IDŹ DO: Spis treści Przykładowy rozdział Skorowidz

KATALOG KSIĄŻEK: Katalog online Bestsellery Nowe książki Zapowiedzi

CENNIK I INFORMACJE: Zamów informacje

o nowościach Zamów cennik

CZYTELNIA: Fragmenty książek

online

Onepress.pl Helion SA ul. Kościuszki 1c 44-100 Gliwice tel. 32 230 98 63 e-mail: onepress@onepress.pl redakcja: redakcjawww@onepress.pl informacje: o księgarni onepress.pl

Do koszyka

Nowość

Promocja

Do przechowalni

Biblia NLP. Wydanie rozszerzone, ponad 350 wzorców, metod i strategii programowania neurolingwistycznegoAutor: Shlomo VakninTłumaczenie: Katarzyna RojekISBN: 978-83-246-3019-6Tytuł oryginału: The Big Book of NLP, Expanded: 350+ Techniques, Patterns& Strategies of Neuro Linguistic ProgrammingFormat: 172 × 245, stron: 672

Jest to najbardziej praktyczny podręcznik z dziedziny programowania neurolingwistycznego. Opisuje setki wzorców, metod i zaawansowanych koncepcji. Jest to książka, na którą wszyscy czekaliśmy. Po trzydziestu pięciu latach nadszedł najwyższy czas, aby się wreszcie ukazała!

Nathaniel J. Varna, autor i mistrz praktyk NLP, Mediolan

Shlomo Vaknin daje nam dokładnie to, czego nam trzeba — same konkrety, bez waty słownej. Przypuszczam, że ta niesamowita książka stanie się podstawowym, a być może nawet obowiązkowym podręcznikiem na szkoleniach z dziedziny NLP na całym świecie. Wszyscy moi uczniowie, byli, obecni i przyszli, będą musieli sięgnąć po Biblię NLP

Deborah Eizenstein, trenerka NLP i badaczka, Tel Awiw

Akceptuj wszystko, co się dzieje, wykorzystuj to i obracaj na swoją korzyść Programowanie neurolingwistyczne stanowi doskonałe narzędzie, służące modelowaniu oraz szkoleniu. Jego wpływ na psychoterapię, doradztwo, sprzedaż, coaching czy przywództwo jest nieoceniony. Trenerzy i terapeuci różnych nurtów korzystają z technik NLP lub pozostają pod ich wpływem.

Wszystkie przedstawione tu techniki podzielono na trzy główne rodzaje:

• takie, które można łatwo wypróbować na sobie;• takie, które można wykorzystać we współpracy z klientami lub innymi ludźmi;• takie, które wymagają udziału przynajmniej dwóch osób pełniących określone funkcje.

Jeśli jesteś zaawansowanym praktykiem NLP, zobaczysz pewne udoskonalenia wprowadzone w wielu znanych wzorcach. Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z NLP, na wstępie znajdziesz najbardziej podstawowe wzorce, które wzbogacą Twój repertuar oraz wzmocnią Twoją pewność siebie i chęć rozwijania umiejętności. Im częściej będziesz ćwiczyć, tym łatwiej będzie Ci intuicyjnie tworzyć bądź modyfikować wzorce, kiedy znajdziesz się w nowych sytuacjach.

W trakcie opanowywania kolejnych wzorców pracujesz nad swoją elastycznością i kreatywnością. Kiedy wykorzystujesz wybrane techniki, stosujesz założenia i wiedzę przede wszystkim z dziedziny NLP — ale także z każdego innego dostępnego Ci źródła. Cały czas miej więc otwartą głowę — znajdź to, co sprawdza się najlepiej w określonych okolicznościach.

Najnowsze wydanie międzynarodowego bestsellera Shlomo Vaknina zostało zaktualizowane zgodnie z najświeższą wiedzą z dziedziny NLP oraz uporządkowane w nowy, praktyczny sposób. Dzięki temu korzystanie z książki jest jeszcze łatwiejsze.

Biblia NLP 11

SPIS TRE�CI

Wst�p 21

Jak korzysta� z tej ksi��ki? 23

Zastosowanie NLP — co, jak i kiedy 24

Poziom zaawansowania 28

Czym kierowa�em si� przy wyborze technik? 29

ISTOTA PROGRAMOWANIA NEUROLINGWISTYCZNEGO

40 lat programowania neurolingwistycznego w skrócie:kto, co, kiedy i gdzie 33

Badania nad NLP 39

Wspó�czesne NLP 41

Czy NLP naprawd� istnieje? 43

Dlaczego NLP nie stanowi g�ównego nurtu? 45

Konflikt mi�dzy metodologi� NLP a �ladem w postaci technik 47

Droga do mistrzostwa: prawdziwe umiej�tno�ci z dziedziny NLP 56

Kryteria wyboru wysokiej jako�ci programów szkoleniowychw dziedzinie NLP 65

TECHNIKI, WZORCE I STRATEGIE NLPPoprawnie sformu�owane cele 73

Korzystne przekonania NLP 78

Swish Pattern 87

Przekszta�cenie pora�ki w informacj� zwrotn� 89

Zbieranie dowodów i przeprowadzanie procedury dowodowej 92

Dopasowywanie i harmonizowanie 94

Szukanie pozytywnych intencji 96

Rozumienie zachowania 97

12 Biblia NLP

Odzwierciedlanie 99

Odzwierciedlanie zachowania 101

Odzwierciedlanie symboliczne 103

Zamiana odpowiedników 104

Kiedy NIE nale�y stosowa� odzwierciedlania ani harmonizowania? 104

Wzorzec „jak gdyby” 106

Wywo�ywanie pod�wiadomych reakcji 108

Sprawdzanie ekologii 109

Wyrywanie ze stanu psychofizycznego (prze�amywanie stanu) 112

Wywo�ywanie okre�lonego stanu 113

Wchodzenie w stany zasobne 115

Kinestetyczny Swish Pattern 116

Kotwiczenie 117

Scenariusz samodzielnego kotwiczenia 123

Stan �wiadomo�ci wewn�trznej 124

Zmiana zakotwicze 126

Pozycje percepcyjne 128

Integrowanie sprzecznych przekona 133

Ró�nicowanie ram przekona 138

Sprzeczne i sprz��one przekonania 140

Negocjacje wewn�trzne 143

Zniesienie poczucia identyfikacji 145

Rozwi�zywanie wewn�trznych konfliktów 147

Godzenie si� z rodzicami 148

Sze�ciostopniowa technika przeramowania 151

Przeramowanie tre�ci 153

Przeramowanie kontekstu 155

Przeramowanie przekona i opinii — przyk�ady 157

Rozstrzyganie wewn�trznego konfliktu 158

Biblia NLP 13

Przekszta�canie pope�nionych b��dów w konstruktywne do�wiadczenie 161

Hierarchia kryteriów 164

Uspójnianie pozycji percepcyjnych 170

Usuwanie reakcji alergicznych 176

Kalibracja 178

Autobiografia 180

Wzorzec autobiografii — pe�ny scenariusz seansu hipnotycznego 180

Spójno�� 184

Leczenie fobii 185

Instalowanie przyjemno�ci 188

Badanie przyczyn i skutków 190

Zastosowanie poziomów logicznych 191

Redukowanie przyjemno�ci 193

Rozwijanie wra�liwo�ci sensorycznej 195

Darzenie mi�o�ci� samego siebie 195

Zwalczanie szkodliwych sk�onno�ci 197

Tworzenie �acucha stanów 198

Model pragmagraficzny 200

Gromadzenie zasobów 202

Zaawansowany proces integracji cz��ci 203

Wzmacnianie submodalno�ci 205

Próg wra�liwo�ci 206

Niszczyciel decyzji 208

Wzorzec Godiva Chocolate 210

Doskonalenie s�uchowego systemu reprezentacji 213

Doskonalenie wzrokowego systemu reprezentacji 214

Stan pog��bionej �wiadomo�ci 216

Rozpoznawanie wskazówek niewerbalnych 218

Wygaszanie zachowa kompulsywnych 220

14 Biblia NLP

Tworzenie pozytywnych oczekiwa 222

Prze�amywanie ograniczaj�cych zale�no�ci 224

Wtórna korzy�� i osobista ekologia 226

Ekologia systemu 227

Rozpoznawanie sytuacji naruszania metamodelu 228

Wykorzystywanie metamodelu w wybranym celu 229

Denominalizacja 230

Wybaczanie 232

Uspójnianie „ja” 233

Okr�g doskona�o�ci 235

Instalacja asertywno�ci 237

Analizator krytyki 240

Pozbywanie si� wymówek 244

Podstawowy wzorzec wzbudzania motywacji 247

Wywo�ywanie amnezji 248

Szczepienie przeciwko wirusom my�lowym 249

Ujawnianie charakteru danej relacji 251

Wzorzec zakochiwania si� 252

Unikanie sugestii wywo�uj�cych skutki odwrotne do zamierzonych 254

Strategia poprawnego pisania 254

Ujawnianie strategii uczenia si� 256

Strategia Walta Disneya 259

Rozwi�zywanie konfliktów 262

Rozwi�zywanie problemu wspó�zale�no�ci 264

Identyfikowanie metaprogramów 267

Kwestionowanie ograniczaj�cych metaprogramów 268

Zmiana metaprogramów 269

Metoda analogicznego oznaczania 271

Klasyczna metoda dezorientacji 273

Biblia NLP 15

Zastosowanie prawa odwrotnego skutku 274

Metoda zagnie�d�onych p�tli 276

Historia ilustruj�ca zastosowanie metody zagnie�d�onych p�tli 281

Intonacja 283

Metoda ukrytych polece (I) 283

Metoda ukrytych polece (II) — wersja zaawansowana 285

Rama zgody 288

Kierowanie procesem poszukiwa transderywacyjnych 290

Identyfikowanie hierarchii warto�ci 292

Generator Nowych Zachowa 294

Aktywne �nienie 296

Radzenie sobie z emocjonalnym cierpieniem 298

Wzorzec jedno�ci 299

Wzorzec SCORE 304

ledzenie �yciowych przemian 306

Identyfikacja archetypu procesu przemiany 308

Leczenie ran 310

Uprzedzanie poczucia straty 312

Troska o siebie 314

Przebudzenie do wolno�ci 316

D�ugowieczno�� 318

Zmiana historii osobistej 322

Podsumowywanie dnia 325

Rozpraszanie negatywnych emocji 327

Fundamentalna przemiana 329

Mapowanie umys�u 336

Integracja nieokre�lonego stanu 338

Poszerzenie mo�liwo�ci wyboru 340

Pierwszy plan i t�o 342

16 Biblia NLP

Os�abianie mocy trudnych wspomnie 345

Fraktal somatyczny 346

Fraktal zasobu 348

Uzgadnianie poziomów logicznych 349

Ukryte polecenia w pytaniach 351

Metoda podwójnego wi�zania 353

Dwuznaczno�� 355

Presupozycje 356

Metafora 358

Wspólny zasób 359

Twórcze prymowanie 361

Wyra�anie zrozumienia 362

Podsycanie zaciekawienia 363

Promieniowanie dobr� energi� 364

Pozytywny wk�ad 366

Ujawnianie kultywowanych warto�ci 368

Wzorzec SCORE w tacu 371

Dezintegracja systemów przekona 373

Instalacja kryteriów 375

Kryteria kinestetyczne 378

Wiruj�ce ikony 380

Podstawowy proces tworzenia �acucha przekona 382

Zaawansowany proces tworzenia �acucha przekona 383

�agodzenie 385

Metazmiana 387

Reimprinting 389

Podstawowy proces modelowania w drugiej pozycji percepcyjnej 392

Intuicyjne modelowanie w drugiej pozycji percepcyjnej 394

Podstawowy proces modelowania w trzeciej pozycji percepcyjnej 395

Biblia NLP 17

Podstawowy proces modelowania stanów doskona�o�ci 396

Metamodel 397

Uogólnienia 400

Kwantyfikatory uniwersalne 400

Ukryte performatywy 400

Operatory modalne 401

Pomini�cia 402

Nieokre�lony wska�nik odniesienia 403

Pomini�cia porównawcze 403

Zniekszta�cenia 404

Nominalizacja 404

Czytanie w my�lach 405

Zniekszta�cenia zale�no�ci przyczynowo-skutkowych 406

Presupozycje 407

Z�o�ona równowa�no�� 407

Model Miltona 409

Do�wiadczanie krótkotrwa�ego transu 412

Hipnoza konwersacyjna 413

Sposoby naruszania metamodelu 414

Dopasowywanie bie��cego do�wiadczenia 415

Dopasowywanie i prowadzenie 415

Spójniki 416

Dysjunkcja 417

Dorozumiane przyczyny 417

Pytania o potwierdzenie 418

Podwójne wi�zania 419

Ukryte polecenia 419

Oznaczanie analogowe 420

Utylitaryzacja 420

18 Biblia NLP

Zagnie�d�anie 421

Rozbudowane cytaty 422

Literowanie s�ów 422

Postulat konwersacyjny 422

Nielogiczno�� wybiórcza 423

Dwuznaczno�� 423

Dwuznaczno�� fonetyczna 423

Dwuznaczno�� syntaktyczna 424

Dwuznaczno�� zakresu 424

Dwuznaczno�� interpunkcyjna 425

Metafory 425

Kategorie komunikacyjne Satir 427

Obwiniaj�cy (oskar�anie) 428

�agodz�cy (zjednywanie) 429

Obliczaj�cy (superracjonalno��) 429

Rozpraszaj�cy (chaotyczno��) 430

Kompromisowy (p�ynno��) 431

Elastyczno�� 431

Nawi�zywanie dobrego kontaktu a kategorie komunikacyjne 432

Metaprogramy 433

NOWE WZORCE, METODY I STRATEGIE

Nowy wzorzec szybkiego uczenia si� j�zyka obcego 505

Rytmiczna nauka 507

Metoda �acuchowa (przyspieszonej) nauki 508

Apozycja (opozycji) 510

Definiowanie problemów 511

Strategia rozwi�zywania problemów (I) 512

Strategia rozwi�zywania problemów (II) 514

Biblia NLP 19

Wzorzec DVP 517

Szybkie podniesienie samooceny 519

M�dre od�ywianie si� 523

Wyznaczanie granic 526

Wewn�trzny bohater 528

Koncentracja uwagi 532

Dyskretna gestykulacja 535

Symboliczne prymowanie somatyczne 537

Wzmacnianie �wiadomo�ci somatycznej 539

Ws�uchiwanie si� w istot� (warto�ci i misj�) 540

Ws�uchiwanie si� w cia�o 542

Protokó� komunikowania wizji 543

Eliminowanie uzale�nienia od cyberpornografii 546

Zwyci��anie w wojnie wewn�trznej 551

Zmiana przekona — podej�cie logiczne 553

Identyfikowanie elementów autosabota�u 555

Pami�tanie o tym, aby zapomnie� 558

Binarny kod zapominania 561

Z�o�enie zobowi�zania 565

Kwestionariusz wewn�trznego spokoju 566

Matrycowanie 567

Dekonstrukcja do modalno�ci 572

Rekonstrukcja w warto�ci 573

Dwubiegun: przysz�o�� – tera�niejszo�� 575

Komunikowanie z poziomu wizji 576

Powtórne przetwarzanie 577

My�lenie w kategoriach fizjologii 580

Aktywne sk�adniki powtórnego przetwarzania 582

Terapia linii czasu oraz powtórne przetwarzanie 584

20 Biblia NLP

Wyzwania w zakresie powtórnego przetwarzania 590

Aktualizacja metamodelu 591

Pi�� przyk�adów reakcji na pomini�cia 593

Wykorzystanie porcjowania w funkcji perswazyjnej 595

Dodatek A. Skrótowy zapis nazw modalno�ci 597

Dodatek B. Submodalno�ci 599

Dodatek C. Poziomy logiczne 609

Dodatek D. Etyka zawodowa: wprowadzenie 611

Kodeks etyczny dla praktyków NLP 614

Dodatek E. 55 hipnotycznych fraz Miltona H. Ericksona 625

Dodatek F. Ograniczaj�ce przekonania 629

Dodatek G. Kwestionariusz wprowadzaj�cy 635

Bibliografia 641

Twórcy NLP 644

Dodatkowe �ród�a 645

Skorowidz 649

ISTOTAPROGRAMOWANIA

NEUROLINGWISTYCZNEGOOsobi�cie uwa�am, �e ludzie wymy�lili j�zyk z powodu

naszej g��bokiej, wewn�trznej potrzeby narzekania.

— Jane Wagner

Biblia NLP 33

40 LAT PROGRAMOWANIANEUROLINGWISTYCZNEGO W SKRÓCIE:

KTO, CO, KIEDY I GDZIE

Trudno�ci to wymówki, których historia nie przyjmuje nigdy.

— Edward R. Murrow

Brak jednoznacznej definicji

Trudno jest zdefiniowa� programowanie neurolingwistyczne, poniewa� wy-st�puje ono w ró�norodnych formach, które zale�� od tego, w jaki sposób nanas oddzia�uje. Niniejsza cz��� pomo�e Ci zrozumie�, czym w�a�ciwie jest NLP,zawiera bowiem krótk� jego histori� i w tym kontek�cie przedstawia najwa�niej-sze koncepcje. NLP definiowano ró�norako, uwa�am jednak, �e istnieje pew-na definicja, która odró�nia si� od pozosta�ych, poniewa� uwzgl�dnia kierunekjego rozwoju:

PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNEJEST METODOLOGI� OSI�GANIA DOSKONA�OCI

Definicj� podobn�, lecz zawieraj�c� wi�cej szczegó�ów, podawa�a niegdy� Wi-kipedia: „Programowanie neurolingwistyczne (ang. Neuro-Linguistic Programming— NLP) jest to dziedzina ludzkich wysi�ków, które koncentruj� si� na do�wiad-czalnym badaniu i na modelowaniu sposobów osi�gania doskona�ych wynikóworaz maj� na celu tworzenie zestawów umiej�tno�ci mo�liwych do opanowaniaprzez ka�dego”.

Wielu ludzi, wiele znacze�

Wielu ludzi styka si� z programowaniem neurolingwistycznym jako zbio-rem technik, które s�u�� m.in. manipulacji, skutecznej sprzeda�y, a nawet uwo-dzeniu. Pocz�tkowo jednak NLP by�o narz�dziem terapeutycznym, które po-maga�o rozwi�zywa� problemy osobiste (np. pokonywa� fobie). Na t� w�a�niedziedzin� wywar�o najwi�kszy wp�yw — i temu przede wszystkim po�wi�conajest najwa�niejsza cz��� literatury przedmiotu.

Rozwarstwienie programowania neurolingwistycznego na metody osobistejzmiany oraz formy prymitywnej manipulacji wynika z jego charakteru. W NLPchodzi bowiem o tworzenie — na podstawie czyich� zachowa — modeli, któ-re pozwalaj� skutecznie osi�ga� zamierzone cele. Gdy spojrzy si� wy��cznie nas�u��ce temu metody, wówczas oka�e si� w�a�nie, �e NLP mo�e przyjmowa�

34 Biblia NLP

ró�norodne formy. Wiele z nich dotyczy nawi�zywania dobrego kontaktu i sto-sowania perswazji, dlatego czasami wykorzystuje si� je w celach egoistycznejmanipulacji. W tym sensie NLP przypomina nieco pogod�: wszak powietrzei woda wyst�puj� w ró�nych postaciach.

Bez wzgl�du na to, jak postrzega si� programowanie neurolingwistyczne,na pierwszy plan wysuwa si� jego praktyczny charakter. Nadrz�dnym celem jestbowiem uzyskiwanie dobrych wyników w dowolnym przedsi�wzi�ciu, w któ-rym stosuje si� NLP. W�a�nie dlatego mówi� o nim jak o metodologii, a nie na-uce. Chocia� podstaw� NLP stanowi� obserwacje, do�wiadczenia oraz infor-macje zwrotne sk�adaj�ce si� na jego aspekt naukowy, budowanie teorii, którewyja�niaj� nasz� rzeczywisto��, i ich weryfikowanie nie s� najwa�niejsze. Ró�-norodne koncepcje dotycz� przede wszystkim uzyskiwania po��danych wyni-ków. Z naukowego punktu widzenia mo�e to by� postrzegane jako podej�ciezbyt powierzchowne, lecz z osobistego — jest bardzo praktyczne i mo�e wywie-ra� g��boki wp�yw.

Jak wiele ró�nych innych dziedzin, tak programowanie neurolingwistycznemo�e „konsumowa�” zdobycze nauki i tak te� robi — innymi s�owy, wykorzy-stuje wiedz� zdobyt� przez naukowców. Od czasu, kiedy powsta�o NLP, bar-dzo rozwin��a si� psychologia, a ci praktycy NLP, którzy �ledz� najnowsze jejosi�gni�cia, potrafi� skuteczniej ukierunkowywa� swoje wysi�ki. Dzieje si� takdlatego, �e dzi�ki owemu dynamicznemu rozwojowi wzi�to pod lup� szeregutrwalonych mitów i je obalono; jeden z nich dotyczy tego, �e umys� cz�owiekanie wywiera tak wielkiego wp�ywu na jego zdrowie, jak niegdy� twierdzono.

Prawda a mity

Kolejnym czynnikiem, który sprawia, �e programowanie neurolingwistyczneprzyjmuje ró�ne postacie, jest ludzka ch�� zysku. Aby zwi�kszy� sprzeda� pu-blikacji i szkole, przypisywano NLP niezwyk�e, a co gorsza — nieprawdziwew�a�ciwo�ci. Niestety, takie dzia�ania podwa�aj� wiarygodno�� prawdziwychinformacji o efektach jego wykorzystywania. Co wi�cej, utrudniaj� rozstrzygni�-cie, co jest przesad�, a co prawd�, poniewa� NLP pomaga osi�gn�� doskona�ewyniki w bardzo ró�nych dziedzinach: od pokonywania problemów osobistychdo odnoszenia sukcesów w �wiecie biznesu.

Uznaje si� obecnie, �e takie metody terapeutyczne, jak desensytyzacjai powtórne przetwarzanie z wykorzystaniem ruchów ga�ek ocznych (ang. EyeMovement Desensitization and Reprocessing — EMDR), mog� przynosi� szybkierezultaty. Dzi�ki temu informacje o skuteczno�ci NLP zyskuj� w�a�ciwsze pro-porcje, zw�aszcza gdy chodzi o problemy l�kowe. Warto jednak pami�ta� o tym,�e nie sposób uprawomocni� ca�ego NLP za pomoc� bada ze wzgl�du na jegoz�o�ono��; zbada� mo�na jedynie skuteczno�� poszczególnych interwencji(wzorców).

Biblia NLP 35

CZERPANIE Z OSI�GNI� WYBITNYCH UMYS�ÓW

Wi�kszo�� najwa�niejszych koncepcji naukowych jest prostai mo�e na ogó� zosta� wyra�ona j�zykiem zrozumia�ym dla ka�dego.

— Albert Einstein

J�zykoznawstwo

Programowanie neurolingwistyczne zawdzi�cza wiele m.in. j�zykoznawstwu.Pocz�tkowo w NLP przyjmowano �ci�le psychologiczn� perspektyw�, dlategojego wa�ny aspekt j�zykoznawczy dotyczy� wp�ywu j�zyka na ludzk� �wiado-mo�� oraz schematy zachowania. Czerpano z dokona takich j�zykoznawców,jak Noam Chomsky. Jedn� z najciekawszych obserwacji by�a ta, �e w celu wp�y-wania na klientów terapeuci w swoich wypowiedziach traktuj� zasady grama-tyki do�� dowolnie, np. wykorzystuj� dziwne sformu�owania, które sprzyjaj�wchodzeniu w stan hipnozy, oraz tak dobieraj� konstrukcje, aby problemy wy-dawa�y si� �atwiejsze do rozwi�zania (m.in. poprzez opisanie danej trudno�ciw czasie przesz�ym terapeuta wywo�uje wra�enie, �e ta przemija). Niektórewzorce j�zykowe s� do�� skomplikowane, lecz zapoznanie si� z nimi przynosiwiele satysfakcji i korzy�ci.

Teoria systemów i ekologia

Twórcy programowania neurolingwistycznego czerpali tak�e z teorii syste-mów, która analizuje, w jaki sposób systemy (np. rodzina) dzia�aj� i oddzia�uj�na siebie nawzajem. Praktycy NLP przygl�dali si� m.in. temu, jak poszczególnecz��ci pojedynczego cz�owieka funkcjonuj� jako wspó�dzia�aj�ce minisystemy.Doprowadzi�o to do wniosku, �e terapeuta lub coach musz� kontrolowa� tzw.ekologi� i dzi�ki temu zdobywa� pewno��, �e �adna cz��� danej osoby nie sprze-ciwia si� branym pod uwag� rozwi�zaniom problemu. Sprawdzanie ekologii mana celu zapobieganie nie�wiadomemu sabota�owi w�asnych wysi�ków.

Psychologia poznawcza i behawioryzm

Psychologia poznawcza powsta�a jako jeden z g�ównych nurtów psychote-rapii, programowanie neurolingwistyczne za� przej��o pewne za�o�enia orazrozwin��o je w sposób niezwykle twórczy i skuteczny. Jak terapia poznawcza,tak NLP przygl�da si� temu, jak� rol� odgrywaj� schematy my�lenia w zacho-waniach zarówno dysfunkcjonalnych, jak i pomy�lnych. My�li, które kieruj�naszymi zachowaniami, uk�adaj� si� w pewne powtarzalne, identyfikowalneschematy, dlatego mo�liwe jest udzielanie pomocy w ich zmienianiu w sposób�wiadomy lub nie. Psychologia poznawcza k�adzie wi�kszy nacisk na zmiany

36 Biblia NLP

o charakterze �wiadomym. Tymczasem NLP idzie krok dalej — równie silnie jakprocesy �wiadome akcentuje to, w jaki sposób w przeprowadzaniu zmian mo�nawykorzystywa� do�wiadczenia pod�wiadome oraz tzw. stany, które wp�ywaj�jednocze�nie na cia�o i na umys� (s� podobne do stanów umys�u, lecz dotycz�równie� cia�a). Niech zilustrowaniu tego, jak wykorzystuje si� owe stany, po-s�u�y prosty przyk�ad.

Za�ó�my, �e masz klienta, który nie radzi sobie podczas rozmów kwalifika-cyjnych, poniewa� zawsze odczuwa wtedy niepokój oraz ma problemy z samo-ocen�. W takiej sytuacji zach�casz t� osob�, aby wesz�a w intensywny stan pew-no�ci siebie, a nast�pnie prosisz j�, aby wyobrazi�a sobie, jak — b�d�c w tymw�a�nie stanie — wspaniale wypada podczas rozmowy kwalifikacyjnej. W tensposób zmniejsza si� niepokój oraz mobilizuje pod�wiadomo�� do znajdywaniatwórczych rozwi�za, które dotycz� nowych, skuteczniejszych zachowa.

KORZENIE W MODELOWANIU,NOWE GA��ZIE ROZWOJU

Na tym polega uczenie si�. Nagle rozumie si� co�, co rozumia�o si�przez ca�e �ycie — ale w zupe�nie nowy sposób.

— Doris Lessing

Modelowanie

Na pocz�tku lat siedemdziesi�tych profesor j�zykoznawstwa i student psy-chologii University of Santa Cruz po�o�yli podwaliny pod dziedzin� progra-mowania neurolingwistycznego. Owym studentem by� Richard Bandler, pro-fesorem za� — John Grinder. Pierwsze dzia�ania tandemu polega�y m.in. naanalizowaniu umiej�tno�ci wybitnych terapeutów. Bandler i Grinder podj�liprób� zidentyfikowania wewn�trznych i zewn�trznych zachowa, które decy-dowa�y o skuteczno�ci obserwowanych osób. Uwa�ali, �e w ten sposób tworz�modele terapeutów czy te� — inaczej — �e modeluj� terapeutów.

Okaza�o si�, �e Richard Bandler ma szczególny talent do wychwytywaniasubtelno�ci w zachowaniach owych terapeutów, zw�aszcza w ich mowie cia�a.Umiej�tno�� wnikliwej obserwacji nazywa si� w NLP wra�liwo�ci� sensoryczn�.John Grinder z kolei analizowa� u terapeutów s�owa, które uk�ada�y si� w pew-ne schematy oddzia�uj�ce na zachowanie i my�lenie klientów. Dwie ró�ne per-spektywy obserwacji pozwoli�y stworzy� szczególnie pomocne modele. Dzi�kitemu sta�o si� mo�liwe uczenie ludzi, w jaki sposób dokonywa� takich wyczy-nów, jakich dokonuj� modelowani terapeuci — m.in. lekarz medycyny i hip-noterapeuta Milton H. Erickson, terapeutka rodzinna Virginia Satir oraz lekarzmedycyny Fritz Perls, twórca psychoterapii gestalt.

Biblia NLP 37

Podstawy programowania neurolingwistycznego

Pocz�tkowo NLP zajmowa�o si� równie� psycholingwistycznymi procesa-mi zniekszta�cania, pomijania oraz uogólniania. S� to sposoby, w jakie nasz mózgstara si� wykorzystywa� swoje ograniczone „moce przerobowe”. Na przyk�admamy sk�onno�� do uogólniania tego, czego mo�emy si� spodziewa�; je�eli jed-nak kto� mówi: „Wszyscy najfajniejsi m��czy�ni i najfajniejsze kobiety s� ju�zaj�ci”, sam siebie ogranicza za pomoc� przesadzonego uogólnienia. ZdaniemRicharda Bandlera i Johna Grindera wymienione procesy — je�eli nie s� prze-prowadzane skutecznie — mog� wywo�ywa� bardzo negatywne konsekwencjena p�aszczy�nie psychologicznej oraz interpersonalnej.

CO STANOWI ISTOT� NLP?

Nie powtarzaj niczego, pod czym nie mo�esz si� podpisa�.

— autor nieznany

Do 1976 roku Richard Bandler i John Grinder wypracowali kolejne koncep-cje: informacji niewerbalnej (komunikacji, która przebiega na poziomie pod�wia-domym) oraz systemów reprezentacji (sposobów, w jakie nasze zmys�y tworz�my�li). Koncepcje te s�u�y�y zarówno modelowaniu, jak i budowaniu wzorców.

Docieramy tutaj do pewnej kontrowersyjnej kwestii. Pisz�, �e istot� progra-mowania neurolingwistycznego stanowi modelowanie. Tymczasem psychologChristopher Hedberg stwierdzi�, �e sk�adaj� si� na ni� — praktycznie i histo-rycznie rzecz ujmuj�c — wymienione koncepcje, czyli informacja niewerbalnai systemy reprezentacji. Aby poprze� ow� tez�, wskaza� na fakt, �e wiele wzor-ców NLP publikowanych na wczesnych etapach jego rozwoju opisywano jakooparte na w�a�nie tych dwóch koncepcjach, bez odwo�a do (modeli) terapeu-tów jako �róde�.

Co wi�cej, debiutancka ksi��ka Richarda Bandlera i Johna Grindera, pierw-sza cz��� Struktury magii, koncentrowa�a si� g�ównie na zastosowaniu j�zyko-znawstwa w interwencjach s�u��cych poprawie zdrowia psychicznego. Podej-�cie to ilustruj� stenogramy opublikowane we wspomnianym tytule. Wydajesi�, �e nie zawieraj� one �adnych elementów modelowania ani wzorców, z któ-rych s�ynie NLP.

Dwie wspomniane koncepcje s� oczywi�cie istotne, ale mówi� nam jedynie,jak wygl�da�y pocz�tki programowania neurolingwistycznego, oraz wskazuj�na to, co podkre�la�o wielu autorów i trenerów. Ja tymczasem stoj� na stanowi-sku, �e istot� NLP stanowi raczej modelowanie, poniewa� moim zdaniem mo-dele odegra�y znacznie wi�ksz� rol� podczas tworzenia wzorców, ni� wynika-�oby to z literatury przedmiotu.

Kiedy wspomniany tandem zaczyna� dzia�alno��, Richard Bandler by� d�u-gow�osym dwudziestolatkiem, który odpala� jednego papierosa od drugiego.Prowadzi� terapi� grupow� gestalt, a jego praca cieszy�a si� opini� szczególnieskutecznej. Opracowywa� tak�e stenogramy sesji Fritza Perlsa. Zatem jeszcze

38 Biblia NLP

zanim zwróci� si� ku NLP, ju� zajmowa� si� modelowaniem. Sam mia� jednakpewne trudno�ci z nauczeniem innych, jak osi�ga� równie dobre wyniki.

Richard Bandler poprosi� Johna Grindera o obserwacj� jego grupy oraz jejprzeanalizowanie pod k�tem pewnych schematów, które mog�yby wyja�ni�osi�gane przez terapeut� wyniki. Grinder by� wówczas najm�odszym w StanachZjednoczonych profesorem j�zykoznawstwa. Zgodzi� si�. Zaprzyja�nili si� pod-czas wspó�pracy. Zacz�li wspólnie analizowa� prac� Perlsa, a nast�pnie przy-gl�da� si� innym terapeutom, szczególnie Virginii Satir; ogl�dali zapisy wideoz sesji terapeutycznych lub w nich uczestniczyli.

Z czasem Richard Bandler i John Grinder zacz�li równie� analizowa� teorieGregory’ego Batesona. On za� przedstawi� ich Miltonowi H. Ericksonowi. Bada-cze wzi�li wi�c pod lup� równie� jego styl pracy. Grinder odkry�, �e Bandleroraz terapeuci, których prac� modelowali, pos�ugiwali si� podobnymi wzorcamij�zykowymi, oraz doszed� do wniosku, �e stanowi� one integralne cz��ci terapii.

Richard Bandler i John Grinder zacz�li pisa� o swoich odkryciach oraz pro-wadzi� kurs z psychologii, w ramach którego nauczali w�asnego podej�cia dopsychoterapii. Z perspektywy obecnie obowi�zuj�cych standardów wydaje si�to dziwne, poniewa� �aden z wyk�adowców nie by� certyfikowanym terapeut�;poza tym nikt nie przyjrza� si� dok�adnie proponowanym przez nich technikom.Ostatecznie uczelnia zawiesi�a kurs ze wzgl�du na to, i� rzekomo w jego ramachbez zezwolenia przeprowadzano do�wiadczenia na studentach. Bandler i Grin-der kontynuowali wi�c seminaria poza murami uczelni. Wyszkolili wówczas tych,którzy pó�niej sami stali si� luminarzami NLP — w tym m.in. Roberta Diltsa,Judith DeLozier, Leslie Cameron, Davida Gordona oraz Steve’a Gilligana.

Na podstawie nagra z owych seminariów, za spraw� Johna O. Stevensaoraz Connirae Andreas, powsta�y takie ksi��ki, jak Z �ab w ksi��niczki, Trance-For-mations („TransFormacje”) czy Reframing („Przeramowanie”). Kiedy wykrystali-zowa� si� obszar zainteresowa, Richard Bandler uku� termin „programowanieneurolingwistyczne”. Podczas spotka, które mia�y miejsce na pierwszych eta-pach rozwoju NLP, rozkwita�y romanse, dobiera�y si� pary ma��eskie: JudithDeLozier wysz�a za Grindera, Leslie Cameron — za Bandlera, a John O. Stevens,po zmianie imienia i nazwiska na Steve Andreas, wzi�� �lub z Connirae Andreas.Cz�onkowie owej grupy z pasj� eksperymentowali na sobie nawzajem i na ob-cych ludziach, a w ten sposób wypracowywali liczne koncepcje terapeutyczne.

„Dzikie” do�wiadczenia sz�y w parze z duchem czasów: wówczas bowiemdziedziny rozwoju osobistego oraz psychoterapii przypomina�y Dziki Zachód.Dzia�alno�� Richarda Bandlera i Johna Grindera oraz ich wspó�pracownikówsta�a si� do�� popularna, dzi�ki czemu mogli prowadzi� seminaria w wielu miej-scach. Organizowano je od koca lat siedemdziesi�tych do pocz�tku lat osiem-dziesi�tych. Pó�niej grup� podzieli�y konflikty.

Do tego momentu jednak warto�� programowania neurolingwistycznegosta�a si� niepodwa�alna. Richard Bandler próbowa� wi�c zastrzec prawa do na-zwy. W tym celu pozwa� Johna Grindera i innych swoich wspó�pracowników,lecz przegra� procesy s�dowe. Bandler i Grinder rozstali si�: pod��yli w ró�nychkierunkach i nadali nowe nazwy swoim podej�ciom.

Biblia NLP 39

Presupozycje

Programowanie neurolingwistyczne zwraca uwag� na to, jak pewne naszeza�o�enia oddzia�uj� na nasze zachowania oraz wyniki, które osi�gamy na codzie. Utrzymuje, �e proces ten ma bardzo cz�sto charakter pod�wiadomy. Bezwzgl�du na to, czy jest to prawda, czy nie, nasze za�o�enia — w j�zyku NLP na-zywane presupozycjami — stanowi� si�� nap�dow� �wiata. Klienci nierzadkokorzystaj� na tym, �e staj� si� bardziej �wiadomi w�asnych presupozycji orazdoskonal� je w celu uzyskiwania lepszych rezultatów. Z kolei naruszenia meta-modelu (np. nadmierne uogólnienia) sprawiaj�, �e ignoruj� zbyt wiele przydat-nych informacji.

Programowanie neurolingwistyczne wypracowa�o w�asne presupozycje. S�one szczegó�owo wyja�niane, aby da�o si� je wykorzystywa�, mierzy� si� z nimilub je doskonali�. Presupozycje NLP nie tworz� �adnej filozofii ani nie s�u��dotarciu do Prawdy — maj� by� przydatnymi narz�dziami do obs�ugi ludzkie-go umys�u. Przyk�adem presupozycji jest dobrze znane stwierdzenie: „Mapa tonie terytorium”. Nie istnieje „oficjalna lista” presupozycji NLP. Dalej znajdzieszbardzo przydatne ich zestawienie.

BADANIA NAD NLPGdyby�my wiedzieli, co takiego robimy,

nie nazywaliby�my tego badaniami.

— Albert Einstein

Anarchiczny charakter programowania neurolingwistycznego nie poddajesi� badaniom naukowym; nie istnieje �aden ich korpus, który potwierdza�byskuteczno�� NLP. Istniej� jednak pewne analizy wybranych jego aspektów.Przewa�nie s� to studia, które ze wzgl�du na niewielk� skal� nie mog� stano-wi� dowodów naukowych. Opinie naukowców na temat NLP s� niew�tpliwiepodzielone.

Dok�adniej rzecz bior�c, nauka nieszczególnie interesuje si� programowa-niem neurolingwistycznym. Wi�kszo�� przeprowadzonych bada �wiadczyo niewielkim zrozumieniu dla dziedziny; wyst�pi�y w nich tak�e pewne proble-my metodologiczne. Stwierdzenie, �e owe badania podwa�aj� wiarygodno��NLP, by�oby jednak niesprawiedliwe. Tak czy inaczej, zagadnienie to wydajesi� niedorzeczne, poniewa� w NLP jako pewnej ca�o�ci niczego nie da si� aniudowodni�, ani obali�.

Jedno z najszerzej zakrojonych bada zosta�o przeprowadzone pod szyl-dem Active Ingredients Project (Projekt Czynników Aktywnych) przez profe-sora Charlesa Figleya. Interesowa� si� on szybk� terapi�, któr� nazywa� terapi�mocy. Mia�o to miejsce na pocz�tku lat dziewi��dziesi�tych. Figley porówna�

40 Biblia NLP

wówczas kilka podej�� terapeutycznych, które zastosowano w pracy z lud�miz symptomami traumy.

Znalaz�a si� tam przynale��ca do programowania neurolingwistycznegodysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, która cz��ciej wyst�puje pod nazw� szyb-kiej terapii fobii. Podej�cie to wypad�o dobrze na tle innych, w tym terapii polamy�li (ang. Thought Field Therapy — TFT) oraz EMDR. Badanie Figleya nie by�oprzedsi�wzi�ciem szczególnie wyrafinowanym; mia�o raczej wzbudzi� zainte-resowanie tego rodzaju koncepcjami. Sam Figley zwróci� si� ku nim, gdy odkry�,�e najbardziej zrównowa�onymi profesjonalistami pomagaj�cymi klientom po-zbywa� si� traumy s� ci, którzy znali co najmniej jeden model szybkiej terapii,taki jak cho�by dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna. Badacz zainteresowa� si� t�kwesti�, kiedy pewien specjalista w dziedzinie pope�ni� samobójstwo.

Kilka niewielkich bada potwierdzi�o skuteczno�� wywodz�cej si� z NLPstrategii poprawnego pisania, która polega na patrzeniu w gór� i w lewo pod-czas wizualizowania opanowywanych s�ów. Badani mimo up�ywu czasu znacz-nie lepiej pami�tali i wyra�nie mniej zapominali, a ich skuteczno�� zapami�ty-wania o wiele przekracza�a poziom, który uwa�a si� za norm� w tej dziedzinie.

Szereg prowadzonych na niewielk� skal� analiz potwierdza warto�� stoso-wanego w ramach NLP sposobu leczenia fobii. Okaza� si� on skuteczny równie�w terapii l�ków i depresji zwi�zanych z fobiami oraz w pracy z osobami cier-pi�cymi z powodu urazów psychicznych. Ponadto przeprowadzono pewne ba-dania nad submodalno�ciami (aspektami tego, jak przedstawiamy sobie ró�nerzeczy w naszym umy�le), które �wiadcz� na ich korzy��, lecz nie wzbudzi�o todostatecznego zainteresowania. W psychoterapii poznawczej jednak cz�sto wy-korzystuje si� elementy NLP, w tym w�a�nie prac� z submodalno�ciami. Zale�yto od przygotowania terapeuty.

Wa�ny element programowania neurolingwistycznego stanowi kotwiczenie.Polega ono na utworzeniu swego rodzaju sygna�u (np. dotkni�cie okre�lone-go miejsca na ramieniu klienta), który mo�na pó�niej wykorzystywa�, tak abypomaga� wywo�ywa� okre�lony stan, w jakim by�a dana osoba w czasie, kiedysygna� powstawa�. Ow� metod� mo�na stosowa� w celu udzielania pomocyw pokonywaniu oporu przed zmian� poprzez wywo�ywanie stanu, który np.u�atwia przezwyci��y� jaki� l�k. Nie s� mi znane badania nad tym w�a�nie zja-wiskiem; istnieje jednak wiele analiz warunkowania instrumentalnego, na któ-rym kotwiczenie si� zasadza.

Przeprowadzono wiele bada, które �wiadcz� na korzy�� programowanianeurolingwistycznego albo, przynajmniej w teorii, potwierdzaj� zasadno�� pew-nych pomys�ów i rodzajów terapii. Wyró�nia si� tutaj obszar studiów, który do-tyczy alergii. Badania te pokazuj�, �e sposób leczenia alergii za pomoc� metodNLP jest wiarygodny i zas�uguje na uwag� �wiata nauki.

Cz��� analiz wskazuje na to, �e mo�na wp�ywa� na alergie poprzez warun-kowanie instrumentalne — a na nim w�a�nie opiera si� proponowana przezprogramowanie neurolingwistyczne metoda leczenia alergii. Przeprowadzonorównie� skromne badania samego jego przebiegu: ich wyniki s� bardzo obie-cuj�ce. NLP czerpie inspiracje z wielu dokona, nie dziwi wi�c fakt, �e istnieje

Biblia NLP 41

wiele studiów nad metodami, które ono modelowa�o, w tym nad hipnoterapi�Miltona H. Ericksona czy komunikacj� poprzez hipnoz� (przynios�y pozytyw-ne wyniki).

Niepodwa�alne wyniki uzyskano w badaniu nad wykorzystaniem wywo-dz�cej si� z NLP koncepcji linii czasu w leczeniu astmy. By�o ono do�� skromne(30 badanych, 16 kontroli), lecz wnioski, do których doprowadzi�o, okaza�y si�przekonuj�ce. Badania wykaza�y bowiem znacz�c� popraw� w pracy p�uc u cho-rych. Jest to szczególnie istotne, poniewa� praca p�uc u ludzi z astm� zazwyczajsi� pogarsza, nie poprawia. Metoda leczenia NLP pomog�a im równie� w �yciuosobistym, w wielu przypadkach dodaj�c energii oraz wzbudzaj�c poczucie si�y.U du�ej grupy badanych podwy�szy�a si� tak�e jako�� snu.

Wielu terapeutów pozostaje pod wp�ywem koncepcji programowania neu-rolingwistycznego, by� mo�e nawet nie zdaj�c sobie z tego sprawy, dlatego niewiadomo, ile prac nad terapi� poznawcz� pozostaje pod wp�ywem spostrze-�e i nauk p�yn�cych z NLP, które w taki czy inny sposób rozprzestrzeni�y si�w g�ównym jej nurcie.

WSPÓ�CZESNE NLPJe�eli kradniesz od jednego autora, pope�niasz plagiat;je�eli kradniesz od wielu autorów, prowadzisz badania.

— Wilson Mizner

Du�a cz��� wspó�czesnych nauk i powstaj�cej literatury z dziedziny pro-gramowania neurolingwistycznego przypomina uj�cia znane ju� z pierwszegoetapu jego rozwoju. Oczywi�cie z czasem dodawano do nich kolejne wzorcei koncepcje, te jednak wydaj� si� g�ównie „elementami dekoracyjnymi” w po-równaniu z pierwotnymi fundamentami NLP. Spo�ród wzorców, które powsta�ypó�niej, lecz wywar�y znacz�cy wp�yw, nale�y wymieni� wzorzec fundamen-talnej przemiany i wzorzec integracji ruchów ga�ek ocznych (ang. Eye MovementIntegration — EMI; podobny do EMDR i prawdopodobnie je poprzedzaj�cy), któ-rych autork� jest Connirae Andreas, oraz wzorzec linii czasu dr. Tada Jamesa.

Twórcy programowania neurolingwistycznego wci�� pracuj�, pisz� ksi��ki,dlatego krótko omówi� nowsze dokonania.

„Nowy kod” Grindera i DeLozier

W po�owie lat osiemdziesi�tych John Grinder i Judith DeLozier zacz�li wy-znacza� nowe kierunki rozwoju programowania neurolingwistycznego, którekoncentrowa�y si� w wi�kszym stopniu na korzystaniu z zasobów pod�wiado-mych. Grinder nazywa ten kierunek „nowym kodem”. Kontynuowa� prace nad

42 Biblia NLP

nim oraz publikowa� razem z Carmen Bostic St. Clair zwi�zane z nim materia�y.Dzi�ki „nowemu kodowi” coach i jego klient przeprowadzaj� zmian�, nie wie-dz�c, jakie rozwi�zania wy�oni� si� samorzutnie podczas pracy. Intryguj�ce jestto, �e w tym celu wykorzystuje si� pewien ogólny wzorzec. Zdaniem Grinderamo�e on przewy�sza� najbardziej szczegó�owe wzorce interwencji, z którychs�ynie NLP. Jeden ze sposobów realizacji wzorca polega na wykorzystywaniuzabawy lub aktywno�ci proponowanej przez twórc� do wywo�ania �agodnegostanu pozytywnego w danej osobie, a nast�pnie na poproszeniu jej o po��cze-nie owego stanu z przepracowywanym problemem. Grinder tak�e kontynuujeprace nad modelowaniem; pragnie, by praktycy k�adli na nie wi�kszy nacisk.

John Grinder krytykuje twórców NLP za ograniczone wysi�ki na rzecz two-rzenia rozwi�za dla spo�eczestwa i organizacji; sam koncentruje si� obecnieg�ównie na doskona�o�ci tych ostatnich.

Projekt Richarda Bandlera

Richard Bandler stworzy� nazw� Design Human Engineering (DHE), czyliprojekt modelu cz�owieka, i wyci�gn�wszy wnioski z wcze�niejszych do�wiad-cze z okre�leniem „programowanie neurolingwistyczne”, t� zarejestrowa� jakoznak towarowy.

DHE k�adzie nacisk na tworzenie intensywnych stanów, które „pchaj�” lu-dzi ku doskona�o�ci. W tym celu wykorzystuje si� szereg „narz�dzi mentalnych”.DHE czerpie z zasobów pod�wiadomych, polega jednak na jasnym i �wiado-mym rozumieniu owych stanów i po��danych celów. Bazuje zatem na koncep-cji dobrze sformu�owanych celów. W przeciwiestwie do Grindera — Bandlernadal koncentruje si� na zmaganiach jednostek, a nie ca�ych organizacji.

BibliografiaAndreas Connirae, Andreas Steve, Serce umys�u. Jak przezwyci��y� trudno�ci, z którymiborykamy si� na co dzie�?, t�um. Krystyna Adamska, Gdaskie WydawnictwoPsychologiczne, Gdask 2001.Andreas Connirae, Andreas Tamar, Fundamentalna Przemiana. Si�gaj�c do wewn�trznegoród�a, t�um. Magdalena Marganiec, PRO-NEO, Warszawa 2009.Bandler Richard, Magia w dzia�aniu. Sesje NLP Richarda Bandlera, t�um. Anna Zawadzka,Onepress, Gliwice 2008.Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kszta�towanie ludzkiej psychiki, czyli wi�cejni� NLP. Cz��� 1, t�um. Joanna Krzemie-Rusche, Sensus, Gliwice 2008.Bandler Richard, Grinder John, Struktura magii. Kszta�towanie ludzkiej psychiki, czyli wi�cejni� NLP. Cz��� 2, t�um. Wojciech Sztukowski, Onepress, Gliwice 2008.Bandler Richard, Grinder John, Z �ab w ksi��niczki. Jak za pomoc� s�owa przeobrazi� swoje�ycie?, t�um. Danuta Golec, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2001.Bandler Richard, Grinder John, Satir Virginia, Zmieniamy si� wraz z rodzinami. O zdrowejkomunikacji, t�um. D. Golec, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 1999.Beaulieu Danie, Eye Movement Integration, Crown House Publishing, Bancyfelin 2003.

Biblia NLP 43

Burt Kate, Messing with your Head: Does the Man Behind Neuro-Linguistic Programming Wantto Change Your Life — Or Control Your Mind?, „The Independent”, 23 sierpnia 2009 r.Dilts Robert, Changing Belief Systems with NLP, Meta Publications, Capitola 1990.Dilts Robert, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy�, t�um. Renata Sigrist,Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009.Grinder John, Bandler Richard, Patterns of the Hypnotic Techniques of Milton H. Erickson,M.D. Volume 2, Meta Publications, Cupertino 1977.Grinder John, Bandler Richard, Reframing: Neurolinguistic Programmingand the Transformation of Meaning, Real People Press, Moab 1983.Grinder John, Bandler Richard, Trance-Formations: Neuro-Linguistic Programmingand the Structure of Hypnosis, Real People Press, Moab 1981.Grinder John, Bandler Richard, DeLozier Judith, Patterns of the Hypnotic Techniquesof Milton H. Erickson, M.D. Volume 1, Meta Publications, Cupertino 1976.Hall Michael L., The Spirit Of NLP, The Anglo American Book Company,Carmarthen 2001.St. Clair Carmen Bostic, Grinder John, Whispering in the Wind, J & C Enterprises,Scotts Valley 2001.Yapko Michael, Neuro-Linguistic Programming, Hypnosis, and Interpersonal Influence,rozprawa doktorska, United States International University, 1980, Dissertation AbstractsInternational, t. 41, 3204B, 1981.

CZY NLP NAPRAWD� ISTNIEJE?Rasa Galatiltyte

Je�eli programowanie neurolingwistyczne jest zbiorem technik, które po-wsta�y poprzez modelowanie osób, które nie praktykowa�y NLP, to czy� niejest ono tylko workiem technik stosowanych przez te osoby?

Pocz�tkowo mo�e tak si� wydawa�, odpowied� brzmi jednak:Nie, na pewno nie.

Od�ó�my na chwil� ów worek z technikami do szafy i spójrzmy na to, co zo-sta�o. Mamy presupozycje, rozbiór procesu poznawczego na poszczególne mo-dalno�ci, a tak�e wyrazist� filozofi� oraz koncepcj� modelowania doskona�o�ci.

Zaraz, zaraz.� Presupozycje to koncepcje prowadz�ce do sukcesu a pochodz�ce od

ludzi, którzy sukces ju� osi�gn�li.� Z kolei rozbioru procesu poznawczego dokonuje si� na wiele ró�nych

sposobów w psychoterapii poznawczej.� Poza tym wszyscy wiedz�, �e mo�na wiele si� nauczy� o tym, jak nale�y

co� robi�, od ludzi, którzy ju� to umiej�.

44 Biblia NLP

Czy programowanie neurolingwistyczne nie jest aby zbiornikiem przypad-kowych truizmów i cudzych umiejtno�ci?

Nie, na pewno nie.W�ó�my tak�e ten zbiornik truizmów i cudzych umiej�tno�ci do szafy, ra-

zem z workiem.

Có�, teraz zostaje nam du�a grupa ludzi, która reklamuje szkolenia, sk�a-daj�c najrozmaitsze obietnice. Czy zatem programowanie neurolingwistycznenie jest tylko czcz� gadanin�?

Jeszcze raz: nie, na pewno nie.Schowajmy ow� gadanin� do szafy razem ze zbiornikiem i workiem.Teraz zostaje nam tylko duch NLP czy te� duchowe poszukiwanie zrozumie-

nia i technik, które pozwalaj� osi�ga� po��dane wyniki. Jest to si�a, która nap�-dza innowacj� oraz integracj� — która stoi za rozwojem cywilizacji i technologii.

Ten element nie jest jednak w�a�ciwy wy��cznie programowaniu neuro-lingwistycznemu. Czy to oznacza, �e nic nam nie zostaje?

Nie zdziwi Ci� odpowied: nie, na pewno nie.W�ó�my ducha innowacji i integracji do szafy, gdzie s� ju� worek technik,

zbiornik truizmów i czcza gadanina. O rety, masz w szafie fantastyczne rzeczy!Nawet je�eli czcza gadanina ucichnie, mo�esz zawsze wykorzysta� NLP, aby

znów si� rozleg�a, i sta� si� skutecznym sprzedawc� czy te� adwokatem w�a-snych us�ug. Nawet je�eli kto� przyw�aszczy� sobie worek z technikami, duchi filozofia potrafi� stworzy� wi�cej. Na u�ytek tej ksi��ki b�dziemy ujmowa�NLP w kategoriach integracji oraz innowacji, które s� skierowane ku doskona-�o�ci, sukcesowi i zdrowiu, oraz jako koncepcj�, która ma fundamenty filozoficz-ne. NLP bowiem po��czy�o przydatne przyk�ady (ludzie, których modelujemy),wiedz� oraz do�wiadczenie, aby umo�liwi� osi�ganie po��danych celów. W tymza� �ród�o maj� techniki, które s� skutecznie popularyzowane poprzez szkolenia.Wiele zosta�o przej�tych ze wspomnianych modeli. NLP jednak tworzy tak�e sa-modzielnie nowe techniki, pozwalaj� bowiem na to jego podstawy teoretyczne.

Oto bardzo wa�ne stwierdzenie — zastanów si� nad nim:NLP nie jest niczym wicej ni� sum� swoich cz�ci. To jest co�, prawda?A teraz pozwól, �e Ci poka�emy, jak to wszystko wed�ug nas uk�ada si�

w pewien stos: od tego, co najbardziej powierzchowne na szczycie, do tego, conajbardziej abstrakcyjne i g��bokie na dnie:

� techniki (np. leczenie fobii),� techniczne punkty widzenia (np. modalno�ci sensoryczne),� cele (np. doskona�o�� w prowadzeniu coachingu),� filozofia (np. presupozycje),� duch innowacji oraz integracji (np. eklektyczny sposób my�lenia),� imperatywy moralne (np. dobro ludzko�ci, zdrowie).

Biblia NLP 45

DLACZEGO NLP NIE STANOWIG�ÓWNEGO NURTU?

Rasa Galatiltyte

Dla ka�dego psa jego w�a�ciciel jest Napoleonem,st�d bierze si� nies�abn�ca popularno�� tych zwierz�t.

— Aldous Huxley

No w�a�nie. Pytanie zawarte w tytule tej cz��ci jest jednym z najtrudniej-szych, o ile nie najbardziej niepokoj�cym, i stanowczo domaga si� odpowiedzi.Jako praktycy NLP s�yszymy je do�� cz�sto — i to przede wszystkim od zwolen-ników nurtu! Klienci rzadko zadaj� tego rodzaju pytania. Kupi�e� nasz� ksi��k�i masz za sob� kilkadziesi�t stron: dalej proponujemy odpowied�, która powin-na Ci� uspokoi� — a przynajmniej mamy tak� nadziej�.

Oto dobrze znany fakt:Programowanie neurolingwistyczne wywar�o znacz�cy wp�yw m.in. na

psychoterapi, doradztwo, sprzeda�, coaching czy przywództwo. Trenerzy i te-rapeuci, którzy reprezentuj� inne nurty, korzystaj� z technik NLP lub pozostaj�pod ich wp�ywem. Mimo to NLP nie znalaz�o swojego miejsca w �wiecie nauki;poza tym niewielu terapeutów g�ównego nurtu wyra�a uznanie dla omawianejkoncepcji.

Na zaistnia�� sytuacj� sk�ada si� szereg przyczyn.Jedn� z nich jest to, �e programowanie neurolingwistyczne reprezentuj� bar-

dzo ró�ni, nie zawsze kompetentni czy uczciwi zwolennicy. Znamy takich, praw-da? Innym powodem jest to, �e wa�ne o�rodki bada naukowych i zwi�zanez nimi autorytety — z sobie tylko znanych powodów — nie s� przychylni NLP.

Niestety, naukowcy skoncentrowali si� na niew�a�ciwych kwestiach. Wy-brali te aspekty programowania neurolingwistycznego, które �atwo poddawa�ysi� badaniom, lecz nie by�y reprezentatywne dla ca�ej dziedziny. Ponadto wielepierwszych publikacji po�wi�conych NLP (w tym obie cz��ci Struktury magii)mia�o charakter g�ównie poradnikowy i by�o przeznaczone dla czytelnikówposiadaj�cych mniejsze kwalifikacje naukowe. Poza tym nie istnia�a powszech-nie uznawana instytucja, która wyznacza�aby standardy obowi�zuj�ce w tejdziedzinie.

Programowanie neurolingwistyczne stanowi przede wszystkim narz�dzie,które s�u�y modelowaniu oraz szkoleniu, si�� rzeczy wi�c musia�o si� ono roz-win�� w bardzo ró�nych kierunkach.

Na dodatek cz�sto myli si� samo programowanie neurolingwistyczne z po-szczególnymi technikami, które si� z niego wywodz�. Powstaje wi�c wra�enie,�e NLP nie ma spójnej to�samo�ci b�d� stanowi wy��cznie sposób na promowa-nie seminariów, podczas których albo uczy si� ludzi, jak odnosi� sukcesy, albo

46 Biblia NLP

poddaje si� uczestników hipnozie. Sami mieli�my podobne wyobra�enie o tymnurcie, zanim nie poznali�my go dog��bnie.

Nie mamy zamiaru nikogo wytyka� palcami ani wini� za niefortunny obrótrzeczy. Kto za to odpowiada? Dlaczego tak wysz�o? Pytania te nale�y kierowa�do historyków, a nie do terapeutów. Przeci�tny poszukiwacz poradników samo-rozwoju natychmiast dawa� si� wci�ga� w wir szkole NLP.

Zapewne takie w�a�nie wra�enie odnie�li naukowcy. Szukali jednoznacz-nych, wyrazistych koncepcji, tymczasem w kontaktach z programowaniem neu-rolingwistycznym natykali si� na mieszanin� nienaukowych sposobów my�lenia,które przes�ania�y jego istot� oraz zas�ugi. Nie znale�li tam niczego ciekawegodla siebie. Dlatego obecnie wielu terapeutów wykorzystuje techniki wywodz�-ce si� z NLP, lecz o tym nie wie (albo nie chce tego zaakceptowa�). W konse-kwencji NLP jest identyfikowane raczej z dziwacznymi, drugorz�dnymi prak-tykami b�d� po prostu nieszanowane lub zwyczajnie ignorowane.

Do obni�enia wiarygodno�ci programowania neurolingwistycznego przy-czyni�o si� wiele publikacji jego praktyków — a to dlatego, �e mia�y nazbyt ogól-nikowy b�d�, przeciwnie, za szczegó�owy charakter. Wydaje si�, �e k�adzionyprzez NLP nacisk na innowacj�, szybko dzia�aj�ce techniki oraz �mia�e obietni-ce przyci�ga�y ludzi z nieleczonymi objawami ADHD lub innymi problemamiwymagaj�cymi fachowej pomocy. To z kolei prawdopodobnie uruchomi�o sa-monakr�caj�c� si� spiral�, która przes�dzi�a o po�o�eniu NLP wzgl�dem g�ów-nego nurtu.

Oznacza�o to, �e najcenniejszymi �rodkami promowania programowanianeurolingwistycznego sta�y si� opinie klientów. Te za�, cho� w du�ej mierze po-zytywne, okaza�y si� nie do�� silne, aby NLP uzyska�o dzi�ki nim trwa�y statuspsychoterapii poznawczej. Mimo to uda�o si� wzbudzi� intensywne zaintereso-wanie omawian� dziedzin�; trwa�o ono mniej wi�cej 20 lat.

No, dobrze. Nie chcemy przecie� p�aka� nad przesz�o�ci�, protestowa� anidobija� si� do drzwi którego� z naukowców (lub rozbija� jego okna). Chcemysi� nauczy�, jak lepiej pomaga� naszym klientom oraz w�a�ciwie wykorzystywa�NLP. By� mo�e z czasem, w miar� jak coraz wi�cej klientów b�dzie osi�ga�odzi�ki NLP zamierzone cele, reprezentanci g�ównego nurtu piel�gnacji zdrowiapsychicznego uznaj� nasz ogromny wk�ad w ich rozwój zawodowy.

Wiemy, �e wiele koncepcji NLP, których zacz�to naucza� ponad cztery de-kady temu, nie mia�o odpowiedniej podbudowy naukowej ani nie opiera�o si�na dostatecznej liczbie obserwacji czy do�wiadcze.

Niemniej jednak na owe przestarza�e koncepcje i metodologie wci�� mo�nasi� natkn�� podczas wielu szkole z programowania neurolingwistycznego. Jestto przejaw si�y tradycji oraz my�lenia grupowego i �yczeniowego. Tymczasemksi��ka, któr� trzymasz w r�kach, wyci�ga podstawowe za�o�enia i zadania NLPna pierwszy plan oraz pokazuje, jak dzia�aj� w nowoczesnej praktyce.

Mamy nadziej�, �e dzi�ki temu programowanie neurolingwistyczne staniesi� dla Ciebie bardziej przyst�pne, ksi��ka przedstawia bowiem nowe techniki

Biblia NLP 47

oraz wyja�nienia, dzi�ki którym to, co ju� wiesz, zyska naukowe zaplecze. Sa-mi codziennie przypominamy sobie s�owa Richarda Bandlera, s�ynnego wspó�-twórcy NLP:

„NLP to podej�cie i metodologia,które zostawiaj� �lad w postaci technik”.

Wszelkie metodologie zmieniaj� si� i doskonal� z czasem. Szczerze wierzy-my, �e w�a�nie nadesz�a najlepsza chwila, by zaakceptowa� ten fakt oraz przyj��nowy punkt widzenia, poznaj�c tajniki programowania neurolingwistycznego.

KONFLIKT MI�DZY METODOLOGI� NLPA �LADEM W POSTACI TECHNIK

Teoretycznie nie ma ró�nicy mi�dzy teori� a praktyk�,lecz praktycznie owa ró�nica istnieje.

— Jan L.A. van de Snepscheut

Wprowadzenie

Je�eli rozwa�asz uczestnictwo w szkoleniu z programowania neurolingwi-stycznego, cz��� ta pomo�e Ci zaoszcz�dzi� sporo pieni�dzy i czasu. Mam bo-wiem zamiar wyja�ni� tutaj pewne podstawowe zagadnienia, które mog� zna-cz�co zmieni� Twoje podej�cie.

Je�eli chcesz zrozumie� NLP i wybra� odpowiednie szkolenie,musisz wzi�� pod uwag� wi�cej ni� tylko same techniki.

Programowanie neurolingwistyczne stanowi nie tyle zbiór technik, ile raczejpewn� metodologi�. Przez poj�cie to rozumiem zestaw praktyk i zasad, któretworz� spójn� ca�o��. Kiedy gotujemy, tak� praktyk� jest m.in. wykorzystaniewysokiej temperatury do przekszta�cania ró�nych sk�adników w ca�e danie;z kolei zasad� b�dzie np. konwekcja w piekarniku jako �rodek do ogrzewaniajedzenia.

Metodologia jest czym� wi�cej ni� przepisy. Te ostatnie bowiem wyrastaj�z praktyk i zasad (metodologii) dost�pnych ludziom tworz�cym owe przepisy— s� w gotowaniu tym, czym wzorzec w NLP.

Metodologia programowania neurolingwistycznego obejmuje takie zasadyjak np. modelowanie — b�d�ce �rodkiem, który s�u�y przenoszeniu okre�lonychumiej�tno�ci z modeli na ludzi — a tak�e praktyki typu strategiczne wp�ywaniena stany w celu uruchomienia zachowania zasobnego.

48 Biblia NLP

Z metodologii NLP zrodzi�o si� wiele technik. Istnieje mnóstwo przyk�adówtego, jak zastosowanie jednej z nich radykalnie zmieni�o czyje� �ycie. Aby jed-nak uzyska� maksimum skuteczno�ci, ka�da technika musi uwzgl�dnia� specy-fik� poszczególnych jednostek lub grup, a praktyk j� stosuj�cy powinien kiero-wa� si� wra�liwo�ci� i realizowa� pewn� strategi�. Chodzi o to, aby wykonywanapraca by�a adekwatna i mia�a elastyczny charakter. Stanowi to pewn� wska-zówk� co do wyboru dobrego szkolenia, pomo�e Ci bowiem okre�li�, czego taknaprawd� potrzebujesz i kiedy. Przyjrzyjmy si� wi�c, jak najlepiej zagospoda-rowa� swoj� energi�, aby jednocze�nie pog��bi� wiedz� z zakresu NLP i rozwi-n�� swoje umiej�tno�ci.

Richard Bandler powiedzia�: NLP to podej�cie i metodologia, które zostawiaj��lad w postaci technik. Zdanie to wskazuje na dwa mo�liwe sposoby postrzeganiaszkolenia: mo�esz zacz�� albo od dotarcia do istoty NLP, co zazwyczaj jest celemd�u�szych i dro�szych szkole, albo od opanowania okre�lonych technik.

Drugie podej�cie ma nast�puj�ce zalety:1) Ponosisz mniejsze koszty.2) Mo�esz zacz�� od razu uzyskiwa� wyniki na wielu frontach.3) Zaczynasz czu� NLP i stawia� sobie coraz to nowe pal�ce pytania,

które mobilizuj� Ci� do poznawania podstawowych za�o�e.4) Mo�esz wykorzystywa� opanowywane techniki dla w�asnych potrzeb.

TYPY PRAKTYKÓW NLP

Poszed�em do terapeuty gestalt i powiedzia�em, �e chc� by� w stanieprzynajmniej nakaza� wybranym partiom moich mi��ni,

by si� nie kurczy�y, kiedy nie jest to konieczne.

— Dick York

Nie trzeba sp�dzi� wiele czasu w �rodowisku praktyków NLP, aby zauwa-�y�, �e s� oni bardzo ró�ni. Mam na my�li nie ich narodowo�� czy religi�, leczumiej�tno�ci oraz podej�cia.

Chcia�bym Ci zaproponowa� zrobienie dwóch rzeczy podczas lektury tegofragmentu.

Po pierwsze, okre�l, do której z poni�szych kategorii praktyków NLP pasu-jesz najlepiej. Po drugie, uwzgl�dnij je przy wyborze kompetentnych trenerów,od których b�dziesz si� uczy� i z którymi b�dziesz wspó�pracowa�.

Praktyków NLP mo�na z grubsza podzieli� na nast�puj�ce kategorie:

1) Pod�wiadomi mistrzowie

Ta grupa praktykuje NLP nawet we �nie. Przydatne wzorce i kreatywnerozwi�zania tworzy „w locie”, podczas pracy z klientami oraz we w�asnym �y-ciu. Wydobywa pod�wiadome zasoby zarówno z innych ludzi, jak i z siebie,

Biblia NLP 49

dzi�ki czemu umo�liwia przeprowadzenie zmian, które wcze�niej wydawa�ysi� nierealne.

Umiej�tno�ci praktyków, którzy nale�� do tej grupy, mog� si� wydawa�nieco tajemnicze, poniewa� trudno jest uchwyci�, jak ludzie ci przeprowadzaj�zmiany, dopóki nie pozna si� tajników NLP.

2) Powierzchowni praktycy

Praktycy ci znaj� tylko wybrane techniki programowania neurolingwistycz-nego i traktuj� je jak przepisy kulinarne. Wynika to albo z tego, �e dopiero sta-wiaj� pierwsze kroki, albo z tego, �e dotychczas nie uda�o si� im „uchwyci�” na-tury pod�wiadomo�ci.

W drugim przypadku powierzchowni praktycy mog� mie� pewne pod�wia-dome opory, których jeszcze nie pokonali; te za� z kolei mog� przeszkadza�w tworzeniu kreatywnych rozwi�za.

3) Praktycy z zaburzeniami osobowo�ci

Grupa ta boryka si� z powa�nymi problemami, które mog� nawet przybie-ra� posta� zaburze osobowo�ci typu pogranicznego, antyspo�ecznego lub nar-cystycznego. (Nie jestem psychologiem, wi�c nie b�d� wyja�nia� poszczególnychterminów — mo�na sprawdzi� ich znaczenie np. w internetowych lub ksi��ko-wych �ród�ach dotycz�cych klasyfikacji zaburze psychicznych DSM). Nie jestto przyjacielska rada, lecz ostrze�enie przed niebezpieczestwem.

Owi certyfikowani, lecz nie kompetentni praktycy mogli si� zainteresowa�programowaniem neurolingwistycznym, poniewa� kusz� ich wizje zdrowia,sprawowania kontroli, nieograniczonych kontaktów seksualnych czy zostaniaczyim� „bohaterem”.

Zdarza si�, �e nale��cy do omawianej grupy praktycy NLP d��� do rozwi�-zywania tak g��boko tkwi�cych w nich problemów, �e te staj� si� najgorszymiwrogami. Dopóki ci ludzie sami nie otrzymaj� pomocy od w�a�ciwych specjali-stów ani nie wezm� udzia�u w odpowiedniej terapii, mog� wyrz�dza� krzywd�swoim klientom. Cz�sto praktycy z zaburzeniami osobowo�ci intensywnie si�kreuj�, odgrywaj� role �wi�tych lub guru, jakby �yli w �wiecie fantazji. Wieluz nich boryka si� z problemami interpersonalnymi, prze�ywa wewn�trzne dra-maty, które stanowi� �ród�o trudno�ci funkcjonowania w grupach spo�ecznychi organizacjach. Co wi�cej, problemy te mog� i�� w parze z narkotykami i in-nymi na�ogami, które niekorzystnie wp�ywaj� na zachowanie w sposób spora-dyczny lub ci�g�y.

Z wyj�tkiem „pod�wiadomych mistrzów” w pozosta�ych dwóch grupachpraktyków NLP mo�na dostrzec rozd wik midzy wykorzystywanymi tech-nikami a sposobami my�lenia. Techniki pozbawione ducha maj� bardzo ograni-czone dzia�anie. Co zaskakuj�ce, zdarza si�, �e niektórzy przedstawiciele trze-ciej grupy — z zaburzeniami osobowo�ci — osi�gaj� pod�wiadome mistrzostwo

50 Biblia NLP

i skutecznie pomagaj� wielu klientom. Rezultaty pracy tych praktyków NLP by-waj� jednak bardzo nierówne, poniewa� s� uzyskiwane pod�wiadomie wsku-tek zaistnienia okre�lonych sytuacji. Chciwo��, pragnienie wykorzystywanialudzi oraz destrukcyjne reakcje emocjonalne mog� wykoleja� danego praktykaNLP, jego klientów lub �rodowisko — gdy zaistniej� pewne warunki lub poja-wi si� stres.

Je�li dopiero zaczynasz swoj� przygod� z programowaniem neurolingwi-stycznym albo chcesz podwy�szy� kwalifikacje w tej dziedzinie, postaraj si�okre�li�, jakiego rodzaju szkolenia i do�wiadczenia b�d� dla Ciebie najwarto-�ciowsze. A mo�e musisz uwzgl�dni� równie� kwestie finansowe? Je�eli nie mo-�esz sobie pozwoli� na d�u�szy, intensywniejszy kurs (ten rodzaj jest zazwyczajbardzo drogi), zechcesz pewnie wybra� te najlepsze lektury, zaj�cia i do�wiad-czenia, które pozwol� Ci uzyska� najwy�sze wyniki w granicach Twoich mo�-liwo�ci. W dalszej perspektywie powinno to motywowa� Ci� do zwi�kszaniazarobków, aby� w ramach dalszego rozwoju osobistego móg� m.in. uzyska� jaknajlepsze przygotowanie. Niniejsza cz��� pomo�e Ci okre�li� strategie i trenin-gi, które najpe�niej zaspokoj� Twoje potrzeby.

ZNACZENIE MODELOWANIA

Po ci��kim dniu treningu mo�na zje�� grzechotnika.

— Elvis Presley

Dobre szkolenie bazuje na dobrych modelach, te za� uwidaczniaj� si� w po-dej�ciu trenera do nauczania oraz do przekazywanych tre�ci. Gdyby modele nieby�y wa�ne, wszystkiego o programowaniu neurolingwistycznym mo�na by si�nauczy� z ksi��ek.

� Czy wolisz opanowa� zbiór technik, czy raczej zdoby� takie same zdolno�ci,jakie Richard Bandler wykorzystywa� w tworzeniu modeli, które leg�yu podstaw programowania neurolingwistycznego?

Posiadanie takich umiej�tno�ci jak Bandler pozwala bezustannie odkrywa�i wymy�la� techniki w zale�no�ci od potrzeb ka�dego klienta z osobna. W�a�niedlatego po�wi�ci�em osobny fragment drodze do mistrzostwa. Tam zag��biamsi� w zagadnienie ducha NLP i wskazuj� na to, �e chodzi w nim przede wszyst-kim o pewien model, który jest wa�niejszy od jakichkolwiek dodanych do nie-go teorii czy idei.

� Ów model to tzw. metamodel, który stanowi opis procesu modelowania.Mo�na powiedzie�, �e metamodel jest to model modelu. Pozwala spojrze�

z lotu ptaka na drog� do doskona�o�ci. Modelowanie stanowi fundament pro-gramowania neurolingwistycznego; jest punktem wyj�cia NLP oraz �ród�emteorii i wzorców.

Przyjrzyjmy si� bli�ej, czym jest modelowanie. Jego podstaw� stanowi umie-j�tno�� bardzo uwa�nej obserwacji, która pozwala dostrzega� subtelno�ci. Jest

Biblia NLP 51

to jing modelowania. Elementem jang modelowania jest gotowo�� do ekspery-mentowania oraz poszukiwania tzw. czynników aktywnych tego, co si� obser-wuje, które pozwalaj� odpowiedzie� na pytanie: dlaczego powstaj� takie, a nie innerezultaty?

Owe jing i jang mog� przyspieszy� Twoje wysi�ki, które maj� na celu uzyski-wanie okre�lonych wyników b�d� osi�ganie doskona�o�ci, poniewa� zapewnia-j� Ci odpowiedni� perspektyw�. Dzi�ki niej mo�esz zarówno �atwiej dostrzega�tzw. czynniki aktywne, jak i eliminowa� te elementy, które nimi nie s�, mimo�e model (osoba, któr� modelujesz) przypisuje im wa�ne znaczenie. W drugimprzypadku zyskujesz szans� na wyeliminowanie cz��ci zachowa i koncepcji,które obni�aj� skuteczno�� dzia�a modelowanej osoby.

Czynniki pod�wiadome

Niektóre czynniki aktywne maj� charakter pod�wiadomy; model nie wie,�e je posiada i wykorzystuje. Nie mo�na si� dowiedzie� wszystkiego o staniedanej osoby wy��cznie poprzez jej obserwowanie. Podobnie nie mo�na si� na-uczy� wszystkiego z tego, co mówi, poniewa� wielu ludzi osi�gaj�cych dosko-na�e wyniki nie do koca rozumie, dlaczego odnosi sukcesy. Dzi�ki odkryciuowych ukrytych bogactw programowanie neurolingwistyczne zyska�o pewienrozg�os. Wywo�a�o niema�� ekscytacj�, zw�aszcza w�ród terapeutów, poniewa�dotyczy�o czego�, czego nawet ci najlepsi nie potrafili wskaza� jako przyczynyw�asnych sukcesów.

� Bez wzgl�du na to, z jakim przekonaniem model mówi, jak robi to, co robi,ani jak g��boko w to wierzy, zawsze szukaj czynników pod�wiadomych.

Richard Bandler i John Grinder w ksi��ce Z �ab w ksi��niczki stwierdzaj�, �ew modelowaniu nie chodzi o to, co ludzie mówi�, lecz o to, co robi�. Moim zda-niem równie wa�ne s� oba elementy — a tak�e to, czego ludzie �wiadomie do-�wiadczaj�. Nale�y jednak okre�li�, które z wymienianych przez nich czynnikówmaj� charakter aktywnych. To za� wymaga prowadzenia do�wiadcze.

Sk�adnia i submodalno�ci

Modelowanie bazuje na zadawaniu pyta oraz prowadzeniu obserwacji. Tebowiem pozwalaj� odkry� sk�adni� my�li (wewn�trzn�) i zachowa (zewn�trz-n�), a wi�c i struktur� albo doskona�o�ci, albo zachowania dysfunkcjonalnego.Dzi�ki temu terapeuci mog� si� skupia� na zaburzonych schematach zachowa-nia lub my�lenia, aby pokazywa� klientom, �e maj� oni wybór i nie s� na nieskazani. Jest to jeden ze sposobów na otwieranie drzwi do zmian. Poprzez od-krywanie sekwencji my�li i wspomnie w formie submodalno�ci (takich jak roz-miar, jasno�� czy g�o�no��) programowanie neurolingwistyczne znacznie wy-przedzi�o terapi� poznawcz�.

Jednym z powodów tego, �e programowanie neurolingwistyczne przypisu-je submodalno�ciom szczególne znaczenie, jest to, �e stanowi� one szczegól-nie istotne elementy pracy nad zmian�. Za pomoc� takich narz�dzi jak cho�by

52 Biblia NLP

Swish Pattern mo�na kierunkowa� silne pragnienia, aby tworzy� nowe, po��-dane zachowania; chodzi tu bowiem o wzbudzenie motywacji do robienia tego,co si� sprawdza, oraz do unikania tego, co nie dzia�a. W czasach, kiedy NLPdopiero zyskiwa�o popularno��, terapia poznawcza ogranicza�a si� do my�lii przekona w postaci werbalnej. To tak, jakby porówna� rysunek na papierzez prawdziwym �wiatem: ten drugi jest znacznie bogatszy od pierwszego. Tak�ei obecnie wielu terapeutów z g�ównego nurtu psychoterapii przyjmuje bardzoograniczony punkt widzenia w porównaniu z perspektyw� praktyków NLP.

Wspó�czesne szkolenia

Aby szkolenie z programowania neurolingwistycznego mia�o sens, musi za-równo mie� ducha NLP, jak i proponowa� skuteczne modele, na które sk�adaj�si� co najmniej te elementy, które na samym pocz�tku wprowadzali twórcy NLP.Najlepiej jest jednak, je�eli podczas szkolenia pojawiaj� si� równie� m�dro��i techniki tych, którzy poci�gn�li NLP dalej, kiedy pierwsza fala popularno�cimin��a — a wi�c m.in. Roberta Diltsa, Steve’a Andreasa, Connirae Andreas czyte� innowatora, za którym uwa�nie pod��am od wielu lat — dr. Tada Jamesa.

Je�eli zastanawiasz si� nad szkoleniem, które reklamuje si� jako nowoczesnepodej�cie do NLP, trenerzy prawdopodobnie zaproponuj� wyj�cie poza baz�najwcze�niejszych teorii i technik. Wówczas kurs powinien mie� dwie cechy.

Po pierwsze, powinien si� zasadza� na tych elementach NLP, które prze-trwa�y prób� czasu.

Po drugie, powinien czerpa� ze wspó�czesnej wiedzy, opartej na dowodach,która obejmuje w szczególno�ci techniki poznawcze (takie jak terapia poznaw-czo-behawioralna), wiedz� z zakresu behawioryzmu (np. warunkowanie instru-mentalne), a tak�e nowe modele osób, które osi�gn��y doskona�o��.

SPÓJNO� (KONGRUENCJA)

Cz�owiek wyrz�dza z�o, kiedy nie czyni nic dobrego.

— przys�owie niemieckie

Spójno�� jest jedn� z g�ównych koncepcji programowania neurolingwi-stycznego, a jednocze�nie jednym z najwa�niejszych przedmiotów jego zainte-resowania. Stanowi ona bram�, która pozwala dotrze� do ducha NLP. Ludzies� spójni, kiedy ich mowa cia�a przekazuje to samo co ich s�owa oraz kiedywprowadzaj� w �ycie to, czego nauczaj�.

Inaczej rzecz ujmuj�c: spójna jest taka osoba, która buduje w�asn� osobo-wo�� i swój punkt widzenia, korzystaj�c z NLP w taki sam sposób, jaki wykorzy-stuje w pracy z innymi lud�mi. Ludzie, którzy poprawili swoje wyniki czy te�rozwi�zali problemy osobiste za pomoc� NLP, s� znacznie bardziej wiarygodnini� praktycy NLP. Ma�o tego, lepiej rozumiej� i czuj� praktykowanie NLP. Toza� stanowi klucz do osi�gania stanów, które pozwalaj� tworzy� inspiruj�ce,bardziej z�o�one rozwi�zania charakterystyczne dla poziomu mistrzostwa NLP.

Biblia NLP 53

Wida� to wyra�nie w stopniu motywacji, obiektywizmu i zasobno�ci, który osi�-gaj� tacy praktycy NLP. Dzi�ki temu, �e potrafi� kontrolowa� swoje stany i kon-centrowa� si� na po��danych celach, nie pozostaj� na �asce swoich nastrojów.

Praktycy NLP, którzy s� spójni, potrafi� si� anga�owa� w sposób dojrza�yi wiarygodny. Kiedy decyduj� si� na co�, nie robi� tego, poniewa� przeczuwaj�murowany sukces. Nie wahaj� si� jednak z powodu ryzyka pora�ki. Nie potrze-buj� wizji „gwarantowanego” wyniku, aby czu� siln� motywacj�. Wzbudzaj�zaanga�owanie, aby wykorzysta� siebie, a nie uzale�nia� si� od wspó�pracy zestrony „reszty �wiata” ani nie oczekiwa� zach�ty od swojego otoczenia. Ozna-cza to, �e praktycy NLP nie zast�puj� metafizycznych zasad czy jakich� zabobo-nów zasadami NLP, spodziewaj�c si�, �e znajd� skrót do sukcesu.

Hall cytuje zdanie Bandlera: „A teraz otwórz oczy, spójrz na �wiat i powiedzdo siebie: to bu�ka z mas�em!”.

Oznacza to, �e schodz�c z dotychczasowej drogi oraz wywo�uj�c w�a�ciwystan, nie bdziesz si obawia� swoich celów. Co wi�cej, do�wiadczysz mocypozytywnej motywacji. Stanie si� ona Twoim odruchem wchodzenia w stanyzasobne, kiedy tylko b�dzie Ci to potrzebne. Oznacza to równie� umiej�tno��tworzenia i wzmacniania stanów zasobnych, takich jak wytrwa�o��, ciekawo��,przewidywanie, poszukiwanie, pragnienie, kreatywno�� i produktywno��.

POD�WIADOMO�

wiadomo�� mo�na porówna� do fontanny, której woda mieni si�w s�o�cu, a nast�pnie opada do wielkiego, �ródziemnego

zbiornika pod�wiadomo�ci, z którego tryska.

— Sigmund Freud

Rozumienie pod�wiadomo�ci ma kluczowe znaczenie dla metodologii pro-gramowania neurolingwistycznego oraz znajduje wyraz w wielu jej elementach:

1) Pod�wiadome mistrzostwo

Praca nad zmian� za pomoc� programowania neurolingwistycznego wy-maga zbyt wielu umiej�tno�ci, aby wszystkimi mo�na by�o pos�ugiwa� si� �wia-domie. Mo�na oczywi�cie uczy� si� NLP poprzez �wiadome praktykowanie,ostatecznie jednak umiej�tno�ci z nim zwi�zane musz� nabra� charakteru pod-�wiadomego oraz sta� si� integraln� cz��ci� wi�kszej ca�o�ci, któr� nazywamypod�wiadomym mistrzostwem.

2) Pod�wiadome zasoby

Klient mo�e mie� pewne pomys�y dotycz�ce jego problemów i sposobówich rozwi�zania, nad którymi chce pracowa�. Zaskakuj�ce rozwi�zania pojawiaj�si� jednak dopiero wtedy, gdy zaakceptuje si� znaczenie pod�wiadomo�ci oraz

54 Biblia NLP

kiedy jest ona stymulowana i ukierunkowywana na rozwi�zywanie problemulub d��enie do celu. Dotyczy to nie tylko klienta — w ka�dej chwili na zaskaku-j�cy pomys� usprawniaj�cy prac� mo�e wpa�� tak�e sam praktyk NLP.

3) Dekonstrukcja w �wiadomo��i rekonstrukcja w pod�wiadome mistrzostwo

Wiele reakcji i rozwi�za (w tym równie� tych, które s� destruktywne czyograniczaj�ce) mo�na wydobywa� na poziom �wiadomo�ci za pomoc� metodprogramowania neurolingwistycznego, takich jak analiza reprezentacji w mo-dalno�ciach sensorycznych. Wiele technik NLP pomaga nam reorganizowa�sposoby, jak przebiegaj� pewne procesy lub jak s� zakodowane we wspomnie-niach. Dzi�ki temu staje si� mo�liwa radykalna poprawa w tych problematycz-nych dziedzinach, które nie poddawa�y si� licznym wysi�kom ze strony tera-peutów pos�uguj�cych si� bardziej tradycyjnymi metodami. Pomaga to równie�przekszta�ca� zachowania dysfunkcjonalne w bardziej zasobne. Praktyk pocz�t-kuj�cy lub taki, który jeszcze nie nauczy� si� wykorzystywa� pod�wiadomo�ci,mo�e stosowa� techniki NLP, gubi jednak ducha. Je�eli praktykuj�c NLP, kon-centruje si� wy��cznie na pracy na poziomie �wiadomo�ci, traci si� bogate pod-�wiadome zasoby informacji oraz potencjalnych rozwi�za. Wówczas malejeprawdopodobiestwo tego, �e podejmowane wysi�ki przynios� po��dane rezul-taty, za� sama wykonywana praca mo�e si� wydawa� powierzchowna w oczachgruntowniej wykszta�conego praktyka NLP.

METAPYTANIA DLA INTEGRACJI DUCHAI UMIEJ�TNO�CI NLP

Poprzez prowadzenie obserwacji oraz zadawanie twórczych pyta mo�nastworzy� nieoczekiwane i nowatorskie rozwi�zania. Jest to szalenie wa�ne, po-niewa� nasze funkcjonowanie opiera si� g�ównie na warunkowaniu — tylkocz��� naszej dzia�alno�ci ma charakter �wiadomy. W programowaniu neurolin-gwistycznym chodzi o to, by zdoby� maksimum w�adzy nad w�asnym umy-s�em. Jednym ze sposobów na to jest prze�amywanie utrwalonych schematówi wytrwa�e d��enie do nowego — satysfakcjonuj�cego zachowania. Nale�y przytym uwzgl�dni� kryterium, �e nowe zachowanie wspiera wa�ny cel, a dana oso-ba jest twórc� owego rozwi�zania. Na czym to polega?

Zapytaj, jaki stan pomo�e stworzy� nowe zachowanie w okre�lonej sytu-acji oraz jakie zasoby nale�y zgromadzi�, aby pos�u�y�y do osi�gnicia po��-danych celów.

Utylitaryzacja

Podstaw� do zidentyfikowania potrzebnych zasobów jest jasne okre�lenie,co takiego ju� powoduje dan� osob�. Przyczyna mo�e wydawa� si� g��boko pa-tologiczna, lecz mistrz NLP nie daje si� zwie�� i szuka sposobów na twórcze

Biblia NLP 55

wykorzystanie tej energii. Niewiele rzeczy oddzia�uje równie silnie jak przekie-rowana kompulsja. Wiele najs�ynniejszych przypadków w dziejach programo-wania neurolingwistycznego dotyczy w�a�nie tego mechanizmu.

Jedna z moich ulubionych historii opowiada o pracy s�ynnego psychiatryMiltona H. Ericksona z m�odym m��czyzn�, który obstawa� przy tym, �e jestJezusem Chrystusem. Erickson chcia� nauczy� go kilku umiej�tno�ci, dzi�ki któ-rym móg�by si� sta� bardziej niezale�ny — poniewa� mieszka� w zak�adzie dlaumys�owo chorych.

Aby uzyska� przyzwolenie owego m�odego cz�owieka, Milton H. Ericksonpodszed� do niego i powiedzia�: „Prosz� pana, podobno jest pan stolarzem”.Sytuacja ta stanowi przyk�ad utylitaryzacji i jest konsekwencj� zakwestionowa-nia koncepcji, �e patologia natury psychologicznej musi by� eliminowanabezpo�rednio, tak jak zwyk�a infekcja.

Nast�pnie psychiatra poprosi� m�odego cz�owieka, który potwierdzi�, �e jeststolarzem, o pomoc przy pewnym projekcie. Od tej chwili zacz�� si� proces zdro-wienia pacjenta.

Chcesz wybra� dobre szkolenie?

Uwa�aj. Tak jak na randce w ciemno: trzymaj dystans i bardzo uwa�nie ob-serwuj. Je�eli jaki� trener obiecuje spektakularne rezultaty, skre�l go ze swojejlisty. Prawdziwi mistrzowie NLP nie po�eraj� wzrokiem Twojego portfela, po-�wi�caj� za to czas na wys�uchanie Twoich potrzeb i ewentualnych rozterek; niesprawi� wra�enia, �e zarz�dzaj� fabryk� certyfikatów.

Trudno jest znale�� dobre szkolenie, poniewa� wielu trenerów troszczysi� tylko o pieni�dze oraz przekazuje wiedz� wy��cznie podr�cznikow� (o ilew ogóle). Oznacza to, �e uczestnicy trac� to, co w nauczaniu NLP jest najwa�-niejsze. Rozwa� jedn� z poni�szych propozycji jako pocz�tek swojej podró�ypo �wiecie programowania neurolingwistycznego:

1) Je�eli masz czas i pieni�dze, wybierz szkolenie, aby pozna� istot NLPoraz jego fundamenty.

2) Je�eli zale�y Ci na natychmiastowych rezultatach (albo nie masz do���rodków), id w stron opanowywania poszczególnych technik.

Chocia� wcze�niej wyliczy�em negatywne strony podej�cia do NLP jak doksi��ki kucharskiej, tak naprawd� cz�sto zaleca si� rozpoczynanie nauki od opa-nowywania kolejnych wzorców — poniewa� wywodz� si� one z dzia�alno�cibieg�ych praktyków NLP, z teorii, które wyp�ywaj� z ich pracy, oraz z udosko-nale wcze�niejszych koncepcji.

Wykorzystywanie technik NLP jak przepisów kulinarnych bywa zatem do-brym sposobem nauki, ale tylko na pocz�tkowym etapie. Jak mawia AnthonyRobbins podczas seminariów: „Nie trzeba zna� tajników elektryczno�ci, aby w��-czy� �wiat�o”.

Mistrz NLP ma elastyczne podej�cie i reaguje na bie��co na to, co si� dzieje,a jednocze�nie ma w zanadrzu ogóln� strategi� oraz zbiór technik, z których

56 Biblia NLP

mo�e skorzysta� w razie potrzeby. Innymi s�owy, nie ogranicza swojej aktyw-no�ci do stosowania wzorców.

Mo�na porówna� mistrza NLP do muzyka, który �wiczy skale i który czujemuzyk�: jako�� jego improwizacji wyrasta ze �mudnych �wicze oraz rozumie-nia zasad muzyki na poziomie intuicji. Aby �wietnie zagra� krótk� melodi� nagitarze, wystarczy zastosowa� par� technicznych chwytów, cho�by i mimowied-nie. Aby jednak sta� si� prawdziwie kompetentnym, trzeba w gr� na instrumen-cie nieustaj�co inwestowa� czas, pieni�dze i energi�, dopóki nie zacznie si� uzy-skiwa� po��danych rezultatów.

NLP pozwala co prawda skróci� t� d�ug� drog�; nie oferuje jednak „pój-�cia na �atwizn�”, lecz skuteczniejszy, lepszy format nauki, praktyki, adaptacjii rozwoju.

DROGA DO MISTRZOSTWA:PRAWDZIWE UMIEJ�TNO�CI

Z DZIEDZINY NLPCzyn ludzki raz dokonany p�ynie przez wieczno�� do wielkiego

rachunku. Nasza nie�miertelno�� przejawia si� w tym, co robimy,a nie w tym, kim jeste�my.

— George Meredith

W jednej z poprzednich cz��ci — „Konflikt mi�dzy metodologi� NLP a �la-dem w postaci technik” — wyja�ni�em dok�adnie ró�nic� mi�dzy ograniczon�praktyk� a mistrzostwem w dziedzinie programowania neurolingwistycznego.W tej omówi� szczegó�owo drog� do tego drugiego, wykraczaj�cego dalekopoza zwyk�e wykorzystywanie wzorców. Znajdziesz tutaj wszystko to, co trze-ba wiedzie�, aby sta� si� prawdziwym mistrzem w dziedzinie NLP.

FAZY ROZWOJUMistrzostwo w dziedzinie programowania neurolingwistycznego zdoby-

wa si zazwyczaj etapami. Te, które zosta�y opisane poni�ej, s� do�� typowe.Wielu ludzi jednak nie zdobywa mistrzostwa w dziedzinie NLP, poniewa� niewychodzi poza etap drugi lub trzeci. Wi�kszo�� praktyków NLP czuje, �e za-czyna osi�ga� najwy�szy poziom kompetencji w fazie czwartej. Mam nadziej�,�e niniejszy fragment zainspiruje Ci� do przej�cia wszystkich etapów — orazdo zrozumienia, dlaczego uwa�am, �e mistrzostwo pojawia si� tak naprawd�w fazie szóstej.

Biblia NLP 57

1) Zwrot ku podstawowym koncepcjom NLP

Sporo osób zaczyna od czytania ksi��ek i artyku�ów na temat programowa-nia neurolingwistycznego, a tak�e uczestniczenia w dyskusjach czy ogl�daniaprezentacji w internecie.

2) Opanowywanie wzorców i ich praktykowanie

Na tym etapie wielu z nas rozpoczyna stosowanie technik programowanianeurolingwistycznego — na samych sobie. W ten sposób zyskujemy dobre ichwyczucie i lepsze poj�cie o tym, jak wykorzystywa� je w pracy z innymi. Dajeto nam równie� korzy�ci osobiste, poniewa� stajemy si� jeszcze lepszymi prak-tykami. Uwa�niej obserwujemy i sprawniej reagujemy. Przy okazji zmniejszasi� ryzyko, �e nasze problemy b�d� szkodzi�y praktyce.

3) Pog��bienie wiedzy o pochodzeniu modeli,z których wywodz� si� wzorce

Na trzecim etapie zyskuje si� bardziej praktyczne rozumienie wzorców: kie-dy je stosowa� i jak uk�ada� je w strategie podczas pracy nad szerzej zakrojonymprocesem zmian (wypracowanie sk�adni o wi�kszej skali). Dzi�ki temu mo�naprzesta� by� papug�, która potrafi tylko odtwarza�, a sta� si� kim�, kto napraw-d� rozumie wzorce oraz rz�dz�ce nimi zasady. Umo�liwia to wykorzystywaniewzorców, podczas gdy �wiadomy umys� wybiega naprzód lub nadzoruje rela-cj� z klientem na inne sposoby.

4) Stosowanie NLP w celu osi�gni�cia sukcesu

Czwarty etap przynosi wyzwanie polegaj�ce na stosowaniu programowanianeurolingwistycznego, które pozwala budowa� takie relacje z innymi lud�mioraz osi�ga� takie sukcesy, jakie sobie wyobra�amy. Mo�e si� nawet okaza�, �eodnosimy zwyci�stwa w sposoby dla nas niespodziewane albo odkrywamy no-we, satysfakcjonuj�ce formu�y sukcesu. Tak w�a�nie nabiera si� du�o wi�kszegozaufania do NLP, g��biej si� anga�uje w jego stosowanie oraz zyskuje si� du�owi�ksz� pewno�� siebie podczas wykorzystywania wzorców. Umie si� lepiejsprzedawa� w�asne us�ugi oraz wywiera� wp�yw na klientów.

5) Modelowanie

Na tym etapie zaczyna si� modelowanie osób, które osi�gn��y doskona�o��,w celu tworzenia dodatkowych modeli na u�ytek w�asny, klientów oraz ca�ejspo�eczno�ci skupionej wokó� NLP. Mo�e to dotyczy� ró�norodnych dziedzin�ycia — cho�by zdrowia psychicznego, rozwoju osobistego, biznesu, sportu, po-lityki, wychowywania dzieci. Pog��bione rozumienie NLP pozwala doskonali�si� wed�ug stworzonych modeli.

58 Biblia NLP

6) Podejmowanie powa�niejszych wyzwa� w pracy z klientamioraz w ró�nych sytuacjach…

…takich jak zmiany w �yciu zawodowym lub towarzyskim, które zale�� odindywidualnej sytuacji, w miar� rozwijania umiej�tno�ci na poziomie zaawan-sowanym. Nauka nowych modeli i wzorców trwa.

ISTOTA MODELOWANIA

Uczymy si� […]10% tego, co czytamy,20% tego, co s�yszymy,30% tego, co widzimy,

50% tego, co widzimy i s�yszymy,70% tego, o czym rozmawiamy,

80% tego, co do�wiadczamy,95% tego, czego uczymy innych.

— William Glasser

Talent Richarda Bandlera do modelowania okaza� si� chyba najsilniejszymbod�cem, który przyczyni� si� do narodzin programowania neurolingwistycz-nego. To Bandler pocz�tkowo wykonywa� wi�kszo�� modelowania — w tymmodelowania szczególnie skutecznych i dobrze znanych terapeutów — orazbra� udzia� w tworzeniu wielu wzorców.

Obecnie docieranie do wzorców programowania neurolingwistycznego niestanowi �adnej trudno�ci. S� one dost�pne cho�by w internecie; z kolei w tymwydaniu Biblii NLP umie�ci�em najulubiesze wzorce (ponad 300). Niniejszacz��� jest jednak po�wi�cona wychodzeniu poza wzorce, pod��aniu ku g��b-szemu zrozumieniu NLP. Techniki mog� oczywi�cie pomaga� w odkrywaniutajników NLP, s� jednak wy��cznie punktem wyj�cia.

Modele stanowi� bram, która prowadzi do mistrzostwa w dziedzinie NLP.Mo�na modelowa� kogokolwiek w tym, co robi doskonale, nawet samego sie-bie. Czasami jednak modelowanie kogo�, kto przejawia zachowania dysfunk-cjonalne albo po prostu zwyczajne, równie� okazuje si� przydatne.

Podstawowe sprawy dotycz�ce modeli

Po pierwsze, musz� zaznaczy�, �e programowanie neurolingwistyczne wy-korzystuje s�owo „model” w ró�nych znaczeniach. Przedstawiciele nauk �cis�ychmówi� o modelu, aby nazwa� to, co pozwala zrozumie� mechanizm dzia�aniaczego�. To jest ich model. Cz��ciami tak pojmowanego modelu s� np. ilustracjaprzedstawiaj�ca cz�steczk� b�d� matematyczny opis si�, dzi�ki którym stanowi

Biblia NLP 59

ona pewn� ca�o�� oraz które sprawiaj�, �e oddzia�uje z innymi cz�steczkami.W NLP modelem jest uporz�dkowane wyja�nienie, jak kto� osi�ga doskona�o��.

Jednocze�nie modelem jest sam cz�owiek, który osi�gn�� doskona�o�� w da-nej dziedzinie — kto�, kto stanowi wzór do na�ladowania. Mo�na wi�c powie-dzie�, �e „modelujemy wzory do na�ladowania”. Najpierw wi�c tworzymy mo-del osoby, która jest doskona�ym wzorem do na�ladowania. Nast�pnie staramysi� osi�gn�� doskona�o��, wykorzystuj�c to, jak ów model rozumiemy. B�d� tu-taj pos�ugiwa� si� s�owem „model” w sensie dok�adnego opisu, jak dana osobaosi�ga doskona�e wyniki.

Wspania�e w tak pojmowanym modelu jest to, �e pomaga nam uczy�, jakosi�ga� doskona�o��. Znacznie �atwiej jest przekazywa� komu� uporz�dkowa-ne wyja�nienie zjawiska, ni� mówi� po prostu: „Rób to, co ja”. Modele bywaj�skomplikowane, dlatego trenerzy NLP zazwyczaj nauczaj� ich partiami. Kiedywszystkie kolejne cz��ci zostaj� opanowane, sk�adaj� si� na pod�wiadome mi-strzostwo. Sposób ten okazuje si� przydatny w uczeniu szczególnie skompli-kowanych umiej�tno�ci. Im wi�cej cz��ci sk�adowych opanuje si� do perfekcji,w tym wi�kszym stopniu nabyta wiedza staje si� intuicyjna — i tym �atwiej przy-chodzi improwizowanie oraz znajdywanie rozwi�za.

Modele nie s� tym samym co rzeczywisto��, lecz tylko wydobywaj� pewnejej elementy, które s� istotne dla osi�gni�cia zamierzonego celu. Ka�dy cz�owiekpostrzega �wiat na w�asny sposób. Oznacza to, �e ró�ni ludzie b�d� budowa�nieco odmienne modele tej samej osoby. Po��czenie w jedn� ca�o�� modeli tejsamej osoby stworzonych przez ró�nych ludzi mo�e si� okaza� niezwykle cenne.Sytuacj� t� mo�na zilustrowa� nast�puj�cym przyk�adem: istnieje wiele ksi��ekna temat technik terapeutycznych Miltona H. Ericksona, a ka�dy tytu� k�adzienacisk na odmienne aspekty jego pracy. Dotyczy to równie� publikacji samegoEricksona. Je�eli kto� chce si� doskonali� w kierunku Ericksonowskiej komuni-kacji czy hipnozy, zapewne powinien przeczyta� wszystkie te ksi��ki!

Robert Dilts o modelowaniu

Oto cytat z ksi��ki Roberta Diltsa Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy�:

Modelowanie zachowania polega na obserwowaniu i tworzeniu mapy efek-tywnych procesów, które le�� u pod�o�a pewnego rodzaju wyj�tkowego dzia�a-nia. Jest to proces rozbijania z�o�onego wydarzenia czy serii wydarze� na krokio wielko�ci pozwalaj�cej na póniejsze ich odtworzenie. Celem modelowania za-chowania jest stworzenie pragmatycznej mapy lub „modelu” tego zachowania,który nast�pnie mo�e zosta� wykorzystany do dokonania reprodukcji lub stymu-lacji tego dzia�ania przez ka�d� zmotywowan� do tego osob�. W modelowaniuzachowania d��y si� do identyfikacji zasadniczych elementów my�lenia i dzia�a-nia, wymaganych do uzyskania po��danej reakcji lub wyniku1.

1 R. Dilts, Modelowanie z NLP. Sukces — jak go powtórzy�, t�um. R. Sigrist, Wydawnictwo

PINLP, Warszawa 2009, s. 69.

60 Biblia NLP

Metaprogramy i modelowanie

Pos�ugujemy si� równie� s�owem „model” w kontek�cie modelu �wiata da-nej osoby. Przypomina on naukowy model przedstawiaj�cy, jak co� dzia�a, alema mniej �cis�y charakter i bywa w du�ym stopniu pod�wiadomy. Model �wiatadanej osoby opiera si� na pewnych uogólnieniach dotycz�cych natury rzeczy-wisto�ci. Cz�owiek czerpie z nich, kiedy podejmuje decyzje oraz interpretuje, cosi� dzieje. Programowanie neurolingwistyczne mówi nam, �e takie metapro-gramy reguluj�, jak owe uogólnienia s� formu�owane, a nast�pnie przek�adanena zachowanie. Metaprogramy s� bowiem najwa�niejszymi mechanizmami,które koordynuj� nasze procesy mentalne; pomagaj� nam tworzy� my�li na pod-stawie reprezentacji zmys�owych oraz podpowiadaj� naszemu umys�owi, któreelementy do�wiadcze ma wykorzysta� przy podejmowaniu decyzji. Uwidacz-nia si� w tym istotny wp�yw cybernetyki na rozwój NLP. Termostat dzia�a we-d�ug pewnych zasad, które „kontroluj� jego decyzje” dotycz�ce w��czania i wy-��czania ogrzewania czy ch�odzenia; mo�na powiedzie�, �e zasady te stanowi�metaprogramy termostatu. Oczywi�cie w przypadku ludzi mechanizm ten jestznacznie bardziej skomplikowany.

Programowanie neurolingwistyczne opisuje strategie, które ludzie tworz�lub wykorzystuj�, aby realizowa� okre�lone zamiary. Nie s� to wy��cznie zwy-czajne zasady rz�dz�ce zachowaniem — s� to zasady, które przek�adaj� si� nanasze decyzje. Przyk�adem metaprogramu jest kierunek dzia�ania „do” lub „od”.Niektórzy ludzie my�l� zazwyczaj w kategoriach poruszania si� „do”, czyli w kie-runku tego, czego pragn�. Mog� si� czu� zmotywowani do wype�niania zeznapodatkowych, poniewa� w ten sposób osi�gaj� poczucie doskona�o�ci lub spe�-nienia. Mog� si� kierowa� ch�ci� maksymalnego wykorzystania dost�pnych ulg,poniewa� ewentualna kontrola nie mo�e im nic zarzuci�. Mog� pragn�� uczu-cia ulgi, które nadchodzi w momencie, kiedy wrzucaj� kopert� z zeznaniem doskrzynki. Osoby stosuj�ce metaprogram „od” kieruj� si� czym� zupe�nie innym,wype�niaj�c zeznanie podatkowe. Koncentruj� si� na unikaniu k�opotów z urz�-dem oraz na jak najszybszym za�atwieniu formalno�ci, aby nie trzeba by�o cier-pie� z tego powodu d�u�ej, ni� jest to konieczne. Osoby te uciekaj� od tego, czegosi� obawiaj� lub czego nie lubi�, zamiast pod��a� ku temu, czego pragn�. Sku-piaj� si� bardziej na unikaniu negatywnych konsekwencji ni� na wywo�ywaniutych pozytywnych. Je�eli chcesz zmotywowa� dan� osob�, musisz wiedzie�,czy stosuje ona metaprogram „do”, czy te� „od”. Im wi�cej metaprogramówumiesz dostrzega�, tym wi�cej znajdujesz sposobów na negocjowanie, motywo-wanie ludzi i pomaganie im w odnoszeniu sukcesów. Dzi�ki temu kiedy kogo�modelujesz i wiesz maksymalnie du�o o jego metamodelach, budujesz bogatszymodel. Je�eli chcesz pozna� dok�adniej metaprogramy NLP, si�gnij po ksi��k�NLP Mastery: The Meta-Programs („Mistrzostwo NLP: metaprogramy”).

Biblia NLP 61

PODSTAWOWE KROKI

Cz�owiek uczy si� dwojako: albo poprzez czytanie,albo poprzez kontakty z m�drzejszymi ludmi.

— Will Rogers

Warto modelowa�, wykonuj�c nast�puj�ce podstawowe kroki:

Ujawnianie strategii

Na tym etapie analizujesz ró�ne aspekty my�lenia i zachowania danej oso-by. Rozk�adasz jej sukces na cz��ci pierwsze. Zdolno��, która Ci to umo�liwia,nazywa si� wra�liwo�� sensoryczna. Dzi�ki niej odkrywasz wszystko to, co wy-ró�nia dan� osob� i stanowi o jej doskona�ych wynikach. Ów proces gromadze-nia informacji na jej temat polega na jej obserwowaniu, rozmawianiu oraz na-�ladowaniu. W ten sposób g��biej do�wiadczasz tego, co prze�ywa dana osoba— a jednocze�nie wyczulasz swoj� intuicj� i zwi�kszasz wra�liwo��. By� mo�edzi�ki temu odkryjesz co�, czego nie by�by� w stanie odkry� za pomoc� wy��czniezewn�trznej koncentracji? Aby na�ladowa� do�wiadczenie wewn�trzne, mo�eszkorzysta� z technik gry aktorskiej. W miar� jak kolejne elementy dopasowuj�si� do siebie, zaczynasz dostrzega� ca�e zespo�y zachowa oraz reprezentacjiwewn�trznych, które maj� szans� sta� si� strategiami — czy te� które mog� si�okaza� si� strategiami s�u��cymi uzyskiwaniu doskona�ych wyników. Wyko-rzystywane przez Virgini� Satir odzwierciedlanie jest z pewno�ci� przyk�ademtakiej strategii; stanowi ona cz��� tzw. modelu Satir.

Mapowanie

Na tym etapie porz�dkujesz swój model: mapujesz go na sk�adni� my�lii zachowa, w tym bardzo drobnych elementów i aspektów pod�wiadomych.

Odtwarzanie

Teraz, kiedy ju� masz w miar� uporz�dkowany model, zacznij go wykorzy-stywa�. W zale�no�ci od otrzymywanych wyników konieczne mo�e si� okaza�doskonalenie modelu poprzez dalsze obserwacje i analizy b�d� te� przeprowa-dzenie pewnych eksperymentów (prób i b��dów).

Obserwowanie

Modelowanie polega na rozpoznawaniu rozwi�za, które dzia�aj�. Modele,które tworzysz na wzór ludzi odnosz�cych sukcesy, nie s� zatem tak naprawd�Twoj� w�asno�ci� intelektualn�. Wszak zasadniczo tylko wskazujesz na to, coju� si� dzieje. Sytuacja ta przypomina nieco t�, w której b�azen zaskakuje Ci�,

62 Biblia NLP

mówi�c co�, co ju� wiesz, lecz czego nigdy nie ujmowa�e� w dany sposób. Pra-wo autorskie mo�e chroni� s�owa b�azna, lecz nie obserwacje, które ten za ichpomoc� czyni.

Dlatego wielu ludzi mo�e si� uczy� danego modelu i go wykorzystywa� —je�eli podzielisz si� z nimi swoim modelem albo je�li takowy odkryj� samodziel-nie. Innymi s�owy, dany model nie stanowi w�asno�ci programowania neuro-lingwistycznego. Mo�na powiedzie�, �e NLP stanowi metodologi lub no�niks�u��ce odkrywaniu sposobu na na�ladowanie zachowa�, które prowadz� dosukcesu, oraz na dalsze ich doskonalenie. NLP jest tak�e drog� do systema-tycznego rozwoju. Kiedy ludzie wykorzystuj� modele, które wypracowali prak-tycy, mówi�, �e „uprawiaj� NLP”. Tymczasem gdy sami tworz� modele, tak�e„uprawiaj� NLP” — i to w jego najbardziej pierwotnej postaci.

Podstawowe pytaniaOto gar�� pyta, które mo�esz zadawa�, buduj�c model:� Dzi�ki czemu ten model dzia�a?� Jakie zasady nim rz�dz�? (Im lepiej to rozumiesz, tym skuteczniej

analizujesz i budujesz modele).� Jakie procesy sk�adaj� si� na ten model?� Co mobilizuje dan� osob� do dzia�ania?� Jak najlepiej mo�esz realizowa� techniki, które sprawiaj�, �e model

si� sprawdza?� Co dok�adnie robisz i kiedy?

POD�WIADOMO� I MODELE

Ludzie nie przyci�gaj� tego, czego chc�, ale to, czym s�.

— James Allen

W ksi��ce Z �ab w ksi��niczki Richard Bandler i John Grinder stwierdzaj�,�e modelowanie nie dotyczy tego, co ludzie mówi�, ale tego, co robi�. Chodzitutaj jednak o co� jeszcze — o to, czego do�wiadczaj�. Nie sposób dowiedzie�si� wszystkiego o stanie danej osoby wy��cznie poprzez patrzenie na ni�. Niemo�na te� nauczy� si� wszystkiego na podstawie jej wypowiedzi, poniewa�wi�kszo�� osób osi�gaj�cych doskona�e wyniki nie w pe�ni �wiadomie rozumie,jak im si� to udaje. Klasycznym przyk�adem owego zjawiska jest to, co zdarzy�osi� podczas modelowania Virginii Satir. Uzna�a ona, �e model jej skuteczno�cijest powierzchowny wobec prawdziwego stylu pracy, poniewa� sprawia� wra-�enie zwyczajnej manipulacji. Terapeutka spróbowa�a wi�c pracowa�, wyklu-czaj�c elementy, na które wskazywa� Bandler — w tym odzwierciedlanie i innetechniki s�u��ce nawi�zywaniu dobrego kontaktu. Odkry�a wówczas, �e po-wstrzymuj�c te zachowania, nie jest w stanie osi�ga� takiego samego poziomudobrego kontaktu ani skuteczno�ci.

Biblia NLP 63

FIZJOLOGIA I MODELE

Ach, mistrzostwo… jakie� to g��boko satysfakcjonuj�ce uczucie,kiedy wreszcie osi�ga si� szczyt nowych umiej�tno�ci… a nast�pnie

widzi si� �wiat�o pod nowymi drzwiami, które owe umiej�tno�cipozwalaj� otworzy�, nawet je�li inne drzwi musz� si� zamkn��.

— Gail Sheehy

Stan

Niewyra�na granica oddziela model od fizjologii, która ma charakter bar-dziej instynktowny. Kiedy fizjologia danej osoby odzwierciedla reakcj� „walczlub uciekaj”, a mózg sam nastawia si� na wykrywanie zagro�e w docieraj�-cych bod�cach, istnieje wi�ksze prawdopodobiestwo, �e owa osoba b�dzie si�zachowywa� bardziej agresywnie.

Pomy�l, co si� dzieje, kiedy policjant znajduje si� w niebezpiecznej sytuacjioraz w u�amku sekundy musi rozstrzygn��, czy odda strza�. Je�eli u�y� bro-ni i decyzja ta okazuje si� b��dna, a ofiara reprezentuje mniejszo�� narodow�,funkcjonariusz mo�e zosta� oskar�ony o rasizm. Nie brakuje jednak policjan-tów bez takich uprzedze, którzy znale�li si� w podobnej sytuacji.

Staje si� wi�c jasne, �e istniej� pewne okoliczno�ci, które mobilizuj� mózgdo dawania absolutnego pierwszestwa wykrywaniu niebezpieczestw, oraz�e mo�e to powodowa�, i� telefon komórkowy zostanie uznany za bro. Niedzieje si� tak koniecznie dlatego, �e model �wiata policjanta zak�ada, i� ludzieokre�lonej rasy s� �li czy staraj� si� za wszelk� cen� go zabi�. Mo�e si� tak dzia�przede wszystkim dlatego, �e mózg policjanta by� szczególnie wyczulony na wy-krywanie niebezpieczestw w danym momencie. Tego rodzaju fizjologia stano-wi imperatyw przetrwania z czasów ewolucji.

Jedyne w swoim rodzaju zalety i wady

Fizjologia nie jest domen� samych tylko stanów przej�ciowych. Ludzie maj�bowiem pewne cechy, które czyni� ich wyj�tkowymi — maj� mocne i s�abe strony,które ich odró�niaj� od innych. Spostrze�enie to prowadzi do istotnej kwestii.

� Je�eli Twoja fizjologia jest znacz�co odmienna od tej, która charakteryzuje osob�,któr� chcesz modelowa�: czy warto obstawa� przy jej na�ladowaniu, czy lepiejstworzy� model, który pozwoli wykorzysta� Twoje unikatowe cechy?

Pytanie to wskazuje na jedno z ogranicze modelowania. Jeste�my niepo-wtarzalni, nie mo�emy wi�c �lepo wierzy� w modelowanie. Musimy wykorzy-stywa� jego zalety, a minimalizowa� oddzia�ywanie jego wad.

Kiedy d��enie do doskona�o�ci ma podbudow� metafizyczn�, ludzie nie-rzadko my�l�, �e umys� mo�e pokona� wszystkie przeszkody cielesne. B��dem

64 Biblia NLP

jest jednak ignorowanie fizycznych zalet i ogranicze. Mo�e si� to bowiem sko-czy� �mierci� — tak jak mia�o to miejsce w tzw. sza�asie potu, gdzie panowa�aza wysoka temperatura, lecz wcze�niej przekonano uczestników, aby pokony-wali �rodowisko zewn�trzne za pomoc� si�y umys�u. Moim zdaniem mo�emymodelowa� innych ludzi, lecz jednocze�nie musimy wzbogaca� lub modyfiko-wa� tworzone modele wed�ug naszych potrzeb, na podstawie tylko nam w�a-�ciwych mocnych i s�abych stron. Jedne modele da si� wykorzystywa� od razu,inne za� wymagaj� modyfikacji ze wzgl�du na wyj�tkowe cechy modeluj�cego.

MODELOWANIE I PRZYSZ�O�

Najlepsze w przysz�o�ci jest to, �e nadchodzi po jednym dniu na raz.

— Abraham Lincoln

Problem ze wspó�czesnym programowaniem neurolingwistycznym polegana tym, �e wielu ludzi wchodzi w nie wy��cznie dla pieni�dzy, a nie po to, by roz-wija� t� dziedzin�. Tak naprawd� jednak zawód praktyka NLP nie tylko nie jestpowszechnie uznawany, ale i nie ma stabilnej przysz�o�ci. By� mo�e sytuacjaulegnie zmianie, je�eli NLP zmieni nazw� oraz nabierze w jaki� sposób cha-rakteru naukowego. Na razie jednak nie ma szans na to, �e zawód ten zostanieoficjalnie uznany — nie po 38 latach drukowania certyfikatów, za którymi niestoj� spójne standardy. Nie chc� si� nad tym rozwodzi�. Prace nad NLP b�d�trwa�y nadal, nawet je�li sam termin zniknie z publicznej �wiadomo�ci. Twojeumiej�tno�ci b�d� cenne i wa�ne bez wzgl�du na to, co stanie si� z towarzysz�-cymi im okre�leniem „NLP”; osi�gn� najwy�szy poziom, je�eli b�dziesz korzy-sta� ze swojej wra�liwo�ci sensorycznej oraz gromadzi� spostrze�enia, aby two-rzy� nowe modele oraz doskonali� te, które ju� istniej�. To stanowi fundamentNLP, a nie zbiór metod przypominaj�cy ksi��k� kucharsk�. Jak nauka jest do-men� odkry�, tak NLP jest domen� modelowania.

Nauka nie opiera si� wy��cznie na faktach, które zosta�y zgromadzone zapomoc� odpowiednich metod, a NLP nie opiera si� wy��cznie na technikach,które zosta�y zgromadzone za pomoc� modelowania.

Napisa�em t� ksi��k� nie tylko po to, by przekaza� Ci setki skutecznych tech-nik, które mo�esz zacz�� wykorzystywa� od zaraz, lecz tak�e po to, by odp�dzi�obsesyjn� my�l, która n�ka wielu adeptów NLP: „Je�li opanuj� jeszcze jedn�technik�, wszystko si� zmieni”. Podej�cie to jest b��dne. Potraktuj t� ksi��k� ja-ko punkt wyj�cia. Aby si� rozwija�, musisz pracowa� nad sob�. Chc�, by� w po-znawanie poszczególnych technik oraz eksperymentowanie z nimi tchn�� praw-dziwego ducha NLP: ciekawo��, elastyczno��, innowacj�. Im lepiej wyczujeszducha NLP oraz im d�u�ej b�dziesz budowa� pod�wiadome mistrzostwo, tymspontaniczniej b�dziesz znajdywa� rozwi�zania problemów i tym skuteczniejb�dziesz w stanie modelowa� sukces dla innych ludzi.

Biblia NLP 65

KRYTERIA WYBORU WYSOKIEJ JAKO�CIPROGRAMÓW SZKOLENIOWYCH

W DZIEDZINIE NLPWi�c cnoty nie staj� si� naszym udzia�em ani dzi�ki naturze,ani wbrew naturze, lecz z natury jeste�my tylko zdolni do ich

nabywania, a rozwijamy je w sobie dzi�ki przyzwyczajeniu. A dalej:je�li co� jest nam wrodzone, to zawsze naprzód uzyskujemy pewnezdolno�ci, a póniej dopiero wykonujemy odno�ne czynno�ci […].

— Arystoteles

Jak ju� wspomnia�em, je�eli mo�esz sobie pozwoli� na pe�ne, wysokiej jako-�ci szkolenie z dziedziny NLP, przyniesie Ci ono satysfakcj� i pozwoli rozwija�umiej�tno�ci na poziomie zaawansowanym — dzi�ki wyk�adanemu materia�o-wi, a tak�e superwizji Twoich praktyk oraz informacji zwrotnej, które tam otrzy-masz. Oprócz tego rodzaju szkole istniej� takie, które s� krótkie, poniewa�przekazuj� najbardziej podstawowe umiej�tno�ci lub dlatego �e koncentruj�si� na wybranych aspektach NLP — oraz takie, które s� krótkie po prostu dlate-go, �e solennie Ci obiecuj� szybkie przekazanie magicznych umiej�tno�ci, a tym-czasem stoj� za nimi zwykli kr�tacze. A zatem uwa�aj.

Maj�c to w pami�ci, przyjrzyjmy si� cechom dobrego szkolenia w dziedzinie NLP, bezwzgl�du na czas jego trwania.

Nie tylko wiedza

Szkolenie nie polega wy��cznie na przedstawianiu poszczególnych koncep-cji. O tych mo�esz poczyta� w dobrych ksi��kach lub czasopismach, które zo-sta�y bardzo starannie opracowane, aby przedstawi� materia� w sposób przej-rzysty. Je�eli zamierzasz uczestniczy� w szkoleniu, które jest zorientowane naprzekazywanie tego rodzaju wiadomo�ci, to upewnij si�, �e prowadz�cy potrafimy�le� i dzia�a� w sposób bardzo zdyscyplinowany. Niestety, wydaje si�, �e niejest to mocn� stron� wielu trenerów NLP — i to nawet tych, którzy maj� do-skona�e umiej�tno�ci! St�d wiele szkole k�adzie nacisk na rozwijanie umiej�t-no�ci i ich �wiczenie, za� cz��� wyk�adowa bywa zagmatwana lub trudna dozrozumienia. Niektórzy trenerzy, którym brak dyscypliny umys�owej, udaj�, �eich s�abe umiej�tno�ci wyk�adowcze stanowi� technik� NLP! Musz� przyzna�,�e w jakim� stopniu mo�e to by� prawda, lecz wierzy�bym w to tylko wtedy,gdyby uczestnicy wcze�niejszych edycji szkolenia zdobyli w ten sposób napraw-d� solidne kompetencje.

Porównajmy omawian� sytuacj� do muzyki. Wielu ludzi umie dobrze �pie-wa� czy gra� na instrumencie, mimo �e nie rozumie teorii (np. John Lennon czy

66 Biblia NLP

Paul McCartney). Dobry muzyk potrafi si� jej nauczy� z ksi��ek, zw�aszcza je-�eli ma intuicyjne rozumienie muzyki, które zreszt� mo�e nawet pobudza�apetyt na dalsz� nauk�. Uwa�am, �e podobny mechanizm dotyczy nauki NLP.Wielu ludzi wynosi ze szkole dobre umiej�tno�ci oraz odczuwa motywacj� dogorliwej lektury w celu lepszego zrozumienia, co tak naprawd� robi.

Przekonanie to za ma�o

Niektórzy trenerzy umieszczaj� trampolin� wysoko — lecz nad p�ytsz� cz�-�ci� basenu — oraz rozbudzaj� w uczestnikach entuzjazm do skoków z wysoka— ale do wody g��bokiej na pó� metra. Dotyczy to szkole, które zbyt silnie mo-tywuj� i stawiaj� na pewno�� siebie, a przekazuj� za ma�o wiedzy i umiej�tno-�ci. Mo�e to przynie�� katastrofalne skutki.

Bez dog��bnego zrozumienia kwestii etycznych osoba, która jest nieprzy-gotowana do konfrontacji z trudnymi problemami, mo�e — nawet nie zdaj�csobie z tego sprawy — praktykowa� psychoterapi� bez licencji oraz wyrz�dza�krzywd� klientom.

Podobnie osoba, która si� uczy, mo�e zniszczy� szanse na wa�n� transakcj�lub istotne negocjacje poprzez b��dne zastosowanie swoich ograniczonych umie-j�tno�ci, poniewa� nie do koca rozumie, na czym one polegaj� oraz jak wielez�ego mog� wyrz�dzi� za po�rednictwem jej r�k. Najbardziej prawdopodobnajednak b�dzie taka sytuacja, �e osoba pocz�tkuj�ca zachowa zdrowy rozs�dek,lecz ugrz��nie w miernych wynikach.

Wiele o szkoleniu mo�e powiedzie� sposób, w jaki trener odpowiada na py-tania, które wyra�aj� pewien sceptycyzm. Je�eli je rozumie oraz reaguje na nieuczciwie i skutecznie, taka postawa jest bardzo obiecuj�ca. Odpowied�, którastanowi prób� manipulacji lub ma charakter obronny, sarkastyczny czy wrogi,�wiadczy o czym� zgo�a przeciwnym.

Podczas szkole — a nawet zaj�� próbnych — zwracaj uwag� na to, jaki jeststosunek zabiegów promocyjnych do warto�ci merytorycznej?

Szkolenie nie powinno by� �rodkiem w r�kach organizatorów, który pozwo-li sprzeda� Ci kolejny, dro�szy kurs albo który nak�oni Ci� do kupna produk-tów po zawy�onych cenach. Oczywi�cie w samym oferowaniu dodatkowychproduktów nie ma niczego z�ego. Problem polega na tym, �e niektórzy trenerzytak opracowuj� zaj�cia, by wzbudzi� w uczestnikach ch�� wykupienia dro�sze-go kursu.

Innymi s�owy, p�acisz za przywilej uczestnictwa w komercyjnym, sztuczniewyd�u�anym do�wiadczeniu prania mózgu. Cz�sto drogi kurs jest tylko kolej-nym krokiem do jeszcze dro�szego szkolenia.

Spójno��

Cho� mo�e to okaza� si� nieco trudne, postaraj si� wychwyci�, czy dany tre-ner jest spójny,

� tzn. czy jest on �ywym dowodem tego, czego naucza.

Biblia NLP 67

Sprawa ta mo�e si� wydawa� nieco kontrowersyjna, poniewa� istniej� i ta-cy trenerzy, którzy borykaj�c si� z naprawd� trudnymi problemami, potrafi�naucza� umiej�tno�ci z dziedziny NLP, zdaniem uczestników szkole, napraw-d� dobrze. Mimo to osobi�cie uwa�am, �e owi nauczyciele przekazuj� znaczniewi�cej, ni� Ty i ja jeste�my �wiadomi, a robi� to jako modele. Bez wzgl�du nato, w jakim stopniu opanowa�e� tajniki programowania neurolingwistycznego,jeste� naturalnym modeluj�cym. Czy nie lepiej jest przebywa� w towarzystwieosobowo�ci wyrafinowanych, by od nich czerpa� umiej�tno�ci?

Nale�y szuka� spójno�ci mi�dzy tym, co trener mówi, a tym, co robi.� Czy jego zachowanie jest zgodne z presupozycjami NLP?� Na przyk�ad czy jest on ciekawy, elastyczny, czy potrafi dobrze

improwizowa�?� Czy nawi�zuje dobry kontakt z wi�kszo�ci� ludzi indywidualnie

oraz z ca�ymi grupami, które szkoli?Mo�na tak�e szuka� mniej bezpo�rednich dowodów:� Na przyk�ad czy uczestnicy s� rozproszeni i niespokojni, czy raczej

w pe�ni zaanga�owani w szkolenie?

Cechy osobiste

Dobrzy trenerzy zazwyczaj maj� dystans do samych siebie: potrafi� przyzna�si� do b��dów, omówi� sposoby ulepszenia proponowanego programu szkole-nia i po�mia� si� z siebie od czasu do czasu. Poczucie humoru to bardzo cennacecha. Je�eli poczucie humoru trenera dotyka s�abo�ci czy wykorzystuje bez-bronno�� innych ludzi, niech b�dzie to sygna�em ostrzegawczym.

Wymiar praktyczny

� Czy podczas szkolenia pojawia si wiele do�wiadcze�z pierwszej rki?

Jak ju� wspomnia�em, mo�esz czerpa� wiedz� z ksi��ek, lecz wi�kszo�� umie-j�tno�ci na poziomie zaawansowanym zdobywa si� skutecznie dzi�ki praktyce,superwizji oraz informacjom zwrotnym. Je�eli s�yszysz �wietne opinie o danymszkoleniu, upewnij si�, �e osoby je wyg�aszaj�ce nie s� oszo�omione tre�ciamimotywacyjnymi i charyzm� trenera.

Konkretne umiej�tno�ci

� Czy materia�y promuj�ce szkolenie podaj�, jakie dok�adnieumiejtno�ci opanujesz?

� Czy zosta� przewidziany jaki� sprawdzian, który weryfikujestopie� opanowania wiadomo�ci oraz ocen poprawno�ci ichwykorzystywania?

68 Biblia NLP

Trener (a nie jego mened�er do spraw sprzeda�y) powinien by� w stanieodpowiada� na pytania bez nadmiernego kr��enia i j�kania si� — w tym powi-nien umie� szczegó�owo omówi�, czego si� uczysz, oraz dostarczy� informacjizwrotnej, która ukierunkuje Twoje dalsze dzia�ania. Oczywi�cie podczas zaj��nierzadko pojawia si� materia� dotycz�cy hipnozy lub maj�cy posta� metafori wówczas nie dowiesz si� tego dok�adnie. Dla dobrego szkolenia w dziedzinieNLP nie staje si� to jednak �adn� zas�on� dymn�. W weryfikacji pomog� Ci re-zultaty uzyskane przez uczestników wcze�niejszych edycji kursu.

Dowody

Programowanie neurolingwistyczne rozwija�o si� g�ównie poza muramiuczelni i mia�o ograniczon� styczno�� z badaniami naukowymi, dlatego sta�osi� magazynem wielu opinii, które s� bezwarto�ciowe i stanowi� swego rodzaju„�mieciowe DNA”. Je�eli przewiduje si� poruszanie tego rodzaju zagadniepodczas szkolenia, mo�e to oznacza�, �e b�dzie ono „rozwodnione”, a jego ja-ko�� oka�e si� w�tpliwa.

Na przyk�ad mimo �e programowanie neurolingwistyczne nie opiera si� naza�o�eniach metafizycznych, niektórzy trenerzy w��czaj� w swoje nauki kon-cepcje rodem z energopsychologii (np. sprawdzanie si�y mi��ni) czy ruchu no-wej my�li (np. afirmowanie, które ma sprawi�, �e co� si� zdarzy). Oznacza to,�e najwyra�niej s�abo rozumiej� NLP, co stawia pod znakiem zapytania ich po-zosta�e kompetencje.

Uznanie i certyfikaty

Ze wzgl�du na du�� ilo�� zainwestowanych w szkolenie pieni�dzy i czasuludzie oczekuj�, �e certyfikat b�dzie potwierdza� to, i� osi�gn�li okre�lony po-ziom umiej�tno�ci czy nawet mistrzostwo. wiadectwo mo�e dobrze wygl�da�na �cianie; mo�e nawet robi� wra�enie na niektórych klientach czy znajomych.Pami�taj jednak, �e nie jest ono honorowane przez �adn� inn� grup� zawodo-w� ani instytucje certyfikuj�ce.

Wiele certyfikatów wydaje si� na kocu szkolenia, lecz bez sprawdzeniaumiej�tno�ci jego uczestników. Mo�e si� jednak zdarzy�, �e nawet je�li przewi-duje si� przed zakoczeniem kursu jaki� test, b�dzie on mia� form� pisemn� i niesprawdzi opanowanych umiej�tno�ci. Nie chc� Ci� zniech�ca� do niczego — poprostu miej to na uwadze.

Jak zweryfikowa� jako�� szkolenia

Jak upewni� si� co do jako�ci wybieranego szkolenia? Warto wzi�� pod uwa-g� opinie o nim z ró�nych �róde�, w tym tzw. poczty pantoflowej, oraz zdanieuczestników wcze�niejszych edycji — o wymienionych wcze�niej kryteriach niewspominaj�c.

Biblia NLP 69

W�asne do�wiadczenie

Rozwa� uczestnictwo w ewentualnych darmowych zaj�ciach lub taszychi krótszych warsztatach, aby oswoi� si� zawczasu z trenerami i ich metodami.Dzi�ki temu dowiesz si� wi�cej ni� ze wszelkich dyskusji w internecie czy re-cenzji ksi��ek razem wzi�tych. Wówczas si� zastanów, co wyp�yn��o na Ciebiena poziomie instynktownym; aby rozebra� swoj� reakcj� na cz��ci pierwsze,mo�esz wykorzysta� np. pewne techniki NLP do pracy z submodalno�ciami.

� Na co tak naprawd� reagujesz?Aby oceni� dane zaj�cia, mo�esz po��czy� odczucia intuicyjne ze �wiadomy-

mi kryteriami. Upewnij si� jednak, czy nie pozostajesz pod wp�ywem charyzmylub umiej�tno�ci prowadz�cego. Jest to istotne z cho�by jednego powodu: takieoddzia�ywanie szybko minie i kiedy szkolenie si� skoczy, trener nie b�dzie przezca�y dzie chodzi� za Tob� i Ci� stymulowa�.

Nie zapomnij obejrze� dost�pnych w internecie nagra wideo. Dzi�ki temuodniesiesz takie wra�enia, jakby� uczestniczy� w danych zaj�ciach, a to z koleipozwoli Ci zaoszcz�dzi� sporo pieni�dzy, gdyby szkolenie wymaga�o dalekichpodró�y. Wielu trenerów umieszcza takie filmy na swoich stronach interneto-wych albo w serwisach typu YouTube, a nawet na Facebooku.

Publikacje

Chocia� nie jest to substytut bezpo�redniego kontaktu z trenerem, dzi�kilekturze publikowanych przez niego materia�ów mo�esz si� wiele dowiedzie�o tym, co my�li, jakie wyznaje warto�ci oraz czego naucza.

Reputacja

Co ludzie mówi� o trenerach, których bierzesz pod uwag? Upewnij si�,�e naprawd� wiesz, kim s� wyk�adowcy i ile zaj�� faktycznie poprowadz�. Mo-�esz odkry� za pó�no, �e ulotka wprowadzi�a Ci� w b��d — a znany trener, któ-rego nazwisko na niej podano, prowadzi tylko niewielk� cz��� zaj��.

Warto te� si� dowiedzie�, ile dany trener wniós� do programowania neuro-lingwistycznego poprzez publikowane prace oraz prowadzone szkolenia.

� W jakim stopniu koncepcje owego trenera s� oryginalne?� Czy stanowi� one warto�ciowy wk�ad, czy raczej s� ekscentryczne,

a ich znaczenie przeceniane (lub i takie, i takie)?� Co mówi� internauci lub cz�onkowie danej spo�eczno�ci skupionej

wokó� NLP?� Jakie s� recenzje i opinie o ksi��kach oraz innych materia�ach autorstwa

danego trenera? Kto napisa� te recenzje? Szukaj recenzentów godnychzaufania, b�d�cych prawdziwymi autorytetami, poniewa� mo�esz si�natkn�� na wypowied� osoby konkuruj�cej z danym trenerem, któraza parawanem anonimowo�ci promuje sam� siebie.

70 Biblia NLP

Umiej�tno�ci uczestników wcze�niejszych edycji szkolenia

Znajd� sposób, by dowiedzie� si� czego� o nowo zdobytych umiej�tno�ciachosób, które uczestniczy�y we wcze�niejszych edycjach szkolenia. Co robi� zeswoimi umiejtno�ciami — oprócz przekonywania ludzi, by przyszli na ichszkolenie lub stali si ich klientami? Ogromna ró�nica dzieli bogactwo, którejest pochodn� piramidy sprzeda�y, a sukcesem, który jest owocem nowo naby-tych umiej�tno�ci.

� Czy uczestnicy s� rzeczywi�cie entuzjastyczni, czy otrzymuj� nowe,naprawd� dobre wyniki dzi�ki interakcjom opieraj�cym si� na umiej�tno�ciachz dziedziny NLP?

Nale�y si� spodziewa�, �e wspomniane wyniki ujawniaj� si� w co najmniejjednej dziedzinie �ycia tych osób, np. w �yciu zawodowym, rodzinnym, towa-rzyskim. Zwró� jednak uwag� tak�e na to, czy w której� z nich pojawi�y si� ja-kie� nietypowe osi�gni�cia.

Wniosek

Mam nadziej�, �e to, co napisa�em, nape�ni Ci� przekonaniem, by nadal od-krywa� tajniki programowania neurolingwistycznego, bez wzgl�du na to, jaki-mi �rodkami dysponujesz oraz ile masz czasu.

Biblia NLP 649

SKOROWIDZ

AAbsolut, 500Active Ingredients Project, 39agresywna postawa, 104aktualizacja metamodelu, 591

dzia�anie, 592filtry, 592istota, 592kontekst, 592naruszenia metamodelu, 591poziom meta, 591poziom momentu, 591poziom pierwotny, 591poziom uzasadnienia, 591sprawca, 592�ród�o, 592

aktywne sk�adnikipowtórnego przetwarzania, 582

aktywne �nienie, 296druga pozycja percepcyjna, 297stan �wiadomo�ci zewn�trznej

„niewiedzy”, 297wskazanie intencji, 296

aktywno��, 458alergie, 40, 176ambiwersja, 475, 476amnezja, 248amoralne osoby, 498, 499analizator krytyki, 240

osi�gni�cie porozumienia, 243parafraza, 242pro�ba o wi�cej informacji, 242stan poczucia bezpiecze�stwa, 241sytuacje z�ej reakcji na krytyk�, 241tworzenie reprezentacji w�asnego

rozumienia, 243udzielenie odpowiedzi z podaniem

uzasadnienia, 242wyobra�enie sobie odpowiedzi, 242

Andreas Connirae, 329Andreas Steve, 466apozycja (opozycji), 510archetyp bohatera, 308archetyp procesu przemiany, 308, 309

asertywno��, 237, 454Ashby William Ross, 138asocjacja, 455astma, 41autobiografia, 180

scenariusz seansu hipnotycznego, 180autorytety, 486autosabota�, 143

Bbadania nad NLP, 39badanie przyczyn i skutków, 190Bandler Leslie Cameron, 180Bandler Richard, 36, 42, 47, 58, 87, 117Bateson Gregory, 38behawioryzm, 35, 118bierna agresja, 454bierno��, 458binarny kod zapominania, 561ból, 559brak mo�liwo�ci, 466, 467brak zgody mi�dzy cz��ciami, 147budowanie metafory, 425budowanie modelu, 62Buren Alexander, 325by� --> robi� --> mie�, 73

CCameron Leslie, 38Causes, 371cechy osobiste trenera, 67cele, 73, 192

formu�owanie za pomoc� zda�twierdz�cych, 74

kontekst, 74modalno�ci sensoryczne, 75podejmowanie dzia�a�, 77spisanie celów, 77umiej�tno�ci, które si� ma i których

brakuje, 74wsparcie, 75wyznaczanie, 74

650 Biblia NLP

cele po�rednie, 75certyfikaty, 68chaotyczno��, 430, 478Chomsky Noam, 35choroby psychiczne, 613cia�o, 80ci��ar, 607Clarke Richard, 316coach, 611, 612cyberpornografia, 546cytaty, 422czarno-bia�y, 599czas, 469czwarta pozycja percepcyjna, 129czwarty poziom logiczny, 191czynniki pod�wiadome, 51czytanie w my�lach, 405

�wiczenie umiej�tno�ci nawi�zywania

dobrego kontaktu, 100�wiczenie umiej�tno�ci wywierania

wp�ywu na drug� osob�, 101

Ddarzenie mi�o�ci� samego siebie, 195

kotwiczenie, 196opisanie cech wybranej osoby, 196przeszukanie wspomnie� pod k�tem

przyjemnych do�wiadcze�, 196stan mi�o�ci, 196

d��enie „do”, 462d��enie do zakoczenia, 487decyzje konstruktywne, 208decyzje ograniczaj�ce, 208definiowanie problemów, 511

presupozycje, 511problem, 511ramy „jak gdyby”, 512

dekonstrukcja do modalno�ci, 572dekonstrukcja w �wiadomo��, 54DeLozier Judith, 38, 41, 371demonstracja, 459denominalizacja, 230desensytyzacja i powtórne przetwarzanie

z wykorzystaniem ruchów ga�ekocznych, 34

Design Human Engineering, 42

desurgencja, 461dezintegracja systemów przekona, 373

identyfikowanie materia�uze wszystkich systemówreprezentacji, 374

tworzenie skuteczniejszej reakcji, 375wskazanie sytuacji i stanu, 374

dezorientacja, 273DHE, 42diabesity, 523Dilts Robert, 59, 89, 249, 310, 318, 340, 342,

346, 348, 349, 359, 374, 385, 508, 512Disney Walt, 260, 261dlaczego, 449d�ugowieczno��, 318

negatywne wspomnienia, 320pozytywna przysz�o�, 319si�gni�cie do dawnych zasobów, 319wir zasobu, 321

do (metaprogram), 60dobre szkolenia, 65dobry kod, 585, 587dobry kontakt, 84, 432dokonania, 489dokonywanie wyborów, 86dopasowywanie, 94dopasowywanie

bie��cego do�wiadczenia, 415dopasowywanie i harmonizowanie, 94dopasowywanie i prowadzenie, 415dorozumiane przyczyny, 417doskonalenie s�uchowego systemu

reprezentacji, 213powtórzenie d�wi�ku, 213s�uchanie d�wi�ku, 213submodalno�ci, 213wewn�trzne reprezentacje, 213

doskonalenie wzrokowego systemureprezentacji, 214

cebula, 214doskona�o��, 235do�wiadczanie, 486do�wiadczanie krótkotrwa�ego transu, 412do�wiadczenia �yciowe, 85dotyk, 440dowody kinestetyczne, 460dowody s�uchowe, 460dowody s�uchowo-cyfrowe, 460dowody wzrokowe, 459druga pozycja percepcyjna, 129, 392

Biblia NLP 651

drugi poziom logiczny, 191duchowo��, 192, 609DVP, 517dwubiegun: przysz�o��

— tera�niejszo��, 575dwuznaczno��, 355, 423

dwuznaczno� fonetyczna, 423dwuznaczno� interpunkcyjna, 425dwuznaczno� syntaktyczna, 424dwuznaczno� zakresu, 424opracowanie dwuznaczno�ci dla

konkretnych sytuacji, 356wymy�lenie dwuznacznego zdania, 355

dysharmonia, 184, 605dysjunkcja, 417dyskretna gestykulacja, 535

podej�cie, 535dysocjacja, 456, 578dysocjacja wzrokowo-kinestetyczna, 40dzia�ania kompulsywne, 200dzia�anie, 469

dzia�anie wed�ug dost�pnychmo�liwo�ci, 464

dzia�anie wed�ug wypracowanychprocedur, 464

EEffects, 371EFT, 569, 582ego, 497ekologia, 35, 76, 82ekologia systemu, 227ekstrawertyzm, 475elastyczno��, 431eliminowanie uzale�nienia

od cyberpornografii, 546proces zmiany, 549tworzenie zasocjowanego obrazu

niepo��danej kompulsji, 547tworzenie zdrowszego obrazu

samego siebie, 547utrwalenie nowego obrazu samego

siebie, 548wyrwanie si� ze stanu, 547wywo�anie przyjemno�ci, 549zamiana obrazów miejscami, 549

Ellis Albert, 401EMDR, 34, 40, 569, 578, 582EMI, 41

emocje, 219, 454, 518, 537intensywno� wyra�anych emocji, 461kierunkowanie emocji, 460

emocjonalne cierpienie, 298emocjonalne nastawienie, 453Emotional Freedom Techniques, 569emo-wzorzec, 298Erickson Milton H., 38, 41, 55, 190, 248, 273,

276, 351, 353, 355, 356, 358, 409, 420, 426etapy rozwoju w dziedzinie NLP, 56etyka zawodowa, 611

coach, 612organy wydaj�ce licencje, 612

Eye Movement Desensitization andReprocessing, 34

Eye Movement Integration, 41

Ffaktura, 606fazy rozwoju w dziedzinie NLP, 56

modelowanie, 57opanowywanie wzorców i ich

praktykowanie, 57podejmowanie powa�niejszych

wyzwa� w pracy z klientami, 58pog��bienie wiedzy o pochodzeniu

modeli, 57stosowanie NLP w celu osi�gni�cia

sukcesu, 57zwrot ku podstawowym koncepcjom

NLP, 57Figley Charles, 39film, 599filtr dzia�ania, 593filtr intencji, 593filtr istoty, 594filtr kontekstu, 594filtr sprawcy, 594filtr �ród�a, 594fizjologia, 63, 580

wyj�tkowo� modelu, 63fobie, 40, 185, 578

poziomy logiczne, 191formu�owanie celów, 74fraktal somatyczny, 346

kszta�t, 346fraktal zasobu, 348

schemat ruchów, 348system reprezentacji, 349

652 Biblia NLP

frazy hipnotyczne Miltona H. Ericksona, 625fundamentalna przemiana, 329

opcjonalny rozwój, 335wzorzec pog��biania celu, 331wzorzec wy�aniania wewn�trznego

�ród�a, 332, 333wzorzec wy�aniania wewn�trznego

�ród�a II, 334fundamentalne przekonania NLP, 78

GGalatiltyte Rasa, 43, 45generator Nowych Zachowa, 294

problem, 294przywo�anie cz��ci do odegrania

roli, 294scenariusze, 295sprawdzian ekologii, 295

George Carlin, 533gesty, 535g�osy innych ludzi, 604g�o�no��, 604g�ówny przedmiot zainteresowania, 468

czas, 469dzia�anie, 469informacja, 470ludzie, 469miejsce, 469przedmioty, 469

Godiva Chocolate, 210sprawdzenie ekologii, 212umieszczenie pierwszego obrazu

za drugim, 212usuni�cie dziury, 212wyobra�enie sobie wywo�ywania

danej przyjemno�ci, 211wyobra�enie sobie zachowania, które

ma zosta zintensyfikowane, 212zrobienie dziury w drugim obrazie

w celu zobaczenia pierwszego, 212�ród�o intensywnej przyjemno�ci, 211

godzenie si� z rodzicami, 148konflikt z rodzicami, 149ujawnienie dobrych intencji matki i

ojca, 150Grandin Temple, 103granice, 526granice wspó�zale�ne, 526Grinder John, 37, 41, 87, 106, 117, 151gromadzenie informacji, 443, 485, 486gromadzenie zasobów, 202

HHarmonia, 605harmonizowanie, 94, 102

stosowanie, 104Hedberg Christopher, 37hierarchia kryteriów, 164

dostosowanie dominuj�cegokryterium, 168

kotwiczenie tre�ci zachowania, 167mapowanie dominuj�cego

kryterium, 168projektowanie po��danego

zachowania, 168stosowanie najwy�szego z kryteriów

dominuj�cych, 168wp�ywanie na proces, 167zapisanie czynników

motywuj�cych, 165zapisanie czynników

zniech�caj�cych, 166zapisanie kryteriów dominuj�cych, 166zapisanie po��danego zachowania, 165

hierarchia warto�ci, 292hipnotyczne frazy Miltona H. Ericksona, 625hipnoza, 410

hipnotyczne frazy, 625hipnoza konwersacyjna, 413

Iidentyfikacja archetypu

procesu przemiany, 308archetyp bohatera, 308archetyp procesu przemiany, 309

identyfikowanie elementówautosabota�u, 555

identyfikowanie hierarchii warto�ci, 292lista warto�ci, 292okre�lenie hierarchii warto�ci, 293sprawdzian ekologii, 293stan odpr��enia, 292

identyfikowanie metaprogramów, 267ocena wykorzystywanych

metaprogramów, 267pokonanie ogranicze�, 268

impet, 572impulsy, 607impulsy wzrokowe, 604informacja niewerbalna, 37informacja zwrotna, 83informacje, 470, 483, 484

Biblia NLP 653

instalacja asertywno�ci, 237analiza nieasertywnego zachowania, 237asertywne zachowania, 238, 239czynniki hamuj�ce asertywne

zachowanie, 238pog��bienie stanu asertywno�ci, 239zmniejszenie obrazów

nieasertywnego zachowania, 240instalacja kryteriów, 375

submodalno�ci, 376tworzenie hierarchii kryteriów, 375wskazanie kryteriów do zamiany

miejscami, 377wype�nienie kontinuum, 376

instalowanie przyjemno�ci, 188intensywniejszy stan szcz��cia, 189lista szcz��cia, 188powi�kszenie strefy przyjemnych

dzia�a�, 189tworzenie mapy mentalnej warto�ci, 188wybór elementu z listy szcz��cia, 188

integracja nieokre�lonego stanu, 338pytania, 339stan ci�g�ego zm�czenia, 340wyrwanie ze stanu, 339zmiana ruchów wed�ug instrukcji, 339

integracja ruchów ga�ek ocznych, 41integrowanie sprzecznych przekona, 133

identyfikowanie wspólnej misji obucz��ci, 136

metapozycja, 135wskazanie najlepszego rozwi�zania

danego problemu, 134wybór problemu, 134wywo�anie niezgodnego,

przeciwstawnego przekonania, 135zaj�cie metapozycji przeciwleg�ej, 137zmiana zakotwiczenia stanu

zasobnego, 136intensywno�� wyra�anych emocji, 461internalizowane, 459intonacja, 283

polecenie, 283pytanie, 283stwierdzenie, 283

introwertyzm, 475intuicja, 443intuicyjne modelowanie w drugiej

pozycji percepcyjnej, 394istota NLP, 37

Jjak, 449, 450jak gdyby, 106

opowiedzenie wybranemu mentorowio danej sytuacji i o danymprzekonaniu, 107

post�powanie, jak gdyby rzeczywi�cieosi�ga�o si� zamierzony cel, 107

uporanie si� z ewentualnymiobiekcjami, 107

wskazanie ograniczaj�cegoprzekonania, 107

wybór celu, który budziw�tpliwo�ci, 106

wybór wyobra�onego mentora, 106wyobra�enie sobie, jak mentor

dodaje otuchy, 107jako�� ostro�ci, 600jako�� szkolenia, 68James Tad, 41jedzenie, 523j�zyk, 190j�zykoznawstwo, 35

Kkalibracja, 178kamienie milowe, 76kategorie komunikacyjne Satir, 427

chaotyczno�, 430elastyczno�, 431kompromisowy, 431�agodz�cy, 429nawi�zywanie dobrego kontaktu, 432obliczaj�cy, 429obwiniaj�cy, 428oskar�anie, 428p�ynno�, 431rozpraszaj�cy, 430superracjonalno�, 429zjednywanie, 429

kategorie praktyków NLP, 48kierowanie procesem poszukiwa

transderywacyjnych, 290przejawy poszukiwa�

transderywacyjnych, 290kierunek, 607kierunek dzia�ania, 60kierunkowanie emocji, 460

654 Biblia NLP

kinestetyczny Swish Pattern, 116asocjacja z danym uczuciem, 117asocjacja z pozytywnym stanem i jego

wzmocnienie, 117mapowanie skro�ne, 117submodalno�ci, 117wzmocnienie uczucia, 117

kinestetyczny system reprezentacji, 114klasyczna metoda dezorientacji, 273

komunikaty, 274wybór sytuacji, 273

kodeks etyczny dla praktyków NLP, 614odpowiedzialno� wobec kolegów

po fachu oraz innych specjalistów, 620odpowiedzialno� wobec NLP, 621odpowiedzialno� wobec prawa, 621odpowiedzialno� wobec uczniów, 620poufno�, 617reklama, 622uczciwo� i kompetencje

zawodowe, 618ustalenia finansowe, 622zakres podstawowych obowi�zków, 615zakres praktyki oraz kierowanie

do specjalistów, 617koherencja, 184kolorowy, 599kompromisowy, 431, 478, 479kompulsja, 221kompulsywne zachowanie, 200komunikacja, 82, 83, 85, 108, 228, 353,

442, 490percepcja i intuicja, 444systemy reprezentacji, 440

komunikacja poprzez hipnoz�, 41komunikowanie wizji, 543komunikowanie z poziomu wizji, 576koncentracja uwagi, 448, 532

dieta przestankowa, 534George Carlin, 533wykrywacz czasowników, 534zmiana stron, 533

konceptualizowanie, 486konflikt z rodzicami, 148konflikty, 262konflikty wewn�trzne, 164kongruencja, 52konieczno��, 466, 467konsekwencje zdarze, 450kontakt, 84kontekst, 74, 81, 82

korzystne przekonania NLP, 78kotwice, 91, 118, 119, 123, 604

kotwice kinestetyczne, 119, 120kotwice s�uchowe, 119kotwice wzrokowe, 119zmiana zakotwicze�, 126

kotwiczenie, 40, 117, 118bod�ce, 122czas dzia�anie kotwicy, 122kalibracja, 122kotwiczenie stanu, 27, 122niepowtarzalno� kotwicy, 123oddzia�ywanie na okre�lone zmys�y, 119pokarmy, 120przekszta�canie reakcji

bezwarunkowej w kotwic�, 120scenariusz

samodzielnego kotwiczenia, 123wola, 121wybór stanu, 122wymy�lanie kotwic, 121wywo�anie wybranego stanu, 122

kryteria kinestetyczne, 378identyfikowanie kryteriów, które

powstrzymuj� przed po��danymzachowaniem, 378

nasycenie ni�szych poziomówpozytywnym stanem, 379

krytyka, 240kultywowane warto�ci, 368kunktatorstwo, 118kwantyfikatory uniwersalne, 400kwestionariusz wewn�trznego spokoju, 566kwestionariusz wprowadzaj�cy, 635, 636kwestionowanie ograniczaj�cych

metaprogramów, 268identyfikowanie metaprogramów, 268

kwintesencja, 517

Lleczenie alergii, 40leczenie astmy, 41leczenie fobii, 40, 185

pozycja percepcyjna, 186przej�cie do pierwszej pozycji

percepcyjnej, 186sprawdzenie ekologii, 187wybór bod�ca lub sytuacji, 186wy�wietlenie filmu, 186

Biblia NLP 655

leczenie ran, 310hologram osoby, któr� si� straci�o, 310��czno� z poczuciem straty, 310wej�cie w stan obiektywny

i zasobny, 310l�k przed przysz�ymi stratami, 312l�ki, 185linearne zale�no�ci przyczynowo-

skutkowe, 500linia czasu, 41literowanie s�ów, 422lody, 120ludzie, 469, 483, 484

��agodz�cy, 429, 478�agodzenie, 385

do�wiadczenie zasobów z pozycjirodzica, 386

do�wiadczenie zasobów z w�asnejpozycji jako dziecka, 387

linie czasu, 386przekazanie zasobów

babce/dziadkowi, 386przekazanie zasobów samemu sobie

jako rodzic, 387przekazanie zasobów swojemu

rodzicowi, 386zasoby, 386

�acuch stanów, 198

MMapa to nie „terytorium”, 79mapowanie, 61mapowanie skro�ne, 117mapowanie umys�u, 336

przygotowanie, 336przyjemne wspomnienie, 337wskazówki kinestetyczne

konstruowane, 338wskazówki s�uchowe

konstruowane, 337wskazówki s�uchowe zapami�tane, 337wskazówki wzrokowe

konstruowane, 337wskazówki wzrokowe zapami�tane, 337

mapy mentalne, 79marzenia, 296

matrycowanie, 567fizjologia, 569, 570, 572kontekst, 569, 570, 571matryca „startowa”, 569plan dzia�ania, 571skomplikowane problemy, 568zachowanie, 569, 570, 571znaczenie, 569, 570, 571

m�dre od�ywianie si�, 523McDonald Robert, 148, 359mentalna mapa �wiata, 79mentalne symbole wzrokowe, 119meta, 481metafora, 358, 425, 435, 436

historie, 359wybór sytuacji, 358

metamodel, 50, 229, 397, 567aktualizacja, 591cele terapeutyczne, 407podkre�lanie negatywów, 408podkre�lanie pozytywów, 408reakcja na pogwa�cenie, 593sposoby naruszania metamodelu, 414

metaprogramy, 60, 267, 268, 433, 434, 567aktywno�, refleksyjno� i bierno�, 458asocjacja i dysocjacja, 455bezpiecze�stwo przesz�o�ci

i potencja� przysz�o�ci, 463dlaczego i jak, 449do, 60dost�pne mo�liwo�ci i wypracowane

procedury, 464ego i si�a, 497ekstrawertyzm, ambiwersja

i introwertyzm, 475emocjonalne nastawienie, 453g�ówny przedmiot zainteresowania, 468ilo� i jako�, 484intensywno� wyra�anych emocji, 461kana� cyfrowy i kana� analogowy, 452kategorie Satir jako modele

komunikacyjne, 478kierunek „do” i kierunek „od”, 462kierunek dzia�ania, 60kierunkowanie emocji, 460kolejno� i przypadkowo�, 496koncentracja uwagi, 448koniec i brak zako�czenia, 486konieczno�, mo�liwo�

i pragnienie, 465modelowanie, 60moralno�, 498

656 Biblia NLP

metaprogramynajlepszy scenariusz i najgorszy

scenariusz, 446niezale�no�, wspó�praca

i zarz�dzanie, 476od, 60odczuwanie i my�lenie, 457odpowiedzialno�, 472odrzucanie skrajno�ci, 434optymizm i pesymizm, 445os�dzanie i obserwacja, 464percepcja i intuicja, 443perfekcja, optymalizacja i

sceptycyzm, 470pewno� i niepewno�, 446pewno� siebie, 492podobie�stwa i ró�nice, 437porcjowanie oddolne i porcjowanie

odgórne, 435prezentacja w towarzystwie, 487przedmioty, systemy, informacje

i ludzie, 483przesz�o�, tera�niejszo�

i przysz�o�, 494przyczyna i skutek, 450rywalizacja, wspó�praca, polaryzacja

i poziom meta, 481sposób przekonywania, 458spójno� i niespójno�, 480stan �wiadomo�ci zewn�trznej i stan

�wiadomo�ci wewn�trznej, 442statyczno� i procesualno�, 451strategia kupowania warto�ci, 472strukturyzowanie informacji wed�ug

systemów reprezentacji, 439strukturyzowanie przyczyn, 500strukturyzowanie warto�ci, 489strukturyzowanie wiedzy, 485towarzysko�: styl aktywny,

refleksyjny, bierny i mieszany, 482umys�, emocja, cia�o i rola, 493upór, uleg�o� i opór, 490„w czasie” i „przez czas”, 495warunkowo� i bezwzgl�dno�, 491wewn�trz i na zewn�trz, 455widzenie czarno-bia�e i widzenie

w odcieniach szaro�ci, 444wierno� przekonaniom, 494w�adza, poczucie przynale�no�

i osi�gni�cia, 488zasada dzia�ania, 435zaufanie i nieufno�, 474

zgoda i niezgoda, 441zmiana, 269

metazmiana, 387kroczenie w dó�, 388kroczenie w gór�, 388

metoda analogicznego oznaczania, 271przekazywana tre�, 272przygotowanie komunikatów, 272

metoda �acuchowa (przyspieszonej)nauki, 508

metoda podwójnego wi�zania, 353kontekst sytuacji komunikacyjnej, 353presupozycja, 353tworzenie wi�zania, 354

metoda ukrytych polece (I), 283komunikaty, 284opracowanie tre�ci, 284wybór sytuacji, 284

metoda ukrytych polece (II), 285komunikaty, 287przekazywane tre�ci, 287wybór sytuacji, 286

metoda zagnie�d�onych p�tli, 276cel, 278niebezpo�rednia sugestia, 278przyk�ad, 281rozpocz�cie pierwszej historii, 279stosowanie, 277tworzenie historii, 278wywieranie wp�ywu, 277zagnie�d�enie sugestii w pi�tej

historii, 280metodologia NLP, 47miejsce, 469mi�o��, 252misja, 192, 540mistrz NLP, 55, 56mity NLP, 34modalno�ci sensoryczne, 75model, 51, 58

budowanie, 62fizjologia, 63

model „by� --> robi� --> mie�”, 73model Miltona, 409, 436

korzy�ci, 413model pragmagraficzny, 200

mapa fizycznej lokalizacji stanów, 200miejsce „Kreatywnego wyboru”, 201Pragnienia, 200Przymus, 200

Biblia NLP 657

model Satir, 61, 427model �wiata, 80modelowanie, 36, 50, 57, 58, 64, 336, 486

budowanie modelu, 62czynniki pod�wiadome, 51gotowo� do eksperymentowania, 51mapowanie, 61metamodel, 50metaprogramy, 60obserwacja, 50, 61odtwarzanie, 61sk�adnia, 51submodalno�ci, 51ujawnianie strategii, 61

modelowanie doskona�o�ci, 43, 106, 393, 396modulacja, 605momenty wyboru, 340moralno��, 498motywacja, 158, 210, 247, 340, 437mo�liwo�ci, 464, 466, 467mózgowcy, 440Munshaw Joe, 380my�lenie, 457my�lenie magiczne, 501my�lenie w kategoriach fizjologii, 580my�liciele, 457

Nnadmierna odpowiedzialno��, 473najgorszy scenariusz, 446najlepszy scenariusz, 446napi�cie, 606naruszenie metamodelu, 228nastawienie, 89nat��enie �wiat�a, 600nawi�zywanie dobrego kontaktu, 432nawyki, 208negatywne do�wiadczenie �yciowe, 85negatywne obrazy, 87negatywne stany, 198, 380negatywne zachowania, 97negatywnie zakodowane wspomnienia, 322negocjacje, 436negocjacje wewn�trzne, 143

identyfikowanie cz��ci, 143identyfikowanie metacelów, 144negocjowanie zgody, 144porozumienie mi�dzy cz��ciami, 144przypiecz�towanie umowy, 144wybór zachowania, 143

Neuro-Linguistic Programming, 33nieasertywne zachowania, 237nielogiczno�� wybiórcza, 423nieokre�lony wska�nik odniesienia, 403niepewno��, 446nieruchomy obraz, 599niespójno��, 480nieufno��, 474nieuszczegó�owione rzeczowniki

i czasowniki, 402niewerbalny sposób przyjmowania

informacji, 452niezale�no��, 476niezgoda, 441niszczyciel decyzji, 208

ograniczaj�ce decyzje, 209pozytywne decyzje, 209

NLP, 24, 33, 578praktyczny charakter, 34

nominalizacja, 404nowy kod, 41nowy wzorzec szybkiego uczenia si�

j�zyka obcego, 505przyspieszenie, 506submodalno�ci, 506substytuty, 505

Oobiektywizm, 298obliczaj�cy, 429, 478obraz zast�pczy, 88obserwacja, 61, 465obwiniaj�cy, 428, 478, 479ocena rzeczywisto�ci, 455ocenianie w sposób ilo�ciowy, 485ocenianie w sposób jako�ciowy, 485od (metaprogram), 60odbierane, 459odbudowanie szcz��cia, 188odczuwanie, 457oddychanie, 607odnajdywanie wewn�trznego bohatera, 529odnoszenie sukcesu, 85odpowiedzialno��, 472odpowiedzialno�� w�asna, 473odruchowa reakcja, 87odrzucanie skrajno�ci, 434odtwarzanie, 61

658 Biblia NLP

odwracanie si� „od”, 462odzwierciedlanie, 99

wiczenie umiej�tno�ci nawi�zywaniadobrego kontaktu, 100

wiczenie umiej�tno�ci wywieraniawp�ywu na drug� osob�, 101

odzwierciedlanie drugiej osobypodczas rozmowy, 100

wybór osoby, 100odzwierciedlanie symboliczne, 103

stosowanie, 104odzwierciedlanie zachowania, 101od�ywianie si�, 523ograniczaj�ce przekonania, 145, 629ograniczaj�ce zale�no�ci, 224ograniczona odpowiedzialno��, 473okazywanie prze�ywanych emocji, 454okr�g doskona�o�ci, 235

stan zasobny, 236symbol stanu doskona�o�ci, 236wzmocnienie danego stanu, 236

okre�lanie to�samo�ci, 493operatory modalne, 401, 466opinie autorytetów, 486opinie klientów, 46opór, 84, 491optymalizacja, 471optymizm, 445, 446organy wydaj�ce licencje, 612os�dzanie, 465osi�gni�cia, 489oskar�anie, 428, 478os�abianie mocy trudnych wspomnie, 345

docenienie dobrych wspomnie�, 346wspomnienia, 345

osoba, 81osoba amoralna, 499osoba moralna, 499osobista ekologia, 226osobiste granice, 526osobiste umiej�tno�ci, 80osobnik alfa, 104osobowe zale�no�ci przyczynowo-

skutkowe, 501o�wiadczenie intencji, 566otrz��ni�cie si� z �alu, 310Outcomes, 371oznaczanie analogowe, 420

Ppami�tanie o tym, aby zapomnie�, 558

pomaganie innym w zapominaniu, 561panowanie nad sob�, 298parafraza, 242pasja, 517pe�noobjawowy zespó� stresu

pourazowego, 578percepcja, 82, 443perfekcja, 470perfekcja, optymalizacja i sceptycyzm, 470perspektywa, 603perswazja, 595pesymizm, 445pewno��, 446pewno�� siebie, 113, 491, 492pi�ta pozycja percepcyjna, 130pi�ty poziom logiczny, 192pierwsza pozycja percepcyjna, 129, 138, 171pierwszy plan i t�o, 342

kontrprzyk�ad, 343ograniczaj�ce reakcje, 342pierwszy plan i t�o kontrprzyk�adu, 343

pierwszy poziom logiczny, 191pisanie, 254Platt Maralee, 345p�ynno��, 431, 478poczucie identyfikacji, 145poczucie nadmiernej identyfikacji, 145poczucie przynale�no�ci, 489poczucie to�samo�ci, 491podejmowanie dzia�a, 77podej�cie defetystyczne, 471podej�cie optymalizuj�ce, 471podej�cie perfekcjonistyczne, 470podej�cie „przez czas”, 496podej�cie realistyczne, 471podej�cie „w czasie”, 496podkre�lanie negatywów, 408podkre�lanie pozytywów, 408podmiana obrazów, 88podobiestwa, 437podstawowy proces modelowania stanów

doskona�o�ci, 396Osoba Modelowana, 396pytania „jak?” i „dlaczego?”, 396

podstawowy proces modelowaniaw drugiej pozycji percepcyjnej, 392

Obserwator, 393Osoba Modeluj�ca, 393

Biblia NLP 659

podstawowy proces modelowaniaw trzeciej pozycji percepcyjnej, 395

Osoba Modelowana, 395podstawowy proces tworzenia �acucha

przekona, 382sk�adnia somatyczna, 382werbalne przeramowanie, 382

podstawowy wzorzecwzbudzania motywacji, 247

podsumowywanie dnia, 325podsycanie zaciekawienia, 363

sk�adniki, 363typowa przemiana, 363

pod�wiadome mistrzostwo, 48, 53pod�wiadome zasoby, 53pod�wiadomo��, 53, 62

dekonstrukcja w �wiadomo�, 54pod�wiadome mistrzostwo, 53pod�wiadome zasoby, 53rekonstrukcja w pod�wiadome

mistrzostwo, 54podwójne wi�zania, 419pog��bianie �wiadomo�ci, 217pogwa�cenie metamodelu, 592pokarmy, 120pokazy, 486polaryzacja, 481, 482polecenie, 283po�o�enie nad/pod, 599pomaganie innym w zapominaniu, 561pomini�cia, 402pomini�cia porównawcze, 403pomniejszenie znaczenia poprzez zmian�

o�rodka zainteresowania, 601poprawne pisanie, 254poprawnie sformu�owane cele, 73

cele po�rednie, 75kontekst, 74modalno�ci sensoryczne, 75okre�lenie w�asnego celu w

kategoriach umiej�tno�ci, które si�ma i których brakuje, 74

spisanie celów, 77sprawdzenie ekologii, 76sprawdzenie rezultatu, 77ustawienie kamieni milowych, 76wsparcie, 75wyznaczenie konkretnego celu, 74

porcjowa� oddolnie, 595porcjowa� odgórnie, 595

porcjowanie oddolne, 435, 436, 595negocjacje, 436

porcjowanie odgórne, 436, 595motywacja, 437

poskramialny, 607postawa aktywna, 458postawa refleksyjna, 458postrzeganie �wiata, 451Posttraumatic Stress Disorder, 578postulat konwersacyjny, 422poszerzenie mo�liwo�ci wyboru, 340

momenty wyboru, 341poszukiwania transderywacyjne, 322, 413po�cig, 462powierzchowni praktycy, 49powód istnienia NLP, 82powtórne przetwarzanie, 577

aktywne sk�adniki powtórnegoprzetwarzania, 582

problemy, 590przeprowadzanie, 579terapia linii czasu, 584, 589wojny o wp�ywy, 579wyzwania, 590

poza czasem, 496pozbywanie si� wymówek, 244

ocena schematu funkcjonowaniawymówki, 245

odrzucenie starej wymówki, 246sprawdzenie reakcji przeciwko

wymówce, 246wymówki, 245zachowanie warto�ci wymówki, 245

poziom elastyczno�ci, 606poziom meta, 481, 482poziomy logiczne, 191, 349, 609

czwarty poziom logiczny, 191drugi poziom logiczny, 191fobie, 191pi�ty poziom logiczny, 192pierwszy poziom logiczny, 191szósty poziom logiczny, 192trzeci poziom logiczny, 191

pozycja „Ja”, 138pozycje percepcyjne, 128

czwarta pozycja percepcyjna, 129druga pozycja percepcyjna, 129, 392pi�ta pozycja percepcyjna, 130pierwsza pozycja percepcyjna, 129spójno�, 131stosowanie, 130, 132

660 Biblia NLP

pozycje percepcyjnetrzecia pozycja percepcyjna, 129, 395uczucia, 171uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170

pozytywne intencje, 96pozytywne oczekiwania, 222, 223pozytywne przekonania, 318pozytywne wizje, 518pozytywny wk�ad, 366praca samodzielna, 477praca w zespole, 476praca z informacjami, 484praca z lud�mi, 484praca z przedmiotami, 484praca z systemami, 484pragnienie, 466, 467praktycy NLP, 48, 52, 615

pod�wiadomi mistrzowie, 48powierzchowni praktycy, 49praktycy z zaburzeniami osobowo�ci, 49

praktyczny charakter NLP, 34prawo niezb�dnej ró�norodno�ci, 138prawo odwrotnego skutku, 275predyspozycje danej osoby, 434presupozycje, 39, 356, 407

ukrycie presupozycji w zdaniach, 357wskazanie presupozycji, 357

prezentacja w towarzystwie, 487pr�dko�� mowy, 605pr�dko�� my�li, 601priorytety, 575problem dzia�a kompulsywnych, 200problem l�ku przed przysz�ymi stratami, 312problem wewn�trznych wojen, 551problem wspó�zale�no�ci, 264procedury, 464proces dopasowywania, 95proces komunikacji, 83, 85proces poszukiwa transderywacyjnych, 290proces powtórnego przetwarzania, 578proces zapominania, 558procesualno��, 451product placement, 361programowanie neurolingwistyczne, 33,

37, 42, 43, 45programy szkoleniowe, 65Projekt Czynników Aktywnych, 39promieniowanie dobr� energi�, 364protokó� komunikowania wizji, 543

prowadzenie, 415próg wra�liwo�ci, 206

identyfikacja stanu niezasobnego, 206kotwiczenie stanów zasobnych, 206prze�amanie stanu, 206psychodrama, 207rzutowanie w przysz�o� stanów

zasobnych, 208uruchomienie kotwic

warstwowych, 207prymowanie, 271, 361przebudzenie do wolno�ci, 316

Budz�cy, 317Poszukuj�cy, 317, 318pytanie „dlaczego?”, 317

przedmioty, 469, 483, 484przekaz niewerbalny, 452przekaz werbalny, 452przekonania, 89, 140, 145, 191, 318, 609przekonania niezasobne, 382przekonania NLP, 78

Ca�y proces komunikacji powinienzwi�ksza liczb�mo�liwo�ci wyboru, 85

Jako osoby, które s� zdolnedo reagowania, potrafimy kierowaw�asnym mózgiem i kontrolowaosi�gane rezultaty, 86

Ka�de zachowanie jest praktycznei po�yteczne — w okre�lonymkontek�cie, 81

Ludzie dokonuj� najlepszychwyborów, jakie s� dla nichdost�pne w danej chwili, 86

Ludzie dysponuj� wszystkimizasobami wewn�trznymi,których potrzebuj�, aby odnie�sukces, 85

Ludzie potrafi� si� uczyna podstawie pojedynczegodo�wiadczenia, 85

Ludzie reaguj� wed�ug swoichwewn�trznych map, 79

Mapa to nie „terytorium”, 79Nie istnieje pora�ka, tylko informacja

zwrotna, 83Nie mo�emy nie komunikowa

niczego, 82Oceniamy zachowanie i zmian�

w �wietle kontekstu i ekologii, 82Opór wskazuje na brak kontaktu, 84

Biblia NLP 661

Osoba i zachowanie to odr�bnezjawiska. Jeste�my czym� wi�cej ni�tylko w�asnym zachowaniem, 81

Osoba, która jest najbardziejelastyczna, wywiera najwi�kszywp�yw na dany system, 84

Osobiste umiej�tno�ci opieraj� si�na rozwijaniu i porz�dkowaniusystemów reprezentacji, 80

Sposób, w jaki komunikujemy,wp�ywa na percepcj� i recepcj�, 82

Szanujemy model �wiata ka�degocz�owieka, 80

Ten, kto ustala ram� komunikacji,kontroluje sytuacj�, 83

Umys� i cia�o wp�ywaj� na siebienawzajem, 80

Znaczenie komunikatu znajduje si�w odpowiedzi, któr� si� otrzymuje, 83

Znaczenie powstaje w kontek�cie, 79przekonania zasobne, 382przekszta�canie pope�nionych b��dów

w konstruktywne do�wiadczenie, 161analiza negatywnych wyników

danego zachowania, 162identyfikowanie pozytywnych

konsekwencji, 162odkrycie pozytywnych znacze�

negatywnych wyników, 162ujawnienie ograniczaj�cych

przekona�, 161wybór zachowania, 161

przekszta�cenie pora�ki w informacj�zwrotn�, 89

identyfikacja problematycznegoprzekonania (nastawienia), 89

odró�nienie reprezentacji po��danejzdolno�ci od obrazów wspomnie�o pora�ce, 91

stworzenie obrazów po��danejzdolno�ci i zamierzonego celu orazumieszczenie ich w skonstruowanejprzestrzeni wizualnej, 90

tworzenie kotwicy dla pozytywnegodo�wiadczenia, 91

ujednolicenie elementów pora�kiz elementami pozytywnymi, 91

uporz�dkowanie problematycznegoprzekonania w ramach systemówreprezentacji na podstawiepozycji oczu, 90

wywo�anie pozytywnego stanuw zwi�zku z zamierzonym celem, 91

prze�amywanieograniczaj�cych zale�no�ci, 224

kotwiczenie na pod�odze, 225kotwiczenie stanu zasobnego, 225problem, 225wyrwanie ze stanu, 226

prze�amywanie stanu, 112przemiany, 306przeprowadzanie procedury

dowodowej, 92przeramowanie, 157przeramowanie kontekstu, 155

identyfikowanie stanu zasobnego, 156kontekst, 156

przeramowanie tre�ci, 153identyfikowanie dobrej intencji, 154identyfikowanie ramy, 154integracja przeramowania, 155przeramowanie zachowania oraz

intencji, 154wybór nielubianego zachowania, 154

przesz�o��, 495przetwarzanie informacji, 458, 486przyczynowo��, 500przyczyny, 450przyczyny do�wiadczenia, 500przyjmowanie krytyki, 240przypadkowy dost�p, 497przysz�o��, 495przysz�o�� NLP, 64przywództwo, 542psychologia poznawcza, 35psychoterapia poznawcza, 40PTSD, 578pytanie, 283

dlaczego, 449jak, 450pytania o potwierdzenie, 418

Rradzenie sobie z emocjonalnym

cierpieniem, 298submodalno�ci kinestetyczne

pozytywnego stanu, 298wskazanie sytuacji, 298

rama komunikacji, 83, 85rama panoramiczna, 602rama zgody, 288

identyfikowanie elementów wy�szychpoziomów logicznych, 288

informacje o metamodelu, 288

662 Biblia NLP

reagowanie na nakazy, 490reakcja na pogwa�cenie metamodelu, 593

filtr dzia�ania, 593filtr intencji, 593filtr istoty, 594filtr kontekstu, 594filtr sprawcy, 594filtr �ród�a, 594

reakcja na stres, 454reakcje alergiczne, 176recepcja, 82redukowanie przyjemno�ci, 193

doznanie pe�nej przyjemno�ci, 193nadu�ywana przyjemno�, 193okre�lenie poziomów metastanów, 193zmniejszenie znaczenia

przyjemno�ci, 194refleksyjno��, 458reimprinting, 389rekonstrukcja w pod�wiadome

mistrzostwo, 54rekonstrukcja w warto�ci, 573relacje, 251reprezentacja, 459Resources, 371Robbins Anthony, 73rozbudowane cytaty, 422rozbudzanie systemu reprezentacji, 114rozmiar, 600rozmowa z samym sob�, 604rozniecanie, 415rozpoznawanie sytuacji naruszania

metamodelu, 228identyfikacja sytuacji naruszania

metamodelu, 228rozpoznawanie wskazówek

niewerbalnych, 218wiczenie wyra�ania skrajnych

emocji, 220emocje, 219u�miech, 219wst�pne obserwacje w lustrze, 218

rozpraszaj�cy, 430, 478, 479rozpraszanie negatywnych emocji, 327

b��dy, 327redukowanie negatywnych emocji, 328wyci�gni�cie wniosków

z pope�nionego b��du, 328rozstrzyganie wewn�trznego konfliktu, 158

integrowanie niespójnychelementów, 160

pary przeciwie�stw, 159wykrycie przejawów niespójno�ci, 159

rozumienie zachowania, 97dotarcie do pozytywnej motywacji,

która le�y u podstaw negatywnegozachowania, 98

identyfikowanie negatywnegozachowania, 97

wyznaczenie przestrzeni cz��ci, 98zakotwiczenie przestrzeni kontekstu, 98

rozwi�zywanie konfliktów, 262pozytywne intencje, 262wyja�nienie konfliktogennych

kwestii, 262zgoda na wy�szym poziomie

intencji, 263zobowi�zanie do realizacji planu, 263

rozwi�zywanie problemów, 511, 513rozwi�zywanie problemu

wspó�zale�no�ci, 264relacja, 265wi�zy ��cz�ce z dan� osob�, 264wi�zy z idealnym „ja”, 265w�asne idealne „ja”, 265

rozwi�zywaniewewn�trznych konfliktów, 147

metapozycja, 148wewn�trzny konflikt, 147wspomnienie, 147zaj�cie stanowiska, 147

rozwijanie wra�liwo�ci sensorycznej, 195ró�nice, 438ró�nicowanie ram przekona, 138

pozycja „Ja”, 138tworzenie siatki, 138wyj�cie z siatki, 139

ruch, 606rytmiczna nauka, 507

porcjowanie odgórne, 508rytm, 507

rytua�y, 119rywalizacja, 481

Ssamoakceptacja, 180samoocena, 195, 491, 520Satir, 61, 427Satir Virginia, 61, 62, 428scenariusz seansu hipnotycznego, 180sceptycyzm, 471

Biblia NLP 663

schematy my�lenia, 224SCORE, 304, 371

Causes, 304cele, 305Effects, 305Outcomes, 305przyczyny, 304Resources, 305skutki, 305Symptoms, 304symptomy, 304zasoby, 305zebranie informacji, 304

SCORE w tacu, 371cele, 372odkrycie brakuj�cego zasobu, 373przyczyny, 372skutki, 372symptomy, 372

seans hipnotyczny, 180selekcja bod�ców, 448si�a ego, 497sk�adnia somatyczna, 346sk�onno��, 197skrajno�ci, 434skuteczno�� NLP, 39skuteczno�� w�asna, 491skutki zdarze, 450s�abe granice, 526s�owa kluczowe, 605s�uch, 439s�uchowy system reprezentacji, 213spisanie celów, 77spojrzenie ogólne, 436spojrzenie szczegó�owe, 436sposoby naruszania metamodelu, 414sposoby przyjmowania informacji, 452sposób przekonywania, 458sposób wyra�ania emocji, 604spójne pozycje percepcyjne, 172spójniki, 190, 416spójno��, 52, 184, 203, 480spójno�� trenera, 66Sprawdzanie ekologii, 109

podejmowanie decyzji dotycz�cychsprawdzania swojej ekologii, 111

pytania, 110wej�cie w obiektywny stan, 110w��czenie wzorca do swojej

�wiadomo�ci, 110

sprawdzenie ekologii, 76sprzeczne i sprz��one przekonania, 140

metapozycja, 141pozytywny fundament, 142przekonania, 141przekonania drugiej osoby, 141sprz��one przekonania, 141

sprzeczne przekonania, 133sprz��one przekonania, 140stan podwy�szonej gotowo�ci, 453stan pog��bionej �wiadomo�ci, 216

stany, 217stan �wiadomo�ci wewn�trznej, 124, 442

skierowanie uwagi do wewn�trz, 125systemy reprezentacji, 125wyznaczenie granic swojego

otoczenia, 124stan �wiadomo�ci zewn�trznej, 124, 442stany doskona�o�ci, 396stany niezasobne, 198stany zasobne, 115, 342statyczno��, 451Stevens John O., 38stosowanie NLP, 57stosunki mi�dzyludzkie, 473strategia dokona, 489strategia kupowania warto�ci, 472strategia poczucia przynale�no�ci, 489strategia poprawnego pisania, 254strategia przypadkowego dost�pu, 497strategia rozwi�zywania problemów (I), 512

metafora problemu, 513problem, 513

strategia rozwi�zywania problemów (II), 514zasobne do�wiadczenie, 515

strategia uczenia si�, 256strategia uporz�dkowanego dost�pu, 497strategia Walta Disneya, 259

asocjacja ze scenariuszem, 260cel, 260krytyka, 261wyznaczenie czterech fizycznych miejsc

dla poszczególnych stanów, 260strategia w�adzy, 489strategiczna wizja, 609strategie, 191strefy czasowe, 494

przesz�o�, 495przysz�o�, 495tera�niejszo�, 495

664 Biblia NLP

stres, 453strukturyzowanie informacji

wed�ug systemów reprezentacji, 439strukturyzowanie przyczyn, 500strukturyzowanie warto�ci, 489strukturyzowanie wiedzy, 485stwierdzenie, 283submodalno�ci, 40, 51, 205, 599submodalno�ci kinestetyczne, 605

ci��ar, 607faktura, 606impulsy, 607kierunek, 607napi�cie, 606oddychanie, 607poskramialny, 607poziom elastyczno�ci, 606ruch, 606temperatura, 605ucisk, 606wibracja, 606zmiana rozmiaru lub kszta�tu, 607

submodalno�ci s�uchowe, 604d�ugo�/trwanie, 605faktyczna zawarto�, 604g�o�no�, 604harmonia/dysharmonia, 605modulacja, 605rozmowa z samym sob� a g�osy

innych ludzi, 604s�owa kluczowe, 605sposób wyra�ania emocji, 604tempo/pr�dko� mowy, 605tonacja, 604typowy/nietypowy, 605umiejscowienie �ród�a, 605

submodalno�ci wzrokowe, 599film/nieruchomy obraz, 599impulsy wzrokowe, 604jako� ostro�ci, 600kolorowy/czarno-bia�y, 599nat��enie �wiat�a, 600perspektywa, 603po�o�enie nad/pod, 599pomniejszenie znaczenia poprzez

zmian� o�rodka zainteresowania, 601pr�dko� my�li, 601rama panoramiczna, 602rozmiar, 600umiejscowienie po lewej/po prawej, 599wymiary, 602

sugestie wywo�uj�ce skutkiodwrotne od zamierzonych, 254

sumienie, 492superracjonalno��, 429, 478surgencja, 461Swish Pattern, 27, 52, 87, 342, 546

b�yskawiczna podmiana obrazów, 88dodanie obrazu zast�pczego, 88okre�lenie impulsu wywo�uj�cego

negatywny obraz, 87powtórzenie procesu, 88rozpoznanie odruchowej reakcji, 87sprawdzenie rezultatu, 88

symboliczne prymowanie somatyczne, 537Symptoms, 371systemy, 483, 484systemy przekona, 373systemy reprezentacji, 37, 80, 374, 439

dotyk, 440komunikacja, 440mózgowcy, 440s�uch, 439wzrok, 439

sytuacja win-win, 489sytuacje naruszania metamodelu, 228szczepienie przeciwko

wirusom my�lowym, 249przetworzenie toksycznej my�li, 250rzutowanie w przysz�o�, 250sprawdzenie ekologii nowego

przekonania, 250wej�cie w poszczególne przestrzenie

z nowym przekonaniem, 250wyznaczenie poszczególnych

przestrzeni na pod�odze, 249szcz��cie, 188szerzej pojmowane „ja”, 146sze�ciostopniowa technika

przeramowania, 151rzutowanie w przysz�o�, 152sprawdzenie ekologii, 152tworzenie innych mo�liwych

zachowa�, 152ujawnienie dobrych intencji, 152ustalenie sygna�u, 152wskazanie zachowania, 151

szkodliwe sk�onno�ci, 197szkolenia NLP, 65

certyfikaty, 68jako� szkolenia, 68trener, 66

Biblia NLP 665

szkolenia z programowanianeurolingwistycznego, 52

szósty poziom logiczny, 192szukanie bezpieczestwa w przesz�o�ci, 463szukanie potencja�u w przysz�o�ci, 463szukanie pozytywnych intencji, 96

definiowanie problemu, 96dotarcie do motywów zasadniczych, 97odkrywanie motywów, 96

szybkie podniesienie samooceny, 519wiczenie zmniejszania i powi�kszania

obrazów samooceny, 521dysocjacja od negatywnego

do�wiadczenia, 520tworzenie wyobra�enia wysokiej

samooceny, 520zamiana obrazów miejscami, 521

��ledzenie �yciowych przemian, 306

identyfikowanie przemiany, 306kotwiczenie Smoka, 306Smok, 306

�nienie, 296�rodowisko, 609�wiadomo��, 217�wiadomo�� wewn�trzna, 124

Ttechnika pierwszego planu i t�a, 342techniki emocjonalnego wyzwolenia, 569techniki NLP, 47temperatura, 605tempo mowy, 605teoria systemów, 35terapia fobii, 40terapia krótkoterminowa, 410terapia linii czasu, 584

dobry kod, 585, 587echa zdarzenia �ród�owego, 585, 588impulsy wywo�uj�ce kod, 585, 587powtórne przetwarzanie, 588, 589powtórne przetwarzanie zainicjowane

przez stan, 586praca z lini� czasu, 589przetwarzanie mocy zdarzenia

�ród�owego, 590sukces w przysz�o�ci, 586, 588umiej�tno�ci, 586zdarzenie �ród�owe, 585, 587, 590z�y kod, 584, 586

terapia poznawczo-behawioralna, 52terapia pól my�lowych, 40, 578terapia racjonalno-emotywna, 401tera�niejszo��, 495TFT, 40, 578Thought Field Therapy, 40, 578Time Line Therapy, 584, 589toksyczne schematy my�lenia, 249tonacja, 604towarzysko��, 482

styl aktywny, 483styl bierny, 483styl refleksyjny, 483styl zrównowa�ony, 483

to�samo��, 192, 493, 609trans, 190, 411

do�wiadczanie krótkotrwa�egotransu, 412

trauma, 581trener, 66

cechy osobiste, 67reputacja, 69spójno�, 66umiej�tno�ci, 68

tre�� komunikatu, 83troska o siebie, 314

cofni�cie si� po linii czasu do dnianarodzin, 315

kalibrowanie wcze�niejszychnegatywnych do�wiadcze�, 315

model idealnego rodzica, 314tabela niezaspokojonych w

dzieci�stwie potrzebemocjonalnych, 314

wizualizowanie rodziców, 315trudne wspomnienia, 345tryb aktywny, 458tryb bierny, 458tryb braku mo�liwo�ci, 467tryb konieczno�ci, 467tryb mo�liwo�ci, 467tryb pragnienia, 467tryb refleksyjny, 458trzeci poziom logiczny, 191trzecia pozycja percepcyjna, 129, 395tworzenie dwuznaczno�ci, 423tworzenie �acucha stanów, 198

kotwiczenie, 199��czenie pojedynczych stanów

w �a�cuch, 199wskazanie pozytywnego kierunku, 199wybór stanu niezasobnego, 198

666 Biblia NLP

tworzenie pozytywnych oczekiwa, 222metamodel, 223

twórcze prymowanie, 361typy praktyków NLP, 48

Uuaktualnianie zachowania, 161ucieczka, 454, 463ucisk, 606uczenie si�, 256, 507uczucia, 116, 171uczuciowcy, 457udzielanie wsparcia, 316ujawnianie charakteru danej relacji, 251

izolowanie przymiotnikówopisuj�cych cechy, 252

wskazanie trudnej osobylub k�opotliwej sytuacji, 251

ujawnianie kultywowanych warto�ci, 368ujawnianie strategii, 61ujawnianie strategii uczenia si�, 256

lista celów, 257lista podj�tych dzia�a�, 258przedmiot, którego opanowanie nie

nastr�cza�o trudno�ci, 257przeprowadzenie procedury

dowodowej, 258rozwi�zanie problemów, 258sk�adnia systemu reprezentacji, 258

uk�ad kartezjaski, 111ukryte performatywy, 400ukryte polecenia, 419ukryte polecenia w pytaniach, 351

komunikaty, 352ustalenie przekazywanej tre�ci, 352

uleg�o��, 491umiej�tno�ci, 609umiejscowienie po lewej/po prawej, 599umys�, 80unikanie sugestii wywo�uj�cych skutki

odwrotne od zamierzonych, 254uogólnienia, 400

uogólnienia typu„wszystko albo nic”, 400

uporz�dkowany dost�p, 497upór, 490uprzedzanie poczucia straty, 312

mapowanie równowa��cychreprezentacji na przewidywan�strat�, 312

potencjalna strata, 312rzutowanie w przysz�o�

do�wiadczania, 313uspójnianie „ja”, 233uspójnianie pozycji percepcyjnych, 170

pierwsza pozycja, 173spójne pozycje percepcyjne, 172trzecia pozycja, 174wybór trudnej sytuacji, 173zmys� kinestetyczny, 173, 174zmys� s�uchu, 173, 174zmys� wzroku, 173, 174

ustalanie priorytetów, 575ustawianie kamieni milowych, 76usuwanie reakcji alergicznych, 176

kotwiczenie, 177uruchomienie zdysocjowanej

kotwicy, 178wyobra�enie sobie bycia

wystawionym na dzia�aniealergenu, 176

wzmocnienie kotwicy, 177utylitaryzacja, 54, 420uwalnianie si� od problematycznych

schematów my�lenia, 224uzale�nienie, 193uzgadnianie poziomów logicznych, 349

przej�cie na poziom to�samo�ci, 351pytanie o „czynno�ci”, 350pytanie o „to�samo�”, 350pytanie o „umiej�tno� i zdolno�ci”, 350pytanie o „warto�ci i przekonania”, 350pytanie o „wizj�”, 350�rodowisko, 349

Ww czasie, 496walcz lub uciekaj, 63walka, 453warto�ci, 191, 292, 349, 368, 375, 494, 540,

573, 609warunkowanie asocjacyjne, 118warunkowanie instrumentalne, 40, 52wchodzenie w stan, 117wchodzenie w stany zasobne, 115

nazwanie najcenniejszychw�a�ciwo�ci, 115

przywo�anie wspomnienia stanuzasobnego, 115

wej�cie w stan zasobny, 115

Biblia NLP 667

wybór osoby, która uciele�niastan zasobny, 116

wybór trudnej sytuacji, 115werbalny sposób przyjmowania

informacji, 452wewn�trzna spójno��, 143wewn�trzne wojny, 551wewn�trzne �ród�o, 329wewn�trzny bohater, 528

przeramowanie, 530przypiecz�towanie umowy, 531wybór osoby, 529wzmocnienie najlepszych reakcji, 531

wewn�trzny konflikt, 158wiarygodno��, 459wiarygodno�� programowania

neurolingwistycznego, 46wibracja, 606widzenie czarno-bia�e, 444widzenie w odcieniach szaro�ci, 444wieczorne rytua�y, 119wiedza, 609wielo�� zale�no�ci przyczynowo-

skutkowych, 501wierno�� przekonaniom, 494wiruj�ce ikony, 380

historia, 381tworzenie symbolu stanu

negatywnego, 380tworzenie symbolu stanu

pozytywnego, 381wskazanie stanów negatywnego

i pozytywnego, 380wirusy my�lowe, 249wizja, 517wizualizacja, 128, 214wizualno-kinestetyczna dysocjacja, 185w�adza, 489w�asny styl bycia, 494wojny o wp�ywy, 579wola, 121wra�liwo�� sensoryczna, 61, 195wskazówki niewerbalne, 218ws�uchiwanie si� w cia�o, 542ws�uchiwanie si� w istot� (warto�ci i

misj�), 540wsparcie, 316wspólny zasób, 359wspó�czesne NLP, 41wspó�praca, 477, 481

wspó�rz�dne kartezjaskie, 111wspó�zale�no�ci, 501wszystko albo nic, 400wtórna korzy�� i osobista ekologia, 226wybaczanie, 232wybór wysokiej jako�ci programów

szkoleniowych, 55, 65wygaszanie zachowa kompulsywnych, 220

wskazanie kompulsji, 221wyj�tkowo�� modelu, 63wykonawcy, 477wykonywanie wzorców NLP, 26wykorzystywanie metamodelu

w wybranym celu, 229wymiary, 602wymówki, 244wyolbrzymienie dominuj�cej

submodalno�ci, 112wyra�anie zrozumienia, 362wyrywanie ze stanu psychofizycznego, 112

identyfikacja w�asnego bie��cegostanu, 112

wyolbrzymienie dominuj�cejsubmodalno�ci, 112

wywieranie wp�ywu, 277wywo�ywanie amnezji, 248wywo�ywanie okre�lonego stanu, 113

definiowanie po��danego stanu, 113poszerzenie po��danego stanu, 114wywo�anie po��danego stanu, 113wzmacnianie po��danego stanu, 114

wywo�ywanie pod�wiadomych reakcji, 108wyznaczanie celu, 73, 74

cele po�rednie, 75kamienie milowe, 76kontekst, 74modalno�ci sensoryczne, 75spisanie celów, 77sprawdzanie rezultatu, 77sprawdzenie ekologii, 76wsparcie, 75

wyznaczanie granic, 526druga pozycja percepcyjna, 527pierwsza pozycja percepcyjna, 527s�abe granice, 526

wzbudzanie motywacji, 247wzmacnianie submodalno�ci, 205wzmacnianie swojego „ja”, 195wzmacnianie �wiadomo�ci somatycznej, 539wzorce NLP, 26

668 Biblia NLP

wzorzec DVP, 517wzorzec jedno�ci, 299

kontemplacyjny lub uduchowionystan, 300

obserwowanie symptomów, 300podzi�kowanie symptomom, 300, 301potwierdzenie istotno�ci nowej

jedno�ci, 302wewn�trzny uzdrowiciel, 301wizualizacja uzdrawiaj�cej energii, 302

wzorzec pog��biania celu, 331wzorzec SCORE, 304wzorzec SCORE w tacu, 371wzorzec wizualno-kinestetycznej

dysocjacji, 185wzorzec wy�aniania wewn�trznego

�ród�a, 332wzorzec zakochiwania si�, 252

wywo�anie stanu mi�o�ci, 252wzrok, 439wzrokowy system reprezentacji, 214

YYourell Robert A., 517, 528

Zzaawansowany proces integracji cz��ci, 203

identyfikowanie konfliktu, 203tworzenie obrazu zintegrowanych,

wspólnych zasobów, 204zaawansowany proces tworzenia

�acucha przekona, 383tworzenie czterech miejsc, 383

zachowania kompulsywne, 220zachowanie, 81, 82, 151, 191, 294, 609zaciekawienie, 363zagnie�d�anie, 421zagnie�d�one p�tle, 276zale�no�ci przyczynowo-skutkowe, 406zamiana odpowiedników, 104zaniedbywanie w�asnych warto�ci, 494zapami�tywanie s�ówek z j�zyków

obcych, 505zapominanie, 558zarz�dzanie, 477zasada poprawnego formu�owania, 511zasoby, 202zastosowanie NLP, 24zastosowanie poziomów logicznych, 191

zastosowanie prawa odwrotnegoskutku, 274

zaufanie, 474zaufanie i nieufno��, 474zbieranie dowodów i przeprowadzanie

procedury dowodowej, 92kamienie milowe, 93okre�lenie, co chce si� osi�gn�

poprzez dokonanie oceny, 93precyzyjne zdefiniowanie dowodów, 93tworzenie ram czasowych, 93wskazanie osoby, która ustanowi

procedur� dowodow�, a nast�pniej� przeprowadzi, 93

wskazanie sytuacji, które mog� si�okaza k�opotliwe, 93

zapisanie celu procedurydowodowej, 93

zdania twierdz�ce, 74zdolno�ci, 191zdolno�ci przywódcze, 542zestawienia, 484zewn�trzne zale�no�ci

przyczynowo-skutkowe, 501zgoda i niezgoda, 441Zink Nelson, 380zjednywanie, 429, 478z�o�enie zobowi�zania, 565z�o�ona równowa�no��, 407z�y kod, 584, 586zmiana historii osobistej, 322

emocjonalnie po�ywna sa�atkaz kotwic, 323

lista bie��cych zasobów, 323negatywnie zakodowane

wspomnienia, 322poszukiwania transderywacyjne, 322wewn�trzny spokój, 324

zmiana metaprogramów, 269identyfikowanie typowych

metaprogramów, 269rzutowanie w przysz�o�

potencjalnych strategii, 270strategie wykorzystywania

metaprogramów, 270zmiana nawyków, 151zmiana perspektywy, 153zmiana przekonania, 89zmiana przekona — podej�cie

logiczne, 553zmiana rozmiaru lub kszta�tu, 607

Biblia NLP 669

zmiana zakotwicze, 126prze�amanie negatywnego stanu, 127prze�amanie stanu zasobnego, 127wskazanie problemu, 127wywo�anie pozytywnego stanu, 127wzmocnienie kotwicy pozytywnego

stanu, 128wzmocnienie stanu zasobnego, 127zakotwiczenie stanu zasobnego, 127zwolnienie kotwic, 128

zmiany, 112zmys�y, 444

zmys� kinestetyczny, 173, 174zmys� s�uchu, 173, 174zmys� wzroku, 173, 174

znaczenie, 79zniekszta�cenia, 404zniekszta�cenia zale�no�ci

przyczynowo-skutkowych, 406zniesienie poczucia identyfikacji, 145

szerzej pojmowane „ja”, 146transcendentna to�samo�, 146

tworzenie wspieraj�cegoprzekonania, 145

zmiana w�asnego spojrzenia nasamego siebie, 146

zniesienie poczucia identyfikacjipoprzez trans, 146

zniesienie poczucia identyfikacjiz okre�lonym j�zykiem, 145

zobowi�zania, 566zrozumienie, 362zwalczanie szkodliwych sk�onno�ci, 197

ujawnienie submodalno�ci, 197wskazanie problematycznej

sk�onno�ci, 197zamiana submodalno�ci, 198zamkni�cie nowych submodalno�ci, 198

zwyci��anie w wojnie wewn�trznej, 551

��ycie w zgodzie z wyznawanymi

warto�ciami, 494