MINISTERSTWO ZDROWIA

Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce

Sprawozdanie z realizacji w roku 2006

Warszawa, marzec 2007 r.

2

SPIS TREŚCI str.

Wstęp 3 Realizacja zadań w roku 2006

Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły).

5

Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej.

13

Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji. 16

Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom zaprzestać palenia. 19

1. Ogólnopolska kampania interwencyjna „Rzuć palenie razem z nami” 19

1.1. Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja) 19

1.2. Konferencja Naukowa „Tytoń albo Zdrowie” 21

1.3. Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada) 22

1.4. Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej 23

2. Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym 24

3. Opracowanie, druk i kolportaż materiałów edukacyjnych 25

Kontrola przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi 26

Aktualizacja przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych 28

Stymulowanie wzrostu cen wyrobów tytoniowych 29

Finansowanie Programu 32

Monitorowanie i ocena efektywności Programu 32

1. Skuteczność akcji „Rzuć palenie razem z nami” 32

2. Częstość palenia 33

3. Wymuszone bierne palenie 33

4. Opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych 34

Ocena rezultatów Programu 34

3

Wstęp Założenia Programu na 2006 rok.

Realizowany w 2006 roku program był ostatnim etapem wieloletniego Programu

ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce, którego cele i zadania na lata

2003 – 2006 zostały przyjęte przez Radę Ministrów 16 lipca 2002 roku. Głównym jego

założeniem jest doprowadzenie do zmniejszenia zachorowalności na choroby związane

z inhalowaniem dymu tytoniowego i powodowanej przez nie przedwczesnej umieralności.

Skuteczną drogą do tego celu wiodącą jest zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu

i ilości wypalanego tytoniu, a tym samym zmniejszenie ekspozycji ludności na dym

tytoniowy.

Dotychczasowa realizacja Programu poza uzyskaniem korzystnych zmian

w zachowaniach ludności wobec palenia tytoniu oraz korzystnych zmian w stanie zdrowia,

dostarczyła istotnych doświadczeń w pozyskiwaniu przestrzeni wolnej od dymu tytoniowego,

w motywowaniu różnych grup ludności do życia bez nałogu tytoniowego, a także pozwoliła

zgromadzić wokół Programu liczne zespoły dobrze przygotowanych realizatorów

poszczególnych zadań Programu w różnych środowiskach społecznych. Reprezentują one

jednostki samorządu terytorialnego, urzędy miast i gmin, wyspecjalizowane w promocji

zdrowia organizacje pozarządowe, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza stacje

sanitarno-epidemiologiczne, jednostki służb mundurowych i są zdolne do podejmowania

skutecznych działań edukacyjnych i interwencyjnych.

Zakres i zasięg społeczny realizowanych w 2006 roku zadań nie był adekwatny ani do

potrzeb społecznych, ani do możliwości działania. Poważny niedostatek środków

finansowych spowodował także konieczność ograniczenia się do wybranych zadań, w tym

przede wszystkim do kontynuacji podjętych wcześniej inicjatyw i dotarcia z informacją do

jak największej liczby ludności. W związku z tym realizację Programu skoncentrowano na:

♦ zapobieganiu narażenia dzieci i młodzieży szkolnej na dym tytoniowy (zad. 1),

♦ ograniczaniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej oraz wśród funkcjonariuszy MSWiA (zad. 2),

♦ prowadzeniu edukacyjnych i interwencyjnych akcji w środowiskach lokalnych oraz zaopatrzeniu w materiały edukacyjne i informacyjne (zad. 6),

♦ kontroli przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi (zad.8),

♦ aktualizacji przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych (zad. 9),

♦ stymulowaniu wzrostu cen wyrobów tytoniowych (zad. 10),

4

a także na badaniu zmian zachowań ludności w rezultacie realizowanych przedsięwzięć

programowych, co jest niezbędne dla ceny dynamiki zjawisk zdrowotnych związanych z

paleniem tytoniu i efektywności polityki zdrowotnej w tym zakresie.

Ze względu na niedostatek środków finansowych niemożliwa była kontynuacja

zainicjowanych wcześniej kilku kierunków programowych:

zapobiegania ekspozycji niemowląt i małych dzieci na dym tytoniowy (zad. 3),

eliminowania dymu tytoniowego z miejsca pracy (zad.4), oraz miejsc przeznaczonych do użytku publicznego (zad. 5),

upowszechnienia leczenia z nałogu tytoniowego w praktyce lekarskiej (zad. 7).

5

Realizacja zadań w roku 2006 Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły).

Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2006 r. realizowało pakiet działań w zakresie

przeciwdziałania uzależnieniom, w tym działania antynikotynowe, w zakresie i w trybie

wynikającym z obowiązujących regulacji prawnych.

Od 2002 r. resort edukacji wprowadził obowiązek realizacji przez szkoły programu

profilaktyki problemów dzieci i młodzieży dostosowanego do potrzeb i problemów danego

środowiska, spójnego z programem wychowawczym szkoły (rozporządzenie Ministra

Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniającego rozporządzenie

w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół - Dz.U.

Nr 10, poz. 96 ).

W nowoczesnych koncepcjach profilaktycznych podkreśla się, że na poziomie

wczesnego zapobiegania zajmowanie się oddzielnie poszczególnymi obszarami uzależnień:

alkoholizmem, narkomanią, nikotynizmem nie ma uzasadnienia, bowiem mechanizmy

i motywy sięgania po środki psychoaktywne są bardzo zbliżone. W związku z tym zadania

z zakresu profilaktyki antynikotynowej stanowią element szkolnych programów profilaktyki

problemów dzieci i młodzieży.

Profilaktykę antynikotynową realizują: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne

i ponadgimnazjalne. Szkoły są zobowiązane do podejmowania zadań zapisanych

w Programie ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce poprzez

włączanie ich do własnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Zadaniem

MEN jest tworzenie podstaw prawnych działalności profilaktycznej szkoły oraz warunków do

realizacji przez szkoły profilaktyki systemowej, w tym także umożliwianie szkołom

i placówkom realizacji zadań zawartych w krajowych programach w sposób najlepiej

odpowiadający potrzebom społeczności szkolnej. Zarówno z doświadczeń praktyków

pracujących w szkołach, jak i zaleceń WHO wynika, że programy profilaktyczne realizowane

na terenie placówek oświatowych powinny tworzyć zintegrowany, całościowy system

oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych. Z tego względu w resorcie edukacji

6

wypracowano kompleksowe podejście do profilaktyki młodzieżowej, polegające na

zintegrowaniu działań z zakresu zapobiegania alkoholizmowi, narkomanii i nikotynizmowi.

System ten pozwala na uniknięcie sytuacji, w której w szkole funkcjonowałaby swoista

"mozaika" programów profilaktycznych, ponieważ taka formuła działania byłaby mało

skuteczna. Szkolne działania profilaktyczne są poprzedzane rzetelną diagnozą potrzeb

i zasobów środowiskowych, adresowane do określonej grupy i realizowane przy pomocy

aktywnych metod.

Działalność profilaktyczną na terenie szkoły regulują także wydane przez ministra

właściwego do spraw edukacji inne akty prawne. Wśród nich należy wskazać:

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U Nr 51 poz. 458 z późn. zm.),

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół (Dz. U Nr 10, poz. 96),

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U Nr 52, poz. 466),

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U Nr 11, poz. 114),

− rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 5, poz. 46).

Określono w nich m. in. treści kształcenia związane z kształtowaniem postaw

negujących zjawiska mogące mieć wpływ na ryzykowne zachowania uczniów, zadania

wychowawcy oraz obszary jego współpracy z pedagogiem szkolnym w zakresie: tworzenia

warunków wspomagających rozwój uczniów, utrzymywania kontaktów z rodzicami uczniów,

rozpoznawania indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowania przyczyn niepowodzeń

szkolnych, podejmowania działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających

ze szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki problemów dzieci

i młodzieży.

Podstawą wszelkich działań podejmowanych w szkole w zakresie zapobiegania

zachowaniom ryzykownym, w tym także związanym z tytoniem, są treści zawarte

w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Szkoły są zobowiązane do przekazywania

w procesie nauczania i wychowania treści zawartych w podstawie programowej kształcenia

ogólnego, które mogą w istotny sposób wpłynąć na obniżenie stopnia nasilenia zachowań

7

negatywnych uczniów na terenie szkoły i poza nią.

Umiejętności wychowawcze i profilaktyczne nauczycieli stanowią podstawowy

instrument rzetelności i skuteczności podejmowanych przez szkoły działań profilaktycznych.

Doskonalenie tych umiejętności stanowi jeden z najważniejszych elementów rozwiązania

systemowego w zakresie profilaktyki szkolnej, ponieważ umożliwia przygotowanie

kompetentnych realizatorów i organizatorów przedsięwzięć profilaktycznych.

W 2006 roku przedsięwzięcia o zasięgu centralnym dotyczyły następujących

obszarów problemowych:

1) skutecznej realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci

i młodzieży,

2) promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej,

3) diagnozowania problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami, w tym

nikotyną,

4) standardów jakości programów profilaktycznych,

5) metod interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.

Były one skierowane do wizytatorów kuratoriów oświaty, nauczycieli, pedagogów

i psychologów szkolnych, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych.

1) Wspomaganie realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

Wprowadzenie programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży do szkół

pozwoliło na podejmowanie działań zapobiegawczych umożliwiających identyfikację tych

czynników, które zagrażają prawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży, w tym również

zagrożenia ze strony tytoniu.

Prawidłowemu wdrażaniu tego ważnego zadania, jakim jest realizacja szkolnego

programu profilaktyki, służyła ogólnopolska konferencja p.t. „Od wychowania do profilaktyki

- wspieranie wszechstronnego rozwoju młodszego dziecka”. Uczestnikami konferencji byli

pracownicy kuratoriów oświaty oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych. Konferencja

miała charakter szkoleniowo-warsztatowy. Głównym celem warsztatów było omówienie

założeń przygotowywanego w MEN projektu Rządowego programu wspierania rozwoju

i edukacji małego dziecka oraz wymiana doświadczeń w tej dziedzinie. Dyskutowano też nad

formami oraz metodami realizacji programu. Jednocześnie dostarczono podmiotom

wspomagającym szkołę (wizytatorom sprawującym w kuratoriach nadzór pedagogiczny nad

szkolną profilaktyką, pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznych, doradcom

ośrodków doskonalenia zawodowego) wskazówki do dalszej pracy nad realizacją szkolnych

8

programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

Rozwijaniu społecznej świadomości i umiejętności podejmowania działań na rzecz

ochrony zdrowia służyło upowszechnianie programu „Szkoła dla Rodziców

i Wychowawców” oraz organizacja ogólnopolskiej konferencji p.n. „Wychowywać - to

kochać i wymagać. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców jako nauka dialogu z dzieckiem i

nie tylko”. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele kuratoriów oświaty, urzędów

marszałkowskich, urzędów wojewódzkich oraz pełnomocnicy ds. rozwiązywania problemów

alkoholowych, liderzy programu „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców”, rodzice,

nauczyciele i uczniowie.

Opracowano i wydano Zeszyty Metodyczne: "Szkoła dla Rodziców i Wychowawców"

(dwa numery), zorganizowano dokształcanie nauczycieli w tym zakresie.

2) Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna.

Działania z zakresu promocji zdrowia i edukacji prozdrowotnej są ukierunkowane na

wzmacnianie czynników chroniących i eliminowanie czynników ryzyka w rozwoju dzieci

i młodzieży. Wśród stosowanych strategii realizacji tych działań znajdują się także strategie

harm reduction (redukcji szkód), stosowane także w odniesieniu do palenia tytoniu.

W 2006 r. zrealizowano następujące działania z tego obszaru:

a) Upowszechnianie modelu szkoły promującej zdrowie - jako szkoły publicznej

(rozumianej jako dobro publiczne) reagującej na postulaty lokalne i zabezpieczające interesy

wszystkich grup oraz uwzględniającej uwarunkowania społeczne i środowiskowe wspólnoty

lokalnej, a w tym

− opracowanie i publikacja materiałów edukacyjnych i metodycznych dla nauczycieli

dotyczących realizacji edukacji zdrowotnej w szkole, Zeszyt nr 10-11 p.n. ,,Edukacja

zdrowotna i promocja zdrowia w szkole" (nakład 4000 egz.). Zeszyty tego cyklu

poświęcone są m.in. zagadnieniom profilaktyki zagrożeń wśród dzieci i młodzieży, w

tym również zapobieganiu palenia tytoniu,

− szkolenie przedstawicieli kuratoriów oświaty w zakresie edukacji zdrowotnej

i promocji zdrowia w szkole - konferencja p.n. „Promocja zdrowia psychicznego

dzieci i młodzieży”.

(współpraca: Ministerstwo Zdrowia, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Biuro WHO, Główny Inspektorat Sanitarny, Uniwersytet Warszawski, Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA, Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Domy Wczasów Dziecięcych).

b) Promowanie zdrowego stylu życia:

9

− upowszechnianie programu promocji zdrowia psychicznego dzieci w edukacji

przedszkolnej i wczesnoszkolnej p.n. „Przyjaciele Zippiego”,

− pilotaż programu wychowawczo-profilaktycznego „Strażnicy Uśmiechu I” dla dzieci

z klas I - III i „Strażnicy Uśmiechu II” dla uczniów klas IV – VI,

− szkolenia „Upowszechnianie strategii kształtowania umiejętności życiowych

(psychospołecznych) uczniów w praktyce szkolnej”,

− zorganizowanie I Ogólnopolskiej Konferencji p.n. „Kształtowanie umiejętności

życiowych uczniów w praktyce szkolnej” dla przedstawicieli nadzoru pedagogicznego,

ośrodków doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych,

dyrektorów szkół,

(współpraca: CMPPP, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Instytut Psychiatrii i Neurologii)

− upowszechnianie programu profilaktycznego „Słowa są oknami lub ścianami”.

Od 2003 roku działa w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-

Pedagogicznej Pracownia Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej (przeniesiona

z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej), która również realizuje zadania

z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Pracownia ta od kilku lat prowadzi kurs

doskonalący p.n. „Kształtowanie umiejętności życiowych” dla nauczycieli ze szkół

podstawowych i gimnazjalnych. Jeden z modułów tego szkolenia poświęcony jest

profilaktyce społecznej w zakresie środków psychoaktywnych, w tym również tytoniu.

3) Diagnozowanie problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem od tytoniu.

a) Upowszechnienie dostępu do rekomendowanych programów profilaktycznych, w

tym z zakresu profilaktyki uzależnień.

Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-

Pedagogicznej jest dostępny zaktualizowany „Przegląd programów profilaktycznych”

zawierający informacje o rekomendowanych, profesjonalnych programach profilaktycznych

oraz autorskich programach. Wykaz zawiera informacje o autorach, realizatorach oraz

materiałach stanowiących wyposażenie programów.

b) Doskonalenie warsztatu diagnostycznego pracowników poradni psychologiczno-

pedagogicznych oraz psychologów i pedagogów szkolnych:

− opracowanie i wydanie podręcznika wraz z pomocami do nowego testu badającego

poziom nieprzystosowania społecznego uczniów w klasie szkolnej – kwestionariusze

"Klasa wobec mnie", "Ja wobec klasy",

10

− szkolenie specjalistów z zakresu opieki psychologiczno-pedagogicznej w zakresie

posługiwania się w pracy diagnostycznej kwestionariuszami "Klasa wobec mnie", "Ja

wobec klasy",

− przygotowanie do druku podręcznika i pomocy do badania lęku u dzieci „Skala

Jawnego Niepokoju” E. Skrzypek „Jaki jesteś”

− zrealizowanie kursu doskonalącego dla przewodniczących zespołów orzekających

poradni psychologiczno-pedagogicznych w zakresie orzecznictwa (2 edycje).

c) Badanie jakości pomocy psychologiczno–pedagogicznej:

− opracowanie i wydanie podręcznika „Jakość pracy poradni psychologiczno-

pedagogicznej. Mierzenie, budowanie systemu, zarządzanie”,

− opracowanie raportu „Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w publicznych

przedszkolach, szkołach i placówkach w r. szk. 2004/2005”,

− opracowanie raportu „Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych

sprawozdawczych za rok szk. 2004/2005”,

− opracowanie raportu „Formy pomocy udzielanej dzieciom do 3 r.ż. i w wieku

przedszkolnym przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne w r. szk.

2004/2005”.

4) Standardy jakości programów profilaktycznych.

Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-

Pedagogicznej zamieszczone są standardy jakości programów profilaktycznych

realizowanych w szkołach i placówkach oświatowych. Standardy jakości zawierają opis

najważniejszych wymagań, jakie współczesna nauka stawia twórcom oraz realizatorom

szkolnych działań profilaktycznych.

W 2006 r. zrealizowano następujące działania zmierzające do popularyzacji

i upowszechniania standardów oraz metod ewaluacji dotyczących realizacji edukacji

zdrowotnej i promocji zdrowia w szkole:

a) Organizacja seminarium szkoleniowego dla przedstawicieli kuratoriów oświaty p.n.

„Wypracowanie modelu wspierania szkół w osiąganiu standardów realizacji edukacji

zdrowotnej”. Na seminarium opracowano zasady wspierania szkół w ewaluacji edukacji

zdrowotnej.

b) Zorganizowanie szkolenia dla wojewódzkich koordynatorów sieci szkół

promujących zdrowie p.n. „Ewaluacja w szkole promującej zdrowie”. Celem szkolenia było

rozwijanie i upowszechnianie w polskim systemie edukacji modelu szkoły promującej

11

zdrowie.

c) Przeprowadzenie Seminarium Ekspertów p.t. ,,Procedury opiniowania

i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych adresowanych do dzieci

i młodzieży szkolnej”. W spotkaniu uczestniczyło 26 ekspertów reprezentujących

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-

Pedagogicznej, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Krajowe

Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Uniwersytet

M. Curie-Skłodowskiej, Wyższą Szkołę Zarządzania im. Jańskiego oraz wojewódzkie ośrodki

doskonalenia nauczycieli. Podczas seminarium ustalono ramowe założenia systemu

opiniowania i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych dla dzieci

i młodzieży.

d) Wydanie specjalne 10-11 numeru zeszytu p.n. „Edukacja zdrowotna i promocja

zdrowia w szkole”, w którym przedstawiono opracowane narzędzia do autoewaluacji w szkole

promującej zdrowie.

5) Metody interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.

W 2006 r. upowszechniano procedury postępowania w sytuacjach zagrożeń, metody

interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej.

a) Upowszechnianie metody interwencji profilaktycznej w szkole w sytuacji sięgania

przez dzieci i młodzież po środki psychoaktywne:

− prezentacja metody dla psychologów, pedagogów, nauczycieli z placówek,

− szkolenie instruktorów i realizatorów metody (CMPPP, współpraca Instytutu

Psychiatrii i Neurologii).

b) Realizacja II etapu pilotażowego programu „Budowanie dobrych relacji nauczyciel-

uczeń Golden 5” w ramach programu Sokrates / Comenius.

− szkolenia dla nauczycieli-realizatorów, opracowanie pakietów materiałów

pomocniczych,

− superwizja realizacji programu w szkołach.

c) Przekazanie do kuratoriów oświaty pakietu metodycznego obejmującego:

− poradnik p.n. „Szkolny program profilaktyki - istota, konstruowanie, ewaluacja”,

autorstwa prof. dr hab. Zbigniewa Gasia (kompendium wiedzy o istocie programu,

a także praktyczne zalecenia do jego realizacji),

− poradnik dla szkolnych liderów profilaktyki p.n. „Badanie zapotrzebowania na

profilaktykę w szkole”.

12

Łączny koszt realizacji ww. zadań w 2006 r. wyniósł 230 tys. zł.

Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej realizowało zadania z zakresu promocji

zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, mające na celu ograniczanie

zdrowotnych następstw palenia tytoniu poprzez:

a) Promowanie programów autorskich, w tym antytytoniowych.

Resort edukacji dofinansował, w ramach zadań zleconych, realizację działań

profilaktycznych organizacjom pozarządowym wyspecjalizowanym w realizacji programów

profilaktyki uzależnień. W 2006 r. ogłoszono otwarty konkurs ofert na realizację zadań

publicznych w zakresie edukacji, oświaty i wychowania p.t. Profilaktyka problemów dzieci

młodzieży - wyrównywanie szans edukacyjnych młodego pokolenia. Zadania te mogły być

realizowane w następującej formie:

− opracowanie i wydawanie publikacji poświęconych problematyce zapobiegania

zachowaniom problemowym uczniów w środowisku szkolnym i w środowiskach

otwartych,

− realizacja programów profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży z grup

ryzyka (zagrożonych niedostosowaniem społecznym i przestępczością, zagrożonych

uzależnieniami, przejawiających zachowania agresywne),

− upowszechnianie metod sprzyjających przeciwdziałaniu agresji i przemocy

rówieśniczej oraz umiejętności rozwiązywania konfliktów,

− upowszechniania metod skutecznej resocjalizacji i terapii dzieci i młodzieży

niedostosowanej społecznie lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym.

Na konkurs przysłano 117 projektów profilaktycznych, z czego 33 zostało

dofinansowanych na łączną kwotę 255.000,- zł., w tym zadania z zakresu profilaktyki

antynikotynowej uwzględniono w ok. 15 %. Część dofinansowanych projektów opierało się

na metodzie street working, która pozwala docierać bezpośrednio do młodzieży i ich

środowiska.

b) Zwiększenie liczby uczniów objętych zajęciami psychedukacyjnymi prowadzonymi

przez specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznych.

c) Podjęcie przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne działań wspierających

szkoły w realizacji szkolnego programu profilaktyki.

d) Doskonalenie nauczycieli mające na celu przygotowanie ich do realizacji

programów profilaktycznych, w tym dotyczących profilaktyki nikotynowej (ośrodki

doskonalenia nauczycieli, ośrodki metodyczne).

13

e) Wspieranie liderów młodzieżowych prowadzących zajęcia profilaktyczne

(w ramach zadań zleconych).

W szkołach realizowano zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki

nikotynowej poprzez upowszechnianie programów profilaktycznych dotyczących tytoniu,

takich jak: Życie bez nałogów, My nie palimy, program J. Szymborskiego przedszkolnej

profilaktyki antynikotynowej Czyste powietrze wokół nas oraz wczesnoszkolnej Proszę, nie

pal przy mnie, Palenie albo zdrowie itp.

W ramach profilaktyki antynikotynowej były organizowane lokalne akcje i imprezy

jak np.: Potyczki rodzinne, festyny zdrowia, inscenizacje i happeningi Sąd nad papierosem,

uczestnictwo w inicjatywie prof. W. Zatońskiego Dzień bez papierosa mającej na celu

ograniczenie używania tytoniu przez dzieci i młodzież.

Odnośnie profilaktyki antynikotynowej warto podkreślić dorobek ruchu Szkół

Promujących Zdrowie. Szkoły te realizują wiele autorskich programów profilaktycznych

dostosowanych do lokalnych potrzeb i warunków. Rozwijają także profilaktykę

antynikotynową w ramach Szkoły wolnej od dymu tytoniowego.

Częścią stałych działań z obszaru profilaktyki antynikotynowej były także działania

podejmowane przez dyrektorów szkół dotyczące ograniczenia palenia papierosów wśród

nauczycieli zgodnie z art.3 pkt. 1 i 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r o ochronie zdrowia

przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, który zobowiązuje do ochrony

zdrowia przed następstwami używania tytoniu poprzez „ochronę prawa niepalących do życia

w środowisku wolnym od dymu tytoniowego”.

Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej.

Realizacja "Programu Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu

w Polsce. Cele i zadania na lata 2002-2006" w Siłach Zbrojnych w 2006 roku była

kontynuacją profilaktyki antynikotynowej prowadzonej nieprzerwanie w cyklicznych

modułach od roku 1997.

Realizację profilaktyki antynikotynowej na szczeblu jednostek wojskowych nadzoruje

od wielu lat Zarząd Wojskowej Służby Zdrowia (od 1 stycznia 2007 r. Inspektorat Wojskowej

Służby Zdrowia). Lekarze jednostek prowadzili (i prowadzą) w ramach szkolenia sanitarnego

żołnierzy służby zasadniczej pogadanki i prelekcje o tematyce dotyczącej szkodliwości

14

stosowania używek, a zwłaszcza palenia tytoniu, wpływu nikotyny i pozostałych substancji

toksycznych wchodzących w skład dymu tytoniowego w rocznym cyklu szkoleniowym.

Akcją tą objęto wszystkich nowowcielonych w 2006 r. żołnierzy, tj. ponad 59 000 osób.

W miarę posiadanych zapasów materiałów prowadzona jest akcja plakatowa

dotycząca zwalczania nikotynizmu.

Organizowane były "Dni bez papierosa" w jednostkach i instytucjach wojskowych

w powiązaniu z ogólnopolskimi akcjami, w których udział brali żołnierze, ich rodziny,

a także pracownicy resortu obrony narodowej z rodzinami.

W czasie przeprowadzanych kontroli w jednostkach i instytucjach Ministerstwa

Obrony Narodowej rygorystycznie zwracano uwagę na przestrzeganie zakazu palenia tytoniu,

zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 czerwca 1998 r. w sprawie

określenia zasad dopuszczalności używania wyrobów tytoniowych, na terenie wojskowych

obiektów zamkniętych oraz w pozostałych jednostkach organizacyjnych resortu (Dz.U. Nr 84,

poz. 537). Zadanie to było realizowane przez Wojskową Inspekcję Sanitarną, Wojskową

Służbę Medycyny Pracy oraz w czasie kontroli realizowanych przez instytucje centralne

MON.

Te działania były realizowane w ramach zadań służbowych, bez dodatkowych

środków finansowych.

Badania i obserwacje osób uzależnionych od alkoholu czy substancji

psychoaktywnych doprowadziły do wniosku, że mechanizm rozwoju nadużywania

i uzależnienia jest podobny bez względu na to, czy dana osoba jest uzależniona od

narkotyków, jedzenia (bulimia), niejedzenia (anoreksja), seksu, alkoholu, pracy, internetu,

hazardu, zakupów, itd. Przemawia to za wspólnym ujmowaniem tych kwestii. Ponadto,

współczesna młodzież eksperymentuje równolegle z różnymi substancjami

psychoaktywnymi, zarówno legalnymi, jak i narkotykami.

Za zintegrowanym ujmowaniem problematyki wszystkich substancji

psychoaktywnych przemawia także ich kompensacyjny charakter, np. młodzi ludzie

pozbawieni narkotyków często w szerszym zakresie sięgają po alkohol. W ostatnich latach

działania profilaktyczne ukierunkowane są, niezależnie od tego, czy chcemy zapobiegać

narkomanii, problemom nikotynowym lub alkoholowym, na przygotowanie młodych ludzi

do dokonywania wyborów wspierających ich zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne.

Kładzie się nacisk na promowanie, upowszechnianie i kreowanie zapotrzebowania na zdrowe

i akceptowane społecznie style życia, pokazywanie zdrowych alternatyw dla alkoholu,

narkotyków i tytoniu.

15

Z powyższych względów Departament Wychowania i Promocji Obronności w 2006

roku realizował zajęcia edukacyjne z zakresu ograniczania zdrowotnych następstw palenia

tytoniu w ramach zajęć i warsztatów poświęconych problemom uzależnień.

Tematyka zajęć seminaryjnych realizowanych w jednostkach wojskowych

obligatoryjnie dla szeregowych zawodowych, przewiduje 2-godzinne zajęcia edukacyjne

poświęcone problemom społecznym, w tym uzależnieniom. Program kształcenia

obywatelskiego żołnierzy zasadniczej służby wojskowej zakłada realizację zajęć

poświęconych środkom psychoaktywnym.

Problemy związane z tytoniem i konsekwencjami palenia poruszane są w ramach

warsztatów szkoleniowych dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej "Narkotyki i alkohol -

to nie Twój wybór" - w latach 2004-2006 przeszkolono w nich 2900 uczestników, w tym

w 2006 roku 1680 żołnierzy.

Dowódcy i oficerowie społeczno-wychowawczy objęci byli szkoleniami z zakresu

profilaktyki uzależnień - w latach 2004-2006 w warsztatach szkoleniowych uczestniczyło

3343 osób, w tym w 2006 r. - 1065 osób. Zorganizowano także w wybranych jednostkach

wojskowych 8 warsztatów edukacyjnych dla ok. 700 żołnierzy służby zasadniczej

poświęconych tematyce uzależnień. Konsultanci dowódców ds. psychoprofilaktyki i

oficerowie społeczno-wychowawczy przeprowadzili w jednostkach wojskowych kilkaset

pogadanek o szkodliwości używania wszelkich używek, a zwłaszcza narkotyków, alkoholu i

tytoniu, w których uczestniczyło kilkanaście tysięcy żołnierzy służby zasadniczej.

Prowadzono szkolenia pracowników wojskowej służby zdrowia w trakcie kursów

specjalizacyjnych, kursów tematycznych i odpraw służbowych w zakresie profilaktyki

i leczenia uzależnień od używek, w tym od tytoniu.

Ze względu na czas trwania zasadniczej służby wojskowej (9 miesięcy) ocena

osiągniętych rezultatów w tej grupie żołnierzy jest bardzo trudna, jednakże na podstawie

prowadzonych w trakcie prelekcji rozmów można stwierdzić systematyczny wzrost ilości

posiadanych przez nich wiadomości na temat szkodliwych dla organizmu substancji

zawartych w dymie tytoniowym, a także dotyczących szeroko rozumianych uzależnień.

W grupie żołnierzy zawodowych, pracowników resortu i rodzin efekty prowadzonej

kampanii należy oceniać z dużą ostrożnością. Na pewno stopniowo wzrasta świadomość

dotycząca bliskich i odległych skutków używania tytoniu, a rygorystycznie przestrzegany

w resorcie obrony narodowej zakaz palenia w pomieszczeniach i obiektach służbowych poza

wyznaczonymi miejscami (często umiejscowionymi poza budynkami) przyczynił się do

zmniejszenia konsumpcji tytoniu w czasie godzin służbowych, co należy uznać za sukces.

16

Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji.

Palenie tytoniu jest zjawiskiem bardzo powszechnym wśród wszystkich grup

społecznych i zawodowych, dlatego też podejmowane działania edukacyjno-informacyjne

i pomocowe adresowano do różnych grup odbiorców: dorosłych, dzieci, księży,

funkcjonariuszy oraz personelu medycznego.

Celem podjętych działań było:

− ograniczenie palenia tytoniu wśród pacjentów Zespołu Opieki Zdrowotnej MSWiA oraz funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych,

− zachęcanie do zerwania z nałogiem osób palących,

− udzielanie pomocy w formie terapii i poradnictwa osobom uzależnionym od tytoniu oraz zrywających z nałogiem,

− edukacja i informacja o szkodliwości palenia tytoniu oraz dymu tytoniowego (w odniesieniu do biernych palaczy), w tym o chorobach wywoływanych substancjami zawartymi w dymie tytoniowym,

− promocja zdrowego stylu życia - wolnego od tytoniu, szczególnie wśród dzieci i młodzieży oraz kobiet w ciąży.

Cel ten osiągano realizując następujące zadania:

1) Organizowanie konferencji szkoleniowych, n.t. problemów związanych z paleniem tytoniu.

Uczestnikami konferencji były osoby zajmujące się w swoim miejscu pracy pomocą osobom

uzależnionym od nikotyny oraz promocją zdrowego stylu życia. Zorganizowano

3 konferencje szkoleniowe, w których uczestniczyło 130 osób, w tym 70 funkcjonariuszy oraz

60 pracowników innych instytucji współpracujących (służb więziennych oraz celnych).

Przykładowe tematy konferencji o charakterze regionalnym:

− „Profilaktyka uzależnień w środowisku służb mundurowych·MSWiA - zdrowotne

następstwa palenia tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA z Warmińsko-

Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie,

− „Zapobieganie i leczenie uzależnienia od tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA

w Poznaniu.

2) Prowadzenie zajęć terapii wspierającej indywidualnej oraz terapii w grupie wsparcia dla

osób chcących zaprzestać palenia.

Łącznie odbyło się 478 spotkań terapii indywidualnej, z której skorzystało m.in.

34 funkcjonariuszy oraz ponad 300 pacjentów leczących się w ZOZ MSWiA.

Przeprowadzono 15 spotkań terapii grupowej, w której uczestniczyło 119 osób.

3) Prowadzenie działań edukacyjno-profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży.

17

Były to działania zmierzające do zachęcania dzieci i młodzieży do zdrowego stylu życia, bez

sięgania po papierosa. Odbiorcami ich były dzieci i młodzież przebywająca na leczeniu

w ZOZ MSWiA. Część działań prowadzona była na terenie szkół i placówek opiekuńczo-

wychowawczych. Najczęściej były to krótkie formy edukacyjne - pogadanka, prelekcja,

wykład połączone z dyskusją. W roku 2006 zorganizowano 100·tego typu form edukacji,

uczestniczyła w nich grupa 1.446 dzieci i młodzieży.

4) Prowadzenie działań edukacyjno–informacyjnych wśród pacjentów ZOZ MSWiA.

Z tego typu edukacji prowadzonej w formie wykładów, pogadanek i prelekcji o tematyce

szkodliwości palenia tytoniu, wpływie tytoniu na organizm człowieka, możliwości

i sposobach zrywania z nałogiem, skorzystało 3.757 osób, w tym 779 funkcjonariuszy oraz

165 pracowników ZOZ, pozostałą grupę stanowili pacjenci. Przykładowe tematy wykładów:

- sposób uwalniania się od nałogu palenia tytoniu,

- nikotynizm jako droga do innych uzależnień,

- jak przetrwać trudne chwile po zerwaniu z nałogiem palenia tytoniu,

- palenie tytoniu a ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego,

- wpływy społeczne prowadzące do uzależnienia nikotynowego.

5) Udzielanie pomocy i wsparcia w ramach poradnictwa indywidualnego osobom

uzależnionym od tytoniu.

Z tej formy pomocy skorzystało 2697·osób (w tym 628 funkcjonariuszy).

6) Organizowanie szkoleń personelu medycznego w zakresie następstw palenia tytoniu oraz

podnoszenia umiejętności prowadzenia działań profilaktycznych.

Łącznie zorganizowano 50 krótkich form szkoleniowych na terenie ZOZ MSWiA, w których

uczestniczyło 818 pracowników. Przykładowe tematy szkoleń dla personelu medycznego:

- rozpoznawanie uzależnienia fizjologicznego od nikotyny,

- metody leczenia uzależnienia od nikotyny,

- palenie tytoniu w aspekcie zdrowia publicznego,

- rodzinny problem tytoniowy - strategia działania pielęgniarki rodzinnej,

- przebieg procesu uzależnienia od nikotyny - pomoc w odchodzeniu od

nałogu,

- oceny wpływu palenia tytoniu na przebieg ciąży i porodu oraz stan

noworodka.

7) Prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych w formie audiowizualnej.

18

Były one uzupełnieniem działań edukacyjnych realizowanych, na terenie zakładu i instytucji

współdziałających (szkoły, komendy policji, jednostki straży pożarnej) z zakresu problemów

związanych z paleniem tytoniu. Najczęściej były to projekcje filmów oraz sesje plakatowe.

W zaprezentowanych 1.615 projekcjach fi1mowych uczestniczyło 3.041 osób. Przygotowano

także 31 tematycznych sesji plakatowych związanych ze szkodliwością palenie tytoniu.

8) Prowadzenie działań profilaktyczno-edukacyjnych dla funkcjonariuszy po przeżytych

traumach w ramach turnusów antystresowych prowadzonych w sanatoriach MSWiA.

W ramach realizowanego od kilku lat programu psychoprofilaktyki skutków stresu

pourazowego dla funkcjonariuszy po przeżytych traumach prowadzony jest blok edukacyjno-

profilaktyczny, dotyczący szkodliwości palenia tytoniu. W trakcie pobytu na turnusie jego

uczestnicy są zachęcani do rezygnacji z palenia papierosów. Mając zapewnioną

specjalistyczną opiekę psychologów i lekarzy mogą rozpocząć terapię uzależnienia.

9) Duża część zakładów podobnie jak w latach ubiegłych włączyła się bardzo aktywnie do

działań Ogólnopolskiej Akcji "Rzuć palenie razem z nami".

Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA w ramach zadań ustawowych także prowadzi

działania oświatowo-zdrowotne, tj. wykłady oraz instruktaże skierowane do funkcjonariuszy

i pracowników resortu spraw wewnętrznych i administracji. Jednym z omawianych zagadnień

jest „Alkoholizm i nikotynizm". Poza teoretycznym wykładem podczas zajęć rozdawane są

bezpłatne ulotki oraz materiały szkoleniowe, udostępnione przez Fundację Promocji Zdrowia

prof. W.Zatońskiego, z którą Inspekcja utrzymuje kontakt od pierwszych lat funkcjonowania.

Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA nie dysponuje odrębnymi środkami finansowymi na

realizację Programu ograniczenia zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Działania w tym

zakresie nie są wyodrębnione i stanowią część zadań oświatowo zdrowotnych, a co za tym

idzie, realizowane są w ramach środków przeznaczonych na działalność podstawową

Inspekcji.

Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce realizowany

był w roku 2006 przez 25 zakładów opieki zdrowotnej MSWiA - w tym bezpośrednio przez

poradnie zdrowia psychicznego, poradnie medycyny pracy, pielęgniarki ds. promocji

zdrowia, psychologów.

Łącznie z budżetu MSWiA (w ramach dotacji budżetowej dla ZOZ) na realizację

zadań Programu wydatkowano środki w wysokości 133.736,26 zł., a objęto nimi ponad

11.000 osób.

19

Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom rzucić palenie

1. Ogólnopolska kampania interwencyjna „Rzuć palenie razem z nami”

Działania edukacyjne i informacyjne podejmowane w ramach kampanii „Rzuć palenie

razem z nami” zwracają uwagę na poważne skutki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne związane

nałogiem tytoniowym. Przekonują do stylu życia wolnego od dymu tytoniowego. Osoby

uzależnione od tytoniu motywują do zerwania z nałogiem, służą pomocą w realizacji tej decyzji.

Skuteczność kampanii jest zależna od jej zasięgu, dlatego włącza się do jej realizacji

wiele organizacji, stowarzyszeń, społeczności lokalnych, które w swoim środowisku

organizują akcje informacyjne, konkursy, imprezy plenerowe, happeningi itp. formy

aktywizujące uwagę w ogólnodostępnych miejscach publicznych, a także tworzą warunki do

utrzymania abstynencji osób, które zdołały zaprzestać palenia m.in. w postaci telefonicznych i

stacjonarnych poradni pomocy palącym.

Kampania prowadzona jest z różnym natężeniem przez większą część roku, a jej

istotnymi elementami są:

- Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja),

- Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada).

Mimo odmiennej genezy tych dwu akcji i nieco innych akcentów programowych spaja

je upowszechnianie idei uwolnienia ludności od ryzyka chorób odtytoniowych. W 2006 roku

motywem przewodnim całorocznej kampanii była teza, że każdy dym tytoniowy bez względu

na rodzaj wyrobu tytoniowego, z którego pochodzi, jest równie niebezpieczny – może być

przyczyną poważnego (śmiertelnego) zagrożenia. W naszym kraju, gdzie dominującą formą

palonego tytoniu są papierosy, że żaden ich rodzaj i żadna liczba wypalonych papierosów nie

jest bezpieczna – zatem „Każdy papieros niszczy twoje zdrowie”.

1.1. Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja)

Od 1988 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) 31 maja – w Światowym Dniu

Bez Tytoniu stara się zwrócić uwagę ludzi na kwestię zdrowotnych, społecznych

i ekonomicznych skutków palenia tytoniu. Każdego roku organizatorzy koncentrują się na

innym aspekcie problemu. Motywem przewodnim Światowego Dnia bez Tytoniu w roku

2006 było hasło: „Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie!”. Zwraca ono uwagę na fakt, że

palenie tytoniu w każdej formie i ilości stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Epidemia

przedwczesnych zgonów osób w średnim wielu jest problemem o niewyobrażalnej skali,

a przyczyną tego stanu rzeczy jest w dużej mierze palenie tytoniu. Obserwowane w latach

20

sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w krajach anglosaskich i skandynawskich zahamowanie

wzrostu umieralności i zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe płuca

i inne poważne schorzenia spowodowane było, jak oceniają badacza, właśnie spadkiem

palenia tytoniu. Tytoń to największy pojedynczy czynnik ryzyka przedwczesnych zgonów

możliwy do wyeliminowania.

Wszelka reklama tytoniu w prasie, w mediach elektronicznych, na plakatach, została

w naszym kraju skutecznie wyeliminowana od grudnia 2001 r. Od stycznia 2004 roku

zabronione jest zachęcanie do palenia tytoniu sugestiami (napisami, symbolami itp.)

o mniejszej szkodliwości określonych gatunków. Na rynku występują jednak różne rodzaje

papierosów, a niektóre z nich uważane są przez palaczy za „łagodniejsze” lub „mniej

szkodliwe”. Podobnie wielu palaczy usprawiedliwia swój nałóg ograniczaniem liczby

wypalanych papierosów.

Tym wszystkim palaczom, a także zaczynającym i próbującym bezpiecznie „popalać”

dedykowany był główny przekaz kampanii, że jedyne bezpieczne papierosy – to papierosy nie

wypalone.

Do zorganizowanej, koordynowanej przez Centrum Onkologii w Warszawie akcji

Światowego Dnia bez Tytoniu przyłączyło się wiele instytucji i organizacji (szpitale,

przychodnie, szkoły, samorzady lokalne, stacje sanitarno-epidemiologiczne, ośrodki kultury

itp.), których przedstawiciele w liczbie 189 osób uczestniczyli w spotkaniu organizacyjnym

31 marca 2006 r. Celem spotkania było przekazanie informacji na temat realizowanych

aktualnie programów antytytoniowych oraz zapoznanie uczestników z wskazówkami i

założeniami tegorocznej akcji Światowego Dnia bez Tytoniu. W referatach przedstawiono

aktualne informacje dotyczące problemu palenia tytoniu i doświadczenia praktyczne:

− „Miejsca publiczne wolne od dymu tytoniowego”, − „Opinia Polaków dotycząca palenia w miejscach publicznych”, − „Rzeszów, miasto wolne od dymu tytoniowego”, − „Zadania dla Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych.

W kwietniu przekazano materiały edukacyjne i informacyjne wszystkim podmiotom

w kraju, które włączyły się do akcji i złożyły odpowiednie zamówienia. Ogółem materiały

rozesłano do 565 współorganizatorów (stacji sanitarno-epidemiologicznych, szkół, placówek

ochrony zdrowia, placówek upowszechniania kultury, instytucji samorządowych). Akcja objęła swym zasięgiem teren całego kraju, choć w poszczególnych regionach ze

zróżnicowanym nasileniem. Formy prowadzonych działań były w zasadzie zbliżone:

oplakatowywanie głównych punktów miast, przemarsze, happeningi uliczne, tworzenie

21

punktów poradnictwa „jak rzucić palenie” poszerzonych o możliwość wykonania różnych

pomiarów medycznych, rozdawanie antytytoniowych materiałów edukacyjnych, akcje

szkolne (konkursy plastyczne i literackie, inscenizacje, prelekcje).

Ważnym elementem akcji było uruchamianie lokalnych telefonicznych porad „jak

rzucić palenie”. Zwykle działały przy placówkach ochrony zdrowia, np. w Lublinie,

Bydgoszczy, w Kutnie.

Działaniom tym towarzyszyła informacyjna kampania medialna od 28 maja do

1 czerwca, w ktorej emitowano wywiady, dyskusje, porady, a także informacje o przebiegu

akacji w Warszawie i w innych miastach. Do kampanii włączyły się 3 programy telewizji

publicznej, TVN24, program 1 i 3 Polskiego Radia, Radio BIS, Radio Kolor, Radio dla

Ciebie, Radio Eska. Informacje o akcji były publikowane w 5 gazetach ogólnopolskich oraz

wielu dziennikach regionalnych i czasopismach.

Centralna akcja w Warszawie miała istotne znaczenie ze względu na ponadregionalny

zasięg dzięki przekazom stacji radiowych i telewizyjnych wymienionych wyżej.

Dla mieszkańców Warszawy szczególne znaczenie miały imprezy uliczne i inne

otwarte propagujące treści kampanii i zachęcające do zainteresowania stanem zdrowia,

a zwłaszcza do odrzucenia tytoniu:

- parada ponad tysiąca dzieci i młodzieży na Trakcie Królewskim (harcerze, dzieci z Pałacu Młodzieży, szkoły promujące zdrowie,

- promocja zdrowia na Placu Zamkowym (Poradnia Pomocy Palącym, pomiary medyczne, rozdawanie materiałów edukacyjnych),

- poradnia dla palaczy chcących zaprzestać palenia w zabytkowych wozach tramwajowych oraz w siedzibie Urzędu Dzielnicy Praga Południe,

- patrole policyjne pouczające kierowców o szkodliwości palenia tytoniu podczas kierowania pojazdem,

- punkt badań medycznych i porad dla palących Instytutu Kardiologii,

- rodzinny festyn sportowy z pokazami ratownictwa i punktem informacyjnym dla palących.

1.2. Konferencja Naukowa „Tytoń albo zdrowie” im. prof. F. Venuleta

Konferencja organizowana jest co roku przez Centrum Onkologii – Instytut w

Warszawie i Obywatelską Koalicję „Tytoń albo Zdrowie” W 2006 r. (7-8 listopada)

konferencja została zorganizowana w Centrum Psychologiczno-Pastoralnym „Metanoia” w

Płocku z udziałem ponad 390 osób ze środowisk zaangażowanych w działalność

antytytoniową.

22

W programie konferencji przedstawiono referaty charakteryzujące:

− rozwój, stan aktualny i perspektywy akcji antytytoniowych,

− aktualne problemy i wyzwania, zwłaszcza palenie tytoniu w miejscach publicznych,

− biologiczne i psychiczne aspekty uzależnienia od tytoniu,

a w sesji warsztatowej dyskutowano nad szczególnymi problemami w różnych środowiskach

społecznych, rolą szkoły, zakładu opieki zdrowotnej, samorządów i społeczności lokalnych w

tworzeniu środowiska wolnego od dymu tytoniowego.

1.3. Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada)

Już po raz 16. przeprowadzono jesienną edycję akcji „Rzuć palenie razem z nami” z

finałem w Międzynarodowym Dniu Rzucania Palenia – 16 listopada. Jak zwykle celem było

zachęcenie jak największej grupy palaczy do zerwania z nałogiem. Aby dotrzeć z tym

przesłaniem do jak największej liczby palących, przeprowadzono cały szereg działań

mających na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na skutki palenia tytoniu oraz stworzenie

osobom palącym wsparcia i pomocy w rzucenie palenia.

W spotkaniu organizacyjnym w Centrum Onkologii w Warszawie 6 października

uczestniczyło 150 osób (pracownicy naukowi, lekarze, pielęgniarki, wychowawcy szkolni,

instruktorzy, terapeuci oraz pracownicy stacji sanitarno-epidemiologicznych z całej Polski), które

otrzymały informacje, wskazówki i informacje dotyczące organizowania akcji.

Akcja centralna w Warszawie znacznie ograniczona w stosunku do akcji wiosennej

sprowadzała się do ulicznej Poradni Pomocy Palącym na Placu Konstytucji i instruktażu ćwiczeń

fizycznych ze sprzętem udostępnionym przez Akademicki Związek Sportowy.

Główny ciężar akcji był przeniesiony na działania w wybranych ośrodkach na terenie kraju,

koordynowane przez Centrum Onkologii w Warszawie:

Samodzielny Publiczny ZOZ w Nowej Dębie: • wykłady dla III klas gimnazjów połączone z wyświetleniem filmu ”Nikotyna –

legalny narkotyk”, • konkursu na plakat pod hasłem ”Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie”, • stoiska z pomiarami medycznymi i materiałami edukacyjnymi;

Związek Harcerstwa Polskiego, Chorągiew Stołeczna: • program „Jestem OK,. nie palę” w gromadach zuchowych, drużynach harcerskich, • szkolenia dla instruktorów;

Stowarzyszenie „Zdrowie i My”, Warszawa: • akcja „Rzuć palenie razem z nami” w supermarkecie Agent;

23

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej: • festyn zdrowotny „Wygraj zdrowie” w szkole podstawowej na Mokotowie (pokaz

gimnastyki zdrowotnej, zorganizowanie konkurencji sportowych), • pokaz filmu „Palenie tytoniu a fizjologia człowieka”, • warsztaty na temat psychologicznych metod wspierania osób rzucających palenie

i sposobów radzenia sobie ze stresem;

Urząd Gminy Łask: • uruchomienie punktów medycznych w sklepach dla osób palących w sklepach

(wykonywanie spirometrii, pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu, udzielanie porad „jak rzucić palenie”),

• uruchomienie punktów konsultacyjnych w 3 przychodniach lekarskich, gdzie pacjenci mogli skorzystać z porady lekarskiej i bezpłatnej nikotynowej terapii zastępczej;

• zorganizowanie konkursów plastycznych dla przedszkolaków i gimnazjalistów oraz wystawy pokonkursowej w czytelni biblioteki miejskiej,

• zorganizowanie spartakiady dla uczniów szkół podstawowych;

Zespół Szkolno-Przedszkolny w Grodzisku Maz.: • program „Szkoła i dom wolne od dymu tytoniowego – moda na zdrowie”;

Kutnowski DomKultury: • konkurs plastyczny „Rzuć palenie razem z nami” dla uczniów szkół

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, • konkurs literacki „Nie palę”, • konkurs multimedialny „Czyste płuca są trendy” dla uczniów szkół gimnazjalnych

i ponadgimnazjalnych, • konkurs na hasło antytytoniowe „Dramat nałogu” dla uczniów szkół

podstawowych, • konkurs teatralny na scenkę antytytoniową dla uczniów wszystkich typów szkół, • konkurs plastyczny „Mamo tato nie pal” dla przedszkolaków i uczniów szkół

podstawowych; Miejski Ośrodek Profilaktyki Zdrowotnej w Łodzi:

• 4-tygodniowa emisja w telewizji kablowej reklamy społecznej promującej styl życia bez papierosa;

1.4. Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej.

W przygotowaniu i przeprowadzeniu ogólnopolskiej kampanii antytytoniowej –

związanej zarówno z Światowym Dniem bez Tytoniu, jak i Międzynarodowym Dniem

Rzucania Palenia – istotną rolę pełniły stacje sanitarno-epidemiologiczne podejmując

inicjatywy profilaktyki antytytoniowej w społecznościach lokalnych w wielu

miejscowościach na terenie całego kraju. Działalność stacji sanitarno-epidemiologicznych

koncentrowała się na:

a) inicjowaniu akcji lokalnych, pozyskiwaniu organizatorów, instruowaniu i szkoleniu

realizatorów,

24

b) organizowaniu imprez budzących zainteresowanie ochroną zdrowia przed ryzykiem chorób

odtytoniowych z pomocą szkół, domów kultury, zakładów pracy, władz lokalnych,

organizacji pozarządowych, lokalnej prasy, radia i telewizji (konkursy, pogadanki,

wystawy, projekcje multimedialne, imprezy plenerowe,

c) dystrybucji materiałów edukacyjnych i informacyjnych.

Szerokie rozpowszechnienie idei kampanii i pobudzenie aktywności ośrodków

lokalnych zapewniła liczna grupa specjalistów d.s. promocji zdrowia z 16 wojewódzkich i

318 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych.

2. Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym

W Centrum Onkologii w Warszawie pod numerem 0-801 108 108 funkcjonowała

ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (TPPP).

Zakres działalności TPPP:

udzielanie informacji o korzyściach wynikających z zaprzestania palenia oraz szkodliwości palenia tytoniu i mechanizmach uzależnienia;

pomoc dzwoniącym pacjentom w analizie głębokości ich uzależnienia od tytoniu oraz wzmocnienie motywacji do zaprzestania palenia;

udzielanie informacji o możliwych metodach rzucenia palenia opartych na farmakoterapii i psychoterapii;

proaktywne wspieranie pacjentów w przygotowaniu i przeprowadzeniu próby rzucenia palenia;

udzielanie wsparcia w chwilach kryzysu po odstawieniu wyrobów tytoniowych;

udzielanie informacji o istniejących w Polsce poradniach stacjonarnych konsultujących w zakresie uzależnienia od tytoniu przez lekarzy, psychologów i dietetyków;

bezpłatna wysyłka materiałów informacyjnych;

wspieranie członków rodzin osób uzależnionych od tytoniu;

Poradnia zatrudnia psychologa oraz przeszkolonych i doświadczonych konsultantów.

Od stycznia do końca grudnia 2006 roku praca odbywała się w trybie dwuzmianowym,

według następującego schematu:

od poniedziałku do piątku - w godzinach od 11.00 do 19.00

soboty od 11.00 do 15.00.

Ogółem od stycznia do grudnia 2006 roku poradnia pracowała przez 2176 godzin.

Poradnia oferuje osobom dzwoniącym usługę reaktywną i proaktywną. W 2006 roku

rozmowy pro-aktywne (inicjowane przez pracownika Poradni) stanowiły prawie 20%

wszystkich odbytych rozmów.

25

Najwięcej rozmów odbyło się w miesiącach: styczeń (miesiąc podejmowania decyzji

o zaprzestaniu palenia), październik i listopad (miesiąc akcji „Rzuć palenie razem z nami”

i wielu informacji medialnych).

Charakterystyka osób dzwoniących:

Osoba korzystająca najczęściej z usług poradni, to mężczyzna w wieku od 19 do 30,

mieszkający w mieście, wypalający przeciętnie do 20 papierosów dziennie, który numer do

poradni uzyskał z paczki papierosów. Mężczyźni dwukrotnie chętniej korzystają z pomocy

poradni niż kobiety. Znacznie chętniej dzwonią osoby z miast (84% ogółu telefonów) niż

ze wsi (16%). Najczęstszym motywem podejmowania prób zaprzestania palenia są względy

finansowe i zdrowotne.

3. Opracowanie, druk i kolportaż materiałów edukacyjnych

Na użytek instytucji i organizacji uczestniczących w kampanii na terenie kraju

opracowano i wydano materiały informacyjne i edukacyjne:

Rodzaj Nakład Tytuł plakat 1 Format A1 150 000 Rzuć palenie razem z nami

plakat 2 Format A1 20 000 Chcesz rzucić palenie? Zadzwoń!

Wymuszone bierne palenie jest tak samo groźne jak palenie aktywne Miejsce pracy bez papierosa – wymierne korzyści Dzieci palących rodziców też będą palaczami Nie wymuszaj na dziecku biernego palenia Ile pieniędzy spalasz z każdym papierosem? Co można mieć zamiast papierosów? Nie zaczynaj palić Oto niektóre z toksycznych składników dymu tytoniowego Palenie niszczy zdrowie na co najmniej 50 sposobów Palenie zabija na co najmniej 20 sposobów Palenie powoduje wypadki samochodowe Jak powstrzymać się od palenia podczas jazdy?

7 ulotek (druk dwustronny) po 300 000

Palenie tytoniu jest chorobą!

Twój lekarz może ci pomóc! Test motywacji do zaprzestania palenia

2 ulotki (testy) po 400 000 Test uzależnienia od tytoniu

1 ulotka kolorowa 100 000 Wykręć numer, rzuć palenie Rzuć palenie, zadzwoń do Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym

26

Jak rzucić palenie i nie utyć − kontrola masy ciała Jak rzucić palenie i nie utyć − indeks glikemiczny

2 ulotki kolorowe po 100 000 Chcesz rzucić palenie i nie utyć? Piramida zdrowia

ulotka samoprzylepna 150 000 Rzuć palenie razem z nami

ulotka samoprzylepna 50.000 Chcesz rzucić palenie? Zadzwoń!

Kontrola przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi.

1. Kontrola przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w swojej działalności realizował

działania określone w Programie dwutorowo:

bezpośrednio, w ramach swoich kompetencji określonych w ustawie z dnia 16

kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U z 2003 r.

Nr 153, poz. 1503 ze zm.) oraz ustawie z dnia 2000 r. o ochronie konkurencji

i konsumentów (tekst jedn. Dz. U z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.), a także

pośrednio - poprzez działania Inspekcji Handlowej.

W roku 2006 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie dostrzegł na rynku

reklamy oraz sprzedaży wyrobów tytoniowych nieprawidłowości, które mogłyby zostać

uznane za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, a tym samym uzasadniać

podjęcie stosownej interwencji na podstawie przepisów ww. ustawy o ochronie konkurencji

i konsumentów.

Jednocześnie organy Inspekcji Handlowej w czasie prowadzonych w roku 2006

kontroli badały przestrzeganie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie

zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr

10, poz. 55 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2004 r. w sprawie

badania zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń

zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych (Dz.U. Nr 31, poz. 275 ze zm.).

Według danych przekazanych przez Główny Inspektorat Inspekcji Handlowej (stan na

dzień 11 stycznia 2007 r.), organy Inspekcji Handlowej skontrolowały prawidłowość

zamieszczonych informacji i ostrzeżeń na ok. 30 tys. partii wyrobów tytoniowych w ok. 5 tys.

placówek handlowych i gastronomicznych nie stwierdzając nieprawidłowości.

27

Jednocześnie w około 40 zakładach gastronomicznych stwierdzono niewprowadzenie

zakazu palenia i niewyodrębnienie miejsc lub pomieszczeń, gdzie wolno palić wyroby

tytoniowe, co stanowi naruszenie art. 5 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy o ochronie zdrowia przed

następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Wobec winnych kierowano wnioski o ukaranie do wydziałów ds. wykroczeń sądów

rejonowych.

2. Zwalczanie nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia l lipca 2003 r. w sprawie

Pełnomocnika Rządu do Spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę

Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 119, poz. 1113, z późn. zm.)

ustanowiony został Pełnomocnik Rządu, do którego zadań należy inicjowanie,

koordynowanie i realizacja zadań mających na celu zabezpieczenie interesów finansowych

Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej. Do realizacji tych zadań powołany został

Międzyresortowy Zespół ds. Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na Szkodę

Rzeczypospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej. W ramach tego Zespołu utworzonych

zostało kilka grup roboczych. Ze względu na wagę problemu, jakim jest przemyt i nielegalny

obrót wyrobami tytoniowymi, decyzją nr 3 z dnia 20 października 2003 r. Pełnomocnik

Rządu powołał Międzyresortową Grupę Roboczą do spraw zwalczania przemytu papierosów.

Grupa skupia ekspertów reprezentujących wszystkie służby właściwe do przeciwdziałania

i zwalczania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi: Policji, Służby Celnej, Straży

Granicznej i organów kontroli skarbowej.

Z dniem l stycznia 2005r., w ramach działalności Grupy Roboczej uruchomiony został

międzyresortowy system przepływu informacji o zajętych wyrobach tytoniowych. System

obejmuje m.in. bazę danych o wszystkich ujawnieniach wyrobów tytoniowych dokonanych

przez organy Policji, Służby Celnej i Straży Granicznej, zapewnia także stałą wymianę

informacji pomiędzy wyżej wymienionymi służbami. Operatorem systemu, obsługującym na

bieżąco także bazę danych, jest Departament Kontroli Celno-Akcyzowej i Kontroli Gier

Ministerstwa Finansów. Od l lipca 2006r. do systemu włączone zostały także organy kontroli

skarbowej. Aktualnie Międzyresortowa Grupa Robocza pracuje nad projektem nowego

arkusza meldunkowego, który pozwoli na gromadzenie danych niezbędnych do

przekazywania informacji Komisji Europejskiej oraz realizacji umowy zawartej z koncernem

Philip Morris.

28

We wszystkich izbach celnych rozwijane były tzw. Grupy Mobilne - dynamiczne

jednostki kontrolne, obsadzone przez doświadczonych i odpowiednio wyszkolonych

funkcjonariuszy. Jednostki te podejmują i realizują działania kontrolne na terenie całego

kraju: przede wszystkim na drogach, bazarach i targowiskach oraz w siedzibach podmiotów

gospodarczych i na posesjach prywatnych.

W 2006r. organy celne dokonały (wg wstępnych, orientacyjnych danych) 115.716

ujawnień prób nielegalnego wprowadzenia do obrotu wyrobów tytoniowych, w których

zajęły łącznie 388.304 tys. sztuk papierosów różnych marek.

Ujawnienia dokonywane były przede wszystkim na przejściach granicznych oraz

w strefie nadgranicznej na wschodniej granicy państwa, przy próbach wywozu z terytorium

Polski do innych państw UE, przede wszystkim Austrii, Niemiec i Wielkiej Brytanii oraz

wewnątrz kraju.

W 2005 r. Straż Graniczna ujawniła przemyt papierosów szacunkowej wartości

32.891.620 zł, co stanowiło wzrost o 15,3% w porównaniu do roku 2004. Natomiast w roku

2006 ujawniony przemyt papierosów był zbliżony do ujawnionego przemytu w 2005 r. i jego

szacunkowa wartość wyniosła 32.151.481 zł.

Walce z przemytem sprzyjają również zmiany dokonywane w przepisach prawa.

Tytułem przykładu należy wymienić zmianę przepisów ustawy z dnia 10 września Kodeks

karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 930), dzięki której sądy orzekając w sprawach karnych

skarbowych o przepadku pochodzących z nielegalnej produkcji bądź przemytu wyrobów

tytoniowych, jednocześnie zarządzają ich niszczenie. Ma to istotne znaczenie, bowiem

wyroby tytoniowe z nielegalnych źródeł nie są sprzedawane w drodze egzekucji i nie trafiają

na polski rynek.

Aktualizacja przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych

Harmonizacja polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej.

Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych dokonana w 2003 r., a następnie wydanie w 2004 r. rozporządzenia

Ministra Zdrowia w sprawie badania zawartości niektórych substancji w dymie

papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń zamieszczanych na opakowaniach wyrobów

tytoniowych zapewniły zgodność polskiego prawa z dyrektywą 2001/37WE w sprawie

dostosowania ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych państw członkowskich

29

dotyczących produkcji, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych, a także z dyrektywą

2003/33/WE w sprawie dostosowania przepisów ustawowych, wykonawczych

i administracyjnych państw członkowskich związanych z reklamą i sponsorowaniem

produktów tytoniowych.

Przepisy rozporządzenia zawierały m.in. ograniczenie dopuszczalnej zawartości

szkodliwych w dymie papierosowym: substancji smolistych do 10 mg, tlenku węgla do

10 mg, nikotyny do 1 mg na jeden papieros, ale ograniczenia te dotyczyły papierosów

wprowadzanych na rynek polski. Dyrektywa 2001/37/WE wymaga jednak, by te ograniczenia

od 1 stycznia 2007 roku dotyczyły również papierosów przeznaczonych na eksport poza

obszar Unii Europejskiej. Dlatego w lipcu 2006 roku dokonano zmiany w rozporządzeniu,

która wymienionymi wyżej normami dopuszczalnej zawartości szkodliwych objęła zarówno

papierosy wprowadzane na polski rynek, jak i produkowane na terenie Polski.

Ograniczenia reklamy wyrobów tytoniowych i sponsoringu firm tytoniowych

wymagane dyrektywą 2003/33/WE zostały dokonane w ustawie o ochronie zdrowia przed

następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych już w latach 1995 i 1999, dzięki

czemu od 2001 roku reklama wyrobów tytoniowych jest zabroniona we wszelkiej prasie,

radiu, telewizji i na plakatach. Zabronione jest również sponsorowanie przez firmy tytoniowe

działalności sportowej, kulturalnej, oświatowej, zdrowotnej i społeczno-politycznej.

W nowelizacji ustawy w roku 2003 uzupełniono jedynie ograniczenia reklamy wprowadzając

zakaz reklamy tytoniu w środkach usług informatycznych.

Stymulowanie wzrostu cen wyrobów tytoniowych.

Polityka podatkowa wobec wyrobów tytoniowych

Stosownie do postanowień art. 2 ust. l Dyrektywy Rady 92179/EWG z dnia 19

października 1992 r. w sprawie zbliżenia podatków od papierosów (z późn. zm.) wymagane

jest obciążenie papierosów podatkiem akcyzowym w wysokości 57% detalicznej ceny

sprzedaży papierosów należących do najpopularniejszej kategorii cenowej, na którą

występuje największy popyt i osiągnięcie kwoty akcyzy w wysokości 64 EURO na 1000

sztuk papierosów.

Najpopularniejsza kategoria cenowa (NKC) na 2006 r. obejmowała papierosy o cenie

detalicznej 5,85 zł za 20 sztuk, tj. 292,50 zł na 1000 sztuk papierosów. Akcyza ogółem (w

30

wyrażeniu kwotowo-procentowym) dla NKC papierosów wyniosła w 2006 r. 166.67 zł/l000

sztuk, tj. 42,54 EURO/l000 sztuk (przy kursie 1 EURO = 3,918 zł). Zatem udział podatku

akcyzowego w cenie detalicznej dla NKC stanowił 56,98 % i był bliski zapisanemu w

dyrektywie poziomowi 57 %. Tym niemniej akcyza dla NKC wynosząca 42,54 EURO/l000

sztuk była niższa od unijnego minimum podatkowego 64 EURO/1000 sztuk, co skutkuje

koniecznością wysokiego wzrostu akcyzy w latach następnych w celu dostosowania do

pełnego minimum podatkowego.

Podkreślenia wymaga fakt, że Polska uzyskała okres przejściowy na osiągnięcie

unijnego minimum podatkowego (64 EURO/1000 sztuk papierosów) do 31 grudnia 2008 r.,

co oznacza, że proces pełnej harmonizacji akcyzy na papierosy został rozłożony w czasie.

Uzyskanie okresu przejściowego nie zwalnia Polski od corocznych, wysokich (znacznie

powyżej inflacji) podwyżek akcyzy na papierosy.

Zgodnie z prowadzoną polityką akcyzową w zakresie papierosów polegającą na

znacznym podwyższaniu akcyzy - od 16 stycznia 2006 r. łączny podatek kwotowo-

procentowy wzrósł o 16 %, co spowodowało, że stawka kwotowa na papierosy ukształtowała

się na poziomie 75,12 zł/l 000 sztuk, a stawka procentowa wyniosła 31,30 % ceny detalicznej.

Dodatkowo na uwagę zasługuje fakt, iż w celu przeciwdziałania tendencji obniżania

cen przez producentów papierosów, Polska od grudnia 2004 r. stosuje mechanizm minimalnej

stawki akcyzy na papierosy, przewidziany w art. 16 ust. 5 Dyrektywy Rady 95/59/WE z dnia

27 listopada 1995 r. w sprawie podatków innych niż obrotowe, wpływających na spożycie

wyrobów tytoniowych (z późn, zm.). Stawka ta na 2006r. została ustalona na poziomie 150,00

zł/l000 sztuk. Mechanizm stosowania przedmiotowej stawki polega na tym, że jeżeli akcyza

wyliczona przy zastosowaniu obowiązujących w 2006 r. stawek akcyzy, tj. kwotowej

w wysokości 75,12 zł/l000 sztuk i procentowej w wysokości 31,30 %, liczonej od ceny

detalicznej wydrukowanej na pojedynczym opakowaniu papierosów, była niższa od

określonej rozporządzeniem Ministra Finansów minimalnej stawki akcyzy, stosuje się tę

minimalną stawkę akcyzy. A zatem obowiązywanie minimalnej stawki akcyzy powodowało,

iż papierosy na polskim rynku nie mogły być obciążone akcyzą niższą niż 150,00 zł/l 000

sztuk, Tym samym wzrosło dodatkowo obciążenie akcyzą papierosów, z dolnego segmentu

cenowego, objętych minimalną stawką akcyzy.

Biorąc powyższe pod uwagę należy zauważyć, iż Minister Finansów realizując

określoną politykę podatkową poprzez sukcesywne podwyższanie stawek podatku

31

akcyzowego na wyroby tytoniowe z jednej strony wypełnia zobowiązania związane z pełnym

dostosowaniem stawek akcyzy od wyrobów tytoniowych do wymogów UE, z drugiej strony

oddziaływuje na politykę cenową producentów wyrobów tytoniowych, stymulując podwyżki

cen tych wyrobów. Rosnące ceny wyrobów tytoniowych determinują ich dostępność dla

konsumentów, stanowią czynnik zachęcający do ograniczenia ich używania lub całkowitej

rezygnacji z palenia, przyczyniając się do zawężania kręgu palaczy, co z kolei sprzyja

wypełnieniu celów zdrowotnych.

Wymiernym efektem stosowanej przez Ministra Finansów w 2006 r. polityki

akcyzowej w zakresie wyrobów tytoniowych jest spadek sprzedaży papierosów gotowych.

Sprzedaż ta w roku 2005 kształtowała się na poziomie ca 74,4 mld sztuk, natomiast w roku

2006 wyniosła 72,4 mld sztuk. A zatem w roku 2006 w porównaniu z rokiem poprzednim

nastąpił ca 3 % spadek sprzedaży papierosów gotowych.

Podkreślenia wymaga fakt, iż realizując politykę podatkową w zakresie określania

corocznych podwyżek akcyzy na papierosy, a tym samym na pozostałe wyroby tytoniowe

brany jest pod uwagę zmieniający się corocznie poziom najpopularniejszej kategorii cenowej

papierosów (NKC) oraz kurs EURO. Parametry te bowiem są punktami odniesienia,

pozwalającymi, w każdym kolejnym roku ustalić stopień zaawansowania realizacji przez

Polskę jej zobowiązań w zakresie spełnienia wymogów mi. 2 ust. l Dyrektywy Rady

92179EWG (z późno zm.), tj. osiągnięcia poziomu akcyzy w wysokości 64,00 EURO/l000

sztuk papierosów.

Od 15 stycznia 2007 r. nastąpiła kolejna 13 % podwyżka akcyzy na wyroby tytoniowe.

Tym niemniej na skutek prowadzonych, przez producentów wyrobów akcyzowych, wojen

cenowych, wywołanych wysokimi podwyżkami akcyzy nastąpi spadek obowiązującej na

2007 r. najpopularniejszej kategorii cenowej papierosów. Aktualnie w Ministerstwie

Finansów trwają prace nad wyznaczeniem obowiązującej na 2007 r. NKC papierosów.

Prawdopodobnie ukształtuje się ona na poziomie 4,85 zł/20 sztuk (242,50 zł/l000 sztuk)

i będzie niższa od NKC papierosów z roku 2006 r. wynoszącej 5.85 zł/20 sztuk ( 292,50 zł za

l000 sztuk) o 17,l %. Biorąc zatem pod uwagę niższy poziom NKC papierosów i zwyżkę

kursu EURO, osiągnięcie do końca 2008 r. poziomu akcyzy w wysokości 64,00 EURO/l000

sztuk papierosów wymagać będzie podwyżek akcyzy na 2008 i na 2009 rok na poziomie

powyżej 20 %.

32

Finansowanie Programu

Z części budżetu będącej w dyspozycji Ministra Zdrowia przeznaczono w 2006 na

realizację programu 1 mln zł. Była to kwota wprawdzie dwukrotnie większa niż w kilku

poprzednich latach, ale nadal możliwości finansowe pozostają dalece niewystarczające

w stosunku do realnych potrzeb ochrony zdrowia.

Kwota ta była przeznaczona na sfinansowanie:

− kampanii „Rzuć palenie razem z nami” 270.000 zł

w tym: „Światowy Dzień bez Tytoniu” – 90.000 zł „Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia” – 160.000 zł Konferencja Naukowa „Tytoń albo Zdrowie” – 20.000 zł

− opracowania i druku materiałów edukacyjnych 275.000 zł

− prowadzenia poradni telefonicznej 300.000 zł

− monitoringu programu 90.000 zł

− kosztów obsługi programu 65.000 zł

Wyodrębnione, policzalne koszty w resorcie edukacji wyniosły 485.000 zł, z tego

dofinansowanie programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży – 230.000 zł

i dofinansowanie projektów zgłoszonych do konkursu programów profilaktycznych –

255.000 zł.

W resorcie spraw wewnętrznych i administracji na realizację zadań programu przeznaczono

ponad 133.000 zł.

Ogółem wyodrębnione koszty programu sfinansowane z budżetu państwa wyniosły

ponad 1.618 tys. zł. Suma ta nie obejmuje kosztów działalności interwencyjnej i edukacyjnej

w środowisku młodzieży wojskowej, gdzie kosztów tych nie wyodrębniono. Niepoliczone są

także koszty samorządów terenowych, które włączając się do kampanii organizowały

i finansowały akcje lokalne ze środków własnych.

Monitorowanie i ocena efektywności Programu

1. Skuteczność akcji „Rzuć palenie razem z nami”

W 2006 r. przeprowadzono ocenę skuteczności działań podjętych w ramach kampanii

zdrowotnej "Rzuć palenie razem z nami". Badania zostały przeprowadzone metodą wywiadu

kwestionariuszowego na reprezentatywnych 1005-osobowych próbach ludności Polski

w wieku 15 lat i więcej.

33

Podobnie jak w latach ubiegłych stwierdzono, że akcja ma nadal bardzo szeroki

odbiór społeczny i spełnia swoje cele, docierając do większości palaczy i wspomagając ich

w zmianie postaw wobec palenia, w tym zerwaniu z uzależnieniem. W 2006 r. liczba

dorosłych Polaków, którzy słyszeli o akcji wyniosła szacunkowo 22,9 mln (72%), z czego

8,6 mln żywo się nią interesowało. Kampanią interesowała się zdecydowana większość

codziennych palaczy tytoniu (77%), a także byłych palaczy tytoniu (78%). Przesłanie

kampanii dotarło również do wielu Polaków nigdy niepalących tytoniu (67%).

Najważniejszym wskaźnikiem kampanii jest jej wpływ na proces rzucania palenia przez

Polaków. Szacuje się, że organizowana w 2006 r. akcja "Rzuć palenie razem z nami" miała

wpływ na około 2,3 mln palaczy, z czego ok. 1,7 mln próbowało ograniczyć palenie tytoniu,

ok. 500 tys. podjęło próbę zerwania z uzależnieniem, a aż 100 tys. twierdzi, że zaprzestało

palenia dzięki akcji.

2. Częstość palenia

Wyniki badania przeprowadzonego w roku 2006 pokazują, że w populacji mężczyzn

odsetek codziennie palących wynosił w 2006 r. 37%, okazjonalnie palących 2%, ekspalaczy

23%, a nigdy niepalących 39%. W populacji kobiet 23% paliło codziennie, 2% okazjonalnie,

13% stanowiły ekspalaczki, a 63% osoby nigdy niepalące. Szacuje się liczbę codziennie

palących na ok. 9,2 mln, ekspalaczy na ok. 5,7 mln, a nigdy niepalących na 16,2 mln.

Polacy ciągle palą dużo papierosów dziennie (mężczyźni średnio 17 papierosów,

kobiety − 13 papierosów), czynią tak przez wiele lat (mężczyźni średnio 22 lata, kobiety − 20

lat), a zaprzestanie palenia tytoniu następuje w obu grupach płci ok. 38 r. ż.. 81% mężczyzn

i 58% kobiet wypaliło w swoim życiu przynajmniej 1 papierosa, przy czym 54% mężczyzn

i 41% kobiet eksperymentując z tytoniem w okresie dzieciństwa lub młodości potem nie

kontynuowało palenia. Dokonana w badaniu analiza wyników testu Fagerströma pokazuje, że

pośród kontynuujących codzienne palenie Polaków, 19% mężczyzn i 12% kobiet uzależniona

jest biologicznie od tytoniu (≥7 punktów w skali Fagerströma), tj. około 1,5 mln palących.

3. Wymuszone bierne palenie

Bierna ekspozycja na dym tytoniowy jest zjawiskiem powszechnym. Palenie w

obecności osób niepalących jest udziałem 81% palących; 54% pali w obecności dzieci, 33%

w obecności kobiet w ciąży. Na bierne palenie w domu narażonych jest 33% niepalących,

a w zakładzie pracy przebywając w tym samym pomieszczeniu z osobą palącą – 12%. Na

bierną ekspozycją na dym tytoniowy w jeszcze większym stopniu narażeni są sami palacze:

34

w domu w 76%, a w pracy w 27%. Poważnym problemem jest ekspozycja na dym tytoniowy

w miejscach publicznych, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Wśród 20-29-latków 35% wdycha

dym tytoniowy w barach, 31% w pubach, a 27% w dyskotekach lub klubach muzycznych.

Ogółem, co dziesiąta osoba niepaląca inhaluje dym tytoniowy w miejscach publicznych.

4. Opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych

67% Polaków (61% mężczyzn i 73% kobiet) opowiada się za wprowadzeniem

w Polsce zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych (w tym gmachach

publicznych, restauracjach, barach, kawiarniach, dyskotekach). Odsetek popierających zakaz

jest wyjątkowo wysoki wśród niepalących (79%). Porównania międzynarodowe wskazują, że

poparcie dla tego typu regulacji prawnych przed ich wprowadzeniem należy w Polsce do

najwyższych w Europie i jest podobnie wysokie jak w Irlandii (również 67%), a wyższe niż

w Szkocji (56%) lub Norwegii (47%).

Ocena rezultatów Programu

Program zrealizowany w roku 2006 był ostatnim etapem programu przyjętego przez

Radę Ministrów w 2002 roku, określającego zadania na lata 2002-2006. Ograniczenia

finansowe nie pozwoliły na zrealizowanie niektórych zamierzeń (zaopatrzenie w materiały

edukacyjne, upowszechnienie w zakładach opieki zdrowotnej antytytoniowej interwencji

lekarskiej, upowszechnienie zasady zakładu pracy (w tym szkoły) wolnego od dymu

tytoniowego, kontrolne badanie papierosów oferowanych na polskim rynku), a przede

wszystkim niemożliwe okazało się rozszerzenie programu na cały kraj, aby z równą

intensywnością objąć oddziaływaniem wszystkie środowiska społeczne i obszary kraju.

Niemniej jednak wskaźniki charakteryzujące narażenie ludności na dym tytoniowy i

choroby odtytoniowe poprawiły się w stosunku do kilku ostatnich lat:

a) w populacji mężczyzn

2002-2003 2004 2006 palący codziennie 38,9% 28% 37% palący okazjonalnie 2,7% 5% 2% ekspalacze 21,4% 21% 23% nigdy nie palący 37% 35% 39%

35

b) w populacji kobiet

2002-2003 2004 2006

palące codziennie 24,6% 26% 23% palące okazjonalnie 1,7% 2% 2% ekspalaczki 11,5% 10% 13% nigdy nie palące 62,2% 61% 63%

Mimo to szacunkowa ogólna liczba codziennie palących w wieku powyżej 15 roku

życia utrzymuje się od kilku lat na poziomie 9-10 mln osób. Stanowi to istotny sygnał

o konieczności radykalnego zwiększenia w najbliższych latach zarówno zasięgu programu,

jak i zakresu działań edukacyjnych i interwencyjnych.

Dla realizacji przyjętej przed 10 laty strategii dysponujemy obecnie dobrym systemem

prawnym, spójnym z prawem Unii Europejskiej, który przy uwzględnieniu aktualnych

potrzeb i wniosków z dotychczasowego funkcjonowania będzie należycie służył ochronie

przed narażeniem na dym tytoniowy. Konieczne jest zwłaszcza wyeliminowanie palenia

tytoniu ze szkół i zakładów opieki zdrowotnej i innych zakładów pracy, a także z obiektów

użytku publicznego, o czym przekonane jest ok. 70% ludności. Mimo dobrych regulacji

rynku wyrobów tytoniowych (w grupie najlepszych wśród krajów Unii Europejskiej)

dotychczasowe doświadczenie ujawniło nowe okoliczności wynikające z zapobiegliwości

producentów i kupców dążących do maksymalizacji zysków. Konieczne jest więc m.in.

o uściślenie przepisów dotyczących reklamy i promocji tak, aby wyeliminować próby ich omijania,

o wprowadzenie rozwiązań umożliwiających skuteczne eliminowanie nielegalnej sprzedaży wyrobów tytoniowych,

o zmodyfikowanie podatku akcyzowego tak, by skutecznie stymulował wzrost cen wszystkich wyrobów tytoniowych i zapobiegał wprowadzaniu alternatywnych tanich wyrobów.

Istotnym dorobkiem zakończonego etapu programu jest liczna grupa doświadczonych,

dobrze przygotowanych inicjatorów i organizatorów kampanii antytytoniowej na terenie

kraju, która przy odpowiednim wsparciu ekonomicznym jest zdolna do podejmowania

ambitnych zadań i do rozwijania nowych ośrodków i grup inicjatywnych w nowych

środowiskach.

Opracowano i zweryfikowano praktycznie wiele rozwiązań programowych i

potwierdzono słuszność i skuteczność przyjętych kierunków.

36

Interwencyjne kampanie masowe adresowane do całej populacji kraju okazały się

skuteczną metodą koncentrowania aktywności i uwagi grup docelowych na działaniach

służących ograniczaniu palenia tytoniu, ochronie praw niepalących, a zwłaszcza sposobem

motywowania osób palących do osobistych decyzji zaprzestania palenia. Akcje te spotykały

się zarówno z szeroką akceptacją odbiorców, jak i zainteresowaniem wśród realizatorów

programu. Ich niewątpliwą zaletą jest to, że umożliwiają włączanie się do współdziałania

wielu podmiotów, w tym władz lokalnych, szkół, firm, organizacji społecznych, a w ostatnich

latach także organizacji religijnych.

Koncepcje programów interwencyjnych dla kobiet w ciąży opracowano

i zweryfikowano praktycznie w Instytucie Matki i Dziecka. Są one dobrze osadzone w

realiach opieki nad kobietą w ciąży i w połogu (opieka profilaktyczna poradni K, opieka

poporodowa, w tym wizyty patronażowe), wykorzystują kompetencje lekarzy, położnych,

pielęgniarek, istniejące struktury edukacyjne, takie jak szkoły rodzenia itp. Przede wszystkim

zaś trafnie odwołują się do szczególnych stanów motywacyjnych towarzyszących

macierzyństwu i pielęgnacji małego dziecka. Skuteczność opracowanych programów

i rozwiązań została potwierdzona w praktyce. Kwestią otwartą pozostaje ich powielenie w

kolejnych jednostkach organizacyjnych i terytorialnych tak, aby objąć ich oddziaływaniem

możliwie największy obszar.

Programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży szkolnej to dotychczas najczęściej

wdrażana część polityki ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Wynika to

przede wszystkim ze szczególnej roli przypisywanej zapobieganiu paleniu tytoniu wśród

dzieci i młodzieży, jak i względnej łatwości prowadzenia takich programów w środowisku

szkolnym wynikającej z gotowej infrastruktury i możliwości organizacyjnych, jakie daje

polski system szkolny. Programy edukacyjne opracowane dla poszczególnych szczebli

nauczania i sprawdzone praktycznie stanowią, wraz z materiałami pomocniczymi (wskazówki

metodyczne dla nauczycieli), wyczerpującą propozycję programową. Upowszechnianiu tych

programów sprzyja ich wysoki poziom merytoryczny, a także oferta szkoleń dla nauczycieli.

Dzięki rozumieniu przez pedagogów istoty zagrożenia ze strony tytoniu i znaczenia

wszechstronnej edukacji szkolnej, elementy profilaktyki antytytoniowej włączane są do

programów nauczania jako ich integralna część. Dalszy rozwój antytytoniowej edukacji dzieci

i młodzieży może opierać się na upowszechnianiu rozwiązań modelowych i twórczej ich

adaptacji do lokalnych potrzeb i możliwości. Stwarza to korzystne warunki przekształcania

szkół w środowisko propagujące kulturę zdrowotną, a zarazem w środowisko wolne od dymu

tytoniowego (niepalący nauczyciele).

37

Istota upowszechnienia interwencji medycznej kierowanej do palących pacjentów oraz

leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu (ZUT) opiera się na zasadzie, iż każdy kontakt

lekarza z pacjentem, zwłaszcza w przypadku występowania zaburzeń zdrowia, stwarza

możliwość, a więc i obowiązek usunięcia przyczyny zaburzeń lub czynnika utrudniającego

leczenie. W pierwszej kolejności idzie o wyeliminowanie sytuacji, gdy lekarz mając do

czynienia z pacjentem z dolegliwościami oddechowymi, krążeniowymi lub z nowotworem

nie zapyta go o palenie tytoniu i nie podejmie działań w przypadku odpowiedzi twierdzącej.

Ze względu na prostotę stosowanych procedur ten rodzaj interwencji jest nazywany krótką

przeciwtytoniową poradą lekarską lub minimalną interwencją lekarską. Opracowana

metodycznie i wdrażana od kilku lat, zyskała szeroką akceptację wśród lekarzy i pielęgniarek.

Jej upowszechnienie stanowi istotną szansę dotarcia z diagnozą i pomocą terapeutyczną do

wszystkich palących.

Ograniczanie ekspozycji na dym tytoniowy w środowisku pracy ma szczególne

znaczenie z wielu powodów. Problem dotyczy większości dorosłych osób w Polsce - zarówno

tych, którzy palą w czasie pracy, przez co narażają swoje zdrowie i życie, jaki i tych, którzy

nie palą, ale narażani są przez współpracowników na kontakt z rakotwórczymi substancjami

zawartymi w dymie tytoniowym. W niektórych dziedzinach produkcji działanie dymu

tytoniowego potęguje dodatkowo działanie kancerogenów pochodzących z procesów

technologicznych. Problem ten ma także aspekt ekonomiczny (koszty czasu pracy traconego

na palenie, częstsze choroby i zwolnienia w przypadku osób palących, zwiększone ryzyko

wypadków przy pracy, zagrożenie pożarem itp.). Dlatego działania interwencyjne

w zakładach pracy należą do priorytetowych kierunków działania. Uruchamiane dotychczas

programy pilotażowe przygotowane przez wojewódzkie ośrodki medycyny pracy dostarczyły

ważnych doświadczeń we wdrażaniu takich inicjatyw, a przede wszystkim w pozyskiwaniu

współpracy pracodawców. W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi opracowano warunki

podejmowania działań antytytoniowych w dużych i średnich zakładach pracy, przygotowano

materiały informacyjne, dydaktyczne i metodyczne niezbędne do ich wdrażania, wyszkolono

grupę liderów do uruchamiania kolejnych programów w wybranych zakładach pracy.

Stworzono w ten sposób podstawy programowe i organizacyjne do szerszego wdrażania

ochrony przed chorobami odtytoniowymi w miejscu pracy

Nadzór nad przestrzeganiem dopuszczalnych norm zawartości substancji szkodliwych

w wyrobach tytoniowych wprowadzanych na rynek został wdrożony. Nadzór ten polega na

pobieraniu prób z wytwórni i hurtowni papierosów przez jednostki inspekcji sanitarnej oraz

na dokonywaniu analizy chemicznej dymu papierosowego w laboratoriach kontrolnych.

38

Systematyczne kontrolowanie tych substancji jest nieodzowne w sytuacji zaostrzania norm

oraz wobec współczesnej technologii przetwarzania tytoniu. Są to badania kosztowne, dlatego

ciągłość kontroli papierosów uzależniona jest od regularnego finansowania.

Zgromadzone dotychczas doświadczenie, opracowane programy, strategie działania,

nawiązane kontakty i współpraca w terenie, zespoły przygotowanych pracowników

medycznych, pedagogicznych, liderów środowiskowych, to kapitał i punkt wyjścia do

rozszerzenia prowadzonych działań na terenie całego kraju. Obecnie występują jeszcze istotne

dysproporcje terytorialne spowodowane niedostatkiem odpowiednich ośrodków w niektórych

regionach kraju, jednak system szkoleń jest w stanie wyrównać te niedobory.

Rozpoznane cechy zachowań związanych z paleniem tytoniu oraz cechy grup

największego ryzyka pozwalają uściślać kierunki przyszłego działania tak, by skoncentrować

skuteczne środki interwencji z najlepszym efektem. Do najważniejszych kierunków należą:

ochrona najmłodszej części populacji przez eliminowanie palenia tytoniu wśród kobiet w ciąży oraz w otoczeniu małych dzieci;

zapewnienie zdrowotnych warunków rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży szkolnej przez uwalnianie środowiska szkolnego od dymu tytoniowego i zapobieganie rozpoczynaniu palenia;

ochrona przed narażeniem na dym tytoniowych w miejscu pracy;

zapewnienie powszechnie dostępnej pomocy palącym w uwolnieniu się od nałogu;

budowanie klimatu społecznego sprzyjającego marginalizacji palenia tytoniu w przestrzeni publicznej przez masową edukację i promocję stylu życia wolnego od tytoniu;

skuteczne kontrolowanie rynku wyrobów tytoniowych przez doskonalenie rozwiązań prawnych i systemu kontroli państwowej.

Wymienione kierunki działania powinny wyznaczać priorytety na najbliższe lata

rozwoju programu, z uwzględnieniem zmian wynikających z bieżących postępów

spodziewanych w kolejnych latach oraz sytuacji społecznej i ekonomicznej.