drewno jest niepotrzebne, w Afryce temperatury powietrza

są wystarczająco wysokie

14.Ilenastolatkówchcerzucićpaleniealbochociażjeograniczyć? (a) o 2 %

(b) o 30 % (c) o 68 %

15.Udziecinarażonychnabiernepaleniełatwiejrozwijasię: (a) o zapalenie ucha środkowego (b) ozapalenie oskrzeli (c) o astma lub infekcje dróg oddechowych

16.Przemysłtytoniowydodajeróżnezwiązkidopapierosów,żebybyłybardziejuzależniające.Którezsubstancjisądodawaneprzezprzemysłtytoniowywtymcelu?

(a) o lukrecja (b) o kakao (c) o amoniak

17.Ilezwiązkówzawartychwdymiepapierosowymmożewywoływaćraka?

(a) o żaden (b) o około 10 (c) o około 40

14

Przeczytajkażdepytanielubstwierdzeniedokładnieizdecyduj,

któraodpowiedźjestprawidłowa.wybierzodpowiedźa,blubc.

testsprawdzającywiedzęopaleniuitytoniu

PytaniaoprogramUnplugged

Jaksięczujesznalekcjachdotejpory?

Jakmyślisz,cojestinteresujące?Aconie?

cochciałbyśzaproponowaćnanastępnelekcje?

If you communicate, you say and listen to words. But communication is not only by way of your mouth and ears. Writing, chatting, sms-ing, mimicking, showing, playing are also ways to express. Certainly when you want to make clear a feeling or a sentiment, you need much more than words.

wyraźsamegosiebieW trakcie komunikacji mówisz oraz słuchasz słów. Jednakże sama komunikacja nie odbywa się tylko i wyłącznie za pomocą ust i uszu. Pisanie, rozmowy w interne­cie, przesyłanie SMS­ów, mimika, gestykulacja, odgrywanie scenek też należą do metod ekspresji. Oczywiście, jeżeli chcesz przedstawić jakąś opinię czy odczucia w sposób bardziej wymowny, potrzebujesz czegoś więcej niż tylko słowa.

Lekcja 6

15Unplugged

wybierzjednązsytuacjio Po konflikcie z rodzicami chcę powiedzieć, że nie miałem racji.o Moja siostra jest smutna i chcę ją pocieszyć.o Jestem zakochany i chcę to powiedzieć, ale bez wyolbrzymiania.o Mało się nie pobiłem i chcę wyjaśnić, że miałem rację.o Moja drużyna przegrała mecz i jestem bardzo smutny.o Jestem rozczarowany tym, co zrobił mój przyjaciel, chcę mu o tym powiedzieć, ale bez narażania naszej przyjaźni.

Pomyśl o jednym odczuciu (wybierz słowa z tej strony), którechciałbyśwyrazićwtejsytuacji:

Pomyśl o innym odczuciu, którego na pewno nie chciałbyśwyrazićwtejsytuacji:

cochciałbyśoświadczyć:

PRZyKŁAdySŁówwyRAŻAJącychUcZUcIA:

Smutny Znudzony

Pewny Miły Zakochany

NiepewnyPięknyPrzerażający

Nerwowy dobrySupermodny

Słoneczny Bardzodobry

Bohaterski Optymistyczny

Zły Silny

Bojaźliwy wspaniały

Przerażony PięknyNieśmiały

Strachliwy Swędzącywzburzony

Niepewny Specjalny

Zmieszany Zdołowany

Pusty wporządku

Zły wdobrymnastroju Oburzony

SamotnyZadowolonyPobudzony

wybuchowy Przygnębiony

Rozluźniony wściekły

Szczęśliwy Zachwycony

Zdezorientowany Podatny

wykluczony Zwykły

Ostry Spokojny Ostrożny

Potrzebny

Unplugged

Being assertive means that you clearly say what you feel or what you think yourself. Sometimes you try to make clear what you think by shouting very hard. That doesn’t work well. Another time you don’t want to stand up for your point of view and stay silent. That doesn’t work either. How do you get up and stand up for your own point of view?

BrońswoichracjiaktywnieBycie asertywnym oznacza, że mo­żesz jasno powiedzieć, co czujesz lub o czym myślisz. Czasami sta­rasz się wyjaśnić, co myślisz głośno krzycząc. To zaś nie zawsze odnosi skutek. Z kolei innym razem nie chcesz bronić swojego punktu wi­dzenia i wolisz się nie odzywać. To również niekoniecznie działa. W jaki sposób sobie radzisz i bronisz swego punktu widzenia?

Lekcja 7

Jestemasertywny…

…przebywajączludźmiwymienionymiponiżej(zaznacz tych, do których się to odnosi)

oobcy

orodzice

onauczyciele

orodzeństwo

oinni,wymień

…gdyjestemwnastępującychsytuacjach

ouprawiającsport

owdomu

owszkole

onaimprezie

ogdziekolwiek,wymień

…kiedyczujęsię

opewny

oniebojęsię

odobrze

oinaczej,wymień

16

Unplugged

Being assertive means that you clearly say what you feel or what you think yourself. Sometimes you try to make clear what you think by shouting very hard. That doesn’t work well. Another time you don’t want to stand up for your point of view and stay silent. That doesn’t work either. How do you get up and stand up for your own point of view?

Brońswoichracjiaktywnie

Lekc

ja 7

PRZyKŁAdyOdMów

Kiedychceszodmówićpropozycjizapaleniapapierosa,wypiciaalkoholulubprzyjęcia innej substancji uzależniającej, nie czuj się tak jakbyś musiał siębronić. Masz swoje zdanie. Aby wyrazić swoją opinię w sposób stanowczyi jasny, pomyśl o powodach i argumentach, jakie za nią stoją. Stwórz swójwłasnystylodmawiania.

Nie,niechcępalić,ponieważ...o Do papierosów dodaje się zbyt wiele związków chemicznych, o których nikt nie ma pojęcia.o Chcę mieć świeży oddech. o Ponieważ ewentualna przyjemność nie rekompensuje mi poniesionych kosztów.o Niektórzy, moi koledzy szybko tracą oddech z powodu palenia.o Przemysł tytoniowy stale kłamie.o Myślę, że jest to głupie.o Naprawdę nie mam na to ochoty.o Ludzie mogą zachorować na raka.o Nie mogę kupować papierosów, więc nic mi po tym.o Nie chcę się uzależnić.o Jestem piosenkarzem, sportowcem itp. i nie chcę palić.o Czy będę wyglądać bardziej atrakcyjnie? Czy rzeczywiście tak uważacie?o Po prostu nie. I tyle.

Nie,niechcępić,ponieważ…o Mogę się dobrze bawić bez tego.o Niektórzy ludzie, których znam, naprawdę mają problemy z powodu picia.o Chcę kontrolować moje ciało i umysł.o Po prostu wolę napoje bezalkoholowe.o Bo wtedy wyglądam głupio.o Niektórzy ludzie robią się hałaśliwi i agresywni po wypiciu, a ja nie chcę taki być.o Po wypiciu dochodzi do wielu wypadków.o Jutro mam trening.o Po prostu nie. I tyle.

Nie,niechcębraćsubstancjiuzależniających…o Mam mętlik w głowie i nie mogę się kontrolować.o Mam dużo większą wyobraźnię bez zażywania narkotyków.o Za dużo kosztują.o Nie chcę utracić kontroli nad moim ciałem i umysłem.o Nigdy nie wiesz, jakie świństwa do tego dodali.o Nie chcę się uzależnić.o Jutro mam trening.o Po prostu nie. I tyle.

17

to,czegonauczyłemsięnatejlekcji,to:

coś,cochciałempowiedziećpodczaslekcji,leczniemiałemokazjiwyrazić,to:

Jednarzecz,którązapamiętałemodkogośpodczaslekcji,to:

coś,cozaskakujemnieusamegosiebie,to:

Jeżelijestcoś,oczymchciałbymdłużejporozmawiać,todotyczyłobyto:

Unplugged

Sometimes you want to show yourself from the best side without being fake. Certainly when you want to make contact with someone you hardly know. In this lesson you practice skills for such interpersonal relations.

tygrysimprezowyW szkole spotykasz chłopca lub dziewczynę, z którym/którą naprawdę chciałbyś/chciałabyś się zaprzyjaźnić. Chcesz zaprosić jego/ją do kina.

Lekcja 8

SytUAcJEwSZKOLE

Scenka1:W szkole spotykasz chłopca lub dziewczynę, z którym/którą naprawdę chciałbyś/chciałabyś się zaprzyjaźnić. Chcesz zaprosić jego/ją do kina.Co możesz zrobić? Co możesz powiedzieć? Na co jeszcze musisz zwrócić uwagę, kiedy z nią czy z nim będziesz roz­mawiać (utrzymuj kontakt wzrokowy, mów wystarczają­co głośno, ale nie za głośno itp.) Scenka2:W szkole jest dziewczyna lub chłopiec, którą/którego uważasz za całkiem miłą/miłego. W czasie przerwy ona lub on podchodzi do ciebie i zaprasza cię do wspólnego pójścia do „miasta” .Jak zareagujesz? Jak odbierzesz jej/jego zachowanie? Co spowoduje, że zdecydujesz się pójść lub nie z nią lub nim do „miasta”?

SytUAcJENAIMPREZIE

Scenka1:Jesteś na przyjęciu urodzinowym. Nie znasz nikogo. Chcesz nawiązać kontakt z jedną z dziewczyn czy chłopców. Co możesz zrobić? Co możesz powie­dzieć? Na co jeszcze musisz zwrócić uwagę, kiedy z nią czy nim będziesz roz­mawiać (utrzymuj kontakt wzrokowy, mów wystarczająco głośno, ale nie za głośno itp.).

Scenka2:Jesteś na przyjęciu urodzinowym u jed-nego ze swoich przyjaciół. Dziewczyna lub chłopiec podchodzą do ciebie i sta-rają się rozpocząć rozmowę.Jak reagujesz? Jak odbierzesz jej/jego zachowanie? Co sprawia, że czujesz się komfortowo lub nie?

PytANIAdOGRAcZyAKtywNych(BIORĄCYCH AKTYWNY UDZIAŁ W SCENKACH):• Zczegojesteśzadowolonywswojejgrze?• Cosprawiłocitrudnośćwpodejściuizagadnięciudrugiejosoby?• Cozrobiłbyśinaczejnastępnymrazem?

PytANIAdOGRAcZyBIERNych(NIEBIORĄCYCH AKTYWNEGO UDZIAŁU W SCENKACH):• Copodobałocisięwsposobie,wjakisiędociebiezwrócono?• Jeżelizauważyłeś,żeosobaodgrywającascenkębyłanerwowa,cosprawiło,żeodniosłeś

takiewrażenie?• Jakmógłbyśwpłynąćnasposóbodgrywaniascenkiprzezdrugąosobę?

PytANIAdOOSóBZKLASyOBSERwUJącychScENKI:• Wjakimstopniusytuacjabyłarealistyczna?• Cozaobserwowałeś?• Jakiesłowa,gestyczyzachowaniawskazywałynazaangażowaniewrolęosobyaktywnie

grającej?• Cozrobiłbyś,żebypoznaćinnedziewczynkiczyinnychchłopców?• Cozaobserwowałeśwgłosie,kontakciewzrokowym,mimiceosóbodtwarzającychscenki?

18

Unplugged

You have heard the word ‘drugs’ outside the ‘Unplugged’ lessons of course. At home maybe, on television or somewhere on the internet. It is necessary to talk about drugs within the lessons because you should know the risks if someone takes drugs. We already talked about alcohol and cigarettes. There are a lot of other drugs that are being smoked, drunk, sniffed or by any other ways brought in the blood and then to the brain. In the brain drugs make the user more quiet or more active. But at the same time they can make a person afraid, sedated or dizzy. There are also social risks related to drug use. For instance someone who thinks to be cool, rebellious or ecological by using drugs. While in reality there is loss of control and contact, copying of behaviour of a few others and payment to a very unecological, capitalist and ultraglobal drug industry. Such effects

Lekcja 9

Substancjeuzależniające(narkotyki)–zasięgnijinformacjiZapewne słyszałeś już słowo „narkotyki” poza kontekstem lekcji z programu „Unplugged”. Może w domu, w telewizji lub gdzieś w internecie. O narko­tykach trzeba rozmawiać w czasie lekcji, ponieważ powinieneś wiedzieć o zagrożeniach związanych z ich przyjmowaniem. Wcześniej omawialiśmy już kwestie dotyczące alkoholu i papierosów. Jest jeszcze wiele innych substancji uzależniających, które się pali, pije, wdycha przez nos lub przyjmuje w inny sposób do krwi, a następnie do mózgu. Substancje uzależniające oddziałują na mózg w taki sposób, że osoba, która je przyjęła, wycisza się lub pobudza. Jednocześnie mogą one sprawić, że osoba ta zacznie odczuwać lęk, senność czy zawroty głowy. Istnieją również zagrożenia społeczne związane z przyjmowaniem substancji uzależniających. Na przykład, są osoby, które myślą, że dzięki przyjmowaniu substancji uzależniających stają się oryginalne, buntownicze czy „proekologiczne”. W rzeczywistości natomiast doświadczają utraty kontaktu i kontroli, naśladują zachowania innych osób i wspierają nieekologiczny, kapitalistyczny i ogólnoświatowy przemysł narkotykowy. Takie efekty i zagrożenia stanowią przedmiot do omówienia w tej lekcji.

19

Czynarkotykisąbardziejgroźnedladziewczątczydlachłopców?

Czymożnasięuzależnićodhaszyszuimarihuany?

Czysąnarkotyki,któreniepowodująryzykauzależnienia?

Dlaczegonarkotykisągroźne?

One day you feel happy and self confident because everything seems to go perfectly! Easy days. But another day you can feel sad or uncertain. It is difficult to talk about that with others. But you cannot change the days themselves. So you have to find a way to cope with these kind of days. By talking, or by other strategies.

RadzeniesobiezproblemamiSą takie dni, gdy czujesz się szczęśliwy i pewny siebie, bo wszystko przebiega doskonale! Pełen luz. Z kolei kiedy indziej czujesz się smutny i niepewny. Trudno ci o tym rozmawiać z innymi. Ale samych dni nie możesz już odmienić. Zatem musisz znaleźć sposób na to, by radzić sobie z takimi dniami rozmawiając lub korzystając z innych strategii.

Lekcja 10

20

Cześć! Piszę, bo potrzebuję pomocy. Mam spory dylemat!

W całym moim domu stoją pudła, zasłony zostały zdjęte z okien, raczej nie ma możliwości zapobieżenia temu, co ma się wydarzyć. Za kilka dni przeprowadzam się do nowego domu w nowym mieście wraz z moim ojcem, matką i siostrą. Ciągle niezbyt rozumiem, jakie są tego przyczyny, wiem tylko tyle, że ma to coś wspólnego z karierą mojego ojca. Jak mogę przeprowadzić się do nowego domu, gdzie nawet nie będę miał takiego samego widoku z okna?Miasto, do którego się przeprowadzamy, jest odległe o 50 kilometrów. Byliśmy już zobaczyć nowy dom, nową szkołę i nowy park. Wszystko jest OK. Dom jest zupełnie nowy i przyjemniejszy niż ten, w którym teraz mieszkamy. Mimo to ciągle obawiam się, że nie będzie mi tam tak dobrze, jak obecnie. Właściwie teraz mam wszystko, co sprawia, że jestem szczęśliwy. Czy poznam nowych przyjaciół? Ciekawe jak ułożą się sprawy u znajomych z mojej drużyny piłkarskiej? Nie chcę stracić tych przyjaciół, których już mam. Dotyczy to również mojej dziewczyny. Jaki to będzie mieć wpływ na mój pierwszy związek?Martwię się. Zwykle jestem optymistą, ale w tej chwili trudno jest powiedzieć cokolwiek dobrego o tej przeprowadzce! Co mogę zrobić, by uporać się z tym w możliwie najlepszy sposób?

Proszę, poradźcie, co robić!

Jakub

http://jacobsweblog.com

hIStORIAJAKUBA

Jakub mieszka w starym domu na dłu­giej ruchliwej ulicy. Przed wyjściem do szkoły Jakub zawsze przez parę minut patrzy przez okno na pierwszym piętrze. Patrząc w dół na tramwaj, zatrzymujący się przed jego domem, macha sąsiado­wi, który niesie swego małego pieska w specjalnej torbie w dużym płaszczu. Idą na spacer do parku, znajdującego się tylko kilka kroków dalej. Jakub odczuwa radość z każdej chwili składającej się na te kilka minut, gdy patrzy przez okno. Dzisiejszy dzień nie jest tak radosny jak wczorajszy. Minuty w oknie zdają się smutniejsze niż kiedykolwiek, jak tylko sięgnąć pamięcią.Dzisiaj jest wtorek, za trzy dni Jakub sta­nie przed wielką szansą w swoim życiu, co bardzo go niepokoi. Miota się i mar­twi możliwymi rozwiązaniami. Opisał swoją sytuację na jednej ze stron inter­netowych popularnych wśród młodych ludzi, prosząc o pomoc z nadzieją, że ktoś wpadnie może na jakiś dobry pomysł.

B l o g J a k u b a

Unplugged

One day you feel happy and self confident because everything seems to go perfectly! Easy days. But another day you can feel sad or uncertain. It is difficult to talk about that with others. But you cannot change the days themselves. So you have to find a way to cope with these kind of days. By talking, or by other strategies.

21

Jeżelibyłbyśautoremdobrychporadnastronie,którąwybrałJakub,cobyśmuporadził?

Drogi Jakubie,

Lekcja 10PRZyKŁAdyEFEKtywNychMEtOdRAdZENIASOBIEZPROBLEMAMI• Porozmawiajo problemie poprzez prośbę o pomoc.• Wysłuchajrad osób, którym ufasz.• Rozważwszystkie za i przeciw.• Wypocznijnależycie, ćwicz i odżywiaj się zdrowo,

by móc jasno myśleć.• Poznajprzyczynę problemu: dlaczego jest mi

smutno, natomiast nie stwierdzaj jedynie faktu – jest mi smutno.

• Zapisz sytuację i odczytaj ją po jakimś czasie.• Praktykuj lub ćwicz coś, co chcesz poprawić.• Zdobywajsam informacje, by wiedzieć więcej.• Bądź zadowolonyz siebie.• Baw siędobrze.• Myślpozytywnie.• Bądź aktywny.

Mojeniezbytmocnestrony,zktórymimuszęsięzmierzyć:

Mojemocnestrony,któremogęwykorzystać:

A problem can stand before you like a block of concrete, impossible to move. It may paralyze you and keep you from thinking, working or going on in any way. The five step model you will learn about in this lesson is a strategy to prevent such frozen situations. RozwiązywanieproblemówipodejmowaniedecyzjiProblem może stać przed tobą niemal jak betonowy blok, którego nie można przesunąć. Może cię paraliżować i powstrzymywać od myślenia, pracy czy też wpływać na ciebie w jakikolwiek inny sposób. Model pięciu kroków, o którym będziesz się uczył podczas tej lekcji, ma stanowić strategię, która ma cię uchronić od takich impasów.

Lekcja 11

wyBIERZJEdNąZNAStĘPUJącychSytUAcJIPROBLEMOwychLUBZNAJdŹSwOJąwŁASNą

Rachela zawsze spóźnia się do szkoły, bo śpi po zadzwonieniu budzika. Jak może ona rozwiązać problem bycia na czas w szkole?

Dawid oblał ostatnią klasówkę z matematyki i musi zaliczyć kolejną w następnym terminie, aby utrzymać średnią z ocen. Jego celem jest praca w jednej z dziedzin związanych z matematyką, dlatego przykłada dużą wagę do zdawania każdej klasówki. Co powinien zrobić?

Nicole mieszka w domu, w którym rodzice bez przerwy palą. Wie, że bierne palenie jest szkodliwe i nie chce bez przerwy wdychać dymu. Co powinna zrobić?

Daniel zdobył paczkę papierosów. Pali go ciekawość, by ich spróbować, ale chce, by wraz z nim spróbowali również inni. Prosi między innymi Michała, jako jednego z kolegów z klasy. Michał postanowił, że nie chce mieć z tym nic wspólnego, co zatem zrobi?

Amanda postanowiła, że nie chce pić alkoholu. Została jednak zaproszona na imprezę i wie, że podawany będzie alkohol zmieszany z sokiem owocowym i wodą sodową. Co robi?

22

Unplugged

Młodszy brat Janka cały czas spędza przed komputerem, surfując po internecie. Janek kłóci się z młodszym bratem, ponieważ potrzebuje komputera, by móc odrobić zadanie domowe. Jak Janek powinien rozwiązać ten problem?

Nasza własna sytuacja:

A problem can stand before you like a block of concrete, impossible to move. It may paralyze you and keep you from thinking, working or going on in any way. The five step model you will learn about in this lesson is a strategy to prevent such frozen situations. Lekc

ja 1

1

23

PLANROZwIąZywANIAPROBLEMówwPIĘcIUKROKAch

Krok1:OkreślproblemCo jest moim problemem? Co się dzieje? Jak się czuję? Postaraj się znaleźć przyczyny problemu.

Krok2:MyślirozmawiajorozwiązaniachWymyśl tak wiele różnych rozwiązań, jak to możliwe (kreatyw-ne myślenie), nie wyłączając rozmowy z osobą, której ufasz. Staraj się opisać swoje odczucia najlepiej jak potrafisz.Krok3:OceńrozwiązaniaOceń rozwiązania przez porównanie zalet oraz wad i rozważ ich krótkoterminowe i długoterminowe konsekwencje. W opar-ciu o przeprowadzoną ocenę odrzuć rozwiązania najmniej praktyczne.

Krok4:ZdecydujsięnajednokonkretnerozwiązanieZdecyduj się na jedno konkretne rozwiązanie i zrealizuj je.Krok5:wyciągnijwnioskizpodjętychwyborówPrzeanalizuj wyniki wybranego rozwiązania. Czego się nauczyłeś? Co zmieniłeś? Czy czujesz się lepiej?

Dreaming about your future is often about what you want to do and what you want to become. Also importantly about how you will be. Your future is not only consisting of a profession, but equally of your health and your relations with the people around you. At the end of the Unplugged lessons, we want to show you a simple instrument to divide a long-term goal in short term objectives.

wyznaczanieceluMarzenie o przyszłości często dotyczy tego, co chciałbyś robić, kim chciałbyś być. Ważne jest również to, jak się będziesz z tym czuł. Twojej przyszłości nie określa jedynie zawód, lecz również twoje zdrowie i relacje z ludźmi wokół ciebie. Na zakończenie lekcji realizowanych w ramach programu Unplugged chcemy pokazać ci proste narzędzie służące do rozdzielania celów długoterminowych na składowe cele krótkoterminowe.

Lekcja 12

24

MOJEcELE:dŁUGOtERMINOwEIKRótKOtERMINOwE

Mójceldługoterminowy:„Jedyna rzecz, którą chcę osiągnąć długofalowo to:

.”

Omów w grupie swój cel długoterminowy i podziel go na trzy kroki. W ten sposób formułujesz trzy celekrótkoterminowe.

Krok pierwszy:

Krok drugi:

Krok trzeci:

W jaki sposób substancje uzależniające mogą stanąć na drodze do osiągnięcia tego celu? (lub może mogą pomóc?)

OcENAPROGRAMUUNPLUGGEd

Spójrz do swych notatek z lekcji 1 i dokonaj rewizji celów osobistych, które postawiłeś sobie w związku z tym progra­mem. Czy myślisz, że cele te zostały zrealizowane?

Tak, ponieważ

Nie, ponieważ

Unplugged

Dreaming about your future is often about what you want to do and what you want to become. Also importantly about how you will be. Your future is not only consisting of a profession, but equally of your health and your relations with the people around you. At the end of the Unplugged lessons, we want to show you a simple instrument to divide a long-term goal in short term objectives.

Lekc

ja 1

2

25

cZEGONAUcZyŁEMSIĘNALEKcJAchPROGRAMUUNPLUGGEd

Co może być pożyteczne dla mnie samego?

Co mogę wykorzystać w domu czy gdzie indziej?

Co chciałbym poprawić u siebie?

Co najbardziej lubiłem lub doceniałem?

Co było trudne lub niezbyt przyjemne?

Wskazówki dotyczące ulepszenia lekcji

dowidzeniaodprzyjaciela:

Unplugged

StronadlaciebieNapisz coś zabawnego lub interesującego, czego doświadczyłeś, co usłyszałeś, o czym pomyślałeś między kolejnymi lekcjami. Czasami będziesz musiał pokazać swoje ćwiczenia innym uczniom lub też zbierze je nauczyciel, by odczytać twoje odpo­wiedzi na pytania.

Write something funny or interesting that you experienced, heard or thought about in between the lessons. Sometimes you will have to show your workbook to other pupils or the teacher will collect 26

Unplugged

Unplugged