BlaskOłtarz Mariacki Wita Stwosza

ShineSt. Mary’s Altar by Veit Stoss

Fotografie wykonał i całość ułożył

Photographs and editing

Andrzej Nowakowski

Teksty

Texts

Piotr Skubiszewski

Jerzy Gadomski

Grażyna Jurkowlaniec

Jan Sadkiewicz

12

pro fe tycz ną mi sję (il. 2-5). Do na tel lo (ok. 1386-1466) wkrót ce po ro ku 1440od le wa w brą zie swo je go Da wi da, któ ry jest pierw szą od cza sów an ty kupeł no pla stycz ną fi gu rą ludz ką po my śla ną ja ko sa mo dziel na rzeź ba, prze-zna czo na do oglą da nia ze wszyst kich stron, i któ ry rów nież pierw szy odtam tej epo ki przy no si po chwa łę pięk na cia ła ludz kie go (Flo ren cja, Mu seoNa zio na le del Bar gel lo). Ten sam ar ty sta two rzyoko ło ro ku 1425, rów nież w brą zie, Ucztę u He ro da,któ ra – na wzór ma lar stwa – przy no si pró bę od da-nia środ ka mi rzeź biar ski mi wy obra że nia czło wie kaw prze strze ni: wy peł nio ne w ca ło ści przed mio ta miprzed sta wie nia po le kom po zy cji re ali zu je po stu lo-wa ną przez teo re ty ków wło skich ideę okna otwar-te go na rze czy wi stość, a wiel kość i sto pień pla stycz-no ści tych przed mio tów wy zna cza per spek ty wacen tral na i wy ra ża ją ca ją w re lie fie rzeź biar ska gra-da cja for my – lo stiac cia to (Sie na, bap ty ste rium,chrzciel ni ca). Od po ło wy XV wie ku po wsta ją weFlo ren cji, naj pierw w warszta cie Mi no da Fie so le(1431-1484), peł no pla stycz ne po pier sia por tre to we(naj star sze zna ne, z ro ku 1453 – wi ze ru nek Pie ro de’Me di ci w Mu seo Na zio na le del Bar gel lo; tu taj przy-po mnieć też moż na te go sa me go ar ty sty por tretDie ti sa lvi Ne ro ni z ro ku 1464 w Musée du Lo uvrew Pa ry żu, il. 3), a na czas oko ło ro ku 1467 jest da to-wa ny tzw. au to por tret Mi ko ła ja z Lej dy w Stras bur -gu (Musée de l’Oeu vre No tre -Dame), jed no z naj-

redemptive suffering of Christ. Each figure thus becomes an individualwhose experience of his prophetic mission is highly personal (Figs. 2-5).Donatello (ca.1386-1466) casts his David in bronze shortly after 1440 (Flo-rence, Museo Nazionale del Bargello). It is the first human figure (and notan equestrian monument) to have been conceived as a free-standing

sculpture and accessible from all sides since antiq-uity. It is also the first statue to give praise to thehuman body since antiquity. The same artist exe-cutes earlier, around 1425, also in bronze, The Feastof Herod, which, modelled on a painting, repre-sents an attempt to render the image of thehuman body in precise architectural spacethrough sculptural means (Sienna, Baptistery, bap-tismal font). The composition area, taken up com-pletely by the subject depicted, conveys the idea,as postulated by Italian theoreticians, of a windowopening out onto reality. The size and degree ofrelief of this cast is delineated by a central per-spective which, in turn, is expressed in relief bysculptural gradation of form – lo stiacciato. Fromthe middle of the 15t century, portrait busts inthree dimensions that can be viewed from all sidesare executed in Florence, the first coming from theworkshop of Mino da Fiesole (1431-1484). The old-est known bust, dating back to 1453, is the image ofPiero de’ Medici in Museo Nazionale del Bargello.

2. Claus Slu ter, Iza jasz. Stud nia kar tu -zji w Champ mol

2. Claus Sluter, Isaiah. Monastery Wellin Champmol

3. Claus Sluter, Daniel i Izajasz. Stud-nia kartuzji w Champmol

3. Claus Sluter, Daniel and Isaiah. Mo-nastery Well in Champmol

4. Claus Sluter, Izajasz i Mojżesz.Studnia kartuzji w Champmol

4. Claus Sluter, Isaiah and Moses. Mo-nastery Well in Champmol

5. Claus Slu ter, Za cha riasz, gło wa. Stud-nia kar tu zji w Champ mol

5. Claus Sluter, Head of Zechariah. Mo-nastery Well in Champmol

28

23. Ro gier van der Wey den, Św. Jan i Ma ria pod Krzy żem. Filadelfia,John G. John son Col lec tion

23. Rogier van der Weyden, St. John and Mary under the Cross. Philadelphia,The John G. Johnson Collection

24. Ro gier van der Wey den, Ukrzy żo wa ny. Filadelfia, The John G. John son Col -lection

24. Rogier van der Weyden, Jesus Crucified. Philadelphia, The John G. Johnson Collection

29

rzej – wszyst kich in ten syw nie prak ty ku ją cych na bo żeń stwo do Je zu saumę czo ne go za grze chy świa ta. Jan de Ger son (1363-1429) pi sał, że „«wo -la do sko nal sza jest od in te lek tu», a scho la af fec tus ma pierw szeń stwoprzed scho la in tel lec tus”. Ga briel Biel (zm. 1495), wiel ki apo stoł idei oso bi -stej, mo ral nej od po wie dzial no ści każ dej jed nost ki, utrzy my wał, że wy-zwo le nie czło wie ka po le ga „na pod po rząd ko wa niu af fec tio nes com mo dite mu, co okre śla my ja ko af fec tio nes iu sti tiae” (Ste fan Swie żaw ski).

W sztu ce wło skiej, któ ra w XV wie ku po czy ni ła naj więk sze po stę pyna dro dze do peł ne go włą cze nia te ma tu czło wie ka w ob raz wi docz ne goświa ta, tak że do cho dzi ło cza sem do nie zwy kłe go wprost uwy dat nie niaży cia du cho we go wy obra żo nych po sta ci w po łą cze niu z da le ko po su nię-tym re du ko wa niem w przed sta wie niu te go wszyst kie go, co mia ło zwią zekz ma te rial nym wy mia rem eg zy sten cji ludz kiej. Nie ma tu taj miej sca na

the expression of their heads, the movement of their bodies and theirgestures confront every believer with the dramatic question of his own at-titude towards the death of Christ.

At this point, let us recall that in the anthropology of the 15t century,the trend which was quite significant at that time proclaimed the supe-riority of the volitive and affective spheres over the cognitive realm ina human being’s psychological life; a trend often closely connected withthe spirituality of the communities of the devotio moderna movementand, more widely, those intensively practising veneration of Jesus suffer-ing for the sins of the world. Jan de Gerson (1363-1429) wrote, that “«thewill is more splendid than intellect», and schola affectus has precedenceover schola intellectus.” Gabriel Biel († 1495), a great apostle of the con-ception of moral responsibility of each individual, maintained that the

25. San dro Bot ti cel li i warsz tat, Opła ki wa nie śmierci Chry stu sa. Mo na chium, Al te Pi na ko thek25. Sandro Botticelli and workshop, The Lamentation over the Dead Christ with Saints. Munich, Alte Pinakothek

40

nać, z pew ną em fa zą, do nie pod le ga ją -cego pra wom fi zycz nym, dy na micz ne -go, słu żą ce go po głę bie niu eks pre sji ży -wio łu.

Mię dzy re ali zmem cia ła a sty li za cjądra pe rii moż na umie ścić tech nicz ną i ar -ty stycz ną wir tu oze rię, z ja ką Stwosz od -twa rzał splo ty lo ków skła da ją cych się naroz pusz czo ne wło sy mło dych ko bieti buj ne bro dy doj rza łych męż czyzn – bezdba ło ści o to, że ca łe mi strzo stwo owychkształ tów moż na do strzec i po dzi wiaćtyl ko z bli skie go dy stan su. Nie spo koj ne -mu kształ to wa niu tka nin i wło sów sprzy -ja ła w sty lu Stwo sza je go skłon ność dodrą że nia drew na w głąb, miej sca mi po -su nię ta do gra nic fi zycz nej wy trzy ma ło -ści two rzy wa.

Moż na za sta no wić się nad jesz czejed nym aspek tem Stwo szow skie go dzie -ła: funk cją je go po li chro mii i zło ceń. Oł -tarz łą czy w so bie dwa pod sta wo we ga -tun ki ar ty stycz ne: do sto so wa ną do wnę -trza chó ru tak zwa ną ma łą ar chi tek tu rę,skon stru owa ną na za sa dzie rów no wa gikie run ków po zio mych i pio no wych, i wy -peł nia ją cą owe ra my rzeź bę. Po wszech -ny w wie ku XV zwy czaj po li chro mo wa -nia rzeź by drew nia nej, po przez upodob-nie nie lu dzi i rze czy do ich na tu ral ne gowy glą du, miał na ce lu spo tę go wa nieefek tów re ali stycz nych (nie bez zna cze -nia by ła de ko ra cyj na i sym bo licz na ro labar wy), a środ kiem słu żą cym do osią -gnię cia złu dze nia praw dy by ło wpro wa -dze nie na po wierzch nię form prze strzen -nych ko lo ru, sta no wią ce go do me nę ga -tun ku trze cie go, ja kim jest ma lar stwo.Przy opra co wy wa niu ko lo ry stycz nejstro ny Oł ta rza Ma riac kie go, w koń co wejfa zie warsz ta to wej pro ce du ry, po stę po -wa no – z grub sza bio rąc – w dwo ja kispo sób. Sze ro kie płasz czy zny tła, po -wierzch nie szat i więk szych form po kry -

bends away and displays wide stretchesof lining. The cloth arranges itself intocomplex ‘creased’ decorative forms andtangles of sharpened folds, or it – as ifmoved by an invisible force – appears toflutter, or, extensively spreads, hanging inthe air stiffly.¹⁴ The role of the decora-tively moulded drapery in the Marianaltar may be compared to an elementwhich is autonomous of the laws ofphysics -dynamic and with the purpose ofdeepening expression.

Technical and artistic virtuosity canbe placed between the realism of thebody and the stylization of drapery withwhich Stoss reproduced plaits of lockswhich make up the hair of young womenand luxuriant beards of men. And he ap-plied this virtuosity with disregard of thefact that they must be noticed and ad-mired from a small distance. What wasconducive to the restless shaping of thecloth and hair in Stoss’ style was his ten-dency to bore the material into its depthso much at times as to take the materialto its limits of physical scope.

One can ponder one more aspect ofStoss’ work, namely, its polychromy andgold plating. The altar unites in itself twobasic artistic genres: the so-called micro-architecture adapted to the interior ofthe choir area, constructed on a principleof balance between horizontal and verti-cal lines, with the sculpture filling thoseframes. The custom of applying poly-chromy to wooden sculptures in the 15tcentury by assimilating people and thingsto their natural appearance had the in-tensification of realistic effects as its goal(the decorative and symbolic role ofcolour was not insignificant). The meansused to achieve an illusion of truth wasthe introduction of colour to the surfaceof three-dimensional forms, which was

7. Zaśnięcie – fragment. Św. Jakub Starszy7. The Dormition – detail. St. James the Greater

79

nadał cha rak te ry stycz ny dla sie bie kształt. Okrą gły pę pek znaj dzie my póź -niej w sze re gu kru cy fik sów no rym ber skich. Ma ły, nie cy ze lo wa ny kru cy fiksz Kra ko wa mógł być wy ko rzy sty wa ny w pro ce sjach po grze bo wych lubce cho wych.

Christ’s body is shaped in a way characteristic of the Master, andthe round navel will later be found in Stoss’ Nuremberg crucifixes. Thesmall Cracovian crucifix may have been used in funereal and guild pro-cessions.

81

póź niej sze o prze szło de ka dę ma lo wi dła z Münner stadt. Na Stwo sza, ja -ko na au to ra pro jek tu, wska zu je z ko lei za sto so wa nie sto py sta ro ba war -skiej – mia ry de cy du ją cej o pro por cjach czę ści oł ta rza, wy róż nia ją cej teżin ne kra kow skie dzie ła Mi strza.

paintings from Lesser Poland at the time, and are reminiscent of paintingsfrom Münnerstadt, which were created over a decade later. What indi-cates Stoss as the creator of the project is the implementation of theold--Bavarian standard – a quality deciding the proportions of altar partswhich distinguishes other Cracow works of art by the Master.

1491 1492 14931490148914881487148614851484

Po raz pierwszy zostajewybranym starszym cechumalarzy

For the first time electedas master of the painters’guild

Spędza dwa miesiące we Wroc ławiu w sprawach OłtarzaMariackiego

Spends two months in Breslau regarding the St. Mary’s al-tarpiece

Wraca do Krakowa

Returns to Cracow

Wykonuje figury ołtarzowe dla konwentuw Jędrzejowie

Makes altarpiece figures for the conventin Jędrzejów

Ponownie wybrany starszymcechu malarzy

Re-elected as master of the pain-ters’ guild

Ukończony zostaje OłtarzMariacki

The St. Mary’s Basilica altar-piece is completed

Wykonuje piaskowcową płas- ko rzeźbę Chrystus w OgrodzieOliwnym

Makes a sandstone relief ofChrist in the Garden of Gethse-mane

Wyjeżdża do Norymbergi w interesach oso-bistych i z polecenia rady miejskiej

Leaves for Nuremberg on personal mattersand Town Council business

Wykonuje kamienny krucyfiksfundacji Henryka Slackera; ko-lejny raz zostaje starszym cechumalarzy

Carves a stone cross foundedby Henryk Slacker; again elec-ted master of the painters’ guild

Rozpoczyna prace nad sar-kofagiem Kazimierza Jagiel-lończyka

Begins work on Casimir IVJagiellon’s sarcophagus

Wykonuje malowidła ołtarza dlakościoła w Książnicach Wielkich

Paints the scenes for the altarpiecein Książnice Wielkie

Umiera KazimierzJagiellończyk; od-krycie Ameryki;

Casimir Jagiellondies; the disco-very of America

Władysław Jagiellończyk królem Wę-gier; powstaje Ogród rozkoszy ziem-skich Hieronima Boscha

Ladislaus Jagiellon becomes King ofHungary; Hieronymus Bosch paintsThe Garden of Earthly Delights

Mikołaj Kopernik rozpoczyna studia w Krakowie;początek oblężenia Grenady przez wojska IzabeliKastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego

Nicolaus Copernicus takes up studies in Cracow;the city of Granada surrounded in a siege by thearmy of King Ferdinand II of Aragon and Isabella Iof Castille

Aztekowie składająbogu Huitzilopoch-tliemu ofiarę z ok. 70tys. jeńców

The Aztecs sacrificeca. 70 thousand pri-soners for their godHuitzilopochtli

W Krakowie powstaje pierwsze w Europie towarzy-stwo literackie – Nadwiślańskie Bractwo Literackie

The first literary society in Europe, Sodalitas LitterarumVistulana, is founded in Cracow

Portugalski żeglarz Bartolomeu Dias dociera doPrzylądka Dobrej Nadziei

Portuguese explorer Bartolomeu Diaz reachesthe Cape of Good Hope

Bitwa pod Bosworth kończyWojnę Dwóch Róż w Anglii

The Battle of Bosworth Fieldputs an end to the EnglishWars of the Roses

Powstaje obraz Naro-dziny Wenus Sandra Bot-t icellego

Sandro Botticelli paintsThe Birth of Venus

Umiera królewicz Kazi-mierz, późniejszy święty

Prince Casimir, later cano-nized, dies

Wit

Stw

osz

– ży

cie

i tw

órcz

ość

/ Vei

t Sto

ss –

life

and

wor

kŚw

iat –

wyd

arze

nia

epok

i / T

he w

orld

– e

vent

s of t

he p

erio

d

Spis treści

Andrzej NowakowskiWprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Preface

Piotr SkubiszewskiWit Stwosz i sztuka XV wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Veit Stoss and the Art of the Fifteenth Century

Jerzy Gadomski Homo faber – homo artifex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Grażyna Jurkowlaniec Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Tradycja – innowacja – recepcja . . 47St. Mary’s Altar by Veit Stoss. Tradition – innovation – reception

Jan SadkiewiczDzieła Wita Stwosza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Veit Stoss’ Works of Art

Jan SadkiewiczWit Stwosz – życie i twórczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Veit Stoss – life and work

Andrzej NowakowskiOłtarz otwarty. Predella. Drzewo Jessego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135The Altar with panels opened. Predella. Tree of JesseOłtarz otwarty – skrzydła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153The Altar with panels opened – The Altar wingsZaśnięcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181The DormitionWniebowzięcie i Koronacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267The Assumption and the CoronationOłtarz zamknięty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279The Altar with panels closed

Źródła ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Picture credits

Zdjęcia Ołtarza Mariackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318Photos of St. Mary’s Altar

Marian ZaczyńskiWit Stwosz. Przewodnik bibliograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (CD)Veit Stoss. Bibliographical Guide

s./p. 275 – Wniebowzięcie – detal. Stopa anioła / The Assum-p tion – detail. Angel’s foot

s./p. 276 – Wniebowzięcie – fragment. Anioł / The Assump -tion – detail. An angel

s./p. 277 – Koronacja Najświętszej Marii Panny / The Corona-tion of the Blessed Virgin Mary

s./p. 279 – Figurka z Drzewa Jessego / A figure from the Tree ofJesse

s./pp. 280-281 – Ołtarz zamknięty – widok ogólny / The Altarwith panels closed – overview

s./p. 284 – Sceny z życia św. Joachima. Górna kwatera lewegoskrzydła nieruchomego / Scenes from St. Joachim’s life.Upper quarter of the left stationary wing

s./p. 285 – Narodziny Marii. Środkowa kwatera lewegoskrzydła nieruchomego / The Birth of Mary. Middlequarter of the left stationary wing

s./p. 286 – Ofiarowanie Marii. Dolna kwatera lewego skrzydłanieruchomego / The Presentation of Mary. Lower quar-ter of the left stationary wing

s./p. 287 – Ofiarowanie Jezusa w Świątyni. Dolna kwatera ze-wnętrzna lewego skrzydła ruchomego / The Presenta-tion of Jesus at the Temple. Lower outer quarter of the leftmoving panel

s./p. 288 – Jezus w Świątyni. Środkowa kwatera zewnętrznalewego skrzydła ruchomego / Jesus in the Temple. Mid-dle outer quarter of the left moving panel

s./p. 289 – Pojmanie Jezusa w Ogrójcu. Górna kwatera ze-wnętrzna lewego skrzydła ruchomego / The seizing ofJesus in Gethsemane. Upper outer quarter of the left mo-ving panel

s./p. 290 – Ukrzyżowanie. Górna kwatera zewnętrzna pra-wego skrzydła ruchomego / The Crucifixion. Upper outerquarter of the right moving panel

s./p. 291 – Zdjęcie z krzyża. Środkowa kwatera zewnętrznaprawego skrzydła ruchomego / The Deposition of Christ.Middle outer quarter of the right moving panel

s./p. 292 – Złożenie do grobu. Dolna kwatera zewnętrzna pra-wego skrzydła ruchomego / The Entombment of Christ.Lower outer quarter of the right moving panel

s./p. 293 – Chrystus w otchłani. Górna kwatera prawegoskrzydła nieruchomego / The Harrowing of Hell. Upperquarter of the left stationary wing

s./p. 294 – Trzy Marie u grobu. Środkowa kwatera prawegoskrzydła nieruchomego / The Three Marys at the Tomb.Middle quarter of the left stationary wing

s./p. 295 – Noli me tangere. Dolna kwatera prawego skrzydłanieruchomego / Noli me tangere. Lower quarter of theright stationary wing

s./p. 296 – Św. Joachim / St. Joachims./p. 297 – Narodziny Marii – fragment / The Birth of Mary –

details./p. 298 – Ofiarowanie Marii – fragment / The Presentation of

Mary – details./p. 299 – Ofiarowanie Jezusa w Świątyni – fragment / The

Presentation of Jesus at the Temple – details./p. 300 – Jezus w świątyni – fragment / Jesus in the Temple

– details./p. 301 – Jezus w świątyni – fragment / Jesus in the Temple

– details./pp. 302-303 – Pojmanie Jezusa w Ogrójcu – detale / The

seizing of Jesus in Gethsemane – detailss./pp. 304-305 – Zdjęcie z krzyża / The Deposition of Christs./pp. 306-307 – Zdjęcie z krzyża – fragment / The Deposition

of Christ – details./pp. 308-309 – Złożenie do grobu – fragment / The Entomb -

ment of Christ – details./pp. 310-311 – Złożenie do grobu – fragment / The Entomb -

ment of Christ – details./p. 312 – Złożenie do grobu – fragment / The Entombment

of Christ – details./p. 313 – Noli me tangere – fragment. Św. Maria Magdalena

/ Noli me tangere – detail. St. Mary Magdalenes./p. 314 – Chrystus w otchłani – fragment / The Harrowing of

Hell – details./p. 315 – Chrystus w otchłani – fragment / The Harrowing of

Hell – details./p. 316 – Trzy Marie u grobu – detal / The Three Marys at the

Tomb – detailPhotos © by A. NowakowskiTranslated by Magdalena Buchta

www.witstwosz.com www.veitstoss.com