BriefingMaja 2017 r.

EPRS | Biuro Analiz Parlamentu EuropejskiegoAutor: Vasilis Margaras PL

(or. EN)Dyrekcja ds. Analiz dla PosłówPE 603.932

Główne wyzwania dla turystyki w UE ireakcja na nie w postaci strategiipolitycznych

STRESZCZENIE

Turystyka, która stanowi trzeci co do wielkości obszar działalności gospodarczej w UE, maduże znaczenie jako źródło wzrostu gospodarczego, rozwoju regionalnego i zatrudnienia.Mimo że w ostatnich latach turystyka dotkliwie odczuła kryzys gospodarczy, okazała sięodporna, o czym świadczy rosnąca na przestrzeni lat liczba osób odwiedzających UE. Niemniejjednak branża ta stoi w obliczu szeregu wyzwań i rosnącej konkurencji, szczególnie w związkuz pojawianiem się pozaeuropejskich ośrodków turystycznych, których udział w globalnymrynku stopniowo wzrasta. Ze względu na przekrojowy charakter turystyka podlega wpływomróżnych obszarów polityki, w tym polityki w zakresie transportu, środowiska, ochronykonsumentów i rozwoju regionalnego. Nie zawsze łatwo jest skoordynować te obszary.

Od czasu wejścia w życie Traktatu z Lizbony w 2009 r., Traktat o funkcjonowaniu UniiEuropejskiej (TFUE) zezwala UE na wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działańpaństw członkowskich w tej dziedzinie. Ten postęp w dziedzinie prawa nie stał się jednakznaczącym impulsem do kształtowania polityki turystycznej na szczeblu UE. Mimo żeprawodawstwo UE stopniowo obejmowało wiele dziedzin, w których UE ma wyłącznekompetencje lub dzieli kompetencje z państwami członkowskimi (np. transport,bezpieczeństwo transportu i prawa pasażerów), politykę turystyczną zasadniczo wciążreguluje się na szczeblu krajowym.

W ostatnich latach Komisja Europejska przedstawiła dwie strategie dotyczące turystyki:„Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – nowe ramy polityczne dlaeuropejskiego sektora turystycznego ” (2010), w której określa priorytety i działania UE w tejdziedzinie oraz „Europejska strategia na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia wturystyce przybrzeżnej i morskiej” (2014). W rezolucji z 2011 r. Parlament przedstawił kilkapropozycji osiągnięcia konkurencyjnej, nowoczesnej i zrównoważonej turystyki. W 2015 r.Parlament z zadowoleniem przyjął strategię Komisji z 2014 r. i wezwał do przyjęcia szeregudodatkowych inicjatyw, aby zapewnić jej rzeczywiste wdrożenie.

Spis treści: Kontekst Główne wyzwania, przed jakimi stoi turystyka Reakcja UE w postaci strategii politycznych Możliwe wykorzystanie unijnych możliwości

finansowania działalności związanej zturystyką

Stanowisko Parlamentu Europejskiego Organy doradcze i zainteresowane strony Prognoza

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 2 z 14

KontekstTytuł XXII „Turystyka” (art. 195) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)stanowi, że „działania Unii skierowane są na: a) zachęcanie do tworzenia korzystnegośrodowiska dla rozwoju przedsiębiorstw w tym sektorze; b) wspieranie współpracymiędzy Państwami Członkowskimi, w szczególności przez wymianę dobrych praktyk”. Wartykule tym stwierdza się także, że Parlament Europejski i Rada ustanawiają szczególneśrodki w celu uzupełnienia działań podejmowanych w państwach członkowskichsłużących realizacji powyższych celów, z wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacjiprzepisów ustawowych i wykonawczych państw członkowskich. Środki te są przyjmowaneprzez Parlament i Radę w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.

Ponieważ polityka turystyczna dotyczy wielu innych dziedzin, takich jak handel, dostawatowarów i świadczenie usług, transport i środowisko, odnośne prawodawstwo UEdotyczące tych dziedzin ma również na nią wpływ.

Zgodnie z komunikatem Komisji „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny naświecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego ”, turystykastanowi trzeci pod względem znaczenia obszar działalności społeczno-gospodarczej w UE,ustępując miejsca sektorowi handlu i dystrybucji oraz budownictwu. Turystyka maznaczący wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie poprzez wydatki w takichdziedzinach jak transport, zakwaterowanie, gastronomia, rozrywka, handel i kultura. Napoparcie tego stwierdzenia wskazano w komunikacie, że turystyka wytwarzabezpośrednio ponad 5% PKB Unii Europejskiej. Jeżeli weźmiemy pod uwagę wpływturystyki na powiązane z nią sektory, jej ogólne oddziaływanie jest jeszcze silniejsze:szacuje się, że przyczynia się ona do wytworzenia ponad 10% PKB Unii Europejskiej ipowstania około 12% wszystkich miejsc pracy, w tym wiele w małych i średnichprzedsiębiorstwach (MŚP) stanowiących zdecydowaną większość przedsiębiorstwturystycznych. Jednak pomimo tak dużego znaczenia turystyka nadal stoi w obliczupoważnych wyzwań (więcej szczegółów w następnej sekcji). Do tej pory na wyzwania tereagowano na szczeblu krajowym, ponieważ nadal brakuje spójnej unijnej polityki wdziedzinie turystyki. Ponadto turystyka nie należy do głównych priorytetów politycznychKomisji Europejskiej.

Za kluczowy wskaźnik statystyk turystycznych uważa się liczbę noclegów w obiektachturystycznych, odzwierciedlającą zarówno długość pobytu, jak i liczbę odwiedzających.Według Eurostatu w 2014 roku odwiedzający spędzili 2,68 miliarda noclegów w obiektachturystycznych UE-28, co oznacza wzrost o 1,5% w porównaniu z rokiem 2013. Rysunek 1poniżej pokazuje liczbę noclegów spędzonych w 2014 roku w obiektach turystycznych wpodziale na regiony NUTS 2. Im dłużej odwiedzający przebywają w pewnych regionach,tym ciemniejszym kolorem niebieskim są oznaczone te regiony. Mimo że obecny wzrostjest pozytywny, dostawcy usług turystycznych w UE stoją jednak w obliczu wielupoważnych wyzwań, na które należy zareagować, aby Unia Europejska mogła utrzymaćpozycję najpopularniejszego kierunku turystycznego na świecie.

Główne wyzwania, przed jakimi stoi turystykaZrównoważony rozwójZrównoważony rozwój stanowi jedno z głównych wyzwań dla turystyki. Ponieważturystyka obejmuje transport do miejsc docelowych, prowadzi do wzrostu emisji CO₂.Turystyka masowa może również prowadzić do pogorszenia stanu zasobów naturalnych,zniszczenia różnorodności biologicznej lub zanieczyszczenia hałasem. Jeśli chodzi o

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 3 z 14

zagospodarowanie przestrzenne, może ona prowadzić do budowy dużych ośrodków,które znacząco zmieniają krajobraz.

Globalne ocieplenie,podobnie jak masowaturystyka, możespowodować, że niektóreośrodki turystyczne będąmniej atrakcyjne, naprzykład wywołując pożarylub prowadząc dowylesiania. W dłuższejperspektywie podnoszeniesię poziomu mórz mogąstanowić zagrożenie dlaobszarów wyspiarskich iprzybrzeżnych. Utrataśniegu spowodowanawzrostem temperaturymoże również prowadzićdo upadku zimowychośrodków narciarskich.

Niestabilność politycznaTurystyka jest równieżpodatna na inne czynniki,takie jak atakiterrorystyczne iniestabilność politycznaoraz związane z nimi straty gospodarcze. Na przykład ataki terrorystyczne w Paryżuprzyczyniły się do znacznego zmniejszenia liczby turystów w stolicy Francji. Spekulacje natemat Grexitu w 2012 r. przyczyniły się do spadku liczby turystów przyjeżdzających doGrecji o 3,3% w ciągu jednego roku, a zawirowania polityczne w świecie arabskimspowodowały spadek udziału turystyki w rynku z 6,4% w 2010 r. do 5,0% w 2012 r.1

Wydaje się, że od początku wiosny arabskiej kraje południowoeuropejskie odniosłykorzyści dzięki rosnącej liczbie turystów.

Konkurencja ze strony nowych rynków pozaeuropejskichKonkurencja ze strony innych rynków jest kolejnym problemem, z jakim borykają sięunijne ośrodki turystyczne. Ponieważ coraz więcej krajów na całym świecie wzmagawysiłki na rzecz udostępnienia swojego terytorium turystom, dostępnych jest corazwięcej ofert. Wprawdzie badanie EPRS oparte na danych Światowej Organizacji Turystyki(UNWTO) pokazuje, że UE powinna w następnym dziesięcioleciu utrzymać pozycjęrynkową najpopularniejszego kierunku docelowego, jednak będzie musiała zarazemsprostać poważnym wyzwaniom, ponieważ przewiduje się, że jej udział w rynku zmalejez 60% w 1995 r. do 41% w 2030 r.2 Ponadto, chociaż Europa ma największy udział podwzględem przyjazdów (52%), pozostaje w tyle pod względem przychodówmiędzynarodowych (41%), to znaczy „przychodów z międzynarodowych wydatków nazakwaterowanie, żywienie, rozrywkę, zakupy i inne usługi i towary”.3 Wynika to z faktu,że osoby podróżujące w ramach UE odbywają z reguły krótsze podróże. Na przykład,

Rysunek 1 - Noclegi spędzone w obiektach turystycznych w podzialena regiony NUTS 2, 2014 r.

Źródło danych: Komisja Europejska, Eurostat regional yearbook 2016 [Regionalnyrocznik statystyczny za rok 2016].

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 4 z 14

zgodnie ze statystykami UE, krótkie podróże (jeden do trzech noclegów) stanowią ponadpołowę ogólnej liczby podróży odbywanych przez mieszkańców UE-28.

Powstanie nowych niszowych grup docelowychDo rozwoju turystyki może przyczynić się przyciąganie różnych niszowych grupdocelowych, takich jak seniorzy. W tym celu różne ośrodki turystyczne wyposażyły się wspecjalnie zaprojektowaną infrastrukturę (np. specjalnie przystosowane windy i łazienki)w celu ułatwienia pobytu seniorom. Nie zawsze jest to łatwe zadanie, ponieważ wymagastarannego przeprojektowania przestrzeni, a także zasobów finansowych. Podobnieniektóre ośrodki próbują dostosować się do wymagań turystów o specjalnychpotrzebach.

Zapotrzebowanie na bardziej zrównoważoną turystykę doprowadziło do rozwojualternatywnych form turystyki, w tym turystyki ekologicznej, która ma wspierać ośrodkilokalne, prowadzone w sposób przyjazny dla środowiska i w oparciu o zasadysprawiedliwości społecznej. Inne takie formy alternatywne obejmują turystykę w celachzwiązanych ze zdrowiem, kulturą, religią, edukacją, konferencjami, turystykę osóbpodróżujących samotnie i osób LGBT.

Polityka wizowaNiespójna i surowa polityka wizowa stanowi kolejną przeszkodę w rozwoju turystyki.Zgodnie z badaniem Komisji z 2013 r. w sprawie wpływu gospodarczego ułatwień wwydawaniu wiz krótkoterminowych na branżę turystyczną tylko w 2012 r. UE utraciłałącznie 6,6 mln potencjalnych turystów z Chin, Indii, Rosji, Arabii Saudyjskiej, RepublikiPołudniowej Afryki i Ukrainy z powodu trudności w uzyskaniu wizy.

Cyfryzacja i regulacja usług internetowychKolejnym wyzwaniem jest cyfryzacja usług turystycznych. Coraz więcej osób korzysta zinternetu, aby zorganizować wakacje, dokonać rezerwacji przewozu, podróży lubzakwaterowania online. Ponadto w celu skorzystania z różnych usług związanych zturystyką coraz częściej używa się wielu inteligentnych urządzeń. Gospodarka dzieleniasię również stworzyła nowe możliwości dzięki nowym usługom w zakresiezakwaterowania i przewozu opartym na zasadach partnerstwa (peer-to-peer). Zmiany tesą jednak również przyczyną znacznych problemów w zakresie regulacji, opodatkowania,nadzoru nad przestrzeganiem prawnie określonych norm w zakresie świadczenia usługitd. Dużym wyzwaniem jest również zwalczanie oszustw internetowych związanych zusługami oferowanymi przez różnych dostawców.

Potrzeba nowych usług i podniesienia jakościPonadto ponieważ turystyka jest konkurencyjną branżą, europejscy dostawcy usługturystycznych muszą podnosić jakość swoich produktów i usług przez ich poprawę iwzbogacanie oraz poprzez opracowywanie nowych, aby utrzymać swój udział wglobalnym rynku. Kreowanie marki i dynamiczna promocja ośrodków w UE mogąprzyczynić się do poprawy pozycji konkurencyjnej Unii. Kolejnym ważnym czynnikiem jestprzedłużenie sezonu turystycznego przez zapewnianie nowych, atrakcyjnych pakietówwakacyjnych, ponieważ turystyka w UE z reguły koncentruje się w miesiącach lipcu isierpniu.

Wyzwania na lokalnym i regionalnym szczeblu administracjiNa szczeblu lokalnym/regionalnym pojawiają się różne wyzwania w zakresie planowaniastrategicznego i zarządzania skutkami ubocznymi turystyki. Władze lokalne i regionalnemuszą wykonywać różne zadania, takie jak zapewnienie zbierania odpadów, radzenie

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 5 z 14

sobie ze skutkami coraz większej skali turystyki masowej oraz ochrona obszarównaturalnego piękna, w czasach oszczędności i cięć gospodarczych. Z uwagi na fakt, żemiejsca pracy w sektorze turystyki są zazwyczaj nisko opłacane, mają charakter sezonowyi cechują się wysoką intensywnością, władze lokalne i regionalne będą musiałyzainwestować w nowe działania w zakresie kształcenia zawodowego i nabywaniaumiejętności przez lokalnych pracowników w celu utrzymania kapitału ludzkiego ilepszego dopasowania się do wymogów rynku turystycznego. Wyzwaniem jest to, żeróżne gospodarki lokalne i regionalne mogą w dużym stopniu uzależnić się od turystyki(tendencja znana jako „monokultura turystyczna”). Dywersyfikacja lokalnie oferowanegoproduktu turystycznego w połączeniu z równoległymi rodzajami działalności, takimi jakrolnictwo czy tworzenie lokalnych produktów, może pomóc w przeciwdziałaniu tejtendencji. Promowanie alternatywnych form turystyki, które pomagają stworzyć szeregnowych działań i kwalifikacji zawodowych, może być formą dywersyfikacjilokalnych/regionalnych sektorów gospodarki.

Reakcja UE w postaci strategii politycznychDziałalność związana z turystykąW ostatnich latach Komisja przedstawiła dwa komunikaty, które są bezpośredniozwiązane z turystyką: „Europa – najpopularniejszy kierunek turystyczny na świecie – noweramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego” (2010) oraz „Europejskastrategia na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w turystyce przybrzeżnej imorskiej” (2014). W komunikacie z 2010 r. określono kilka priorytetów, którepodsumowują główne wyzwania stojące przed turystyką unijną:

podnoszenie konkurencyjności sektora turystycznego w Europie; wpieranie rozwoju zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki wysokiej jakości; konsolidacja wizerunku i profilu Europy jako zbioru wysokiej jakości ośrodków

turystycznych opartych na zasadach zrównoważonego rozwoju oraz pełne wykorzystanie potencjału różnych obszarów polityki i instrumentów

finansowych UE na rzecz rozwoju turystyki.

Aby zrealizować powyższe priorytety, w komunikacie przedstawiono listę 21 działań.

Natomiast w komunikacie z 2014 r. skoncentrowano się na kwestiach wzrostugospodarczego i zatrudnienia na obszarach przybrzeżnych i morskich. Przedstawiono wnim 14 działań, które Komisja podejmie w celu poprawy wydajności i podnoszeniakonkurencyjności, promowania umiejętności i innowacji, wzmocnienia zrównoważonegocharakteru i optymalnego wykorzystania unijnych środków finansowych przeznaczonychna turystykę.

Do tej pory Komisja zorganizowała liczne konferencje, badania, warsztaty i spotkania wramach platform internetowych dotyczące kwestii związanych z turystyką, takie jakWirtualne Centrum Monitorowania Turystyki, cyfrowa sieć turystyczna oraz portalbranżowy poświęcony turystyce. Wspiera także różne kampanie internetowe promująceEuropę jako kierunek turystyczny w samej Europie i poza jej granicami. W ramach planuwspółpracy sektorowej na rzecz umiejętności Komisja pracuje nad strategią rozwojuumiejętności w sektorze turystyki opartą na podejściu branżowym.

W ramach projektów finansowanych przez Unię Europejską wspierane sąogólnoeuropejskie i transnarodowe produkty turystyczne. Obejmują one promowanietransnarodowych tras turystycznych (jak EuroVelo, inicjatywę zmierzającą do utworzeniatrwałej transeuropejskiej sieci tras rowerowych), trasy i szlaki związane z turystyką

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 6 z 14

kulturową, zrównoważoną i dostępną. Modelowe Ośrodki Turystyczne Europy (EDEN)również mają na celu promowanie modeli zrównoważonego rozwoju w całej Europie. Coroku UE wspiera i wnosi wkład w wiele projektów i wydarzeń kulturalnych w Europie, wtym wyznaczanie europejskich stolic kultury. Ponadto, w celu ułatwienia dostępu dofinansowania, Komisja opublikowała Przewodnik po funduszach UE dla sektoraturystycznego (2014-2020).

W 2017 r. Komisja planuje wspierać projekty dotyczące transnarodowych produktówturystycznych w drodze zaproszenia do składania wniosków zasadzających się nawykorzystaniu synergii między turystyką a branżą związaną z kulturą i sektoremkreatywnym. Tegoroczna edycja EDEN skupi się na turystyce kulturowej. Komisjaprzygotowuje także Rok Turystyki między UE a Chinami 2018. Ponadto w 2017 r. Rada,Parlament i Komisja osiągnęły wstępne porozumienie w sprawie decyzji o ustanowieniuw 2018 r. Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego , z pulą środków finansowych wkwocie 8 milionów euro.

Ochrona konsumentów - zwiększenie praw podróżnychIstnieją różne strategie polityczne UE, które mają bezpośredni wpływ na turystykę. Naprzykład w dyrektywa 2005/29/WE przedstawia różne praktyki handlowe, które sązabronione w UE, a zatem pomaga konsumentom dokonywać świadomych wyborów przyzakupie produktów, w tym związanych z turystyką. Jako współustawodawca z Radą iKomisją, Parlament przyjął w 2015 r. rezolucję ustawodawczą w sprawie imprezturystycznych i aranżowanych usług turystycznych. W związku z tym zorganizowanewakacje, obejmujące przelot, hotel lub wynajem samochodu, zakupione zapośrednictwem internetu za łączną cenę lub za pośrednictwem powiązanych stroninternetowych otrzymają taką samą ochronę jak pakiety zakupione w biurach podróży.Rezolucja daje państwom członkowskim dwa lata na włączenie nowych przepisów do ichprawa krajowego i kolejne sześć miesięcy na ich wdrożenie.

Parlament brał również udział w opracowywaniu ustawodawstwa w szeregu kwestiidotyczących praw pasażerów podróżujących drogą lotniczą, kolejową, morską lubśródlądowymi drogami wodnymi. Pasażerowie podróżujący w UE korzystają zminimalnych standardów dotyczących praw pasażerów we wszystkich rodzajachtransportu. Opóźnienia, odwołania lub odmowa przyjęcia na pokład uprawniająpasażerów do pomocy lub zwrotu kosztów, albo odszkodowania w wysokości od 250 do600 euro. Ponadto osoby mające specjalne potrzeby lub potrzeby wynikające zograniczonej możliwości poruszania się mają prawo do bezpłatnej pomocy przy wsiadaniui wysiadaniu, podczas podróży oraz na lotniskach, na dworcach i w portach. Pasażerowiekorzystający z usług międzynarodowych podróżujący na odległość co najmniej 250 kmmają dodatkowe prawa, takie jak pomoc, zwrot kosztów lub zmiana trasy w przypadkuopóźnienia lub odwołania.

Inne działania UE mogą również być ułatwieniem dla podróżnych. Na przykład kosztyroamingu w telefonii komórkowej spadły o 92% od 2007 roku i w czerwcu 2017 rokuzostaną zniesione. Stawki dla wszystkich europejskich podróżnych będą takie same jak wsieci macierzystej (roam like at home). Jeśli chodzi o prowadzenie samochodu, w całej UEuznawane są ważne prawa jazdy wydane w państwie członkowskim UE. Każde noweprawo jazdy wydawane obecnie ma postać plastikowej karty o standardowym formacieeuropejskim.

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 7 z 14

Zakup produktów w państwie członkowskim UENie ma ograniczeń dotyczących tego, coobywatele Unii mogą kupować i zabierać zesobą w podróż w obrębie UE, o ile produktysą przeznaczone do użytku osobistego, anie do odsprzedaży. Jednak w celuustalenia, czy tytoń i alkohol sąprzeznaczone do użytku osobistego, każdepaństwo członkowskie UE możewprowadzać ograniczenia i zdecydować,czy ograniczenia dla podróżnych spoza UEograniczenia mają być mniej czy bardziejrygorystyczne. Unijne oznakowanieekologiczne EU Ecolabel pomagakonsumentom w identyfikowaniuproduktów i usług, które mają mniejszywpływ na środowisko podczas ich cyklużycia, od wydobycia surowców poprzez ichwytwarzanie, użytkowanie aż do ichusuwania. Uznana w całej Europie Ecolabelto dobrowolna etykieta promująca doskonałość środowiskową, której można ufać.Program ten obejmuje również zakwaterowanie dla turystów, zgodne z zasadamiEcolabel. Inne etykiety unijne również dostarczają konsumentom cennych informacji(zob. rysunek 2).

WizyUstalenia dotyczące wiz mogą również zwiększyć liczbę podróżnych z różnych krajówodwiedzających UE lub też mogą mieć odwrotny skutek: uciążliwe procedury mogązniechęcać ludzi do odwiedzenia Europy. Jeśli chodzi o wspólną politykę wizową UE,stosuje się ją do części jej terytorium, która stanowi strefę Schengen. Przepisy Schengenznoszą kontrole na wewnętrznych granicach UE, ułatwiając w ten sposób swobodnywewnętrzny przepływ osób, jednocześnie zaostrzając kontrole na zewnętrznychgranicach UE, zgodnie z jednolitym regułami. W rezultacie zarówno obywatele Unii, jak iosoby niebędące obywatelami Unii mogą swobodnie przemieszczać się w obrębie strefySchengen i są kontrolowani tylko przy przekraczaniu granicy zewnętrznej. StrefaSchengen obejmuje obecnie większość państw członkowskich UE, z wyjątkiem Chorwacji,Cypru, Irlandii, Zjednoczonego Królestwa, Bułgarii i Rumunii (ostatnie dwa państwarozpoczęły już proces przystępowania do tej strefy). Kilka państw niebędących członkamiUE – Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Liechtenstein – również należy do strefy Schengen.

Jeśli istnieje poważne zagrożenie porządku publicznego lub bezpieczeństwawewnętrznego, państwo należące do strefy Schengen może w wyjątkowych przypadkachtymczasowo przywrócić kontrole graniczne na granicach wewnętrznych, co do zasady naokres nie dłuższy niż 30 dni. Najnowsze tendencje w zakresie imigracji i terroryzmu byłygłówną przyczyną przywrócenia kontroli granicznych w różnych państwach członkowskichUE. Te tymczasowe środki wywołują znaczne obawy o ośrodki turystyczne leżące wzdłużwspólnej granicy, jak w przypadku Niemiec i Austrii.

Rysunek 2 – Programy oznakowania

Źródło danych: Broszura Komisji Europejskiej: Podróże po Europie2016–2017, 2015.

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 8 z 14

Rysunek 3 poniżej przedstawia państwa, których obywatele potrzebują wizy wjazdowejdo strefy Schengen oraz państwa, których obywatele są zwolnieni z tego obowiązku.

W komunikacie z 2016 r. zatytułowanym „Aktualna sytuacja i możliwe dalsze działania wodniesieniu do braku wzajemności ze strony niektórych państw trzecich w dziedziniepolityki wizowej” Komisja stwierdza, że w przypadku Kanady i Stanów Zjednoczonych nieosiągnięto jeszcze pełnej wzajemności wizowej z niektórymi państwami członkowskimiUE. Komisja wzywa Kanadę i Stany Zjednoczone, by dowiodły swojego zaangażowaniapoprzez wprowadzenie konkretnych środków umożliwiających osiągnięcie pełnejwzajemności wizowej dla wszystkich 28 państw członkowskich UE. Komisja ostrzegarównież, że w dziedzinie turystyki podróżni z Ameryki Północnej mogliby z łatwościązdecydować się na podróż do innych miejsc niż Unia Europejska. Stwierdza, że ponieważrezerwacji często dokonuje się na krótko przed planowaną podrożą, potencjalni gościenajprawdopodobniej nie rezerwowaliby podróży do Europy w obawie o to, że nieotrzymają na czas wizy. W komunikacie zasugerowano również, że potencjalny spadekliczby turystów z USA i Kanady podróżujących do UE o 5% – co jest szacunkiem raczejoptymistycznym – oznaczałby dla europejskiego sektora turystyki stratę w wysokości 1,8mld euro.

Bezpieczeństwo i ochronaWspólne zasady UE dotyczące kontroli bezpieczeństwa pasażerów, bagażu podręcznegoi bagażu rejestrowanego mają zastosowanie do wszystkich lotów rozpoczynających się wportach lotniczych UE. Przepisy UE zawierają listę przedmiotów, które nie są dozwolonew kabinie statku powietrznego, i przedmiotów, których nie można przewozić w bagażurejestrowanym dopuszczonym do przewozu w luku bagażowym. UE ustanowiła takżepolitykę bezpieczeństwa lotniczego w celu poprawy bezpieczeństwa w odniesieniu do liniilotniczych pochodzących spoza UE. Ich statki powietrzne są kontrolowane w Europie iobowiązuje zakaz ich eksploatowania w europejskiej przestrzeni powietrznej, jeśli okażesię, że są niebezpieczne lub nie są wystarczająco nadzorowane przez władze państwmacierzystych. Od listopada 2016 r. wszystkie linie lotnicze spoza UE wykonujące loty doUE będą musiały posiadać zezwolenie poświadczające przestrzeganie przez niemiędzynarodowych norm bezpieczeństwa. Podobne przepisy UE obejmują kwestiebezpieczeństwa morskiego i ochrony na morzu oraz bezpieczeństwa kolejowego.

Rysunek 3 - Wymogi wizowe dotyczące strefy Schengen

Źródło danych: Komisja Europejska, DG ds. Migracji i Spraw Wewnętrznych (ostatni wgląd: marzec 2017).

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 9 z 14

Ubezpieczenie zdrowotneObywatel Unii, który nagle zachoruje lub ulegnie wypadkowi podczas tymczasowegopobytu w innym państwie członkowskim UE lub w Islandii, Liechtensteinie, Norwegii alboSzwajcarii, ma prawo do korzystania z publicznych usług opieki zdrowotnej na tychsamych warunkach i po takich samych kosztach, co osoby ubezpieczone w tym państwie.Każde państwo ma jednak własne przepisy dotyczące publicznych usług medycznych.Europejska karta ubezpieczenia zdrowotnego jest dowodem na ubezpieczenie wpaństwie członkowskim UE i jest dostępna bezpłatnie u krajowego ubezpieczycielazdrowotnego. Pozwala ona na uproszczenie procedur i przyspieszenie zwrotu kosztów.Ponadto 112, czyli jednolity europejski numer alarmowy, umożliwia bezpłatne połączeniesię ze służbami ratowniczymi w dowolnym państwie członkowskim UE z telefonówstacjonarnych i komórkowych.

Ponadto określono surowe normy w odniesieniu do wody w kąpieliskach w UE, abychronić zdrowie kąpiących się i środowisko. Ogólna jakość wody w 21 000 kąpieliskach wUE jest wysoka: ponad 95% spełnia minimalne normy jakości wody, a 83% spełnia bardziejrygorystyczną normę „doskonałej” jakości.

Ochrona zwierząt domowychUE przyjęła przepisy dotyczące szeregu kwestii związanych z przewozem zwierzątdomowych. Podróżowanie z psem, kotem lub fretką jest łatwe dzięki unijnemupaszportowi dla zwierząt domowych, dostępnemu u każdego weterynarza. Wszystkie psy,koty i fretki muszą posiadać paszport i identyfikator w postaci mikroczipa lub wyraźnieczytelnego tatuażu wykonanego przed lipcem 2011 r. Muszą być one zaszczepioneprzeciwko wściekliźnie, a szczepienie to musi być wpisane w paszporcie.

Możliwe wykorzystanie unijnych możliwości finansowania działalnościzwiązanej z turystykąRóżne unijne instrumenty finansowania mogą pomóc we wzmocnieniu możliwościrozwoju turystyki i zaradzeniu stojącym przed nią wyzwaniom. W zależności od wymagańokreślonych dla każdego unijnego programu finansowania z możliwości tych możekorzystać wiele osób prawnych (takich jak organy publiczne, przedsiębiorstwa, małe iśrednie przedsiębiorstwa, organizacje badawcze, uniwersytety, organizacje pozarządowei inicjatywy w zakresie klastrów turystycznych). Nie istnieje jednak konkretny fundusz UEna rzecz turystyki. Do tej pory państwa członkowskie korzystały z funduszy unijnych narzecz wspierania działań, które nie są bezpośrednio związane z turystyką. Na przykładinwestowały środki na budowę lub utrzymywanie różnych typów infrastruktury, takichjak drogi, porty, obiekty związane z ochroną środowiska, nowoczesne systemyoczyszczania ścieków i przetwarzania odpadów, które mogą ułatwiać podróże lub łagodzićobciążenia związane z turystyką masową. W przypadku projektów związanych sektoremturystyki istnieje jednak szereg możliwości finansowania za pośrednictwem obecnycheuropejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz innych funduszy UE, którezostały opisane poniżej. Lista ta jest jedynie orientacyjna, gdyż w przyszłości mogąpowstać kolejne możliwości.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)Działania związane z turystyką, które mogą kwalifikować się do wsparcia z EFRR, obejmująmiędzy innymi badania dotyczące turystyki, innowacje technologiczne, klastry, rozwójprogramów w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, rozwój produktów owysokiej wartości dodanej związanych z rynkami niszowymi (na przykład ekoturystyka,turystyka w celach związanych ze zdrowiem, kulturą, gastronomią i sportem), działania

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 10 z 14

na rzecz łączenia regionów przybrzeżnych z regionami położonymi w głębi lądu,zrównoważonej infrastruktury turystycznej na niewielką skalę, promowaniaprzedsiębiorczości i kształcenia zawodowego.

Fundusz SpójnościFundusz Spójności (FS) jest przeznaczony dla państw członkowskich, których dochódnarodowy brutto na mieszkańca nie przekracza 90% średniej unijnej. Dotyczy w głównejmierze infrastruktury związanej z transportem i środowiskiem naturalnym. Jeśli chodzi otransport, można z niego wspierać transeuropejskie sieci transportowe (TEN-T) lub innepriorytetowe projekty o znaczeniu europejskim, określone przez UE. Może również służyćdo wspierania projektów infrastrukturalnych. W dziedzinie środowiska, do wsparcia z FSkwalifikują się również projekty związane z energią (takie jak wykorzystanie energii zeźródeł odnawialnych) lub transportem (takie jak rozwój transportu kolejowego czywzmocnienie transportu publicznego).

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)EFRROW ma zastosowanie do obszarów wiejskich i ma między innymi na celuprzyczynianie się do różnicowania gospodarstw rolnych w kierunku działalnościpozarolniczej, do rozwijania MŚP prowadzących działalność pozarolniczą na obszarachwiejskich, do zrównoważonej i odpowiedzialnej turystyki, a także do odbudowy i poprawystanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi i krajobrazów wiejskich.

Europejski Fundusz Społeczny (EFS)EFS może być wykorzystywany do wspierania szkolenia pracowników przedsiębiorstw wprzypadku restrukturyzacji lub braku wykwalifikowanego personelu, a także do szkoleniaosób znajdujących się w trudnej sytuacji i osób z grup defaworyzowanych, by mogłyzdobyć lepsze umiejętności i pracę. Może również służyć wspieraniu wzajemnego uczeniasię, tworzenia sieci oraz rozpowszechniania i promowania dobrych praktyk w dziedzinieinnowacji społecznych.

Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR)Z EFMR wspiera się promowanie wzrostu gospodarczego, włączenia społecznego itworzenia miejsc pracy. Wspiera się również mobilność na rynku pracy w społecznościachobszarów przybrzeżnych oraz różnicowanie działalności w ramach rybołówstwa i innychsektorów gospodarki morskiej. Można również wspierać badania, konferencje i tworzeniesieci kontaktów, a także nabywanie nowych umiejętności zawodowych umożliwiającychpracownikom sektora rybołówstwa rozpoczęcie działalności turystycznej lubprowadzenie działalności uzupełniającej w dziedzinie turystyki.

Program LIFEW ramach LIFE wspierane są projekty ochrony środowiska i ochrony przyrody w całej UE.Priorytetowe obszary jego podprogramu działań na rzecz środowiska to: ochronaśrodowiska i efektywne gospodarowanie zasobami, przyroda i różnorodność biologicznaoraz zarządzanie w zakresie środowiska. Wsparcie z LIFE można również uzyskać napotrzeby ochrony obszarów szczególnie ważnych pod względem ekologicznym.

Program „Kreatywna Europa”Program „Kreatywna Europa” składa się z trzech następujących podprogramów:„Kultura”, mającego zastosowanie do sektora kultury i sektora kreatywnego; „Media”,mającego zastosowanie do sektora audiowizualnego oraz komponentumiędzysektorowego, dla wspólnych projektów między sektorem kultury /kreatywnym i

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 11 z 14

audiowizualnym. Program zachęca do rozwoju transnarodowych projektów i sieciwspółpracy. Częścią tego programu jest także inicjatywa „Europejskie Stolice Kultury”.

EFIS i inne możliwościZ Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) wspierane są małe iśrednie przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorstwa o średniej kapitalizacji, przedsiębiorstwaużyteczności publicznej, podmioty sektora publicznego, banki i fundusze inwestycyjne.Można również rozważyć możliwość finansowania z niego przedsiębiorstw związanych zturystyką. Przedsiębiorstwa działające w dziedzinie turystyki mogą korzystać z różnychinnych programów. Na przykład COSME promuje przedsiębiorczość, szczególnie dziękiprogramowi wymiany „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców. Do prowadzenia działańedukacyjnych związanych z turystyką można korzystać z programu „Erasmus+”, mającegona celu podnoszenie kwalifikacji i zdolności do zatrudnienia oraz modernizację kształceniai szkolenia. W ramach „Erasmus+” wspiera się również organizację europejskich imprezsportowych. Akademickie projekty badawcze związane z turystyką mogą być realizowanew ramach programu „Horyzont 2020”. Użyteczny może być również nowy program narzecz zatrudnienia i innowacji społecznych, EaSI.

Aby ułatwić gromadzenie informacji o powyższych programach i możliwościach, Komisjaprzygotowała specjalny Guide on EU funding for tourism (2014–2020) [Przewodnik po funduszachUE dla sektora turystycznego (2014–2020)].

EPRS przygotowało również Guide to EU Funding (2014–2020) [Przewodnik po funduszach UE(2014-2020)], przedstawiający główne źródła finansowania UE dla poszczególnych sektorów.

Stanowisko Parlamentu EuropejskiegoKomisja Transportu i Turystyki Parlamentu Europejskiego (TRAN) ma grupę zadaniową ds.turystyki, która koncentruje się na kwestiach związanych z tą branżą. W kwietniu 2015 r.TRAN zorganizowała przesłuchanie z udziałem najważniejszych podmiotów branżowych,aby omówić sposoby utrzymania pozycji Europy jako najpopularniejszego kierunkuturystycznego na świecie.

W rezolucji z 2015 r. w sprawie nowych wyzwań i koncepcji w zakresie promowaniaturystyki w Europie (sprawozdawczyni: Isabella De Monte, S&D, Włochy) Parlamentzachęca Komisję do zbadania możliwości utworzenia – w kolejnych wieloletnich ramachfinansowych (WRF) – sekcji poświęconej wyłącznie turystyce i wzywa do przedstawienianowej strategii Komisji dotyczącej turystyki w UE, która zastąpi lub zaktualizujekomunikat z 2010 r. Nalega na wzmożenie wysiłków na rzecz poprawy marki Europy jakokierunku turystycznego oraz tworzenia ogólnoeuropejskich i transnarodowychproduktów i usług turystycznych. Przedstawia propozycje dotyczące uzyskiwania wysokiejjakości produktów turystycznych i uwolnienia potencjału turystyki przybrzeżnej imorskiej. W rezolucji apeluje do Komisji by promowała zrównoważoną, odpowiedzialną iprzyjazną środowisku turystykę we współpracy z partnerami strategicznymi. Analizującwyzwania wynikające z gospodarki dzielenia się, zaleca rozważenie utworzeniaodpowiednich ram regulacyjnych. Wreszcie proponuje kilka możliwości wspieraniadalszej cyfryzacji w przedsiębiorstwach związanych z turystyką.

W rezolucji z 2011 r. w sprawie Europy jako najpopularniejszego kierunku turystycznegona świecie – nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego(sprawozdawca: Carlo Fidanza, PPE, Włochy), Parlament przedstawia kilka propozycjiosiągnięcia konkurencyjnej, nowoczesnej i zrównoważonej turystyki. Wyraża ubolewaniez powodu braku spójności w obrębie Komisji Europejskiej w odniesieniu do polityki

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 12 z 14

turystycznej i uważa, że kluczowe znaczenie ma to, by Komisja zadbała o skoordynowanei zintegrowane podejście wśród stosownych dyrekcji generalnych. Ponadto sugerujeopracowanie długoterminowej strategii na rzecz bardziej skoordynowanych iuproszczonych procedur wizowych. Wreszcie zwraca się do Komisji, by stała sięrzeczniczką konkretnej inicjatywy zmierzającej do stopniowej harmonizacji systemówklasyfikacji placówek zapewniających miejsca noclegowe (takich jak hotele, schroniskaturystyczne, pokoje gościnne) poprzez określenie wspólnych kryteriów.

Organy doradcze i zainteresowane stronyW opinii z 2016 r. pt. „Turystyka przyjazna dla osób starszych” Komitet Regionów (KR)zwraca się do Komisji, aby przyznała turystyce osób starszych ważne miejsce weuropejskiej agendzie cyfrowej i rozważyła ogłoszenie „Europejskiego Roku Turystyki”, copomogłoby promować różnorodność turystyki w Europie. W opinii z inicjatywy własnej z2016 r. „Tourism as a driving force for regional cooperation across the EU ” [Turystykasiłą napędową współpracy regionalnej w UE] wzywa Komisję do wprowadzeniazintegrowanej unijnej polityki w zakresie turystyki. Proponuje wprowadzenieeuropejskiego standardowego systemu klasyfikacji i zapewniania jakości,uzupełniającego istniejące systemy krajowe i wprowadzenie tytułu „Europejska StolicaInteligentnej Turystyki”. Wreszcie popiera wprowadzenie do rocznego budżetu UE orazróżnych strategii politycznych i funduszy UE linii budżetowej dotyczącej działańzwiązanych ze wspieraniem turystyki europejskiej.

W opinii z 2014 r. pt. „Europejska strategia na rzecz turystyki przybrzeżnej i morskiej” KRzaznacza, że unijnym celom strategicznym musi towarzyszyć odpowiednie finansowanieoraz podkreśla, że europejskie obszary przybrzeżne i morskie powinny opracować lokalnestrategie ukierunkowane na promowanie miejscowej specyfiki. Wzywa Komisję douwzględnienia faktu, że wyspy, regiony najbardziej oddalone i inne obszary położone naperyferiach są w olbrzymim stopniu uzależnione od transportu drogą powietrzną,połączeń promowych i statków. Ponadto opowiada się za konkretnymi środkamiwspierania lokalnej gospodarki i lokalnych zasobów. W opinii z 2011 r. „Nowe ramypolityczne dla europejskiego sektora turystycznego” z zadowoleniem przyjmuje gotowośćKomisji do zajęcia się polityką turystyczną w sposób skoordynowany i zintegrowany.Podkreśla, jak ważną rolę odgrywają władze lokalne w zrównoważonym zarządzaniukierunkami turystycznymi. Zauważa również wpływ pewnych problemów strukturalnych,takich jak zmiana klimatu oraz niedobór zasobów wodnych i energetycznych weuropejskich ośrodkach turystycznych, szczególnie na wyspach i w regionach najbardziejoddalonych.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) w wielu opiniach również poruszałkwestie związane z turystyką. W opinii z 2013 r. pt. „Przemysł sektora rekreacji wodnej:przyspieszone przemiany w dobie kryzysu:” EKES stwierdza, że na Morzu Śródziemnymkoncentruje się ponad 70 % światowej turystyki wodnej, która przyniosła państwomprzybrzeżnym duże korzyści. Przeszkodę w rozwoju tej turystyki stanowią różnice międzyprawodawstwem krajowym w takich dziedzinach, jak rejestracja jednostek pływających,patenty żeglarskie, środki bezpieczeństwa i podatki. W opinii z 2011 r. pt. „Nowe ramypolityczne dla europejskiego sektora turystycznego”, EKES wzywa do poprawy połączeńw zakresie komunikacji, zachęca do promowania turystyki podejmowanej w celachleczniczych, turystyki uzdrowiskowej i kulturowej oraz turystyki kulinarnej, historycznejlub religijnej. W swojej opinii promuje podnoszenie jakości usług profesjonalnych izapewnienie stabilnego zatrudnienia oraz zwraca się do rządów państw członkowskich o

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 13 z 14

wspieranie rozwoju małych przedsiębiorstw i mikroprzedsiębiorstw w sektorzeturystycznym, które odzwierciedlają tradycje każdego regionu. Wzywa do opracowaniawspólnej strategii reklamowej UE i wprowadzenia świadectwa zawodowego dla zawodówturystycznych w UE, uznawanego przez wszystkie państwa członkowskie. Zwraca się takżeo przyjęcie środków mających na celu uniknięcie strukturalnego bezrobocia wprzedsiębiorstwach turystycznych.

W 2015 r., Europejska Komisja Turystyki (ETC), organizacja non-profit odpowiedzialna zapromowanie Europy jako kierunku turystycznego na rynkach państw trzecich, podpisaławraz z wieloma innymi zainteresowanymi podmiotami z sektora publicznego iprywatnego manifest turystyczny, w którym wzywa się do ujednolicenia unijnegopodejścia do turystyki i wyznacza na najbliższe lata osiem priorytetów politykieuropejskiej w sektorze podróży i turystyki. Są to: konkurencyjność, cyfryzacja, dobrezarządzanie, wspólne promowanie kierunku Europa, ograniczenie sezonowości,umiejętności i kwalifikacje, zrównoważony rozwój i połączenia transportowe.

PrognozyIstnieją różne inicjatywy unijne wspierające turystykę, mające na celu połączeniewysiłków zainteresowanych stron w celu prowadzenia dialogu, tworzenia sieci i platformdobrych praktyk oraz ułatwiania gromadzenia informacji o finansowaniu. Strategiepolityczne w dziedzinie transportu, ochrony konsumentów i polityka wizowa równieżkształtują losy turystyki. Jednocześnie, chociaż turystyka jest dynamicznym sektoremgospodarki UE, nadal brakuje spójnych ram kompleksowych działań i strategii UE. Nie jestto zaskoczeniem, ponieważ ramy prawne, w których działa Unia Europejska, sąograniczone, co pozwala jedynie na podejmowanie działań uzupełniających w stosunkudo działań państw członkowskich w odniesieniu do turystyki. Na razie turystyka niestanowi głównego priorytetu politycznego Komisji i choć do wspierania działańzwiązanych z turystyką mogą być wykorzystywane różne fundusze unijne, brak jest osifinansowania UE poświęconej turystyce. Choć Europa jest wciąż konkurencyjnymkierunkiem turystycznym, stopniowo traci jednak pozycję na rzecz innych rynków.Oczekuje się, że ta tendencja nasili się w nadchodzących latach. Dopiero się okaże, czy wimieniu UE zostaną podjęte dodatkowe działania, aby Europa utrzymała prestiżowąprzewagę w tej dziedzinie.

Podstawowe źródłaKomisja Europejska, Przewodnik po funduszach UE dla sektora turystycznego (2014-2020), 2016.

Parlament Europejski, Perspectives for the development of tourism activities related to fishing,2014.

Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego, Guide to EU funding, 2014-2020, 2017.

Europejska Komisja Turystyki, Tourism manifesto for growth and jobs, 2015.

Przewodnik FARNET nr 9, Rybactwo i turystyka – Jak zapewnić korzyść dla społeczności, 2014.

Juul, M., Tourism and the European Union – Recent trends and policy developments, EPRS, 2015.

Przypisy1 Maria Juul, Tourism and the European Union, Recent trends and policy developments, EPRS, 2015 r., s. 8.2 Ibidem, s. 9-13,3 zob. UNWTO Tourism Highlights, 2016 r., s. 5.

EPRS Główne wyzwania dla turystyki w UE i reakcja na nie w postaci strategii politycznych

Dyrekcja ds. Analiz dla Posłów Strona 14 z 14

Wyłączenie odpowiedzialności i prawa autorskieWyłączną odpowiedzialność za treść niniejszego dokumentu ponosi jego autor. Wszelkie wyrażone w nimopinie niekoniecznie odzwierciedlają oficjalne stanowisko Parlamentu Europejskiego. Niniejszy dokumentprzeznaczony jest do wykorzystania przez posłów do Parlamentu Europejskiego oraz jego pracowników wramach wykonywanej przez nich pracy parlamentarnej. Powielanie i tłumaczenie do celów niehandlowychjest dozwolone pod warunkiem, że wskazano źródło, uprzednio poinformowano Parlament Europejski orazdostarczono egzemplarz.

© Unia Europejska, 2017.

Prawa autorskie do fotografii: © Alfio Finocchiaro / Shutterstock.com.

eprs@ep.europa.euhttp://www.eprs.ep.parl.union.eu (intranet)http://www.europarl.europa.eu/thinktank (internet)http://epthinktank.eu (blog)