Moja mała ojczyzna

Biadoliny Radłowskie

Nazwa Biadoliny pochodzi od słowa: Biadoła, biadolić.

Nazwa Radłowskie oznacza przynależność do klucza dóbr radłowskich (pierwotnie biskupów krakowskich). 

Skąd wywodzi się nazwa wsi Biadoliny Radłowskie ?

Nazwa wsi Biadoliny

związana jest z legendą opowiadającą o „wizycie świętych” w tych stronach.

Głosi ona, że św. Piotr i Paweł zmierzali do Trojnika , grodu na którego miejscu stanął Wojnicz.

Byli już bardzo zmęczeni i mieli nadzieje, że uda się im znaleźć odpoczynek w lesie. Na leśnej polanie dostrzegli domek leśnika. Dochodziły zeń głośne narzekania i biadolenia. Gdy podróżni weszli do środka, zobaczyli starych rodziców głośno narzekających na swój los. Ich jedyny syn ,

z powodu ślepoty nie mógł być podporą w ich starości. Podróżnych przyjęto życzliwie i poczęstowano polewką, choć gospodarze nie mieli jej za wiele dla siebie. Wzruszeni gościnnością pielgrzymi powiedzieli, że znają lekarstwo, które przywróci wzrok ich synowi.

Lekarstwem tym jest wiara i modlitwa. Gdy usłyszała to żona leśnika zaczęła szeptać słowa modlitwy. Gdy św. Piotr wyszedł przed dom, wykopał swą podróżną laską dołek, z którego wytrysnęła cudowna woda. Obmył oczy chłopca i w tej samej chwili młodzieniec odzyskał wzrok. Od tej chwili nie słychać już było

biadoleń i narzekań. Miejscowość tą nazwano Biadolinami, a na pamiątkę cudu wybudowano kapliczkę ku czci św. Apostołów.

Legenda o św. Stanisławie

Jak głosi tradycja na przełomie X i XI wieku właścicielami pobliskiej wioski Szczepanów byli Bogna i Wielisław. W tej rodzinie około 1030 roku przyszedł na świat święty Stanisław. Pewnego upalnego dnia jak głosi legenda, podążał on przez lasy z Wojnickiej szkoły. Był spragniony i bardzo zmęczony. Nie miał już siły iść dalej.

Chciał się napić wody, ale w tym miejscu jej nie było. Ze zmęczenia na chwilę zasnął. Gdy się przebudził zaczął się modlić. W tym samym czasie jak głosi legenda wypłynęła w pobliżu woda ze źródła. Od tego czasu płynie z tego źródełka woda.

Gdy święty Stanisław tędy wracał do domu, zawsze przy tym źródełku odpoczywał i według legendy pił z niego wodę. Wieść o cudownym pojawieniu się źródełka szybko rozeszła się po całej okolicy. Odtąd mieszkańcy przychodzili do niego i wierzyli, że ta woda ich uzdrowi z wielu chorób.

I przychodzą do dnia dzisiejszego nie tylko mieszkańcy Biadolin, ale i z dalekich miejscowości. Z zachowanej tradycji i przekazów wynika, że wielu chorych doznało łaski cudownego uzdrowienia.

Położenie

Wieś Biadoliny położona jest na wschodnim skraju Podgórza Bocheńskiego na obszarze łagodnych wzniesień o wysokości 230-270 m n.p.m.Przepływa przez nią potok Pokrzywka, dopływ Kisieliny.

Graniczy ona na wschód z Łętowicami i Zakrzowem, na południe z miastem Wojniczem i Łoponiem, na zachód z Perłą i Biadolinami Szlacheckimi ( niegdyś Dębskimi), na północ z Bielczą

Tereny leżące na północ od drogi Wojnicz - Biadoliny w wielu miejscach pokryte są piaskami białymi, szarymi, gdzieniegdzie brunatnymi budującymi wydmy, powstałe po ustąpieniu lodowców. Natomiast w obniżeniach terenu, odsłaniają się iły mioceńskie, sprzyjające tworzeniu się mokradeł.

Wklęsłe, podmokłe tereny występują przed lasem, od leśniczówki w Biadolinach w kierunku Ulgi, za drogą z Biadolin Radłowskich do Łętowic. Między tymi obniżeniami widoczne są niewielkie wzniesienia utworzone przez wydmy z okresu polodowcowego.

Historia Biadolin

Radłowskich

Na terenie dzisiejszych Biadolin istniały już osady w epoce kamienia. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne, takie jak noże, groty strzał i siekierki.

Biadoliny leżały niedaleko prastarego szlaku handlowego prowadzącego od przełęczy w Karpatach doliną Dunajca aż nad Bałtyk, którym ciągnęły kupieckie karawany. Na przełomie naszej ery a zwłaszcza w pierwszych wiekach zaznaczył się na naszym terenie rozwój osadnictwa.

Ożywienie osadnictwa spowodowane było wpływami rzymskimi. Z dalekiego Imperium Rzymskiego kupcy wyprawiali się do terytoriów barbarzyńskich po bursztyn, miód, skóry, wosk i inne towary.

Przywozili srebrne naczynia, monety, miecze, naczynia szklane i inne przedmioty. Osady w tym czasie składały się z kilkunastu ziemianek lub półziemianek, w środku ziemianki było palenisko. W pobliżu uprawiano ziemię na wypalonym kawałku lasu. Ludność trudniła się szczególnie łowiectwem.

Biadoliny Radłowskie , które pierwotnie były własnością rycerską, pojawiają się w źródłach  od 1415 r. Około 1420 r. nabył Biadoliny od Jana Dynkwarta Wojciech z Łąki, ale krewni Jana Dynkwarta korzystając z prawa bliższości w 1430 r. odzyskują Biadoliny, płacąc za nie 90 grzywien. 

Biadoliny, u Długosza Byadolini proximior

W 1443 r. należą do Dynkwarta i jego braci z Bogumiłowic oraz do Michała z Biadolin. W połowie XV w. mają 5 łan dających dziesięcinę. W 1451 r. pojawia się sołtys Marcin z dziedzicem Janem Rokoszem z Koszyc. W 1469 r i 1474 r. Biadoliny należą do Oty Plechowskiego.

W 1494 r. wieś kupił biskup krakowski Fryderyk Jagiellończyk od Mikołaja z Plechowa Plechowskiego  i jako własność biskupów krakowskich włączył do klucza radłowskiego.

Biadoliny Rokosie w tymże roku należały  do Jana, Jakuba i Hieronima Rokoszów i liczyły 8 kmieci , wieś posiadała już wówczas karczmę. W XVI wieku wieś należała administracyjnie do powiatu pilzneńskiego w województwie sandomierskim.

W XV wieku Biadoliny należały do powiatu wojnickiego w  województwie krakowskim.W 1525 r. Biadoliny Rokosie należą do Jana i Jakuba Rokoszów z Bogumiłowic. W tym też roku Piotr Tomicki, biskup krakowski ustalił granice lasu radłowskiego z sąsiadami.

W 1581 r. folwark biskupi obejmował 7 łanów gruntu. Po r. 1630 Biadoliny przeszły w wieczystą dzierżawę kapituły krakowskiej. W 1655 roku przez Biadoliny przechodzą cofające się przed Szwedami wojska polskie hetmana Stanisława Rewery Potockiego i hetmana Koniecpolskiego.

W tym okresie wieś była administrowana, lub dzierżawiona przez szlachtę chodzącą po arendach. W osiemnastym wieku zbudowano gorzelnię i uruchomiono cegielnię. Po I rozbiorze Polski, wieś znalazła się na terytorium Austro-Węgier.

Dobra te po czasowym sekwestrze uległy całkowitej konfiskacie w 1785 roku. Stanowiły one dobra kamery galicyjskiej (dawne królewszczyzny, ekonomie i dobra pokościelne) Przeszły one po rozbiorach Polski na własność skarbu cesarskiego Austrii, a następnie zasiliły fundusz religijny utworzony patentem cesarskim wydanym 15.07.1785 .

W tym okresie miejscowość należała administracyjnie do cyrkułu bocheńskiego, okręg Radłów.W 1820 r. wieś kupił od funduszu religijnego baron Karol Badenfeld. W 1856 roku przez Biadoliny Radłowskie poprowadzono Kolej galicyjską im. Karola Ludwika, stację kolejową utworzono w Biadolinach Szlacheckich.

W tym okresie właścicielem dóbr tabularnych w Biadolinach Radłowskich był hrabia Wilhelm Hompesch  (1799-1861). W 1867 roku w Biadolinach Radłowskich założono staraniem gminy szkołę wiejską.  W 1872 r. właścicielem Biadolin stał się Ludwik Helcel, bankier i filantrop,

wiceprezydent Krakowa z rodziny krakowskich bankierów, których nazwisko brzmiało pierwotnie Hölzel von Sternstein, żonaty z Anną Helcel z Treutlerów (1813-1880) .

W roku 1863 r. gmina kupiła 310 sążni ziemi i na tym gruncie wystawiła budynek szkolny składający się z dwu izb. Jedna była przeznaczona na naukę, druga na mieszkanie dla nauczyciela. W 1880 roku w Biadolinach oprócz szkoły ludowej, jednoklasowej znajdowała się gminna kasa pożyczkowa.

W dawnym budynku szkoły, mieści się obecnie przedszkole

W 1874 roku szkoła została zreorganizowana i przekształcona na szkołę etatową. W 1910 r . biadolińską dwuklasową szkołą kierował Józef Piasecki, a pracowali w niej Adolf Kaliciński i Jadwiga Żurawska.

W 1890 roku właścicielem posiadłości w Biadolinach Radłowskich był Henryk Dolański (1856-1935) z Grębowa, będący również właścicielem posiadłości w Radłowie. W 1900 roku Biadoliny Radłowskie obejmowały 1568 hektarów gruntu, we wsi znajdowały się 173 domy.

W okresie I wojny światowej w miejscowości przeprowadzono pierwszą udaną próbę kierowania ogniem baterii artylerii z samolotu drogą radiową. W styczniu 1915 roku zostały ostrzelane i zniszczone pozycje obronne wojsk rosyjskich znajdujące się pod Tarnowem.

Ostrzał prowadzono z wykorzystaniem czterech najcięższych moździerzy rozmieszczonych w rejonie Biadolin Radłowskich.W 1920 roku miejscowość weszła w skład województwa krakowskiego.

W tym okresie Henryk Dolański przeprowadził prywatną parcelację dworskich gruntów i w 1922 roku pozostały przy nim tylko lasy. Po jego śmierci ich właścicielem został Henryk Skrzyński, syn Ireny Dolańskiej, córki Henryka Dolańskiego

W okresie II wojny światowej miejscowość znajdowała się na terenie dystryktu krakowskiego Generalnego Gubernatorstwa. W czasie okupacji niemieckiej w tym rejonie aktywnie działała konspiracja Armii Krajowej.

Uczestniczył w niej m.in. nauczyciel i kierownik szkoły w Biadolinach, porucznik Adam Bartosz „Kmicic” (1909-1944), oficer dywersji w Obwodzie AK „Batuta” – Brzesko. W 1944 roku jeden z mieszkańców wsi Solarz Antoni lat 42 został rozstrzelany przez Gestapo za udzielanie pomocy Żydom.

Adam Bartosz por. WP ur. 29. XI.1909 r. w Biadolinach Szlacheckich. Zm. 4.VI.1944 w Sufczynie Oficer dywersji w Obwodzie A.K. "Batuta"-Brzesko. Brał udział w wielu akcjach dywersyjnych.

Irena Dolańska znalazła schronienie w domu notariusza. Zmarła w 1951 roku i została pochowana wraz z mężem Henrykiemw krypcie obok kościoła parafialnego w Radłowie.

Wojska niemieckie wycofały się z rejonu Biadolin w styczniu 1945 roku w wyniku ofensywy styczniowej Armii Czerwonej na odcinku 1 Frontu Ukraińskiego.

Po wojnie dobra Dolańskich zostały znacjonalizowane.

Mieszkańcy

W 1536 r. mieszkało w Biadolinach 16 kmieci i 4 zagrodników.

W 1857 r. miejscowość liczyła już 785 mieszkańców.

W 1880 roku w Biadolinach Radłowskich było 153 domów i 922 mieszkańców

W 1890 roku wieś liczyła 892 mieszkańców.

Według spisu ludności z dnia 31 grudnia 1900 roku miejscowość liczyła 891 mieszkańców (429 płci męskiej i 462 płci żeńskiej), z czego 877 było wyznania rzymskokatolickiego, a 14 wyznania mojżeszowego.

Biadoliny Radłowskie zamieszkiwało pod koniec XIX w ok. 930 mieszkańców.

W 1918 roku wieś liczyła 956 mieszkańców.

W 2008 roku wieś liczyła 1241 mieszkańców i miała obszar 1562,47 hektarów.

Dzieje parafii

Biadoliny Radłowskie

Biadoliny Radłowskie od lat należały do parafii Wojnicz. Już w 1787 r. w toku regulowania sieci kościołów projektowano utworzenie parafii w Biadolinach, ale zamiar nie został zrealizowany. Po I wojnie światowej mieszkańcy czynili starania, aby utworzyć oddzielną parafię, do której należałaby również wioska Łopoń.

Na polu Józefa Klisia zbudowano kaplicę mszalną pod wezwaniem bł. Bronisławy. gdzie początkowo raz w miesiącu, a później w każdą niedzielę ksiądz z Wojnicza odprawiał Msze święte. W latach 30-tych za radą Kurii Diecezjalnej w Tarnowie podjęto starania o utworzenie parafii w połączeniu z wioską Biadoliny Szlacheckie.

W 1937 r. zbudowano kościół murowany pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa z inicjatywy ks. Jana Rzepki.

Parafia została erygowana 23 I 1938 r. przez wydzielenie jej z parafii wojnickiej i dębnińskiej. 

W kościele parafialnym w Biadolinach znajdują się zabytkowe rzeźby przeniesione z kapliczki wiejskiej: św. Anna Samotrzeć, gotycka, ok. 1500 roku; św. Jan Chrzciciel, barokowa, z XVIII wieku; św. Piotr i św. Paweł, barokowe, z XVIII wieku.

W latach 1964 – 1966 zbudowano nowy kościół projektowany przez Władysława Pieńkowskiego. Modernistyczny, z cegły, kamienia i żelazobetonu.

Proboszczami parafii w Biadolinach byli kolejno: ks. Józef Pochroń (lata 1938-1961), ks. Józef Łakomy (lata 1961-1993) i ks. Antoni Gieroń (od 1993 roku)

Budowle sakralne

Kaplica św. Stanisława

Na małym wzniesieniu, mieści się murowana kapliczka, podparta słupami, nakryta dwuspadowym dachem, ze szczytem o formie pięcioliścia, wzniesiona być może pod koniec XVIII w.  Lub jak podają inne źródła - ks. Jan Rzepa (1983) ok. poł. XIX w.

Wewnątrz znajduje się drewniana i malowana figura św. Stanisława z leżącym u jego stóp Piotrowinem z XIX w.Figura ma charakter barokowy , wg tradycji została zakupiona przez Macieja Chrapustę.

Kaplica św. Piotra i Pawła

Kaplica znajduje się na skraju lasu, przy granicy z Wojniczem. Nie znana jest dokładana data zbudowania tej kaplicy, lecz znaleziona w niej gotycka rzeźba św. Anny Samotrzeć zdaje się wskazywać na jej odległą metrykę. Jest to kapliczka drewniana, konstrukcji słupowej, kryta dachówką, prostokątna z okapem na froncie,  wspartym na dwóch słupach. Obok studzienka z wodą świętą oraz zrekonstruowany słup graniczny z datą 1793.  

Figurki i krzyże

Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, kamienna, wzniesiona około 1880 r., z sygnaturami wykonawców kamieniarzy Jana Adeodata Martyńskiego z Borzęcina i Jakuba Krakowskiego z Zakliczyna,

Figura stoi na czworobocznym postumencie z płaskorzeźbami św. św. Józefa z Dzieciątkiem, Wojciecha, Stanisława, Tekli i Małgorzaty. Została odnowiona w 1995 r.

Z figurą ta, związana jest legenda, która opowiada o czarownicach z Gór Świętokrzyskich, które wynajęły diablików z samym Borutą na czele do przetransportowania kamieni do budowy zamku w Melsztynie. Podczas szalejącej burzy diabliki upuściły trzy olbrzymie kamienie. Jeden upadł koło kaplicy Świętego Stanisława

a dwa nad rzeczką Piotrówką tuż obok kaplicy Świętego Piotra. Gdy ustała burza, Wojniczanie wyruszyli w kierunku kaplicy Świętego Stanisława. Napotkali przygniecionego kamieniem jednego diablika. Wójt kazał go związać łańcuchami. Diablik jednak się uwolnił i wrócił nad rzeczkę Piotrówkę.

Widziano go tam często jako dziada, który nic nikomu złego nie robił. Czasem pojawiał się w formie światełka, które chodziło nad bagnami. Aby skończyć z tym strachem postawiono na wzgórzu kamienną figurę Matki Boskiej.

Krzyż żelazny na kamiennym postumencie z fundacji Jana Janasa z 1886 r., z czworobocznymi płaskorzeźbami Serca Jezusa, Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty, umieszczony około 1960 r. w miejsce zniszczonego kamiennego krzyża

Krzyż z rur metalowych przy drodze na Podlesie, wzniesiony w 1967 r. w miejsce starszego z 1920 r. fundowanego przez Szymona Plichtę.

Flora i fauna Biadolin

BibliografiaKapliczki , figury i krzyże przydrożne  na terenie diecezji tarnowskiej, Jan Rzepa, Tarnów (1983)Państwo radłowskie w metryce józefińskiej z 1785-1787 roku : Biadoliny Radłowskie i Łętowice, Wojnicz TPZW 2002Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, Warszawa, 1880Tarnów i jego okolice w legendzie , oprac. Renata Iwaniec, Tarnów MBP 1995

Netografiahttp://www.savingjews.org/perished/s.htmhttp://www.brzesko.ws/_brzesko/documents/historia/wspomnienia/s_jedynak/sj_kmicic.htmhttp://www.wojnicz.pl/?s=65http://pl.wikipedia.org/wiki/Biadoliny_Radłowskie#cite_note-35

Prezentację wykonała:

Gertruda GałekMWSE NST IV semestr Pedagogika

Społeczno-Opiekuncza