7/26/2019 Chruszczewski - Struktura Uzdolnie Muzycznych

1/8

Mtcn,t

H.

CunuszCZEWsK]

Srnuxru

UZDoLNIE

N M|J

zY

CZI{YCHI

Wielkiej

i lo ci

dziedzin

ludzkiego

dzia ania

odpowiada wilo

odzajow

uzdolnien,

czyli

swoistych

uk ad

w

cech sprzyjajcych

osigniciom

w danych

dzidzinach.

Rzeczon

swoisto ,

bdc

wedug

mnie

rysem

definicyjnym

uz

dolnieri,

prz

e

e dz

na

pr

zyk

7/26/2019 Chruszczewski - Struktura Uzdolnie Muzycznych

2/8

Mlcrn -

H. Crnuszczpwsxr

Pomimo

wystpowani

a

midry

wspomnianymi

teoretykami

rozbieno ci

w

kw-

stiach

szczeg

owych,

do

arwo

wskazardz

zdolno ci

konstuujcych,

ich

zdaniem,

uzdolnienia

muryczne.

S

to:

wraliwo

a

r nice

wysoko ci

dw

ch

d wik

w,

zdolno

apamiwania

interwa

w,

poczucie

rytrnu,

zdoino

ana-

Iizy

akord

w

(por.

Danecka-Szopowa

1957).

Stanowisko

odminne

od wspomi-

nanych

,,atomist

w''

zajmowa

Gza R

vesz

(1946;

za:

Manfurzewsku

{96gu,

l969b)'kt

ryuwydatnia zlacznieemocjiiestetykidlauzdolnirimuzycznycha.

Co

prawda,

na

znaczeni

przecia

estetycznego

wskazyrva

i

Billroth

_

rzecz

w

roz oeniu

akcent

w przez niego

iprzez

Rvsza

(kt

ry

z

kolei

nie negowa

znacznia

zdolno ci

specyficznych

-

i

sam

wymienia

ich

pi).

Chocia

bardzo

trudne

do obiekfinego

badania'

inteiesujce (i'

jak

sdz,

celne)

jest

rozumienie

przez

R

v

sza

muzykalno ci,

przejawiajcej

ii

*

ipo-

sobie

przeywania

muzyki.

Idzi

tu

o

syntez

odczuwania

i my tenia,

dzki

kt

rej cz owiek

akwnie

i

rozumnie

doznaje

brzmie

,

niejako

snarzajc

wy-

s uchiwany

uhv

r

-

w

sobie.

A wic

warto

nie tkwi po prostu

w

pobudzeniu

emocjonalnym,

kt r

sam dynamik

i rytmik

atwo

osign

mona

nawet

u niemuzykalnych,

lecz

w

wewntrznym

tworzniu:

paralelnym

do pierwotne-

go

i czcym

si

z

przerwaniem

przez

s uchacza anaiogii

tego,

co zapewne

prze rywa

kompozfior'

W

tej

idei

Rv

sza

znajduj

walor

szerszy nii

tytto

muzyczny,

mona

j

odnie

og

lnie

do

wanego problemu

estetyki,

jakim

jest

odbi r

form

arrystycznych.

Natomiast

wsp cze nie

muzykalno

ozumie-si

jako

umiejtno uchania

lub w} warzaniamuzyki

nacechowan

jako ciami

estetyczno-dmocjonalnymi;

jako ci

e

s

obecne w

umy le

podmiotu

percepcji

lub

ekspresji (Manturzewska,

Kotarska,

Miklaszewski

i

Miklasz.*rt

l

tllO).

Spodziewam

si'

e

tak

rozumianej

muzykalno cinie

nale

sprolvadza

do

kt

-

rejkolwiek

z

zdolno ci,

est

ona

raczej

holis cznym

wiadctwem

akfywno ci

muzycznego

umys u.

Kr syxa:

MoDEL

SlasHoRr'e

I

WsPoCZEsNE

Do NIEGo

NAwIZANIA

Bardzo

zo on-

iczcdwadzie cia

pi

komponent w

-

Struktur

uzdol-

nieri muzycznych

zaproponowa

Carl

E. Seashore

(1919;

za:

Danecka-Szopowa

1957)'

Nie

bd

wylicza

fu

wszystkich

sk adowych,

Iecz

lko

wa niejsze.

Fundament

w uzdolnieri

mun1cznych

upatrywa

Seashore

w zdolno ciach

per-

cepcyjnych, z

kt

rych

cztery

wedfug niego kluczowe, to:

wrazliwo

na wyso-

ko

wiku,

wraiiwo

a

czas

trwania

d wiku,

wraliwo

a

si

dzwiku

i wraliwo

a

barw

dwiku.

Dysproporcje pomidzy

poziomem

czterech

zdolno ci

undamntalnych

wp ywaj

na preferencje

wok tno-instrumntalne

(sszymy

tu

analogi

do

twierdzeri

Limont

na temat

uwarunkowa preferowa-

3d-"l* .'

'"

rzez

ignorancj,

Iecz

z racjiogranicze

metodycznych,

co

zdecydowanie podke la

Manturzewska (1969a).

'

a'

Jszcze

inaczej

rozumia

problem

Borys

M' Tielow

(t952)'

k

ry zanacze|ny

czynnik

uzdol_

nien murycznych

uwa a

emocjonalne

przezywanie

muzyki

i wiza

t

wa c iwo

odpowiednim

rozwoiem

akuslvcznvch

zdolno ci

elementamych.

Niedokadna percepcja

udaremnia

w Jciwe

prze_

30 tyrvanie.

Srnurrune UzDoLME

MUZYcZNYcH

nych sposob

w ekspresji

plastycznej, por.

Limont

l984).

oc,.wi cie wentualn

dysproporcje

w przypadku

os b

bardzo uzdolnionych nie

mog

by zbyt wielkie,

w

kadym

razie

z

pewno cipoziom

najbardziej

,,deficytowej''

ztych

zdolno ci

u

takiego cz owieka

bdzie zdecydowanie

powyej

przecitnej.

U

muzyk w wy_

bitnych zwykle

mamy

do

czynienia

z

zharmonizowaniem zdolno ci

elmentar-

nych'

Wymienione

zdolno cimaj by

nieza|e ne

od

siebie i wrodzone.

Nalezy

je

uwa a

za

warunek konieczny,

lecz

niewystarczaJcy

osigni

muzycznych,

co stani si zrozumia

po

zarysowaniu cao ciowej truktury uzdolnien mu-

zycznych.

obok

zdolno cipercepcyjnych

(sensor'' ';:n}ch)

i

zdolno ci wykonaw-

czych

(motorycznych)

struktura

ta

obejmuje

bowim

aspekt

pamici i wyobra ni,

aspekt intelektualny

oraz

sfer emocji i

esteki.

W pr bie

wychwycenia

wasno ci

psychicznych

stanowicych

podstaw

uzdoi-

niet'l

muzycznych Manturzewska

(1969a)

na podstawie

bogatego

pi miennictwa,

ana|izy stosowanych

test

w muzycznych, atak

w asnych badat'l

i do wiadcze

pedagogicznych

wskazuje

osiem

g

wnych elment

w.

Pirwsze cztery

s iden-

ty

c

zn

e

z uznany mi za k7uczow

e

pruez

S

e ash

ore' a

(i

j

u wymi enio ny mI),

za

cztery

pozosta e

to:

s uch harmoniczny

(analiza

akord w),

pamic

muzyazna' poczucie

rytmu

i

smak

muzyczny. R

wnie drug

czw

rk

znaj

dziemy

u

Sashor'

a

w licz-

bie

dwudziestu

piciu

w aciwo ci elementarnych sk adajcych si

na

jego

mo-

del uzdolnieri

muzycznych.

W

najwikszym skr

ci

za

fundamentalne zdolno ci

specyficznie

mvTyczne uznaje

si sfuch'

rytm,

pami

i

sprawno c

wykonawcz

(Manhrzewska,

Kotarska,

Miklaszewski

i

Miklaszewski

1990),

przy

cmmtak

naprawd

jest

to

lko

porzdkujce problematyk

wyliczenie hase ,

gdy

ka da

z

wymienionych,,zdolnoci''

jest

wielowymiarowym kompleksem

wa ciwo-

ci

elementamych. Bardzo

podobna

do

koncepcji

Seashore'a

i

Manturzewskiej

jest

te hierarchiczna

struktura

zdolno ci

muzycznych

w ujciu Burta

(1968;

za:

Lewandowska 1918). Tak e

por wnanla

z innymi modelami

uzdolnieri

muzycz-

nych korlcz si

wnioskiem'

e

je l i

dzi

o

wa ciwo cici lemuzyczn to

kon-

cepfualizacja Seashore'a

jest

trafna

i

najpeniejsza. Po

kilkudziesiciu

latach od

jej

powstania

trzeba

juzna

za

klasyk

psychologii

muzyki'

Izolow nry

FENoMEN:

sUcH

ABsoLUTNY

Dla

zachowania

kompletno ciwywodu wspomnie chc

o

najsnniejszej

chybaze specyficznie muzycznych zdolno ci

percepcyjnych,czyli

o sfuchu

ab-

solutnym

(perfect

pitch).

Polega

on

na

nieomylnie

dokadnym

odbieraniu wy-

soko ci dowolnego

dzwiku bez potrzeby

porownywania

go

z

jakimkolwiek

innym' Por

wnywanie

jest

konieczno cidla

prawie

wszystkich

ludzi

-

czyli

ch,

kt

rzy

s uchu absolutnego nie maj' Zjawisko

fascynuje

przez

sw

niezwy-

ko rzadko .Wydaje

si,

e

uwarunkowane

jest

neurologicznie w

pocze-

niu z do wiadczniami akuscznymi najwcze niejszego okresu

cia

_

stanowi

koniunkcj

dw

ch

zdolno ci szczeg

owych:

zapamitywania ton w

i

ich

pra-

wid owego ekietowania

(Siegel

|9'74

oraz

Levitin 1994; za:

Sloboda

2002).

Wsp

cze niedo ilnie

akcentuje si

krytyczne znaczeni

owych

wczesnych

3l

7/26/2019 Chruszczewski - Struktura Uzdolnie Muzycznych

3/8

Mlcr r

H.

CrnuszczswsK-l

do wiadcz

-

prawie

nikt spo r

d ludzi rozpoczynajcych

nauk muzyki

po

jedenasm

roku

zycia

nie

ma

suchu

absoiutnego

(Sergeant

1969;

za: Sloboda

2002).

Wskaae si

te

na zaskakujco dobre,

to

znaczy

skutkujce

wykszta

cniem s uchu absolutnego,

rezultaty

specjalnych

-

aczkolwiek

dfugotrwach

i

nie atwych

-

trening

w r

znicowania

ton

w

(Davidson,

How

i Sloboda

1997;

wcze niej o

trenowaniu

sfuchu

tonalnego

pisa

m.in.

Leontiew l971).

Tak

czy

inaczej waga absolutnego

s uchu

w

powodzeniu w

arfyscznej

dziaalno ci

mu-

zycr',ej

ralnie okazuje

si

niedua.

Jedn

z najwybitniejszychznawc w muzyki,

ja.:

.'edykolwiek

yli

-

Nicolas

Slonims

_ nota bene

sam

znamionujcy

si

sfuchem

absolutnym, pisa

tak:

,,posiadanie

sfuchu

absolutnego

wiadczyo

mu-

zykalno ci,

ednak e

jego

brak nie

wyklucza

talentu

lub

wrcz

muzyczngo

ge-

niuszu. Ani Czajkowski'

ani

Wagner

nie

mili

absolutnego sfuchu, cae natomiast

legiony

miemych kompozytor

w

s nim

obdarzone

w stopniu doskonam''

(Slonimsky

1996,

s.

l0).

TnpNrNc I MoTYwACJA

Warto

pamita,

e

Sashore

(1938;

za: Manturzewska 1969b),

kt

rego

za-

sadnicz my l

u

przedstawi em,

dodatkowo

zwraca uwag na

wysi ek

woo-

ny w

prac'

a wic

na co , czego

psychologiczny wyznacznk wsp

cze nie a-

zwaliby my

motywacj'

Rzecz

to dobrz

znana

praktykom, a w

wietleobcnie

prowadzonych

badari

wysi ek

-

to

znaczy

i lo

odzin po wiconych w roku

na

wiczenie

-

okae

si

w dzia alno ci

muzycznej

cmnikiem tak

wielkiego

zna-

cznia, e wprost

decydujcym o sukcesie

(Sloboda

|993,

1999,2000;

ponadto

Ericsson

1998).

Dodabym:

o

ile

pozosta e zmienne maj wpyw wyr wnany.

Znacznie wytrwa o ci

w wiczniu w

cigu ostatnich kilkudziesiciu lat bar-

dzo wzroso,

gdy

ogromnie

podni

s

si w

tym czasie

(i

dalej

podnosi)

poziom

wymagari

w

zakrsi

technikt instrumntalnej

w szko ach

i

na uczlniach

@or.

Wroriski

|979)5 . Wytrwa o ,

jakiej

mowa'

nie

jest

do

pomy lenia bez

zogni-

skowania

cch

niemal

zasob

w energetycznych

cz owieka

na muzyce.

Wydaje

si,

ze skala czsto ci

intensywno ci niezbdnego

(dla

nawt umiarkowanych

sukces

w)

praktykowaniaWro l'ia

muzyk

na

tle

wikszo ci

dziedzin ludzkiej

dziaalno ci.

Trorup

CZYNNIKowE: WING, BENTInY,

Horvsrnu, DR KE

Zwolennicy

podej cia

czynnikowego

_

inaczej

psychomecznego'

czyli

bazujcego na korelacjach

midzy

testami muzycznymi

-

pozostawili po

sobie

szereg konkurencyjnych

pogld

w

na struktur

uzdolnie

muzycznych

fftatrz

'

z

*ji

"l"kawych

spostrze eil i iryvego

ujcia

tematu ksilk

profesora

skrztrrpiec

Tadeusza

Wro

skiego rekomendowa

mona nie tylko specjalistom

z

jego

dziedziny, ale i

psychologom

czy

pedagogom,

o ile interesuj

si sznrk

tw

rczo cizdolno ciami,

uzdolnieniami.

Swoistym wicze_

niem dla

czytelnika

moe by transpozycja my li utora

w

,,tonacje''

teorii

psychopedagogicznych (nie

32

wy czajcteoriinajnowszych).

Srnrxruu

UZDoLNIE MUzYczNYcH

Manturzwska

1

98

1

).

Po rd

psychometry czny

ch teorii

uzdolnie

muzycznych

znajdziemy

teorie

jednoczyrrnikowe (m.in. H.

Wing), tori

wieloczynnikowe

(m.in.

A.

Bentley),

teorie czynnik

w

grupujcych

(m.in.

L.G.

Holmstrm)

i

teori

czynnik

w integrujcych

R.M.

Drake'a.

Zgodnie

z

pogldami

Winga

(1968;

za:

Shuter-Dyson

i Gabril

1986) struktura

uzdolnie

muzycznych

jest

monolitycz-

na:

istnieje

jeden

og

lny czynnik

odpowiadajcy

za

Spostrzganie

i

ocen

mu-

zyki,

lazv any

"intetigencj

muzyczn{'

. Wsp

czesnym

przedstawicielem

tego

sposobu

my lenia

est

Gardner.

Na

poparcie swej

tezy Wing

przytacza

wysokie

korelacje w

tstach

zdolno ci

muzycznych

w

populacji

og

lnej.

Autorzy

optu-

jcy

za

teori

wieloczynnikow

(na

przyk ad Bentley

1966;

za: Manflrrzewska

1981)

widz Struktur

uzdolniri

muzycznych

w zasadzie

podobnie

jak

Seashore

-

po

zredukowaniu

jego

koncepcji

do

dw ch

grup zdolno ci

elementarnych.

W_przeciwiefrstwie

do Winga

uzyskiwali

oni niskie

korelacje

midzy

r nymi

tstami

muzycznymi,

z tym

e badali

populacje wyselekcjonowane

pod wzgl-

dem

ponadprzecitnego

poziomu

zdolno ci

muzycznych.

Holmstrm

(1963;

za:

Manturzewska

1981)

twirdzi ,

strukhrra

uzdolnieir

muzycznych

sprowadza

si

do

trzech

czynnik

w

ortogonalnych,

szerszych

ni

wywodzce

si

z

trady-

cji Seashore'a.

Za\tcry

do

nich: zdolno

ozr niania

wysoko ci

dzwiku

(tak

i*unumuzykalno

u),

pami' mvaszcza

melodyczn

(tak

zwana

muzykalno

B)

orazzdolno ci

wykonawcze

skorelowane,

co

ciekawe,

z

inteligencj

(tak

zwa-

na muzykaino c

1).

opowiadajcy

si

za

teori

integracyjn

Drake

(1933;

za:

Skowski

1989)

nie kwestionowa

zoono ci

trukturalnej uzdolnieri

muzylz-

nych,

przy czym

fwierdzi ,

ch sk adniki

nie

s ekwiwalentne,

std

poffzebne

jest

uporzdkowanie

pod

wzgldem

stopnia

og

lno ci.

Cmnikiem

najbardziej

og lnym

ma

by

pami mnzyczna.Integruje

ona

rSzt'

w

ramach

kt

rej

wane

jeit

poczucie

rytmu i

rozr

niani

wysoko ci

(Drake

1954;

za:

Lewandowska

r 978).

Przedstawione

w

zarysie

psychometryczn

torie

uzdolni

muzycznych

uwazam

za

paralelne do stnikturalnych

teorii

inteligencji:

Wing

by by

transpo-

nowanym

do

krainy

psychologii

muzyki

SpearmanemT,

Bentley

-

Thurstonem,

Holmstrm

prawdopodobni

Catteilem8,

a Drake

_

Carrollm.

Problm

w

fym,

euzdoininie

-

co wcze niej

wykazywa em

-

jest

konstrukcjbardziej

zoo-

n

i

Szrsz

ni

chcieli

badacz

psychomeczni.

Zajmowali

si

oni

aspektem

uzdolnien

muzycznych,

kt

ry

dotyczy

zdolno ci

percepcyjnych

i wykonaw-

czych.

Z

zakresu intlektu

analizowali

specyficzne funkcje

pamici

s uchowej,

marginalizujc

reszt. Ca kowicie

za

pominito

osobowo .

Dlatego

W

tym

Dla

c is o c i

usz

doda,

eWing

(|94l;za:

Lewandowska

l978) opr

cz czynnika

og

lnego

wspomina

te o

dw ch

podczynnikach

o

mniejszym

znaczniu.

'1

Nota

bene

sam Spearman

(|904; za:

Gardner,

Komhaber

i

Wake

2001) oszacowa

udzia

nte_

ligencji

og

lnej

w uzdolnieniach

muzycznych

na49o/o,

pozostae

51%oprzyzna1c

czynnikom

specy-

ficznym.

8

inalogia

ni

dotyczy,

w

moim

przekonaniu,

inteligencji

p ynnej i skrystalizowanej,

jak

chce

LewandowJka

(l978),

lecz

uk adajcych

si

niejako,,w

poprzek''

ch

dw ch,

trzech

niezalenych

i wzgldnie

og

lnych

czynnik

w drugiego

rzdu:

zdono ci

wyobraeniowej,

pynno ci szybko ci

(por.

na

przyk ad Ncka 2000).

.J.J

7/26/2019 Chruszczewski - Struktura Uzdolnie Muzycznych

4/8

Mrcr nr

H.

Cunuszczrwsru

miejscu

rozwa przydatno

nteligencji

(og

lnej),

a

nastpnie

osobowo ci dla

uzdolnieri

muzy czny

ch.

INrpI-lcBNcr

MUZYKow

Inteligencjajest

czSto

sfwierdzanym

korelatem osigni

oraz zdolno cimu-

zyczttych

(percepcyjnych

i

wykonawczych).

W r psycholog

w

muzyki

panuje

zgodno , e

otyczy to wysokich

osigni

(Famsworth

1958;

za: Manturzewska

l969c;

Shuter-Dyson

i

Gabnel

7986),

zu aszcza

w

zakresie

kompozycji

(Seashore

194l; za: Skowski

l989;

ponadto

Kemp 1981c). Mimo

to

Kemp

(198lb)

uzna

podwyszon

inteligencj

za

jeden

z kilku

cmnik w wsp

lnych

dla

wszystkich

uprawiaj

cych

muzyk9.

W

grupie

badanych przez

Manturzewsk

(1914)

wybitnych polskich

muzy-

k w, kompozytor w

i wykonawc

wlo dotna

granica

rozk adu

inteligencji

kszta -

towa a

si na

poziomie

120 punkt

w.

redni

poziom

inteligencji pnnej

laure_

at

w

VI

Midzynarodowego

Konkursu

Pianistycznego

im.

Fryderyka

Chopina

okaza

si

obiektywnie

wysoki (rzdu

90.

centyla dla

populacji

og

lnej, czy|ipra-

wie

120

punkt

w

I.I.).

Poziom

inteligencji

skrystalizowanej laureat

w, chocia

ponadprzecitny,

lokowa

si w

okolicach 65.

centyla

(Manturzewska

l969a)l'.

Co

dziwne,

w

niewyselekcjonowanej grupie

student

w

muzyki relacja

inteli-

gencji

pnnej

do skrystalizowanej

jawi a

si odwrotnie

(Manfurzewska

|914)'

Ciekawe,

e

mimo wysokiego poziomu umys owego laureat w konkursu chopi-

nowskiego,

korelacje

inteligencji

z

ocenami

ich osigni

pianiscznych

byy

znikome.

Zapewne zwizek

inteligencji z osigniciami

mlzycznymi

jest

umiar-

kowanej si

(warto

wsp

czynnika korelacji rzadko

przehacza

0,3) i raczej

uwydatnia

si na wy szych'etapach

kszta cenia,

gdy

repertuar

staje si bardziej

Zaawansowany

(por.

m.in.

Skowski 1987).

ocrwi ci

m

W szy

etap kszta ce-

nia muzycznego, tYm

wysze

rdnie

poziomy

inteligencji wszystkich

badanych,

jednak

jest

to

zaleno c

banalna,

wa ciwa adej

drodze formalnej

edukacji.

Rymarz

(199l)

stwierdzi

co

prawda

u zbadanej

m odziezy

z

lice

w muzycznych

przecitny

poziom

intelektualny,

al liczbno

ego

grupy

by abardzo

nidu a'

Korelacje

wynik

w test

w

inteligencji z wynikami test w podstawowych

zdol-

no ci

muzycznych

r

wnie

rzadko

przebaczaj podawan

w literahuze

wiato-

wej,

warto

0'3

(dla

populacji

niewyselekcjonowanej),

chocia

uzyskuje

si

nie-kiedy (Manturzwska

1974,

Wrofrska

1988) wiadectwa

silniejszej

za\e na cl'.

Z

innych

badari

(Edmunds

1960;

za:

Shuter-Dyson

i

Gabriel 1986)

wynika

Swoista hipoteza

progu:

zwizek

inteligencji

ze zdolno ciami

akustycznymi

jest

wyra niejszy

w

dolnej ni

w

rodkowej cz ci rozk adu

wynik

w.

oznacza to,

e

osoby o

inteligencji

poni ej

przecitnej ( ci lej:

soby

o

i.I.