Franciszek Ma³ysz

BHPw zak³adziepracyTom II

BHP w zak³adzie pracy. Tom

II

211

Franciszek Ma³ysz – absolwent Wydzia³u Prawa i AdministracjiUniwersytetu Œl¹skiego. Problematyk¹ prawa pracy zajmuje siê od ponad 35 lat, które w tym okresie przechodzi³o szereg transformacji,a zw³aszcza w ostatnich latach, w zwi¹zku z przyst¹pieniem Polski do UE. W swoim dorobku ma oko³o 180 publikacji z tego zakresu zamieszczonych w kilkunastu czasopismach zajmuj¹cych siê problematyk¹ prawa pracy, a m.in.: „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne”,„S³u¿ba Pracownicza”, „Prawo Pracy”. Jest te¿ autorem wielu pozycjiksi¹¿kowych, napisa³ m.in.: „Wynagrodzenie za pracê oraz inneœwiadczenia zwi¹zane z prac¹” (2004), „Kodeks pracy. Komentarz” (2004),„Czas pracy kierowców” (2005), „Ró¿ne formy zatrudnienia” (2006),„Rozwi¹zywanie sporów pracowniczych” (2007), „Uprawnienia rodzicielskie pracowników” (2007), „Pañstwowa Inspekcja Pracy.Organizacja, zadania, uprawnienia” (2007), „Urlopy i zwolnienia od pracy” (2008), „BHP w zak³adzie pracy. Tom I” (2008).

Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunkówpracy nale¿y do podstawowych obowi¹zków ka¿dego pracodawcy.Sprawy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny te¿ byæ stale na uwadze ka¿dego z pracodawców, bez wzglêdu na ich statusprawny, gdy¿ jedynym celem dzia³alnoœci przedsiêbiorcy nie mo¿e byæ tylko maksymalizacja zysków, bez wzglêdu na stosowane œrodki. Zadania z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny te¿ byæ realizowane na bie¿¹co. Nie zawsze jednak realizacja tych zadañ wymaga ponoszenia wiêkszych nak³adów finansowych, bowiem czêsto zale¿y to tylko od w³aœciwej organizacji pracy i przestrzegania obowi¹zuj¹cych przepisów, zarówno przez pracodawców, osoby kieruj¹ce pracownikami, jak i samych pracowników. Jest jednak rzecz¹ oczywist¹, ¿e nie jest mo¿liwe, mimo podejmowania odpowiednich starañ, ca³kowite wyeliminowanie zagro¿eñ dla ¿ycia i zdrowia ludzkiego wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy. Niekiedy bowiem praca musi byæ œwiadczona w warunkach zagra¿aj¹cych ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu. Chodzi zatem o to, by w takich sytuacjach podejmowane by³y dzia³ania maj¹ce na celu maksymalne zmniejszenie wystêpuj¹cych zagro¿eñ.W poradniku niniejszym omówiono najistotniejsze uregulowania s³u¿¹ce zapewnieniu bezpiecznego wykonywania pracy przez pracowników.

okladka211.qxp 2008-08-08 15:50 Page 1

BHP w zak∏adzie pracy

Tom II

tytulowe.qxp 13.8.08 14:13 Page 1

BHPw zak∏adziepracyTom II

Poradnik 211

Warszawa 2008

Franciszek Ma∏ysz

tytulowe.qxp 13.8.08 14:13 Page 3

Powielanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianiebez zgody wydawcy jest zabronione.

ISBN: 978-83-61437-00-0

Wydawca:

ul. Mangalia 4,02-758 Warszawa,tel. 55 00 940, fax 55 00 942.e-mail: wydawnictwo@wbp.com.pl www.wbp.com.pl

Sk³ad: Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”

©

SPIS TREŒCI

TOM II

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ VIII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe . . . . . . . . . .

1. Wypadki przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.1. Pojêcie wypadku przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1.1. Nag³oœæ zdarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.1.2. Przyczyna zewnêtrzna zdarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.1.3. Zwi¹zek zdarzenia z prac¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.2. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy . . . . . . . . . . .1.2.1. Obowi¹zki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku przy

pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.2.2. Powo³anie zespo³u powypadkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.2.3. Postêpowanie powypadkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3. Dokumentacja powypadkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.3.1. Protokó³ powypadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.3.2. Rejestr wypadków przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.3.3. Statystyczna karta wypadku przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Choroby zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.1. Pojêcie choroby zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.2. Zg³aszanie podejrzenia choroby zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej . . . . . . . . . . . . . . . . .2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

9

11

13

131314162122

22262631313536

3737394249

3. Œwiadczenia z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych . . . . .

4. Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce prawo do œwiadczeñ z tytu³u wypadku przypracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ IX. Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Organizatorzy szkolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Szkolenie wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Szkolenie okresowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Szkolenie pracodawców wykonuj¹cych zadania s³u¿by bhp . . . . . . . . . . .

6. Egzaminy sprawdzaj¹ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ X. Œrodki ochrony indywidualnej oraz odzie¿ i obuwie robocze

R o z d z i a ³ XI. S³u¿ba bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ XII. Konsultacje w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracyoraz komisja bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ XIII. Ochrona pracy kobiet, pracowników m³odocianychoraz osób niepe³nosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Ochrona pracy kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.1. Prace wzbronione kobietom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ci¹¿y lub karmi¹cej

dziecko piersi¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ci¹¿y . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Ochrona pracy pracowników m³odocianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.2. Prace wzbronione pracownikom m³odocianym . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.3. Zatrudnianie m³odocianych przy lekkich pracach . . . . . . . . . . . . . . . .2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Zatrudnianie osób niepe³nosprawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ XIV. Odpowiedzialnoœæ za wykroczenia przeciwko przepi-som i zasadom bhp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

51

56

63

63

66

69

71

73

75

76

95

107

111

111111

115118

120120123138140

142

150

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wykaz wa¿niejszych aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Teksty wybranych aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Kodeks pracy (wyci¹g – Dzia³ dziesi¹ty „Bezpieczeñstwo i higiena

pracy”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie

s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy . . .4. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . .5. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 19 grudnia

2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higienypracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

161

163

167

167

184

189

222

228

WYKAZ SKRÓTÓW

DzU – Dziennik UstawFUS – Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznychk.k. – kodeks karnyk.p. – kodeks pracyk.p.a. – kodeks postêpowania administracyjnegok.p.k. – kodeks postêpowania karnegoMOP – Miêdzynarodowa Organizacja PracyNSA – Naczelny S¹d AdministracyjnyONSA – Orzecznictwo Naczelnego S¹du AdministracyjnegoOSN – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szegoOSNAP – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Administracyjna oraz

Izba PracyOSNAPiUS – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznychOSNCP – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Cywilna oraz Izba Pracy

i Ubezpieczeñ Spo³ecznychOSP – Orzecznictwo S¹dów PolskichOSPiKA – Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra¿owychPIP – Pañstwowa Inspekcja PracyPIS – Pañstwowa Inspekcja SanitarnaPiZS – „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne”Pr. Pr. – „Prawo Pracy”RM – Rada Ministrówsip – spo³eczna inspekcja pracyS³. Prac. – „S³u¿ba Pracownicza”SN – S¹d Najwy¿szyZUS – Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych

WSTÊP

Problematyka bezpieczeñstwa i higieny pracy mieœci siê w szer-szym pojêciu tzw. ochrony pracy, obejmuj¹cej normy prawne doty-cz¹ce szeroko rozumianej ochrony ¿ycia i zdrowia ludzkiego. Reali-zowanie zadañ z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy przekraczaniejednokrotnie mo¿liwoœci organizacyjne i finansowe poszczegól-nych pracodawców, zw³aszcza ma³ych i œrednich. Nie zawsze jed-nak realizacja tych zadañ wymaga wiêkszych nak³adów finanso-wych, gdy¿ czêsto zale¿y to tylko od w³aœciwej organizacji pracyi przestrzegania obowi¹zuj¹cych przepisów, zarówno przez praco-dawców, osoby kieruj¹ce pracownikami, jak i samych pracowników.Lekcewa¿enie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz-nej pracy jest czêsto przyczyn¹ wypadków przy pracy oraz powsta-wania chorób zawodowych i innych schorzeñ zwi¹zanych z prac¹.Kiedy jednak praca ze swej istoty musi byæ œwiadczona w warun-kach zagra¿aj¹cych ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu (np. w górnictwie,prace przy u¿yciu materia³ów niebezpiecznych, prace na wysokoœ-ci), wówczas powinny byæ podejmowane starania maj¹ce na celumaksymalne zmniejszenie wystêpuj¹cych zagro¿eñ. Nie jest bowiemmo¿liwe ca³kowite wyeliminowanie ryzyka, choæby za spraw¹ si³przyrody, mimo sta³ego postêpu naukowo-technicznego.

Sprawy bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny byæ stale nauwadze ka¿dego z pracodawców, bez wzglêdu na ich status prawny,gdy¿ jedynym celem dzia³alnoœci nie mo¿e byæ tylko maksymaliza-cja zysków, bez wzglêdu na stosowane œrodki.

11

Poradnik niniejszy obejmuje czternaœcie rozdzia³ów, w którychomówiono najistotniejsze unormowania dotycz¹ce bezpieczeñstwai higieny pracy, zawarte przede wszystkim w kodeksie pracy i wie-lu przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie.

Podzia³ na rozdzia³y odpowiada te¿ w zasadzie systematyceprzyjêtej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte s¹ jednaktak¿e w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych naich podstawie, co równie¿ zosta³o uwzglêdnione.

Na koñcu poradnika zamieszczony zosta³ wykaz wa¿niejszychaktów prawnych dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak-¿e teksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadkuich zmiany), co powinno u³atwiæ Czytelnikowi dotarcie do nich.

Ze wzglêdu na swoj¹ objêtoœæ poradnik zosta³ podzielony nadwa tomy. W tomie I, który zosta³ oddany do r¹k Czytelników jakoporadnik nr 210, omówione rozdzia³y dotycz¹ m.in. takich tematówjak: podstawowe obowi¹zki pracodawców i pracowników z zakresubezpieczeñstwa i higieny pracy, wymagania bhp dotycz¹ce obiektówbudowlanych i terenu zak³adu pracy, czynniki oraz procesy pracyo szczególnym zagro¿eniu dla zdrowia lub ¿ycia, profilaktycznaochrona zdrowia pracowników czy wymagania bhp dotycz¹ce ma-szyn i innych urz¹dzeñ technicznych.

13

R o z d z i a ³ VIII

WYPADKI PRZY PRACYI CHOROBY ZAWODOWE

1. WYPADKI PRZY PRACY

1.1. Pojêcie wypadku przy pracy

Jakie zdarzenie uwa¿a siê za wypadek przy pracy?Zgodnie z definicj¹ zawart¹ w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30

paŸdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypad-ków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 zezm.), za wypadek przy pracy uwa¿a siê nag³e zdarzenie wywo³aneprzyczyn¹ zewnêtrzn¹ powoduj¹ce uraz lub œmieræ, które nast¹pi³ow zwi¹zku z prac¹:

1) podczas lub w zwi¹zku z wykonywaniem przez pracownikazwyk³ych czynnoœci lub poleceñ prze³o¿onych,

2) podczas lub w zwi¹zku z wykonywaniem przez pracownikaczynnoœci na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcyw drodze miêdzy siedzib¹ pracodawcy a miejscem wykonywaniaobowi¹zku wynikaj¹cego ze stosunku pracy.

W podanej wy¿ej definicji wypadku przy pracy wyodrêbniæmo¿na nastêpuj¹ce przes³anki niezbêdne do uznania danego zdarze-nia za wypadek przy pracy:

1) nag³oœæ zdarzenia powoduj¹cego uraz lub œmieræ,2) przyczyna zewnêtrzna zdarzenia,3) zwi¹zek zdarzenia z prac¹,

przy czym wszystkie te przes³anki musz¹ byæ spe³nione jednoczeœ-nie. Brak którejkolwiek z nich nie pozwala uznaæ danego zdarzeniajako wypadku przy pracy.

Jaki wypadek uwa¿a siê za wypadek zrównany z wypadkiemprzy pracy?

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnieñ doœwiadczeñ okreœlonych w ustawie wypadkowej, traktuje siê wypa-dek, któremu pracownik uleg³:

1) w czasie podró¿y s³u¿bowej w okolicznoœciach innych ni¿okreœlone wy¿ej w pkt. 3, chyba ¿e wypadek spowodowany zosta³postêpowaniem pracownika, które nie pozostaje w zwi¹zku z wyko-nywaniem powierzonych mu zadañ,

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,3) przy wykonywaniu zadañ zleconych przez dzia³aj¹ce u praco-

dawcy organizacje zwi¹zkowe (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).Do uznania zdarzenia zaistnia³ego w powy¿szych okoliczno-

œciach jako wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy musz¹byæ – rzecz jasna – spe³nione pozosta³e przes³anki sk³adaj¹ce siê napojêcie wypadku przy pracy, a wiêc zdarzenie musi mieæ charakternag³y i byæ wywo³ane przyczyn¹ zewnêtrzn¹ oraz spowodowaæ urazlub œmieræ pracownika.

1.1.1. N a g ³ o œ æ z d a r z e n i aJakie zdarzenie mo¿e byæ uznane za nag³e?Przes³anka nag³oœci zdarzenia przes¹dza o tym, czy zostanie ono

zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, czy te¿ uznane za cho-robê zawodow¹ lub zdarzenie o innym charakterze. Wymieniaj¹cnag³oœæ zdarzenia jako jedn¹ z przes³anek pojêcia wypadku przypracy ustawa wypadkowa nie podaje jednak bli¿szych kryteriów,które pozwala³yby ka¿dorazowo na stwierdzenie, ¿e zaistnia³e zda-rzenie mia³o charakter nag³y. Ró¿norodnoœæ stanów faktycznych na-strêcza bowiem niejednokrotnie du¿e trudnoœci w uznaniu danego

14

zdarzenia za nag³e. Z uwagi na tê ró¿norodnoœæ zdarzeñ nie by³obyte¿ uzasadnione ustanowienie sztywnego kryterium przes¹dzaj¹cegojednoznacznie o nag³oœci zdarzenia, ka¿dy wypadek wymaga bo-wiem indywidualnej oceny i rozpatrzenia ca³okszta³tu okolicznoœcidanego zdarzenia.

Potocznie za nag³e uwa¿a siê takie zdarzenie, które wywo³anezosta³o dzia³aniem niespodziewanym i jednorazowym, trwaj¹cymprzez krótki okres czasu. Tak w¹skie rozumienie pojêcia „nag³oœæ”nie jest jednak wystarczaj¹ce, gdy chodzi o kwalifikowanie okreœlo-nych zdarzeñ jako wypadki przy pracy. Przy przyjêciu tak zawê¿o-nego znaczenia terminu „nag³oœæ” nale¿a³oby odmówiæ charakteruwypadku przy pracy wielu wypadkom, które jednak cechy takiegowypadku posiadaj¹. W orzecznictwie s¹dowym, jak równie¿ w lite-raturze przedmiotu, zaznaczy³a siê jednak tendencja do rozszerzeniapojêcia nag³oœci zdarzenia w czasie. Za zdarzenie nag³e przyjêtouwa¿aæ nie tylko dzia³anie jednorazowe, trwaj¹ce przez krótki okresczasu, ale równie¿ dzia³anie powtarzaj¹ce siê i trwaj¹ce przez d³u¿-szy okres, nieprzekraczaj¹ce jednak czasu trwania jednej dniówkiroboczej. Pogl¹d taki wyra¿ony ju¿ zosta³ w wyroku Trybuna³uUbezpieczeñ Spo³ecznych z dnia 19 wrzeœnia 1958 r. (TR III149/58, OSPiKA 1960, z. 3, poz. 63), który wywar³ znacz¹cywp³yw na póŸniejsze orzecznictwo S¹du Najwy¿szego. W wyrokutym Trybuna³ uzna³, i¿ „nie odbierze zdarzeniu znamiona nag³oœcinie jednorazowe dzia³anie przyczyny zewnêtrznej, lecz trwaj¹ceprzez okres nie przekraczaj¹cy jednej dniówki roboczej”. Analogicz-nie w kwestii nag³oœci zdarzenia wypowiedzia³ siê SN w orzeczeniuz dnia 25 marca 1963 r., II PU 27/63 (nie publ.), stwierdzaj¹c, ¿e„wypadek w zatrudnieniu to zdarzenie spowodowane nie tylko jed-norazowym oddzia³ywaniem przyczyny zewnêtrznej, ale tak¿e dzia-³aniem powtarzaj¹cym siê przez okres nie przekraczaj¹cy jednakczasu trwania dniówki roboczej”. Zaznaczyæ jednak nale¿y, ¿e rów-nie¿ czas trwania dniówki roboczej nie mo¿e byæ uwa¿any za gra-nicê ostateczn¹ dla uznania danego zdarzenia za nag³e.

Czy zdarzenie trwaj¹ce d³u¿ej ni¿ czas trwania dniówki robo-czej mo¿e byæ uznane za nag³e?

15

Ze wzglêdu na specyfikê szeregu prac i zwi¹zan¹ z tym ró¿no-rodnoœæ zdarzaj¹cych siê wypadków, nie mo¿na wykluczyæ mo¿li-woœci uznania za nag³e zdarzenia trwaj¹cego d³u¿ej ni¿ czas trwaniajednej dniówki roboczej. Niew¹tpliwie bêd¹ to przypadki szczegól-ne i raczej rzadkie, lecz z tego w³aœnie powodu wymagaj¹ce wnikli-wego i wszechstronnego rozpatrzenia ca³okszta³tu okolicznoœci da-nego zdarzenia (zob. np. wyrok SN z dnia 21 lipca 1977 r., III PRN22/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 54). Jednak¿e w wyroku z dnia 18marca 1999 r., II UKN 523/98 („Monitor Prawniczy” 1999, nr 7,s. 8) SN stwierdzi³, ¿e nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie,którego nastêpstwa chorobowe wystêpuj¹ po okresie znacznie prze-kraczaj¹cym czas trwania jednej dniówki roboczej. Podobnie te¿wypowiedzia³ siê SN w wyroku z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN349/98 (OSN 1999, z. 2, poz. 78), stwierdzaj¹c, ¿e d³ugotrwa³e od-dzia³ywanie na organizm pracownika szkodliwych warunków za-trudnienia, które doprowadza do nag³ego ujawnienia skutku choro-bowego, nie jest wypadkiem przy pracy.

1.1.2. P r z y c z y n a z e w n ê t r z n a z d a r z e n i aJak¹ przyczynê mo¿na uznaæ za przyczynê zewnêtrzn¹ zdarze-

nia maj¹cego charakter wypadku przy pracy?Do uznania okreœlonego zdarzenia za wypadek przy pracy nie-

zbêdne jest, aby zdarzenie to wywo³ane zosta³o przyczyn¹ zewnêtrz-n¹, tj. przyczyn¹ pochodz¹c¹ spoza organizmu pracownika. Doprzyczyn zewnêtrznych zdarzenia zaliczyæ nale¿y wszelkiego rodza-ju urazy mechaniczne spowodowane dzia³aniem maszyn, narzêdzi,œrodków transportu oraz urazy termiczne wynik³e na skutek przeby-wania pracownika w pomieszczeniach o wysokiej lub niskiej tempe-raturze (pora¿enie cieplne, oparzenia, odmro¿enia), a tak¿e dzia³anieosób trzecich (np. potr¹cenie, uderzenie). Przyczyn¹ zewnêtrzn¹zdarzenia maj¹cego charakter wypadku przy pracy mo¿e byæ zatemka¿dy czynnik pochodz¹cy z zewn¹trz, którego dzia³anie mo¿e wy-wo³aæ szkodê na zdrowiu pracownika.

Pojêcie przyczyny zewnêtrznej wypadku przy pracy by³o wielo-krotnie przedmiotem orzeczeñ S¹du Najwy¿szego. Szczególne zna-czenie w tej kwestii mia³a uchwa³a sk³adu siedmiu sêdziów SN

16

z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSPiKA 1964, z. 2, poz.23), w której wyra¿ony zosta³ pogl¹d, ¿e sprawcz¹ przyczyn¹ ze-wnêtrzn¹ zdarzenia, jako wypadku przy pracy, mo¿e byæ ka¿dyczynnik zewnêtrzny zdolny wywo³aæ w istniej¹cych warunkachszkodliwe skutki. W tym znaczeniu przyczyn¹ zewnêtrzn¹ zdarzeniamo¿e byæ równie¿ nadmierny wysi³ek pracownika przy wykonywa-niu pracy, wskutek czego w tym konkretnym przypadku poszkodo-wany dozna³ perforacji wrzodu ¿o³¹dka. W przytoczonej uchwaleSN zwróci³ równie¿ uwagê, by pojêcia przyczyny zewnêtrznej nierozumieæ dos³ownie, lecz nale¿y traktowaæ je rozci¹gle, wymagaj¹cjednak, by w splocie przyczyn danego zdarzenia by³a równie¿ przy-czyna zewnêtrzna. Ponadto SN zwróci³ uwagê, ¿e nadmierny wysi-³ek fizyczny pracownika nie mo¿e byæ oceniany w odniesieniu dokondycji zdrowego cz³owieka, lecz z uwzglêdnieniem aktualnegostanu zdrowia i indywidualnych w³aœciwoœci organizmu danego pra-cownika (por. J. Krzy¿anowski, Jeszcze o „przyczynie zewnêtrznej”,jako jednej z przes³anek warunkuj¹cej uznanie zdarzenia za wypa-dek przy pracy, PiZS 1978, nr 12, s. 59 i nast.). Podobnie te¿ wy-powiedzia³ siê SN w uchwale z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP15/76 („Gazeta Prawna” 1977, nr 11, s. 8), stwierdzaj¹c, ¿e okolicz-noœæ, i¿ uszkodzenie cia³a, istotne pogorszenie stanu zdrowia lubœmieræ podczas pracy nast¹pi³y na tle stwierdzonych u pracownikaschorzeñ samoistnych nie wy³¹cza sama przez siê uznania zdarzeniaza wypadek przy pracy, je¿eli w stanie faktycznym danej sprawyujawni³y siê fakty o charakterze przyczyny zewnêtrznej, z którymipozostaje w zwi¹zku okreœlony skutek. Takim czynnikiem o charak-terze przyczyny zewnêtrznej mo¿e byæ nadmierny, przy uwzglêdnie-niu stanu zdrowia pracownika, wysi³ek podejmowany przezeñ przywykonywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkamii rodzajem, je¿eli sta³ siê istotn¹ i wspó³decyduj¹c¹ przyczyn¹ w po-wstawaniu sytuacji prowadz¹cej do zawa³u serca.

Takie rozszerzaj¹ce rozumienie pojêcia przyczyny zewnêtrznejwypadku przy pracy kontynuowane te¿ by³o w póŸniejszym orzecz-nictwie SN (zob. np. wyrok SN z dnia 25 stycznia 1977 r., III PRN46/76, „Gazeta Prawna” nr 15 z 14–20 kwietnia 1998 r., dodatek„Prawo Pracy”, s. 27; wyrok SN z dnia 10 lutego 1977 r., III PRN

17

194/76, OSNCP 1977, z. 10, poz. 196). W wyroku z dnia 4 maja1984 r., II PRN 6/84 (SP 1985, nr 1, s. 28), SN sformu³owa³ defi-nicjê przyczyny zewnêtrznej wypadku stwierdzaj¹c, ¿e „przyczynêzewnêtrzn¹ wypadku przy pracy stanowi oddzia³uj¹cy z zewn¹trz naorganizm pracownika czynnik, który w normalnym przebiegu wyda-rzeñ, wydarzeñ konkretnej sytuacji faktycznej nie powinien wyst¹-piæ, a który jednak wyst¹pi³ i wywo³a³ lub w istotny sposób przy-czyni³ siê (…) do powstania uszczerbku na zdrowiu. Wielokrotnoœæpodobnych, niezwyk³ych i nieprawid³owych sytuacji nie wy³¹czamo¿liwoœci uznania jednego z nich za wyczerpuj¹ce znamiona wy-padku przy pracy (…), je¿eli w tej tylko jednej sytuacji wyst¹pi³yniekorzystne dla pracownika skutki oddzia³ywania – choæby nawetidentycznej – przyczyny zewnêtrznej”.

Na uwagê zas³uguje wyrok z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91(OSP 1992, z. 11–12, poz. 263), w którym SN stwierdzi³, ¿e pracaw normalnych warunkach mo¿e, przy uwzglêdnieniu indywidualne-go stanu psychicznego i fizycznego pracownika, stanowiæ dla niegonadmierny wysi³ek i staæ siê przyczyn¹ zewnêtrzn¹ wypadku przypracy. Ponadto SN zwróci³ uwagê, ¿e pojêcie nadmiernego wysi³kufizycznego nie mo¿e byæ odnoszone do jakiegoœ ogólnego, bli¿ej nieokreœlonego, stopnia odpornoœci organizmu ludzkiego, w ka¿dymbowiem przypadku uwzglêdniaæ siê powinno konkretne mo¿liwoœcipsychiczne i fizyczne pracownika. Przy ocenie nadmiernego wysi³-ku jako przyczyny zewnêtrznej wypadku przy pracy nale¿y mieæ nauwadze nie tylko rodzaj wykonywanych czynnoœci, ale tak¿e warun-ki i okolicznoœci, w których czynnoœci te s¹ wykonywane (zob. wy-rok SN z dnia 8 listopada 1994 r., II PRN 7/94, OSNAP 1995, z. 9,poz. 108).

W wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96 (OSNAP1997, z. 19, poz. 386), SN uzna³ za przyczynê zewnêtrzn¹ wypadkuprzy pracy wykonywanie normalnych obowi¹zków pracowniczych,które przyczyni³y siê w znacz¹cym stopniu do pogorszenia samoist-nej choroby pracownika. W tym konkretnym przypadku chodzi³oo chorobê zwyrodnieniow¹ krêgos³upa pracownicy, u której wskutekprzenoszenia ciê¿kich paczek nast¹pi³o wypadniêcie dysku. Podob-nie te¿ wypowiedzia³ siê SN w wyroku z dnia 29 stycznia 1997 r.,

18

II UKN 70/96 (OSNAP 1997, z. 18, poz. 357) stwierdzaj¹c, ¿e nad-mierny wysi³ek przy wykonywaniu pracy, po³¹czony z samoistnymnadciœnieniem têtniczym wywo³uj¹cym u pracownika udar mózgu,mo¿e stanowiæ przyczynê zewnêtrzn¹ wypadku przy pracy.

Z kolei w wyroku z dnia 22 stycznia 1999 r., II UKN 443/98(OSNAP 2000, z. 6, poz. 237), SN jako przyczynê zewnêtrzn¹ wy-padku przy pracy uzna³ nieudzielenie pracownikowi niezbêdnej po-mocy medycznej. SN przyj¹³, ¿e zgon pracownika na terenie zak³a-du pracy ma znamiona wypadku przy pracy, je¿eli zdarzenie to po-przedza³ silny stres i napiêcie zwi¹zane z wykonywaniem obowi¹z-ków pracowniczych, a w chwili nag³ego zas³abniêcia pracownikapracodawca nie udzieli³ mu pomocy. SN uzna³, ¿e zdarzenie takiespowodowane zosta³o przyczyn¹ zewnêtrzn¹.

Na uwagê zas³uguje te¿ wyrok SN z dnia 11 lutego 1999 r.,II UKN 472/98 (OSNAP 2000, z. 7, poz. 292), w którym SN uzna³,¿e stres psychiczny wywo³any nieporozumieniem z prze³o¿onympracownika mo¿e byæ, zale¿nie od Ÿróde³ i przebiegu konfliktu, za-kwalifikowany jako zewnêtrzna wspó³przyczyna udaru mózgu, gdyprze³o¿ony niew³aœciwie czyni u¿ytek z kompetencji do wydawaniapodw³adnym poleceñ dotycz¹cych pracy. SN przyj¹³, ¿e ponadprze-ciêtny stres psychiczny zwi¹zany z wykonywaniem obowi¹zkówpracowniczych mo¿e byæ zakwalifikowany jako wspó³istotna przy-czyna zewnêtrzna nawet takich zdarzeñ jak zawa³ serca czy udarmózgu, wskazuj¹c przy tym na utrwalon¹ ju¿ w podobnych spra-wach judykaturê.

W orzecznictwie SN wielokrotnie te¿ podejmowana by³a kwe-stia uznania zawa³u serca za wypadek przy pracy. Tak np. w wyro-ku z dnia 12 grudnia 1980 r., III PRN 53/79 (SP 1980, nr 10, s. 33),SN stwierdzi³, ¿e zawa³ serca mo¿e byæ uznany za wypadek przypracy, jeœli zosta³ spowodowany silnym prze¿yciem psychicznympracownika, bêd¹cym skutkiem nawarstwienia siê szczególnychokolicznoœci maj¹cych zwi¹zek z prac¹. Podobnie wypowiedzia³ siêSN w wyroku z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95 (OSNAP 1995,z. 17, poz. 216) stwierdzaj¹c, ¿e prze¿ycie wewnêtrzne w postaciemocji o znacznym nasileniu, wywo³uj¹ce negatywne skutki w or-ganizmie pracownika, mo¿e stanowiæ przyczynê zewnêtrzn¹ zdarze-

19

nia, je¿eli powsta³o ono wskutek okolicznoœci nietypowych dlastosunków pracowniczych (zob. te¿ wyrok SN z dnia 23 stycznia1986 r., II PR 1/86, PiZS 1986, nr 8, s. 74). Natomiast w wyrokuz dnia 7 paŸdziernika 1986 r., II URN 166/86 (OSNCP 1988, z. 2,poz. 37), SN uzna³, ¿e stres psychiczny zwi¹zany z wykonywaniemobowi¹zków pracowniczych, który przeciêtny organizm ludzki jestw stanie znieœæ bez istotnego uszczerbku dla zdrowia, nie jest przy-czyn¹ zewnêtrzn¹ zdarzenia w rozumieniu ustawy wypadkowej. Po-dobnie te¿ nie mo¿na nadaæ charakteru przyczyny zewnêtrznej sa-memu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nie odpowiadaj¹-cym ¿yczeniom pracownika przesuniêciem go do innej pracy (zob.wyrok SN z dnia 22 czerwca 1977 r., III PRN 12/77, OSNCP 1977,z. 12, poz. 248). Wed³ug wyroku SN z dnia 7 maja 2003 r., II UK271/02 („Rzeczpospolita” nr 110 z 13 maja 2003 r., dodatek „Prawoco dnia”), zawa³ serca z powodu stresów mo¿e byæ niekiedy uzna-ny za wypadek przy pracy, choæby u jego pod³o¿a tkwi³a chorobasamoistna. Zgodnie z uchwa³¹ SN z dnia 10 stycznia 1979 r.,III PZP 19/78 (OSNCP 1979, z. 5, poz. 99), poronienie jako nastêp-stwo wysi³ku fizycznego pracownicy w zwi¹zku z prac¹ jest wypad-kiem przy pracy.

W œwietle powy¿szego nale¿y stwierdziæ, ¿e istnienie przyczynyzewnêtrznej jest bezwzglêdnym warunkiem uznania danego zdarze-nia za wypadek przy pracy, oczywiœcie przy spe³nieniu pozosta³ychprzes³anek, tj. nag³oœci zdarzenia i jego zwi¹zku z prac¹. Nie wy-klucza to jednak mo¿liwoœci uznania za wypadek przy pracy rów-nie¿ zdarzenia, które w pewnym stopniu wywo³ane zosta³o oddzia-³ywaniem przyczyny wewnêtrznej, tkwi¹cej w organizmie pracowni-ka (schorzenie samoistne), jednak¿e pod warunkiem, ¿e przyczynazewnêtrzna mia³a istotne znaczenie do zaistnienia wypadku. Je¿elibowiem przyczyny zewnêtrznej w ogóle brak, wówczas zdarzenietakie nie mo¿e byæ zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Jakte¿ stwierdzi³ SN w wyroku z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90(PiZS 1991, nr 4, s. 63), przy kwalifikacji prawnej konkretnej oko-licznoœci jako przyczyny zewnêtrznej wypadku przy pracy wa¿nejest, aby stanowi³a ona przyczynê sprawcz¹ zdarzenia, natomiast niemusi byæ przyczyn¹ wy³¹czn¹ (jedyn¹).

20

1.1.3. Z w i ¹ z e k z d a r z e n i a z p r a c ¹Kiedy zachodzi zwi¹zek przyczynowy danego zdarzenia z prac¹?Kolejn¹ przes³ank¹, która musi byæ spe³niona, aby mo¿na by³o

zakwalifikowaæ dane zdarzenie jako wypadek przy pracy, to zwi¹-zek tego zdarzenia z prac¹. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy wypad-kowej zdarzenie ma zwi¹zek z prac¹, jeœli nast¹pi³o:

1) podczas lub w zwi¹zku z wykonywaniem przez pracownikazwyk³ych czynnoœci lub poleceñ prze³o¿onych,

2) podczas lub w zwi¹zku z wykonywaniem przez pracownikaczynnoœci na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcyw drodze miêdzy siedzib¹ pracodawcy a miejscem wykonywaniaobowi¹zków wynikaj¹cych ze stosunku pracy.

Domniemywa siê, ¿e je¿eli pracownik uleg³ wypadkowi w cza-sie przeznaczonym na pracê i w miejscu œwiadczenia pracy, to wy-padek taki pozostaje w zwi¹zku z prac¹. Domniemanie to mo¿e byæjednak obalone przez wykazanie okolicznoœci wykluczaj¹cych ist-nienie zwi¹zku danego zdarzenia z prac¹.

W orzecznictwie, jak i w literaturze przedmiotu wskazuje siê napotrzebê szerokiego rozumienia pojêcia „zwyk³ych czynnoœci”. Wy-konywaniem „zwyk³ych czynnoœci” w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1ustawy wypadkowej bêd¹ zatem wszelkie czynnoœci podejmowaneprzez pracownika w zak³adzie pracy b¹dŸ te¿ poza nim, s³u¿¹ce re-alizacji obowi¹zku œwiadczenia pracy wynikaj¹cego ze stosunkupracy, przygotowuj¹ce to œwiadczenie lub konieczne ze wzglêdu nakontynuacjê tego œwiadczenia (por. R. Celeda, (w:) Kodeks pracy.Komentarz, red. T. Zieliñski, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa2000, s. 932). Wykonywanie „zwyk³ych czynnoœci” nie mo¿e te¿byæ uto¿samiane z samym faktem œwiadczenia konkretnej pracy,gdy¿ w pojêciu tym mieszcz¹ siê tak¿e inne czynnoœci, niewynika-j¹ce z obowi¹zków pracowniczych, lecz wystêpuj¹ce w czasieœwiadczenia pracy. Tym samym za wypadek przy pracy nale¿yuznaæ wypadek, jakiemu uleg³ pracownik korzystaj¹c np. z pomiesz-czeñ higienicznosanitarnych b¹dŸ ze sto³ówki zak³adowej. Wypad-kiem przy pracy jest równie¿ wypadek, jakiemu uleg³ pracownikdzia³aj¹c w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia, czy te¿wbrew poleceniu prze³o¿onego. Tak np. za wypadek przy pracy SN

21

uzna³ wypadek, jakiemu uleg³ pracownik podczas wykonywaniapracy po godzinach pracy bez zgody prze³o¿onego (wyrok SNz dnia 7 stycznia 1966 r., I PR 456/65, PiZS 1967, nr 4, s. 61).

Kiedy dochodzi do zerwania zwi¹zku danego zdarzenia z prac¹?Zwi¹zek z prac¹ okreœlonego zdarzenia, maj¹cego charakter nag³y

i wywo³anego przyczyn¹ zewnêtrzn¹, jest niezbêdnym elementem po-zwalaj¹cym na zakwalifikowanie takiego zdarzenia jako wypadkuprzy pracy i tym samym na odró¿nienie od innych wypadków. Jakstwierdzi³ SN w wyroku z dnia 27 marca 1979 r., III PR 16/79 (niepubl.), zwi¹zek zdarzenia z prac¹ zostaje zerwany wówczas, gdy pra-cownik bez usprawiedliwienia prawnego nie wykonuje pracy w czasiei w miejscu, w którym pracê powinien wykonywaæ. Usprawiedliwie-nia prawnego nie ma niewykonywanie pracy np. z powodu samo-wolnego opuszczenia stanowiska pracy, wykonywanie czynnoœci niewynikaj¹cych ze stosunku pracy, wprawienie siê pracownika w stannietrzeŸwoœci. Jak uzna³ SN w wyroku z dnia 13 listopada 1998 r.,I UKN 298/98 (OSNAP 1999, z. 24, poz. 798), nie jest wypadkiemprzy pracy nag³e zdarzenie wywo³ane przyczyn¹ zewnêtrzn¹, jakiemuuleg³ pracownik samowolnie przebywaj¹cy na terenie zak³adu pracy,który nie by³ w dyspozycji pracodawcy po odsuniêciu go od wyko-nywania pracy z powodu œwiadczenia pracy po spo¿yciu alkoholu.

Dla stwierdzenia istnienia lub zerwania zwi¹zku zdarzenia z pra-c¹ decyduj¹ce znaczenie ma zachowanie siê pracownika, który uleg³wypadkowi, natomiast sam fakt przebywania na terenie zak³adu pra-cy i w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy nie przes¹dza-j¹ jeszcze o tym, ¿e ka¿de zdarzenie wywo³ane przyczyn¹ zewnêtrz-n¹ bêdzie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.

1.2. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy

1.2.1. O b o w i ¹ z k i p r a c o d a w c y w r a z i e z a i s t n i e n i aw y p a d k u p r z y p r a c y

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w razie zaistnienia wy-padku przy pracy?

Zgodnie z art. 234 § 1 k.p. w razie zaistnienia wypadku przypracy, pracodawca jest obowi¹zany przede wszystkim:

22

• podj¹æ niezbêdne dzia³ania eliminuj¹ce lub ograniczaj¹ce za-gro¿enie,

• zapewniæ udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodo-wanym,

• ustaliæ okolicznoœci i przyczyny wypadku,• zastosowaæ odpowiednie œrodki w celu zapobie¿enia podob-

nym wypadkom.O ka¿dym œmiertelnym, ciê¿kim lub zbiorowym wypadku pra-

codawca jest obowi¹zany niezw³ocznie zawiadomiæ w³aœciwegookrêgowego inspektora pracy i prokuratora. Obowi¹zek taki ci¹¿yrównie¿ na pracodawcy w razie zaistnienia wypadku wywo³uj¹cegowymienione skutki, je¿eli mo¿e byæ uznany za wypadek przy pracy(art. 234 § 2 k.p.). Przez niezw³oczne zawiadomienie wymienionychorganów o zaistnieniu takich wypadków rozumieæ tu nale¿y czas,jaki jest niezbêdny do przekazania wiadomoœci, co najczêœciej odby-wa siê drog¹ telefoniczn¹ lub poczt¹ elektroniczn¹. Niezw³oczne za-wiadomienie przez pracodawcê o wypadku œmiertelnym, ciê¿kimlub zbiorowym ma na celu umo¿liwienie tym organom zapoznaniasiê z okolicznoœciami danego wypadku i jego skutkami bezpoœred-nio po jego nast¹pieniu, co mo¿e te¿ mieæ istotne znaczenie dla dal-szego postêpowania, a zw³aszcza ustalenia przyczyn wypadku,ewentualnej winy samego poszkodowanego b¹dŸ zaniedbañ praco-dawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Na-le¿y nadmieniæ, ¿e zgodnie z art. 283 § 2 pkt 6 k.p. – kto wbrewobowi¹zkowi nie zawiadamia w³aœciwego okrêgowego inspektorapracy, prokuratora lub innego w³aœciwego organu (np. urzêdu górni-czego, jeœli chodzi o wypadki w górnictwie) o œmiertelnym, ciê¿kimlub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o ka¿dym innym wypad-ku wywo³uj¹cym wymienione skutki, maj¹cym zwi¹zek z prac¹, je-¿eli mo¿e byæ uznany za wypadek przy pracy – podlega karzegrzywny w wysokoœci od 1000 z³ do 30 000 z³. Niedope³nienie po-wy¿szego obowi¹zku jest wiêc wykroczeniem przeciwko prawompracownika.

Jaki wypadek uwa¿a siê za œmiertelny wypadek przy pracy?W myœl art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za œmiertelny wypa-

dek przy pracy uwa¿a siê wypadek, w wyniku którego nast¹pi³a

23

œmieræ poszkodowanego w okresie nieprzekraczaj¹cym 6 miesiêcyod dnia wypadku. Wypadek œmiertelny jest wiêc nie tylko wtedy,gdy w jego wyniku nastêpuje natychmiastowa œmieræ poszkodowa-nego, lub w krótkim czasie, lecz tak¿e wówczas, gdy skutek w po-staci zgonu nast¹pi w jakiœ czas po wypadku, nie póŸniej jednak ni¿w ci¹gu 6 miesiêcy od jego zaistnienia, je¿eli w œwietle wiedzy me-dycznej pozostaje w zwi¹zku przyczynowym z wypadkiem.

Jaki wypadek uwa¿a siê za ciê¿ki wypadek przy pracy?Za ciê¿ki wypadek przy pracy – zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy

wypadkowej – uwa¿a siê wypadek, w wyniku którego nast¹pi³ociê¿kie uszkodzenie cia³a, takie jak: utrata wzroku, s³uchu, mowy,zdolnoœci rozrodczej lub inne uszkodzenie cia³a albo rozstrój zdro-wia, naruszaj¹ce podstawowe funkcje organizmu, a tak¿e chorobanieuleczalna lub zagra¿aj¹ca ¿yciu, trwa³a choroba psychiczna, ca³-kowita lub czêœciowa niezdolnoœæ do pracy w zawodzie albo trwa-³e, istotne zeszpecenie lub zniekszta³cenie cia³a. Ustawa nie wymie-nia wiêc enumeratywnie wszystkich wypadków uznawanych zaciê¿kie i wyliczenie takie by³oby zreszt¹ trudne. Zakwalifikowaniewypadku jako ciê¿kiego w niektórych przypadkach bêdzie te¿ mo¿-liwe dopiero po up³ywie pewnego czasu, np. jeœli skutkiem wypad-ku bêdzie choroba nieuleczalna lub zagra¿aj¹ca ¿yciu albo trwa³achoroba psychiczna, gdy¿ choroby te mog¹ ujawniæ siê w okresiepóŸniejszym.

Jaki wypadek uwa¿a siê za zbiorowy wypadek przy pracy?Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej, za zbiorowy wypa-

dek przy pracy uwa¿a siê wypadek, któremu w wyniku tego same-go zdarzenia uleg³y co najmniej dwie osoby. Wypadek zbiorowymo¿e byæ równoczeœnie wypadkiem œmiertelnym, jeœli w jego wy-niku nast¹pi³ zgon co najmniej dwóch osób, b¹dŸ wypadkiem ciê¿-kim, jeœli ciê¿kich uszkodzeñ cia³a lub rozstroju zdrowia dozna³y conajmniej dwie osoby.

Jakie inne obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w razie zaistnieniawypadku przy pracy?

24

Szereg obowi¹zków pracodawcy w razie zaistnienia wypadkuprzy pracy okreœla rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca1998 r. w sprawie ustalania okolicznoœci i przyczyn wypadków przypracy oraz sposobu ich dokumentowania, a tak¿e zakresu informacjizamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (DzU nr 115,poz. 744 ze zm.), wydane na podstawie art. 237 § 1 pkt 1 k.p.).

Zgodnie z przepisami § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM, pootrzymaniu wiadomoœci o wypadku przy pracy – do czasu ustaleniajego okolicznoœci i przyczyn – pracodawca jest obowi¹zany zabez-pieczyæ miejsce wypadku w taki sposób, aby uniemo¿liwiæ:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowo³anych,• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urz¹-

dzeñ technicznych, które w zwi¹zku z zaistnia³ym wypadkiem zo-sta³y wstrzymane,

• dokonywanie zmiany po³o¿enia maszyn i innych urz¹dzeñtechnicznych oraz innych przedmiotów, które doprowadzi³y do wy-padku lub pozwalaj¹ odtworzyæ jego okolicznoœci.

W uzgodnieniu ze spo³ecznym inspektorem pracy (jeœli spo³ecz-na inspekcja pracy dzia³a u danego pracodawcy) pracodawca mo¿ewyraziæ zgodê na uruchomienie maszyn i innych urz¹dzeñ technicz-nych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku, po uprzednim do-konaniu oglêdzin miejsca wypadku oraz po sporz¹dzeniu – jeœli za-chodzi taka potrzeba – szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Na-tomiast w razie zaistnienia wypadku œmiertelnego, ciê¿kiego lubzbiorowego zgodê tak¹ pracodawca mo¿e wyraziæ po uzgodnieniuz w³aœciwym okrêgowym inspektorem pracy i prokuratorem, a gdychodzi o wypadki w zak³adzie górniczym – ponadto po uzgodnieniuz w³aœciwym organem pañstwowego nadzoru górniczego (urzêdemgórniczym). W ka¿dej jednak sytuacji dokonywanie zmian w miej-scu wypadku bez uzyskania powy¿szej zgody pracodawcy jest do-puszczalne, je¿eli zachodzi koniecznoœæ ratowania osób lub mieniaalbo zapobie¿enia gro¿¹cemu niebezpieczeñstwu.

Nale¿y tu nadmieniæ, ¿e pracownik, który uleg³ wypadkowi przypracy, je¿eli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformo-waæ niezw³ocznie o wypadku swojego prze³o¿onego (§ 1 powo³ane-go rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

25

1.2.2. P o w o ³ a n i e z e s p o ³ u p o w y p a d k o w e g o

Kto wchodzi w sk³ad zespo³u powypadkowego?Podstawowym obowi¹zkiem pracodawcy w razie zaistnienia wy-

padku przy pracy jest ustalenie jego okolicznoœci i przyczyn. Zgod-nie z § 3 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.,okolicznoœci i przyczyny wypadków ustala, powo³ywany przez pra-codawcê, zespó³ powypadkowy, w sk³ad którego wchodzi pracowniks³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz spo³eczny inspektor pra-cy. Natomiast u pracodawcy, który zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. niema obowi¹zku tworzenia s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy(pracodawca zatrudniaj¹cy do 100 pracowników), w sk³ad zespo³upowypadkowego, zamiast pracownika s³u¿by bhp, wchodzi praco-dawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu praco-dawca powierzy³ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp, albo specjalistaspoza zak³adu pracy (§ 4 ust. 1 powo³anego rozporz¹dzenia RM).U pracodawcy, u którego nie dzia³a spo³eczna inspekcja pracy,w sk³ad zespo³u powypadkowego, zamiast spo³ecznego inspektorapracy, jako cz³onek zespo³u wchodzi przedstawiciel pracownikówposiadaj¹cy aktualne zaœwiadczenie o ukoñczeniu szkolenia w za-kresie bezpieczeñstwa i higieny pracy (§ 4 ust. 4 powo³anego roz-porz¹dzenia RM). W przypadku gdy pracodawca – ze wzglêdu nama³¹ liczbê zatrudnionych pracowników – nie mo¿e utworzyæ ze-spo³u powypadkowego w sk³adzie dwuosobowym wed³ug powy¿-szych zasad, wówczas okolicznoœci i przyczyny wypadku ustala ze-spó³ powypadkowy, w sk³ad którego wchodzi pracodawca oraz spe-cjalista spoza zak³adu pracy (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 28 lipca 1998 r.).

1.2.3. P o s t ê p o w a n i e p o w y p a d k o w e

Jakie czynnoœci powinien podj¹æ zespó³ powypadkowy z chwil¹otrzymania wiadomoœci o zaistnia³ym wypadku?

Po otrzymaniu wiadomoœci o zaistnia³ym wypadku zespó³ powy-padkowy jest obowi¹zany przyst¹piæ niezw³ocznie do ustalenia jegookolicznoœci i przyczyn. W szczególnoœci zespó³ powypadkowy jestobowi¹zany:

26

• dokonaæ oglêdzin miejsca wypadku, stanu technicznego ma-szyn i innych urz¹dzeñ technicznych oraz stanu urz¹dzeñ ochron-nych, jak równie¿ zbadaæ warunki wykonywania pracy i inne oko-licznoœci, które mog³y mieæ wp³yw na zaistnienie wypadku,

• sporz¹dziæ szkic lub wykonaæ fotografiê miejsca wypadku –jeœli zespó³ uzna to za konieczne,

• wys³uchaæ wyjaœnieñ poszkodowanego, je¿eli stan jego zdro-wia na to pozwala,

• zebraæ informacje dotycz¹ce wypadku od œwiadków wypadku,• zasiêgn¹æ opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych spe-

cjalistów, w zakresie niezbêdnym do oceny rodzaju i skutków wy-padku,

• zebraæ inne dowody dotycz¹ce wypadku,• dokonaæ kwalifikacji prawnej wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1

i 2 ustawy wypadkowej, a wiêc czy zdarzenie ma charakter wypad-ku przy pracy, czy te¿ jest wypadkiem traktowanym na równi z wy-padkiem przy pracy w zakresie œwiadczeñ powypadkowych,

• okreœliæ œrodki profilaktyczne oraz wnioski, a w szczególnoœciwynikaj¹ce z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, naktórym wyst¹pi³ wypadek (§ 6 ust. 1 powo³anego rozporz¹dzeniaRM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Przede wszystkim szczególne znaczenie ma dokonanie oglêdzinmiejsca wypadku, które powinny nast¹piæ niezw³ocznie po otrzyma-niu przez zespó³ powypadkowy wiadomoœci o zaistnia³ym wypadku,kiedy rzeczywisty stan nie zosta³ jeszcze zmieniony, chyba ¿e w da-nej chwili by³o to niezbêdne dla ratowania ¿ycia lub zdrowia po-szkodowanego b¹dŸ znajduj¹cych siê w miejscu wypadku innychpracowników. Stan rzeczywisty miejsca wypadku mo¿e bowiem zo-staæ zmieniony b¹dŸ przez samego poszkodowanego, b¹dŸ te¿ mi-mowolnie przez osoby postronne. Oglêdziny miejsca wypadku poup³ywie pewnego czasu mog¹ nie doprowadziæ do ustalenia faktycz-nych okolicznoœci i przyczyn wypadku. Miejsce wypadku do czasuustalenia okolicznoœci i przyczyn wypadku powinno byæ wiêc odpo-wiednio zabezpieczone, by nie doprowadziæ do zatarcia œladów. Do-konuj¹c oglêdzin maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych lub narzê-dzi, które doprowadzi³y do wypadku, zespó³ powypadkowy powi-

27

nien zwróciæ uwagê na prawid³owoœæ ich funkcjonowania, a w raziestwierdzenia wadliwoœci zbadaæ, czy wadliwoœæ ta mog³a mieæwp³yw na zaistnienie wypadku i czy o wadliwym funkcjonowaniumaszyny, innego urz¹dzenia technicznego lub narzêdzi poszkodowa-ny pracownik wiedzia³, a tak¿e czy stan ten by³ znany prze³o¿one-mu pracownika. Jednym z obowi¹zków pracownika w zakresie bez-pieczeñstwa i higieny pracy, okreœlonym w art. 211 pkt 3 k.p., jestbowiem dba³oœæ o nale¿yty stan maszyn, urz¹dzeñ, narzêdzi i sprzê-tu oraz o porz¹dek i ³ad w miejscu pracy. Pracownik powinien za-tem u¿ytkowaæ maszyny i inne urz¹dzenia techniczne oraz narzêdziaw sposób w³aœciwy, przestrzegaj¹c instrukcji obs³ugi i wskazówekprze³o¿onych, jak te¿ dokonywaæ niezbêdnych przegl¹dów i konser-wacji. O nieprawid³owoœciach w dzia³aniu maszyn i urz¹dzeñ powi-nien informowaæ bezpoœredniego prze³o¿onego, a w razie zagro¿e-nia dla bezpieczeñstwa w³asnego lub innych pracowników wstrzy-maæ ruch takiej maszyny lub urz¹dzenia. Samowolne utrzymywanieprzez pracownika niesprawnych maszyn lub innych urz¹dzeñ tech-nicznych w ruchu, zagra¿aj¹cych jego zdrowiu lub ¿yciu, mo¿e byætraktowane jako ra¿¹ce niedbalstwo, a nawet jako dzia³anie umyœl-ne, a w konsekwencji stanowiæ okolicznoœæ wy³¹czaj¹c¹ prawo doœwiadczeñ przewidzianych w ustawie wypadkowej. Zespó³ powy-padkowy powinien te¿ ustaliæ, czy maszyny lub inne urz¹dzeniatechniczne, które doprowadzi³y do wypadku, by³y wyposa¿onew odpowiednie zabezpieczenia i ochrony i czy nale¿ycie spe³nia³ysw¹ rolê, tj. chroni³y pracownika przed mo¿liwoœci¹ nara¿enia nawypadek przy pracy.

Postêpowanie maj¹ce na celu ustalenie okolicznoœci i przyczynwypadku przy pracy powinno równie¿ obj¹æ warunki wykonywaniapracy, a miêdzy innymi takie sprawy, jak:

• stan pomieszczeñ pracy, w których pracownik uleg³ wypadko-wi (np. oœwietlenie, porz¹dek i ³ad),

• zagêszczenie stanowisk pracy,• system transportu miêdzy stanowiskami pracy i jego funkcjo-

nalnoœæ,• stan zabezpieczenia pracowników przed dzia³aniem szkodli-

wych dla zdrowia lub niebezpiecznych czynników wystêpuj¹cych

28

w toku wykonywania pracy, w tym wyposa¿enie pracownikóww œrodki ochrony indywidualnej i odzie¿ ochronn¹ oraz czy by³yu¿ywane przez pracownika w chwili wypadku.

Dla wszechstronnego wyjaœnienia okolicznoœci i przyczyn wy-padku zespó³ powypadkowy powinien te¿ ustaliæ, czy poszkodowanypracownik posiada³ wymagane do wykonywania danej pracy kwali-fikacje zawodowe, czy by³ przeszkolony w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy, a ponadto czy by³ poddawany wymaganym bada-niom lekarskim i jakie by³y ewentualne zalecenia lekarskie.

Ustalaj¹c okolicznoœci i przyczyny wypadku przy pracy zespó³powypadkowy powinien równie¿ zainteresowaæ siê stanem organiza-cji pracy i sprawowaniem nadzoru nad prac¹ na stanowisku pracy,na którym mia³ miejsce wypadek.

W celu wyjaœnienia okolicznoœci wymagaj¹cych specjalistycznejwiedzy, np. z dziedziny medycyny, budownictwa, materia³oznaw-stwa itp., zespó³ powypadkowy powinien zwróciæ siê do w³aœciwe-go specjalisty o wydanie okreœlonej opinii. Opinia taka powinna byæoparta na zebranym materiale dowodowym i wynikach badañ, a niena subiektywnym odczuciu opiniodawcy. Opinia powinna byæ prze-konywaj¹ca, i to nie tylko dla w¹skiego grona specjalistów, aleprzede wszystkim dla cz³onków zespo³u powypadkowego, którzynie zawsze przecie¿ posiadaj¹ znajomoœæ zagadnieñ, jakie wynikaj¹z okolicznoœci danego wypadku, a wymagaj¹cych wyjaœnienia.

Przes³uchanie pracownika, który uleg³ wypadkowi, nie zawszebêdzie mo¿liwe, czy to z uwagi na ciê¿kie obra¿enia cia³a lubœmieræ wskutek wypadku, jak równie¿ nie zawsze jego wyjaœnieniaodzwierciedlaæ bêd¹ rzeczywisty przebieg wypadku. Niejednokrot-nie bowiem opis wypadku w relacji poszkodowanego mo¿e byæzniekszta³cony na skutek szoku i doznanych prze¿yæ. Równie¿ nale-¿y mieæ na uwadze, ¿e wyjaœnienia poszkodowanego odnoœnie prze-biegu wypadku mog¹ byæ tendencyjne i zmierzaæ do wyeliminowa-nia okolicznoœci mog¹cych pozbawiæ go prawa do œwiadczeñ z ty-tu³u wypadku, a przede wszystkim, ¿e wypadek nast¹pi³ z jego wy-³¹cznej winy wskutek naruszenia przepisów dotycz¹cych ochrony¿ycia i zdrowia, spowodowanego ra¿¹cym niedbalstwem lub umyœl-nie, b¹dŸ te¿ faktu znajdowania siê w chwili wypadku pod wp³y-

29

wem alkoholu. Wszystkie te okolicznoœci powinny byæ wziête poduwagê przez zespó³ powypadkowy przy ocenie wiarygodnoœci wyja-œnieñ poszkodowanego, do których zawsze nale¿y podchodziæ z du-¿¹ ostro¿noœci¹. Podobnie te¿ powinno siê oceniaæ relacje œwiadkówwypadku, które równie¿ mog¹ byæ tendencyjne. Trzeba równie¿ li-czyæ siê z tym, ¿e zeznania œwiadków co do przebiegu wypadkumog¹ byæ ze sob¹ sprzeczne, ró¿na jest bowiem zdolnoœæ zapamiê-tywania i oceny przez poszczególne osoby otaczaj¹cej ich rzeczywi-stoœci. Bardziej wiarygodne bêd¹ wiêc relacje osób ciesz¹cych siêuznaniem wœród za³ogi, posiadaj¹cych odpowiedni sta¿ pracy w da-nym zak³adzie pracy oraz znajomoœæ warunków pracy, w którychdany wypadek zaistnia³.

Zespó³ powypadkowy jest te¿ obowi¹zany wykorzystaæ w tokupostêpowania powypadkowego materia³y zebrane przez organy pro-wadz¹ce œledztwo lub dochodzenie (prokuraturê, policjê lub innyw³aœciwy organ), je¿eli materia³y te zostan¹ mu udostêpnione.W przypadku gdy wypadek mia³ rozmiary katastrofy albo spowodo-wa³ zagro¿enie dla bezpieczeñstwa publicznego, zespó³ powypadko-wy jest obowi¹zany wykorzystaæ ustalenia zespo³u specjalistów, po-wo³anego przez w³aœciwego ministra, wojewodê lub organ sprawu-j¹cy nadzór nad przedsiêbiorstwami lub innymi jednostkami organi-zacyjnymi pañstwowymi albo samorz¹dowymi do ustalenia przy-czyn wypadku oraz wyjaœnienia problemów technicznych i techno-logicznych (§ 6 ust. 3 i 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28lipca 1998 r.).

Kto ustala okolicznoœci i przyczyny wypadku, któremu uleg³pracownik na terenie innego zak³adu pracy?

Powo³ywane rozporz¹dzenie RM z dnia 28 lipca 1998 r. okreœlarównie¿ tryb postêpowania przy ustalaniu okolicznoœci i przyczynwypadku przy pracy, który mia³ miejsce na terenie innego zak³adupracy (np. któremu uleg³ pracownik ekipy budowlanej wykonuj¹cejus³ugi u innego pracodawcy). W takiej sytuacji ustalenia okolicznoœcii przyczyn wypadku dokonuje zespó³ powypadkowy powo³any przezpracodawcê, u którego poszkodowany pracownik jest zatrudniony,w obecnoœci przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie mia³

30

miejsce wypadek. Jednak na wniosek pracodawcy poszkodowanegopracownika, ustalenia okolicznoœci i przyczyn takiego wypadku do-konaæ mo¿e pracodawca, na którego terenie wypadek zaistnia³, a na-stêpnie przekazaæ dokumentacjê powypadkow¹ pracodawcy poszko-dowanego pracownika. Na pracodawcy, na którego terenie mia³ miejs-ce wypadek, któremu uleg³a osoba niebêd¹ca jego pracownikiem,ci¹¿¹ okreœlone obowi¹zki, a w szczególnoœci jest on obowi¹zany:

• zapewniæ udzielenie pomocy poszkodowanemu,• zabezpieczyæ miejsce wypadku w taki sposób, by nie mia³y

tam dostêpu osoby niepowo³ane, a tak¿e by nie dosz³o do urucho-mienia maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, które w zwi¹zkuz wypadkiem zosta³y wstrzymane, oraz by nie dokonano zmiany po-³o¿enia maszyn, urz¹dzeñ technicznych i innych przedmiotów, którespowodowa³y wypadek lub pozwalaj¹ odtworzyæ jego okolicznoœci,

• zawiadomiæ niezw³ocznie o wypadku pracodawcê poszkodo-wanego pracownika, co ma szczególne znaczenie dla niezw³ocznegoskierowania zespo³u powypadkowego w celu ustalenia okolicznoœcii przyczyn wypadku,

• udostêpniæ miejsce wypadku i niezbêdne materia³y oraz udzie-liæ informacji i wszechstronnej pomocy zespo³owi powypadkowemuustalaj¹cemu okolicznoœci i przyczyny zaistnia³ego wypadku (§ 7powo³anego rozporz¹dzenia RM).

1.3. Dokumentacja powypadkowa

1.3.1. P r o t o k ó ³ p o w y p a d k o w yW jakim terminie powinien byæ sporz¹dzony protokó³ powy-

padkowy?Dokonane przez zespó³ powypadkowy w toku postêpowania po-

wypadkowego ustalenia stanowi¹ podstawê do sporz¹dzenia proto-ko³u powypadkowego. Zgodnie z § 8 ust. 1 i 2 powo³anego rozpo-rz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r., po ustaleniu okolicznoœcii przyczyn wypadku zespó³ powypadkowy jest obowi¹zany sporz¹-dziæ – w terminie nie d³u¿szym ni¿ 14 dni od dnia uzyskania zawia-domienia o wypadku – protokó³ powypadkowy. Ustalenie okolicz-

31

noœci i przyczyn wypadku w terminie póŸniejszym wskutek uzasad-nionych przeszkód lub trudnoœci, wymaga podania przyczyn tegoopóŸnienia w protokole powypadkowym. Wzór protoko³u powypad-kowego okreœlony zosta³ w za³¹czniku do rozporz¹dzenia MinistraGospodarki i Pracy z dnia 16 wrzeœnia 2004 r. w sprawie wzoruprotoko³u ustalenia okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy(DzU nr 227, poz. 2298).

Jakie dane i informacje zawiera protokó³ powypadkowy?W treœci protoko³u powypadkowego nale¿y odró¿niæ jego treœæ

formaln¹ oraz treœæ merytoryczn¹. Na treœæ formaln¹ protoko³u po-wypadkowego sk³adaj¹ siê takie elementy, jak: dane osobowe po-szkodowanego, osoby zg³aszaj¹cej wypadek i osoby sporz¹dzaj¹cejprotokó³, data zaistnienia wypadku i data jego zg³oszenia pracodaw-cy, okreœlenie miejsca wypadku, data sporz¹dzenia protoko³u, podpi-sy cz³onków zespo³u powypadkowego i osób sporz¹dzaj¹cych pro-tokó³, data zatwierdzenia protoko³u i podpis osoby zatwierdzaj¹cej.Formalny charakter ma równie¿ pouczenie o trybie odwo³ania siê odustaleñ zawartych w protokole oraz wymów zapoznania poszkodo-wanego (a w razie jego œmierci – cz³onków rodziny zmar³ego) z tre-œci¹ protoko³u przed jego zatwierdzeniem i pouczenie o prawiezg³aszania uwag i zastrze¿eñ do ustaleñ zawartych w protokole.

Natomiast na merytoryczn¹ treœæ protoko³u powypadkowegosk³adaj¹ siê nastêpuj¹ce elementy:

• okreœlenie rodzaju wypadku, a wiêc czy jest to wypadekœmiertelny, ciê¿ki, zbiorowy lub inny,

• opis okolicznoœci i przyczyn wypadku,• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, wy-

padkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy b¹dŸ te¿ nie odpo-wiada kryteriom ¿adnego z nich,

• wnioski i zalecenia profilaktyczne,• wskazanie przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, któ-

rych nieprzestrzeganie zosta³o stwierdzone w zwi¹zku z wypadkiem.Stwierdzenie w protokole powypadkowym, ¿e wypadek nie jest

wypadkiem przy pracy albo ¿e zachodz¹ okolicznoœci, które mog¹mieæ wp³yw na prawo pracownika do œwiadczeñ przys³uguj¹cych

32

z tytu³u wypadku, wymaga szczegó³owego uzasadnienia i wskazaniadowodów stanowi¹cych podstawê takiego stwierdzenia (§ 11 ust. 1powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Cz³onek zespo³u powypadkowego ma prawo z³o¿yæ do protoko-³u powypadkowego zdanie odrêbne, które powinien uzasadniæ.W razie rozbie¿noœci zdañ cz³onków zespo³u powypadkowego,o treœci protoko³u powypadkowego decyduje pracodawca (§ 9 po-wo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Czy pracownik powinien byæ zapoznany z treœci¹ protoko³u po-wypadkowego?

W postêpowaniu powypadkowym obowi¹zuje zasada jawnoœci,st¹d te¿ zespó³ powypadkowy jest obowi¹zany zapoznaæ poszkodo-wanego z treœci¹ protoko³u powypadkowego przed jego zatwierdze-niem. Poszkodowany ma prawo zg³oszenia uwag i zastrze¿eñ doustaleñ zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespó³ po-wypadkowy jest obowi¹zany pouczyæ poszkodowanego. Poszkodo-wanemu przys³uguje te¿ prawo wgl¹du do akt sprawy oraz sporz¹-dzania z nich notatek, odpisów oraz kopii. W razie œmierci poszko-dowanego wskutek wypadku zespó³ powypadkowy jest obowi¹zanyzapoznaæ z treœci¹ protoko³u powypadkowego cz³onków rodzinyzmar³ego pracownika oraz pouczyæ ich o prawie zg³oszenia uwagi zastrze¿eñ do ustaleñ zawartych w protokole powypadkowym(§ 10 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).

Kto zatwierdza protokó³ powypadkowy?Zespó³ powypadkowy sporz¹dza protokó³ powypadkowy w nie-

zbêdnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozosta³¹ dokumentacj¹ powy-padkow¹ przedk³ada niezw³ocznie pracodawcy do zatwierdzenia(§ 8 ust. 3 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).Do protoko³u do³¹cza siê zapis wyjaœnieñ poszkodowanego i infor-macji uzyskanych od œwiadków wypadku, a tak¿e inne dokumentyzebrane w czasie ustalania okolicznoœci i przyczyn wypadku,w szczególnoœci pisemn¹ opiniê lekarza lub innych specjalistów,szkice lub fotografie miejsca wypadku, a tak¿e odrêbne zdanie z³o-¿one przez cz³onka zespo³u powypadkowego oraz uwagi i zastrze¿e-

33

nia wniesione do protoko³u przez poszkodowanego (cz³onków rodzi-ny – w razie jego œmierci) – stanowi¹ce integraln¹ czêœæ protoko³u(§ 11 ust. 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM).

Protokó³ powypadkowy zatwierdza pracodawca nie póŸniej ni¿w ci¹gu 5 dni od dnia jego sporz¹dzenia. Dotyczy to równie¿ pro-toko³u powypadkowego sporz¹dzonego przez zespó³ powypadkowypowo³any – w myœl § 7 ust. 3 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 28 lipca 1998 r. – przez innego pracodawcê, jeœli wypadekmia³ miejsce na terenie innego pracodawcy. Pracodawca mo¿e zwró-ciæ nie zatwierdzony protokó³ powypadkowy, w celu jego uzupe³nie-nia lub wyjaœnienia w¹tpliwoœci przez zespó³ powypadkowy ustala-j¹cy okolicznoœci i przyczyny wypadku, je¿eli do treœci protoko³uzosta³y zg³oszone zastrze¿enia przez poszkodowanego, a w razie je-go œmierci wskutek wypadku – przez cz³onków rodziny zmar³ego,albo gdy protokó³ ten sporz¹dzony zosta³ niezgodnie z obowi¹zuj¹-cymi przepisami. Po dokonaniu wyjaœnieñ i uzupe³nieñ wskazanychprzez zatwierdzaj¹cego, zespó³ powypadkowy obowi¹zany jest spo-rz¹dziæ – nie póŸniej ni¿ w ci¹gu 5 dni – nowy protokó³ powypad-kowy, do którego do³¹cza siê równie¿ poprzedni protokó³ nie za-twierdzony przez pracodawcê (§ 12 powo³anego rozporz¹dzenia RM).

Zatwierdzony protokó³ powypadkowy pracodawca jest obowi¹-zany niezw³ocznie dorêczyæ poszkodowanemu pracownikowi,a w razie jego œmierci wskutek wypadku – cz³onkom rodziny zmar-³ego wymienionym w art. 13 ustawy wypadkowej. Natomiast proto-kó³ powypadkowy dotycz¹cy wypadków œmiertelnych, ciê¿kichi zbiorowych pracodawca jest te¿ obowi¹zany niezw³ocznie dorê-czyæ w³aœciwemu okrêgowemu inspektorowi pracy (§ 13 powo³ane-go rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.). Okrêgowy inspek-tor pracy mo¿e zwróciæ dorêczony mu protokó³, je¿eli zawiera onustalenia naruszaj¹ce uprawnienia pracownika albo nieprawid³owewnioski profilaktyczne – z uzasadnionym wnioskiem o ponowneustalenie okolicznoœci i przyczyn wypadku. W takim przypadku ze-spó³ powypadkowy, po dokonaniu wskazanych wyjaœnieñ i uzupe³-nieñ, sporz¹dza – nie póŸniej ni¿ w ci¹gu 5 dni – nowy protokó³powypadkowy, który po zatwierdzeniu przez pracodawcê i do³¹cze-niu poprzedniego protoko³u, dorêcza siê niezw³ocznie okrêgowemu

34

inspektorowi pracy (§ 14 powo³anego rozporz¹dzenia RM). Oczywi-ste te¿ jest, ¿e nowy protokó³ powypadkowy musi byæ dorêczonyniezw³ocznie poszkodowanemu pracownikowi, a w razie jego œmier-ci wskutek wypadku – uprawnionym cz³onkom jego rodziny.

Zgodnie z § 15 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 28 lipca1998 r., protokó³ powypadkowy wraz z pozosta³¹ dokumentacj¹powypadkow¹ pracodawca jest obowi¹zany przechowywaæ przezokres 10 lat.

1.3.2. R e j e s t r w y p a d k ó w p r z y p r a c yJakie informacje powinien zawieraæ rejestr wypadków przy

pracy?Poza sporz¹dzaniem i przechowywaniem dokumentacji dotycz¹-

cej poszczególnych wypadków przy pracy (o czym by³a wczeœniejmowa), pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ rejestr wypadkówprzy pracy (art. 234 § 3 k.p.). Zakres informacji zamieszczanychw rejestrze wypadków przy pracy okreœlony zosta³ w powo³ywanymwy¿ej rozporz¹dzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.W myœl przepisów § 16 tego rozporz¹dzenia, pracodawca prowadzirejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protoko³ówpowypadkowych. Rejestr ten powinien zawieraæ nastêpuj¹ce dane:

• imiê i nazwisko poszkodowanego,• miejsce i datê wypadku,• informacje dotycz¹ce skutków wypadku dla poszkodowanego,• datê sporz¹dzenia protoko³u powypadkowego,• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,• datê przekazania do ZUS wniosku o œwiadczenia z tytu³u wy-

padku przy pracy,• liczbê dni niezdolnoœci do pracy,• inne informacje niebêd¹ce danymi osobowymi, których za-

mieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia pro-filaktyczne zespo³u powypadkowego.

Wymienione rozporz¹dzenie RM nie zawiera jednak wzoru ta-kiego rejestru wypadków przy pracy, st¹d te¿ ka¿dy pracodawca jestobowi¹zany opracowaæ go we w³asnym zakresie, z uwzglêdnieniemwszystkich danych, które w rejestrze powinny byæ zamieszczone.

35

1.3.3. S t a t y s t y c z n a k a r t a w y p a d k u p r z y p r a c y

Dla jakich wypadków i w jakim terminie sporz¹dza siê staty-styczn¹ kartê wypadku przy pracy?

Pracodawca jest obowi¹zany sporz¹dziæ statystyczn¹ kartê wy-padku przy pracy do ka¿dego zaistnia³ego wypadku przy pracy orazwypadku traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy. Wzórstatystycznej karty wypadku przy pracy okreœlony zosta³ w za³¹cz-niku nr 1 do rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pra-cy (DzU nr 269, poz. 2672). Zgodnie z tym rozporz¹dzeniem staty-styczn¹ kartê wypadku sporz¹dza siê na podstawie zatwierdzonegoprotoko³u powypadkowego albo na podstawie karty wypadku (w od-niesieniu do wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy), w któ-rych stwierdzono, ¿e wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wy-padkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Staty-styczn¹ kartê wypadku sporz¹dza siê w dwóch egzemplarzach, we-d³ug objaœnieñ do wype³nienia tej karty, które s¹ okreœlone w za-³¹czniku nr 2 do rozporz¹dzenia. Czêœæ I statystycznej karty wypad-ku sporz¹dza siê nie póŸniej ni¿ w terminie 14 dni roboczych oddnia, w którym zosta³ zatwierdzony protokó³ powypadkowy lubw którym sporz¹dzono kartê wypadku. Natomiast czêœæ II, uzupe³-niaj¹c¹, statystycznej karty wypadku sporz¹dza siê w terminieumo¿liwiaj¹cym zachowanie terminu jej przekazania do urzêdu sta-tystycznego. Jeden egzemplarz statystycznej karty, z wyj¹tkiem jejczêœci II, uzupe³niaj¹cej, pracodawca przekazuje do urzêdu staty-stycznego w³aœciwego dla województwa, na którego terenie znajdu-je siê siedziba pracodawcy, w terminie do 15. dnia roboczego mie-si¹ca nastêpuj¹cego po miesi¹cu, w którym zosta³ zatwierdzony pro-tokó³ powypadkowy lub w którym sporz¹dzono kartê wypadku. Wy-pe³nion¹ czêœæ II, uzupe³niaj¹c¹, statystycznej karty pracodawcaprzekazuje do urzêdu statystycznego nie póŸniej ni¿ z up³ywem6 miesiêcy od dnia zatwierdzenia protoko³u powypadkowego lub oddnia sporz¹dzenia karty wypadku. Statystyczn¹ kartê przekazuje siêw formie pisemnej.

36

2. CHOROBY ZAWODOWE

2.1. Pojêcie choroby zawodowej

Jaka jest zasadnicza ró¿nica pomiêdzy wypadkiem przy pracya chorob¹ zawodow¹?

Pomiêdzy wypadkiem przy pracy a chorob¹ zawodow¹ istniejezasadnicza ró¿nica. Przede wszystkim przy chorobie zawodowejbrak elementu nag³oœci, który jest jednym z kryteriów przedmioto-wych wypadku przy pracy, gdy¿ z zasady zmiany chorobowe nara-staj¹ stopniowo i ujawniaj¹ siê zwykle po up³ywie pewnego okresuczasu. Zwi¹zek danej choroby z wykonywan¹ prac¹ nie zawsze te¿jest oczywisty, tym bardziej ¿e – mimo osi¹gniêæ wspó³czesnej me-dycyny – przyczyny powstawania niektórych chorób nie s¹ dosta-tecznie znane.

Jak¹ chorobê uwa¿a siê za chorobê zawodow¹?Obowi¹zuj¹ce przepisy nie definiuj¹ choroby zawodowej za po-

moc¹ okreœlonych kryteriów przedmiotowych, jak ma to miejscew odniesieniu do pojêcia wypadku przy pracy. O ile bowiem mo¿-liwe by³o ustalenie doœæ precyzyjnych kryteriów pozwalaj¹cych nauznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy, to kwestia ustale-nia takich kryteriów, gdy chodzi o choroby zawodowe by³aby trud-na, jeœli wrêcz niemo¿liwa. Ogólnie mo¿na tylko powiedzieæ, ¿echoroby zawodowe to takie choroby, których Ÿród³em powstawanias¹ warunki œrodowiska pracy. Jednak¿e nie ka¿da choroba zwi¹zanaz warunkami œrodowiska pracy jest chorob¹ zawodow¹. O tym bo-wiem, czy dana choroba jest chorob¹ zawodow¹ przes¹dza prawo-dawca przez ich skonkretyzowanie w odpowiednim akcie prawnym.

W myœl art. 4 ustawy wypadkowej za chorobê zawodow¹ uwa-¿a siê chorobê okreœlon¹ w wykazie chorób zawodowych ustalonymna podstawie art. 237 § 1 pkt 2 kodeksu pracy, je¿eli zosta³a spo-wodowana dzia³aniem czynników szkodliwych dla zdrowia wystê-puj¹cych w œrodowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.Przepisy art. 237 § 1 pkt 2 i 3 k.p. zobowi¹zuj¹ zaœ Radê Ministrów

37

do okreœlenia, w drodze rozporz¹dzenia, wykazu chorób zawodo-wych oraz szczegó³owych zasad postêpowania dotycz¹cych zg³asza-nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowychoraz podmiotów w³aœciwych w tych sprawach. Na podstawie tej de-legacji ustawowej Rada Ministrów wyda³a rozporz¹dzenie z dnia 30lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegó³o-wych zasad postêpowania w sprawach zg³aszania podejrzenia, roz-poznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotóww³aœciwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).

Do okreœlenia choroby zawodowej zawartego w art. 4 ustawywypadkowej nawi¹zuje przepis § 2 ust. 1 powo³anego wy¿ej rozpo-rz¹dzenia RM stanowi¹cy, ¿e przy zg³aszaniu podejrzenia, rozpozna-waniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzglêdnia siê chorobyujête w wykazie chorób zawodowych, je¿eli w wyniku oceny wa-runków pracy mo¿na stwierdziæ bezspornie lub z wysokim prawdo-podobieñstwem, ¿e choroba zosta³a spowodowana dzia³aniem czyn-ników szkodliwych dla zdrowia wystêpuj¹cych w œrodowisku pracyalbo w zwi¹zku ze sposobem wykonywania pracy.

Jak orzek³ NSA w wyroku z dnia 7 kwietnia 1982 r., II SA 372/82(ONSA 1982, z. 1, poz. 33), dla uznania danej choroby za chorobê za-wodow¹ wystarczy ustalenie, ¿e choroba ta ujêta zosta³a w wykaziechorób zawodowych i zosta³a spowodowana wykonywaniem pracyw warunkach nara¿aj¹cych na powstanie danej choroby. Nie jest nato-miast konieczne udowodnienie, ¿e w konkretnym przypadku warunkitakie j¹ spowodowa³y. Nie wy³¹cza to jednak mo¿liwoœci wykazania,¿e – mimo pracy w warunkach nara¿aj¹cych na dan¹ chorobê – jej po-wstanie w konkretnym przypadku nast¹pi³o z innych przyczyn, niezwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, jednak¿e nie daj¹ce siê usun¹æ w¹t-pliwoœci nie mog¹ byæ t³umaczone na niekorzyœæ pracownika zatrud-nionego w warunkach nara¿aj¹cych na wywo³anie choroby zawodowej.

W wyroku z dnia 29 lutego 1996 r., I SA 1540/95 (Pr. Pr. 1997,nr 3, s. 37), NSA stwierdzi³ te¿, ¿e o tym, czy schorzenie ma charak-ter zawodowy decyduj¹ dwa czynniki: zamieszczenie schorzenia w wy-kazie chorób zawodowych i istnienie zwi¹zku przyczynowego pomiêdzychorob¹ a warunkami pracy. Wprowadzanie w tej materii jakichkol-wiek dodatkowych wymagañ jest niedopuszczalne. Podobnie te¿ orzek³NSA w wyroku z dnia 29 paŸdziernika 1996 r., II SA 61/96 (Pr. Pr.

38

1997, nr 8, s. 41), stwierdzaj¹c, ¿e chorob¹ zawodow¹ jest choroba ob-jêta wykazem chorób zawodowych spowodowana dzia³aniem czyn-ników szkodliwych dla zdrowia, wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy.

W orzecznictwie SN jeszcze na gruncie poprzedniego stanuprawnego przyjmowano, ¿e definicja choroby zawodowej obejmujedwa elementy, z których pierwszy jest formalnie wskazany w sa-mym wykazie chorób zawodowych, zaœ drugi wyra¿a siê w okreœlo-nym zwi¹zku przyczynowym danej choroby objêtej wykazem z wa-runkami œrodowiska pracy (zob. np. wyrok SN z dnia 4 czerwca1998 r., III RN 36/98, OSNAP 1999, z. 6, poz. 192 oraz z dnia 18stycznia 2002 r., III RN 188/00, Pr. Pr. 2002, nr 7–8, s. 57). Jakstwierdzi³ SN w wyroku z dnia 3 lutego 1999 r., III RN 110/98(OSNAP 1999, z. 22, poz. 709), w przypadku ustalenia, ¿e stwier-dzona u pracownika choroba jest wymieniona w wykazie chorób za-wodowych i praca by³a wykonywana w warunkach nara¿aj¹cych nazachorowanie, istnieje domniemanie zwi¹zku przyczynowego miê-dzy chorob¹ zawodow¹ a warunkami nara¿aj¹cymi na jej powstanie.Analogicznie wypowiedzia³ siê te¿ SN ju¿ wczeœniej w wyrokuz dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84 (OSNCP 1985, z. 4, poz. 53).Wydaje siê, ¿e pogl¹dy te s¹ nadal aktualne.

W œwietle powy¿szego nale¿y stwierdziæ, ¿e za chorobê zawo-dow¹ mo¿e byæ uznana tylko choroba objêta wykazem chorób za-wodowych, je¿eli zosta³a spowodowana dzia³aniem czynników szkod-liwych dla zdrowia wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy b¹dŸ te¿sposobem wykonywania danej pracy (np. w wymuszonej pozycji).W konsekwencji zatem choroba nie wymieniona w wykazie choróbzawodowych nie mo¿e byæ uznana za chorobê zawodow¹, choæbyjej powstanie zwi¹zane by³o z wykonywaniem pracy w warunkachszkodliwych dla zdrowia lub sposobem wykonywania pracy.

2.2. Zg³aszanie podejrzenia choroby zawodowej

Którym organom pracodawca jest obowi¹zany zg³osiæ przypadekpodejrzenia choroby zawodowej lub rozpoznania takiej choroby?

Zgodnie z art. 235 § 1 k.p., pracodawca jest obowi¹zany nie-zw³ocznie zg³osiæ w³aœciwemu organowi Pañstwowej Inspekcji Sa-

39

nitarnej i w³aœciwemu okrêgowemu inspektorowi pracy ka¿dy przy-padek podejrzenia choroby zawodowej albo rozpoznania takiej cho-roby u pracownika. Obowi¹zek taki dotyczy równie¿ lekarza, którypodejrzewa przypadek choroby zawodowej lub rozpozna³ tak¹ cho-robê (art. 235 § 2 k.p.). Szczegó³owe zasady zg³aszania podejrzeniachoroby zawodowej okreœla powo³ane wczeœniej rozporz¹dzenie Ra-dy Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r.

Zg³oszenie podejrzenia choroby zawodowej mo¿e dotyczyæ pra-cownika lub by³ego pracownika w okresie jego zatrudnienia w na-ra¿eniu zawodowym lub po zakoñczeniu pracy w takim nara¿eniu,nie póŸniej ni¿ w okresie okreœlonym w wykazie chorób zawodo-wych w odniesieniu do poszczególnych chorób (§ 2 ust. 2 powo³a-nego rozporz¹dzenia RM).

Zgodnie z przepisami § 3 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia30 lipca 2002 r., zg³oszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:

• pracodawca zatrudniaj¹cy pracownika (lub by³ego pracowni-ka), u którego podejrzewa siê chorobê zawodow¹,

• lekarz, który podczas wykonywania zawodu powzi¹³ podejrze-nie choroby zawodowej u pracownika,

• pracownik, który podejrzewa, ¿e wystêpuj¹ce u niego objawychorobowe mog¹ wskazywaæ na chorobê zawodow¹, przy czym pra-cownik pozostaj¹cy w zatrudnieniu zg³asza to podejrzenie za po-œrednictwem lekarza sprawuj¹cego nad nim profilaktyczn¹ opiekêzdrowotn¹,

• lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu po-wzi¹³ podejrzenie wyst¹pienia u pacjenta choroby zawodowej,

• lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwier-dzi³ u pracownika maj¹cego kontakt z chorymi zwierzêtami objawymog¹ce nasuwaæ podejrzenie wyst¹pienia u niego choroby zawodowej.

Podejrzenie choroby zawodowej zg³asza siê w³aœciwemu powia-towemu inspektorowi sanitarnemu oraz w³aœciwemu okrêgowemuinspektorowi pracy, przy czym ich w³aœciwoœæ ustala siê wed³ugmiejsca, w którym praca jest lub by³a wykonywana przez pracowni-ka (by³ego pracownika), lub wed³ug krajowej siedziby pracodawcyw przypadku, gdy dokumentacja dotycz¹ca nara¿enia zawodowegojest przechowywana w tej siedzibie.

40

Zg³oszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje siê na for-mularzu stanowi¹cym za³¹cznik nr 1 do rozporz¹dzenia MinistraZdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowa-nia chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz.1121), wydanego na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 k.p. Natomiastw przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrze-nia, ¿e choroba zawodowa by³a przyczyn¹ œmierci pracownika,zg³oszenie powinno byæ dokonane dodatkowo w drodze telefonicz-nej. W przypadku gdy zg³oszenia podejrzenia choroby zawodowejdokonuje lekarz lub lekarz stomatolog, zg³oszenie to nastêpuje przezprzes³anie kopii skierowania pracownika na badania w celu rozpo-znania choroby zawodowej.

Co nale¿y rozumieæ przez nara¿enie zawodowe?Przez nara¿enie zawodowe nale¿y tu rozumieæ wykonywanie

pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia wystêpuj¹cych w œro-dowisku pracy lub sposób wykonywania. W myœl przepisów § 2 ust.3 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r., przy do-konywaniu oceny nara¿enia zawodowego uwzglêdnia siê:

• rodzaj czynnika, wartoœæ stê¿eñ i natê¿eñ oraz okres nara¿e-nia zawodowego – w odniesieniu do czynników chemicznych i fi-zycznych,

• rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzeniemechanizmu dzia³ania lub drogi szerzenia siê czynnika, bez ko-niecznoœci okreœlenia stê¿enia tego czynnika – w odniesieniu doczynników biologicznych,

• rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiemw czasie pracy, je¿eli wystêpowa³ on w œrodowisku pracy, surow-cach, pó³produktach lub gotowych wyrobach, bez koniecznoœciokreœlenia stê¿enia tego czynnika – w odniesieniu do czynnikówo dzia³aniu uczulaj¹cym (alergenów),

• stopieñ obci¹¿enia wysi³kiem fizycznym oraz chronometra¿czynnoœci, które mog¹ powodowaæ nadmierne obci¹¿enie odpowied-nich narz¹dów lub uk³adów organizmu ludzkiego.

Ocenê nara¿enia zawodowego przeprowadza lekarz zg³aszaj¹cypodejrzenie choroby zawodowej, sprawuj¹cy profilaktyczn¹ opiekêzdrowotn¹ nad pracownikiem, którego podejrzenie dotyczy.

41

2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej

Jakie dzia³ania podejmuje powiatowy inspektor sanitarny pootrzymaniu zg³oszenia podejrzenia u pracownika choroby za-wodowej?

Stosownie do przepisów § 4 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 30 lipca 2002 r., powiatowy inspektor sanitarny po otrzyma-niu zg³oszenia podejrzenia u pracownika choroby zawodowej wszczy-na postêpowanie w sprawie, a w szczególnoœci kieruje pracownika,którego dotyczy podejrzenie, do odpowiedniej jednostki orzeczni-czej (zak³adu opieki zdrowotnej), powiadamiaj¹c o tym równocze-œnie pracodawcê i jednostkê podstawow¹ s³u¿by medycyny pracysprawuj¹c¹ profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikiem,z któr¹ pracodawca zawar³ umowê w trybie okreœlonym odrêbnymiprzepisami. Skierowanie takie nie jest jednak wymagane, je¿elizg³oszenie podejrzenia choroby zawodowej dokonane zosta³o przezlekarza lub lekarza stomatologa w formie kopii skierowania na ba-dania w celu rozpoznania choroby zawodowej, przes³anej powiato-wemu inspektorowi sanitarnemu. Wzór skierowania na badaniaw celu rozpoznania choroby zawodowej, stosowany w przypadkuskierowania wydawanego przez lekarza lub lekarza stomatologa,stanowi za³¹cznik nr 2 do powo³anego wy¿ej rozporz¹dzenia Mini-stra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumen-towania chorób zawodowych i skutków tych chorób, natomiast wzórtakiego skierowania, stosowany w przypadku skierowania wydawa-nego przez powiatowego inspektora sanitarnego, stanowi za³¹czniknr 3 do tego rozporz¹dzenia.

Kto orzeka o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku pod-staw do rozpoznania takiej choroby?

W³aœciwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lubo braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spe³niaj¹cy wymaga-nia kwalifikacyjne okreœlone w przepisach w sprawie specjalizacjilekarskich niezbêdnych do wykonywania orzecznictwa w zakresiechorób zawodowych, zatrudniony w jednej z jednostek orzeczni-czych I lub II stopnia.

42

Jednostkami orzeczniczymi I stopnia s¹:1) poradnie i oddzia³y chorób zawodowych wojewódzkich

oœrodków medycyny pracy,2) katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii me-

dycznych,3) przychodnie i oddzia³y chorób zakaŸnych poziomu woje-

wódzkiego – w zakresie chorób zakaŸnych i inwazyjnych,4) jednostki organizacyjne zak³adów opieki zdrowotnej, w któ-

rych nast¹pi³a hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób za-wodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wyst¹pie-nia ostrych objawów choroby.

W³aœciwoœæ jednostki orzeczniczej I stopnia ustala siê wed³ugmiejsca, w którym praca jest lub by³a wykonywana przez pracowni-ka, lub wed³ug krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy do-kumentacja dotycz¹ca nara¿enia zawodowego jest przechowywanaw tej siedzibie. Natomiast gdy pracownik zamieszkuje w innym wo-jewództwie, ni¿ by³a wykonywana praca powoduj¹ca zagro¿enie za-wodowe, w³aœciwoœæ jednostki orzeczniczej I stopnia ustala siê wed³ugaktualnego miejsca zamieszkania pracownika (by³ego pracownika).

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia s¹ natomiast:• od orzeczeñ wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jed-

nostkach orzeczniczych wymienionych wy¿ej w pkt. 1, 2 i 4 – przy-chodnie, oddzia³y i kliniki chorób zawodowych jednostek badaw-czo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy,

• od orzeczeñ wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jed-nostkach orzeczniczych wymienionych wy¿ej w pkt. 3 – katedry,poradnie i kliniki chorób zakaŸnych i inwazyjnych, a w odniesieniudo gruŸlicy tak¿e jednostki badawczo-rozwojowe prowadz¹ce rozpo-znawanie i leczenie gruŸlicy (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia RadyMinistrów z dnia 30 lipca 2002 r.).

Na jakiej podstawie lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu cho-roby zawodowej lub braku podstaw do rozpoznania takiej choroby?

Stosownie do przepisów § 6 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 30 lipca 2002 r., lekarz w³aœciwy do orzekania w sprawachchorób zawodowych wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu

43

choroby zawodowej albo o braku podstaw do rozpoznania takiejchoroby na podstawie wyników przeprowadzonych badañ lekarskichi pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacjiprzebiegu zatrudnienia oraz oceny nara¿enia zawodowego. W przy-padku gdy informacje zawarte w dokumentacji nie s¹ wystarczaj¹cedo wydania orzeczenia lekarskiego, wówczas lekarz wystêpuje o jejuzupe³nienie, w zale¿noœci od potrzeby, do odpowiednich podmio-tów, a mianowicie:

• do pracodawcy – w zakresie dotycz¹cym przebiegu oraz orga-nizacji pracy zawodowej pracownika, danych o nara¿eniu zawodo-wym, obejmuj¹cych tak¿e wyniki pomiarów czynników szkodli-wych dla zdrowia wykonanych na stanowiskach pracy, na którychpracownik by³ zatrudniony, stosowanych przez pracownika œrodkówochrony indywidualnej, a w przypadku nara¿enia pracownika naczynniki o dzia³aniu uczulaj¹cym (alergenów) – tak¿e o przekazaniepróbki substancji, w iloœci niezbêdnej do przeprowadzenia odpo-wiednich badañ diagnostycznych,

• do lekarza sprawuj¹cego profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nadpracownikiem, w odniesieniu do którego zachodzi podejrzenie cho-roby zawodowej – w celu dokonania uzupe³niaj¹cej oceny nara¿eniazawodowego oraz o udostêpnienie dokumentacji medycznej pracow-nika wraz z wynikami przeprowadzonych badañ profilaktycznych,

• do lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza pro-wadz¹cego leczenie tego pracownika – o udostêpnienie dokumenta-cji medycznej w zakresie niezbêdnym do rozpoznania choroby za-wodowej,

• do w³aœciwego powiatowego inspektora sanitarnego – w za-kresie oceny nara¿enia zawodowego, zw³aszcza na podstawie doku-mentacji archiwalnej oraz informacji udostêpnianych na jego wnio-sek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Pañstwowej Inspek-cji Sanitarnej i s³u¿by medycyny pracy w odniesieniu do zak³adówpracy, które uleg³y likwidacji,

• do pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodo-wej – w celu uzupe³nienia wywiadu zawodowego przeprowadzone-go przez lekarza praktykuj¹cego indywidualnie lub zatrudnionegow zak³adzie opieki zdrowotnej albo w³aœciwego powiatowego in-

44

spektora sanitarnego wydaj¹cego skierowanie na badanie w celurozpoznania choroby zawodowej.

W przypadku gdy nie zachodzi potrzeba uzupe³nienia odpowied-niej dokumentacji b¹dŸ po jej uzupe³nieniu i przeprowadzonych ba-daniach pracownika, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpozna-niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiejchoroby, które nastêpnie przesy³a w³aœciwemu powiatowemu in-spektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi oraz oso-bie zg³aszaj¹cej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadkugdy orzeczenie lekarskie wydane zosta³o przez lekarza zatrudnione-go w jednostce orzeczniczej II stopnia – równie¿ w³aœciwej jednost-ce orzeczniczej I stopnia. Wzór orzeczenia lekarskiego o rozpozna-niu choroby zawodowej stanowi za³¹cznik nr 5 do powo³anegowczeœniej rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowychi skutków tych chorób, natomiast orzeczenia lekarskiego o brakupodstaw do rozpoznania choroby zawodowej – za³¹cznik nr 6 do te-go rozporz¹dzenia.

Je¿eli pracownik nie zgadza siê z treœci¹ orzeczenia lekarskiegoo rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpo-znania takiej choroby, mo¿e wyst¹piæ z wnioskiem o przeprowadze-nie ponownego badania przez jednostkê orzecznicz¹ II stopnia.Wniosek taki mo¿e byæ z³o¿ony w terminie 14 dni od dnia otrzyma-nia orzeczenia lekarskiego, za poœrednictwem jednostki orzeczniczejI stopnia, zatrudniaj¹cej lekarza, który wyda³ kwestionowane orze-czenie. O wyst¹pieniu pracownika z wnioskiem o ponowne badaniejednostka ta powiadamia równoczeœnie w³aœciwego powiatowego in-spektora sanitarnego. Orzeczenie wydane przez jednostkê orzeczni-cz¹ II stopnia jest ostateczne (§ 7 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 30 lipca 2002 r.).

Kto wydaje decyzjê o stwierdzeniu choroby zawodowej lub bra-ku podstaw do stwierdzenia takiej choroby?

Decyzjê o stwierdzeniu choroby zawodowej albo o braku pod-staw do stwierdzenia takiej choroby wydaje w³aœciwy powiatowyinspektor sanitarny na podstawie zebranego materia³u dowodowego,

45

a w szczególnoœci danych zawartych w orzeczeniu lekarskim orazoceny nara¿enia zawodowego pracownika. Je¿eli przed wydaniemstosownej decyzji powiatowy inspektor sanitarny uzna, ¿e materia³dowodowy nie jest wystarczaj¹cy do wydania decyzji, mo¿e ¿¹daæod lekarza, który wyda³ orzeczenie lekarskie, uzupe³nienia tegoorzeczenia b¹dŸ te¿ wyst¹piæ do jednostki orzeczniczej II stopniao dodatkow¹ konsultacjê oraz podj¹æ inne stosowne czynnoœci nie-zbêdne do uzupe³nienia materia³u dowodowego.

Od decyzji powiatowego inspektora sanitarnego przys³uguje od-wo³anie do w³aœciwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Od-wo³anie sk³ada siê za poœrednictwem powiatowego inspektora sani-tarnego, który wyda³ decyzjê, w terminie 14 dni od dnia jej otrzy-mania. Natomiast od decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnegoprzys³uguje skarga do Naczelnego S¹du Administracyjnego, w trybieokreœlonym w art. 196 § 1 kodeksu postêpowania administracyjne-go. Dodaæ nale¿y, ¿e decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowejlub o braku podstaw do stwierdzenia takiej choroby jest decyzj¹ ad-ministracyjn¹ w rozumieniu art. 104 § 1 tego kodeksu (§ 8 ust. 1i 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.).

W myœl uchwa³y sk³adu siedmiu sêdziów SN z dnia 29 czerw-ca 1995 r., II PZP 2/95 (PiZS 1995, nr 12, s. 46), decyzja pañstwo-wego inspektora sanitarnego stwierdzaj¹ca chorobê zawodow¹ lubbrak podstaw do jej stwierdzenia nie wi¹¿e s¹du powszechnego roz-poznaj¹cego sprawê o œwiadczenia z tytu³u choroby zawodowej tak-¿e po oddaleniu przez Naczelny S¹d Administracyjny wniesionej nani¹ skargi. W uzasadnieniu uchwa³y SN podkreœli³, i¿ wed³ug prze-wa¿aj¹cego stanowiska doktryny s¹d powszechny jest zwi¹zanyostateczn¹ decyzj¹ administracyjn¹ o charakterze konstytutywnym,tj. tworz¹c¹ stan prawny, który s¹d musi uwzglêdniæ jako elementstanu faktycznego. Natomiast gdy chodzi o decyzjê deklaratoryjn¹,zwi¹zanie ma miejsce wówczas, gdy decyzja ta zosta³a wydanaw kwestii z „istoty” nale¿¹cej do drogi postêpowania administracyj-nego (tj. dotyczy stosowania normy administracyjno-prawnej). Zda-niem SN przyj¹æ zatem nale¿y, i¿ s¹d powszechny nie jest zwi¹za-ny ostateczn¹ decyzj¹ administracyjn¹, je¿eli jest to decyzja dekla-ratoryjna i dotyczy stosunku z „istoty” cywilnoprawnego, a jedynie

46

moc¹ przepisu szczególnego przekazanego do rozpoznania na drogêpostêpowania administracyjnego. Jak zaznaczy³ SN, istnienie choro-by zawodowej jest przes³ank¹ roszczenia odszkodowawczego.W konsekwencji SN uzna³, ¿e decyzja pañstwowego inspektora sa-nitarnego stwierdzaj¹ca chorobê zawodow¹ albo brak podstaw dostwierdzenia takiej choroby nie wi¹¿e s¹du powszechnego. Analo-gicznie wypowiedzia³ siê te¿ SN wczeœniej w uchwale z dnia 16czerwca 1994 r., II PZP 4/94 (OSNAP 1994, z. 11, poz. 170).

Powiatowy inspektor sanitarny przesy³a decyzjê o stwierdzeniuchoroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia:

• zainteresowanemu pracownikowi,• pracodawcy lub pracodawcom zatrudniaj¹cym pracownika

w warunkach, które mog³y spowodowaæ skutki zdrowotne uzasad-niaj¹ce postêpowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia chorobyzawodowej,

• jednostce orzeczniczej I lub II stopnia zatrudniaj¹cej lekarza,który wyda³ orzeczenie lekarskie,

• w³aœciwemu okrêgowemu inspektorowi pracy (§ 8 ust. 3 po-wo³anego rozporz¹dzenia RM).

Wzór decyzji powiatowego inspektora sanitarnego o stwierdze-niu choroby zawodowej okreœlony zosta³ w za³¹czniku nr 7 do po-wo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutkówtych chorób, natomiast decyzji o braku podstaw do stwierdzeniachoroby zawodowej – w za³¹czniku nr 8 do tego rozporz¹dzenia.

Kto sporz¹dza i komu przesy³a kartê stwierdzenia choroby za-wodowej?

W terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniuchoroby zawodowej sta³a siê ostateczna, powiatowy inspektor sani-tarny jest obowi¹zany sporz¹dziæ kartê stwierdzenia choroby zawo-dowej i przes³aæ j¹ do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med.Jerzego Nofera w £odzi i pañstwowego wojewódzkiego inspektorasanitarnego – je¿eli ostateczna sta³a siê decyzja wydana przez po-wiatowego inspektora sanitarnego. Je¿eli natomiast ostateczna sta³asiê decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego,

47

wówczas przesy³ana jest ona tylko do wymienionego Instytutu Me-dycyny Pracy (§ 9 ust. 1 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia30 lipca 2002 r.). Wzór karty stwierdzenia choroby zawodowejokreœlony zosta³ w za³¹czniku nr 9 do wymienionego rozporz¹dze-nia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.

Komu pracodawca jest obowi¹zany przes³aæ zawiadomienieo skutkach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej i jakieinformacje powinno ono zawieraæ?

Pracodawca po zakoñczeniu postêpowania maj¹cego na celuustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolnoœci do pracy w zwi¹z-ku ze stwierdzon¹ chorob¹ zawodow¹ pracownika obowi¹zany jestprzes³aæ do wymienionego Instytutu Medycyny Pracy oraz do w³a-œciwego powiatowego inspektora sanitarnego zawiadomienie o skut-kach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej (§ 9 ust. 2 po-wo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.). Wzór tegozawiadomienia okreœlony zosta³ w za³¹czniku nr 10 do wymienione-go rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tychchorób. Jak wynika z objaœnieñ zamieszczonych w tym wzorze, za-wiadomienie to wype³nia pracodawca zatrudniaj¹cy pracownika,u którego stwierdzono chorobê zawodow¹, po jego przyst¹pieniu dopracy lub po przyznaniu renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy. W za-wiadomieniu tym podaje siê m.in. nastêpuj¹ce informacje:

• pe³ne rozpoznanie choroby zawodowej zgodnie z brzmieniempodanym w decyzji o stwierdzeniu takiej choroby,

• liczbê dni niezdolnoœci do pracy w zwi¹zku z chorob¹ zawo-dow¹,

• liczbê dni okresowej niezdolnoœci do pracy z powodu choro-by lub przeniesienia na inne stanowisko pracy,

• procent uszczerbku na zdrowiu orzeczony przez lekarzaorzecznika ZUS,

• wysokoœæ jednorazowego odszkodowania wyp³aconego pra-cownikowi w zwi¹zku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

• informacjê, czy pracownikowi przyznano œwiadczenie wyrów-nawcze w zwi¹zku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,

48

• informacjê, czy pracownikowi przyznano rentê z tytu³u chorobyzawodowej z podaniem, czy jest to renta z tytu³u czêœciowej czy ca³-kowitej niezdolnoœci do pracy oraz na jaki okres zosta³a przyznana.

Jakie inne obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w razie rozpoznaniau pracownika choroby zawodowej?

Zgodnie z przepisami art. 235 § 3 k.p., w razie rozpoznaniau pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowi¹zany:

1) ustaliæ przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charak-ter i rozmiar zagro¿enia t¹ chorob¹, dzia³aj¹c w porozumieniuz w³aœciwym organem Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej,

2) przyst¹piæ niezw³ocznie do usuniêcia czynników powoduj¹-cych powstanie choroby zawodowej i zastosowaæ inne niezbêdneœrodki zapobiegawcze,

3) zapewniæ realizacjê zaleceñ lekarskich.

2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych

Jaka dokumentacja jest prowadzona w odniesieniu do choróbzawodowych?

Poza omówionymi ju¿ wczeœniej dokumentami dotycz¹cymichorób zawodowych okreœlone podmioty obowi¹zane s¹ prowadziætak¿e inn¹ dokumentacjê w tym zakresie.

Zgodnie z art. 235 § 4 k.p., pracodawca jest obowi¹zany prowa-dziæ rejestr zachorowañ na choroby zawodowe i podejrzeñ o takiechoroby. Przepisy nie okreœlaj¹ jednak wzoru ani sposobu prowa-dzenia takiego rejestru.

Sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tychchorób okreœla powo³ane wczeœniej rozporz¹dzenie Ministra Zdro-wia z dnia 1 sierpnia 2002 r. Rozporz¹dzenie to okreœla równie¿sposób prowadzenia rejestrów chorób zawodowych oraz dane objê-te rejestrem chorób zawodowych. Wed³ug powo³anego rozporz¹dze-nia dokumentacja dotycz¹ca chorób zawodowych obejmuje:

1) dokumentacjê indywidualn¹, któr¹ stanowi karta badaniaw zwi¹zku z chorob¹ zawodow¹,

49

2) dokumentacjê zbiorcz¹, któr¹ stanowi ksiêga podejrzeñ orazrozpoznañ chorób zawodowych.

Jakie dane powinna zawieraæ karta badania w zwi¹zku z cho-rob¹ zawodow¹?

Karta badania w zwi¹zku z chorob¹ zawodow¹ zawiera:• dane identyfikacyjne jednostki orzeczniczej,• dane identyfikacyjne osoby badanej,• dane identyfikacyjne podmiotu kieruj¹cego pracownika na ba-

danie,• dane o miejscu zatrudnienia osoby badanej lub informacje

o pobieraniu emerytury lub renty albo pozostawaniu bez pracy,• dane dotycz¹ce zatrudnienia, z którym wi¹¿e siê podejrzenie

powstania choroby zawodowej oraz informacje o nara¿eniu zawodo-wym w czasie tego zatrudnienia,

• dane z wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego orazwyniki konsultacji i badañ diagnostycznych,

• treœæ orzeczenia lekarskiego, w tym orzeczenie o rozpozna-niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiejchoroby,

• podpis lekarza wykonuj¹cego badanie i pieczêæ dokumentuj¹-c¹ posiadanie specjalizacji lekarskiej niezbêdnej do wykonywaniaorzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, okreœlonej w odrêb-nych przepisach.

Zasady prowadzenia, przechowywania i udostêpniania kart ba-dañ w zwi¹zku z chorob¹ zawodow¹ okreœlaj¹ odpowiednie przepi-sy w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej w zak³adach opie-ki zdrowotnej. Natomiast dane zamieszczane w ksiêdze podejrzeñoraz rozpoznañ chorób zawodowych oraz sposób jej prowadzeniai przechowywania okreœlaj¹ przepisy w sprawie rodzajów dokumen-tacji medycznej s³u¿by medycyny pracy.

Jakie inne rejestry w zwi¹zku z chorobami zawodowymi s¹prowadzone?

Informacje zamieszczane na kartach stwierdzenia choroby zawo-dowej oraz w zawiadomieniach o skutkach choroby zawodowej s¹

50

gromadzone w formie rejestrów chorób zawodowych i rejestrówskutków chorób zawodowych. Rejestry te, prowadzone przez powia-towych inspektorów sanitarnych, zawieraj¹ dane o pracownikach lubby³ych pracownikach zatrudnionych przez pracodawców prowadz¹-cych dzia³alnoœæ na obszarze objêtym zakresem ich dzia³ania. Nato-miast rejestry chorób zawodowych i rejestry skutków tych chorób,prowadzone przez wymieniony wczeœniej Instytut Medycyny Pracyw £odzi, zawieraj¹ dane o pracownikach lub by³ych pracownikachzatrudnionych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Dodaæ nale¿y,¿e do wymienionych rejestrów maj¹ zastosowanie przepisy o ochro-nie danych osobowych.

3. ŒWIADCZENIAZ TYTY£U WYPADKÓW PRZY PRACY

I CHORÓB ZAWODOWYCH

Jakie œwiadczenia przys³uguj¹ z tytu³u wypadków przy pracyi chorób zawodowych?

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej, z tytu³u wypadkuprzy pracy lub choroby zawodowej przys³uguj¹ nastêpuj¹ce œwiad-czenia:

1) zasi³ek chorobowy – z tytu³u czasowej niezdolnoœci do pracyspowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorob¹ zawodow¹; zasi-³ek ten przys³uguje niezale¿nie od okresu podlegania ubezpieczeniuwypadkowemu i od pierwszego dnia niezdolnoœci do pracy. Zasi³ekchorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przys³uguje w wysokoœci100% podstawy wymiaru, któr¹ stanowi kwota bêd¹ca podstaw¹wymiaru sk³adek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do zasi³ku, podstawywymiaru, wysokoœci i przy wyp³acie stosuje siê odpowiednio prze-pisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o œwiadczeniach pieniê¿nychz ubezpieczenia spo³ecznego w razie choroby i macierzyñstwa(j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.);

51

2) œwiadczenie rehabilitacyjne – przys³uguj¹ce pracownikowi,który po wyczerpaniu zasi³ku chorobowego jest nadal niezdolny dopracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokuj¹ odzyska-nie tej zdolnoœci. Œwiadczenie rehabilitacyjne przys³uguje przezokres niezbêdny do przywrócenia zdolnoœci do pracy, nie d³u¿ej jed-nak ni¿ przez 12 miesiêcy. O okolicznoœciach uzasadniaj¹cych przy-znanie prawa do œwiadczenia rehabilitacyjnego orzeka lekarzorzecznik ZUS. Œwiadczenie rehabilitacyjne przys³uguje w wysoko-œci 100% podstawy wymiaru, któr¹ stanowi kwota bêd¹ca podstaw¹wymiaru sk³adek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2ustawy wypadkowej). Zastosowanie maj¹ tu te same zasady, co przyzasi³ku chorobowym;

3) zasi³ek wyrównawczy – przys³uguj¹cy pracownikowi, któregowynagrodzenie uleg³o obni¿eniu wskutek sta³ego lub d³ugotrwa³egouszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lubchorob¹ zawodow¹; przy ustalaniu prawa do zasi³ku, jego wysoko-œci oraz przy wyp³acie stosuje siê odpowiednio przepisy powo³anejwy¿ej ustawy o œwiadczeniach pieniê¿nych z ubezpieczenia choro-bowego. Zasi³ek wyrównawczy stanowi ró¿nicê miêdzy przeciêtnymmiesiêcznym wynagrodzeniem ustalonym dla potrzeb obliczeniapodstawy wymiaru zasi³ku chorobowego, w myœl powo³anej ustawy,a miesiêcznym wynagrodzeniem osi¹ganym przez pracownikaw okresie rehabilitacji zawodowej;

4) jednorazowe odszkodowanie – przys³uguj¹ce pracownikowiz tytu³u sta³ego lub d³ugotrwa³ego uszczerbku na zdrowiu spowodo-wanego wypadkiem przy pracy lub chorob¹ zawodow¹. Za sta³yuszczerbek na zdrowiu uwa¿a siê takie naruszenie sprawnoœci orga-nizmu, które powoduje upoœledzenie czynnoœci organizmu nieroku-j¹ce poprawy, natomiast za d³ugotrwa³y uszczerbek na zdrowiu uwa-¿a siê takie naruszenie sprawnoœci organizmu, które powoduje upo-œledzenie czynnoœci organizmu na okres przekraczaj¹cy 6 miesiêcy,mog¹ce ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu orazjego zwi¹zku z wypadkiem przy pracy lub chorob¹ zawodow¹ do-konuje siê po zakoñczeniu leczenia i rehabilitacji (art. 11 ust. 2–4ustawy wypadkowej). Zasady orzekania o sta³ym lub d³ugotrwa³ymuszczerbku na zdrowiu okreœla rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Po-

52

lityki Spo³ecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó³o-wych zasad orzekania o sta³ym lub d³ugotrwa³ym uszczerbku nazdrowiu, trybu postêpowania przy ustalaniu tego uszczerbku orazpostêpowania o wyp³atê jednorazowego odszkodowania (DzU nr234, poz. 1974). Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej jed-norazowe odszkodowanie przys³uguje w wysokoœci 20% przeciêtne-go wynagrodzenia za ka¿dy procent sta³ego lub d³ugotrwa³egouszczerbku na zdrowiu. Je¿eli wskutek pogorszenia siê stanu zdro-wia poszkodowanego sta³y lub d³ugotrwa³y uszczerbek na zdrowiu,który by³ podstaw¹ przyznania jednorazowego odszkodowania, uleg-nie zwiêkszeniu co najmniej o 10%, wówczas jednorazowe odszko-dowanie zwiêksza siê o podany wy¿ej procent przeciêtnego wyna-grodzenia za ka¿dy procent uszczerbku na zdrowiu przewy¿szaj¹cyprocent, wed³ug którego ustalone by³o to odszkodowanie. Ponadtojednorazowe odszkodowanie ulega zwiêkszeniu o kwotê stanowi¹c¹3,5-krotnoœæ przeciêtnego wynagrodzenia, je¿eli w stosunku do po-szkodowanego orzeczona zosta³a ca³kowita niezdolnoœæ do pracyoraz do samodzielnej egzystencji. Wysokoœæ kwot jednorazowychodszkodowañ og³asza Minister Pracy i Polityki Spo³ecznej w „Mo-nitorze Polskim”;

5) jednorazowe odszkodowanie – przys³uguj¹ce cz³onkom rodzi-ny pracownika zmar³ego wskutek wypadku przy pracy lub chorobyzawodowej. Odszkodowanie takie przys³uguje równie¿ w razieœmierci rencisty uprawnionego do renty z tytu³u wypadku przy pra-cy lub choroby zawodowej. Cz³onkami rodziny uprawnionymi dojednorazowego odszkodowania s¹:

• ma³¿onek, z wyj¹tkiem przypadku gdy w stosunku do ma³¿on-ków orzeczona zosta³a separacja,

• dzieci w³asne, dzieci drugiego ma³¿onka, dzieci przysposobio-ne oraz przyjête na wychowanie i utrzymanie przed osi¹gniêciempe³noletnoœci wnuki, rodzeñstwo i inne dzieci, w tym równie¿ w ra-mach rodziny zastêpczej, spe³niaj¹ce w dniu œmierci pracownika lubrencisty warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej,

• rodzice, osoby przysposabiaj¹ce, macocha oraz ojczym, je¿eliw dniu œmierci pracownika lub rencisty prowadzili z nim wspólnegospodarstwo domowe albo je¿eli pracownik lub rencista bezpoœred-

53

nio przed œmierci¹ przyczynia³ siê do ich utrzymania lub je¿eli usta-lone zosta³o wyrokiem lub ugod¹ s¹dow¹ prawo do alimentów z je-go strony.

Wysokoœæ jednorazowego odszkodowania uzale¿niona jest odliczby uprawnionych cz³onków rodziny. Równie¿ w tym przypadkuwysokoœæ tego odszkodowania og³asza Minister Pracy i PolitykiSpo³ecznej w „Monitorze Polskim”;

6) renta z tytu³u niezdolnoœci do pracy – przys³uguj¹ca pracow-nikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowejsta³ siê czêœciowo lub ca³kowicie niezdolny do pracy. Renta ta przy-s³uguje niezale¿nie od d³ugoœci okresu ubezpieczenia wypadkowegooraz bez wzglêdu na datê powstania niezdolnoœci do pracy. Przyustalaniu prawa do renty, wysokoœci oraz jej wyp³aty stosuje siê od-powiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturachi rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (j.t. DzU z 2004 r.nr 39, poz. 353 ze zm.). Renta z tytu³u niezdolnoœci do pracyz ubezpieczenia wypadkowego nie mo¿e byæ ni¿sza ni¿ 120% kwo-ty najni¿szej odpowiedniej renty ustalonej i podwy¿szonej zgodniez wymienion¹ ustaw¹;

7) renta szkoleniowa – przys³uguj¹ca pracownikowi, w stosunkudo którego orzeczono celowoœæ przekwalifikowania zawodowego zewzglêdu na niezdolnoœæ do pracy w dotychczasowym zawodzie. Dorenty tej stosuje siê równie¿ odpowiednio przepisy powo³anej wy¿ejustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myœl art. 60 tej ustawy,renta szkoleniowa przys³uguje przez okres 6 miesiêcy, przy czymokres ten mo¿e ulec skróceniu, je¿eli starosta (prezydent miasta) za-wiadomi jednostkê organizacyjn¹ ZUS o braku mo¿liwoœci prze-kwalifikowania danej osoby do innego zawodu albo ¿e zaintereso-wana osoba nie poddaje siê przekwalifikowaniu zawodowemu (nieuczestniczy bez uzasadnionych przyczyn w zapewnionym jej szko-leniu zawodowym). Okres pobierania renty szkoleniowej mo¿e byæte¿ przed³u¿ony – na wniosek starosty – na czas niezbêdny do prze-kwalifikowania danej osoby, nie d³u¿ej jednak ni¿ o 30 miesiêcy,a zatem renta szkoleniowa mo¿e byæ pobierana nawet przez okres3 lat. Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie mo¿ebyæ ni¿sza ni¿ 100% podstawy jej wymiaru i jednoczeœnie nie mo-

54

¿e wynosiæ mniej ni¿ 120% minimalnej renty szkoleniowej z ubez-pieczenia rentowego;

8) renta rodzinna – dla cz³onków rodziny zmar³ego pracownikalub rencisty uprawnionego do renty z tytu³u wypadku przy pracylub choroby zawodowej. Renta rodzinna przys³uguje uprawnionymcz³onkom rodziny niezale¿nie od d³ugoœci okresu ubezpieczenia wy-padkowego i bez wzglêdu na datê œmierci pracownika lub rencistyspowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorob¹ zawodow¹ (art.17 ust. 2 ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do renty ro-dzinnej oraz jej wysokoœci i wyp³aty stosuje siê odpowiednio prze-pisy powo³anej wy¿ej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Kr¹gosób uprawnionych do renty rodzinnej i warunki jej uzyskania okreœ-lone zosta³y przepisami art. 68–70 ustawy o emeryturach i rentachz FUS;

9) dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupe³nej; dodatek tenprzys³uguje na zasadach i w wysokoœci okreœlonej w art. 76 ustawyo emeryturach i rentach z FUS;

10) dodatek pielêgnacyjny – przys³uguj¹cy osobie uprawnionejdo renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy, je¿eli osoba ta uznana zo-sta³a za ca³kowicie niezdoln¹ do pracy oraz do samodzielnej egzy-stencji, oraz osobie, która ukoñczy³a 75 lat ¿ycia. Dodatek ten nieprzys³uguje jednak osobie przebywaj¹cej w domu pomocy spo³ecznej,w zak³adzie opiekuñczo-leczniczym lub w zak³adzie pielêgnacyjno--opiekuñczym, chyba ¿e osoba ta przebywa poza t¹ placówk¹ przezokres d³u¿szy ni¿ 2 tygodnie w miesi¹cu (art. 75 ustawy o emerytu-rach i rentach z FUS, który ma tu odpowiednie zastosowanie);

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szcze-pieñ ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedycznew zakresie okreœlonym ustaw¹. Zgodnie z art. 23 ustawy wypadko-wej, ze œrodków funduszu wypadkowego s¹ pokrywane koszty skut-ków wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, zwi¹zane zeœwiadczeniami zdrowotnymi z zakresu stomatologii i szczepieñochronnych, na które ubezpieczony pracownik zosta³ skierowanyprzez lekarza orzecznika ZUS na wniosek lekarza prowadz¹cego, je-¿eli koszty te nie s¹ refundowane na podstawie odrêbnych przepi-sów. Ponadto ze œrodków funduszu wypadkowego s¹ pokrywane

55

koszty przedmiotów ortopedycznych w wysokoœci udzia³u w³asnegoubezpieczonego okreœlonego w ustawie z dnia 23 stycznia 2003 r.o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia(DzU nr 45, poz. 391 ze zm.).

Czy pracownikowi przys³uguje odszkodowanie za szkody rze-czowe poniesione w zwi¹zku z wypadkiem przy pracy?

Niezale¿nie od wy¿ej omówionych œwiadczeñ pracownikowi,który uleg³ wypadkowi przy pracy, przys³uguje od pracodawcy od-szkodowanie za utratê lub uszkodzenie w zwi¹zku z wypadkiemprzedmiotów osobistego u¿ytku oraz przedmiotów niezbêdnych dowykonywania pracy, z wyj¹tkiem utraty lub uszkodzenia pojazdówsamochodowych oraz wartoœci pieniê¿nych (art. 2371 § 2 k.p.). Od-szkodowania takiego nie przewiduje natomiast ustawa wypadkowa.

4. OKOLICZNOŒCI WY£¥CZAJ¥CE PRAWO DO ŒWIADCZEÑ

Z TYTU£U WYPADKU PRZY PRACY

Ustawa wypadkowa przewiduje dwa przypadki, kiedy pracownikzostaje pozbawiony prawa do œwiadczeñ nale¿nych z tytu³u wypad-ku przy pracy. Odnosi siê to do wszystkich œwiadczeñ przewidzia-nych w art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej przys³uguj¹cych pracowni-kowi, który uleg³ wypadkowi przy pracy. Okolicznoœci¹ uzasadnia-j¹c¹ pozbawienie prawa do tych œwiadczeñ jest okreœlone nagannezachowanie siê samego pracownika, w wyniku którego dosz³o dozaistnienia wypadku przy pracy.

Czy naruszenie przez pracownika przepisów dotycz¹cych ochro-ny ¿ycia i zdrowia pozbawia go prawa do œwiadczeñ z tytu³u zaist-nia³ego wypadku przy pracy?

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, œwiadczeniaz ubezpieczenia wypadkowego nie przys³uguj¹ pracownikowi, je¿eli

56

wy³¹czn¹ przyczyn¹ wypadku by³o udowodnione naruszenie przepi-sów dotycz¹cych ochrony ¿ycia i zdrowia, spowodowane przez nie-go umyœlnie lub wskutek ra¿¹cego niedbalstwa. Przez u¿yte w tymprzepisie pojêcie naruszenia „przepisów dotycz¹cych ochrony ¿yciai zdrowia” nie nale¿y jednak rozumieæ tylko przepisów dotycz¹cychbezpieczeñstwa i higieny pracy, bowiem pojêcie to ma znacznieszerszy zakres i obejmuje nie tylko przepisy dotycz¹ce bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, ale tak¿e szereg innych przepisów maj¹cychna celu ochronê ¿ycia i zdrowia ludzkiego, jak np. przepisy prze-ciwpo¿arowe, przepisy ruchu drogowego, przepisy prawa budowla-nego. Ponadto w art. 21 ust. 1 ustawy jest mowa o umyœlnym lubwskutek ra¿¹cego niedbalstwa naruszeniu przez pracownika przepi-sów dotycz¹cych ochrony ¿ycia i zdrowia ludzkiego, bêd¹cym wy-³¹czn¹ przyczyn¹ wypadku i co wymaga udowodnienia. Naruszonyw powy¿szy sposób przez pracownika musi byæ zatem konkretnyprzepis. Tymczasem w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy jestwielokrotnie mowa równie¿ o zasadach bezpieczeñstwa i higienypracy. Tak np. art. 211 zdanie 1 k.p. stanowi, ¿e „Przestrzeganieprzepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy jest podstawowymobowi¹zkiem pracownika”. W œwietle art. 21 ust. 1 ustawy wypad-kowej naruszenie przez pracownika umyœlnie lub wskutek ra¿¹cegoniedbalstwa okreœlonej zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy, choæ-by utrwalonej i z regu³y stosowanej w praktyce, nie uzasadnia po-zbawienia pracownika prawa do œwiadczeñ przewidzianych w usta-wie, jeœli zasada ta nie zosta³a usankcjonowana w konkretnym prze-pisie prawa.

Pozbawienie pracownika prawa do œwiadczeñ przewidzianychw ustawie nastêpuje tylko wtedy, gdy wy³¹czn¹, a nie decyduj¹c¹,przyczyn¹ wypadku by³o udowodnione przez pracodawcê naruszenieprzez niego przepisów dotycz¹cych ochrony ¿ycia i zdrowia, spowo-dowane w sposób umyœlny lub wskutek ra¿¹cego niedbalstwa. Jakte¿ orzek³ SN w wyroku z dnia 9 wrzeœnia 1998 r., II UKN 186/98(OSNAP 1999, z. 17, poz. 558), do pozbawienia pracownika œwiad-czeñ z tytu³u wypadku przy pracy nie jest wystarczaj¹ce stwierdze-nie, ¿e zachowanie pracownika by³o decyduj¹c¹ przyczyn¹ wypad-ku, je¿eli nie by³o ono wy³¹czn¹ jego przyczyn¹. Pogl¹d ten jest

57

w pe³ni aktualny równie¿ na gruncie obecnie obowi¹zuj¹cej ustawywypadkowej. Udowodnienie faktu, ¿e pracownik naruszy³ przepisydotycz¹ce ochrony ¿ycia i zdrowia ludzkiego, ¿e naruszenie to spo-wodowane zosta³o umyœlnie lub wskutek jego ra¿¹cego niedbalstwai ¿e naruszenie wymienionych przepisów by³o wy³¹czn¹ przyczyn¹wypadku, spoczywa na pracodawcy, przy czym wszystkie te trzyelementy musz¹ byæ spe³nione ³¹cznie. Je¿eli zatem umyœlnoœæ dzia-³ania (lub zaniechania) lub ra¿¹ce niedbalstwo poszkodowanego nieby³o wy³¹czn¹ przyczyn¹ wypadku, nie pozbawia go to prawa doœwiadczeñ przewidzianych w ustawie i przys³uguj¹ mu one w pe³-nym zakresie. Podobne stanowisko reprezentowa³ SN tak¿e wewczeœniejszych orzeczeniach. Tak np. w wyroku z dnia 23 paŸdzier-nika 1981 r., III URN 40/80 (PiZS 1982, nr 7, s. 55) SN stwierdzi³,¿e tylko wy³¹czna wina pracownika, i to szczególnie uwarunkowa-na pozbawia go prawa do œwiadczeñ powypadkowych, przy czymwina ta musi byæ udowodniona. Ponadto SN przyj¹³, ¿e ra¿¹ce nie-dbalstwo zachodzi wówczas, gdy poszkodowany pracownik podej-muje dzia³ania z naruszeniem przepisów o ochronie ¿ycia i zdrowia,chocia¿ móg³ i powinien by³ przewidzieæ gro¿¹ce mu niebezpie-czeñstwo, które zwykle wystêpuje w danych okolicznoœciach fak-tycznych, co dla ka¿dego cz³owieka o przeciêtnej przezornoœci jestoczywiste. A przy tym musi to byæ przyczyna wy³¹czna. Ocena ro-dzaju i stopnia zawinienia poszkodowanego w wypadku przy pracy,wy³¹czaj¹ce prawo do œwiadczeñ powypadkowych, ograniczona jestwy³¹cznie do przyczyn wypadku, nie obejmuje natomiast nastêpstwwypadku, niezale¿nie od ich rozmiaru.

Zwróciæ te¿ nale¿y uwagê na wyrok SN z dnia 27 maja 1998 r.,II UKN 70/98 (OSNAP 1999, z. 12, poz. 403), w którym wyra¿onyzosta³ pogl¹d, ¿e niezapewnienie pracownikowi elementarnych wa-runków bezpiecznego wykonywania pracy z regu³y wyklucza mo¿-liwoœæ przyjêcia jako wy³¹cznej przyczyny wypadku przy pracy na-ruszenia przez pracownika przepisów dotycz¹cych ochrony ¿yciai zdrowia wskutek ra¿¹cego niedbalstwa. SN wskaza³ ponadto, ¿epozbawienie poszkodowanego podstawowych œrodków ochrony pra-cy, ra¿¹ce przekraczanie norm czasu pracy, a tak¿e brak zabezpie-czeñ u¿ywanego narzêdzia pracy i jego wadliwa lokalizacja, nie po-

58

zwalaj¹ca na bezpieczn¹ i swobodn¹ obs³ugê – to okolicznoœci, któ-re jednoznacznie wykluczaj¹ mo¿liwoœæ przyjêcia – jako wy³¹cznejprzyczyny wypadku przy pracy – udowodnionego przez pracodawcênaruszenia przez pracownika przepisów dotycz¹cych ochrony ¿yciai zdrowia, spowodowanego ra¿¹cym niedbalstwem.

O umyœlnym lub wskutek ra¿¹cego niedbalstwa naruszeniuprzez pracownika przepisów dotycz¹cych ochrony ¿ycia i zdrowia,jako wy³¹cznej przyczynie wypadku przy pracy, nie mo¿na zatemw ¿adnym wypadku mówiæ, jeœli do powstania wypadku w jakikol-wiek sposób przyczyni³ siê równie¿ pracodawca lub inny pracownikzak³adu pracy b¹dŸ te¿ osoba trzecia.

Czy stan nietrzeŸwoœci lub znajdowanie siê pod wp³ywem œrod-ków odurzaj¹cych ma wp³yw na prawo pracownika do œwiadczeñz tytu³u wypadku przy pracy?

Drug¹ okolicznoœæ, pozbawiaj¹c¹ pracownika prawa do œwiad-czeñ z tytu³u wypadku przy pracy, przewiduje art. 21 ust. 2 ustawywypadkowej. Zgodnie z tym przepisem, œwiadczenia te nie przys³u-guj¹ równie¿ pracownikowi, który bêd¹c w stanie nietrzeŸwoœci lubpod wp³ywem œrodków odurzaj¹cych albo substancji psychotropo-wych przyczyni³ siê w znacznym stopniu do spowodowania wypad-ku przy pracy. Nadmieniæ tu nale¿y, ¿e pojêcie „stan nietrzeŸwoœci”zdefiniowane zosta³o w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 paŸdzierni-ka 1982 r. o wychowaniu w trzeŸwoœci i przeciwdzia³aniu alkoholi-zmowi (j.t. DzU z 2007 r. nr 70, poz. 473), zgodnie z którym stannietrzeŸwoœci ma miejsce wówczas, gdy stê¿enie alkoholu we krwiwynosi powy¿ej 0,5% lub obecnoœæ alkoholu w wydychanym po-wietrzu wynosi powy¿ej 0,25 mg w 1 dm3.

Fakt, i¿ pracownik w chwili wypadku znajdowa³ siê w stanienietrzeŸwoœci lub pod wp³ywem œrodków odurzaj¹cych albo sub-stancji psychotropowych musi byæ udowodniony przez pracodawcê.Ustawa wypadkowa w art. 21 ust. 3 stanowi te¿, ¿e je¿eli zachodziuzasadnione przypuszczenie, i¿ pracownik w chwili wypadku znaj-dowa³ siê w stanie nietrzeŸwoœci lub pod wp³ywem œrodków odu-rzaj¹cych albo substancji psychotropowych, wówczas pracodawcakieruje go na badanie niezbêdne do ustalenia zawartoœci alkoholu,

59

œrodków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowych w organi-zmie. Pracownik jest obowi¹zany poddaæ siê temu badaniu. Odmo-wa poddania siê takiemu badaniu lub inne zachowanie siê pracow-nika uniemo¿liwiaj¹ce jego przeprowadzenie (np. oddalenie siêz miejsca wypadku) skutkuje pozbawieniem go prawa do œwiadczeñz tytu³u zaistnia³ego wypadku przy pracy, chyba ¿e pracownik udo-wodni, i¿ mia³y miejsce przyczyny, które uniemo¿liwi³y poddaniesiê temu badaniu. Koszty powy¿szych badañ zwracane s¹ pracodaw-cy kieruj¹cemu na te badania. Jednak¿e koszty tych badañ ponosipracownik, jeœli bêd¹c w stanie nietrzeŸwoœci, pod wp³ywem œrod-ków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowych, przyczyni³ siêw znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Zasady dokony-wania zwrotu kosztów tych badañ okreœla rozporz¹dzenie MinistraGospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r.(DzU nr 70, poz. 646).

Stan nietrzeŸwoœci b¹dŸ znajdowanie siê chwili wypadku podwp³ywem œrodków odurzaj¹cych lub substancji psychotropowychwy³¹cza prawo do œwiadczeñ powypadkowych jednak tylko wtedy,je¿eli pracownik bêd¹c w takim stanie przyczyni³ siê w znacznymstopniu do zaistnienia wypadku. Samo bowiem stwierdzenie, ¿e pra-cownik w chwili wypadku by³ w takim stanie, nie przes¹dza z góryo tym, ¿e przyczyni³ siê on do spowodowania wypadku. Stan, w ja-kim pracownik siê znajdowa³, móg³ bowiem nie mieæ ¿adnegowp³ywu na zaistnienie wypadku, gdy¿ do wypadku dosz³oby tak¿ewtedy, gdyby pracownik by³ trzeŸwy i w pe³ni sprawny pod wzglê-dem psychomotorycznym. Je¿eli zatem pracownik nie przyczyni³ siêdo wypadku b¹dŸ stopieñ jego przyczynienia siê by³ nieznaczny, mi-mo znajdowania siê w stanie nietrzeŸwoœci lub pod wp³ywem œrod-ków odurzaj¹cych albo substancji psychotropowych, nie pozbawiago to prawa do œwiadczeñ powypadkowych i przys³uguj¹ mu onew pe³nej wysokoœci. Ustawa wypadkowa nie przewiduje bowiemmo¿liwoœci zmniejszenia wysokoœci œwiadczeñ w razie przyczynie-nia siê pracownika do wypadku, stosownie do stopnia tego przyczy-nienia siê. Nie przyjêto tu wiêc cywilistycznej zasady wyra¿onejw art. 362 kodeksu cywilnego stanowi¹cego, ¿e je¿eli poszkodowa-ny przyczyni³ siê do powstania szkody lub jej zwiêkszenia, obowi¹-

60

zek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosowniedo okolicznoœci, a zw³aszcza do stopnia winy obu stron. Jakkolwiekw art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej jest mowa o przyczynieniu siêubezpieczonego do spowodowania wypadku, a nie do szkody, tojednak samo rozumienie przyczynienia siê do szkody na gruncieprawa cywilnego, mo¿e odnosiæ siê równie¿ do przyczynienia siêpracownika do spowodowania wypadku na gruncie ustawy wypad-kowej. Na gruncie prawa cywilnego, w œwietle art. 362 k.c. przyj-muje siê, ¿e przyczynienie siê poszkodowanego do szkody ma miej-sce wtedy, gdy jego zachowanie jest adekwatn¹ wspó³przyczyn¹ po-wstania szkody lub jej zwiêkszenia. Takie rozumienie przyczynieniasiê jest te¿ w pe³ni przydatne, jeœli chodzi o przyczynienie siê pra-cownika do spowodowania wypadku przy pracy. O przyczynieniusiê pracownika do zaistnienia wypadku przy pracy mo¿emy zatemmówiæ wtedy, gdy jego niezgodne z przepisami postêpowanie pozo-staje w adekwatnym (normalnym) zwi¹zku przyczynowym z wypad-kiem, jako jedna ze wspó³przyczyn sprawczych doprowadzaj¹cychdo wypadku. Na spowodowanie wypadku przy pracy sk³adaj¹ siêw takiej sytuacji dwie lub wiêcej przyczyn, z których jedna le¿y postronie pracownika, zaœ druga – po stronie pracodawcy lub innegopodmiotu.

W myœl art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej, pozbawienie prawado œwiadczeñ z tytu³u wypadku przy pracy mo¿e mieæ miejsce jed-nak tylko wtedy, je¿eli pracownik przyczyni³ siê „w znacznym stop-niu” do spowodowania wypadku. U¿yty w powo³anym przepisiezwrot „w znacznym stopniu” jest jednak nieostry i mo¿e nasuwaæw praktyce trudnoœci interpretacyjne. Ustawa nie zawiera bowiemw tej mierze ¿adnych wskazówek. Ocena, czy w konkretnym przy-padku pracownik swoim zachowaniem przyczyni³ siê do zaistnieniawypadku w znacznym stopniu, czy te¿ stopieñ tego przyczynieniaby³ nieznaczny, wymaga ka¿dorazowo rozpatrzenia ca³okszta³tuokolicznoœci towarzysz¹cych danemu wypadkowi. Od tej oceny za-le¿y bowiem przyznanie b¹dŸ pozbawienie pracownika prawa doœwiadczeñ powypadkowych. Ustalenie, czy zachowanie pracownikaby³o okolicznoœci¹ „znaczniejsz¹” od przyczynienia siê drugiej stro-ny do wypadku, niejednokrotnie nie jest w praktyce ³atwe. Najczê-

61

œciej do wypadku przy pracy dochodzi w wyniku splotu ró¿nychokolicznoœci, st¹d te¿ ocena, która z nich zawa¿y³a w znacznymstopniu na jego zaistnieniu, wymaga odpowiedniego wartoœciowaniajego przyczyn i ustalenia przyczyny najistotniejszej, dominuj¹cej.

Zaznaczyæ nale¿y, ¿e zaistnienie wypadku przy pracy w okolicz-noœciach okreœlonych w art. 21 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej po-zbawia prawa do œwiadczeñ przewidzianych w ustawie tylko same-go pracownika, a nie cz³onków jego rodziny, którym – w razie jegoœmierci wskutek takiego wypadku – przys³uguj¹ odpowiednie œwiad-czenia przewidziane w ustawie (jednorazowe odszkodowanie, rentarodzinna). Jak bowiem stwierdzi³ SN w wyroku z dnia 9 grudnia1997 r., II UKN 377/97 (OSNAP 1998, z. 20, poz. 606), cz³onkomrodziny pracownika, który zmar³ wskutek wypadku przy pracy,przys³uguje jednorazowe odszkodowanie pieniê¿ne niezale¿nie odtego, czy pracownik przyczyni³ siê i w jakim stopniu do spowodo-wania wypadku. Wyrok ten zachowuje nadal aktualnoœæ.

Szerzej na temat wypadków przy pracy i chorób zawodowychzob. F. Ma³ysz, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydaw-nictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2003.

R o z d z i a ³ IX

SZKOLENIE PRACOWNIKÓWW ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

1. ZASADY OGÓLNE

Jakie przepisy reguluj¹ szkolenie pracowników w dziedziniebezpieczeñstwa i higieny pracy?

Zaznajamianie z problematyk¹ dotycz¹c¹ bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy praktycznie rozpoczyna siê ju¿ na etapie edukacji szkol-nej, a wiêc jeszcze przed podjêciem przez dorastaj¹c¹ m³odzie¿pierwszej w ¿yciu pracy zawodowej. Zgodnie bowiem z art. 2372

k.p., Minister Edukacji Narodowej jest obowi¹zany zapewniæuwzglêdnianie problematyki bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz er-gonomii w programach nauczania w szko³ach, po uzgodnieniu za-kresu tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Spo³ecznej.Szczegó³owe zasady dotycz¹ce szkolenia pracowników w zakresiebezpieczeñstwa i higieny pracy okreœla rozporz¹dzenie Ministra Go-spodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkoleniaw dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.1860 ze zm.). Przepisy tego rozporz¹dzenia wdra¿aj¹ postanowieniadyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wpro-wadzenia œrodków w celu poprawy bezpieczeñstwa i zdrowia pra-cowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z dnia 20 czerwca1989), co wi¹¿e siê z cz³onkostwem Polski w Unii Europejskiej od

63

1 maja 2004 r. i koniecznoœci¹ dostosowania polskiego prawodaw-stwa do uregulowañ unijnych. Rozporz¹dzenie okreœla: zasady i za-kres szkolenia, wymagania dotycz¹ce treœci i realizacji programówszkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w któ-rych pracodawcy lub pracownicy mog¹ byæ zwolnieni z okreœlonychrodzajów szkolenia.

Zgodnie z przepisami § 2 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27lipca 2004 r., pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikowiodbycie, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkoleniaw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, w tym przekazanie muinformacji i instrukcji dotycz¹cych zajmowanego stanowiska pracylub wykonywanej pracy. W razie wykonywania pracy na terenie za-k³adu pracy pracodawcy przez pracownika innego pracodawcy –pracodawca jest obowi¹zany poinformowaæ tego pracownika o za-gro¿eniach dla bezpieczeñstwa i zdrowia podczas pracy na tym te-renie. Uzyskanie takich informacji pracownik potwierdza podpisem.

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w zakresie szkoleniaw dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy?

Prowadzenie systematycznego szkolenia pracowników w zakre-sie bezpieczeñstwa i higieny pracy jest jednym z wa¿niejszych obo-wi¹zków pracodawcy, okreœlonym w art. 94 pkt 4 k.p. Szkolenie toma na celu zaznajamianie pracowników z obowi¹zuj¹cymi przepisa-mi i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz utrwalanie wia-domoœci w tej dziedzinie. Zgodnie te¿ z art. 2373 § 1 k.p. nie wolnodopuœciæ do pracy pracownika, do której wykonywania nie posiadaon wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejêtnoœci, a tak¿edostatecznej znajomoœci przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy. Pracodawca jest zatem obowi¹zany zapewniæ przeszko-lenie pracownika w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy przeddopuszczeniem go do pracy, a tak¿e prowadziæ okresowe szkoleniew tym zakresie. Obowi¹zek przeszkolenia pracownika przed dopusz-czeniem go do pracy jest aktualny niezale¿nie od tego, na jaki okrespracownik jest zatrudniony (na czas okreœlony, na czas wykonaniaokreœlonej pracy, na czas nieokreœlony, na okres próbny), a tak¿ew przypadku zmiany stanowiska pracy. Przeszkolenie pracownika

64

w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy nie jest jedynie wymaganew razie podjêcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy,które zajmowa³ u danego pracodawcy bezpoœrednio przed nawi¹za-niem z tym pracodawc¹ kolejnej umowy o pracê (art. 2373 § 2 k.p.).

Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy odbywa siê w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 2373

§ 3 k.p.). Za czas nieprzepracowany w zwi¹zku z udzia³em w szko-leniu pracownik zachowuje te¿ prawo do wynagrodzenia.

Równie¿ pracodawca jest obowi¹zany odbyæ szkolenie w zakre-sie bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie niezbêdnym do wy-konywania ci¹¿¹cych na nim obowi¹zków i szkolenie to powinnobyæ okresowo powtarzane (art. 2373 § 21 k.p.).

Pracodawca jest te¿ obowi¹zany zaznajamiaæ pracownikówz przepisami oraz zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹-cymi wykonywanych przez nich prac. Obowi¹zany jest równie¿ wy-dawaæ szczegó³owe instrukcje i wskazówki dotycz¹ce bezpieczeñ-stwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy (art.2374 § 1 i 2 k.p.).

Czy pracownik jest obowi¹zany braæ udzia³ w szkoleniu w za-kresie bezpieczeñstwa i higieny pracy?

Pracownik jest obowi¹zany znaæ przepisy oraz zasady bezpie-czeñstwa i higieny pracy, braæ udzia³ w szkoleniu i instrukta¿u z te-go zakresu oraz poddawaæ siê wymaganym egzaminom sprawdzaj¹-cym (art. 211 pkt 1 k.p.). Obowi¹zany jest te¿ potwierdziæ na pi-œmie zapoznanie siê z przepisami oraz zasadami bezpieczeñstwai higieny pracy (art. 2374 § 3 k.p.). Pismo takie powinno te¿ byæprzechowywane w aktach osobowych pracownika, zgodnie z § 3i § 6 ust. 2 pkt 2 lit. b) rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki So-cjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przezpracodawców dokumentacji w sprawach zwi¹zanych ze stosunkiempracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzUnr 62, poz. 286 ze zm.).

Jakim celom ma s³u¿yæ szkolenie w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy?

65

Szkolenie w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy powinnozapewniæ jego uczestnikom:

1) zaznajomienie siê z czynnikami œrodowiska pracy mog¹cymipowodowaæ zagro¿enia dla bezpieczeñstwa i zdrowia pracownikówpodczas pracy oraz z odpowiednimi œrodkami i dzia³aniami zapobie-gawczymi,

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pra-cy w zakresie niezbêdnym do wykonywania pracy w zak³adzie pra-cy i na okreœlonym stanowisku pracy, a tak¿e zwi¹zanych z prac¹obowi¹zków i odpowiedzialnoœci w dziedzinie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy,

3) nabycie umiejêtnoœci wykonywania pracy w sposób bez-pieczny dla siebie i innych osób, postêpowania w sytuacjach awa-ryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uleg³a wypadkowi(§ 3 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

2. ORGANIZATORZY SZKOLENIA

Kto mo¿e organizowaæ i prowadziæ szkolenie w zakresie bezpie-czeñstwa i higieny pracy?

Powo³ane rozporz¹dzenie dopuszcza mo¿liwoœæ organizowaniai prowadzenia szkoleñ w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracyprzez samych pracodawców b¹dŸ te¿ – na ich zlecenie – przez jed-nostki organizacyjne prowadz¹ce dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dzie-dzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy. Jednostki te prowadz¹ te¿szkolenie pracodawców, pracowników s³u¿by bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy oraz instruktorów i wyk³adowców tematyki bezpieczeñ-stwa i higieny pracy (§ 4 powo³anego rozporz¹dzenia). Jednostkamiorganizacyjnymi prowadz¹cymi dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedzi-nie bezpieczeñstwa i higieny pracy s¹:

• placówki kszta³cenia ustawicznego, placówki kszta³cenia prak-tycznego, oœrodki dokszta³cania i doskonalenia zawodowego,

• szko³y ponadgimnazjalne,

66

• jednostki badawczo-rozwojowe, szko³y wy¿sze lub inne pla-cówki naukowe,

• stowarzyszenia, których celem statutowym jest dzia³alnoœæzwi¹zana z bezpieczeñstwem i higien¹ pracy,

• osoby prawne lub fizyczne prowadz¹ce dzia³alnoœæ oœwiatow¹na zasadach okreœlonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobo-dzie dzia³alnoœci gospodarczej (j.t. DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095),– je¿eli prowadz¹ dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedzinie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy (§ 1a pkt 2 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia27 lipca 2004 r.).

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na organizatorze szkolenia w zakresiebezpieczeñstwa i higieny pracy?

Organizator szkolenia, tj. pracodawca lub odpowiednia jednost-ka organizacyjna prowadz¹ca dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w zakresiebezpieczeñstwa i higieny pracy, jest obowi¹zany do zapewnieniawyk³adowców i instruktorów posiadaj¹cych zasób wiedzy, doœwiad-czenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniaj¹ce w³a-œciw¹ realizacjê programów szkolenia. Zasób wiedzy i doœwiadcze-nie zawodowe osób prowadz¹cych szkolenie powinny byæ odpo-wiednie do charakteru pracy wykonywanej przez pracowników ob-jêtych szkoleniem i specyfiki danego zak³adu pracy. Inne bowiembêd¹ wymagania, gdy szkolenie dotyczy pracowników administra-cyjnych, a inne zaœ gdy chodzi o pracowników zatrudnionych nastanowiskach robotniczych, i to w zale¿noœci od specyfiki zak³adupracy (np. produkcja okreœlonych maszyn, kopalnia wêgla, wytwa-rzanie produktów z tworzyw sztucznych, budownictwo itp.). Istotnejest te¿ posiadanie przez wyk³adowcê lub instruktora odpowiednie-go przygotowania dydaktycznego, pozwalaj¹cego na dobór w³aœci-wych form i metod szkolenia. W myœl § 1a pkt 4 powo³anego roz-porz¹dzenia z dnia 27 lipca 2004 r., przez przygotowanie dydak-tyczne rozumie siê ukoñczenie kszta³cenia lub szkolenia przygoto-wuj¹cego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bezpie-czeñstwa i higieny pracy w sposób zapewniaj¹cy wysok¹ efektyw-noœæ, z uwzglêdnieniem, odpowiednich dla okreœlonych grup uczest-

67

ników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i me-tod szkolenia oraz œrodków dydaktycznych.

Organizator szkolenia jest obowi¹zany ponadto zapewniæ:• programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla

okreœlonych grup stanowisk,• programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadze-

nia instrukta¿u – w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia dzia³alnoœci

szkoleniowej,• wyposa¿enie dydaktyczne niezbêdne do w³aœciwej realizacji

programów szkolenia, np. ró¿nego rodzaju materia³y pogl¹dowe,• w³aœciwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji

w postaci programów szkolenia, dzienników zajêæ, protoko³ów prze-biegu egzaminów i rejestru wydanych zaœwiadczeñ o odbyciu szko-lenia przez pracownika (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakiego rodzaju szkolenia w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy s¹ prowadzone?

Zgodnie z § 6 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lipca2004 r., szkolenie w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy jestprowadzone jako szkolenie wstêpne i szkolenie okresowe.

Programy szkolenia wstêpnego oraz szkolenia okresowego,okreœlaj¹ce szczegó³ow¹ tematykê, formy realizacji i czas trwaniaszkolenia, dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje praco-dawca lub w porozumieniu z pracodawc¹ – jednostka organizacyjnaprowadz¹ca dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedzinie bezpieczeñstwai higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia. Pro-gramy szkolenia powinny byæ dostosowane do rodzajów i warun-ków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich reali-zacja powinna zapewniæ spe³nienie celów szkolenia, okreœlonychw § 3 powo³anego rozporz¹dzenia (o czym by³a mowa wy¿ej). Pro-gramy szkolenia, na podstawie których by³y prowadzone aktualneszkolenia pracowników, powinny byæ przechowywane przez praco-dawców w dokumentacji dotycz¹cej bezpieczeñstwa i higieny pracy.Ramowe programy szkolenia s¹ okreœlone w za³¹czniku nr 1 do roz-porz¹dzenia (§ 7 powo³anego rozporz¹dzenia).

68

3. SZKOLENIE WSTÊPNE

W jakiej formie jest przeprowadzane szkolenie wstêpne?Szkolenie wstêpne jest przeprowadzane w formie instrukta¿u

wed³ug programów opracowanych dla poszczególnych grup stano-wisk i obejmuje:

1) szkolenie wstêpne ogólne, zwane instrukta¿em ogólnym,2) szkolenie wstêpne na stanowisku pracy, zwane instrukta¿em sta-

nowiskowym (§ 8 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).Przez instrukta¿ – w myœl § 1a pkt 1 powo³anego rozporz¹dze-

nia – rozumie siê formê szkolenia o czasie trwania nie krótszym ni¿2 godziny lekcyjne, umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanie lubuzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci dotycz¹cych wykonywania pra-cy i zachowania siê w zak³adzie pracy w sposób zgodny z przepisa-mi oraz zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Jaki jest cel instrukta¿u ogólnego i kto go prowadzi?Celem instrukta¿u ogólnego jest zapoznanie pracownika z pod-

stawowymi przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy zawartymiw kodeksie pracy, w uk³adach zbiorowych pracy lub w regulami-nach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeñstwa i higienypracy obowi¹zuj¹cymi w danym zak³adzie pracy, a tak¿e z zasada-mi udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (§ 9 ust. 1 po-wo³anego rozporz¹dzenia). Instrukta¿ ogólny odbywaj¹, przed do-puszczeniem do wykonywania pracy:

• nowo zatrudnieni pracownicy,• studenci odbywaj¹cy u pracodawcy praktykê studenck¹,• uczniowie szkó³ zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej

nauki zawodu.Instrukta¿ ogólny prowadzi pracownik s³u¿by bezpieczeñstwa i hi-

gieny pracy lub osoba wykonuj¹ca u pracodawcy zadania tej s³u¿by al-bo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wy-znaczony przez pracodawcê posiadaj¹cy zasób wiedzy i umiejêtnoœci za-pewniaj¹cy w³aœciw¹ realizacjê programu instrukta¿u oraz maj¹cy aktu-alne zaœwiadczenie o ukoñczeniu wymaganego szkolenia w dziedziniebezpieczeñstwa i higieny pracy (§ 10 powo³anego rozporz¹dzenia).

69

Jaki jest cel instrukta¿u stanowiskowego i kiedy jest przepro-wadzany?

Instrukta¿ stanowiskowy powinien zapewniæ uczestnikom szkole-nia zapoznanie siê z czynnikami œrodowiska pracy wystêpuj¹cymi naich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym zwi¹zanym z wyko-nywan¹ prac¹, sposobami ochrony przed zagro¿eniami, jakie mog¹ po-wodowaæ te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pra-cy na tych stanowiskach (§ 9 ust. 2 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia27 lipca 2004 r.). Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza siê przeddopuszczeniem do wykonywania pracy na okreœlonym stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym orazinnym, na którym wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynnikówszkodliwych dla zdrowia, uci¹¿liwych lub niebezpiecznych, orazpracownika przenoszonego na takie stanowisko,

2) ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz studen-ta odbywaj¹cego praktykê studenck¹.

W przypadku gdy pracownik wykonuje pracê na kilku stanowi-skach pracy, wówczas powinien odbyæ instrukta¿ stanowiskowy naka¿dym z tych stanowisk.

W razie wprowadzenia na stanowisku pracy, na którym wystê-puje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych dla zdrowia,uci¹¿liwych lub niebezpiecznych, zmian warunków techniczno-orga-nizacyjnych, w szczególnoœci zmian procesu technologicznego,zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowaniasubstancji o dzia³aniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznymoraz nowych lub zmienianych narzêdzi, maszyn i innych urz¹dzeñ –pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instrukta¿ stano-wiskowy przygotowuj¹cy go do bezpiecznego wykonywania pracyw zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania tego instrukta-¿u powinny byæ uzale¿nione od rodzaju i zakresu wprowadzonychna tym stanowisku pracy zmian.

Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego powinien byæ uzale¿-niony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowegosta¿u pracy oraz rodzaju pracy i zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stano-wisku pracy, na którym pracownik ma byæ zatrudniony. Instrukta¿stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcê osobakieruj¹ca pracownikami lub pracodawca, je¿eli osoby te posiadaj¹

70

odpowiednie kwalifikacje i doœwiadczenie zawodowe oraz s¹ prze-szkolone w zakresie metod prowadzenia instrukta¿u stanowisko-wego. Instrukta¿ stanowiskowy koñczy siê sprawdzianem wiedzyi umiejêtnoœci z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisamioraz zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy, stanowi¹cym podsta-wê dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na okreœlonymstanowisku (§ 11 powo³anego rozporz¹dzenia).

Odbycie instrukta¿u ogólnego oraz instrukta¿u stanowiskowegopracownik potwierdza na piœmie w karcie szkolenia wstêpnego, któ-ra jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. Wzór kar-ty szkolenia wstêpnego jest okreœlony w za³¹czniku nr 2 do rozpo-rz¹dzenia (§ 12 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Gospodarkii Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).

4. SZKOLENIE OKRESOWE

Jaki jest cel szkolenia okresowego w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy i kto je odbywa?

Szkolenie okresowe ma na celu aktualizacjê i ugruntowaniewiedzy i umiejêtnoœci w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracyoraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwi¹zaniamitechniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresoweodbywaj¹:

1) osoby bêd¹ce pracodawcami oraz inne osoby kieruj¹ce pra-cownikami, w szczególnoœci kierownicy, mistrzowie i brygadziœci,

2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,3) pracownicy in¿ynieryjno-techniczni, w tym projektanci, kon-

struktorzy maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, technolodzyi organizatorzy produkcji,

4) pracownicy s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy i inneosoby wykonuj¹ce zadania tej s³u¿by,

5) pracownicy administracyjno-biurowi oraz inni pracownicyniewymienieni wy¿ej, których charakter pracy wi¹¿e siê z nara¿e-niem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uci¹¿liwe lub niebezpiecz-

71

ne albo z odpowiedzialnoœci¹ w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy (§ 14 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

Jak czêsto powinno byæ przeprowadzane szkolenie okresowe?Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowi-

skach robotniczych przeprowadza siê w formie instrukta¿u, nie rza-dziej ni¿ raz na 3 lata, zaœ na stanowiskach, na których s¹ wykony-wane prace szczególnie niebezpieczne – nie rzadziej ni¿ raz w roku.Natomiast szkolenie okresowe osób bêd¹cych pracodawcami orazinnych pracowników powinno byæ przeprowadzane w formie kursu,seminarium lub samokszta³cenia kierowanego nie rzadziej ni¿ raz na5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych – nierzadziej ni¿ raz na 6 lat.

Co nale¿y rozumieæ przez kurs, samokszta³cenie kierowanei seminarium?

W œwietle § 1a pkt 3 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lip-ca 2004 r., przez kurs rozumie siê formê szkolenia o czasie trwanianie krótszym ni¿ 15 godzin lekcyjnych, sk³adaj¹cego siê z zajêæ teo-retycznych i praktycznych, umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowa-nie lub uzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy. Natomiast przez samokszta³cenie kierowanerozumie siê formê szkolenia umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizo-wanie lub uzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie bezpie-czeñstwa i higieny pracy, na podstawie materia³ów przekazanychprzez organizatora szkolenia, w szczególnoœci za poœrednictwempoczty lub internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacjiz osobami spe³niaj¹cymi wymagania dla wyk³adowców. Z koleiseminarium to forma szkolenia o czasie trwania nie krótszym ni¿5 godzin lekcyjnych, umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanielub uzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy (§ 1a pkt 5 i 6 powo³anego rozporz¹dzenia).

Kto ustala czêstotliwoœæ oraz czas trwania szkolenia okresowego?Czêstotliwoœæ oraz czas trwania szkolenia okresowego pracow-

ników zatrudnionych na okreœlonych stanowiskach pracy ustala pra-

72

codawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami,bior¹c pod uwagê rodzaj i warunki wykonywania prac na tych sta-nowiskach. Pierwsze szkolenie okresowe osób bêd¹cych pracodaw-cami oraz innych osób kieruj¹cych pracownikami (kierowników ko-mórek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) powinno byæ prze-prowadzone w okresie do 6 miesiêcy od rozpoczêcia pracy na tychstanowiskach, natomiast pracowników zatrudnionych na innych sta-nowiskach pracy (wymienionych wy¿ej w pkt. 2–5) – w okresie do12 miesiêcy od rozpoczêcia pracy na tych stanowiskach. Ze szkole-nia tego mo¿e byæ zwolniony pracownik, który przed³o¿y aktualnezaœwiadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wy-maganego szkolenia okresowego, b¹dŸ te¿ odby³ w tym okresieszkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowi-sku nale¿¹cym do innej grupy stanowisk, je¿eli jego programuwzglêdnia zakres tematyczny wymagany programem szkoleniaokresowego obowi¹zuj¹cego na nowym stanowisku pracy (§ 15 po-wo³anego rozporz¹dzenia). Nale¿y dodaæ, ¿e ukoñczenie w powy¿-szych okresach szkolenia, dokszta³cania lub doskonalenia zawodo-wego zwi¹zanego z nauk¹ zawodu, przyuczeniem do zawodu albopodnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzglêdniaj¹cego programszkolenia okresowego wymagany dla okreœlonego stanowiska pracy,uwa¿a siê za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia (§ 17 po-wo³anego rozporz¹dzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).

5. SZKOLENIE PRACODAWCÓWWYKONUJ¥CYCH ZADANIA S£U¯BY BHP

Którzy pracodawcy s¹ obowi¹zani odbyæ szkolenie w zakresiebezpieczeñstwa i higieny pracy?

Szkolenie w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy musz¹ od-byæ pracodawcy, którzy zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. wykonuj¹w zak³adzie pracy zadania s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy.Szkolenie to pracodawca powinien odbyæ przed podjêciem wykony-

73

wania tych zadañ. Szkolenie takie przeprowadzane jest w formiekursu lub seminarium wed³ug programu opracowanego w oparciuo ramowy program okreœlony w czêœci III za³¹cznika nr 1 do powo-³anego rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca2004 r. Z powy¿szego szkolenia s¹ zwolnieni pracodawcy, którzyspe³niaj¹ wymagania kwalifikacyjne dla s³u¿by bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy okreœlone w przepisach dotycz¹cych s³u¿by bezpieczeñ-stwa i higieny pracy (§ 13 powo³anego rozporz¹dzenia). Wymaga-nia te okreœlone zosta³y w § 4 rozporz¹dzenia Rady Ministrówz dnia 2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie s³u¿by bezpieczeñstwa i higie-ny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

Obowi¹zek odbycia szkolenia w zakresie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy ci¹¿y zatem na pracodawcy zatrudniaj¹cym do 10 pracow-ników albo do 20 pracowników, je¿eli jest zakwalifikowany do gru-py dzia³alnoœci, dla której ustalono nie wy¿sz¹ ni¿ trzeci¹ kategoriêryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 paŸdziernika 2002 r. o ubez-pieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawo-dowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.) – je¿eli sam wykonuje za-dania s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy. Szczegó³owe zasady usta-lania kategorii ryzyka okreœla rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Poli-tyki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie ró¿nicowaniastopy procentowej sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne z tytu³u wy-padków przy pracy i chorób zawodowych w zale¿noœci od zagro¿eñwypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jaki jest cel szkolenia pracodawców wykonuj¹cych zadanias³u¿by bhp?

Celem powy¿szego szkolenia jest uzyskanie przez jego uczestni-ków wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie:

• identyfikacji i analizy zagro¿eñ zawodowych oraz oceny ryzy-ka zwi¹zanego z tymi zagro¿eniami,

• prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeñstwa i higienypracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bhp,

• organizowania przedsiêwziêæ maj¹cych na celu zapewnieniepracownikom bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia,

• metod eliminowania lub ograniczenia oddzia³ywania na pra-cowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,

74

• ustalania okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy orazchorób zawodowych, a tak¿e okreœlania niezbêdnych dzia³añ profi-laktycznych,

• metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwai higieny pracy,

• popularyzacji problematyki bezpieczeñstwa i higieny pracy.

W jakiej formie powy¿sze szkolenie jest prowadzone?Szkolenie powinno byæ zorganizowane w formie kursu lub se-

minarium – z uwzglêdnieniem æwiczeñ oraz z wykorzystaniem od-powiednich pomocy dydaktycznych, w szczególnoœci filmów, tablic,folii do wyœwietlania informacji, programów komputerowych, mate-ria³ów do æwiczeñ. Uczestnicy szkolenia powinni równie¿ otrzymaæmateria³y umo¿liwiaj¹ce przyswojenie problematyki objêtej progra-mem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy æwiczeñ z in-strukcjami, zestawy pytañ kontrolnych).

6. EGZAMINY SPRAWDZAJ¥CE

Jakie szkolenia w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy koñ-cz¹ siê egzaminem i kto go przeprowadza?

Szkolenia pracodawców wykonuj¹cych zadania s³u¿by bezpie-czeñstwa i higieny pracy oraz szkolenia okresowe koñcz¹ siê egza-minem sprawdzaj¹cym przyswojenie przez uczestnika szkoleniawiedzy objêtej programem szkolenia oraz umiejêtnoœci wykonywa-nia lub organizowania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadamibezpieczeñstwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadzany jest przedkomisj¹ powo³an¹ przez organizatora szkolenia, tj. pracodawcê lubjednostkê organizacyjn¹ prowadz¹c¹ dzia³alnoœæ szkoleniow¹w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy. Potwierdzeniem ukoñ-czenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaœwiadczenie wyda-ne przez organizatora szkolenia, którego wzór okreœlony jest w za-³¹czniku nr 3 do rozporz¹dzenia (§ 16 powo³anego rozporz¹dzeniaMinistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).

75

R o z d z i a ³ X

ŒRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJORAZ ODZIE¯ I OBUWIE ROBOCZE

Jakie zadania maj¹ spe³niaæ œrodki ochrony indywidualnej?Zgodnie z przepisami art. 2376 k.p., pracodawca jest obowi¹za-

ny dostarczyæ pracownikowi nieodp³atnie œrodki ochrony indywidu-alnej zabezpieczaj¹ce przed dzia³aniem niebezpiecznych i szkodli-wych dla zdrowia czynników wystêpuj¹cych w œrodowisku pracyoraz informowaæ go o sposobach pos³ugiwania siê tymi œrodkami.Pracodawca jest obowi¹zany dostarczaæ pracownikowi œrodki ochro-ny indywidualnej, które spe³niaj¹ wymagania dotycz¹ce oceny zgod-noœci okreœlone w odrêbnych przepisach.

Œrodki ochrony indywidualnej maj¹ zabezpieczaæ organizm pra-cownika przed dzia³aniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdro-wia czynników wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy. O tym zaœ, ja-kie œrodki ochrony indywidualnej pracodawca jest obowi¹zany do-starczyæ pracownikowi, decyduje rodzaj pracy, jak¹ wykonuje.Z drugiej strony pracownik jest obowi¹zany u¿ywaæ przydzielonychmu œrodków ochrony indywidualnej, natomiast na osobach kieruj¹-cych pracownikami spoczywa obowi¹zek dba³oœci o sprawnoœæ tychœrodków i stosowanie ich przez pracowników zgodnie z przeznacze-niem (art. 211 pkt 4 oraz art. 212 pkt 2 k.p.).

Co rozumie siê przez œrodki ochrony indywidualnej?W myœl § 2 pkt 9 powo³ywanego rozporz¹dzenia w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy przez œrodki

76

ochrony indywidualnej rozumie siê wszelkie œrodki noszone lubtrzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lubwiêksz¹ liczb¹ zagro¿eñ zwi¹zanych z wystêpowaniem niebezpiecz-nych lub szkodliwych czynników w œrodowisku pracy, w tym rów-nie¿ wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Do œrodków ochrony indywidualnej nie zalicza siê natomiast:• zwyk³ej odzie¿y roboczej i mundurów, które nie s¹ specjalnie

przeznaczone do zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowiapracownika,

• œrodków ochrony indywidualnej u¿ywanych przez wojsko, Po-licjê i inne s³u¿by utrzymania porz¹dku publicznego,

• wyposa¿enia stosowanego przez s³u¿by pierwszej pomocyi ratownicze,

• œrodków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawieprzepisów Prawa o ruchu drogowym,

• wyposa¿enia sportowego,• œrodków s³u¿¹cych do samoobrony lub do odstraszania,• przenoœnych urz¹dzeñ do wykrywania oraz sygnalizowania

zagro¿eñ i naruszania porz¹dku publicznego.

Jakie wymagania powinny spe³niaæ œrodki ochrony indywi-dualnej?

Dostarczane pracownikom œrodki ochrony indywidualnej powin-ny spe³niaæ wymagania dotycz¹ce oceny zgodnoœci, okreœlone usta-w¹ z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoœci (j.t. DzUz 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.). Na podstawie art. 9 ust. 1 tejustawy Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej wyda³ roz-porz¹dzenie z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wyma-gañ dla œrodków ochrony indywidualnej (DzU nr 80, poz. 725), któ-re wesz³o w ¿ycie z dniem 1 maja 2004 r., tj. z dniem uzyskaniaprzez Polskê cz³onkostwa w Unii Europejskiej. Rozporz¹dzenie towdra¿a postanowienia dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednoliceniaprzepisów prawnych pañstw cz³onkowskich dotycz¹cych œrodkówochrony indywidualnej, ze zmianami wprowadzonymi przez póŸniej-sze dyrektywy. Rozporz¹dzenie z dnia 31 marca 2003 r. okreœla

77

szczegó³owo zasadnicze wymagania dla œrodków ochrony indywidu-alnej, warunki i tryb dokonywania oceny zgodnoœci, treœæ deklaracjizgodnoœci, minimalne kryteria, jakie powinny byæ uwzglêdnione przynotyfikowaniu jednostek prowadz¹cych ocenê zgodnoœci œrodkówochrony indywidualnej, sposób oznakowania i wzór oznakowania CE.

Zgodnie z § 6 powy¿szego rozporz¹dzenia œrodki ochrony in-dywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeñstwa u¿ytkow-ników tych œrodków powinny:

1) zapewniaæ wystarczaj¹c¹ ochronê przed wystêpuj¹cymi za-gro¿eniami,

2) byæ zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z wymaganiamiergonomii w taki sposób, aby w przewidywanych warunkach u¿y-wania, do których s¹ przeznaczone, u¿ytkownik móg³ normalniewykonywaæ wszystkie czynnoœci w przypadku zagro¿enia, korzysta-j¹c równoczeœnie z odpowiedniej ochrony na mo¿liwie najwy¿szymosi¹galnym poziomie; przez ochronê na mo¿liwie najwy¿szym osi¹-galnym poziomie, który powinien byæ wziêty pod uwagê przy pro-jektowaniu œrodków ochrony indywidualnej, nale¿y rozumieæ po-ziom, powy¿ej którego niedogodnoœci zwi¹zane z ich noszeniemuniemo¿liwiaj¹ ich skuteczne u¿ywanie podczas nara¿enia na zagro-¿enia lub uniemo¿liwiaj¹ normalne wykonywanie czynnoœci.

W jaki sposób powinny byæ zaprojektowane i wykonane œrodkiochrony indywidualnej?

Œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ tak zaprojektowanei wykonane, aby wyklucza³y zagro¿enia i inne niedogodnoœciw przewidywanych warunkach u¿ytkowania:

1) materia³y, z których s¹ wyprodukowane czêœci i materia³yu¿yte do produkcji œrodków ochrony indywidualnej, ³¹cznie z pro-duktami ich rozk³adu, nie powinny wp³ywaæ niekorzystnie na zdro-wie lub higienê u¿ytkownika,

2) w³aœciwy stan powierzchni czêœci sk³adowych; ka¿da czêœæsk³adowa œrodków ochrony indywidualnej, która ma kontakt lub te¿która potencjalnie mo¿e mieæ kontakt z u¿ytkownikiem podczas ichu¿ywania, powinna byæ g³adka, pozbawiona ostrych brzegów, wy-stêpów i krawêdzi zagra¿aj¹cych okaleczeniem u¿ytkownika,

78

3) zminimalizowanie utrudnieñ dla u¿ytkownika; wszelkieutrudnienia zwi¹zane z poruszaniem siê, zmian¹ pozycji cia³a i po-strzeganiem zmys³owym podczas u¿ywania œrodków ochrony indy-widualnej powinny byæ zminimalizowane; jednoczeœnie nie mog¹one powodowaæ wykonywania ruchów niebezpiecznych dla u¿yt-kownika lub innych osób.

Powinny te¿ byæ tak zaprojektowane i wykonane, aby mo¿liweby³o ich ³atwe i prawid³owe umieszczenie na u¿ytkowniku oraz po-zostawienie ich na w³aœciwym miejscu przez przewidywany okresu¿ytkowania, z uwzglêdnieniem panuj¹cych wokó³ warunków, wy-konywanych ruchów i przyjmowanych pozycji cia³a. Z tego wzglê-du nale¿y zapewniæ mo¿liwoœæ optymalnego dostosowania tychœrodków do budowy cia³a u¿ytkownika za pomoc¹ wszelkich w³a-œciwych œrodków, w szczególnoœci odpowiednich systemów regula-cji i mocowania lub przez zapewnienie odpowiedniego zakresu roz-miarów. Œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ mo¿liwie jaknajl¿ejsze, z zachowaniem wymaganej wytrzyma³oœci i skutecznoœciich dzia³ania. Niezale¿nie od zasadniczych wymagañ, œrodki ochro-ny indywidualnej powinny byæ odporne na dzia³anie czynników oto-czenia, w przewidywanych warunkach ich u¿ywania.

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony u¿ytkow-nika przed kilkoma jednoczeœnie wystêpuj¹cymi zagro¿eniami po-winny byæ tak zaprojektowane i wykonane, aby spe³nia³y wymaga-nia w³aœciwe dla ka¿dego z wystêpuj¹cych zagro¿eñ. W przypadkugdy ten sam producent wprowadza do obrotu kilka rodzajów œrodkówochrony indywidualnej ró¿nych klas lub ró¿nych typów, maj¹cychna celu zapewnienie ochrony s¹siaduj¹cych czêœci cia³a przed ³¹cz-nym dzia³aniem ró¿nych zagro¿eñ, œrodki te powinny byæ kompaty-bilne (§ 7 wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

W przypadku gdy œrodki ochrony indywidualnej s¹ wyposa¿onew system regulacji, system ten powinien byæ zaprojektowany i wy-konany w sposób uniemo¿liwiaj¹cy ustawienie nieprawid³owych pa-rametrów regulacji dokonuj¹cych siê bez wiedzy u¿ytkownikaw przewidywanych warunkach u¿ywania. Œrodki ochrony indywidu-alnej zakrywaj¹ce chronione czêœci cia³a powinny byæ w³aœciwiewentylowane, na tyle, na ile jest to mo¿liwe, aby ograniczyæ wy-

79

dzielanie siê potu podczas ich u¿ywania. Je¿eli spe³nienie tego wa-runku nie jest mo¿liwe, œrodki te powinny byæ wyposa¿one w uk³adydo wch³aniania potu. Wszelkie ograniczenia pola widzenia, wywo³aneprzez œrodki ochrony indywidualnej chroni¹ce twarz, oczy i drogi od-dechowe, powinny byæ zminimalizowane. Stopieñ optycznej neutral-noœci wizjerów, znajduj¹cych siê w œrodkach ochrony indywidualnej,powinien byæ dostosowany do wykonywanych przez u¿ytkownikaprecyzyjnych i d³ugotrwa³ych czynnoœci. Œrodki te, je¿eli jest to ko-nieczne, powinny byæ wyposa¿one w œrodki przeciwdzia³aj¹ce zapa-rowywaniu wizjerów. Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczonedla u¿ytkowników wymagaj¹cych korekcji wzroku powinny byæ do-stosowane do ich noszenia wraz z okularami lub szk³ami kontakto-wymi (§ 9 wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do u¿ywania:1) w atmosferze wybuchowej – powinny byæ tak zaprojektowa-

ne i wykonane, aby nie mog³y byæ Ÿród³em iskry lub ³uku elektrycz-nego, spowodowanych elektrycznoœci¹ statyczn¹ lub uderzeniem,i nie mog³y spowodowaæ zap³onu mieszaniny wybuchowej,

2) w nag³ych wypadkach lub do szybkiego zak³adania albo zdej-mowania – powinny byæ tak zaprojektowane i wykonane, aby czaspotrzebny do ich zak³adania albo zdejmowania by³ jak najkrótszy;wszystkie elementy œrodków ochrony indywidualnej, pozwalaj¹ce naprawid³owe ich zak³adanie albo zdejmowanie, powinny umo¿liwiaæszybk¹ i ³atw¹ ich obs³ugê (§ 11 wymienionego rozporz¹dzenia).

Je¿eli œrodki ochrony indywidualnej s¹ wyposa¿one w urz¹dze-nia alarmowe uruchamiane w przypadku braku przewidzianego po-ziomu ochrony, urz¹dzenia te powinny byæ zaprojektowanei umieszczone w taki sposób, aby u¿ytkownik odbiera³ sygna³ alar-mowy z tych urz¹dzeñ podczas ich u¿ywania w warunkach, do któ-rych s¹ przeznaczone. Czêœci sk³adowe œrodków ochrony indywidu-alnej, które mog¹ byæ regulowane, od³¹czane lub wymieniane przezu¿ytkownika, powinny byæ tak zaprojektowane i wykonane, abyczynnoœci te mog³y byæ wykonane bez u¿ycia narzêdzi. W przypad-ku gdy œrodki ochrony indywidualnej s¹ wyposa¿one w urz¹dzenieumo¿liwiaj¹ce po³¹czenie z innymi uzupe³niaj¹cymi urz¹dzeniami,mechanizm ³¹cz¹cy powinien byæ zaprojektowany i wykonany

80

w sposób umo¿liwiaj¹cy jego monta¿ tylko z w³aœciwymi uzupe³-niaj¹cymi urz¹dzeniami. Je¿eli œrodki ochrony indywidualnej s¹ wy-posa¿one w urz¹dzenie do obiegu cieczy, urz¹dzenie takie powinnobyæ tak zaprojektowane, dobrane i pod³¹czone, aby by³a mo¿liwaw³aœciwa wymiana cieczy w pobli¿u ca³ej chronionej czêœci cia³au¿ytkownika œrodków, niezale¿nie od jego pozycji lub wykonywa-nych ruchów w przewidywanych warunkach u¿ywania (§ 12 wy-mienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z § 15 wymienionego rozporz¹dzenia œrodki ochronyindywidualnej zapobiegaj¹ce:

1) urazom spowodowanym przez spadaj¹ce lub wystaj¹ceprzedmioty albo zderzeniom czêœci cia³a z innymi przeszkodami,aby zapobiegaæ zranieniom spowodowanym w szczególnoœci przezzgniecenie lub przek³ucie czêœci chronionej przez te œrodki – powin-ny zapewniaæ amortyzowanie uderzeñ przynajmniej do takiego po-ziomu energii uderzenia, powy¿ej którego wymiary lub masa œrod-ka ochrony indywidualnej amortyzuj¹cego uderzenie uniemo¿liwia-³yby efektywne ich u¿ywanie w przewidywanym okresie,

2) upadkom z wysokoœci lub ich skutkom – powinny zawieraæuprz¹¿ i podsystem ³¹cz¹co-amortyzuj¹cy po³¹czony z punktem ko-twiczenia; œrodki te powinny byæ tak zaprojektowane i wykonane,aby w przewidywanych warunkach ich u¿ywania droga spadaniau¿ytkownika by³a zminimalizowana w celu unikniêcia kolizjiz przeszkodami, a si³a hamowania nie przekracza³a wartoœci progo-wej, powy¿ej której u¿ytkownik móg³by doznaæ obra¿eñ cia³a lubnast¹pi³oby zerwanie lub pêkniêcie któregokolwiek z elementów,powoduj¹c upadek u¿ytkownika; œrodki te powinny równie¿ zapew-niaæ utrzymanie u¿ytkownika po wyhamowaniu upadku we w³aœci-wej pozycji, umo¿liwiaj¹cej oczekiwanie na udzielenie pomocy,

3) upadkom spowodowanym przez poœlizgniêcie – powinny byæzaprojektowane, wykonane i wyposa¿one w dodatkowe elementy,aby zapewnia³y wystarczaj¹c¹ przyczepnoœæ przez zaczepienie oraztarcie z uwzglêdnieniem rodzaju, a tak¿e stanu powierzchni.

Œrodki ochrony indywidualnej zapobiegaj¹ce skutkom drgañ me-chanicznych powinny zapewniaæ odpowiednie t³umienie wibracji szko-dliwych dla zagro¿onych czêœci cia³a u¿ytkownika. Wartoœæ przy-

81

spieszeñ drgañ przenoszonych na u¿ytkownika nie powinna przekra-czaæ wartoœci dopuszczalnych, okreœlonych w przepisach rozporz¹dze-nia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r.w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynnikówszkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (DzU nr 217, poz.1833 ze zm.), dotycz¹cych maksymalnego przewidywanego dzien-nego nara¿enia u¿ytkownika na te czynniki. Œrodki ochrony indywi-dualnej chroni¹ce czêœci cia³a przed uciskiem statycznym powinnyw wystarczaj¹cy sposób amortyzowaæ skutki ucisku, aby zapobiegaæpowa¿nym uszkodzeniom cia³a i przewlek³ym dolegliwoœciom (§ 16i 17 wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Œrodki ochrony indywidualnej zapobiegaj¹ce utoniêciu, w szcze-gólnoœci naramienniki, kamizelki i kombinezony ratunkowe, powin-ny wyp³ywaæ na powierzchniê tak szybko, jak jest to mo¿liwe, bezzagro¿enia zdrowia ich u¿ytkownika, oraz utrzymywaæ u¿ytkownikatych œrodków na powierzchni, nawet w przypadku utraty przytom-noœci, w pozycji umo¿liwiaj¹cej oddychanie, w oczekiwaniu na po-moc. Œrodki te mog¹ byæ ca³kowicie lub czêœciowo wykonane z ma-teria³ów utrzymuj¹cych siê na powierzchni cieczy lub te¿ mog¹ byænape³niane gazem uwalnianym rêcznie albo automatycznie, a tak¿enadmuchiwane ustami. Wymienione œrodki ochrony indywidualnejw przewidywanych warunkach u¿ywania powinny byæ odporne nauderzenia o powierzchniê cieczy i na czynniki œrodowiska zwi¹zanez ciecz¹, bez szkody dla ich prawid³owego dzia³ania oraz szybkoi ca³kowicie nape³niane gazem albo powietrzem. Je¿eli przewidywa-ne szczególne warunki u¿ywania œrodków ochrony indywidualnejtego wymagaj¹, niektóre rodzaje œrodków zapobiegaj¹cych utoniêciupowinny byæ:

1) wyposa¿one w urz¹dzenia nadmuchuj¹ce oraz w œwietlne lubdŸwiêkowe urz¹dzenia sygnalizuj¹ce,

2) wyposa¿one w urz¹dzenia do zaczepiania i przymocowywa-nia cia³a, umo¿liwiaj¹ce wyci¹gniêcie u¿ytkownika z cieczy,

3) przystosowane do d³ugotrwa³ego u¿ywania w warunkach sta-³ego zagro¿enia u¿ytkownika, w przypadku gdyby wpad³ on do cie-czy lub w sytuacjach wymagaj¹cych zanurzenia siê w niej (§ 19wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

82

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobieganiaszkodliwym skutkom ha³asu powinny zmniejszaæ ha³as w takimstopniu, aby równowa¿ny poziom dŸwiêku A, odbierany przez u¿yt-kownika, nie przekroczy³ wartoœci dopuszczalnych, okreœlonychw przepisach powo³anego wy¿ej rozporz¹dzenia Ministra Pracyi Polityki Spo³ecznej w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñi natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.Wymienione œrodki powinny posiadaæ etykiety wskazuj¹ce wartoœæt³umienia ha³asu i wartoœæ wskaŸnika komfortu zapewnianego przezdany œrodek, a jeœli nie jest to mo¿liwe, etykiety nale¿y umieœciæ naopakowaniu tego œrodka (§ 21 wymienionego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z przepisami § 22 wymienionego rozporz¹dzeniaz dnia 31 marca 2003 r., izolacyjnoœæ cieplna i odpornoœæ mecha-niczna œrodków ochrony indywidualnej przeznaczonych do ochronyca³ego cia³a u¿ytkownika lub czêœci jego cia³a przed skutkami dzia-³ania wysokiej temperatury albo ognia powinny byæ dostosowane doprzewidywanych warunków u¿ywania tych œrodków. Materia³y,z których s¹ wykonane œrodki ochrony indywidualnej i sk³adnikitych œrodków przeznaczone do ochrony przed promieniowaniemcieplnym lub ciep³em konwekcyjnym, powinny posiadaæ odpowied-ni wspó³czynnik przenikania strumienia cieplnego i wykluczaæ zapa-lenie siê tych œrodków. W przypadku gdy powierzchnia zewnêtrznatych materia³ów lub sk³adników œrodków ochrony indywidualnej po-winna odbijaæ promieniowanie cieplne, jej zdolnoœæ odbijania po-winna byæ dostosowana do strumienia cieplnego w zakresie promie-niowania podczerwonego. Materia³y, z których s¹ wykonane œrodkiochrony indywidualnej i sk³adniki tych œrodków przeznaczone dokrótkotrwa³ego u¿ywania w œrodowisku pracy o wysokiej tempera-turze, a tak¿e œrodki ochrony indywidualnej, które mog¹ byæ nara-¿one na dzia³anie gor¹cych rozprysków du¿ych iloœci roztopionychmateria³ów, powinny mieæ izolacyjnoœæ ciepln¹ uniemo¿liwiaj¹c¹przenikanie wiêkszoœci zakumulowanego ciep³a a¿ do czasu opusz-czenia przez u¿ytkownika obszaru niebezpiecznego i zdjêcia œrod-ków ochrony indywidualnej. Materia³y, z których s¹ wykonane œrod-ki ochrony indywidualnej i sk³adniki tych œrodków:

83

1) nara¿one na rozpryski du¿ych iloœci gor¹cych materia³ów –powinny zapewniaæ wystarczaj¹c¹ amortyzacjê uderzeñ mechanicz-nych i zapobiegaæ urazom cia³a,

2) które mog¹ przypadkowo mieæ kontakt z p³omieniami orazte, które s¹ u¿ywane do produkcji sprzêtu po¿arniczego – powinnycharakteryzowaæ siê odpornoœci¹ na zapalenie, odpowiadaj¹c¹ klasiezagro¿enia w przewidywanych warunkach u¿ywania. Nie mog¹ onetopiæ siê w zetkniêciu z p³omieniem ani przyczyniaæ siê do rozprze-strzeniania siê p³omieni.

Kompletne i gotowe do u¿ytku œrodki ochrony indywidualnejprzeznaczone do ochrony ca³ego cia³a przed skutkami wysokiej tem-peratury lub ognia powinny spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania:

1) iloœæ ciep³a przenikaj¹cego przez te œrodki do cia³a u¿ytkow-nika powinna byæ dostatecznie ma³a, aby podczas ich u¿ywania nienastêpowa³a akumulacja ciep³a w zagro¿onej czêœci cia³a, powodu-j¹ca odczucie bólu lub zagro¿enie zdrowia;

2) powinny zapobiegaæ przenikaniu cieczy lub pary i nie powo-dowaæ poparzeñ wynikaj¹cych z kontaktu miêdzy ich pow³ok¹ochronn¹ a u¿ytkownikiem;

3) je¿eli s¹ wyposa¿one w urz¹dzenia:a) ch³odz¹ce, przeznaczone do poch³aniania ciep³a, dzia³aj¹ce na

zasadzie odparowania cieczy lub sublimacji cia³ sta³ych – powinnybyæ tak zaprojektowane i wykonane, aby uwalniane substancje lotneby³y odprowadzane na zewn¹trz pow³oki ochronnej, a nie w kierun-ku u¿ytkownika,

b) do oddychania – powinny byæ zaprojektowane i wykonanew taki sposób, aby spe³nia³y swoj¹ funkcjê ochronn¹ w przewidy-wanych warunkach u¿ytkowania.

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony ca³egolub czêœci cia³a u¿ytkownika przed zimnem powinny charakteryzo-waæ siê izolacyjnoœci¹ ciepln¹ i odpornoœci¹ mechaniczn¹, odpo-wiedni¹ w przewidywanych warunkach u¿ywania. Materia³y, z któ-rych s¹ wykonane wymienione œrodki i sk³adniki tych œrodków po-winny posiadaæ wskaŸnik przenikania strumienia cieplnego tak ma-³y, jak jest to wymagane w przewidywanych warunkach ich u¿ywa-nia. Materia³y elastyczne i inne sk³adniki œrodków przeznaczonych

84

do u¿ywania w œrodowisku o niskiej temperaturze powinny zacho-wywaæ poziom elastycznoœci wymagany do wykonywania niezbêd-nych ruchów i przyjmowania odpowiednich pozycji. Materia³y,z których s¹ wykonane œrodki ochrony indywidualnej i sk³adnikitych œrodków, które mog¹ zostaæ spryskane przez du¿e iloœci zim-nych substancji, powinny zapewniaæ wystarczaj¹c¹ amortyzacjê ude-rzeñ mechanicznych oraz zapobiegaæ urazom cia³a. Kompletne i go-towe do u¿ytku œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone doochrony ca³ego cia³a u¿ytkownika przed utrat¹ ciep³a powinny spe³-niaæ nastêpuj¹ce wymagania:

1) iloœæ zimna przenikaj¹cego przez œrodki ochrony indywidual-nej na u¿ytkownika powinna byæ na tyle ma³a, aby podczas nosze-nia tych œrodków nie dopuœciæ do akumulacji zimna w jakimkol-wiek punkcie chronionej czêœci cia³a – ³¹cznie z koñcami palcówu r¹k i nóg – do poziomu, który móg³by spowodowaæ odczucie bó-lu lub zagro¿enia zdrowia,

2) zapobiegaæ przenikaniu takich cieczy jak woda deszczowai nie powodowaæ obra¿eñ wynikaj¹cych z kontaktu miêdzy ich po-w³ok¹ ochronn¹ a u¿ytkownikiem.

Je¿eli œrodki ochrony indywidualnej s¹ wyposa¿one w urz¹dze-nie do oddychania, urz¹dzenie to powinno zachowywaæ swoje w³a-œciwoœci ochronne w przewidywanych warunkach u¿ywania. W in-strukcji do³¹czanej do ka¿dego egzemplarza œrodków ochrony indy-widualnej przeznaczonych do krótkotrwa³ego u¿ywania w œrodowi-skach o niskiej temperaturze producent zamieszcza informacje doty-cz¹ce maksymalnego dopuszczalnego nara¿enia u¿ytkownika nazimno przenikaj¹ce przez dany œrodek ochrony indywidualnej (§ 24wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony ca³egocia³a lub jego czêœci przed skutkami dzia³ania pr¹du elektrycznegopowinny w³aœciwie izolowaæ u¿ytkownika przed napiêciem, na któ-re mo¿e byæ on nara¿ony w najbardziej niekorzystnych przewidywa-nych warunkach u¿ywania tych œrodków. Materia³y, z których s¹wykonane œrodki i sk³adniki tych œrodków, powinny byæ tak zapro-jektowane, dobrane i po³¹czone, aby zapewnia³y jak najmniejszyprzep³yw pr¹du elektrycznego przez pow³okê ochronn¹ tych œrod-

85

ków, mierzony podczas wykonywanych prób przy napiêciach odpo-wiadaj¹cych napiêciom, jakie mog¹ wyst¹piæ w warunkach rzeczy-wistych. W ka¿dym przypadku przep³yw pr¹du przez pow³okêochronn¹ œrodków ochrony indywidualnej powinien byæ ni¿szy odmaksymalnej ogólnie przyjêtej wartoœci dopuszczalnej, odpowiada-j¹cej progowi tolerancji organizmu cz³owieka. Œrodki ochrony indy-widualnej przeznaczone wy³¹cznie do u¿ywania podczas pracy wy-konywanej przy instalacjach elektrycznych, które s¹ lub mog¹ byæpod napiêciem, powinny posiadaæ oznaczenie umieszczone równie¿na opakowaniu, okreœlaj¹ce w szczególnoœci:

• klasê œrodka ochrony indywidualnej lub odpowiadaj¹ce jej na-piêcie robocze,

• numer seryjny i datê produkcji tego œrodka.Instrukcja producenta wymienionych œrodków powinna zawieraæ

informacje dotycz¹ce szczegó³owego przeznaczenia tego rodzajuœrodków oraz zakresu i czêstotliwoœci badañ w³aœciwoœci izolacyj-nych, które powinny byæ przeprowadzane w okresie u¿ytkowaniaœrodków ochrony indywidualnej (§ 25 wymienionego rozporz¹dze-nia z dnia 31 marca 2003 r.).

W myœl przepisów § 26 wymienionego rozporz¹dzenia, œrodkiochrony indywidualnej zapobiegaj¹ce ostrym lub chronicznym cho-robom oczu wywo³anym przez promieniowanie niejonizuj¹ce po-winny poch³aniaæ lub odbijaæ wiêkszoœæ energii promieniowaniaw szkodliwym paœmie d³ugoœci fal, jednoczeœnie nie wp³ywaj¹cujemnie na przepuszczanie nieszkodliwej czêœci pasma widzialnego,postrzeganie kontrastów i mo¿liwoœæ rozpoznawania koloróww przewidywanych warunkach u¿ywania. Œrodki stosowane doochrony oczu powinny byæ tak zaprojektowane i wykonane, aby dlaka¿dej szkodliwej d³ugoœci fali widmowy wspó³czynnik przepusz-czania by³ taki, aby gêstoœæ strumienia energii szkodliwego promie-niowania, jaka mo¿e dotrzeæ do oczu u¿ytkownika przez filtr stoso-wanych œrodków, by³a jak najmniejsza i nie przekracza³a dopusz-czalnej wartoœci tego promieniowania. Jakoœæ œrodków ochrony in-dywidualnej stosowanych do ochrony oczu nie mo¿e siê pogarszaæi nie mog¹ one traciæ swoich w³aœciwoœci w zwi¹zku z dzia³aniempromieniowania. Œrodki ochrony indywidualnej stosowane do ochro-

86

ny oczu powinny byæ oznaczone. Oznaczenie powinno okreœlaæ sto-pieñ ochrony odpowiedni dla danej krzywej rozk³adu widmowegoich wspó³czynnika przepuszczania. Filtry przeznaczone do ochronyoczu przed promieniowaniem Ÿróde³ jednego typu powinny byæ kla-syfikowane w rosn¹cym porz¹dku ich stopni ochrony. Producent po-winien umieœciæ na ka¿dym egzemplarzu filtra ochronnego oznacze-nie okreœlaj¹ce stopieñ ochrony. Instrukcja producenta wymienio-nych œrodków powinna zawieraæ informacje dotycz¹ce krzywejprzepuszczania wartoœci promieniowania, maj¹ce na celu umo¿li-wienie dobrania najodpowiedniejszych œrodków ochrony indywidu-alnej, z uwzglêdnieniem czynników w³aœciwych dla rzeczywistychwarunków ich u¿ywania, w szczególnoœci odleg³oœæ od Ÿród³a i roz-k³ad widmowy energii promieniowania w tej odleg³oœci.

Materia³y, z których s¹ wykonane œrodki ochrony indywidualneji sk³adniki tych œrodków, przeznaczone do ochrony ca³ego cia³a lubczêœci cia³a przed ska¿eniami radioaktywnymi, w tym radioaktyw-nymi py³ami, gazami, cieczami lub ich mieszaninami, powinny byætak zaprojektowane, wykonane, dobrane i po³¹czone, aby skuteczniezapobiega³y przenikaniu tych substancji w przewidywanych warun-kach u¿ywania. W zale¿noœci od rodzaju i stanu substancji, o któ-rych mowa w ust. 1, niezbêdna szczelnoœæ œrodków ochrony indy-widualnej i sk³adników tych œrodków mo¿e byæ uzyskana przez za-stosowanie nieprzepuszczalnej pow³oki ochronnej albo za pomoc¹odpowiednich œrodków, w szczególnoœci systemów wentylacyjnychi ciœnieniowych, zaprojektowanych w celu zapobie¿enia ponownemurozpraszaniu siê tych substancji. Substancje odka¿aj¹ce stosowanew procesie odka¿ania œrodków ochrony indywidualnej ska¿onymisubstancjami nie mog¹ ograniczaæ mo¿liwoœci ponownego u¿yciatych œrodków, w przewidywanym okresie trwa³oœci (§ 27 wymie-nionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapewnienia pe³-nej ochrony u¿ytkownika przed zewnêtrznym napromieniowaniemlub, je¿eli jest to niemo¿liwe, do zapewnienia t³umienia tego napro-mieniowania powinny byæ tak zaprojektowane i wykonane, abyprzeciwdzia³a³y nawet s³abemu promieniowaniu elektronowemu(w szczególnoœci beta) lub fotonowemu (w szczególnoœci X, gamma).

87

Materia³y, z których s¹ wykonane wymienione œrodki i sk³adniki tychœrodków powinny byæ zaprojektowane, po³¹czone i dobrane w sposóbzapewniaj¹cy niezbêdny poziom ochrony, wymagany w przewidy-wanych warunkach u¿ywania, nie powoduj¹c jednoczeœnie przed³u-¿enia okresu nara¿enia u¿ytkownika na promieniowanie, wynikaj¹-cego z utrudnieñ w wykonywaniu ruchów, przyjmowaniu odpowied-nich pozycji cia³a i przemieszczaniu siê. Wymienione œrodki ochro-ny indywidualnej powinny posiadaæ oznaczenie zawieraj¹ce infor-macje o rodzaju i gruboœci materia³ów, z których s¹ wykonane(§ 28 wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Zgodnie z przepisami § 29 wymienionego rozporz¹dzenia,œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony uk³adu od-dechowego powinny umo¿liwiaæ dostarczenie u¿ytkownikowi po-wietrza nadaj¹cego siê do oddychania, gdy znajduje siê on w zanie-czyszczonej atmosferze lub w atmosferze o niedostatecznej zawarto-œci tlenu. Powietrze nadaj¹ce siê do oddychania powinno byæ otrzy-mywane odpowiednimi metodami, w szczególnoœci przez oczysz-czenie zanieczyszczonego powietrza przez urz¹dzenie ochronne alboprzez dostarczanie przewodami z niezanieczyszczonego Ÿród³a. Ma-teria³y, z których s¹ wykonane wymienione œrodki ochrony indywi-dualnej i sk³adniki tych œrodków powinny byæ tak zaprojektowane,dobrane i po³¹czone, aby zapewnia³y u¿ytkownikowi w³aœciwe od-dychanie i higienê oddychania przez ca³y okres u¿ywania w przewi-dywanych warunkach. Szczelnoœæ czêœci twarzowej, spadek ciœnie-nia podczas wdychania powietrza, a tak¿e skutecznoœæ oczyszczaniapowietrza, w przypadku zastosowania urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych,powinny dostatecznie chroniæ przed przenikaniem z atmosfery za-nieczyszczeñ szkodliwych dla zdrowia i higieny u¿ytkownika. Wy-mienione œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ oznaczoneznakiem identyfikacyjnym producenta oraz informacj¹ o szczegó³o-wych charakterystykach sprzêtu. Informacja wraz z instrukcj¹ po-winny umo¿liwiaæ przeszkolonemu i wykwalifikowanemu u¿ytkow-nikowi tych œrodków prawid³owe ich stosowanie. W instrukcji urz¹-dzenia oczyszczaj¹cego producent zamieszcza informacje o maksy-malnym okresie sk³adowania urz¹dzeñ nowych i przechowywanychw oryginalnych opakowaniach.

88

Œrodki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobieganiakontaktowi powierzchniowemu ca³ego cia³a u¿ytkownika lub czêœcicia³a, w tym skóry i oczu, z substancjami niebezpiecznymi lubczynnikami zakaŸnymi, powinny chroniæ przed przedostawaniem siêlub przenikaniem tych substancji przez pow³okê ochronn¹ w przewi-dywanych warunkach u¿ywania. Materia³y, z których s¹ wykonaneœrodki ochrony indywidualnej i sk³adniki tych œrodków powinny byætak zaprojektowane, dobrane i po³¹czone, aby zapewnia³y, na ile jestto mo¿liwe, ca³kowit¹ szczelnoœæ, która pozwoli na d³ugotrwa³e ca-³odzienne u¿ywanie œrodków ochrony indywidualnej, a je¿eli jest toniemo¿liwe, powinny zapewniaæ szczelnoœæ ograniczon¹ w skróco-nym okresie u¿ywania. W przypadku gdy niebezpieczne substancjelub czynniki zakaŸne posiadaj¹ wysoki stopieñ zdolnoœci przenika-nia ze wzglêdu na swoje w³aœciwoœci lub przewidywane warunkiu¿ywania, œrodki ochrony indywidualnej powinny byæ poddawanebadaniom maj¹cym na celu ich klasyfikacjê w zale¿noœci od sku-tecznoœci ich dzia³ania. Œrodki ochrony indywidualnej, które s¹uznane za zgodne ze specyfikacj¹ powy¿szych badañ, powinny byæzaopatrzone w informacjê zawieraj¹c¹ w szczególnoœci nazwy, a je-¿eli jest to niemo¿liwe – oznaczenia substancji u¿ytych podczas ba-dañ oraz okres, w którym bêdzie zapewniona ochrona. Instrukcjawymienionych œrodków ochrony indywidualnej, do³¹czona przezproducenta, powinna zawieraæ objaœnienia u¿ytych oznaczeñ sub-stancji, szczegó³owy opis badañ oraz wszelkie informacje niezbêdnedo okreœlenia maksymalnego dopuszczalnego okresu u¿ywania ta-kich œrodków w ró¿nych przewidywanych warunkach (§ 30 wymie-nionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Co powinna zawieraæ instrukcja u¿ytkowania œrodków ochronyindywidualnej?

Wprowadzaj¹c œrodki ochrony indywidualnej do obrotu produ-cent lub upowa¿niony przedstawiciel powinien dostarczyæ instrukcjêich u¿ytkowania, która powinna zawieraæ:

1) nazwê i adres producenta lub jego upowa¿nionego przedsta-wiciela;

2) sposób przechowywania, u¿ywania, czyszczenia, konserwa-cji, obs³ugi i dezynfekcji œrodków ochrony indywidualnej;

89

3) informacjê o:a) zalecanych przez producenta œrodkach czyszcz¹cych, konser-

wuj¹cych i dezynfekuj¹cych, które nie bêd¹ negatywnie oddzia³ywaæna u¿ytkownika œrodków ochrony indywidualnej oraz na te œrodki,

b) sposobie dzia³ania œrodków ochrony indywidualnej orazstwierdzonym podczas badañ technicznych lub sprawdzaj¹cych po-ziomie ochrony lub klasie ochrony,

c) odpowiednim dodatkowym wyposa¿eniu œrodków ochronyindywidualnej i charakterystyce ich czêœci zamiennych,

d) klasie ochrony dla ró¿nych poziomów zagro¿eñ i zwi¹zanychz tym ograniczeñ u¿ywania œrodków ochrony indywidualnej,

e) rodzaju opakowania w³aœciwego do ich bezpiecznego trans-portu;

4) datê wa¿noœci lub okres trwa³oœci œrodków ochrony indywi-dualnej lub ich okreœlonych czêœci sk³adowych;

5) wyjaœnienie oznaczeñ w niej zamieszczonych;6) nazwê, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowa-

nej uczestnicz¹cej w procesie oceny zgodnoœci œrodków ochrony in-dywidualnej.

Instrukcja taka powinna byæ opracowana dok³adnie i zrozumia-le, co najmniej w jêzyku urzêdowym pañstwa, na którego obszarzeœrodek ochrony indywidualnej ma byæ wprowadzony do obrotu (§ 8wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Je¿eli stopieñ zu¿ycia lub starzenia œrodków ochrony indywidu-alnej mo¿e mieæ powa¿ny wp³yw na ich w³aœciwoœci, na ka¿dymegzemplarzu œrodków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymie-nialnych czêœciach sk³adowych nale¿y, w sposób trwa³y i czytelny,podaæ datê ich produkcji i jeœli to mo¿liwe datê up³ywu okresutrwa³oœci. Informacjê tak¹ nale¿y równie¿ w sposób trwa³y umieœciæna opakowaniu tych œrodków. W sytuacji gdy producent nie mo¿eustaliæ okresu trwa³oœci œrodków ochrony indywidualnej, wówczasdostarczona przez niego instrukcja powinna zawieraæ niezbêdne in-formacje umo¿liwiaj¹ce nabywcy lub u¿ytkownikowi tych œrodkówustalenie w³aœciwej daty up³ywu okresu ich trwa³oœci, z uwzglêdnie-niem poziomu jakoœci tych œrodków, warunków ich sk³adowania,u¿ywania, czyszczenia, obs³ugi i konserwacji. Je¿eli wyraŸne

90

i gwa³towne zmniejszenie skutecznoœci dzia³ania œrodków ochronyindywidualnej mo¿e byæ spowodowane zu¿yciem w wyniku zaleca-nego przez producenta okresowego ich czyszczenia lub konserwacji,producent powinien na ka¿dym wprowadzanym do obrotu egzem-plarzu takiego œrodka umieœciæ oznaczenie informuj¹ce o dopusz-czalnej liczbie wykonywanych czynnoœci zwi¹zanych z czyszcze-niem lub konserwacj¹, po których œrodek ochrony indywidualnejpowinien byæ poddany kontroli stanu technicznego lub wymianie.W przypadku gdy na wyrobie nie umieszczono takiego oznaczenia,informacja o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynnoœci zwi¹-zanych z czyszczeniem lub konserwacj¹ œrodka ochrony indywidu-alnej powinna byæ podana przez producenta w instrukcji do³¹czonejdo ka¿dego egzemplarza tego œrodka. Je¿eli przewidywane warunkiu¿ywania œrodków ochrony indywidualnej wskazuj¹ na ryzyko ichzahaczenia przez poruszaj¹ce siê przedmioty, powoduj¹c tym sa-mym niebezpieczeñstwo dla ich u¿ytkownika, œrodki te powinny po-siadaæ odpowiedni¹ wytrzyma³oœæ, powy¿ej której ich czêœci sk³ado-we bêd¹ ulega³y oderwaniu, eliminuj¹c w ten sposób to zagro¿enie(§ 10 wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Instrukcja dostarczana przez producenta wraz ze œrodkamiochrony indywidualnej o konstrukcji z³o¿onej, przeznaczonymi doochrony przed zagro¿eniem ¿ycia lub zagro¿eniami, które mog¹ po-wodowaæ ciê¿kie i nieodwracalne uszkodzenie cia³a lub utratê zdro-wia, w tym zmiany chorobowe, których skutków wed³ug producen-ta u¿ytkownik nie jest w stanie stwierdziæ w odpowiednim czasie,powinna zawieraæ w szczególnoœci:

1) dane przeznaczone do wykorzystania wy³¹cznie przez kom-petentne i przeszkolone osoby, które posiadaj¹ kwalifikacje do ichw³aœciwej interpretacji i zapewni¹ bezpieczne stosowanie tych œrod-ków przez u¿ytkownika,

2) opis sposobu sprawdzania, czy œrodki ochrony indywidualnejzosta³y prawid³owo wyregulowane i czy w³aœciwie funkcjonuj¹ pod-czas u¿ywania.

Instrukcja dostarczana wraz ze œrodkami ochrony indywidualnejchroni¹cymi przed upadkiem z wysokoœci powinna zawieraæ tak¿einformacje o:

91

• wymaganiach dotycz¹cych punktu kotwiczenia i minimalnejwolnej przestrzeni znajduj¹cej siê poni¿ej u¿ytkownika,

• w³aœciwym sposobie zak³adania uprzê¿y i przy³¹czania pod-systemu ³¹cz¹co-amortyzuj¹cego do punktu kotwiczenia.

W instrukcji do³¹czanej do ka¿dego egzemplarza œrodka ochro-ny indywidualnej, przeznaczonego do krótkotrwa³ego u¿ywaniaw œrodowisku pracy o wysokiej temperaturze, producent powinienzamieœciæ informacje niezbêdne do okreœlenia maksymalnego do-puszczalnego nara¿enia u¿ytkownika na ciep³o przenikaj¹ce przez teœrodki podczas ich u¿ywania zgodnie z ich przeznaczeniem (§ 23wymienionego rozporz¹dzenia z dnia 31 marca 2003 r.).

Kiedy pracodawca jest obowi¹zany dostarczaæ pracownikomodzie¿ i obuwie robocze?

Do obowi¹zków pracodawcy nale¿y dostarczanie pracownikowinieodp³atnie odzie¿y i obuwia roboczego, spe³niaj¹cych wymaganiaokreœlone w Polskich Normach, je¿eli odzie¿ w³asna pracownikamo¿e ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu albo gdy wyma-gaj¹ tego wzglêdy technologiczne, sanitarne lub bezpieczeñstwai higieny pracy. Odzie¿ i obuwie robocze powinny byæ odpowiedniedo warunków wykonywania pracy. Pracodawca mo¿e te¿ ustaliæ sta-nowiska, na których dopuszcza siê u¿ywanie przez pracowników –za ich zgod¹ – w³asnej odzie¿y i obuwia roboczego, spe³niaj¹cychwymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy. Nie dotyczy jednak sta-nowisk, na których s¹ wykonywane prace zwi¹zane z bezpoœredni¹obs³ug¹ maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych albo prace powodu-j¹ce intensywne brudzenie lub ska¿enie odzie¿y i obuwia roboczegoœrodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materia³amibiologicznie zakaŸnymi. Pracownikowi u¿ywaj¹cemu w³asnej odzie-¿y i obuwia roboczego, przewidzianych na danym stanowisku pra-cy, pracodawca jest obowi¹zany wyp³aciæ ekwiwalent pieniê¿nyw wysokoœci uwzglêdniaj¹cej ich aktualne ceny (art. 2377 k.p.).

Kto ustala rodzaje œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie-¿y i obuwia roboczego, których stosowanie na okreœlonych stano-wiskach pracy jest niezbêdne?

92

Ustalenia rodzajów œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie-¿y i obuwia roboczego, których stosowanie na okreœlonych stanowi-skach jest niezbêdne, oraz przewidywanych okresów u¿ytkowaniaodzie¿y i obuwia roboczego dokonuje pracodawca. Ustalenia w tymzakresie pracodawca powinien konsultowaæ z pracownikami lub ichprzedstawicielami (art. 23711a § 1 pkt 4 k.p.). Pracodawca nie mo¿etu postêpowaæ dowolnie, musi bowiem uwzglêdniaæ obowi¹zuj¹ceprzepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e by œrodki ochronyindywidualnej spe³nia³y wymagania dotycz¹ce oceny zgodnoœci(o czym by³a wczeœniej mowa), zaœ gdy chodzi o odzie¿ i obuwierobocze – wymagania okreœlone w Polskich Normach.

Nale¿y zaznaczyæ, ¿e œrodki ochrony indywidualnej jak równie¿odzie¿ i obuwie robocze stanowi¹ w³asnoœæ pracodawcy (art. 2378

k.p.). Je¿eli zatem nastêpuje rozwi¹zanie stosunku pracy, pracownikpowinien rozliczyæ siê z przydzielonych mu œrodków ochrony indy-widualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego.

Czy pracownik mo¿e wykonywaæ pracê bez œrodków ochronyindywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego przewidzianych dostosowania na danym stanowisku?

W myœl art. 2379 § 1 k.p., pracodawca nie mo¿e dopuœciæ pra-cownika do pracy bez œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿yi obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stano-wisku pracy. Z drugiej zaœ strony pracownik ma prawo domagaæ siêod pracodawcy dostarczenia mu takich œrodków ochrony oraz odzie-¿y i obuwia roboczego. Pracownik mo¿e nawet odmówiæ wykony-wania pracy, jeœli pracodawca nie dostarczy mu œrodków ochronyindywidualnej lub odzie¿y i obuwia roboczego, niezbêdnych do wy-konywania pracy na danym stanowisku, bez ponoszenia z tego tytu³uujemnych konsekwencji, a co wiêcej – mo¿e ¿¹daæ wynagrodzeniaza czas niewykonywania pracy z tego powodu, je¿eli by³ gotów dojej wykonywania (art. 81 k.p.). Taki przypadek nale¿y bowiem trak-towaæ jako przestój w pracy z przyczyn dotycz¹cych pracodawcy.

Jakie inne obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w zakresie dostarcza-nia œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego?

93

Dostarczone pracownikowi œrodki ochrony indywidualnej po-winny byæ sprawne i w pe³ni spe³niaæ funkcjê zabezpieczenia przeddzia³aniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynnikówwystêpuj¹cych w œrodowisku pracy. Odzie¿ i obuwie robocze po-winny posiadaæ w³aœciwoœci ochronne i u¿ytkowe. Pracodawca jestte¿ obowi¹zany zapewniæ odpowiednio ich pranie, konserwacjê, na-prawê, odpylanie i odka¿anie (art. 2379 § 2 k.p.). Odzie¿ b¹dŸ obu-wie robocze w nienale¿ytym stanie mo¿e bowiem stwarzaæ poten-cjalne zagro¿enie wypadkowe (np. wci¹gniêcie rozdartego rêkawado obs³ugiwanej przez pracownika maszyny). W przypadku gdy pra-codawca nie mo¿e zapewniæ prania odzie¿y roboczej, czynnoœci temog¹ byæ wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wyp³aca-nia przez pracodawcê ekwiwalentu pieniê¿nego w wysokoœci kosz-tów poniesionych przez pracownika, ustalanej z regu³y w porozu-mieniu miêdzy pracodawc¹ a pracownikiem (art. 2379 § 3 k.p.).

Zgodnie z przepisami art. 23710 k.p., pracodawca jest obowi¹za-ny zapewniæ, aby œrodki ochrony indywidualnej oraz odzie¿ i obu-wie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uleg-³y ska¿eniu œrodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albomateria³ami biologicznie zakaŸnymi, by³y przechowywane wy³¹cz-nie w miejscu przez niego wyznaczonym. Wymogi te musz¹ byæprzestrzegane zarówno przez pracodawcê, jak i pracowników. Praco-dawca w ¿adnym wypadku nie mo¿e powierzyæ pracownikowi pra-nia, konserwacji, odpylania i odka¿ania takich przedmiotów, leczmusi to zapewniæ we w³asnym zakresie, niezale¿nie od tego, z jaki-mi wi¹¿e siê to kosztami.

Dodaæ tu nale¿y, ze zgodnie z art. 3044 k.p. pracodawca jest te¿obowi¹zany przydzielaæ niezbêdn¹ odzie¿ robocz¹ i œrodki ochronyindywidualnej tak¿e osobom wykonuj¹cym krótkotrwa³e prace alboczynnoœci inspekcyjne (np. inspektorowi pracy), w czasie którychich w³asna odzie¿ mo¿e ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudze-niu, a tak¿e ze wzglêdu na bezpieczeñstwo wykonywania tych praclub czynnoœci.

R o z d z i a ³ XI

S£U¯BA BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie zadania pe³ni w zak³adzie pracy s³u¿ba bezpieczeñstwai higieny pracy?

S³u¿ba bezpieczeñstwa i higieny pracy pe³ni w zak³adzie pracyfunkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy. W ¿adnym jednak wypadku s³u¿ba bezpieczeñstwa i higienypracy nie ponosi odpowiedzialnoœci za stan bezpieczeñstwa i higie-ny pracy w tym znaczeniu, w jakim odpowiedzialnoœæ tê ponosipracodawca (osoby zarz¹dzaj¹ce w jego imieniu zak³adem pracy, je-œli pracodawc¹ jest jednostka organizacyjna). Utworzenie s³u¿by bhpnie zwalnia pracodawców oraz osób kieruj¹cych pracownikami (kie-rowników jednostek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) odci¹¿¹cych na nich obowi¹zków w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy, a tym bardziej od odpowiedzialnoœci za ich naruszenie. Pra-cownicy s³u¿by bhp ponosz¹ natomiast odpowiedzialnoœæ za zanie-dbanie obowi¹zków nale¿¹cych do zakresu ich dzia³ania (por.R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliñski, DomWydawniczy ABC, Warszawa 2000, s. 970 i 1149).

Organizacjê, zakres dzia³ania, uprawnienia, liczebnoœæ i podpo-rz¹dkowanie s³u¿by bhp oraz wymagania kwalifikacyjne pracowni-ków s³u¿by bhp okreœla rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pra-cy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.), wydane na podstawie art. 23711

§ 5 k.p. Istotne zmiany w tym rozporz¹dzeniu, dotycz¹ce przede

95

wszystkim wymagañ kwalifikacyjnych pracowników s³u¿by bhp,wprowadzone zosta³y rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 2 li-stopada 2004 r. (DzU nr 246, poz. 2468). Rozporz¹dzenie to wdra-¿a te¿ postanowienia:

– dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawiewprowadzenia œrodków w celu poprawy bezpieczeñstwa i zdrowiapracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),

– dyrektywy 91/383/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupe³nia-j¹cej œrodki maj¹ce wspieraæ poprawê bezpieczeñstwa i zdrowiaw pracy pracowników pozostaj¹cych w stosunku pracy na czasokreœlony lub w czasowym stosunku pracy (DzUrz WE L 206z 29.07.1991),

– dyrektywy 92/85/EWG z dnia 19 paŸdziernika 1992 r. w spra-wie wprowadzenia œrodków s³u¿¹cych wspieraniu poprawy w miej-scu pracy bezpieczeñstwa i zdrowia pracownic w ci¹¿y, pracownic,które niedawno rodzi³y i pracownic karmi¹cych piersi¹ (dziesi¹tadyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z 28.11.1992),

– dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawieochrony pracy osób m³odych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),

– dyrektywy 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotycz¹cejniektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz WE L 299z 18.11.2003).

Zgodnie z przepisami § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RMw sprawie s³u¿by bhp, do zakresu dzia³ania s³u¿by bhp nale¿y:

1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzega-nia przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, ze szczegól-nym uwzglêdnieniem stanowisk pracy, na których s¹ zatrudnionekobiety w ci¹¿y lub karmi¹ce dziecko piersi¹, m³odociani, niepe³no-sprawni, pracownicy wykonuj¹cy pracê zmianow¹, w tym pracuj¹cyw nocy, oraz osoby fizyczne wykonuj¹ce pracê na innej podstawieni¿ stosunek pracy w zak³adzie pracy lub w miejscu wyznaczonymprzez pracodawcê,

2) bie¿¹ce informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagro¿e-niach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzaj¹cymi do usuwaniatych zagro¿eñ,

96

3) sporz¹dzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej razw roku, okresowych analiz stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy za-wieraj¹cych propozycje przedsiêwziêæ technicznych i organizacyj-nych maj¹cych na celu zapobieganie zagro¿eniom ¿ycia i zdrowiapracowników oraz poprawê warunków pracy,

4) udzia³ w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju za-k³adu pracy oraz przedstawianie propozycji dotycz¹cych uwzglêd-nienia w tych planach rozwi¹zañ techniczno-organizacyjnych za-pewniaj¹cych poprawê stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy,

5) udzia³ w ocenie za³o¿eñ i dokumentacji dotycz¹cych moder-nizacji zak³adu pracy albo jego czêœci, a tak¿e nowych inwestycji,oraz zg³aszanie wniosków dotycz¹cych uwzglêdnienia wymagañbezpieczeñstwa i higieny pracy w tych za³o¿eniach i dokumentacji,

6) udzia³ w przekazywaniu do u¿ytkowania nowo budowanychlub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich czêœci,w których przewiduje siê pomieszczenia pracy, urz¹dzeñ produkcyj-nych oraz innych urz¹dzeñ maj¹cych wp³yw na warunki pracyi bezpieczeñstwo pracowników,

7) zg³aszanie wniosków dotycz¹cych wymagañ bezpieczeñstwai higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych proce-sach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotycz¹cych zachowa-nia wymagañ ergonomii na stanowiskach pracy,

9) udzia³ w opracowywaniu zak³adowych uk³adów zbiorowychpracy, wewnêtrznych zarz¹dzeñ, regulaminów i instrukcji ogólnychdotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadañosób kieruj¹cych pracownikami w zakresie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy,

10) opiniowanie szczegó³owych instrukcji dotycz¹cych bezpie-czeñstwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

11) udzia³ w ustalaniu okolicznoœci i przyczyn wypadków przypracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikaj¹cych z badaniaprzyczyn i okolicznoœci tych wypadków oraz zachorowañ na choro-by zawodowe, a tak¿e kontrola realizacji tych wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywaniedokumentów dotycz¹cych wypadków przy pracy, stwierdzonych

97

chorób zawodowych i podejrzeñ o takie choroby, a tak¿e przecho-wywanie wyników badañ i pomiarów czynników szkodliwych dlazdrowia w œrodowisku pracy,

13) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bez-pieczeñstwa i higieny pracy,

14) udzia³ w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, którewi¹¿e siê z wykonywan¹ prac¹,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowi-skach pracy, na których wystêpuj¹ czynniki niebezpieczne, szkodli-we dla zdrowia lub warunki uci¹¿liwe, oraz doboru najw³aœciw-szych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

16) wspó³praca z w³aœciwymi komórkami organizacyjnymi lubosobami, w szczególnoœci w zakresie organizowania i zapewnieniaodpowiedniego poziomu szkoleñ w dziedzinie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy oraz zapewnienia w³aœciwej adaptacji zawodowej nowozatrudnionych pracowników,

17) wspó³praca z laboratoriami upowa¿nionymi, zgodnie z od-rêbnymi przepisami, do dokonywania badañ i pomiarów czynnikówszkodliwych dla zdrowia lub warunków uci¹¿liwych, wystêpuj¹cychw œrodowisku pracy, w zakresie organizowania tych badañ i pomia-rów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikamilub warunkami,

18) wspó³praca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmuj¹cy-mi siê pomiarami stanu œrodowiska naturalnego, dzia³aj¹cymiw systemie pañstwowego monitoringu œrodowiska, okreœlonegow odrêbnego przepisach,

19) wspó³dzia³anie z lekarzem sprawuj¹cym profilaktyczn¹opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, a w szczególnoœci przy orga-nizowaniu okresowych badañ lekarskich pracowników,

20) wspó³dzia³anie ze spo³eczn¹ inspekcj¹ pracy oraz z zak³ado-wymi organizacjami zwi¹zkowymi przy:

a) podejmowaniu przez nie dzia³añ maj¹cych na celu przestrze-ganie przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, w try-bie i w zakresie ustalonym w odrêbnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcê przedsiêwziêciach maj¹-cych na celu poprawê warunków pracy,

98

21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy, a tak¿e w pracach komisji bezpieczeñstwa i higienypracy oraz innych zak³adowych komisji zajmuj¹cych siê problema-tyk¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem choro-bom zawodowym i wypadkom przy pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zak³adu pracy ró¿nychform popularyzacji problematyki bezpieczeñstwa i higieny pracyoraz ergonomii.

S³u¿ba bhp nie mo¿e byæ obci¹¿ana innymi zadaniami ni¿ wy-mienione wy¿ej, z wyj¹tkiem pracownika zatrudnionego przy innejpracy, który w zasadzie powinien wykonywaæ równie¿ zadania wy-nikaj¹ce z umowy o pracê. Pracodawca powinien te¿ tak zorganizo-waæ pracê i rozk³ad czasu pracy pracownika s³u¿by bhp oraz pra-cownika zatrudnionego przy innej pracy, aby zapewniona zosta³ape³na realizacja powy¿szych zadañ s³u¿by bhp przez tych pracowni-ków. W celu realizacji zadañ s³u¿by bhp pracodawca jest obowi¹za-ny udostêpniæ s³u¿bie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przyinnej pracy, a tak¿e specjaliœcie spoza zak³adu pracy, informacjemog¹ce wywieraæ wp³yw na bezpieczeñstwo pracy i ochronê zdro-wia pracowników, a w szczególnoœci dotycz¹ce:

• stanu œrodowiska pracy, w tym wyników badañ i pomiarówczynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

• zastosowanych dotychczas œrodków, w tym technicznych i or-ganizacyjnych, zapobiegaj¹cych zagro¿eniom zdrowia lub ¿ycia pra-cowników w odniesieniu do zak³adu pracy i poszczególnych stano-wisk pracy,

• œrodków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierw-szej pomocy, gaszenia po¿aru i ewakuacji pracowników.

Którzy pracodawcy s¹ obowi¹zani do utworzenia s³u¿by bhp?Kto mo¿e wykonywaæ zadania s³u¿by bhp, jeœli pracodawca nie maobowi¹zku jej utworzenia?

Zgodnie z art. 23711 § 1 zdanie 1 k.p., obowi¹zek utworzenias³u¿by bhp spoczywa na pracodawcy zatrudniaj¹cym wiêcej ni¿ 100pracowników. Natomiast pracodawca zatrudniaj¹cy do 100 pracow-ników powierza wykonywanie zadañ s³u¿by bhp pracownikowi za-

99

trudnionemu przy innej pracy. W razie braku kompetentnych pra-cowników pracodawca mo¿e powierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿bybhp specjalistom spoza zak³adu pracy (art. 23711 § 2 zdanie 1 k.p.).

Z powy¿szego wyraŸnie wynika, ¿e tylko pracodawca zatrudnia-j¹cy do 100 pracowników mo¿e powierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿-by bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub specjalistomspoza zak³adu pracy, a nie mo¿e tego uczyniæ pracodawca zatrudnia-j¹cy wiêcej ni¿ 100 pracowników, musi on bowiem utworzyæ s³u¿bêbhp. Liczba zatrudnionych pracowników jest tu wiêc zasadniczymkryterium. Uregulowania te s¹ te¿ zgodne z prawem Wspólnoty Eu-ropejskiej, gdzie przyjmuje siê jako regu³ê zatrudnianie przez praco-dawców pracowników s³u¿by bhp, a odstêpstwa od niej s¹ dopusz-czalne tylko w okreœlonych sytuacjach. Zgodnie te¿ z art. 7 ust. 1Dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawiewprowadzenia œrodków w celu zwiêkszenia bezpieczeñstwa i popra-wy zdrowia pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183z 29.06.1989) – do prowadzenia dzia³alnoœci zwi¹zanej z ochron¹zdrowia i zapobieganiem ryzyku zawodowemu w zak³adzie pracypracodawca powinien wyznaczyæ przede wszystkim jednego lubwiêcej pracowników, a dopiero w razie braku wykwalifikowanychpracowników – pozyskaæ kompetentne osoby lub podmioty z ze-wn¹trz. Jak równie¿ uzna³ Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœciw wyroku z dnia 22 maja 2003 r. (w sprawie Komisja WspólnotEuropejskich przeciwko Królestwu Niderlandów), obowi¹zek pozy-skania specjalistów z zewn¹trz ma jedynie charakter subsydiarnyw stosunku do obowi¹zku okreœlonego w art. 7 ust. 1 Dyrektywy,czyli powstaje wy³¹cznie w przypadku, kiedy czynnoœci zwi¹zanez zapobieganiem i ochron¹ przed zagro¿eniami w miejscu pracy niemog¹ byæ wykonywane przez pracowników zak³adu pracy wskutekbraku kompetentnych pracowników.

Kwestia powierzenia przez pracodawcê wykonywania zadañs³u¿by bhp specjalistom spoza zak³adu pracy by³a te¿ przedmiotemorzeczeñ Naczelnego S¹du Administracyjnego. Tak np. w wyrokuz dnia 23 wrzeœnia 2005 r., I OSK 40/05 (nie publikowany), NSAuzna³ za mo¿liwe powierzenie wykonywania zadañ s³u¿by bhp spe-cjalistom spoza zak³adu pracy tak¿e u pracodawców zatrudniaj¹cych

100

wiêcej ni¿ 100 pracowników. Zupe³nie natomiast odmienne stanowi-sko zaj¹³ NSA w wyroku z dnia 13 paŸdziernika 2006 r., I OSK263/06 (nie publikowany), wskazuj¹c, ¿e w art. 23711 § 1 k.p. wy-ró¿niono dwie formy wykonywania zadañ w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy: pierwsza jest realizowana przez s³u¿bê bhp,a druga poprzez powierzenie wykonywania zadañ tej s³u¿by innympodmiotom. S¹d zwróci³ równoczeœnie uwagê, ¿e formy te nie s¹to¿same, bo gdyby takimi by³y, nie istnia³aby potrzeba ich odrêbnejregulacji i mo¿na by pos³ugiwaæ siê pojêciem „s³u¿by bhp” zarów-no w przypadku, gdy pracodawca zatrudnia wiêcej ni¿ 100 pracow-ników, jak i gdy zatrudnia do 100 pracowników. Ponadto, zgodniez art. 23711 § 4 k.p., w³aœciwy inspektor pracy jest uprawniony donakazania utworzenia s³u¿by bhp tak¿e przez pracodawcê zatrudnia-j¹cego do 100 pracowników albo zwiêkszenie liczby pracownikówtej s³u¿by, je¿eli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagro¿eniamizawodowymi. Dotyczyæ to wiêc mo¿e pracodawcy prowadz¹cegodzia³alnoœæ, przy której wystêpuje zwiêkszony poziom czynnikówszkodliwych i niebezpiecznych, stwarzaj¹cych wiêksze zagro¿eniedla zdrowia pracowników. Nale¿y zatem przyj¹æ, ¿e „s³u¿ba bhp”jest inn¹ form¹ ni¿ „wykonywanie zadañ tej s³u¿by”. Mo¿liwoœæ po-wierzenia przez pracodawcê – w razie braku kompetentnych pra-cowników – wykonywania zadañ s³u¿by bhp specjalistom spoza za-k³adu pracy dotyczy wiêc tylko pracodawców zatrudniaj¹cych niewiêcej ni¿ 100 pracowników, gdy¿ tylko ci pracodawcy nie maj¹obowi¹zku utworzenia s³u¿by bhp, a jej zadania mog¹ byæ powie-rzone okreœlonym osobom (zob. K. Zakrzewska-Szczepañska, S³u¿-ba bhp, S³. Prac. 2007, nr 8, s. 26).

W jakich przypadkach zadania s³u¿by bhp mo¿e wykonywaæpracodawca?

W okreœlonych przypadkach zadania s³u¿by bhp mo¿e wykony-waæ równie¿ sam pracodawca, posiadaj¹cy ukoñczone szkolenie nie-zbêdne do wykonywania zadañ tej s³u¿by, a mianowicie je¿eli:

• zatrudnia do 10 pracowników albo• zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do gru-

py dzia³alnoœci, dla której ustalono nie wy¿sz¹ ni¿ trzeci¹ kategoriê

101

ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 paŸdziernika 2002 r. o ubez-pieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób za-wodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.). Kategorie ryzykaokreœla natomiast rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecz-nej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie ró¿nicowania stopy pro-centowej sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne z tytu³u wypadkówprzy pracy i chorób zawodowych w zale¿noœci od zagro¿eñ zawo-dowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

Jak jest zorganizowana s³u¿ba bhp i komu podlega?Stosownie do przepisów § 1 powo³anego rozporz¹dzenia RM

z dnia 2 wrzeœnia 1997 r., s³u¿bê bhp stanowi¹ wyodrêbnione ko-mórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe. Liczbê pra-cowników s³u¿by bhp ustala pracodawca, bior¹c pod uwagê stan za-trudnienia oraz wystêpuj¹ce w zak³adzie warunki pracy i zwi¹zanez nimi zagro¿enia zawodowe, a tak¿e uci¹¿liwoœci pracy. Pracodaw-ca zatrudniaj¹cy od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobow¹lub jednoosobow¹ komórkê albo zatrudnia w tej komórce pracowni-ka s³u¿by bhp w niepe³nym wymiarze czasu pracy. Natomiast pra-codawca zatrudniaj¹cy ponad 600 pracowników powinien zatrudniaæw pe³nym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika s³u¿bybhp na ka¿dych 600 pracowników.

S³u¿ba bhp podlega bezpoœrednio pracodawcy. Dotyczy to rów-nie¿ pracownika, któremu pracodawca powierzy³ wykonywanie za-dañ s³u¿by bhp. U pracodawcy bêd¹cego jednostk¹ organizacyjn¹s³u¿ba bhp podlega bezpoœrednio osobie zarz¹dzaj¹cej t¹ jednostk¹lub osobie wchodz¹cej w sk³ad organu zarz¹dzaj¹cego, upowa¿nio-nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresubezpieczeñstwa i higieny pracy.

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ s³u¿bie bhp?Stosownie do przepisów § 3 powo³anego rozporz¹dzenia RM

z dnia 2 wrzeœnia 1997 r., s³u¿ba bhp jest uprawniona do:1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeñstwa i higieny pra-

cy, a tak¿e przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresiew zak³adzie pracy i w ka¿dym innym miejscu wykonywania pracy,

102

2) wystêpowania do osób kieruj¹cych pracownikami z zalece-niami usuniêcia stwierdzonych zagro¿eñ wypadkowych i szkodliwo-œci zawodowych oraz uchybieñ w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy,

3) wystêpowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzaniepracowników wyró¿niaj¹cych siê w dzia³alnoœci na rzecz poprawywarunków bezpieczeñstwa i higieny pracy,

4) wystêpowania do pracodawcy o zastosowanie kar porz¹dko-wych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanieobowi¹zków w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy,

5) niezw³ocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urz¹-dzenia technicznego w razie wyst¹pienia bezpoœredniego zagro¿enia¿ycia lub zdrowia pracownika albo innych osób,

6) niezw³ocznego odsuniêcia od pracy pracownika zatrudnione-go przy pracy wzbronionej,

7) niezw³ocznego odsuniêcia od pracy pracownika, który swoimzachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpoœred-nie zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia w³asnego albo innych osób,

8) wnioskowania do pracodawcy o niezw³oczne wstrzymaniepracy w zak³adzie pracy, w jego czêœci lub w innym miejscu wy-znaczonym przez pracodawcê do wykonywania pracy, w wypadkustwierdzenia bezpoœredniego zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia pracow-ników albo innych osób.

Powy¿sze uprawnienia przys³uguj¹ równie¿ pracownikowi za-trudnionemu przy innej pracy oraz specjaliœcie spoza zak³adu pracywykonuj¹cym zadania s³u¿by bhp.

Jakie wymagania kwalifikacyjne powinni spe³niaæ pracownicys³u¿by bhp oraz inne osoby wykonuj¹ce zadania tej s³u¿by?

Zarówno pracownik s³u¿by bhp, jak równie¿ pracownik zatrud-niony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzy³ wykonywa-nie zadañ s³u¿by bhp, a tak¿e specjalista spoza zak³adu pracy po-winni spe³niaæ wymagania kwalifikacyjne niezbêdne do wykonywa-nia zadañ s³u¿by bhp oraz ukoñczyæ szkolenie w dziedzinie bezpie-czeñstwa i higieny pracy dla pracowników tej s³u¿by (art. 23711 § 2zdanie 2 k.p.).

103

W myœl § 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 2 wrzeœnia1997 r., pracowników s³u¿by bhp zatrudnia siê na stanowiskach: in-spektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjali-stów oraz g³ównych specjalistów do spraw bezpieczeñstwa i higie-ny pracy. Pracownikami s³u¿by bhp mog¹ byæ osoby spe³niaj¹ce na-stêpuj¹ce wymagania kwalifikacyjne:

1) inspektorem do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿ebyæ osoba posiadaj¹ca zawód technika bezpieczeñstwa i higienypracy;

2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeñstwa i higienypracy mo¿e byæ osoba posiadaj¹ca:

a) zawód technika bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz co naj-mniej 3-letni sta¿ pracy w s³u¿bie bhp lub

b) wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjalnoœci w zakresiebezpieczeñstwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakre-sie bezpieczeñstwa i higieny pracy;

3) specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿ebyæ osoba posiadaj¹ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjal-noœci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy albo studia pody-plomowe w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz co naj-mniej 1 rok sta¿u pracy w s³u¿bie bhp;

4) starszym specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pra-cy mo¿e byæ osoba posiadaj¹ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunkulub specjalnoœci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy albo stu-dia podyplomowe w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy orazco najmniej 3-letni sta¿ pracy w s³u¿bie bhp;

5) g³ównym specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pra-cy mo¿e byæ osoba posiadaj¹ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunkulub specjalnoœci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy albo stu-dia podyplomowe w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy orazco najmniej 5-letni sta¿ pracy w s³u¿bie bhp.

Pracownik kieruj¹cy wieloosobow¹ komórk¹ organizacyjn¹ po-winien spe³niaæ co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidzia-ne dla specjalisty do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy. Nato-miast pracownik zatrudniony w jednoosobowej komórce powinienspe³niaæ co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidziane dlastarszego inspektora do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy.

104

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawcamo¿e powierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp, powinien spe³niaæwymagania kwalifikacyjne przewidziane dla inspektora, starszegoinspektora, specjalisty, starszego specjalisty lub g³ównego specjalistydo spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy. W razie braku kompetent-nych pracowników pracodawca zatrudniaj¹cy nie wiêcej ni¿ 100 pra-cowników mo¿e powierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp specja-listom spoza zak³adu pracy, którzy spe³niaj¹ co najmniej wymaganiaprzewidziane dla specjalisty do spraw bezpieczeñstwa i higieny pra-cy lub osobie, która by³a zatrudniona na stanowisku inspektora pra-cy w Pañstwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Nale¿y dodaæ, ¿e zgodnie z § 2 rozporz¹dzenia Rady Ministrówz dnia 2 listopada 2004 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawies³u¿by bhp (które wesz³o w ¿ycie z dniem 1 lipca 2005 r.), osobyzatrudnione w s³u¿bie bhp w dniu 1 lipca 2005 r. niespe³niaj¹ce po-wy¿szych wymagañ kwalifikacyjnych zachowuj¹ prawo do zatrud-nienia w s³u¿bie bhp przez okres 8 lat, a zatem do dnia 1 lipca2013 r. Odnosi siê to równie¿ do pracowników zatrudnionych przyinnej pracy oraz specjalistów spoza zak³adu pracy, którym praco-dawca powierzy³ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp. Zwróciæ przy tymnale¿y uwagê, ¿e nie jest tu wymagane zatrudnienie u tego samegopracodawcy. Pracownicy s³u¿by bhp, jak równie¿ pracownicy, któ-rym pracodawca powierzy³ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp, mog¹zatem zmieniaæ pracodawcê, nie trac¹c mo¿liwoœci dalszego zatrud-nienia w s³u¿bie bhp lub wykonywania zadañ tej s³u¿by u innegopracodawcy. Dotyczy to równie¿ specjalistów spoza zak³adu pracy,którym pracodawca powierzy³ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp.

Pracownicy s³u¿by bhp oraz inne osoby wykonuj¹ce zadania tejs³u¿by podlegaj¹ te¿ okresowemu szkoleniu w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, zgodnie z § 14 ust. 2 pkt 4 rozporz¹dzenia Mi-nistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkole-nia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.1860 ze zm.). Celem tego szkolenia jest aktualizacja i uzupe³nieniewiedzy i umiejêtnoœci w szczególnoœci z zakresu:

• przepisów prawnych dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higienypracy,

105

• analizy i oceny zagro¿eñ oraz metod oceny ryzyka zwi¹zane-go z tymi zagro¿eniami,

• organizacji i metod kszta³towania bezpiecznych i higienicz-nych warunków pracy,a tak¿e pomoc w rozwi¹zywaniu trudnych problemów z dziedzinybezpieczeñstwa i higieny pracy.

Szkolenie takie powinno byæ zorganizowane w formie kursu lubseminarium albo samokszta³cenia kierowanego, z uwzglêdnieniemæwiczeñ oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycz-nych, w szczególnoœci filmów, tablic, folii do wyœwietlania informa-cji, programów komputerowych, materia³ów do æwiczeñ. Uczestnicyszkolenia organizowanego w formie samokszta³cenia kierowanegopowinni otrzymaæ materia³y umo¿liwiaj¹ce przyswojenie problema-tyki objêtej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, ze-stawy æwiczeñ z instrukcjami, zestawy pytañ kontrolnych). Ramowyprogram tego szkolenia, obejmuj¹cy szczegó³ow¹ tematykê i czastrwania, zawarty jest w czêœci VII za³¹cznika nr 1 do wymienione-go rozporz¹dzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwai higieny pracy.

Czy pracownicy s³u¿by bhp i pracownicy wykonuj¹cy zadaniatej s³u¿by objêci s¹ szczególn¹ ochron¹?

Zgodnie z przepisem art. 23711 § 3 k.p., pracownik s³u¿by bhporaz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawcapowierzy³ wykonywanie zadañ tej s³u¿by, nie mog¹ ponosiæ jakich-kolwiek niekorzystnych dla nich nastêpstw z powodu wykonywaniazadañ i uprawnieñ s³u¿by bhp. Nie oznacza to jednak objêcia tychpracowników szczególn¹ ochron¹ przed wypowiedzeniem i rozwi¹-zaniem stosunku pracy, jak np. spo³ecznego inspektora pracy. Gdybyjednak pracodawca wypowiedzia³ takiemu pracownikowi umowê o pra-cê tylko z powodu korzystania ze swoich uprawnieñ zwi¹zanych z wy-konywaniem zadañ s³u¿by bhp, wówczas wypowiedzenie takie nale-¿a³oby uznaæ za bezpodstawne, z wszelkimi dalszymi tego konsekwen-cjami. Wymienieni pracownicy nie mog¹ te¿ byæ szykanowani przezpracodawcê w jakikolwiek inny sposób, np. w zakresie wynagrodze-nia za pracê, awansowania, korzystania ze œwiadczeñ socjalnych.

106

R o z d z i a ³ XII

KONSULTACJE W ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

ORAZ KOMISJA BEZPIECZEÑSTWAI HIGIENY PRACY

Jakie dzia³ania pracodawca jest obowi¹zany konsultowaæz pracownikami lub ich przedstawicielami?

Przepisy art. 23711a § 1 k.p. nak³adaj¹ na pracodawcê obowi¹-zek konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielamiwszystkich dzia³añ zwi¹zanych z bezpieczeñstwem i higien¹ pracy,a w szczególnoœci dotycz¹cych:

1) zmian w organizacji pracy i wyposa¿eniu stanowisk pracy,wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancjii preparatów chemicznych, je¿eli mog¹ one stwarzaæ zagro¿enie dlazdrowia lub ¿ycia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego wystêpuj¹cego przy wykonywa-niu okreœlonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia s³u¿by bhp lub powierzania wykonywania zadañtej s³u¿by innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzie-lania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom œrodków ochrony indywidualnejoraz odzie¿y i obuwia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy.

Przedstawiciele pracowników s¹ wybierani przez zak³adowe orga-nizacje zwi¹zkowe, a je¿eli u pracodawcy takie organizacje nie dzia-³aj¹ – przez pracowników, w trybie przyjêtym w zak³adzie pracy.

107

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ pracownikom bior¹cym udzia³w konsultacjach?

Pracownicy lub ich przedstawiciele mog¹ przedstawiaæ praco-dawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagro¿eñ za-wodowych. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ odpowiednie wa-runki do przeprowadzania konsultacji, a zw³aszcza aby odbywa³ysiê one w godzinach pracy.

Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicie-li dotycz¹cy spraw zagro¿enia zdrowia i ¿ycia pracowników inspek-torzy pracy Pañstwowej Inspekcji Pracy przeprowadzaj¹ kontroleoraz stosuj¹ œrodki prawne przewidziane w ustawie z dnia 13 kwiet-nia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy. W myœl art. 11 tej usta-wy w razie stwierdzenia takich zagro¿eñ organy Pañstwowej In-spekcji Pracy s¹ uprawnione odpowiednio do:

1) nakazania: wstrzymania prac lub dzia³alnoœci, gdy naruszeniepowoduje bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia pracownikówlub innych osób wykonuj¹cych te prace lub prowadz¹cych dzia³al-noœæ; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do-puszczonych do pracy wbrew obowi¹zuj¹cym przepisom przy pra-cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow-ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie-bezpiecznych, je¿eli pracownicy ci lub osoby nie posiadaj¹ odpo-wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natych-miastowemu wykonaniu,

2) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urz¹dzeñ w sy-tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpoœrednie zagro¿enie dla¿ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natych-miastowemu wykonaniu,

3) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia dzia³alnoœciw miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpoœredniezagro¿enie dla ¿ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawachpodlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu,

4) nakazania, w przypadku stwierdzenia, ¿e stan bezpieczeñstwai higieny pracy zagra¿a ¿yciu lub zdrowiu pracowników lub osób fi-zycznych wykonuj¹cych pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pra-cy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³alnoœæ go-spodarcz¹, zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci b¹dŸ dzia³alnoœci

108

okreœlonego rodzaju (zob. K. Zakrzewska-Szczepañska, Konsultowa-nie spraw bhp w zak³adzie pracy, S³. Prac. 2005, nr 6, s. 31–32).

U pracodawcy, u którego zosta³a powo³ana komisja bezpieczeñ-stwa i higieny pracy – konsultacje mog¹ byæ prowadzone w ramachtej komisji. W takim przypadku prawo wystêpowania z wnioskamido pracodawcy w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagro¿eñ za-wodowych oraz do Pañstwowej Inspekcji Pracy w sprawach zagro-¿enia zdrowia i ¿ycia pracowników przys³uguje pracownikom lubich przedstawicielom wchodz¹cym w sk³ad komisji bezpieczeñstwai higieny pracy. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mog¹ pono-siæ jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji w zwi¹zkuz udzia³em w konsultacjach w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy b¹dŸ wystêpowaniem do pracodawcy lub Pañstwowej InspekcjiPracy z wy¿ej wymienionymi wnioskami (art. 23711a § 4–6 k.p.).

Za czas nieprzepracowany w zwi¹zku z udzia³em w konsultacjachpracownicy lub ich przedstawiciele zachowuj¹ prawo do wynagrodze-nia (art. 23711a § 2 i 3 k.p.). Wynagrodzenie za czas niewykonywaniapracy w zwi¹zku z udzia³em w konsultacjach ustala siê wed³ug zasadobowi¹zuj¹cych przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy,z tym ¿e sk³adniki wynagrodzenia ustalane w wysokoœci przeciêtnejoblicza siê z miesi¹ca, w którym przypada³ okres niewykonywania pra-cy (zob. § 5 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresieniewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowi¹cego podstawêobliczania odszkodowañ, odpraw, dodatków wyrównawczych do wyna-grodzenia oraz innych nale¿noœci przewidzianych w Kodeksie pracy– DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zasady wynagrodzenia za urlopokreœla zaœ rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegó³owych zasad udzielania urlopuwypoczynkowego, ustalania i wyp³acania wynagrodzenia za czas urlo-pu oraz ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Którzy pracodawcy s¹ obowi¹zani powo³aæ komisjê bezpieczeñ-stwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 23712 k.p., pracodawca zatrudniaj¹cy wiêcej ni¿250 pracowników jest obowi¹zany powo³aæ komisjê bezpieczeñstwai higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. Komisja

109

ta nie posiada wiêc ¿adnych uprawnieñ w³adczych wobec pracodaw-cy. W sk³ad komisji bhp wchodz¹ w równej liczbie przedstawicielepracodawcy, w tym pracownicy s³u¿by bhp i lekarz sprawuj¹cy pro-filaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, oraz przedstawi-ciele pracowników, w tym spo³eczny inspektor pracy (o ile spo³ecz-na inspekcja pracy funkcjonuje u danego pracodawcy). Przedstawi-ciele pracowników s¹ wybierani przez zak³adowe organizacje zwi¹z-kowe, a je¿eli u pracodawcy takie organizacje nie dzia³aj¹ – przezpracowników, w trybie przyjêtym w zak³adzie pracy. Przewodnicz¹-cym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upowa¿nio-na, a wiceprzewodnicz¹cym – spo³eczny inspektor pracy lub przed-stawiciel pracowników. Jak st¹d wynika, komisja bhp jest w znacz-nej mierze zdominowana przez pracodawcê, gdy¿ jako jej przewod-nicz¹cy mo¿e w pewien sposób wp³ywaæ na jej dzia³alnoœæ.

Jakie zadania nale¿¹ do komisji bezpieczeñstwa i higieny pracy?Do zadañ komisji bhp nale¿y:• dokonywanie przegl¹du warunków pracy,• dokonywanie okresowej oceny stanu bezpieczeñstwa i higieny

pracy,• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcê œrodków za-

pobiegaj¹cych wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,• formu³owanie wniosków dotycz¹cych poprawy warunków pracy,• wspó³dzia³anie z pracodawc¹ w realizacji jego obowi¹zków

w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

W jaki sposób funkcjonuje komisja bezpieczeñstwa i higienypracy?

Posiedzenia komisji bhp odbywaj¹ siê w godzinach pracy, nierzadziej jednak ni¿ raz na kwarta³. Za czas nieprzepracowanyw zwi¹zku z udzia³em w posiedzeniach komisji bhp pracownik za-chowuje prawo do wynagrodzenia, ustalone wed³ug zasad obowi¹-zuj¹cych przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.W zwi¹zku z wykonywaniem swoich zadañ, w przypadkach uzgod-nionych z pracodawc¹, komisja bhp mo¿e korzystaæ z ekspertyz lubopinii specjalistów spoza zak³adu pracy. Koszty takich ekspertyzi opinii ponosi pracodawca (art. 23713 k.p.).

110

R o z d z i a ³ XIII

OCHRONA PRACY KOBIET,PRACOWNIKÓW M£ODOCIANYCH

ORAZ OSÓB NIEPE£NOSPRAWNYCH

1. OCHRONA PRACY KOBIET

1.1. Prace wzbronione kobietom

Jaki charakter ma zakaz zatrudniania kobiet przy niektórychpracach?

Ze wzglêdu na w³aœciwoœci biologiczne organizmu i pe³nieniefunkcji macierzyñskich wykonywanie pracy przez kobiety podlegaszeregu obwarowaniom, wyra¿aj¹cych siê przede wszystkim w za-kazie wykonywania okreœlonych prac. Przepis art. 176 k.p. ustana-wia ogólny zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnieuci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia. Zakaz ten ma charakterpowszechny i bezwzglêdny, st¹d te¿ pracodawca nie mo¿e zatrudniækobiety przy takich pracach nawet za jej zgod¹. Odnosi siê on dowszystkich pracodawców zatrudniaj¹cych kobiety, bez wzglêdu napodstawê nawi¹zania stosunku pracy. Z powy¿szego zakazu wynikate¿, ¿e pracownica mo¿e odmówiæ wykonywania takiej pracy zleco-nej przez pracodawcê, bez ponoszenia jakichkolwiek ujemnych kon-sekwencji z tego tytu³u. Jak orzek³ SN w wyroku z dnia 21 kwiet-nia 1970 r., I PR 60/70 (OSNCP 1971, z. 1, poz. 6), pracownica

111

mo¿e odmówiæ wykonywania prac wzbronionych kobietom, a jejzgoda na ich wykonywanie nie uchyla powy¿szego zakazu. Naru-szenie przez pracodawcê zakazu zatrudniania kobiet przy pracachszczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia jest wykrocze-niem przeciwko prawom pracownika, zagro¿onym kar¹ grzywnyw wysokoœci od 1000 do 30 000 z³ (art. 281 pkt 5 k.p.).

Prace szczególnie uci¹¿liwe lub szkodliwe dla zdrowia, którychwykonywanie jest wzbronione kobietom, okreœlone zosta³y – zgod-nie z delegacj¹ zawart¹ w art. 176 zdanie 2 k.p. – w za³¹czniku dorozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 10 wrzeœnia 1996 r. w spra-wie wykazu prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdro-wia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.). W wykazie tym wy-szczególnione zosta³y prace, których wykonywanie jest wzbronionewszystkim kobietom, jak równie¿ prace wzbronione kobietomw okresie ci¹¿y i karmienia dziecka piersi¹. Wykaz prac wzbronio-nych kobietom powinien byæ zawarty w regulaminie pracy (art. 1041

§ 1 k.p.). Nie ma przy tym ¿adnych przeszkód, aby pracodawca roz-szerzy³ ten wykaz o inne jeszcze prace, jeœli uzna, i¿ okreœlone pra-ce wykonywane w zak³adzie pracy s¹ szczególnie uci¹¿liwe lubszkodliwe dla zdrowia kobiet, a w okresie ci¹¿y – równie¿ dla roz-woju p³odu ludzkiego (zob. J. Strusiñska-¯ukowska, Ochrona pracykobiet, Pr. Pr. 2005, nr 7–8, s. 3–13). Poni¿ej podano tylko przyk³a-dowo niektóre prace, których nie mog¹ wykonywaæ kobiety.

Jakie prace s¹ wzbronione wszystkim kobietom?Do prac wzbronionych wszystkim kobietom nale¿¹ m.in.:• wszystkie prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿enia

prac¹ fizyczn¹, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko-nanie pracy, przekraczaj¹ 5000 kJ na zmianê robocz¹, a przy pracydorywczej – 20 kJ/min. (uwaga: 1 kJ = 0, 24 kcal),

• rêczne podnoszenie i przenoszenie ciê¿arów o masie przekra-czaj¹cej 12 kg – przy pracy sta³ej, oraz 20 kg – przy pracy doryw-czej (do 4 razy na godzinê w czasie zmiany roboczej),

• rêczna obs³uga elementów urz¹dzeñ (dŸwigni, korb, kó³ ste-rowniczych itp., przy której wymagane jest u¿ycie si³y przekracza-

112

j¹cej 50 N – przy pracy sta³ej, oraz 100 N – przy pracy dorywczej(do 4 razy na godzinê w czasie zmiany roboczej),

• no¿na obs³uga elementów urz¹dzeñ (peda³ów, przyciskówitp.), przy której wymagane jest u¿ycie si³y przekraczaj¹cej 120 N –przy pracy sta³ej, oraz 200 N – przy pracy dorywczej (do 4 razy nagodzinê w czasie zmiany roboczej),

• rêczne przenoszenie pod górê – po pochylniach, schodach itp.,których maksymalny k¹t nachylenia przekracza 30°, a wysokoœæ5 m – ciê¿arów o masie przekraczaj¹cej 8 kg – przy pracy sta³ej,oraz 15 kg – przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinê w czasiezmiany roboczej),

• przewo¿enie ciê¿arów o masie przekraczaj¹cej:a) 50 kg – przy przewo¿eniu na taczkach jednoko³owych,b) 80 kg – przy przewo¿eniu na wózkach 2-, 3- i 4-ko³owych,c) 300 kg – przy przewo¿eniu na wózkach po szynach.Podane wy¿ej dopuszczalne masy ciê¿arów obejmuj¹ równie¿

masê urz¹dzenia transportowego i dotycz¹ przewo¿enia ciê¿arów popowierzchni równej, twardej i g³adkiej o pochyleniu nieprzekracza-j¹cym 2% – przy pracach wymienionych pod lit. a) i b) oraz 1% –przy pracach wymienionych pod lit. c); w przypadku przewo¿eniaciê¿arów po powierzchni nierównej w sposób okreœlony wy¿ej podlit. a) i b), masa ciê¿arów nie mo¿e przekraczaæ 60% podanych tamwielkoœci.

Jakie prace s¹ wzbronione kobietom w ci¹¿y lub karmi¹cymdziecko piersi¹?

Do prac wzbronionych kobietom w ci¹¿y lub karmi¹cym dziec-ko piersi¹ (poza wy¿ej wymienionymi) nale¿¹:

• wszystkie prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿eniaprac¹ fizyczn¹, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko-nanie pracy, przekraczaj¹ 2900 kJ na zmianê robocz¹,

• prace w pozycji wymuszonej,• prace w pozycji stoj¹cej ³¹cznie ponad 3 godziny w czasie

zmiany roboczej,• prace w œrodowisku, w którym wystêpuj¹ nag³e zmiany tem-

peratury powietrza w zakresie przekraczaj¹cym 15°C,

113

• prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwy¿szo-nego lub obni¿onego ciœnienia,

• prace w nara¿eniu na dzia³anie czynników rakotwórczychi o prawdopodobnym dzia³aniu rakotwórczym, okreœlone w odrêb-nych przepisach,

• prace w nara¿eniu na substancje chemiczne, niezale¿nie odich stê¿enia w œrodowisku pracy, takie jak np.: chloropren, leki cy-tostatyczne, mangan, o³ów i jego zwi¹zki organiczne i nieorganicz-ne, rtêæ i jej zwi¹zki organiczne i nieorganiczne,

• prace w wymuszonym rytmie pracy (np. przy taœmie),• prace wewn¹trz zbiorników i kana³ów,• prace stwarzaj¹ce ryzyko ciê¿kiego urazu fizycznego lub psy-

chicznego, np. gaszenie po¿arów, udzia³ w akcjach ratownictwa che-micznego, prace przy uboju zwierz¹t hodowlanych oraz obs³uga roz-p³odników,

• prace stwarzaj¹ce ryzyko zaka¿enia: wirusem zapalenia w¹tro-by typu B, wirusem ospy wietrznej i pó³paœca, wirusem ró¿yczki,wirusem HIV.

Jakie prace s¹ wzbronione kobietom w ci¹¿y?Do prac wzbronionych kobietom w ci¹¿y (poza wy¿ej wymie-

nionymi) nale¿¹:• prace w warunkach nara¿enia na ha³as, którego poziom ekspo-

zycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciêtnego ty-godniowego, okreœlonego w kodeksie pracy, wymiaru czasu pracyprzekracza okreœlone wartoœci,

• prace w warunkach nara¿enia na drgania o ogólnym oddzia³y-waniu na organizm cz³owieka,

• prace w zasiêgu pól elektromagnetycznych o natê¿eniachprzekraczaj¹cych wartoœci dla strefy bezpiecznej,

• prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce,okreœlone w przepisach ustawy – Prawo atomowe,

• prace przy obs³udze monitorów ekranowych – powy¿ej 4 go-dzin na dobê (np. przy komputerze),

• prace na wysokoœci oraz wchodzenie i schodzenie po drabi-nach i klamrach, prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

114

1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ci¹¿y lub karmi¹cej dziecko piersi¹

Kiedy pracodawca jest obowi¹zany przenieœæ pracownicê do in-nej pracy?

Zgodnie z art. 179 § 1 k.p., pracodawca zatrudniaj¹cy pracow-nicê w ci¹¿y lub karmi¹c¹ dziecko piersi¹ przy pracy wymienionejw wykazie prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdro-wia, wzbronionych kobietom w ci¹¿y lub karmi¹cym dziecko pier-si¹, bez wzglêdu na stopieñ nara¿enia na czynniki szkodliwe dlazdrowia lub niebezpieczne, jest obowi¹zany przenieœæ pracownicêdo innej pracy, nie nara¿aj¹cej jej na dzia³anie tych czynników.Z powy¿szego przepisu nie wynika jednak, ¿e ta inna praca ma byæodpowiednia do kwalifikacji zawodowych pracownicy. Musi to byæjedynie praca, która nie jest wzbroniona pracownicom w ci¹¿yi w okresie karmienia dziecka piersi¹.

Obowi¹zek przeniesienia do innej pracy powstaje z chwil¹przedstawienia przez pracownicê bêd¹c¹ w ci¹¿y zaœwiadczenia le-karskiego stwierdzaj¹cego stan ci¹¿y, niezale¿nie od okresu jej trwa-nia, natomiast w przypadku karmienia dziecka piersi¹ obowi¹zekten mo¿e powstaæ dopiero po powrocie pracownicy z urlopu macie-rzyñskiego (o ile pracownica po tym urlopie nie korzysta z urlopuwypoczynkowego i wychowawczego), jeœli pracownica faktyczniekarmi dziecko piersi¹. Dla uznania tego faktu wystarczaj¹ce jest z³o-¿enie przez pracownicê stosownego oœwiadczenia, jednak w raziew¹tpliwoœci, czy pracownica faktycznie karmi dziecko piersi¹, pra-codawca mo¿e zwróciæ siê o przed³o¿enie stosownego zaœwiadcze-nia lekarskiego potwierdzaj¹cego ten fakt, jakkolwiek nie wynika toz obowi¹zuj¹cych przepisów. W razie braku mo¿liwoœci przeniesie-nia pracownicy do innej pracy, pracodawca jest obowi¹zany zwolniæj¹ na czas niezbêdny z obowi¹zku œwiadczenia pracy.

Jakie dzia³ania powinien podj¹æ pracodawca, je¿eli pracownicaw ci¹¿y lub karmi¹ca dziecko piersi¹ zatrudniona jest przy innychpracach wymienionych w wykazie prac szczególnie uci¹¿liwych lubszkodliwych dla zdrowia kobiet?

115

W przypadku gdy pracownica w ci¹¿y lub karmi¹ca dziecko pier-si¹ zatrudniona jest przy pozosta³ych pracach wymienionych w wy-kazie prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia ko-biet, wówczas pracodawca jest obowi¹zany dostosowaæ warunkipracy na jej stanowisku pracy do wymagañ okreœlonych w tym wy-kazie lub tak ograniczyæ czas pracy, aby wyeliminowaæ zagro¿eniadla zdrowia lub bezpieczeñstwa pracownicy. Tak np. pracownicaw ci¹¿y nie mo¿e pracowaæ d³u¿ej ni¿ 4 godziny na dobê przy ob-s³udze monitora ekranowego, a takim jest monitor komputera, któryobecnie jest w powszechnym u¿yciu w zak³adach pracy. Pracowni-ca wykonuj¹ca pracê przy komputerze nara¿ona jest na promienio-wanie jonizuj¹ce i pole elektromagnetyczne w monitorze, mêcz¹ceskupienie wzroku, a tak¿e d³ugotrwa³e przebywanie w wymuszonejpozycji cia³a. Jakkolwiek monitory nowego typu (ciek³okrystalicznep³askie) nie promieniuj¹, to jednak nie zmniejszaj¹ ogólnej uci¹¿li-woœci pracy przy komputerze. Gdyby jednak dostosowanie warunkówpracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pra-cy by³o niemo¿liwe lub niecelowe, wówczas pracodawca jest obo-wi¹zany przenieœæ pracownicê w ci¹¿y lub karmi¹c¹ dziecko piersi¹do innej pracy, a w razie braku takiej mo¿liwoœci – zwolniæ j¹ naczas niezbêdny z obowi¹zku œwiadczenia pracy (art. 179 § 2 k.p.).

Analogicznie te¿ pracodawca jest obowi¹zany post¹piæ, gdy pra-cownica w ci¹¿y lub karmi¹ca dziecko piersi¹ przedstawi zaœwiad-czenie lekarskie stwierdzaj¹ce przeciwwskazania zdrowotne do wy-konywania dotychczasowej pracy. Takie orzeczenie lekarskie jest dlapracodawcy wi¹¿¹ce (art. 179 § 3 k.p.). Na podstawie delegacji za-wartej w art. 179 § 7 k.p. Minister Zdrowia wyda³ rozporz¹dzeniez dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania za-œwiadczenia lekarskiego stwierdzaj¹cego przeciwwskazania zdro-wotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicêw ci¹¿y lub karmi¹c¹ dziecko piersi¹ (DzU nr 42, poz. 292). Zgod-nie z tym rozporz¹dzeniem zaœwiadczenie takie wydaje lekarz spra-wuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownic¹. Lekarz wy-daje zaœwiadczenie na wniosek pracownicy, pracodawcy lub z w³asnejinicjatywy, niezw³ocznie po powziêciu wiadomoœci o przeciwwska-zaniach zdrowotnych do wykonywania przez pracownicê w ci¹¿ylub karmi¹c¹ dziecko piersi¹ dotychczasowej pracy. W zaœwiadcze-

116

niu tym lekarz stwierdza przeciwwskazania zdrowotne do wykony-wania dotychczasowej pracy przez pracownicê uzasadniaj¹ce:

• przeniesienie pracownicy do innej pracy, a je¿eli jest to nie-mo¿liwe, zwolnienie jej na czas niezbêdny z obowi¹zku œwiadcze-nia pracy,

• zmianê warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowi-sku pracy albo skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicydo innej pracy, a je¿eli jest to niemo¿liwe – zwolnienie jej na czasniezbêdny z obowi¹zku œwiadczenia pracy.

Czy pracownicy przys³uguje dodatek wyrównawczy, jeœli zmia-na dotychczasowych warunków pracy spowodowa³a obni¿enie jejdotychczasowego wynagrodzenia?

Je¿eli zmiana warunków na dotychczasowym stanowisku pracy,skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracypowoduje obni¿enie dotychczasowego wynagrodzenia, wówczasprzys³uguje jej dodatek wyrównawczy (art. 179 § 4 k.p.). Dodatekten przys³uguje przez ca³y czas istnienia przyczyny uzasadniaj¹cejzmianê warunków wykonywania pracy, skrócenie czasu pracy lubprzeniesienie pracownicy do innej pracy. Dodatek wyrównawczystanowi ró¿nicê miêdzy wynagrodzeniem dotychczasowym a wyna-grodzeniem osi¹ganym po zmianie dotychczasowych warunków,skróceniu czasu pracy lub przeniesieniu do innej pracy. Wysokoœædodatku oblicza siê wed³ug zasad okreœlonych w § 7–10 rozporz¹-dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykony-wania pracy oraz wynagrodzenia stanowi¹cego podstawê obliczaniaodszkodowañ, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodze-nia oraz innych nale¿noœci przewidzianych w Kodeksie pracy (DzUnr 62, poz. 289 ze zm.). Szerzej na temat dodatku wyrównawczegojest mowa w rozdziale VII, podtytu³ 2.

Czy pracownica zwolniona z obowi¹zku œwiadczenia pracy za-chowuje prawo do wynagrodzenia?

Pracownica w ci¹¿y lub karmi¹ca dziecko piersi¹ zwolnionaz obowi¹zku œwiadczenia pracy w sytuacjach wskazanych wy¿ej za-chowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez ca³y

117

okres tego zwolnienia (art. 179 § 5 k.p.). Przy ustalaniu wynagro-dzenia za czas tego zwolnienia stosuje siê zasady obowi¹zuj¹ce przyustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym ¿e sk³adniki wynagrodze-nia ustalane w wysokoœci przeciêtnej oblicza siê z miesi¹ca, w któ-rym przypada³o zwolnienie od pracy (§ 5 powo³anego wy¿ej rozpo-rz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.).Zasady ustalania wynagrodzenia za urlop okreœla zaœ rozporz¹dzenieMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w spra-wie szczegó³owych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, usta-lania i wyp³acania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentupieniê¿nego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

Przepisy art. 179 § 1–3 k.p. nie okreœlaj¹ wyraŸnie, przez jakiokres pracownica w ci¹¿y lub karmi¹ca dziecko piersi¹ mo¿e byæzwolniona z obowi¹zku œwiadczenia pracy, je¿eli pracodawca nie mamo¿liwoœci przeniesienia jej do innej pracy lub wyeliminowaæ czynni-ki szkodliwe dla zdrowia na dotychczasowym stanowisku pracy. Prze-pisy te stanowi¹ tylko, ¿e ma to byæ „na czas niezbêdny”. W przy-padku ci¹¿y mo¿e to byæ zatem czas do dnia porodu, po którym pra-cownica korzystaæ bêdzie z urlopu macierzyñskiego. Natomiast gdychodzi o pracownicê karmi¹c¹ dziecko piersi¹, zwolnienie z obowi¹z-ku œwiadczenia pracy mo¿e obejmowaæ ca³y okres tego karmienia,chyba ¿e bêdzie mo¿liwe wczeœniejsze przeniesienie pracownicy doinnej pracy b¹dŸ zostan¹ wyeliminowane zagro¿enia dla jej zdrowia.

Po ustaniu przyczyn uzasadniaj¹cych przeniesienie pracownicyw ci¹¿y lub karmi¹cej dziecko piersi¹ do innej pracy, skrócenie cza-su pracy lub zwolnienie z obowi¹zku œwiadczenia pracy, pracodaw-ca jest obowi¹zany zatrudniæ j¹ przy pracy i w wymiarze czasu pra-cy okreœlonych w umowie o pracê (art. 179 § 6 k.p.).

1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ci¹¿y

Czy pracownica w ci¹¿y mo¿e byæ zatrudniona w godzinachnadliczbowych lub w porze nocnej?

Przepis art. 178 § 1 zdanie 1 k.p. zawiera bezwzglêdny zakazzatrudniania pracownicy w ci¹¿y w godzinach nadliczbowych orazw porze nocnej, obejmuj¹cej 8 godzin pomiêdzy godzinami 2100

118

a 700. Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych odnosi siê za-równo do pracy w tych godzinach z powodu szczególnych potrzebpracodawcy, jak i w razie koniecznoœci prowadzenia akcji ratowni-czej (art. 151 § 1 k.p.). Pracownica w ci¹¿y nie mo¿e byæ zatrud-niona w godzinach nadliczbowych, jak równie¿ w porze nocnej, na-wet gdyby wyrazi³a zgodê na tak¹ pracê, czy te¿ sama wyst¹pi³az propozycj¹ pracy w tych godzinach.

Pracodawca zatrudniaj¹cy pracownicê w porze nocnej jest obo-wi¹zany na okres jej ci¹¿y zmieniæ rozk³ad czasu pracy w sposóbumo¿liwiaj¹cy wykonywanie pracy poza por¹ nocn¹, a je¿eli jest toniemo¿liwe lub niecelowe, przenieœæ pracownicê do innej pracy,której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. W raziebraku takich mo¿liwoœci pracodawca jest obowi¹zany zwolniæ pra-cownicê w ci¹¿y na czas niezbêdny z obowi¹zku œwiadczenia pracy(art. 1781 k.p.). Obowi¹zek zmiany rozk³adu czasu pracy pracowni-cy w ci¹¿y, wykonuj¹cej dotychczas pracê równie¿ w porze nocnej(np. w systemie pracy 3-zmianowej), powstaje z chwil¹ przed³o¿e-nia przez ni¹ zaœwiadczenia lekarskiego stwierdzaj¹cego stan ci¹¿y.Stosuje siê tu odpowiednio równie¿ przepisy art. 179 § 4–6 k.p.,omówione wy¿ej.

Czy pracownica w ci¹¿y mo¿e byæ delegowana poza sta³e miejs-ce pracy?

Pracownicy w ci¹¿y nie wolno te¿ – bez jej zgody – delegowaæpoza sta³e miejsce pracy ani zatrudniaæ w systemie przerywanegoczasu pracy, przewidzianego w art. 139 k.p. (art. 178 § 1 zdanie2 k.p.). W tych przypadkach zakaz ten ma zatem charakter wzglêd-ny, bowiem za zgod¹ pracownicy mo¿e byæ ona delegowana pozasta³e miejsce pracy, jak równie¿ zatrudniona w systemie przerywa-nego czasu pracy.

Nale¿y jeszcze nadmieniæ, ¿e w systemach równowa¿nego cza-su pracy, przy pracy w ruchu ci¹g³ym, w systemie skróconego tygo-dnia pracy i pracy weekendowej (art. 135–138, 143 i 144 k.p.) czaspracy pracownicy w ci¹¿y nie mo¿e przekraczaæ 8 godzin. Pracow-nica zachowuje przy tym prawo do wynagrodzenia za czas nieprze-pracowany w zwi¹zku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiarujej czasu pracy (art. 148 k.p.).

119

2. OCHRONA PRACY PRACOWNIKÓW M£ODOCIANYCH

2.1. Uwagi ogólne

Zatrudnianie m³odocianych jest obwarowane wieloma rygorami,które – ogólnie mówi¹c – maj¹ na celu ochronê m³odego organizmuprzed nadmiernym obci¹¿eniem prac¹ i ujemnym wp³ywem warun-ków œrodowiska pracy na ich zdrowie oraz umo¿liwienie realizacjiobowi¹zku szkolnego. Nadmierny wysi³ek oraz ró¿norodne szkodli-we czynniki wystêpuj¹ce w œrodowisku pracy mog¹ szczególnieujemnie odbiæ siê na zdrowiu m³odocianego, którego organizm niejest jeszcze dostatecznie ukszta³towany i nadal siê rozwija.

W odniesieniu do pracowników m³odocianych obowi¹zuj¹ te¿szczególne unormowania dotycz¹ce czasu pracy, obowi¹zku do-kszta³cania siê, urlopów wypoczynkowych, ochrony zdrowia. Szcze-gólne jednak znaczenie maj¹ ustanowione zakazy wykonywaniaprzez m³odocianych okreœlonych prac (art. 204 k.p.). Przede wszyst-kim m³odociani nie mog¹ byæ zatrudniani przy pracach zagra¿aj¹-cych ich ¿yciu lub zdrowiu oraz mog¹cych mieæ ujemny wp³yw naich rozwój psychofizyczny.

Którzy m³odociani mog¹ byæ zatrudniani?W rozumieniu kodeksu pracy m³odocianym jest osoba, która

ukoñczy³a 16 lat, a nie przekroczy³a 18 lat. Generalnie zabronionejest zatrudnianie osób, które nie ukoñczy³y 16 lat (art. 190 k.p.). Niejest to jednak zakaz bezwzglêdny, bowiem pod pewnymi warunka-mi dopuszczalne jest zatrudnianie równie¿ osób, które nie ukoñczy-³y 16 lat. Warunki te okreœla rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Poli-tyki Spo³ecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,w których wyj¹tkowo jest dopuszczalne zatrudnianie m³odocianych,którzy nie ukoñczyli gimnazjum, osób niemaj¹cych 16 lat, któreukoñczy³y gimnazjum, oraz osób niemaj¹cych 16 lat, które nieukoñczy³y gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808).

Zgodnie z art. 191 k.p., wolno zatrudniaæ tylko tych m³odocia-nych, którzy ukoñczyli co najmniej gimnazjum (z pewnymi wyj¹t-kami), oraz przedstawi¹ œwiadectwo lekarskie stwierdzaj¹ce, ¿e pra-

120

ca danego rodzaju nie zagra¿a ich zdrowiu. M³odociany nieposiada-j¹cy kwalifikacji zawodowych w zasadzie mo¿e byæ zatrudnionytylko w celu przygotowania zawodowego, tj. w celu nauki zawodulub przyuczenia do wykonywania okreœlonej pracy.

Jakim badaniom lekarskim m³odociani podlegaj¹?Jednym z warunków zatrudnienia m³odocianego jest przedsta-

wienie zaœwiadczenia lekarskiego stwierdzaj¹cego, ¿e praca danegorodzaju nie zagra¿a jego zdrowiu (art. 191 § 1 pkt 1 k.p.). Zgodniez art. 201 § 1 k.p. m³odociany podlega wstêpnym badaniom lekar-skim przed przyjêciem do pracy oraz badaniom okresowym i kon-trolnym w czasie zatrudnienia. Wstêpnym badaniom lekarskim pod-legaj¹ m³odociani przyjmowani do pracy zarówno w celu przygoto-wania zawodowego, jak i w innym celu ni¿ przygotowanie zawodo-we, tj. do wykonywania lekkich prac (o czym mowa w podtytule2.3.). Wstêpnym badaniom lekarskim podlegaj¹ te¿ m³odocianiw ka¿dym przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy (art.229 § 1 pkt 2 k.p.). Wstêpne badania lekarskie maj¹ na celu ustale-nie, czy stan zdrowia m³odocianego pozwala na zatrudnienie gow celu nauki okreœlonego zawodu lub przyuczenia do wykonywaniaokreœlonej pracy b¹dŸ zatrudnienie go w innym celu ni¿ przygoto-wanie zawodowe (przy wykonywaniu lekkich prac). Natomiastw czasie zatrudnienia m³odociani podlegaj¹ okresowym badaniomlekarskim, bez wzglêdu na rodzaj wykonywanej pracy. Maj¹ one nacelu ustalenie, czy m³odociany jest nadal zdolny do wykonywaniadotychczasowej pracy i czy praca ta nie wp³ywa ujemnie na stan je-go zdrowia. Terminy badañ okresowych ustala lekarz sprawuj¹cyprofilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami w porozumieniuz pracodawc¹. W razie niezdolnoœci do pracy spowodowanej choro-b¹ trwaj¹c¹ d³u¿ej ni¿ 30 dni, m³odociany podlega ponadto kontro-lnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolnoœci do wykonywa-nia pracy na dotychczasowym stanowisku (szerzej na temat badañlekarskich pracowników jest mowa w rozdziale VII, podtytu³ 2).

Jakie normy czasu pracy obowi¹zuj¹ pracowników m³odocianych?Szczególna ochrona zdrowia pracowników m³odocianych przeja-

wia siê w ograniczeniu ich czasu pracy. Czas pracy m³odocianych

121

jest uzale¿niony od wieku i w przypadku osób do 16 lat nie mo¿eprzekraczaæ 6 godzin na dobê, natomiast powy¿ej 16 lat – 8 godzinna dobê. Ten wymiar czasu pracy w ¿adnym wypadku nie mo¿e byæprzekraczany. W rzeczywistoœci jednak, z uwagi na obowi¹zek do-kszta³cania siê, wiêkszoœæ m³odocianych pracuje w ni¿szym wymia-rze czasu pracy, bowiem do czasu pracy m³odocianego wlicza siêczas nauki w wymiarze wynikaj¹cym z obowi¹zkowego programuzajêæ szkolnych, bez wzglêdu na to, czy odbywa siê ona w godzi-nach pracy, czy te¿ poza nimi. Pracownicy m³odociani maj¹ te¿ pra-wo do przerwy w pracy trwaj¹cej nieprzerwanie 30 minut, wlicza-nej do czasu pracy, je¿eli ich dobowy wymiar czasu pracy jest d³u¿-szy ni¿ 4,5 godziny (art. 202 k.p.).

Kodeks pracy nie okreœla tygodniowej normy czasu pracy pracow-ników m³odocianych, jak to ma miejsce w odniesieniu do pracow-ników pe³noletnich. Maj¹c jednak na uwadze, ¿e czas pracy m³odo-cianego w wieku do 16 lat nie mo¿e przekraczaæ 6 godzin na dobê,jego tygodniowy czas pracy wyniesie 30 godzin (5 dni x 6 godzin),wliczaj¹c w to czas nauki, natomiast tygodniowy czas pracy m³odo-cianego w wieku powy¿ej 16 lat wyniesie 40 godzin (5 dni x 8 go-dzin), równie¿ z wliczeniem czasu nauki (zob. A. Hintz, (w:) Ko-deks pracy. Komentarz, red. T. Zieliñski, Dom Wydawniczy ABC,Warszawa 2000, s. 829 i nast.).

Czy pracownicy m³odociani mog¹ byæ zatrudniani w godzinachnadliczbowych oraz w porze nocnej?

W odniesieniu do pracowników m³odocianych obowi¹zuje bez-wzglêdny zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych orazw porze nocnej. Prac¹ w godzinach nadliczbowych dla m³odociane-go w wieku do 16 lat by³aby praca przekraczaj¹ca 6 godzin na do-bê, zaœ dla m³odocianego w wieku powy¿ej 16 lat – przekraczaj¹ca8 godzin na dobê (wliczaj¹c czas nauki).

Co do zasady, pora nocna dla pracownika m³odocianego przypa-da pomiêdzy godzinami 2200 a 600. Natomiast dla m³odocianych:

• którzy nie ukoñczyli gimnazjum,• niemaj¹cych 16 lat, którzy ukoñczyli gimnazjum,• niemaj¹cych 16 lat, którzy nie ukoñczyli gimnazjum,

pora nocna przypada pomiêdzy godzinami 2000 a 600.

122

Pracownicy m³odociani maj¹ te¿ prawo do przerwy w pracy,obejmuj¹cej porê nocn¹, która powinna trwaæ nieprzerwanie niemniej ni¿ 14 godzin. Ponadto m³odocianym przys³uguje w ka¿dymtygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczyn-ku, który powinien obejmowaæ równie¿ niedzielê (art. 203 k.p.).

2.2. Prace wzbronione pracownikom m³odocianym

Jakie przepisy okreœlaj¹ prace, których wykonywanie jestwzbronione m³odocianym?

Prace wzbronione m³odocianym okreœlone zosta³y w za³¹cznikunr 1 do rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.w sprawie wykazu prac wzbronionych m³odocianym i warunkówich zatrudniania przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz.2047 ze zm.). Powo³ane rozporz¹dzenie okreœla te¿ warunki zatrud-niania m³odocianych w wieku powy¿ej 16 lat przy niektórych ro-dzajach prac wzbronionych, je¿eli jest to potrzebne do odbyciaprzygotowania zawodowego. Rodzaje takich prac wyszczególnionezosta³y w za³¹czniku nr 2 do wymienionego rozporz¹dzenia.

Niektóre prace okreœlone w wykazie prac wzbronionych nie mo-g¹ byæ w ogóle wykonywane przez ¿adnego m³odocianego, inne zaœnie mog¹ byæ wykonywane przez m³odocianego do ukoñczenia 16lat, ale mog¹ byæ wykonywane po ukoñczeniu tego wieku, pewnezaœ prace nie mog¹ byæ wykonywane tylko przez dziewczêta. Po-nadto ograniczenia w wykonywaniu okreœlonych prac uzale¿nione s¹te¿ od tego, czy praca wykonywana jest stale, czy tylko dorywczo.

Zgodnie z powy¿szym rozporz¹dzeniem RM zatrudnianie m³o-docianych w wieku powy¿ej 16 lat przy niektórych rodzajach pracwzbronionych nie mo¿e mieæ charakteru pracy sta³ej, lecz powinnoograniczaæ siê do zaznajamiania m³odocianych z czynnoœciami pod-stawowymi, niezbêdnymi do odbycia przygotowania zawodowego.Pracodawca zatrudniaj¹cy m³odocianych przy takich pracach jestobowi¹zany do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia pod-czas pracy, bior¹c w szczególnoœci pod uwagê ryzyko wynikaj¹cez braku doœwiadczenia, braku œwiadomoœci istniej¹cych lub poten-

123

cjalnych zagro¿eñ oraz niepe³nej dojrza³oœci fizycznej i psychicznej.W szczególnoœci pracodawca jest obowi¹zany:

• zapewniæ wykonywanie pracy i zajêæ przez m³odocianych nastanowiskach pracy i w warunkach niestwarzaj¹cych zagro¿eñ dlaich bezpieczeñstwa i zdrowia,

• zapewniæ nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej naukizawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznejnauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez m³odocianych,

• informowaæ m³odocianych o mo¿liwych zagro¿eniachi o wszelkich podjêtych dzia³aniach dotycz¹cych ich zdrowia,

• organizowaæ przerwy w pracy m³odocianych dla ich odpo-czynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwychdla zdrowia lub uci¹¿liwych, wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy.

Dopuszczenie m³odocianych do wykonywania takich prac mo¿enast¹piæ na podstawie oceny ryzyka zwi¹zanego z wykonywan¹ pra-c¹, która powinna byæ dokonana przed rozpoczêciem pracy przezm³odocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywaniapracy. Przy ocenie tego ryzyka powinno uwzglêdniæ siê w szczegól-noœci:

• ocenê wyposa¿enia oraz organizacji miejsc pracy i stanowiskpracy m³odocianych,

• organizacjê procesów pracy oraz ich powi¹zanie,• charakter, stopieñ i okres nara¿enia na czynniki fizyczne, bio-

logiczne i chemiczne,• formê, zakres i sposób korzystania z wyposa¿enia miejsc pra-

cy, w tym z maszyn, narzêdzi i sprzêtu,• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych m³odo-

cianym.

Czy pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ wykaz prac, którychwykonywanie w jego zak³adzie pracy jest wzbronione m³odocia-nym?

Na podstawie wykazów prac zawartych w za³¹cznikach nr 1 i 2do powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. pra-codawca sporz¹dza wykazy prac wykonywanych w jego zak³adziepracy:

124

• wzbronionych m³odocianym,• wzbronionych m³odocianym, których wykonywanie jest do-

zwolone m³odocianym w zakresie potrzebnym do odbycia przygoto-wania zawodowego.

W ustalaniu powy¿szych wykazów prac uczestniczyæ powinienrównie¿ lekarz sprawuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nadpracownikami.

Wykaz prac wzbronionych m³odocianym i stanowisk pracy, naktórych s¹ wykonywane te prace, powinien byæ umieszczony w wi-docznym miejscu w ka¿dej komórce organizacyjnej, w której s¹ za-trudniani m³odociani (§ 1–5 powo³anego rozporz¹dzenia RM). Dodaæte¿ nale¿y, ¿e zgodnie z art. 1041 § 1 pkt 6 i 7 k.p. wykaz pracwzbronionych pracownikom m³odocianym, a tak¿e rodzaje praci wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom m³odocianymw celu odbywania przygotowania zawodowego, powinny byæ usta-lone w regulaminie pracy. Poni¿ej podano przyk³adowo niektóre ro-dzaje prac wzbronionych m³odocianym oraz prac wzbronionych, któ-rych wykonywanie jest dozwolone przez m³odocianych powy¿ej 16lat w zakresie niezbêdnym do odbycia przygotowania zawodowego.

Jakie prace s¹ wzbronione pracownikom m³odocianym?Do prac wzbronionych pracownikom m³odocianym nale¿¹ m.in.:• prace polegaj¹ce wy³¹cznie na podnoszeniu, przenoszeniu

i przewo¿eniu ciê¿arów oraz prace wymagaj¹ce powtarzania du¿ejliczby jednorodnych ruchów,

• prace, przy których najwy¿sze wartoœci obci¹¿enia prac¹ fi-zyczn¹, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywaniepracy, przekraczaj¹:

a) dla dziewcz¹t – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowegoczasu pracy – 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysi³ków krótkotrwa-³ych 10,5 kJ na minutê,

b) dla ch³opców – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowegoczasu pracy – 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysi³ków krótkotrwa-³ych 12,6 kJ na minutê,

• prace za³adunkowe i wy³adunkowe, przy przewo¿eniu ciê¿a-rów œrodkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.,

125

• rêczna obs³uga dŸwigni, korb i kó³ sterowniczych, przy którejniezbêdna jest si³a przekraczaj¹ca:

a) przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinê,je¿eli ³¹czny czas wykonywania prac nie przekracza po³owy dobo-wego wymiaru czasu pracy m³odocianych):

– dla dziewcz¹t – 70 N,– dla ch³opców – 100 N,b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:– dla dziewcz¹t – 40 N,– dla ch³opców – 60 N,• no¿na obs³uga elementów urz¹dzeñ (peda³ów, przycisków

no¿nych itp.) wymagaj¹ca si³y przekraczaj¹cej:a) przy obs³udze dorywczej:– dla dziewcz¹t – 100 N,– dla ch³opców – 170 N,b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:– dla dziewcz¹t – 70 N,– dla ch³opców – 130 N,• rêczne dŸwiganie i przenoszenie przez jedn¹ osobê na odleg-

³oœæ powy¿ej 25 m przedmiotów o masie przekraczaj¹cej:a) przy pracy dorywczej:– dla dziewcz¹t – 14 kg,– dla ch³opców – 20 kg,b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:– dla dziewcz¹t – 8 kg,– dla ch³opców – 12 kg,• rêczne przenoszenie pod górê, w szczególnoœci po schodach,

których wysokoœæ przekracza 5 m, a k¹t nachylenia – 30°, ciê¿arówo masie przekraczaj¹cej:

a) przy pracy dorywczej:– dla dziewcz¹t – 10 kg,– dla ch³opców – 15 kg,b) przy obci¹¿eniu powtarzalnym:– dla dziewcz¹t – 5 kg,– dla ch³opców – 8 kg,• przewo¿enie przez dziewczêta ciê¿arów na taczkach i wóz-

kach 2-ko³owych poruszanych rêcznie,

126

• prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie,• prace wykonywane w pozycji le¿¹cej, na boku lub na wznak,

w tym w szczególnoœci przy naprawach pojazdów mechanicznych,• prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególnoœci przy

rêcznym cyklinowaniu pod³óg, przy pracach brukarskich i posadz-karskich,

• prace zwi¹zane z produkcj¹, sprzeda¿¹ i konsumpcj¹ wyrobówalkoholowych, w tym obs³uga konsumentów w zak³adach gastrono-micznych,

• prace zwi¹zane z produkcj¹, sprzeda¿¹ i reklam¹ wyrobów ty-toniowych,

• prace zwi¹zane z ubojem i obróbk¹ poubojow¹ zwierz¹t,• obs³uga zak³adów k¹pielowych i ³aŸni,• prace rakarzy,• prace przy sztucznym unasiennianiu zwierz¹t,• prace w szpitalach (oddzia³ach) dla nerwowo i psychicznie

chorych,• prace w warunkach mog¹cych stanowiæ nadmierne obci¹¿enie

psychiczne, np. wymagaj¹ce odbioru i przetwarzania du¿ej liczbylub szybko po sobie nastêpuj¹cych informacji i podejmowania decy-zji mog¹cych spowodowaæ groŸne nastêpstwa, szczególnie w sytu-acjach przymusu czasowego, w tym zw³aszcza obs³uga automatycz-nej linii obróbki i obs³uga urz¹dzeñ sterowniczych,

• prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych,pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych,

• udzia³ w wystêpach tancerzy w zak³adach gastronomicznych,• prace w nara¿eniu na dzia³anie substancji i preparatów che-

micznych, w tym œrodków ochrony roœlin, sklasyfikowanychw przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancjii preparatów chemicznych jako: toksyczne (T), bardzo toksyczne(T+), ¿r¹ce (C) lub wybuchowe (E),

• prace w nara¿eniu na dzia³anie substancji i preparatów che-micznych, w tym œrodków ochrony roœlin, sklasyfikowanychw przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancjii preparatów chemicznych jako dra¿ni¹ce (Xi), którym przypisanojeden lub wiêcej nastêpuj¹cych zwrotów zagro¿eñ:

127

a) produkt skrajnie ³atwo palny (R12),b) mo¿e powodowaæ uczulenie w nastêpstwie nara¿enia drog¹

oddechow¹ (R42),c) mo¿e powodowaæ uczulenie w kontakcie ze skór¹ (R43),• prace w nara¿eniu na dzia³anie czynników i procesów techno-

logicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, okreœlonychw odrêbnych przepisach,

• prace w kontakcie z lekami psychotropowymi,• prace w œrodowisku, w którym wystêpuje nara¿enie na szko-

dliwy wp³yw:a) py³ów o dzia³aniu zw³ókniaj¹cym i dra¿ni¹cym, których stê-

¿enia przekraczaj¹ 2/3 wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñokreœlonych w przepisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnychstê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowiskupracy,

b) py³ów o dzia³aniu uczulaj¹cym,c) py³ów o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, okreœlo-

nych w odrêbnych przepisach,• prace w zasiêgu pól elektromagnetycznych o natê¿eniach

przekraczaj¹cych wartoœci dla strefy bezpiecznej, okreœlone w prze-pisach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñczynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

• prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹cena poziomie przekraczaj¹cym dopuszczalne wartoœci dawek granicz-nych okreœlone w przepisach prawa atomowego,

• prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie laserowe,• prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie nadfioletowe,

zw³aszcza emitowane przez technologiczne urz¹dzenia przemys³owe,w tym w szczególnoœci przy spawaniu, ciêciu i napawaniu metali,

• prace w warunkach nara¿enia na promieniowanie podczerwo-ne, w tym w szczególnoœci przy piecach hutniczych i grzewczychoraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali,

• prace w warunkach nara¿enia na ha³as, którego:a) poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego

lub do przeciêtnego tygodniowego, okreœlonego w Kodeksie pracy,wymiaru czasu pracy przekracza wartoœæ 80 dB,

128

b) szczytowy poziom dŸwiêku C przekracza wartoœæ 130 dB,c) maksymalny poziom dŸwiêku A przekracza wartoœæ 110 dB,• prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza

przekracza 30°C, a wilgotnoœæ wzglêdna powietrza przekracza 65%,a tak¿e w warunkach bezpoœredniego oddzia³ywania otwartego Ÿró-d³a promieniowania, w tym w szczególnoœci: obs³uga suszarni, spie-kanie i pra¿enie rud, walcowanie, wytapianie, rozlewanie i odlewa-nie metali lub ich stopów, naprawa pieców hutniczych, obs³uga pie-ców do termicznej obs³ugi cieplnej, w hutach szk³a i przetwórniachszk³a – obs³uga pieców do wytapiania i odprê¿ania, naprawa piecówszklarskich, formowanie szk³a oraz wszelkie prace na pomostachczynnych pieców do wytapiania szk³a, prace przy wypalaniu dolo-mitu i wapna, gotowanie asfaltu i prace z gor¹cym asfaltem, bezpo-œrednia obs³uga pieców piekarniczych, prace przy przygotowaniukarmelu w kocio³kach,

• prace w temperaturze powietrza ni¿szej ni¿ 14°C, a tak¿e przywilgotnoœci wzglêdnej wy¿szej ni¿ 65%, w tym w szczególnoœci:prace w ch³odniach, przechowalniach produktów ¿ywnoœciowych,zamra¿alniach, w sta³ym kontakcie z wod¹, solank¹ i innymi p³yna-mi, przy robotach ziemnych w mokrym gruncie – osuszanie i na-wadnianie, a tak¿e prace w warunkach nara¿aj¹cych na sta³e prze-makanie odzie¿y, powoduj¹ce naruszenie bilansu cieplnego u m³o-dych pracowników,

• prace w warunkach podwy¿szonego ciœnienia, w tym w szcze-gólnoœci:

a) w komorach wysokich ciœnieñ lub w innych urz¹dzeniach hi-perbarycznych nawodnych albo naziemnych,

b) w urz¹dzeniach komunikacji lotniczej,c) prace nurków i p³etwonurków,d) prace w kesonach,• prace w warunkach obni¿onego ciœnienia, w tym w szczegól-

noœci w komorach niskich ciœnieñ lub w innych urz¹dzeniach hipo-barycznych nawodnych lub naziemnych,

• prace, przy których Ÿród³em zaka¿enia lub zara¿enia mo¿ebyæ chory cz³owiek lub materia³ zakaŸny pochodzenia ludzkiego,tj. krew, tkanki, mocz, ka³ itp., w tym w szczególnoœci wszelkie pra-ce w szpitalach (oddzia³ach) zakaŸnych,

129

• prace, przy których wystêpuj¹ zagro¿enia czynnikami biolo-gicznymi, przenoszonymi na cz³owieka przez kontakt ze zwierzêta-mi lub produktami pochodzenia zwierzêcego, w tym szczególnie:

a) drobnoustrojami chorób odzwierzêcych, tj. zoonozami,b) alergenami pochodzenia zwierzêcego: wydalinami, rozto-

czem, sierœci¹, ³upie¿em zwierz¹t hodowlanych, py³em jedwabiu na-turalnego, pierzem ptaków, m¹czk¹ rybn¹ itp., wystêpuj¹cymi w ho-dowli i przetwórstwie,

• prace, przy których wystêpuj¹ zagro¿enia czynnikami biolo-gicznymi pochodzenia roœlinnego lub mikroorganizmami przenoszo-nymi przez roœliny:

a) drobnoustrojami wystêpuj¹cymi w roœlinach, tj. bakteriami,promieniowcami, grzybami itp., które stanowi¹ zagro¿enie w trakcieprocesów magazynowania, przetwarzania i u¿ytkowania ró¿nych su-rowców roœlinnych,

b) py³ami pochodzenia roœlinnego, powoduj¹cymi stany uczule-niowe, w tym w szczególnoœci py³ami zbo¿owymi, paszowymi, ty-toniowymi i z zió³ leczniczych,

• prace, podczas których m³odociani s¹ nara¿eni na zwiêkszoneniebezpieczeñstwo urazów, w tym w szczególnoœci zwi¹zane z:

a) obs³ug¹ m³otów mechanicznych, pras, walców, no¿yc, krajal-nic, szarpaczy oraz napêdów i przystawek przenosz¹cych ruch namaszyny,

b) uruchamianiem maszyn i innych urz¹dzeñ bezpoœrednio poich naprawie,

c) po³owem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelki-mi pracami w dzia³ach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

d) rozbiorem, trybowaniem i mieleniem miêsa,e) obs³ug¹ ci¹gników i maszyn samojezdnych, bezpoœredni¹ ob-

s³ug¹ m³ockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy którychwystêpuj¹ zagro¿enia wypadkowe, koszeniem kos¹, obs³ug¹ buha-jów, ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic,

f) prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obs³u-g¹ dŸwignic, kafarów i ko³owrotów,

g) obs³ug¹ kot³ów parowych, urz¹dzeñ i naczyñ, w których wy-stêpuje ciœnienie powy¿ej 0,5 bara, obs³ug¹ generatorów gazowych

130

i innych urz¹dzeñ, których eksploatacja, uszkodzenie i nieprawid³o-wa czynnoœæ zagra¿a bezpieczeñstwu obs³uguj¹cego i innych osóbznajduj¹cych siê w pobli¿u,

h) obróbk¹ drewna przy u¿yciu pilarek ³añcuchowych z napê-dem elektrycznym lub mechanicznym, obs³ug¹ pilarek tarczowych,taœmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bez-poœrednim rêcznym posuwie materia³u oraz wszelkich pracach przyzrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna,

• prace zwi¹zane z wytwarzaniem i stosowaniem œrodków wy-buchowych i ³atwo palnych oraz wyrobów zawieraj¹cych te œrodki,

• prace obejmuj¹ce wytwarzanie, stosowanie i przechowywaniesprê¿onych, p³ynnych i rozpuszczonych gazów,

• prace zagra¿aj¹ce pora¿eniem pr¹dem elektrycznym, w tymw szczególnoœci: prace przy liniach energetycznych bêd¹cych podnapiêciem lub w pobli¿u tych linii, prace w rozdzielniach pr¹duelektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorachi nastawniach, wszelkie prace przy obs³udze urz¹dzeñ energetycz-nych znajduj¹cych siê pod napiêciem, z wyj¹tkiem napiêcia obni¿o-nego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urz¹dzeniachcentral telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkó³ za-wodowych,

• prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególnoœci: nastanowiskach zwi¹zanych z prowadzeniem ruchu kolejowego,zw³aszcza prace maszynistów pojazdów trakcyjnych i drezyn moto-rowych, dy¿urnych ruchu, konduktorów, manewrowych, ustawiaczy,nastawniczych, zwrotniczych, operatorów maszyn torowych, sprz¹-taczy wagonów oraz przy budowie i utrzymaniu sieci trakcyjnej,

• prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tram-wajowej, w tym w szczególnoœci:

a) prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,b) prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,c) przy rêcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów

i przyczep,d) przy zdejmowaniu, nak³adaniu i pompowaniu opon samocho-

dowych i ci¹gnikowych,e) prace konwojentów,

131

• prace w ¿egludze, w tym w szczególnoœci: wszelkie prace na jed-nostkach p³ywaj¹cych oraz prace w portach zwi¹zane z obs³ug¹ tech-niczn¹ statków, prace na pog³êbiarkach i przy wydobywaniu wraków,

• prace w lotnictwie, w tym w szczególnoœci: prace mechani-ków, pilotów samolotów oraz prace zwi¹zane z obs³ug¹ pasa¿eróww samolocie,

• prace gro¿¹ce zawaleniem, w tym w szczególnoœci:a) prace pod ziemi¹,b) prace w zag³êbieniach o g³êbokoœci wiêkszej ni¿ 0,7 m, któ-

rych szerokoœæ jest mniejsza ni¿ dwukrotna g³êbokoœæ,c) prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych,• prace na wysokoœci powy¿ej 3 m gro¿¹ce upadkiem z wyso-

koœci, w tym w szczególnoœci:a) przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,b) zwi¹zane z przymusow¹ pozycj¹ cia³a, w przestrzeni ograni-

czonej,c) nara¿aj¹ce na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewn¹trz

budynku,• prace w kamienio³omach i kopalniach odkrywkowych oraz

przy wydobywaniu i przerobie siarki.

Jakie prace wzbronione m³odocianym mog¹ wykonywaæ m³o-dociani powy¿ej 16 roku ¿ycia, jeœli jest to potrzebne do odbyciaprzygotowania zawodowego?

Do prac takich nale¿¹ m.in.:• prace polegaj¹ce na podnoszeniu i przenoszeniu ciê¿arów

o masie i na odleg³oœci nieprzekraczaj¹ce wartoœci okreœlonychw dziale I ust. 1 pkt 6 i 7 za³¹cznika nr 1 do powo³anego rozporz¹-dzenia RM oraz prace wymagaj¹ce powtarzania du¿ej liczby jedno-rodnych ruchów,

• przewo¿enie przez ch³opców na taczkach jednoko³owych naodleg³oœæ do 50 m ³adunków o masie do 50 kg po powierzchnig³adkiej, utwardzonej lub po pomostach zbitych z desek trwale za-mocowanych, je¿eli pochylenie powierzchni nie przekracza 2%,

• przewo¿enie przez ch³opców na wózkach 2-ko³owych poru-szanych rêcznie na odleg³oœæ do 100 m po powierzchni g³adkiej ³a-

132

dunków o masie do 80 kg, je¿eli pochylenie powierzchni nie prze-kracza 2%, a po powierzchni nierównej – ciê¿arów do 50 kg, je¿e-li pochylenie powierzchni nie przekracza 1%,

• przewo¿enie na wózkach 3- lub 4-ko³owych poruszanychrêcznie na odleg³oœæ do 150 m ³adunków o masie: dziewczêtom do50 kg oraz ch³opcom do 80 kg, je¿eli pochylenie powierzchni nieprzekracza 2%,

• przewo¿enie na odleg³oœæ do 200 m ³adunków w wagonikach,kolebach przemieszczanych rêcznie po szynach o masie: dziewczê-tom do 300 kg oraz ch³opcom do 400 kg, je¿eli pochylenie toru nieprzekracza 1%,

• prace przy naprawach pojazdów samochodowych, uk³adaniupod³óg oraz uk³adaniu i naprawach nawierzchni drogowych, podwarunkiem wykonywania ich nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê,

• prace przy obs³udze konsumentów w zak³adach gastronomicz-nych, w których podawany jest alkohol, z wy³¹czeniem podawaniaprzez m³odocianych napojów alkoholowych, wykonywane pomiêdzygodzin¹ 700 i 1700,

• prace w zak³adach poligraficznych przy trawieniu klisz i in-nych elementów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 go-dzin na dobê,

• prace przy barwieniu wyrobów w³ókienniczych oraz przy gar-bowaniu skór przy u¿yciu œrodków chemicznych, pod warunkiem ¿eprace bêd¹ odbywa³y siê w wymiarze do 12 godzin na tydzieñw warunkach laboratoryjnych lub w wydzielonych dla celów szko-lenia zawodowego i odpowiednio wyposa¿onych pomieszczeniach,

• prace w kontakcie z czynnikami stwarzaj¹cymi ryzyko uczule-nia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o bra-ku przeciwwskazañ zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami,

• prace w kontakcie z py³ami stwarzaj¹cymi ryzyko uczulenia,pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o brakuprzeciwwskazañ zdrowotnych do kontaktu z tymi py³ami,

• prace ch³opców w wieku powy¿ej 17 lat:a) przy spawaniu, ciêciu i stapianiu metali, z wy³¹czeniem me-

tali kolorowych oraz spawania wewn¹trz zbiorników i pod wod¹,pod warunkiem wykonywania ich nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê

133

oraz 60 godzin w ca³ym okresie szkolenia zawodowego, pod nadzo-rem nauczycieli zawodu lub instruktorów praktycznej nauki zawoduposiadaj¹cych kwalifikacje spawacza; zatrudnianie m³odocianychprzy spawaniu, ciêciu i stapianiu metali mo¿e siê odbywaæ tylko natych stanowiskach, na których jest zapewniona skutecznie dzia³aj¹-ca wentylacja miejscowa i ogólna,

b) przy rêcznych pracach kowalskich z zastosowaniem m³otkówo masie do 5 kg, nie d³u¿ej ni¿ 3 godziny na dobê i 60 godzinw ca³ym okresie szkolenia zawodowego, przy zachowaniu normwydatku energetycznego okreœlonych w dziale I ust. 1 pkt 2 za³¹cz-nika nr 1 do wymienionego rozporz¹dzenia,

• prace w mikroklimacie gor¹cym do wartoœci 26°C wskaŸnikaobci¹¿enia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobê,pod warunkiem zachowania norm wydatku energetycznego okreœlo-nych w dziale I ust. 1 pkt 2 za³¹cznika nr 1 do wymienionego roz-porz¹dzenia oraz zapewnienia m³odocianym na stanowiskach pracydostatecznej iloœci odpowiednich napojów i dziesiêciominutowychprzerw po ka¿dych piêædziesiêciu minutach pracy, to jest prace:

a) przy obs³udze maszyn i urz¹dzeñ hutniczych oraz urz¹dzeñwalcowniczych w hutach ¿elaza i stali, wykonywane przez ch³op-ców, je¿eli spe³nione s¹ nastêpuj¹ce warunki:

– m³odociany jest stopniowo wprowadzany w realizacjê zadañprzewidzianych w ramach nauki zawodu, poczynaj¹c od obserwacjiprocesów produkcyjnych, poprzez wstêpne æwiczenia na stanowi-skach szkoleniowych i prace pomocnicze przy obs³udze stanowiskroboczych wyznaczonych programem nauczania,

– na stanowiskach pracy zwi¹zanych z nauk¹ zawodu jest za-pewniona pe³na obsada pracowników,

– w odniesieniu do m³odocianych nie mo¿e byæ stosowany sys-tem prac normowanych i akordowych,

– w wydzia³ach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas za-jêæ m³odocianych nie mo¿e przekraczaæ 2 godzin na dobê,

– praktyczna nauka zawodu m³odocianych nie mo¿e odbywaæsiê w spiekalniach, w hali namiarowej i gardzieli wielkich pieców,w halach odlewniczych i lejniczych, w mieszalniach stalowni orazwalcowni blach, rur i drutu,

134

b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wy³¹czeniemwydmuchiwania ustnego, wykonywane przez ch³opców w wieku po-wy¿ej 17 lat,

c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,d) przy bezpoœredniej obs³udze pieców piekarniczych w zak³a-

dach zmechanizowanych,e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelo-

wych, wykonywane przez m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat,• prace w mikroklimacie zimnym, z wy³¹czeniem prac w ch³od-

niach i zamra¿alniach, pod nastêpuj¹cymi warunkami:a) wyposa¿enia m³odocianych w odzie¿ o odpowiedniej ciep³o-

chronnoœci, zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,b) zapewnienia na stanowiskach pracy gor¹cych napojów,c) przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekracza³ norm

okreœlonych w dziale I ust. 1 pkt 2 za³¹cznika nr 1 do wymienione-go rozporz¹dzenia oraz ograniczenia do 3 godzin na dobê czasu pra-cy m³odocianych w pomieszczeniach z temperatur¹ ni¿sz¹ ni¿ 10°C,

• prace w placówkach s³u¿by zdrowia, z wyj¹tkiem szpitali (od-dzia³ów szpitali) zakaŸnych, w wymiarze do 6 godzin na dobê,z wy³¹czeniem nastêpuj¹cych czynnoœci:

a) wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyñ z wydalinami, wydzie-linami i innymi materia³ami potencjalnie zakaŸnymi, mycie chorychzanieczyszczonych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

b) prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastoso-waniem toksycznych œrodków chemicznych,

c) pobieranie i przenoszenie materia³ów do badañ laboratoryj-nych, takich jak ka³, mocz, krew, plwocina,

d) wykonywanie toalety poœmiertnej i prace w prosektoriach,• prace przy rêcznym i maszynowym krojeniu skór – w wymia-

rze do 3 godzin na dobê,• prace m³ynarskie przy obs³udze maszyn czyszcz¹cych i miel¹-

cych, wykonywane przez ch³opców w wieku powy¿ej 17 lat, podwarunkiem ¿e stê¿enia py³ów nie przekraczaj¹ 2/3 wartoœci najwy¿-szych dopuszczalnych stê¿eñ okreœlonych w przepisach w sprawienajwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodli-wych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

135

• prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów namiêsa drobne, rozbiorze uzupe³niaj¹cym i obróbce elementów miê-snych,

• prace przy filetowaniu ryb,• prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kole-

jowej, w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach u³o¿onychwy³¹cznie dla celów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wy-³¹czeniem bezpoœredniego s¹siedztwa czynnych torów kolejowychdla ruchu poci¹gów,

• prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeœli program nauki za-wodu przewiduje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniaj¹ce-go do kierowania takim pojazdem,

• prace marynarzy i rybaków,• prace przy obs³udze ci¹gników i samojezdnych maszyn rolni-

czych,• prace w zag³êbieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wy-

maganiami okreœlonymi w przepisach w sprawie bezpieczeñstwai higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych,

• niektóre rodzaje prac pod ziemi¹ w górnictwie wêglowym,w g³êbinowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamienio³o-mach i kopalniach odkrywkowych przewidziane w programachpraktycznej nauki zawodu, wykonywane przez ch³opców, pod wa-runkiem spe³nienia nastêpuj¹cych wymagañ:

a) czas pracy m³odocianych pod ziemi¹ nie mo¿e przekraczaæ14 dni w miesi¹cu, przy czym czas pracy m³odocianych w wieku do17 lat nie mo¿e przekraczaæ 4 godzin na dobê, a m³odocianychw wieku powy¿ej 17 lat – 6 godzin na dobê,

b) czas pracy m³odocianych w kamienio³omach i kopalniach od-krywkowych nie mo¿e przekraczaæ 4 godzin na dobê,

c) w czasie szkolenia zawodowego m³odociani mog¹ byæ zatrud-niani w polach szkoleniowych, tj. w oddzia³ach kopalni specjalnieprzeznaczonych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowychw warsztatach energomechanicznych i w oddzia³ach ruchowych ko-palni pod ziemi¹, zatwierdzonych dla celów szkoleniowych w planieruchu zak³adu górniczego przez w³aœciwy okrêgowy urz¹d górniczy,

d) zatrudnianie m³odocianych na stanowiskach szkoleniowychw warsztatach energomechanicznych i w oddzia³ach ruchowych ko-

136

palni pod ziemi¹ odbywa siê przy pe³nej obsadzie pracowników do-ros³ych z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi,

e) praca m³odocianych pod ziemi¹:– mo¿e odbywaæ siê po stwierdzeniu zgodnoœci warunków pra-

cy z przepisami dotycz¹cymi bezpieczeñstwa i higieny pracy, w tymbraku nadmiernego ciœnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdro-wia, promieniowania jonizuj¹cego, nadmiernego ha³asu oraz po za-pewnieniu dobrego przewietrzenia, korzystnego mikroklimatu i od-powiedniego oœwietlenia, bezpieczeñstwa przeciwpo¿arowego, wod-nego i gazowego, a tak¿e dogodnego i bezpiecznego dojœcia domiejsca pracy,

– nie mo¿e odbywaæ siê w chodnikach wymagaj¹cych pozycjile¿¹cej lub pochylonej, w miejscach mokrych, przy rabunku, w po-lach po¿arowych oraz w warunkach niebezpiecznych, gdzie wyma-gana jest du¿a ostro¿noœæ i doœwiadczenie,

– nie mo¿e polegaæ na dŸwiganiu, przenoszeniu i przewo¿eniuciê¿arów ponad normy okreœlone dla m³odocianych,

f) zatrudnianie m³odocianych pod ziemi¹ mo¿e odbywaæ siê tylkopod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez w³aœciwyokrêgowy urz¹d górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu,zatwierdzonych przez kierownika zak³adu górniczego, przy czym najednego instruktora nie mo¿e przypadaæ wiêcej ni¿ 5 m³odocianych,

• prace m³odocianych w wieku powy¿ej 17 lat:a) zwi¹zane z monta¿em, demonta¿em i konserwacj¹ linii ener-

getycznych, rozdzielni, stacji transformatorów i nastawni, w tym nawysokoœci do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisamienergetycznymi œrodków ochronnych, pod warunkiem ca³kowitegowy³¹czenia linii lub urz¹dzeñ spod napiêcia przy jednoczesnym za-bezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone by³oprzypadkowe w³¹czenie tych linii lub urz¹dzeñ pod napiêcie orazprzypadkowe zbli¿enie siê na niebezpieczn¹ odleg³oœæ do czêœciurz¹dzeñ pozostawionych pod napiêciem lub ich dotkniêcie, orazpod warunkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wy³a-dowañ atmosferycznych,

b) zwi¹zane z budow¹ i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tymna wysokoœci do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisamiœrodków ochronnych, przy wy³¹czonej sieci trakcyjnej spod napiêcia

137

i jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, abywykluczone by³o przypadkowe w³¹czenie tego odcinka sieci pod na-piêcie lub przeniesienie napiêcia przez pantograf pojazdu trakcyjne-go; prace te mog¹ byæ wykonywane tylko na sieci trakcyjnej zbudo-wanej specjalnie dla celów szkoleniowych lub na wyznaczonych od-cinkach linii kolejowej, na których na czas wykonywania pracwstrzymany jest ruch poci¹gów,

c) zwi¹zane z obs³ug¹ pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniemruchu kolejowego, wykonywane pod bezpoœrednim nadzorem osóbupowa¿nionych,

d) na wysokoœci do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobê,pod warunkiem pe³nego zabezpieczenia przed upadkiem i wy³¹cze-nia innych zagro¿eñ,

e) wymienione w dziale III pkt 1 lit. a i g za³¹cznika nr 1 dowymienionego rozporz¹dzenia wykonywane w warsztatach szkol-nych lub na stanowiskach szkoleniowych w zak³adach pracy przy-stosowanych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu.

Nale¿y nadmieniæ, ¿e w odniesieniu do pracowników m³odocia-nych pracodawca jest obowi¹zany uwzglêdniæ w karcie ewidencjiczasu pracy (prowadzonej odrêbnie dla ka¿dego pracownika, rów-nie¿ m³odocianego) tak¿e czas ich pracy przy pracach wzbronionychm³odocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbyciaprzez nich przygotowania zawodowego (zob. § 8 rozporz¹dzeniaMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w spra-wie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w spra-wach zwi¹zanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzeniaakt osobowych pracownika – DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).

2.3. Zatrudnianie m³odocianych przy lekkich pracach

Czy m³odociani mog¹ byæ zatrudniani w innym celu ni¿ przy-gotowanie zawodowe?

Przy spe³nieniu okreœlonych warunków m³odociany mo¿e byæzatrudniony na podstawie umowy o pracê w innym celu ni¿ przygo-towanie zawodowe, a mianowicie przy wykonywaniu lekkich prac

138

(art. 2001 k.p.). Praca lekka nie mo¿e powodowaæ zagro¿enia dla¿ycia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego m³odocianego, a tak¿enie mo¿e utrudniaæ m³odocianemu wype³niania obowi¹zku szkolne-go. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca po uzyskaniu zgody le-karza wykonuj¹cego zadania s³u¿by medycyny pracy, przy czymwykaz ten wymaga zatwierdzenia przez w³aœciwego inspektora pra-cy. Wykaz ten w ¿adnym wypadku nie mo¿e obejmowaæ prac, któ-rych wykonywanie jest wzbronione m³odocianym, okreœlonychw wykazie prac wzbronionych m³odocianym (o których by³a wy¿ejmowa).

Kodeks pracy nie wskazuje, choæby przyk³adowo, jakiego rodza-ju prace mo¿na uznaæ za lekkie. Maj¹c jednak na uwadze, ¿e pracete wykonywaæ bêd¹ osoby, których organizm nie jest jeszcze w pe³-ni ukszta³towany, zarówno pod wzglêdem fizycznym, jak i psy-chicznym, i znajduje siê nadal na etapie rozwoju, nie mog¹ to byæprace wymagaj¹ce znacznego wysi³ku fizycznego lub umys³owego,powoduj¹cego szybkie zmêczenie. Praca lekka nie mo¿e przedewszystkim stwarzaæ zagro¿enia dla ¿ycia, zdrowia i rozwoju psy-chofizycznego m³odocianego.

Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy, na-tomiast pracodawca, który nie ma obowi¹zku ustalenia regulaminupracy (pracodawca zatrudniaj¹cy mniej ni¿ 20 pracowników) – wy-kaz tych prac ustala w osobnym piœmie. Obowi¹zkiem pracodawcyjest zapoznanie m³odocianego przed rozpoczêciem pracy z wykazemlekkich prac, jakie mog¹ byæ przez niego wykonywane.

Jaki wymiar czasu pracy obowi¹zuje m³odocianego zatrudnio-nego przy lekkich pracach?

Zgodnie z przepisami art. 2002 k.p., pracodawca ustala wymiari rozk³ad czasu pracy m³odocianego zatrudnionego przy lekkiej pra-cy, przy uwzglêdnieniu tygodniowej liczby godzin nauki wynikaj¹-cej z programu nauczania, jak równie¿ z rozk³adu zajêæ szkolnychm³odocianego. Tygodniowy wymiar czasu pracy m³odocianegow okresie odbywania zajêæ szkolnych nie mo¿e przekraczaæ 12 go-dzin, natomiast w dniu uczestniczenia w zajêciach szkolnych – czaspracy nie mo¿e przekraczaæ 2 godzin. W okresie ferii szkolnych

139

wymiar czasu pracy m³odocianego jest wyd³u¿ony, jednak¿e nie mo-¿e przekraczaæ 7 godzin na dobê i 35 godzin tygodniowo, przyczym dobowy wymiar czasu pracy m³odocianego w wieku do 16 latnie mo¿e przekraczaæ 6 godzin (tak jak w przypadku m³odocianegozatrudnionego w celu przygotowania zawodowego). Zaznaczyæ nale-¿y, ¿e podany tu wymiar czasu pracy obowi¹zuje tak¿e w przypad-ku, gdy m³odociany jest zatrudniony u wiêcej ni¿ jednego praco-dawcy, st¹d te¿ przed zawarciem umowy o pracê w celu wykony-wania lekkich prac pracodawca jest obowi¹zany uzyskaæ od m³odo-cianego oœwiadczenie o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w za-trudnieniu u innego pracodawcy.

2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci

Czy dzieci do ukoñczenia 16 lat mog¹ wykonywaæ pracê lubinne zajêcia zarobkowe?

Dopuszczenie mo¿liwoœci wykonywania pracy lub innych zajêæzarobkowych przez dzieci do ukoñczenia 16 roku ¿ycia jest odstêp-stwem od zakazu zatrudniania osób, które nie ukoñczy³y 16 lat,ustanowionego w art. 190 § 2 k.p. Nie jest to równie¿ zatrudnieniena warunkach okreœlonych w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Poli-tyki Spo³ecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,w których wyj¹tkowo jest dopuszczalne zatrudnianie m³odocianych,którzy nie ukoñczyli gimnazjum, osób niemaj¹cych 16 lat, któreukoñczy³y gimnazjum, oraz osób niemaj¹cych 16 lat, które nieukoñczy³y gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808). Wykonywanie pra-cy lub innych zajêæ zarobkowych przez dzieci do ukoñczenia 16 latjest obwarowane wieloma warunkami, okreœlonymi w art. 3045 k.p.Przede wszystkim praca taka lub inne zajêcia mog¹ byæ wykonywa-ne tylko na rzecz okreœlonych podmiotów, a mianowicie prowadz¹-cych dzia³alnoœæ kulturaln¹, artystyczn¹, sportow¹ lub reklamow¹.Ponadto wymagana jest uprzednia zgoda przedstawiciela ustawowe-go lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez nie okreœlonej pra-cy lub innych zajêæ zarobkowych, jak równie¿ zezwolenie w³aœci-wego inspektora pracy. Inspektor pracy wydaje takie zezwolenie na

140

wniosek podmiotu, u którego dziecko ma wykonywaæ pracê lub in-ne zajêcia zarobkowe. Gdyby jednak wykonywanie tej pracy lub in-nych zajêæ powodowa³o zagro¿enie dla ¿ycia, zdrowia i rozwojupsychofizycznego dziecka lub te¿ zagra¿a³o wype³nianiu przezdziecko obowi¹zku szkolnego, wówczas inspektor pracy odmawiawydania takiego zezwolenia.

Jakie dane powinien zawieraæ wniosek danego podmiotu o wy-danie przez inspektora pracy zezwolenia na wykonywanie pracylub innych zajêæ zarobkowych przez dziecko?

Podmiot wystêpuj¹cy do w³aœciwego inspektora pracy z wnios-kiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych za-jêæ zarobkowych przez dziecko powinien dok³adnie okreœliæ, jak¹pracê lub zajêcia dziecko bêdzie wykonywaæ, przez jaki okresi w jakich godzinach w ci¹gu dnia; wykluczyæ przy tym nale¿y ja-k¹kolwiek pracê lub inne zajêcia zarobkowe wykonywane w póŸ-nych godzinach wieczornych czy w porze nocnej. Ponadto do wnios-ku musz¹ byæ do³¹czone nastêpuj¹ce dokumenty:

• pisemna zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekunadziecka na wykonywanie przez nie okreœlonej pracy lub innych za-jêæ zarobkowych na rzecz danego podmiotu,

• opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz orzeczenielekarza dotycz¹ce braku przeciwwskazañ do wykonywania przezdziecko danej pracy lub innych zajêæ zarobkowych,

• je¿eli dziecko podlega obowi¹zkowi szkolnemu – opinia dy-rektora szko³y, do której dziecko uczêszcza, dotycz¹ca mo¿liwoœciwype³niania przez nie obowi¹zku szkolnego w czasie wykonywaniapracy lub innych zajêæ zarobkowych.

Jakie dane powinno zawieraæ zezwolenie inspektora pracy nawykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajêæ zarobkowych?

Zezwolenie inspektora pracy na wykonywanie przez dzieckopracy lub innych zajêæ zarobkowych, poza danymi osobowymidziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz ozna-czeniem podmiotu, u którego dziecko wykonywaæ bêdzie tê pracêlub inne zajêcia, powinno zawieraæ ponadto:

141

• okreœlenie rodzaju pracy lub innych zajêæ zarobkowych, któredziecko mo¿e wykonywaæ,

• okreœlenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dzieckotej pracy lub zajêæ,

• okreœlenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracylub wykonywania innych zajêæ,

• inne niezbêdne ustalenia, wymagane ze wzglêdu na dobrodziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lubinnych zajêæ zarobkowych przez dziecko.

W jakich przypadkach inspektor pracy mo¿e cofn¹æ wydane ze-zwolenie?

Zezwolenie na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych za-jêæ zarobkowych mo¿e byæ cofniête przez inspektora pracy w okre-œlonych przypadkach. Inspektor pracy cofa wydane zezwolenie, je-¿eli z wnioskiem takim wyst¹pi przedstawiciel ustawowy lub opie-kun dziecka. Ponadto inspektor pracy z urzêdu cofa takie zezwole-nie, je¿eli stwierdzi, ¿e warunki pracy dziecka nie odpowiadaj¹ wa-runkom okreœlonym w wydanym zezwoleniu. Przede wszystkim zaœmo¿e to nast¹piæ w przypadkach, gdyby dziecku zlecane by³y pracelub inne zajêcia, których wykonywanie nie obejmuje zezwolenie in-spektora pracy, pogarszaj¹ce sytuacjê dziecka, albo te¿ w d³u¿szymdobowym wymiarze czasu pracy ni¿ przewiduje to zezwolenie,a w szczególnoœci niedopuszczalna by³aby sytuacja oznaczaj¹ca wy-zysk dziecka.

3. ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPE£NOSPRAWNYCH

Kto jest osob¹ niepe³nosprawn¹?Warunki zatrudniania osób niepe³nosprawnych okreœla ustawa

z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznejoraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr14, poz. 92). Ustawa ustala trzy stopnie niepe³nosprawnoœci, a mia-nowicie:

142

1) znaczny,2) umiarkowany,3) lekki (art. 3 ust. 1).Do znacznego stopnia niepe³nosprawnoœci zalicza siê osobê

z naruszon¹ sprawnoœci¹ organizmu, niezdoln¹ do pracy albo zdol-n¹ do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagaj¹c¹,w celu pe³nienia ról spo³ecznych, sta³ej lub d³ugotrwa³ej opieki i po-mocy innych osób w zwi¹zku z niezdolnoœci¹ do samodzielnej eg-zystencji. Natomiast do umiarkowanego stopnia niepe³nosprawnoœcizalicza siê osobê z naruszon¹ sprawnoœci¹ organizmu, niezdoln¹ dopracy albo zdoln¹ do pracy jedynie w warunkach pracy chronionejlub wymagaj¹c¹ czasowej albo czêœciowej pomocy innych osóbw celu pe³nienia ról spo³ecznych. Z kolei do lekkiego stopnia nie-pe³nosprawnoœci zalicza siê osobê o naruszonej sprawnoœci organi-zmu, powoduj¹cej w sposób istotny obni¿enie zdolnoœci do wyko-nywania pracy, w porównaniu do zdolnoœci, jak¹ wykazuje osobao podobnych kwalifikacjach zawodowych z pe³n¹ sprawnoœci¹ psy-chiczn¹ i fizyczn¹, lub maj¹ca ograniczenia w pe³nieniu ról spo³ecz-nych daj¹ce siê kompensowaæ przy pomocy wyposa¿enia w przed-mioty ortopedyczne, œrodki pomocnicze lub œrodki techniczne.

Niezdolnoœæ do samodzielnej egzystencji oznacza zaœ naruszeniesprawnoœci organizmu w stopniu uniemo¿liwiaj¹cym zaspokajaniebez pomocy innych osób podstawowych potrzeb ¿yciowych, za któ-re uwa¿a siê przede wszystkim samoobs³ugê, poruszanie siê i komu-nikacjê.

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ pracownikom niepe³nospraw-nym?

Powo³ana ustawa przyznaje pracownikom niepe³nosprawnymszereg uprawnieñ, m.in. w zakresie warunków pracy, czasu pracy,zwolnieñ od pracy i wypoczynku.

W szczególnoœci pracownik, który w wyniku wypadku przy pra-cy lub choroby zawodowej utraci³ zdolnoœæ do pracy na dotychcza-sowym stanowisku, mo¿e ¿¹daæ od pracodawcy wydzielenia lubzorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy z podstawowymzapleczem socjalnym. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ takie

143

stanowisko pracy nie póŸniej ni¿ w okresie trzech miesiêcy od datyzg³oszenia przez pracownika gotowoœci przyst¹pienia do pracy. Pra-cownik zaœ powinien zg³osiæ gotowoœæ przyst¹pienia do pracyw ci¹gu miesi¹ca od dnia uznania go za osobê niepe³nosprawn¹. Po-wy¿szy obowi¹zek nie ci¹¿y jednak na pracodawcy, je¿eli wy³¹czn¹przyczyn¹ wypadku przy pracy by³o, udowodnione przez pracodaw-cê, naruszenie przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy przez pra-cownika z jego winy lub jego stanu nietrzeŸwoœci (art. 14 powo³a-nej ustawy). Je¿eli zatem do wypadku przy pracy w jakiœ sposóbprzyczyni³ siê równie¿ pracodawca, nie zwalnia go to od realizacjipowy¿szego obowi¹zku. W przypadku gdy pracodawca nie wydzie-li lub nie zorganizuje w podanym wy¿ej terminie odpowiedniegostanowiska dla pracownika, obowi¹zany jest wówczas dokonaæ,w dniu rozwi¹zania stosunku pracy z pracownikiem, wp³aty na Pañ-stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe³nosprawnych w wysoko-œci piêtnastokrotnego przeciêtnego wynagrodzenia za pracownika(art. 23 powo³anej ustawy).

Czas pracy osoby niepe³nosprawnej nie mo¿e przekraczaæ 8 go-dzin na dobê i 40 godzin tygodniowo. S¹ to zatem podstawowe nor-my czasu pracy, jakie przewiduje art. 129 § 1 k.p. w odniesieniu doogó³u pracowników. Te normy czasu pracy dotycz¹ jednak tylkoosób zaliczonych do lekkiego stopnia niepe³nosprawnoœci, bowiemczas pracy osoby niepe³nosprawnej zaliczonej do znacznego lubumiarkowanego stopnia niepe³nosprawnoœci nie mo¿e przekraczaæ7 godzin na dobê i 35 godzin tygodniowo. Podany wy¿ej wymiarczasu pracy obowi¹zuje od dnia nastêpuj¹cego po przedstawieniupracodawcy orzeczenia o niepe³nosprawnoœci. Ustawa wprowadzate¿ zakaz zatrudniania osób niepe³nosprawnych w porze nocneji w godzinach nadliczbowych (art. 15 powo³anej ustawy).

Zasad okreœlonych w art. 15 wymienionej ustawy nie stosuje siêdo osób niepe³nosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia,a tak¿e w przypadku gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarzprzeprowadzaj¹cy badania profilaktyczne pracowników lub w raziejego braku lekarz sprawuj¹cy opiekê nad t¹ osob¹ wyrazi na to zgo-dê (art. 16 powo³anej ustawy), tj. odst¹pienie w okreœlonym zakre-sie od ustawowych uregulowañ czasu pracy. W tych zatem przypad-

144

kach osoba niepe³nosprawna mo¿e byæ zatrudniona w d³u¿szym wy-miarze czasu pracy, np. w systemie równowa¿nych norm czasu pra-cy, jak równie¿ w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.

Podkreœliæ nale¿y, ¿e stosowanie norm czasu pracy okreœlonychw art. 15 ustawy nie powoduje obni¿enia wysokoœci wynagrodzeniapracownika niepe³nosprawnego wyp³acanego w sta³ej miesiêcznejwysokoœci. Natomiast godzinowe stawki wynagrodzenia zasadnicze-go, odpowiadaj¹ce osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniuwykonywanej pracy, przy przejœciu na normy czasu pracy okreœlonew art. 15 ustawy, ulegaj¹ podwy¿szeniu w stosunku, w jakim pozo-staje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm skróconych(art. 18 powo³anej ustawy).

Pracownicy niepe³nosprawni maj¹ prawo do dodatkowej prze-rwy w pracy na gimnastykê usprawniaj¹c¹ lub wypoczynek. Czasprzerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Wymienio-na przerwa przys³uguje niezale¿nie od 15-minutowej przerwy w pra-cy na odpoczynek przewidzianej w art. 134 k.p., któr¹ pracodawcajest obowi¹zany wprowadziæ, je¿eli dobowy wymiar czasu pracy pra-cownika wynosi co najmniej 6 godzin (art. 17 powo³anej ustawy).

Pracownikom zaliczonym do znacznego lub umiarkowanegostopnia niepe³nosprawnoœci przys³uguje dodatkowy urlop wypoczyn-kowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawodo pierwszego urlopu dodatkowego pracownik taki nabywa po prze-pracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do jednego z tychstopni niepe³nosprawnoœci. Ten urlop dodatkowy nie przys³ugujejednak pracownikowi uprawnionemu do urlopu wypoczynkowegow wymiarze przekraczaj¹cym 26 dni roboczych lub do urlopu do-datkowego na podstawie odrêbnych przepisów (np. kombatantom,pracownikom NIK, sêdziom, prokuratorom). Je¿eli jednak wymiartego urlopu dodatkowego jest ni¿szy ni¿ 10 dni roboczych, zamiasttego urlopu przys³uguje urlop dodatkowy z tytu³u niepe³nosprawno-œci, tj. w wymiarze 10 dni roboczych (art. 19 powo³anej ustawy).

Zgodnie z przepisami art. 20 powo³anej ustawy, pracownikowio znacznym lub umiarkowanym stopniu niepe³nosprawnoœci przy-s³uguje prawo do zwolnieñ od pracy z zachowaniem prawa do wy-nagrodzenia, obliczonego wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych przy ustala-

145

niu ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop wypoczynkowy, w nastêpuj¹-cych przypadkach:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczeniaw turnusie rehabilitacyjnym, nie czêœciej ni¿ raz w roku,

2) w celu wykonania badañ specjalistycznych, zabiegów leczni-czych lub usprawniaj¹cych, a tak¿e w celu uzyskania zaopatrzeniaortopedycznego lub jego naprawy, je¿eli czynnoœci te nie mog¹ byæwykonane poza godzinami pracy.

Podkreœliæ przy tym nale¿y, ¿e ³¹czny wymiar urlopu dodatko-wego przewidzianego w art. 19 ust. 1 ustawy i zwolnienia od pracyw celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie mo¿e prze-kroczyæ 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Je¿eli np. pra-cownik przebywa³ na turnusie rehabilitacyjnym przez okres 14 dniroboczych, wówczas bêdzie móg³ wykorzystaæ jeszcze 7 dni dodat-kowego urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym(zob. F. Ma³ysz, Zatrudnianie osób niepe³nosprawnych, Pr. Pr. 2005,nr 5, s. 3 i nast.).

Na jakich warunkach pracodawca lub inny podmiot mo¿e uzy-skaæ status zak³adu pracy chronionej lub zak³adu aktywnoœci za-wodowej?

Osoby niepe³nosprawne zatrudniane s¹ przede wszystkim w za-k³adach pracy chronionej i zak³adach aktywnoœci zawodowej, na sta-nowiskach pracy odpowiednio oprzyrz¹dowanych i dostosowanychdo potrzeb wynikaj¹cych z rodzaju i stopnia niepe³nosprawnoœci.

Stosownie do przepisów art. 28 powo³anej ustawy pracodawcaprowadz¹cy dzia³alnoœæ gospodarcz¹ przez okres co najmniej 12miesiêcy, zatrudniaj¹cy nie mniej ni¿ 25 pracowników w przelicze-niu na pe³ny wymiar czasu pracy i osi¹gaj¹cy ni¿ej wymienionewskaŸniki zatrudnienia osób niepe³nosprawnych przez okres co naj-mniej 6 miesiêcy, uzyskuje status pracodawcy prowadz¹cego zak³adpracy chronionej, je¿eli:

1) wskaŸnik zatrudnienia osób niepe³nosprawnych wynosi:a) co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogó³u zatrudnio-

nych stanowi¹ osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanegostopnia niepe³nosprawnoœci, albo

146

b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, alboupoœledzonych umys³owo zaliczonych do znacznego albo umiarko-wanego stopnia niepe³nosprawnoœci;

2) obiekty i pomieszczenia u¿ytkowane przez zak³ad pracy:a) odpowiadaj¹ przepisom i zasadom bezpieczeñstwa i higieny

pracy,b) uwzglêdniaj¹ potrzeby osób niepe³nosprawnych w zakresie

przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeñ higienicznosani-tarnych i ci¹gów komunikacyjnych oraz spe³niaj¹ wymagania do-stêpnoœci do nich, a tak¿e

3) jest zapewniona doraŸna i specjalistyczna opieka medyczna,poradnictwo i us³ugi rehabilitacyjne;

4) wyst¹pi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy pro-wadz¹cego zak³ad pracy chronionej.

Okolicznoœci wymienione wy¿ej w pkt. 2 stwierdza – na wnio-sek pracodawcy – Pañstwowa Inspekcja Pracy, z wyj¹tkiem okolicz-noœci wymienionych pod lit. b) w stosunku do osób zatrudnionychw dozorze i ochronie mienia.

Do liczby zatrudnionych pracowników niepe³nosprawnych (art.28 ust. 1 pkt 1 powo³anej ustawy) zalicza siê tak¿e osoby niepe³no-sprawne wykonuj¹ce pracê nak³adcz¹, je¿eli ich wynagrodzenie zo-sta³o ustalone co najmniej w wysokoœci:

1) najni¿szego wynagrodzenia – w stosunku do wykonawców,dla których praca nak³adcza stanowi jedyne Ÿród³o utrzymania,

2) po³owy najni¿szego wynagrodzenia – w stosunku do pozosta-³ych wykonawców.

Przez najni¿sze wynagrodzenie nale¿y tu rozumieæ minimalnewynagrodzenie za pracê obowi¹zuj¹ce w grudniu roku poprzednie-go, ustalone w trybie okreœlonym ustaw¹ z dnia 10 paŸdziernika2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracê (DzU nr 200, poz.1679 ze zm.).

Wymiar czasu pracy osób niepe³nosprawnych wykonuj¹cychpracê nak³adcz¹ ustala siê jako iloraz wysokoœci ustalonego wyna-grodzenia i najni¿szego wynagrodzenia, przy czym maksymalnywymiar czasu pracy ustalony w ten sposób nie mo¿e przekraczaæjednego etatu.

147

Natomiast spó³dzielnia socjalna, powsta³a w wyniku przekszta³-cenia spó³dzielni inwalidów lub spó³dzielni niewidomych maj¹cejstatus pracodawcy prowadz¹cego zak³ad pracy chronionej, uzyskujestatus pracodawcy prowadz¹cego zak³ad pracy chronionej, je¿eliwyst¹pi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie 3 miesiê-cy od daty wpisu tej spó³dzielni do Krajowego Rejestru S¹dowego(zob. F. Ma³ysz, Zak³ady pracy chronionej – prawa i obowi¹zki,Pr. Pr. 2005, nr 6, s. 3–14).

Natomiast zgodnie z art. 29 powo³anej ustawy, powiat, gminaoraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja spo³eczna, którejstatutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i spo³eczna osóbniepe³nosprawnych, mo¿e utworzyæ wyodrêbnion¹ organizacyjniei finansowo jednostkê i uzyskaæ dla tej jednostki status zak³adu ak-tywnoœci zawodowej, je¿eli:

1) co najmniej 70% ogó³u osób zatrudnionych w tej jednostcestanowi¹ osoby niepe³nosprawne, w szczególnoœci skierowane dopracy przez powiatowe urzêdy pracy:

a) zaliczone do znacznego stopnia niepe³nosprawnoœci,b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepe³nosprawnoœci,

u których stwierdzono autyzm, upoœledzenie umys³owe lub chorobêpsychiczn¹, przy czym wskaŸnik zatrudnienia tych osób nie mo¿ebyæ wy¿szy ni¿ 35% ogó³u zatrudnionych;

2) spe³nia warunki, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3ustawy, tj. je¿eli obiekty i pomieszczenia u¿ytkowane przez zak³adpracy odpowiadaj¹ przepisom i zasadom bezpieczeñstwa i higienypracy oraz uwzglêdniaj¹ potrzeby osób niepe³nosprawnych w zakre-sie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeñ higienicznosani-tarnych i ci¹gów komunikacyjnych oraz spe³niaj¹ wymagania do-stêpnoœci do nich, a tak¿e jest zapewniona doraŸna i specjalistycznaopieka medyczna, poradnictwo i us³ugi rehabilitacyjne;

3) przeznacza uzyskane dochody na zak³adowy fundusz aktyw-noœci;

4) uzyska pozytywn¹ opiniê starosty (prezydenta miasta na prawachpowiatu) o potrzebie utworzenia zak³adu aktywnoœci zawodowej.

Zak³ady aktywnoœci zawodowej nie mog¹ prowadziæ dzia³alnoœ-ci polegaj¹cej na wytwarzaniu wyrobów przemys³u paliwowego, ty-

148

toniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a tak¿e po-zosta³ych wyrobów alkoholowych o zawartoœci alkoholu powy¿ej1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udzia³em tych me-tali lub handlu tymi wyrobami.

Szczegó³owy sposób, tryb i warunki tworzenia, finansowaniai dzia³ania zak³adów aktywnoœci zawodowej, czas pracy i rehabili-tacji osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnianiepe³nosprawnoœci oraz sposób tworzenia i wykorzystywania za-k³adowego funduszu aktywnoœci okreœla rozporz¹dzenie MinistraPracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie za-k³adów aktywnoœci zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

Decyzjê w sprawie przyznania statusu zak³adu pracy chronionejlub zak³adu aktywnoœci zawodowej b¹dŸ utraty tego statusu wydajewojewoda. Od decyzji wojewody pracodawcy przys³uguje odwo³a-nie do ministra w³aœciwego do spraw zabezpieczenia spo³ecznego(art. 30 powo³anej ustawy).

Nale¿y tu dodaæ, ¿e zaliczenie do znacznego albo umiarkowane-go stopnia niepe³nosprawnoœci nie wyklucza mo¿liwoœci zatrudnie-nia tej osoby u pracodawcy niezapewniaj¹cego warunków pracychronionej, w przypadkach:

1) uzyskania pozytywnej opinii Pañstwowej Inspekcji Pracyo przystosowaniu przez pracodawcê stanowiska pracy do potrzebosoby niepe³nosprawnej,

2) zatrudnienia w formie telepracy, uregulowanej w rozdzialeIIb dzia³u drugiego kodeksu pracy (art. 4 powo³anej ustawy).

R o z d z i a ³ XIV

ODPOWIEDZIALNOή ZA WYKROCZENIAPRZECIWKO PRZEPISOM I ZASADOM BHP

Jakie czyny s¹ wykroczeniami przewidzianymi w art. 283 ko-deksu pracy?

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika dotycz¹ce bezpie-czeñstwa i higieny pracy okreœlone zosta³y w art. 283 k.p. Wykro-czeniem jest nie tylko naruszenie konkretnych przepisów, ale rów-nie¿ okreœlonych zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy. Zgodniez art. 283 k.p., pope³nia wykroczenie kto:

1) bêd¹c odpowiedzialnym za stan bezpieczeñstwa i higieny pra-cy albo kieruj¹c pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nieprzestrzega przepisów lub zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy,

2) wbrew obowi¹zkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni w³a-œciwego okrêgowego inspektora pracy i w³aœciwego pañstwowegoinspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonejdzia³alnoœci, jak równie¿ o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu pro-wadzonej dzia³alnoœci oraz o zmianie technologii, je¿eli zmianatechnologii mo¿e powodowaæ zwiêkszenie zagro¿enia dla zdrowiapracowników,

3) wbrew obowi¹zkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebu-dowa obiektu budowlanego albo jego czêœci, w których przewidujesiê pomieszczenia pracy, by³a wykonywana na podstawie projektówuwzglêdniaj¹cych wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy, pozy-tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,

150

4) wbrew obowi¹zkowi wyposa¿a stanowiska pracy w maszynyi inne urz¹dzenia techniczne, które nie spe³niaj¹ wymagañ dotycz¹-cych oceny zgodnoœci,

5) wbrew obowi¹zkowi dostarcza pracownikowi œrodki ochronyindywidualnej, które nie spe³niaj¹ wymagañ dotycz¹cych ocenyzgodnoœci,

6) wbrew obowi¹zkowi stosuje:a) materia³y i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia

stopnia ich szkodliwoœci dla zdrowia pracowników i bez podjêciaodpowiednich œrodków profilaktycznych,

b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposóbwidoczny i umo¿liwiaj¹cy ich identyfikacjê,

c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemicz-ne nieposiadaj¹ce kart charakterystyki tych substancji, a tak¿e opa-kowañ zabezpieczaj¹cych przed ich szkodliwym dzia³aniem, po¿a-rem lub wybuchem,

7) wbrew obowi¹zkowi nie zawiadamia w³aœciwego okrêgowe-go inspektora pracy, prokuratora lub innego w³aœciwego organuo œmiertelnym, ciê¿kim lub zbiorowym wypadku przy pracy orazo ka¿dym innym wypadku, który wywo³a³ wymienione skutki, ma-j¹cym zwi¹zek z prac¹, je¿eli mo¿e byæ uznany za wypadek przypracy, nie zg³asza choroby zawodowej albo podejrzenia o tak¹ cho-robê, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, al-bo przedstawia niezgodne z prawd¹ informacje, dowody lub doku-menty dotycz¹ce takich wypadków i chorób,

8) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegaj¹cego wyko-naniu nakazu organu Pañstwowej Inspekcji Pracy,

9) utrudnia dzia³alnoœæ organu Pañstwowej Inspekcji Pracy,w szczególnoœci uniemo¿liwia prowadzenie wizytacji zak³adu pracylub nie udziela informacji niezbêdnych do wykonywania jej zadañ,

10) bez zezwolenia w³aœciwego inspektora pracy dopuszcza dowykonywania pracy lub innych zajêæ zarobkowych przez dziecko doukoñczenia przez nie 16 roku ¿ycia.

Wykroczenie wymienione wy¿ej w pkt. 1 pope³niæ mo¿e przedewszystkim pracodawca, bowiem to on – zgodnie z art. 207 § 1 k.p.– jest odpowiedzialny za stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w za-

151

k³adzie pracy. W przypadku gdy pracodawc¹ jest jednostka organi-zacyjna, odpowiedzialnoœæ tê ponosi osoba zarz¹dzaj¹ca w jej imie-niu zak³adem pracy. Odpowiedzialnoœæ tak¹ ponosi te¿ osoba kieru-j¹ca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, np. kierownikwyodrêbnionej jednostki organizacyjnej zak³adu pracy (wydzia³u,oddzia³u), mistrz, brygadzista. Wykroczeniem jest nie tylko narusze-nie przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, ale równie¿ zasadbezpieczeñstwa i higieny pracy, niemaj¹cych charakteru przepisówprawnych. Zasady bhp kszta³towane s¹ w wyniku doœwiadczenia ¿y-ciowego, stosowanych i utrwalonych metod bezpiecznego wykony-wania pracy. Aby jednak nieprzestrzeganie okreœlonej zasady bhpmog³o byæ uznane za wykroczenie, musi byæ ona skonkretyzowanai stosowana powszechnie b¹dŸ te¿ tylko w danej bran¿y lub przyokreœlonych rodzajach prac. Natomiast przepisy bhp zawarte s¹ nietylko w dziale dziesi¹tym kodeksu pracy i wydanych na jego pod-stawie aktach wykonawczych, ale równie¿ w innych aktach norma-tywnych, odnosz¹cych siê do okreœlonych bran¿ i rodzajów prac.Powy¿sze wykroczenie mo¿na pope³niæ zarówno umyœlnie, jaki nieumyœlnie.

Wykroczenia wymienione wy¿ej w pkt. 2–10 polegaj¹ na naru-szeniu konkretnych przepisów, formu³uj¹cych okreœlone obowi¹zki(nakazy i zakazy) w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 2 polega na niedope³nieniuobowi¹zków okreœlonych w art. 209 § 1 i 2 k.p., zgodnie z którymipracodawca rozpoczynaj¹cy dzia³alnoœæ jest obowi¹zany, w terminie30 dni od dnia rozpoczêcia tej dzia³alnoœci, zawiadomiæ na piœmiew³aœciwego okrêgowego inspektora pracy i w³aœciwego pañstwowe-go inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonejdzia³alnoœci. Obowi¹zek taki ci¹¿y równie¿ na pracodawcy w raziezmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej dzia³alnoœci,a zw³aszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, je¿eli zmianatechnologii mo¿e powodowaæ zwiêkszenie zagro¿enia dla zdrowiapracowników. Obowi¹zek powiadomienia powy¿szych organówo zaistnieniu wymienionych okolicznoœci odnosi siê do ka¿dejz tych okolicznoœci. Je¿eli zatem pracodawca zawiadomi³ powy¿szeorgany np. tylko o zmianie rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci, nie

152

informuj¹c równoczeœnie o zmianie technologii powoduj¹cej zwiêk-szenie zagro¿enia dla zdrowia pracowników, gdy to faktycznie na-st¹pi³o, pope³nia wówczas wykroczenie. Powy¿sze wykroczenie mo-¿e pope³niæ zarówno pracodawca, jak i ka¿da inna osoba, na którejci¹¿y³ obowi¹zek zawiadomienia wymienionych organów o zaistnie-niu takich okolicznoœci. Wykroczenie to mo¿e byæ pope³nione za-równo umyœlnie, jak i nieumyœlnie.

Odpowiedzialnoœæ za wykroczenie wymienione wy¿ej w pkt. 3ponosi osoba, która dopuœci³a siê naruszenia obowi¹zku okreœlone-go w art. 213 § 1 i 4 k.p., tj. nie zapewni³a, aby budowa lub prze-budowa obiektu budowlanego albo jego czêœci, w których przewidu-je siê pomieszczenia pracy, by³a wykonywana na podstawie projek-tów uwzglêdniaj¹cych wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy,pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.Wykroczenie to mo¿e pope³niæ, umyœlnie lub nieumyœlnie, praco-dawca lub osoba dzia³aj¹ca w jego imieniu, a tak¿e inny pracownik,na którym ci¹¿y³ powy¿szy obowi¹zek.

Wykroczenie wymienione w pkt. 4 polega na naruszeniu zakazuustanowionego w art. 217 k.p., tj. wyposa¿ania stanowisk pracyw maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, które nie spe³niaj¹ wyma-gañ dotycz¹cych oceny zgodnoœci okreœlonych w odrêbnych przepi-sach (zob. bli¿ej rozdzia³ IV, tom I, poradnik nr 210). Pope³niazatem wykroczenie osoba, która wyposa¿a stanowiska pracy w ma-szyny i inne urz¹dzenia techniczne nieposiadaj¹ce takiej ocenyzgodnoœci. Wykroczenie takie mo¿e pope³niæ, umyœlnie lub nie-umyœlnie, pracodawca lub osoba kieruj¹ca pracownikami (np. kie-rownik oddzia³u lub wydzia³u w zak³adzie pracy), bowiem do obo-wi¹zków tych osób nale¿y organizowanie pracy w sposób zapewnia-j¹cy bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wykroczenie wymienione w pkt. 5 polega na naruszeniu obo-wi¹zku okreœlonego w art. 2376 § 2 k.p., tj. na dostarczaniu pracow-nikom œrodków ochrony indywidualnej, które nie spe³niaj¹ wyma-gañ dotycz¹cych oceny zgodnoœci okreœlonych w odrêbnych przepi-sach. Wykroczenie to mo¿e pope³niæ, umyœlnie lub nieumyœlnie,przede wszystkim pracodawca lub osoba dzia³aj¹ca w jego imieniu,a tak¿e osoba kieruj¹ca pracownikami, gdy¿ do obowi¹zków tych

153

osób nale¿y m.in. dba³oœæ o sprawnoœæ œrodków ochrony indywidu-alnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem (art. 212 k.p.).

Wykroczenia wymienione w pkt. 6 polegaj¹ na naruszeniu kon-kretnych zakazów ustanowionych w kodeksie pracy, a mianowicie:

• w art. 220 § 1 k.p., wed³ug którego niedopuszczalne jest sto-sowanie materia³ów i procesów technologicznych bez uprzedniegoustalenia stopnia ich szkodliwoœci dla zdrowia pracowników i bezpodjêcia odpowiednich œrodków profilaktycznych,

• w art. 221 § 1 k.p., wed³ug którego niedopuszczalne jest sto-sowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanychw sposób widoczny i umo¿liwiaj¹cy ich identyfikacjê,

• w art. 221 § 2 k.p., zgodnie z którym niedopuszczalne jeststosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatówchemicznych nieposiadaj¹cych kart charakterystyki tych substancjii preparatów, a tak¿e opakowañ zabezpieczaj¹cych przed ich szko-dliwym dzia³aniem, po¿arem lub wybuchem.

Wykroczenia te mog¹ byæ pope³nione umyœlnie b¹dŸ nieumyœl-nie, a pope³niæ je mo¿e ka¿da osoba, na której spoczywaj¹ okreœlo-ne obowi¹zki w powy¿szym zakresie.

W pkt. 7 wymienionych zosta³o kilka wykroczeñ zwi¹zanychz wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Odpowiedzial-noœæ za dane wykroczenie ponosi osoba, na której ci¹¿¹ okreœloneobowi¹zki w tym zakresie. Wykroczeniem jest:

• niezawiadomienie niezw³ocznie w³aœciwego okrêgowego in-spektora pracy, prokuratora lub innego w³aœciwego organu (np.urzêdu górniczego) o œmiertelnym, ciê¿kim lub zbiorowym wypad-ku przy pracy oraz o ka¿dym innym wypadku, który wywo³a³ wy-mienione skutki, maj¹cym zwi¹zek z prac¹, je¿eli mo¿e byæ uznanyza wypadek przy pracy, stanowi to bowiem naruszenie obowi¹zkuokreœlonego w art. 234 § 2 k.p.,

• niezg³oszenie w³aœciwemu organowi Pañstwowej Inspekcji Sani-tarnej i w³aœciwemu okrêgowemu inspektorowi pracy ka¿dego przy-padku rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o tak¹ choro-bê, co stanowi naruszenie obowi¹zku okreœlonego w art. 235 § 1 k.p.,

• nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodoweji nieujêcie wypadku w rejestrze wypadków przy pracy lub choroby

154

zawodowej w rejestrze chorób zawodowych i podejrzeñ o takie cho-roby, a które to rejestry pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ,zgodnie z art. 234 § 3 k.p. – gdy chodzi o wypadki przy pracy, orazart. 235 § 4 k.p. – gdy chodzi o choroby zawodowe; wykroczeniemjest równie¿ przedstawianie niezgodnych z prawd¹ informacji, do-wodów lub dokumentów dotycz¹cych wypadków przy pracy i cho-rób zawodowych.

Wykroczenie okreœlone w pkt. 8 pope³nia osoba, do której nakazinspektora pracy zosta³ skierowany, a nie zosta³ wykonany b¹dŸ niejest wykonywany w zakreœlonych terminach. Przede wszystkim jed-nak wykroczenia takiego dopuœciæ siê mo¿e pracodawca, zgodniebowiem z art. 207 § 2 pkt 3 k.p. jest ono obowi¹zany zapewniæ wy-konanie nakazów, wyst¹pieñ, decyzji i zarz¹dzeñ wydawanych przezorgany nadzoru nad warunkami pracy. Nakaz inspektora pracy pod-legaj¹cy wykonaniu to:

• nakaz prawomocny, tj. nakaz, od którego nie wniesiono odwo-³ania do okrêgowego inspektora pracy lub do g³ównego inspektorapracy,

• nakaz, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalnoœci,a nale¿¹ do nich nakazy wymienione w art. 11 pkt 2, 3, 4 i 7 usta-wy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy (DzUnr 89, poz. 589).

Wykroczenia wymienionego w pkt. 9 mo¿e dopuœciæ siê ka¿dypracownik, który w jakikolwiek sposób utrudnia dzia³alnoœæ organuPañstwowej Inspekcji Pracy, a w szczególnoœci przez uniemo¿liwie-nie prowadzenia wizytacji zak³adu pracy przez inspektora pracy lubnieudzielanie informacji niezbêdnych do wykonywania jego zadañ.Wykroczeniem bêdzie np. niewpuszczenie w ogóle inspektora pracyna teren zak³adu pracy, uniemo¿liwienie wstêpu na stanowiska pra-cy lub do okreœlonych pomieszczeñ, nieudzielanie przez pracownikainformacji lub okazania dokumentów wymaganych przez inspektorapracy, niezapewnienie inspektorowi pracy warunków umo¿liwiaj¹-cych wykonywanie czynnoœci bêd¹cych celem wizytacji, niezg³osze-nie siê na wezwanie inspektora pracy w celu z³o¿enia wyjaœnieñw zwi¹zku z przeprowadzan¹ wizytacj¹.

155

Wykroczenie okreœlone w pkt. 10 pope³nia osoba, która bez ze-zwolenia w³aœciwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywaniapracy lub innych zajêæ zarobkowych przez dziecko do ukoñczeniaprzez nie 16 roku ¿ycia, a wiêc z naruszeniem przepisów art. 3045

k.p. Zgodnie z tymi przepisami, wykonywanie pracy lub innych za-jêæ zarobkowych przez dziecko do ukoñczenia przez nie 16 roku ¿y-cia jest dozwolone wy³¹cznie na rzecz podmiotu prowadz¹cegodzia³alnoœæ kulturaln¹, artystyczn¹, sportow¹ lub reklamow¹ i wy-maga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekunatego dziecka, a tak¿e zezwolenia w³aœciwego inspektora pracy (bli-¿ej na ten temat jest mowa w rozdziale XIII, podtytu³ 2).

Wymienione wy¿ej wykroczenia zagro¿one s¹ kar¹ grzywnyw wysokoœci od 1000 do 30 000 z³, przy czym inspektor pracyw postêpowaniu mandatowym mo¿e na³o¿yæ na sprawcê grzywnêmaksymalnie do 5000 z³. W ra¿¹cych przypadkach inspektor pracymo¿e skierowaæ wniosek o ukaranie do s¹du rejonowego (s¹dugrodzkiego), który mo¿e na³o¿yæ grzywnê od 1000 do 30 000 z³.

Jakie inne akty prawne przewiduj¹ odpowiedzialnoœæ za wykro-czenia dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy?

Odpowiedzialnoœæ za okreœlone wykroczenia, dotycz¹ce bezpie-czeñstwa i higieny pracy, przewiduj¹ tak¿e niektóre inne ustawy.Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o spo³ecznej in-spekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.), pope³nia wykroczenie,kto dzia³aj¹c w imieniu pracodawcy narusza przepisy tej ustawy,a w szczególnoœci uniemo¿liwia dzia³anie spo³ecznego inspektorapracy, za co ustawa przewiduje karê grzywny do 2500 z³. Tej samejkarze podlega, kto nie wykonuje zalecenia spo³ecznego inspektorapracy. Orzekanie w tych sprawach nastêpuje na podstawie wnioskupochodz¹cego od inspektora pracy w trybie okreœlonym w kodeksiepostêpowania w sprawach o wykroczenia.

Odpowiedzialnoœæ za okreœlone wykroczenia przewiduje te¿ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymcza-sowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.). Zgodnie z art. 27 tej usta-wy pope³nia wykroczenie, kto bêd¹c pracodawc¹ u¿ytkownikiemlub dzia³aj¹c w jego imieniu, nie zapewnia pracownikowi tymczaso-

156

wemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w miejscuwyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej lub nie wyposa-¿a stanowiska pracy pracownika tymczasowego w maszyny i inneurz¹dzenia techniczne spe³niaj¹ce wymagania dotycz¹ce ocenyzgodnoœci, okreœlone w odrêbnych przepisach, za które to wykro-czenia ustawa przewiduje karê grzywny. Tej samej karze podlegakto, bêd¹c pracodawc¹ u¿ytkownikiem lub dzia³aj¹c w jego imieniu,nie wype³nia uzgodnionych na piœmie z agencj¹ pracy tymczasowejobowi¹zków pracodawcy, w tym:

• nie dostarcza pracownikowi tymczasowemu odzie¿y i obuwiaroboczego oraz œrodków ochrony indywidualnej,

• nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu napojów i posi³-ków profilaktycznych,

• nie zapewnia przeszkolenia pracownika tymczasowego w za-kresie bezpieczeñstwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go dopracy oraz szkolenia okresowego,

• nie zapewnia ustalenia w przewidzianym trybie okolicznoœcii przyczyn wypadku przy pracy, któremu uleg³ pracownik tymczasowy,

• nie informuje pracownika tymczasowego o ryzyku zawodo-wym, które wi¹¿e siê z wykonywan¹ prac¹, oraz o zasadach ochro-ny przed zagro¿eniami,

• nie wype³nia innych obowi¹zków, uzgodnionych z agencj¹pracy tymczasowej, zwi¹zanych z wykonywaniem pracy tymczaso-wej przez pracownika tymczasowego.

W sprawach o powy¿sze wykroczenia orzeka s¹d grodzki napodstawie wniosku pochodz¹cego od inspektora pracy, w trybieokreœlonym przepisami kodeksu postêpowania w sprawach o wykro-czenia (art. 28 powo³anej ustawy).

Jakie czyny, bêd¹ce wykroczeniami, wyczerpuj¹ zarazem zna-miona przestêpstwa? Jakie zasady obowi¹zuj¹ w takich przypadkach?

Okreœlone czyny, bêd¹ce wykroczeniami, mog¹ wyczerpywaætak¿e znamiona przestêpstwa przeciwko prawom pracownika, poci¹-gaj¹c za sob¹ odpowiedzialnoœæ karn¹. W takim przypadku – zgod-nie z art. 10 § 1 kodeksu wykroczeñ – w razie wymierzenia karylub œrodków karnych za wykroczenie oraz za przestêpstwo, kara

157

i œrodek karny wymierzone za wykroczenie nie podlegaj¹ wykona-niu, a w razie ich uprzedniego wykonania zalicza siê je na poczetkar i œrodków karnych wymierzonych za przestêpstwo. Przestêpstwaprzeciwko prawom pracownika okreœlone zosta³y w rozdzialeXXVIII kodeksu karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – DzUnr 88, poz. 553 ze zm.) zatytu³owanym „Przestêpstwa przeciwkoprawom osób wykonuj¹cych pracê zarobkow¹”. Wymienione tamprzestêpstwa s¹ wystêpkami, tj. czynami zabronionymi zagro¿onymigrzywn¹ powy¿ej 30 stawek dziennych, kar¹ ograniczenia wolnoœcialbo kar¹ pozbawienia wolnoœci przekraczaj¹c¹ miesi¹c (art. 7 § 3k.k.), bowiem zagro¿one s¹ maksymaln¹ kar¹ pozbawienia wolnoœcido lat 3, podczas gdy zbrodnia, bêd¹ca drug¹ postaci¹ przestêpstwa,jest czynem zagro¿onym kar¹ pozbawienia wolnoœci na czas niekrótszy od lat 3 albo kar¹ surowsz¹, a ponadto zbrodniê mo¿na po-pe³niæ tylko umyœlnie. Natomiast przestêpstwa przeciwko prawomosób wykonuj¹cych pracê zarobkow¹, jako wystêpki, mog¹ byæ po-pe³nione umyœlnie lub nieumyœlnie, je¿eli ustawa tak stanowi.

Zgodnie z art. 220 k.k., dopuszcza siê przestêpstwa, kto, bêd¹codpowiedzialny za bezpieczeñstwo i higienê pracy w zak³adzie pra-cy, nie dope³nia wynikaj¹cego st¹d obowi¹zku i przez to nara¿a pra-cownika na bezpoœrednie niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia albo ciê¿-kiego uszczerbku na zdrowiu, za które sprawcy grozi kara pozba-wienia wolnoœci do lat 3, a je¿eli sprawca dzia³a nieumyœlnie – pod-lega grzywnie, karze ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wol-noœci do roku. Nie podlega jednak karze sprawca, który dobrowol-nie uchyli³ gro¿¹ce niebezpieczeñstwo. Pope³nia te¿ przestêpstwo,kto wbrew obowi¹zkowi nie zawiadamia w terminie w³aœciwego or-ganu (inspektora pracy, prokuratora, pañstwowego inspektora sani-tarnego) o ciê¿kim, œmiertelnym lub zbiorowym wypadku przy pra-cy albo o chorobie zawodowej b¹dŸ nie sporz¹dza lub nie przedsta-wia wymaganej dokumentacji, za które to przestêpstwo przewidzia-na jest kara grzywny do 180 stawek dziennych albo kara ogranicze-nia wolnoœci (art. 221 k.k.).

Jak powinien post¹piæ inspektor pracy, jeœli przy wykonywaniuswych czynnoœci poweŸmie podejrzenie, ¿e dana osoba dokonuj¹ca

158

czynnoœci w sprawach z zakresu prawa pracy pope³ni³a czyn wy-czerpuj¹cy znamiona przestêpstwa?

W przypadku gdy inspektor pracy przy wykonywaniu swychczynnoœci poweŸmie podejrzenie, ¿e osoba dokonuj¹ca czynnoœciw sprawach z zakresu prawa pracy pope³ni³a czyn wyczerpuj¹cyznamiona przestêpstwa, jest obowi¹zany powiadomiæ niezw³ocznieprokuratora. Inspektor pracy jest bowiem funkcjonariuszem publicz-nym, przedstawicielem instytucji pañstwowej, st¹d te¿ odnosi siê doniego przepis art. 304 § 2 kodeksu postêpowania karnego (ustawaz dnia 6 czerwca 1997 r. – DzU nr 89, poz. 555 ze zm.), zgodniez którym instytucje pañstwowe i samorz¹dowe, które w zwi¹zku zesw¹ dzia³alnoœci¹ dowiedzia³y siê o pope³nieniu przestêpstwa œciga-nego z urzêdu, s¹ obowi¹zane niezw³ocznie zawiadomiæ o tym pro-kuratora lub Policjê oraz przedsiêwzi¹æ niezbêdne czynnoœci do cza-su przybycia organu powo³anego do œcigania przestêpstw lub doczasu wydania przez ten organ stosownego zarz¹dzenia, aby nie do-puœciæ do zatarcia œladów i dowodów przestêpstwa. W razie niedo-pe³nienia tego obowi¹zku, inspektor pracy mo¿e byæ podejrzanyo pope³nienie przestêpstwa z art. 231 k.k. Zgodnie z tym przepisem,funkcjonariusz publiczny, który przekracza swoje uprawnienia lubnie dope³nia ci¹¿¹cych na nim obowi¹zków, dzia³aj¹c jednoczeœniena szkodê interesu publicznego lub prywatnego, pope³nia czyn za-broniony, zagro¿ony kar¹ pozbawienia wolnoœci do lat 3. Je¿eli zaœtakie dzia³anie (zaniechanie) podejmowane jest w celu osi¹gniêciakorzyœci maj¹tkowej lub osobistej – zagro¿one jest kar¹ pozbawie-nia wolnoœci do lat 10, przy czym przepisu tego nie stosuje siê, je-¿eli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego okreœlonegow art. 228 k.k.

W myœl art. 305 k.p.k., organ powo³any do prowadzenia postê-powania przygotowawczego jest obowi¹zany wydaæ postanowienieo wszczêciu b¹dŸ o odmowie wszczêcia œledztwa niezw³ocznie pootrzymaniu zawiadomienia o przestêpstwie. Postanowienie o wszczê-ciu œledztwa wydaje prokurator, natomiast postanowienie o odmo-wie wszczêcia lub o umorzeniu œledztwa wydaje prokurator alboPolicja, przy czym postanowienie wydane przez Policjê zatwierdzaprokurator. O wszczêciu, odmowie wszczêcia albo o umorzeniu

159

œledztwa organ prowadz¹cy œledztwo jest obowi¹zany zawiadomiæinspektora pracy, który z³o¿y³ zawiadomienie o przestêpstwie. In-spektorowi pracy przys³uguje za¿alenie na postanowienie o odmo-wie wszczêcia œledztwa. Przys³uguje mu te¿ prawo przejrzenia akt.Je¿eli inspektor pracy, który z³o¿y³ zawiadomienie o przestêpstwie,nie zostanie w ci¹gu 6 tygodni powiadomiony o wszczêciu albo od-mowie wszczêcia œledztwa, mo¿e wnieœæ za¿alenie do prokuratoranadrzêdnego albo powo³anego do nadzoru nad organem, któremuz³o¿ono zawiadomienie (art. 306 k.p.k.).

LITERATURA

M. Barzycka-Banaszczyk Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck,Warszawa 1998.

R. Celeda, komentarz do dzia³u dziesi¹tego kodeksu pracy „Bezpieczeñstwo i hi-giena pracy”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliñski, Dom Wydawni-czy ABC, Warszawa 2000.

R. Celeda, M. Sekunda Podstawy prawne ochrony pracy, Wydawnictwo „Biblio-teczka Pracownicza”, Warszawa 1997.

E. Dêbczyñska, E. Murawska-Siedlecka Realizacja przez Polskê Konwencji MOPnr 148. Ochrona pracowników przed zagro¿eniami zawodowymi w miejscupracy, „S³u¿ba Pracownicza” 2007, nr 2.

M. Flasiñski Opiniowanie projektów obiektów budowlanych, w których przewidujesiê pomieszczenia pracy, „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne” 1998, nr 1.

A. Hintz, komentarz do dzia³u dziewi¹tego kodeksu pracy „Zatrudnianie m³odocia-nych”, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliñski, Dom WydawniczyABC, Warszawa 2000.

J. Jankowiak Pracownicze prawo powstrzymania siê od wykonywania pracy wy-magaj¹cej szczególnej sprawnoœci psychofizycznej, „Ruch Prawniczy, Ekono-miczny i Socjologiczny” 1998, nr 2.

J. Jankowiak Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpiecznej a konstrukcja za-gro¿enia w art. 210 Kodeksu pracy, „Pañstwo i Prawo” 1998, nr 12.

B. Krzyœków Bezpieczeñstwo pracy w dyrektywach Wspólnoty Europejskiej a Ko-deks pracy, „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne” 1997, nr 1.

W. Leszczyñski, K. Zakrzewska-Szczepañska Bezpieczeñstwo i higiena pracy – ko-mentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1999.

F. Ma³ysz Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydawnictwo „BiblioteczkaPracownicza”, Warszawa 2003.

F. Ma³ysz Kodeks pracy. Komentarz, tom II, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracow-nicza” Warszawa 2004.

F. Ma³ysz Zatrudnianie osób niepe³nosprawnych, „Prawo Pracy” 2005, nr 5.

161

F. Ma³ysz Zak³ady pracy chronionej – prawa i obowi¹zki, „Prawo Pracy” 2005, nr 6.F. Ma³ysz Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, „Pra-

wo Pracy” 2006, nr 5.W. Muszalski Istota przepisów i zasad bhp, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa

1987.W. Muszalski Kodeks pracy z komentarzem, Wydawnictwo „Ecostar”, Warszawa

1998.M. Mrozowska-Przedworska Bezpieczeñstwo i higiena pracy w firmie, „Prawo Pra-

cy” 2005, nr 2.T. Nycz, komentarz do dzia³u dziesi¹tego kodeksu pracy „Bezpieczeñstwo i higie-

na pracy”, (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner, WydawnictwoOœrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdañsk 2007.

W. Radecki OdpowiedzialnoϾ za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1996.

Z. Salwa Kodeks pracy z komentarzem, Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz1997.

Z. Salwa Obowi¹zek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, „Pracai Zabezpieczenie Spo³eczne” 2002, nr 4.

J. Skoczyñski Kontrola i nadzór Pañstwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pra-cy, Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2002.

J. Strusiñska-¯ukowska Ochrona pracy kobiet, „Prawo Pracy” 2005, nr 7–8.A. M. Œwi¹tkowski Pomieszczenia sanitarne w miejscu pracy, „Praca i Zabezpie-

czenie Spo³eczne” 1998, nr 4.T. Wyka Generalny obowi¹zek pracodawcy ochrony ¿ycia i zdrowia pracownika,

„Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne” 2002, nr 4.K. Zakrzewska-Szczepañska Konsultowanie spraw bhp w zak³adzie pracy, „S³u¿ba

Pracownicza” 2005, nr 6.K. Zakrzewska-Szczepañska S³u¿ba bhp, „S³u¿ba Pracownicza” 2007, nr 8.T. Zieliñski Prawo pracy. Zarys systemu, czêœæ III, Pañstwowe Wydawnictwo Na-

ukowe, Warszawa-Kraków 1986.

WYKAZ WA¯NIEJSZYCH AKTÓW PRAWNYCH

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21,poz. 94 ze zm.).

2. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o spo³ecznej inspekcji pracy (DzU nr 35,poz. 163 ze zm.).

3. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzUz 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.).

4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o s³u¿bie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r.nr 125, poz. 1317 ze zm.).

5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej orazzatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92).

6. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-pieczeñ Spo³ecznych (j.t. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).

7. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o œwiadczeniach z ubezpieczenia spo-³ecznego w razie choroby i macierzyñstwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267ze zm.).

8. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (j.t. DzU z 2007 r. nr42, poz. 276 ze zm.).

9. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych(DzU nr 11, poz. 84 ze zm.).

10. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowa-nych (DzU nr 76, poz. 811 ze zm.).

11. Ustawa z dnia 6 wrzeœnia 2001 r. o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach (DzUnr 126, poz. 1384 ze zm.).

12. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoœci (j.t. DzUz 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).

13. Ustawa z dnia 30 paŸdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³uwypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

14. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych(DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.).

163

15. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89,poz. 589).

16. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilak-tycznych posi³ków i napojów (DzU nr 60, poz. 279).

17. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 10 wrzeœnia 1996 r. w sprawie wyka-zu prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr114, poz. 545 ze zm.).

18. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie s³u¿bybezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).

19. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalaniaokolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumento-wania, a tak¿e zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przypracy (DzU nr 115, poz. 744 ze zm.).

20. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazuchorób zawodowych, szczegó³owych zasad postêpowania w sprawach zg³asza-nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz pod-miotów w³aœciwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).

21. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie podsta-wowych wymagañ dotycz¹cych terenów kontrolowanych i nadzorowanych(DzU nr 138, poz. 1161).

22. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wyma-gañ dotycz¹cych rejestracji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753).

23. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie wyma-gañ dotycz¹cych sprzêtu dozymetrycznego (DzU nr 239, poz. 2032).

24. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie ochro-ny przed promieniowaniem jonizuj¹cym pracowników zewnêtrznych nara¿o-nych podczas pracy na terenie kontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064).

25. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wyka-zu prac wzbronionych m³odocianym i warunków ich zatrudniania przy niektó-rych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

26. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawekgranicznych promieniowania jonizuj¹cego (DzU nr 20, poz. 168).

27. Rozporz¹dzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 paŸdziernika 2003 r.w sprawie powo³ania Miêdzyresortowej Komisji do Spraw Najwy¿szych Do-puszczalnych Stê¿eñ i Natê¿eñ Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Œro-dowisku Pracy (DzU nr 178, poz. 1740 ze zm.).

28. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r.w sprawie rodzajów prac, które powinny byæ wykonywane przez co najmniejdwie osoby (DzU nr 62, poz. 288).

29. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r.w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (j.t. DzUz 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

164

30. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r.w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodli-wych dla zdrowia w œrodowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).

31. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r.w sprawie ró¿nicowania stopy procentowej sk³adki na ubezpieczenie spo³ecz-ne z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zale¿noœci od za-gro¿eñ wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).

32. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 31marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagañ dla œrodków ochrony indy-widualnej (DzU nr 80, poz. 725).

33. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w spra-wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.1860 ze zm.).

34. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 wrzeœnia 2004 r.w sprawie wzoru protoko³u ustalenia okolicznoœci i przyczyn wypadku przypracy (DzU nr 227, poz. 2298).

35. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w spra-wie statystycznej karty wypadku przy pracy (DzU nr 269, poz. 2672).

36. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 14 grudnia 2007 r.w sprawie zak³adów aktywnoœci zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).

37. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 19 grudnia 2007 r.w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr247, poz. 1835).

38. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 30 maja 1996 r.w sprawie przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, zakresu profi-laktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeñ lekarskichwydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz.332 ze zm.).

39. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 12 lipca 1996 r.w sprawie wykazu jednostek upowa¿nionych do przeprowadzania badañ ma-teria³ów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwoœ-ci oraz zakresu tych badañ (DzU nr 101, poz. 473).

40. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substan-cji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania nale¿yzaopatrywaæ w zamkniêcia utrudniaj¹ce otwarcie przez dzieci i w wyczuwal-ne dotykiem ostrze¿enie o niebezpieczeñstwie (DzU nr 140, poz. 1174).

41. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie spo-sobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr132, poz. 1121).

42. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obo-wi¹zku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfi-kowanych jako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).

165

43. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzeœnia 2003 r. w sprawie kryte-riów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171,poz. 1666 ze zm.).

44. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzeœnia 2003 r. w sprawie ozna-kowania opakowañ substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych(DzU nr 173, poz. 1679).

45. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie subs-tancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniurakotwórczym lub mutagennym w œrodowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771ze zm.).

46. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badañi pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (DzU nr73, poz. 645 ze zm.).

47. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szko-dliwych czynników biologicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy orazochrony zdrowia pracowników zawodowo nara¿onych na te czynniki (DzU nr81, poz. 716).

48. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 wrzeœnia 2005 r. w sprawie wy-kazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj¹ i oznakowaniem(DzU nr 201, poz. 1674).

49. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobui trybu wydawania zaœwiadczenia lekarskiego stwierdzaj¹cego przeciwwskaza-nia zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicêw ci¹¿y lub karmi¹c¹ dziecko piersi¹ (DzU nr 42, poz. 292).

50. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie kar-ty charakterystyki (DzU nr 215, poz. 1588).

167

TEKSTY WYBRANYCH AKTÓW PRAWNYCH

1.USTAWA

z dnia 26 czerwca 1974 r.Kodeks pracy

(j.t.: DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94; zmiany: DzU z 1998 r. nr 106, poz. 668 i nr 113, poz. 717, z 1999 r. nr 99, poz. 1152, z 2000 r. nr 19, poz. 239, nr 43,poz. 489, nr 107, poz. 1127 i nr 120, poz. 1268, z 2001 r. nr 11, poz. 84, nr 28,

poz. 301, nr 52, poz. 538, nr 99, poz. 1075, nr 111, poz. 1194, nr 123, poz. 1354, nr 128, poz. 1405 i nr 154, poz. 1805, z 2002 r. nr 74, poz. 676, nr 135, poz. 1146, nr 196, poz. 1660, nr 199, poz. 1673 i nr 200, poz. 1679,z 2003 r. nr 166, poz. 1608, i nr 213, poz. 2081, z 2004 r. nr 96, poz. 959,

nr 99, poz. 1001, nr 120, poz. 1252 i nr 240, poz. 2407, z 2005 r. nr 10, poz. 71,nr 68, poz. 610, nr 86, poz. 732 i nr 167, poz. 1398, z 2006 r. nr 104, poz. 708,

nr 104, poz. 711, nr 133, poz. 935, nr 217, poz. 1587 i nr 221, poz. 1615,z 2007 r. nr 64, poz. 426, nr 89, poz. 589, nr 176, poz. 1239 i nr 181, poz. 1288,

z 2008 r. nr 93, poz. 586)(wyci¹g – tekst ujednolicony)

(…)

D Z I A £ D Z I E S I ¥ T YBEZPIECZEÑSTWO I HIGIENA PRACY

R o z d z i a ³ IPodstawowe obowi¹zki pracodawcy

Art. 207.(1) § 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialnoœæ za stan bezpieczeñ-stwa i higieny pracy w zak³adzie pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany chroniæ zdrowie i ¿ycie pracowników po-przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowied-nim wykorzystaniu osi¹gniêæ nauki i techniki. W szczególnoœci pracodawca jestobowi¹zany:

(1) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 184 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodekspracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 24, poz. 110 ze zm.).

1) organizowaæ pracê w sposób zapewniaj¹cy bezpieczne i higieniczne warunkipracy,

2) zapewniaæ przestrzeganie w zak³adzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, wydawaæ polecenia usuniêcia uchybieñ w tym zakresieoraz kontrolowaæ wykonanie tych poleceñ,

3) zapewniaæ wykonanie nakazów, wyst¹pieñ, decyzji i zarz¹dzeñ wydawanychprzez organy nadzoru nad warunkami pracy,

4) zapewniaæ wykonanie zaleceñ spo³ecznego inspektora pracy.§ 3. Pracodawca oraz osoba kieruj¹ca pracownikami s¹ obowi¹zani znaæ,

w zakresie niezbêdnym do wykonywania ci¹¿¹cych na nich obowi¹zków, przepisyo ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Art. 208. § 1. W razie gdy jednoczeœnie w tym samym miejscu wykonuj¹pracê pracownicy zatrudnieni przez ró¿nych pracodawców, pracodawcy ci maj¹obowi¹zek:1) wspó³pracowaæ ze sob¹,2) wyznaczyæ koordynatora sprawuj¹cego nadzór nad bezpieczeñstwem i higien¹

pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,3) ustaliæ zasady wspó³dzia³ania uwzglêdniaj¹ce sposoby postêpowania w przypad-

ku wyst¹pienia zagro¿eñ dla zdrowia lub ¿ycia pracowników.§ 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w § 1, nie zwalnia poszcze-

gólnych pracodawców z obowi¹zku zapewnienia bezpieczeñstwa i higieny pracyzatrudnionym przez nich pracownikom.

Art. 209. § 1.(2) Pracodawca rozpoczynaj¹cy dzia³alnoœæ jest obowi¹zany,w terminie 30 dni od dnia rozpoczêcia tej dzia³alnoœci, zawiadomiæ na piœmie w³a-œciwego okrêgowego inspektora pracy i w³aœciwego pañstwowego inspektora sani-tarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej dzia³alnoœci.

§ 2.(3) Obowi¹zek, o którym mowa w § 1, ci¹¿y na pracodawcy odpowiedniow razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej dzia³alnoœci, zw³aszczazmiany technologii lub profilu produkcji, je¿eli zmiana technologii mo¿e powodo-waæ zwiêkszenie zagro¿enia dla zdrowia pracowników.

§ 3.(4) (skreœlony).§ 4. W³aœciwy okrêgowy inspektor pracy lub w³aœciwy pañstwowy inspektor

sanitarny mo¿e zobowi¹zaæ pracodawcê prowadz¹cego dzia³alnoœæ powoduj¹c¹szczególne zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia pracowników do okresowej aktualiza-cji informacji, o której mowa w § 1.

168

(2) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 44 lit. a) ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy – Ko-deks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 135, poz. 1146).

(3) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 44 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 2.(4) Skreœlony przez art. 1 pkt 44 lit. c) ustawy wymienionej w przypisie 2.

R o z d z i a ³ IIPrawa i obowi¹zki pracownika

Art. 210. § 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadaj¹ przepisom bezpie-czeñstwa i higieny pracy i stwarzaj¹ bezpoœrednie zagro¿enie dla zdrowia lub ¿y-cia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpie-czeñstwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymaæ siê od wykonywa-nia pracy, zawiadamiaj¹c o tym niezw³ocznie prze³o¿onego.

§ 2. Je¿eli powstrzymanie siê od wykonywania pracy nie usuwa zagro¿enia,o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddaliæ siê z miejsca zagro¿enia, za-wiadamiaj¹c o tym niezw³ocznie prze³o¿onego.

§ 3. Za czas powstrzymania siê od wykonywania pracy lub oddalenia siêz miejsca zagro¿enia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik za-chowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu prze³o¿onego, po-wstrzymaæ siê od wykonywania pracy wymagaj¹cej szczególnej sprawnoœci psy-chofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecz-nego wykonywania pracy i stwarza zagro¿enie dla innych osób.

§ 5. Przepisy § 1, 2 i 4 nie dotycz¹ pracownika, którego obowi¹zkiem pra-cowniczym jest ratowanie ¿ycia ludzkiego lub mienia.

§ 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro-wia i Opieki Spo³ecznej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje prac wymaga-j¹cych szczególnej sprawnoœci psychofizycznej.

Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy jestpodstawowym obowi¹zkiem pracownika. W szczególnoœci pracownik jest obowi¹zany:1) znaæ przepisy i zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy, braæ udzia³ w szkoleniu

i instrukta¿u z tego zakresu oraz poddawaæ siê wymaganym egzaminom spraw-dzaj¹cym,

2) wykonywaæ pracê w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeñstwai higieny pracy oraz stosowaæ siê do wydawanych w tym zakresie poleceñi wskazówek prze³o¿onych,

3) dbaæ o nale¿yty stan maszyn, urz¹dzeñ, narzêdzi i sprzêtu oraz o porz¹dek i ³adw miejscu pracy,

4) stosowaæ œrodki ochrony zbiorowej, a tak¿e u¿ywaæ przydzielonych œrodkówochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego, zgodnie z ich prze-znaczeniem,

5) poddawaæ siê wstêpnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym ba-daniom lekarskim i stosowaæ siê do wskazañ lekarskich,

6) niezw³ocznie zawiadomiæ prze³o¿onego o zauwa¿onym w zak³adzie pracy wy-padku albo zagro¿eniu ¿ycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec wspó³pracow-ników, a tak¿e inne osoby znajduj¹ce siê w rejonie zagro¿enia, o gro¿¹cym imniebezpieczeñstwie,

7) wspó³dzia³aæ z pracodawc¹ i prze³o¿onymi w wype³nianiu obowi¹zków doty-cz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy.

169

Art. 212. Osoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana:1) organizowaæ stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeñstwa

i higieny pracy,2) dbaæ o sprawnoœæ œrodków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem,3) organizowaæ, przygotowywaæ i prowadziæ prace, uwzglêdniaj¹c zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymichorobami zwi¹zanymi z warunkami œrodowiska pracy,

4) dbaæ o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeñ pracy i wyposa¿enia tech-nicznego, a tak¿e o sprawnoœæ œrodków ochrony zbiorowej i ich stosowaniezgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwowaæ przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeñ-stwa i higieny pracy,

6) zapewniaæ wykonanie zaleceñ lekarza sprawuj¹cego opiekê zdrowotn¹ nad pra-cownikami.

R o z d z i a ³ IIIObiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Art. 213. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniaæ, aby budowa lub prze-budowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje siê pomieszczenia pracy, by-³a wykonywana na podstawie projektów uwzglêdniaj¹cych wymagania bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczo-znawców, zgodnie z odrêbnymi przepisami.

§ 2. Obiekt budowlany, w którym znajduj¹ siê pomieszczenia pracy, powi-nien spe³niaæ wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 3. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajduj¹ siê pomieszczeniapracy, powinna uwzglêdniaæ poprawê warunków bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 4. Przepisy § 1–3 stosuje siê odpowiednio w przypadku, gdy budowa lubprzebudowa dotyczy czêœci obiektu budowlanego, w której znajduj¹ siê pomiesz-czenia pracy.

Art. 214. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniaæ pomieszczenia pracyodpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ obiekty budowlane i znajduj¹-ce siê w nich pomieszczenia pracy, a tak¿e tereny i urz¹dzenia z nimi zwi¹zanew stanie zapewniaj¹cym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

R o z d z i a ³ IVMaszyny i inne urz¹dzenia techniczne

Art. 215. § 1. Maszyny i inne urz¹dzenia techniczne powinny byæ tak kon-struowane i budowane, aby:

170

171

1) zapewnia³y bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególnoœci zabezpie-cza³y pracownika przed urazami, dzia³aniem niebezpiecznych substancji che-micznych, pora¿eniem pr¹dem elektrycznym, nadmiernym ha³asem, szkodliwy-mi wstrz¹sami, dzia³aniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i nie-bezpiecznym dzia³aniem innych czynników œrodowiska pracy,

2) uwzglêdnia³y zasady ergonomii.§ 2. Konstruktor oraz producent maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych po-

nosz¹ odpowiedzialnoœæ za niedope³nienie obowi¹zków, o których mowa w § 1,okreœlon¹ w odrêbnych przepisach.

Art. 216. § 1. Maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, które nie spe³niaj¹ wy-magañ okreœlonych w art. 215 § 1, wyposa¿a siê w odpowiednie zabezpieczenia.

§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzale¿niona od warun-ków lokalnych, wyposa¿enie maszyny lub innego urz¹dzenia technicznego w od-powiednie zabezpieczenia nale¿y do obowi¹zków pracodawcy.

Art. 217.(5) Niedopuszczalne jest wyposa¿anie stanowisk pracy w maszynyi inne urz¹dzenia techniczne, które nie spe³niaj¹ wymagañ dotycz¹cych ocenyzgodnoœci okreœlonych w odrêbnych przepisach.

Art. 218. Przepisy art. 215 i 217 stosuje siê odpowiednio do narzêdzi pracy.Art. 219. Przepisy art. 215 i 217 nie naruszaj¹ wymagañ okreœlonych przepi-

sami dotycz¹cymi maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych:1) bêd¹cych œrodkami transportu kolejowego, samochodowego, morskiego, wodne-

go œródl¹dowego i lotniczego,2) podlegaj¹cych przepisom o dozorze technicznym,3) podlegaj¹cych przepisom Prawa geologicznego i górniczego,4) podlegaj¹cych przepisom obowi¹zuj¹cym w jednostkach podleg³ych Ministrom

Obrony Narodowej i Spraw Wewnêtrznych i Administracji,5) podlegaj¹cych przepisom Prawa atomowego.

R o z d z i a ³ VCzynniki oraz procesy pracy

stwarzaj¹ce szczególne zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia(6)

Art. 220. § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materia³ów i procesów tech-nologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwoœci dla zdrowia pra-cowników i podjêcia odpowiednich œrodków profilaktycznych.

§ 2. Minister Zdrowia i Opieki Spo³ecznej w porozumieniu z Ministrem Pracyi Polityki Socjalnej oraz w³aœciwymi ministrami okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:

(5) W brzmieniu nadanym przez art. 39 pkt 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodno-œci, akredytacji oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU nr 43, poz. 489).

(6) Tytu³ rozdzia³u V w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmia-nie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 213, poz. 2081).

1) wykaz jednostek upowa¿nionych do przeprowadzania badañ materia³ów i pro-cesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwoœci dla zdrowiaoraz zakres tych badañ,

2) zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materia³ów i procesówtechnologicznych ze wzglêdu na ich szkodliwoœæ dla zdrowia albo uzale¿nienieich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania okreœlonych warunków.

§ 3.(7) Przepisy § 2 nie dotycz¹ substancji i preparatów chemicznych.Art. 221. § 1.(8) Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów che-

micznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umo¿liwiaj¹cy ich identyfikacjê.§ 2.(9) Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebez-

piecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substan-cji i preparatów oraz kart charakterystyki, a tak¿e opakowañ zabezpieczaj¹cychprzed ich szkodliwym dzia³aniem, po¿arem lub wybuchem.

§ 3.(10) Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatówchemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania œrodków zapewniaj¹-cych pracownikom ochronê ich zdrowia i ¿ycia.

§ 4.(11) Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod wzglê-dem zagro¿eñ dla zdrowia lub ¿ycia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymaga-nia dotycz¹ce kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych orazsposób ich oznakowania okreœlaj¹ odrêbne przepisy.

§ 5.(12) (skreœlony).Art. 222.(13) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach nara¿enia na

dzia³anie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznycho dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastêpuje te substancje,preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lubstosuje inne dostêpne œrodki ograniczaj¹ce stopieñ tego nara¿enia, przy odpowied-nim wykorzystaniu osi¹gniêæ nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancja-mi, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dzia³aniu rako-twórczym lub mutagennym, okreœlonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a tak-¿e prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 3. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem w³aœ-ciwym do spraw pracy, uwzglêdniaj¹c zró¿nicowane w³aœciwoœci substancji, pre-paratów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lubmutagennym, ich zastosowanie oraz koniecznoœæ podjêcia niezbêdnych œrodków

172

(7) Dodany przez art. 41 pkt 1 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych(DzU nr 11, poz. 84).

(8) W brzmieniu nadanym przez art. 41 pkt 2 lit. a) ustawy wymienionej w przypisie 7.(9) W brzmieniu nadanym przez art. 41 pkt 2 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 7.

(10) W brzmieniu nadanym przez art. 41 pkt 2 lit. c) ustawy wymienionej w przypisie 7.(11) W brzmieniu nadanym przez art. 41 pkt 2 lit. d) ustawy wymienionej w przypisie 7.(12) Skreœlony przez art. 41 pkt 2 lit. e) ustawy wymienionej w przypisie 7.(13) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 55 ustawy wymienionej w przypisie 6.

173

zabezpieczaj¹cych przed zagro¿eniami wynikaj¹cymi z ich stosowania, okreœli,w drodze rozporz¹dzenia:1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych

o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania,2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje koniecznoœæ

pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub proce-sami technologicznymi o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach,4) wzory dokumentów dotycz¹cych nara¿enia pracowników na substancje, prepa-

raty, czynniki lub procesy technologiczne o dzia³aniu rakotwórczym lub muta-gennym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do pod-miotów w³aœciwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,

5) szczegó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿eniami spowodowany-mi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o dzia³aniurakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników nara¿onych nadzia³anie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznycho dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym.

Art. 2221.(14) § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach nara¿enia nadzia³anie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie do-stêpne œrodki eliminuj¹ce nara¿enie, a je¿eli jest to niemo¿liwe – ograniczaj¹ce sto-pieñ tego nara¿enia, przy odpowiednim wykorzystaniu osi¹gniêæ nauki i techniki.

§ 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac nara¿aj¹cych pracowników na dzia³a-nie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionychprzy takich pracach.

§ 3. Minister w³aœciwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem w³aœ-ciwym do spraw pracy, uwzglêdniaj¹c zró¿nicowane dzia³anie czynników biolo-gicznych na organizm cz³owieka oraz koniecznoœæ podjêcia niezbêdnych œrodkówzabezpieczaj¹cych przed zagro¿eniami wynikaj¹cymi z wykonywania pracy w wa-runkach nara¿enia na dzia³anie czynników biologicznych, okreœli, w drodze rozpo-rz¹dzenia:1) klasyfikacjê i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,2) wykaz prac nara¿aj¹cych pracowników na dzia³anie czynników biologicznych,3) szczegó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿eniami spowodowany-

mi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje œrodków niezbêdnychdo zapewnienia ochrony zdrowia i ¿ycia pracowników nara¿onych na dzia³anietych czynników, zakres stosowania tych œrodków oraz warunki i sposób moni-torowania stanu zdrowia nara¿onych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w § 2, orazsposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów w³aœci-wych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych.

(14) Dodany przez art. 1 pkt 56 ustawy wymienionej w przypisie 6.

Art. 223. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany chroniæ pracowników przed pro-mieniowaniem jonizuj¹cym, pochodz¹cym ze Ÿróde³ sztucznych i naturalnych, wy-stêpuj¹cych w œrodowisku pracy.

§ 2. Dawka promieniowania jonizuj¹cego pochodz¹cego ze Ÿróde³ natural-nych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach nara¿enia na topromieniowanie, nie mo¿e przekraczaæ dawek granicznych, okreœlonych w odrêb-nych przepisach dla sztucznych Ÿróde³ promieniowania jonizuj¹cego.

Art. 224. § 1. Pracodawca prowadz¹cy dzia³alnoœæ, która stwarza mo¿liwoœæwyst¹pienia nag³ego niebezpieczeñstwa dla zdrowia lub ¿ycia pracowników, jestobowi¹zany podejmowaæ dzia³ania zapobiegaj¹ce takiemu niebezpieczeñstwu.

§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, pracodawca jest obowi¹zany za-pewniæ:1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeñstwa urz¹dzenia i sprzêt ratowniczy oraz

ich obs³ugê przez osoby nale¿ycie przeszkolone,2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

§ 3. Przepisy § 1 i 2 nie naruszaj¹ wymagañ, okreœlonych w odrêbnych prze-pisach, dotycz¹cych katastrof i innych nadzwyczajnych zagro¿eñ.

Art. 225. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ, aby prace, przy którychistnieje mo¿liwoœæ wyst¹pienia szczególnego zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycialudzkiego, by³y wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnieniaasekuracji.

§ 2. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro-wia i Opieki Spo³ecznej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje prac, o którychmowa w § 1.

R o z d z i a ³ VIProfilaktyczna ochrona zdrowia

Art. 226.(15) Pracodawca:1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe zwi¹zane z wykonywan¹ prac¹ oraz

stosuje niezbêdne œrodki profilaktyczne zmniejszaj¹ce ryzyko,2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wi¹¿e siê z wykonywan¹

prac¹, oraz o zasadach ochrony przed zagro¿eniami.Art. 227. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany stosowaæ œrodki zapobiegaj¹ce

chorobom zawodowym i innym chorobom zwi¹zanym z wykonywan¹ prac¹,w szczególnoœci:1) utrzymywaæ w stanie sta³ej sprawnoœci urz¹dzenia ograniczaj¹ce lub eliminuj¹-

ce szkodliwe dla zdrowia czynniki œrodowiska pracy oraz urz¹dzenia s³u¿¹ce dopomiarów tych czynników,

174

(15) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 57 ustawy wymienionej w przypisie 6.

175

2) przeprowadzaæ, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dlazdrowia, rejestrowaæ i przechowywaæ wyniki tych badañ i pomiarów oraz udo-stêpniaæ je pracownikom.

§ 2.(16) Minister w³aœciwy do spraw zdrowia, uwzglêdniaj¹c zró¿nicowanedzia³anie na organizm cz³owieka czynników szkodliwych wystêpuj¹cych w œrodo-wisku pracy oraz koniecznoœæ podjêcia niezbêdnych œrodków zabezpieczaj¹cychprzed ich dzia³aniem, okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:1) tryb, metody, rodzaj i czêstotliwoœæ wykonywania badañ i pomiarów, o których

mowa w § 1 pkt 2,2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ci¹g³ych,3) wymagania, jakie powinny spe³niaæ laboratoria wykonuj¹ce badania i pomiary,4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników tych badañ i pomiarów,5) wzory dokumentów oraz sposób udostêpniania wyników badañ i pomiarów pra-

cownikom.Art. 228. § 1. Prezes Rady Ministrów powo³a, w drodze rozporz¹dzenia, Miê-

dzyresortow¹ Komisjê do Spraw Najwy¿szych Dopuszczalnych Stê¿eñ i Natê¿eñCzynników Szkodliwych dla Zdrowia w Œrodowisku Pracy, okreœli jej uprawnie-nia oraz sposób wykonywania zadañ.

§ 2. Do zadañ Komisji, o której mowa w § 1, nale¿y:1) przedk³adanie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej wniosków dotycz¹cych

wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwychdla zdrowia w œrodowisku pracy – do celów okreœlonych w § 3,

2) inicjowanie prac badawczych niezbêdnych do realizacji zadañ, o których mowaw pkt 1.

§ 3. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowiai Opieki Spo³ecznej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, wykaz najwy¿szych dopusz-czalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

Art. 229. § 1.(17) Wstêpnym badaniom lekarskim podlegaj¹:1) osoby przyjmowane do pracy,2) pracownicy m³odociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracowni-

cy przenoszeni na stanowiska pracy, na których wystêpuj¹ czynniki szkodliwedla zdrowia lub warunki uci¹¿liwe.

Badaniom wstêpnym nie podlegaj¹ jednak osoby przyjmowane ponownie dopracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich sa-mych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracê zawartej bezpoœred-nio po rozwi¹zaniu lub wygaœniêciu poprzedniej umowy o pracê z tym pracodawc¹.

§ 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku nie-zdolnoœci do pracy trwaj¹cej d³u¿ej ni¿ 30 dni, spowodowanej chorob¹, pracownikpodlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolnoœci dowykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

(16) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 58 ustawy wymienionej w przypisie 6.(17) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 45 lit. a) ustawy wymienionej w przypisie 2.

§ 3.(18) Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza siê w miarêmo¿liwoœci w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w zwi¹zku z prze-prowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w ra-zie przejazdu na te badania do innej miejscowoœci przys³uguj¹ mu nale¿noœci na po-krycie kosztów przejazdu wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych przy podró¿ach s³u¿bowych.

§ 4. Pracodawca nie mo¿e dopuœciæ do pracy pracownika bez aktualnegoorzeczenia lekarskiego stwierdzaj¹cego brak przeciwwskazañ do pracy na okreœlo-nym stanowisku.

§ 5. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników w warunkach nara¿enia na dzia-³anie substancji i czynników rakotwórczych lub py³ów zw³ókniaj¹cych jest obo-wi¹zany zapewniæ tym pracownikom okresowe badania lekarskie tak¿e:1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub py³ami,2) po rozwi¹zaniu stosunku pracy, je¿eli zainteresowana osoba zg³osi wniosek

o objêcie takimi badaniami.§ 6. Badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, s¹ przeprowadzane na koszt pra-

codawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowot-nej nad pracownikami, niezbêdnej z uwagi na warunki pracy.

§ 7. Pracodawca jest obowi¹zany przechowywaæ orzeczenia wydane na pod-stawie badañ lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5.

§ 8. Minister Zdrowia i Opieki Spo³ecznej w porozumieniu z Ministrem Pra-cy i Polityki Socjalnej okreœli w drodze rozporz¹dzenia:1) tryb i zakres badañ lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz czêstotliwoœæ

badañ okresowych, a tak¿e sposób dokumentowania i kontroli badañ lekarskich,2) tryb wydawania i przechowywania orzeczeñ lekarskich do celów przewidzia-

nych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie,4) dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spe³niaæ lekarze przepro-

wadzaj¹cy badania, o których mowa w § 1, 2 i 5, oraz sprawuj¹cy profilak-tyczn¹ opiekê zdrowotn¹, o której mowa w § 6 zdanie drugie.

Art. 230. § 1. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazuj¹cych napowstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowi¹zany, na podstawieorzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas okreœlony w tym orzeczeniu, prze-nieœæ pracownika do innej pracy nie nara¿aj¹cej go na dzia³anie czynnika, którywywo³a³ te objawy.

§ 2. Je¿eli przeniesienie do innej pracy powoduje obni¿enie wynagrodzenia,pracownikowi przys³uguje dodatek wyrównawczy przez okres nie przekraczaj¹cy6 miesiêcy.

Art. 231.(19) Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do od-powiedniej pracy pracownika, który sta³ siê niezdolny do wykonywania dotychczaso-

176

(18) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 45 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 2.(19) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 59 ustawy wymienionej w przypisie 6.

wej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie zosta³ uzna-ny za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Fun-duszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych. Przepis art. 230 § 2 stosuje siê odpowiednio.

Art. 232. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom zatrudnionymw warunkach szczególnie uci¹¿liwych, nieodp³atnie, odpowiednie posi³ki i napoje,je¿eli jest to niezbêdne ze wzglêdów profilaktycznych. Rada Ministrów okreœli,w drodze rozporz¹dzenia, rodzaje tych posi³ków i napojów oraz wymagania, jakiepowinny spe³niaæ, a tak¿e przypadki i warunki ich wydawania.

Art. 233. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom odpowiednieurz¹dzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyæ niezbêdne œrodki higieny osobi-stej, a tak¿e zapewniæ œrodki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

R o z d z i a ³ VIIWypadki przy pracy i choroby zawodowe

Art. 234. § 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowi¹zany pod-j¹æ niezbêdne dzia³ania eliminuj¹ce lub ograniczaj¹ce zagro¿enie, zapewniæ udzie-lenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym try-bie okolicznoœci i przyczyn wypadku oraz zastosowaæ odpowiednie œrodki zapo-biegaj¹ce podobnym wypadkom.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany niezw³ocznie zawiadomiæ w³aœciwego okrê-gowego inspektora pracy i prokuratora o œmiertelnym, ciê¿kim lub zbiorowym wy-padku przy pracy oraz o ka¿dym innym wypadku, który wywo³a³ wymienioneskutki, maj¹cym zwi¹zek z prac¹, je¿eli mo¿e byæ uznany za wypadek przy pracy.

§ 3. Pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ rejestr wypadków przy pracy.§ 4. Koszty zwi¹zane z ustalaniem okolicznoœci i przyczyn wypadków przy

pracy ponosi pracodawca.Art. 235. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany niezw³ocznie zg³osiæ w³aœciwemu

organowi Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej i w³aœciwemu okrêgowemu inspektoro-wi pracy ka¿dy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o ta-k¹ chorobê.

§ 2. Obowi¹zek, o którym mowa w § 1, dotyczy tak¿e lekarza, który rozpo-zna³ lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej.

§ 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jestobowi¹zany:1) ustaliæ przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar za-

gro¿enia t¹ chorob¹, dzia³aj¹c w porozumieniu z w³aœciwym organem Pañstwo-wej Inspekcji Sanitarnej,

2) przyst¹piæ niezw³ocznie do usuniêcia czynników powoduj¹cych powstanie cho-roby zawodowej i zastosowaæ inne niezbêdne œrodki zapobiegawcze,

3) zapewniæ realizacjê zaleceñ lekarskich.§ 4. Pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ rejestr zachorowañ na choroby

zawodowe i podejrzeñ o takie choroby.

177

Art. 236. Pracodawca jest obowi¹zany systematycznie analizowaæ przyczynywypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób zwi¹zanych z warun-kami œrodowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosowaæ w³aœciweœrodki zapobiegawcze.

Art. 237. § 1. Rada Ministrów okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:1) szczegó³owe zasady postêpowania przy ustalaniu okolicznoœci i przyczyn wy-

padków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania, a tak¿e zakres informacjizamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,

2) wykaz chorób zawodowych,3) szczegó³owe zasady postêpowania dotycz¹ce zg³aszania podejrzenia, rozpoznawa-

nia i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty w³aœciwe w tych sprawach.§ 2.(20) Minister w³aœciwy do spraw pracy okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,

wzór protoko³u ustalenia okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy zawieraj¹cydane dotycz¹ce poszkodowanego, sk³adu zespo³u powypadkowego, wypadku i je-go skutków, stwierdzenie, ¿e wypadek jest lub nie jest wypadkiem przy pracy,oraz wnioski i zalecane œrodki profilaktyczne, a tak¿e pouczenie dla stron postê-powania powypadkowego.

§ 3.(20) Minister w³aœciwy do spraw pracy okreœli, w drodze rozporz¹dzenia,wzór statystycznej karty wypadku przy pracy, uwzglêdniaj¹c dane dotycz¹ce praco-dawcy, poszkodowanego, wypadku przy pracy, a tak¿e jego skutków oraz sposóbi terminy jej sporz¹dzania i przekazywania do w³aœciwego urzêdu statystycznego.

§ 4.(20) Minister w³aœciwy do spraw zdrowia okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:1) sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, a tak¿e

prowadzenia rejestrów chorób zawodowych, uwzglêdniaj¹c w szczególnoœciwzory dokumentów stosowanych w postêpowaniu dotycz¹cym tych chorób orazdane objête rejestrem,

2) wytyczne diagnostyczno-orzecznicze i kryteria rozpoznawania chorób zawodo-wych, uwzglêdniaj¹c w szczególnoœci rodzaj choroby oraz czynniki szkodliwei uci¹¿liwe wywo³uj¹ce te choroby.

Art. 2371.(21) § 1. Pracownikowi, który uleg³ wypadkowi przy pracy lub za-chorowa³ na chorobê zawodow¹ okreœlon¹ w wykazie, o którym mowa w art. 237§ 1 pkt 2, przys³uguj¹ œwiadczenia z ubezpieczenia spo³ecznego, okreœlone w od-rêbnych przepisach.

§ 2. Pracownikowi, który uleg³ wypadkowi przy pracy, przys³uguje od praco-dawcy odszkodowanie za utratê lub uszkodzenie w zwi¹zku z wypadkiem przed-miotów osobistego u¿ytku oraz przedmiotów niezbêdnych do wykonywania pracy,z wyj¹tkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartoœci pie-niê¿nych.

178

(20) W brzmieniu nadanym przez art. 17 pkt 4 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upo-wa¿nieñ ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU nr 120, poz.1268).

(21) W brzmieniu nadanym przez art. 39 pkt 2 ustawy z dnia 30 paŸdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo-³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).

179

R o z d z i a ³ VIIISzkolenie

Art. 2372. Minister Edukacji Narodowej jest obowi¹zany zapewniæ uwzglêd-nianie problematyki bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergonomii w programachnauczania w szko³ach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z Ministrem Pra-cy i Polityki Socjalnej.

Art. 2373. § 1. Nie wolno dopuœciæ pracownika do pracy, do której wykonywa-nia nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejêtnoœci, a tak-¿e dostatecznej znajomoœci przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 2.(22) Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ przeszkolenie pracownikaw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy orazprowadzenie okresowych szkoleñ w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed do-puszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjêcia przez niego pra-cy na tym samym stanowisku pracy, które zajmowa³ u danego pracodawcy bezpo-œrednio przed nawi¹zaniem z tym pracodawc¹ kolejnej umowy o pracê.

§ 21.(23) Pracodawca jest obowi¹zany odbyæ szkolenie w dziedzinie bezpie-czeñstwa i higieny pracy w zakresie niezbêdnym do wykonywania ci¹¿¹cych nanim obowi¹zków. Szkolenie to powinno byæ okresowo powtarzane.

§ 3. Szkolenia, o których mowa w § 2, odbywaj¹ siê w czasie pracy i nakoszt pracodawcy.

Art. 2374. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany zaznajamiaæ pracownikówz przepisami i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹cymi wykonywa-nych przez nich prac.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany wydawaæ szczegó³owe instrukcje i wska-zówki dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.

§ 3. Pracownik jest obowi¹zany potwierdziæ na piœmie zapoznanie siê z prze-pisami oraz zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Art. 2375.(24) Minister w³aœciwy do spraw pracy okreœli, w drodze rozporz¹-dzenia, szczegó³owe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pra-cy, zakres tego szkolenia, wymagania dotycz¹ce treœci i realizacji programówszkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w których pracodaw-cy lub pracownicy mog¹ byæ zwolnieni z okreœlonych rodzajów szkolenia.

R o z d z i a ³ IXŒrodki ochrony indywidualnej oraz odzie¿ i obuwie robocze

Art. 2376. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany dostarczyæ pracownikowi nieod-p³atnie œrodki ochrony indywidualnej zabezpieczaj¹ce przed dzia³aniem niebez-

(22) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 47 ustawy wymienionej w przypisie 2.(23) Dodany przez art. 1 pkt 60 ustawy wymienionej w przypisie 6.(24) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 61 ustawy wymienionej w przypisie 6.

piecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników wystêpuj¹cych w œrodowisku pra-cy oraz informowaæ go o sposobach pos³ugiwania siê tymi œrodkami.

§ 2.(25) (skreœlony).§ 3.(26) Pracodawca jest obowi¹zany dostarczaæ pracownikowi œrodki ochrony

indywidualnej, które spe³niaj¹ wymagania dotycz¹ce oceny zgodnoœci okreœlonew odrêbnych przepisach.

Art. 2377. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany dostarczyæ pracownikowi nieod-p³atnie odzie¿ i obuwie robocze, spe³niaj¹ce wymagania okreœlone w PolskichNormach:1) je¿eli odzie¿ w³asna pracownika mo¿e ulec zniszczeniu lub znacznemu zabru-

dzeniu,2) ze wzglêdu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeñstwa i higie-

ny pracy.§ 2.(27) Pracodawca mo¿e ustaliæ stanowiska, na których dopuszcza siê u¿ywa-

nie przez pracowników, za ich zgod¹, w³asnej odzie¿y i obuwia roboczego, spe³-niaj¹cych wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 3. Przepis § 2 nie dotyczy stanowisk, na których s¹ wykonywane pracezwi¹zane z bezpoœredni¹ obs³ug¹ maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych albo pra-ce powoduj¹ce intensywne brudzenie lub ska¿enie odzie¿y i obuwia roboczegoœrodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materia³ami biologicznie za-kaŸnymi.

§ 4. Pracownikowi u¿ywaj¹cemu w³asnej odzie¿y i obuwia roboczego, zgod-nie z § 2, pracodawca wyp³aca ekwiwalent pieniê¿ny w wysokoœci uwzglêdniaj¹-cej ich aktualne ceny.

Art. 2378. § 1.(28) Pracodawca ustala rodzaje œrodków ochrony indywidualnejoraz odzie¿y i obuwia roboczego, których stosowanie na okreœlonych stanowi-skach jest niezbêdne w zwi¹zku z art. 2376 § 1 i art. 2377 § 1, oraz przewidywa-ne okresy u¿ytkowania odzie¿y i obuwia roboczego.

§ 2. Œrodki ochrony indywidualnej oraz odzie¿ i obuwie robocze, o którychmowa w art. 2376 § 1 i art. 2377 § 1, stanowi¹ w³asnoœæ pracodawcy.

Art. 2379. § 1. Pracodawca nie mo¿e dopuœciæ pracownika do pracy bezœrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego, przewidzianychdo stosowania na danym stanowisku pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ, aby stosowane œrodki ochronyindywidualnej oraz odzie¿ i obuwie robocze posiada³y w³aœciwoœci ochronnei u¿ytkowe, oraz zapewniæ odpowiednio ich pranie, konserwacjê, naprawê, odpy-lanie i odka¿anie.

180

(25) Skreœlony przez art. 39 pkt 2 lit. a) ustawy wymienionej w przypisie 5.(26) W brzmieniu nadanym przez art. 39 pkt 2 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 5.(27) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 62 ustawy wymienionej w przypisie 6.(28) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 63 ustawy wymienionej w przypisie 6.

181

§ 3.(29) Je¿eli pracodawca nie mo¿e zapewniæ prania odzie¿y roboczej, czyn-noœci te mog¹ byæ wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wyp³acaniaprzez pracodawcê ekwiwalentu pieniê¿nego w wysokoœci kosztów poniesionychprzez pracownika.

Art. 23710. § 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ, aby œrodki ochrony in-dywidualnej oraz odzie¿ i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesiepracy uleg³y ska¿eniu œrodkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo mate-ria³ami biologicznie zakaŸnymi, by³y przechowywane wy³¹cznie w miejscu przezniego wyznaczonym.

§ 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odka¿aniaprzedmiotów, o których mowa w § 1, jest niedopuszczalne.

R o z d z i a ³ XS³u¿ba bezpieczeñstwa i higieny pracy

Art. 23711. § 1.(30) Pracodawca zatrudniaj¹cy wiêcej ni¿ 100 pracownikówtworzy s³u¿bê bezpieczeñstwa i higieny pracy, zwan¹ dalej „s³u¿b¹ bhp”, pe³ni¹c¹funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, zaœ pra-codawca zatrudniaj¹cy do 100 pracowników powierza wykonywanie zadañ s³u¿bybhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadaj¹cy ukoñ-czone szkolenie niezbêdne do wykonywania zadañ s³u¿by bhp mo¿e sam wykony-waæ zadania tej s³u¿by, je¿eli:1) zatrudnia do 10 pracowników albo2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy dzia³alnoœci, dla

której ustalono nie wy¿sz¹ ni¿ trzecia kategoriê ryzyka w rozumieniu przepisówo ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

§ 2. Pracodawca – w przypadku braku kompetentnych pracowników – mo¿epowierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp specjalistom spoza zak³adu pracy. Pra-cownik s³u¿by bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powie-rzono wykonywanie zadañ s³u¿by bhp, o którym mowa w § 1, a tak¿e specjalistaspoza zak³adu pracy powinni spe³niaæ wymagania kwalifikacyjne niezbêdne dowykonywania zadañ s³u¿by bhp oraz ukoñczyæ szkolenie w dziedzinie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy dla pracowników tej s³u¿by.

§ 3. Pracownik s³u¿by bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któ-remu powierzono wykonywanie zadañ tej s³u¿by, nie mog¹ ponosiæ jakichkolwiekniekorzystnych dla nich nastêpstw z powodu wykonywania zadañ i uprawnieñs³u¿by bhp.

(29) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 48 ustawy wymienionej w przypisie 2.(30) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 64 ustawy wymienionej w przypisie 6.

§ 4. W³aœciwy inspektor pracy mo¿e nakazaæ utworzenie s³u¿by bhp, albozwiêkszenie liczby pracowników tej s³u¿by, je¿eli jest to uzasadnione stwierdzony-mi zagro¿eniami zawodowymi.

§ 5. Rada Ministrów okreœli, w drodze rozporz¹dzenia:1) szczegó³owy zakres dzia³ania, uprawnienia, organizacjê, liczebnoœæ i podpo-

rz¹dkowanie s³u¿by bhp,2) kwalifikacje wymagane do wykonywania zadañ s³u¿by bhp.

R o z d z i a ³ XI(31)

Konsultacje w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracyoraz komisja bezpieczeñstwa i higieny pracy

Art. 23711a. § 1. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawi-cielami wszystkie dzia³ania zwi¹zane z bezpieczeñstwem i higien¹ pracy, w szcze-gólnoœci dotycz¹ce:1) zmian w organizacji pracy i wyposa¿eniu stanowisk pracy, wprowadzania no-

wych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, je-¿eli mog¹ one stwarzaæ zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia pracowników,

2) oceny ryzyka zawodowego wystêpuj¹cego przy wykonywaniu okreœlonych pracoraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3) tworzenia s³u¿by bhp lub powierzania wykonywania zadañ tej s³u¿by innymosobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

4) przydzielania pracownikom œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obu-wia roboczego,

5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy.§ 2. Pracownicy lub ich przedstawiciele mog¹ przedstawiaæ pracodawcy

wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagro¿eñ zawodowych.§ 3. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsul-

tacji, a zw³aszcza zapewnia, aby odbywa³y siê w godzinach pracy. Za czas nie-przepracowany w zwi¹zku z udzia³em w konsultacjach pracownicy lub ich przed-stawiciele zachowuj¹ prawo do wynagrodzenia.

§ 4. Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli doty-cz¹cy spraw zagro¿enia zdrowia i ¿ycia pracowników inspektorzy pracy Pañstwo-wej Inspekcji Pracy przeprowadzaj¹ kontrole oraz stosuj¹ œrodki prawne przewi-dziane w przepisach o Pañstwowej Inspekcji Pracy.

§ 5. U pracodawcy, u którego zosta³a powo³ana komisja bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy – konsultacje, o których mowa w § 1, mog¹ byæ prowadzone w ra-mach tej komisji, natomiast uprawnienia, o których mowa w § 2 i 4, przys³uguj¹pracownikom lub ich przedstawicielom wchodz¹cym w sk³ad komisji.

182

(31) W brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 65 ustawy wymienionej w przypisie 6.

§ 6. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mog¹ ponosiæ jakichkolwiek nieko-rzystnych dla nich konsekwencji z tytu³u dzia³alnoœci, o której mowa w § 1, 2 i 4.Dotyczy to równie¿ pracowników lub ich przedstawicieli, o których mowa w § 5.

Art. 23712. § 1. Pracodawca zatrudniaj¹cy wiêcej ni¿ 250 pracowników po-wo³uje komisjê bezpieczeñstwa i higieny pracy, zwan¹ dalej „komisj¹ bhp”, jakoswój organ doradczy i opiniodawczy. W sk³ad komisji bhp wchodz¹ w równejliczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy s³u¿by bhp i lekarz spra-wuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, oraz przedstawicielepracowników, w tym spo³eczny inspektor pracy.

§ 2. Przewodnicz¹cym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niegoupowa¿niona, a wiceprzewodnicz¹cym – spo³eczny inspektor pracy lub przedsta-wiciel pracowników.

Art. 23713. § 1. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przegl¹du warun-ków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy, opiniowaniepodejmowanych przez pracodawcê œrodków zapobiegaj¹cych wypadkom przy pra-cy i chorobom zawodowym, formu³owanie wniosków dotycz¹cych poprawy wa-runków pracy oraz wspó³dzia³anie z pracodawc¹ w realizacji jego obowi¹zkóww zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 2. Posiedzenia komisji bhp odbywaj¹ siê w godzinach pracy, nie rzadziejni¿ raz na kwarta³. Za czas nieprzepracowany w zwi¹zku z udzia³em w posiedze-niach komisji bhp pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

§ 3. Komisja bhp w zwi¹zku z wykonywaniem zadañ wymienionych w § 1korzysta z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zak³adu pracy w przypadkachuzgodnionych z pracodawc¹ i na jego koszt.

Art. 23713a. Przedstawiciele pracowników, o których mowa w art. 23711a i art.23712, s¹ wybierani przez zak³adowe organizacje zwi¹zkowe, a je¿eli u pracodaw-cy takie organizacje nie dzia³aj¹ – przez pracowników, w trybie przyjêtym w za-k³adzie pracy.

R o z d z i a ³ XIIObowi¹zki organów sprawuj¹cych nadzór nad przedsiêbiorstwami

lub innymi jednostkami organizacyjnymi pañstwowymi albo samorz¹dowymi

Art. 23714. Organy sprawuj¹ce nadzór nad przedsiêbiorstwami lub innymijednostkami organizacyjnymi pañstwowymi albo samorz¹dowymi s¹ obowi¹zanepodejmowaæ dzia³ania na rzecz kszta³towania bezpiecznych i higienicznych warun-ków pracy, w szczególnoœci:1) udzielaæ przedsiêbiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wyko-

nywaniu zadañ z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy,2) dokonywaæ, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeñstwa i higieny pra-

cy w przedsiêbiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz okreœlaæ kierunkipoprawy tego stanu,

183

3) w miarê potrzeb i mo¿liwoœci – inicjowaæ i prowadziæ badania naukowe doty-cz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy.

R o z d z i a ³ XIIIPrzepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹ce wykonywania prac

w ró¿nych ga³êziach pracy

Art. 23715. § 1. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Mini-strem Zdrowia i Opieki Spo³ecznej okreœli, w drodze rozporz¹dzenia, ogólnie obo-wi¹zuj¹ce przepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹ce prac wykonywanychw ró¿nych ga³êziach pracy.

§ 2. Ministrowie w³aœciwi dla okreœlonych ga³êzi pracy lub rodzajów pracw porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministrem Zdrowiai Opieki Spo³ecznej okreœl¹, w drodze rozporz¹dzenia, przepisy bezpieczeñstwai higieny pracy dotycz¹ce tych ga³êzi lub prac.(…)

2.ROZPORZ¥DZENIE RADY MINISTRÓW

z dnia 2 wrzeœnia 1997 r.w sprawie s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy

(DzU nr 109, poz. 704; zm.: DzU z 2004 r. nr 246, poz. 2468)(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23711 § 5 Kodeksu pracy zarz¹dza siê, co nastêpuje:§ 1. 1. S³u¿bê bezpieczeñstwa i higieny pracy, zwan¹ dalej „s³u¿b¹ bhp”, sta-

nowi¹ wyodrêbnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.2. Liczbê pracowników s³u¿by bhp ustala, z zastrze¿eniem ust. 3 i 4, praco-

dawca, bior¹c pod uwagê stan zatrudnienia oraz wystêpuj¹ce w zak³adzie warunkipracy i zwi¹zane z nimi zagro¿enia zawodowe, a tak¿e uci¹¿liwoœci pracy.

3. Pracodawca zatrudniaj¹cy od 100 do 600 pracowników tworzy wielooso-bow¹ lub jednoosobow¹ komórkê albo zatrudnia w tej komórce pracownika s³u¿-by bhp w niepe³nym wymiarze czasu pracy.

4. Pracodawca zatrudniaj¹cy ponad 600 pracowników zatrudnia w pe³nymwymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika s³u¿by bhp na ka¿dych 600 pra-cowników.

5. S³u¿ba bhp podlega bezpoœrednio pracodawcy. U pracodawcy bêd¹cegojednostk¹ organizacyjn¹ s³u¿ba bhp podlega bezpoœrednio osobie zarz¹dzaj¹cej

184

185

t¹ jednostk¹ lub osobie wchodz¹cej w sk³ad organu zarz¹dzaj¹cego, upowa¿nio-nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeñ-stwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje siê tak¿e do pracownika, o którym mowaw § 4 ust. 7.

§ 2. 1. Do zakresu dzia³ania s³u¿by bhp nale¿y:1)(1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów

i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzglêdnieniem sta-nowisk pracy, na których s¹ zatrudnione kobiety w ci¹¿y lub karmi¹ce dziec-ko piersi¹, m³odociani, niepe³nosprawni, pracownicy wykonuj¹cy pracê zmia-now¹, w tym pracuj¹cy w nocy, oraz osoby fizyczne wykonuj¹ce pracê na in-nej podstawie ni¿ stosunek pracy w zak³adzie pracy lub w miejscu wyznaczo-nym przez pracodawcê,

2) bie¿¹ce informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagro¿eniach zawodo-wych, wraz z wnioskami zmierzaj¹cymi do usuwania tych zagro¿eñ,

3) sporz¹dzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okreso-wych analiz stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy zawieraj¹cych propozycjeprzedsiêwziêæ technicznych i organizacyjnych maj¹cych na celu zapobieganiezagro¿eniom ¿ycia i zdrowia pracowników oraz poprawê warunków pracy,

4) udzia³ w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zak³adu pracy orazprzedstawianie propozycji dotycz¹cych uwzglêdnienia w tych planach rozwi¹-zañ techniczno-organizacyjnych zapewniaj¹cych poprawê stanu bezpieczeñ-stwa i higieny pracy,

5) udzia³ w ocenie za³o¿eñ i dokumentacji dotycz¹cych modernizacji zak³adupracy albo jego czêœci, a tak¿e nowych inwestycji, oraz zg³aszanie wnioskówdotycz¹cych uwzglêdnienia wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy w tychza³o¿eniach i dokumentacji,

6) udzia³ w przekazywaniu do u¿ytkowania nowo budowanych lub przebudowy-wanych obiektów budowlanych albo ich czêœci, w których przewiduje siê po-mieszczenia pracy, urz¹dzeñ produkcyjnych oraz innych urz¹dzeñ maj¹cychwp³yw na warunki pracy i bezpieczeñstwo pracowników,

7) zg³aszanie wniosków dotycz¹cych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracyw stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,

8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotycz¹cych zachowania wymagañ er-gonomii na stanowiskach pracy,

9) udzia³ w opracowywaniu zak³adowych uk³adów zbiorowych pracy, wewnêtrz-nych zarz¹dzeñ, regulaminów i instrukcji ogólnych dotycz¹cych bezpieczeñ-stwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadañ osób kieruj¹cych pracownikamiw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy,

10) opiniowanie szczegó³owych instrukcji dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higienypracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

(1) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 lit. a) rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r.zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 246, poz. 2468).

11) udzia³ w ustalaniu okolicznoœci i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opra-cowywaniu wniosków wynikaj¹cych z badania przyczyn i okolicznoœci tychwypadków oraz zachorowañ na choroby zawodowe, a tak¿e kontrola realiza-cji tych wniosków,

12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów doty-cz¹cych wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podej-rzeñ o takie choroby, a tak¿e przechowywanie wyników badañ i pomiarówczynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

13)(1) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy,

14) udzia³ w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wi¹¿e siê z wykony-wan¹ prac¹,

15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na któ-rych wystêpuj¹ czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uci¹¿-liwe, oraz doboru najw³aœciwszych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

16) wspó³praca z w³aœciwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szcze-gólnoœci w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomuszkoleñ w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz zapewnienia w³aœci-wej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,

17) wspó³praca z laboratoriami upowa¿nionymi, zgodnie z odrêbnymi przepisami,do dokonywania badañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lubwarunków uci¹¿liwych, wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy, w zakresie orga-nizowania tych badañ i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przedtymi czynnikami lub warunkami,

18) wspó³praca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmuj¹cymi siê pomiaramistanu œrodowiska naturalnego, dzia³aj¹cymi w systemie pañstwowego monito-ringu œrodowiska, okreœlonego w odrêbnych przepisach,

19) wspó³dzia³anie z lekarzem sprawuj¹cym profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nadpracownikami, a w szczególnoœci przy organizowaniu okresowych badañ le-karskich pracowników,

20) wspó³dzia³anie ze spo³eczn¹ inspekcj¹ pracy oraz z zak³adowymi organizacja-mi zwi¹zkowymi przy:a) podejmowaniu przez nie dzia³añ maj¹cych na celu przestrzeganie przepi-

sów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie usta-lonym w odrêbnych przepisach,

b) podejmowanych przez pracodawcê przedsiêwziêciach maj¹cych na celu po-prawê warunków pracy,

21)(1) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy,a tak¿e w pracach komisji bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz innych zak³a-dowych komisji zajmuj¹cych siê problematyk¹ bezpieczeñstwa i higieny pra-cy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,

22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zak³adu pracy ró¿nych form popularyzacjiproblematyki bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergonomii.

186

187

2.(2) S³u¿ba bhp nie mo¿e byæ obci¹¿ana innymi zadaniami ni¿ wymienionew ust. 1, z wyj¹tkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mo-wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy.

3.(3) Organizacja i rozk³ad czasu pracy pracownika s³u¿by bhp oraz pracowni-ka zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1 Kodeksu pra-cy, powinny zapewniaæ pe³n¹ realizacjê zadañ, o których mowa w ust. 1.

4.(3) W celu realizacji zadañ, o których mowa w ust. 1, pracodawca udostêp-nia s³u¿bie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, o którym mo-wa w art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, a tak¿e specjaliœcie spoza zak³adu pracy,o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, informacje mog¹ce wywieraæwp³yw na bezpieczeñstwo pracy i ochronê zdrowia pracowników, w szczególnoœcidotycz¹ce:1) stanu œrodowiska pracy, w tym wyników badañ i pomiarów czynników szkodli-

wych dla zdrowia w œrodowisku pracy,2) zastosowanych dotychczas œrodków, w tym technicznych i organizacyjnych, za-

pobiegaj¹cych zagro¿eniom zdrowia lub ¿ycia pracowników w odniesieniu dozak³adu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,

3) œrodków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy§ 3. S³u¿ba bhp jest uprawniona do:

1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e prze-strzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zak³adzie pracy i w ka¿dyminnym miejscu wykonywania pracy,

2) wystêpowania do osób kieruj¹cych pracownikami z zaleceniami usuniêciastwierdzonych zagro¿eñ wypadkowych i szkodliwoœci zawodowych oraz uchy-bieñ w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy,

3) wystêpowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyró¿-niaj¹cych siê w dzia³alnoœci na rzecz poprawy warunków bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy,

4) wystêpowania do pracodawcy o zastosowanie kar porz¹dkowych w stosunku dopracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowi¹zków w zakresie bezpie-czeñstwa i higieny pracy,

5) niezw³ocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urz¹dzenia technicznegow razie wyst¹pienia bezpoœredniego zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia pracownikaalbo innych osób,

6) niezw³ocznego odsuniêcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracywzbronionej,

7) niezw³ocznego odsuniêcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lubsposobem wykonywania pracy stwarza bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdro-wia w³asnego albo innych osób,

(2) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 lit. b) rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(3) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 lit. c) rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

8) wnioskowania do pracodawcy o niezw³oczne wstrzymanie pracy w zak³adziepracy, w jego czêœci lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcê dowykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpoœredniego zagro¿enia ¿ycialub zdrowia pracowników albo innych osób.

§ 3a.(4) Uprawnienia, o których mowa w § 3, przys³uguj¹ równie¿ pracowni-kowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliœcie spoza zak³adu pracy, o któ-rych mowa odpowiednio w art. 23711 § 1 i 2 Kodeksu pracy.

§ 4.(5) 1. Pracowników s³u¿by bhp zatrudnia siê na stanowiskach: inspekto-rów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz g³ównychspecjalistów do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy.

2. Pracownikami s³u¿by bhp mog¹ byæ osoby spe³niaj¹ce nastêpuj¹ce wyma-gania kwalifikacyjne:1) inspektorem do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿e byæ osoba posiada-

j¹ca zawód technika bezpieczeñstwa i higieny pracy,2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿e byæ oso-

ba posiadaj¹ca:a) zawód technika bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni sta¿

pracy w s³u¿bie bhp lubb) wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjalnoœci w zakresie bezpieczeñstwa

i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy,

3) specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿e byæ osoba posiadaj¹-ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjalnoœci w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy oraz co najmniej 1 rok sta¿u pracy w s³u¿bie bhp,

4) starszym specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿e byæ osobaposiadaj¹ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjalnoœci w zakresie bez-pieczeñstwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni sta¿ pracy w s³u¿bie bhp,

5) g³ównym specjalist¹ do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mo¿e byæ osobaposiadaj¹ca wy¿sze wykszta³cenie o kierunku lub specjalnoœci w zakresie bez-pieczeñstwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni sta¿ pracy w s³u¿bie bhp.

3. Pracownik kieruj¹cy wieloosobow¹ komórk¹ organizacyjn¹ powinien spe³-niaæ co najmniej wymagania kwalifikacyjne okreœlone w ust. 2 pkt 3. Pracownikzatrudniony w jednoosobowej komórce powinien spe³niaæ co najmniej wymaganiakwalifikacyjne okreœlone w ust. 2 pkt 2.

4. W przypadku, o którym mowa w art. 23711 § 2 Kodeksu pracy, pracodaw-ca mo¿e powierzyæ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp specjalistom spoza zak³adupracy, którzy spe³niaj¹ co najmniej wymagania okreœlone w ust. 2 pkt 3, lub oso-

188

(4) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 2 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(5) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 3 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

189

bie, która by³a zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Pañstwowej Inspek-cji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

5. Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca mo¿e powie-rzyæ wykonywanie zadañ s³u¿by bhp zgodnie z art. 23711 § 1 Kodeksu pracy, po-winien spe³niaæ wymagania okreœlone w ust. 2.

§ 5. Traci moc uchwa³a nr 14 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1992 r.w sprawie s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy (MP nr 7, poz. 48).

§ 6. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 14 dni od dnia og³oszenia.

3.ROZPORZ¥DZENIE

MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJz dnia 26 wrzeœnia 1997 r.

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy(j.t. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650; zm. DzU z 2007 r. nr 49, poz. 330)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 23715 § 1 Kodeksu pracy zarz¹dza siê, co nastêpuje:

D Z I A £ I. Przepisy wstêpne

§ 1. 1. Rozporz¹dzenie okreœla ogólnie obowi¹zuj¹ce przepisy bezpieczeñstwai higieny pracy w zak³adach pracy, w szczególnoœci dotycz¹ce:1) obiektów budowlanych, pomieszczeñ pracy i terenu zak³adów pracy;2) procesów pracy;3) pomieszczeñ i urz¹dzeñ higienicznosanitarnych.

2. Przepisy rozporz¹dzenia nie dotycz¹ œrodków transportu kolejowego, lotni-czego, morskiego i wodnego œródl¹dowego.

§ 2. Ilekroæ w rozporz¹dzeniu jest mowa o:1) „os³onie” – rozumie siê przez to element lub zestaw elementów konstrukcyj-

nych s³u¿¹cy do ochrony cz³owieka przed niebezpiecznymi lub uci¹¿liwymiwp³ywami pracuj¹cych czêœci, mechanizmów i uk³adów roboczych maszyny lubinnego urz¹dzenia technicznego;

2)(1) „pomieszczeniach higienicznosanitarnych” – rozumie siê przez to szatnie,umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustêpy, palarnie, jadalnie z wyj¹tkiem

(1) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 lit. a) rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia2 marca 2007 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy(DzU nr 49, poz. 330).

sto³ówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania siêpracowników oraz pomieszczenia do prania, odka¿ania, suszenia i odpylaniaodzie¿y i obuwia roboczego oraz œrodków ochrony indywidualnej;

3) „pomieszczeniu pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie przeznaczone napobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uwa¿a siê za prze-znaczone na pobyt pracowników pomieszczeñ, w których:a) ³¹czny czas przebywania tych samych pracowników w ci¹gu jednej zmiany

roboczej jest krótszy ni¿ 2 godziny, a wykonywane czynnoœci maj¹ charak-ter dorywczy b¹dŸ praca polega na krótkotrwa³ym przebywaniu zwi¹zanymz dozorem albo konserwacj¹ urz¹dzeñ lub utrzymaniem czystoœci i porz¹dku,

b) maj¹ miejsce procesy technologiczne niepozwalaj¹ce na zapewnienie odpo-wiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obs³ugi, bez za-stosowania œrodków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego re¿imuorganizacji pracy,

c) jest prowadzona hodowla roœlin lub zwierz¹t, niezale¿nie od czasu przeby-wania w nich pracowników zajmuj¹cych siê obs³ug¹;

4) „pomieszczeniu sta³ej pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie pracy,w którym ³¹czny czas przebywania tego samego pracownika w ci¹gu jednej do-by przekracza 4 godziny;

5) „pomieszczeniu czasowej pracy” – rozumie siê przez to pomieszczenie pracy,w którym ³¹czny czas przebywania tego samego pracownika w ci¹gu jednej do-by trwa od 2 do 4 godzin;

6) „przepisach techniczno-budowlanych” – rozumie siê przez to przepisy ustawy –Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;

7) „ryzyku zawodowym” – rozumie siê przez to prawdopodobieñstwo wyst¹pienianiepo¿¹danych zdarzeñ zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powoduj¹cych straty,w szczególnoœci wyst¹pienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowot-nych w wyniku zagro¿eñ zawodowych wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy lubsposobu wykonywania pracy;

7a) „terenie zak³adu pracy” – rozumie siê przez to przestrzeñ wraz z obiektamibudowlanymi, bêd¹c¹ w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizu-je miejsca pracy;

7b) „miejscu pracy” – rozumie siê przez to miejsce wyznaczone przez pracodaw-cê, do którego pracownik ma dostêp w zwi¹zku z wykonywaniem pracy;

8) „stanowisku pracy” – rozumie siê przez to przestrzeñ pracy, wraz z wyposa¿e-niem w œrodki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespó³ pracownikówwykonuje pracê;

9) „œrodkach ochrony indywidualnej” – rozumie siê przez to wszelkie œrodki noszo-ne lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub wiêk-sz¹ liczb¹ zagro¿eñ zwi¹zanych z wystêpowaniem niebezpiecznych lub szkodli-wych czynników w œrodowisku pracy, w tym równie¿ wszelkie akcesoria i dodat-ki przeznaczone do tego celu. Do œrodków ochrony indywidualnej nie zalicza siê:

190

191

– zwyk³ej odzie¿y roboczej i mundurów, które nie s¹ specjalnie przeznaczo-ne do zapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracownika,

– œrodków ochrony indywidualnej u¿ywanych przez wojsko, Policjê i innes³u¿by utrzymania porz¹dku publicznego,

– wyposa¿enia stosowanego przez s³u¿by pierwszej pomocy i ratownicze,– œrodków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Pra-

wa o ruchu drogowym,– wyposa¿enia sportowego,– œrodków s³u¿¹cych do samoobrony lub do odstraszania,– przenoœnych urz¹dzeñ do wykrywania oraz sygnalizowania zagro¿eñ i na-

ruszania porz¹dku publicznego;10) „œrodkach ochrony zbiorowej” – rozumie siê przez to œrodki przeznaczone do

jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebez-piecznymi i szkodliwymi czynnikami wystêpuj¹cymi pojedynczo lub ³¹czniew œrodowisku pracy, bêd¹ce rozwi¹zaniami technicznymi stosowanymi w po-mieszczeniach pracy, maszynach i innych urz¹dzeniach;

11) „œrodowisku pracy” – rozumie siê przez to warunki œrodowiska materialnego(okreœlonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w któ-rym odbywa siê proces pracy;

12) „urz¹dzeniach ochronnych” – rozumie siê przez to os³ony lub takie urz¹dze-nia, które spe³niaj¹ jedn¹ lub wiêcej z ni¿ej wymienionych funkcji:– zapobiegaj¹ dostêpowi do stref niebezpiecznych,– powstrzymuj¹ ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie

siê w strefie niebezpiecznej,– nie pozwalaj¹ na w³¹czenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeœli pracow-

nik znajduje siê w strefie niebezpiecznej,– zapobiegaj¹ naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urz¹-

dzeñ technicznych,– nie pozwalaj¹ na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub

szkodliwych;13) „zagro¿eniu” – rozumie siê przez to stan œrodowiska pracy mog¹cy spowodo-

waæ wypadek lub chorobê;14)(2) „punkcie pierwszej pomocy” – rozumie siê przez to – w zale¿noœci od wiel-

koœci zak³adu pracy, rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci i zwi¹zanych z ni¹ za-gro¿eñ – pomieszczenie lub wyodrêbnione miejsce o wystarczaj¹cej po-wierzchni, wyposa¿one w umywalki z ciep³¹ i zimn¹ wod¹ oraz niezbêdnysprzêt i inne œrodki do udzielania pierwszej pomocy;

15) „znaku bezpieczeñstwa” – rozumie siê przez to znak utworzony przez kombi-nacjê kszta³tu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego lub obrazkowe-go (piktogramu) albo tekstu, przekazuj¹cy okreœlon¹ informacjê zwi¹zan¹z bezpieczeñstwem lub jego zagro¿eniem;

(2) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 lit. b) rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

16) „sygna³ach bezpieczeñstwa” – rozumie siê przez to sygna³y œwietlne i dŸwiê-kowe, komunikaty s³owne lub sygna³y rêczne, przekazuj¹ce informacje istotnedla zachowania bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników;

17) „sygnale œwietlnym” – rozumie siê przez to sygna³ emitowany przez urz¹dzeniewykonane z przezroczystych lub pó³przezroczystych materia³ów, podœwietlo-nych od wewn¹trz lub z ty³u, tak aby dawa³o to efekt œwiec¹cej powierzchni;

18) „sygnale dŸwiêkowym” – rozumie siê przez to sygna³ akustyczny (dŸwiêko-wy) emitowany przez urz¹dzenie przeznaczone do tego celu, bez u¿ycia g³o-su ludzkiego i nieemituj¹ce tego g³osu, wskazuj¹cy na zaistnienie oraz – w ra-zie potrzeby – trwanie i zakoñczenie niebezpiecznej sytuacji;

19) „sygnale rêcznym” – rozumie siê przez to ustalony ruch lub uk³ad r¹k i d³o-ni, s³u¿¹cy do kierowania osobami wykonuj¹cymi czynnoœci mog¹ce stwarzaæzagro¿enia dla bezpieczeñstwa pracowników;

20) „komunikacie s³ownym” – rozumie siê przez to ustalon¹, krótk¹ i jednoznacz-n¹, informacjê s³own¹ wypowiadan¹ przez cz³owieka lub emitowan¹ jako g³osludzki, nakazuj¹c¹ okreœlone postêpowanie w celu zachowania bezpieczeñstwai ochrony zdrowia pracowników.

D Z I A £ II. Obiekty budowlane i teren zak³adu pracy

§ 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajduj¹ siê pomieszcze-nia pracy, powinny byæ zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre-œlonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

§ 4. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ na terenie zak³adu pracy wyko-nane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i w³aœciwymi przepisami, drogikomunikacyjne i transportowe, zwane dalej „drogami”, drogi dla pieszych, zwanedalej „przejœciami”, i dojazdy po¿arowe oraz utrzymywaæ je w stanie niestwarzaj¹-cym zagro¿eñ dla u¿ytkowników. Drogi i przejœcia oraz dojazdy po¿arowe nie mo-g¹ prowadziæ przez miejsca, w których wystêpuj¹ zagro¿enia dla ich u¿ytkowników.

2. Drogi i przejœcia powinny posiadaæ wymiary odpowiednie do liczby poten-cjalnych u¿ytkowników oraz rodzajów i wielkoœci stosowanych urz¹dzeñ transpor-towych i przemieszczanych ³adunków. Minimalne wymiary dróg i przejœæ okreœla-j¹ Polskie Normy.

3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i sk³adowych, do-jazdów po¿arowych i przejœæ powinna byæ równa i twarda lub utwardzona orazposiadaæ noœnoœæ odpowiedni¹ do obci¹¿enia wynikaj¹cego ze stosowanych œrod-ków transportowych oraz przemieszczanych i sk³adowanych materia³ów.

4. Drogi, przejœcia oraz place manewrowe, postojowe i sk³adowe powinnyposiadaæ urz¹dzenia lub inne rozwi¹zania techniczne zapewniaj¹ce odprowadzaniewód opadowych.

§ 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny wystêpowaæprogi ani stopnie. W przypadku zró¿nicowania poziomów pod³ogi, ró¿nice te po-

192

193

winny byæ wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju u¿y-wanego œrodka transportu, ale nie wiêkszym ni¿ 8%.

2. Pochylnie powinny umo¿liwiaæ bezpieczne poruszanie siê pracownikówi dogodny transport ³adunków.

§ 6. 1. Miejsca w zak³adzie pracy, w których wystêpuj¹ zagro¿enia dla pra-cowników, powinny byæ oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpie-czeñstwa zgodnie z wymaganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dze-nia i w Polskich Normach.

2. Je¿eli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczaj¹ce dlazapewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca niebezpiecznepowinny byæ wy³¹czone z u¿ytkowania poprzez ich odpowiednie wygrodzenie lubw inny sposób.

3. Otwory i zag³êbienia powinny byæ zamkniête odpowiednimi pokrywami,a je¿eli jest to niemo¿liwe – w³aœciwie ogrodzone i oznakowane.

4. Miejsca niebezpieczne na przejœciach zagra¿aj¹ce potkniêciem siê, upad-kiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny byæ pomalowane barwami bezpieczeñ-stwa zgodnie z Polskimi Normami.

5. Na drogach – w miejscach, w których mo¿liwe jest niespodziewane wtar-gniêcie pieszych, w szczególnoœci przed bramami, drzwiami i przejœciami, nale¿yustawiæ barierki lub zastosowaæ inne skuteczne œrodki ochronne.

§ 7. 1. Dróg, przejœæ i dojazdów po¿arowych nie wolno zastawiaæ materia³a-mi, œrodkami transportu, sprzêtem i innymi przedmiotami.

2. Na skrzy¿owaniach dróg powinna byæ zapewniona dobra widocznoœæ.§ 8.(3) W tunelach przeznaczonych do sta³ej komunikacji nie powinny znajdo-

waæ siê ruroci¹gi s³u¿¹ce do transportu materia³ów niebezpiecznych, o którychmowa w § 91, oraz transportu cieczy lub gazów pod ciœnieniem albo o tempera-turze wy¿szej ni¿ 70°C lub ni¿szej ni¿ -15°C. Wymóg ten nie dotyczy przewodóws³u¿¹cych do ogrzewania tunelu, je¿eli temperatura czynnika grzewczego nie prze-kracza 95°C.

§ 9. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ drogi ewakuacyjne ze wszyst-kich pomieszczeñ obiektu budowlanego, w których mog¹ przebywaæ pracownicy,umo¿liwiaj¹ce szybkie wydostanie siê pracowników na otwart¹ przestrzeñ. Drogiewakuacyjne oraz dojœcia do nich prowadz¹ce nie mog¹ byæ zastawiane.

2. Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji okreœlaj¹ przepi-sy techniczno-budowlane i dotycz¹ce ochrony przeciwpo¿arowej.

§ 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zak³adu pracy, w których mog¹przebywaæ pracownicy, pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ oœwietlenie elek-tryczne w porze nocnej lub je¿eli oœwietlenie dzienne jest niewystarczaj¹ce. Wy-magania dotycz¹ce oœwietlenia okreœlaj¹ Polskie Normy.

(3) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 2 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

2. Instalacje i urz¹dzenia elektryczne powinny byæ tak wykonane i eksploato-wane, aby nie nara¿a³y pracowników na pora¿enie pr¹dem elektrycznym, przepiê-cia atmosferyczne, szkodliwe oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych oraz niestanowi³y zagro¿enia po¿arowego, wybuchowego i nie powodowa³y innych szko-dliwych skutków.

§ 11.(4) Zak³ad pracy powinien byæ wyposa¿ony w urz¹dzenia zapobiegaj¹cezanieczyszczeniu lub ska¿eniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego – po-wietrza, gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, py³ami, œrodkami promie-niotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w zwi¹zku z produk-cj¹ b¹dŸ inn¹ dzia³alnoœci¹ zak³adu pracy.

§ 12. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ ochronê obiektów budowlanychi urz¹dzeñ technicznych przed gromadzeniem siê ³adunków i wy³adowaniami elek-trycznoœci statycznej – stwarzaj¹cymi zagro¿enia w œrodowisku pracy.

§ 13. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ dostateczn¹ iloœæ wody zdatnejdo picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpo¿arowych.

2. Iloœæ wody do celów higienicznych przypadaj¹ca dziennie na ka¿dego pra-cownika jednoczeœnie zatrudnionego nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:1) 120 l – przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, truj¹cymi lub

zakaŸnymi albo powoduj¹cymi silne zabrudzenie py³ami, w tym 90 l w przy-padku korzystania z natrysków;

2) 90 l – przy pracach brudz¹cych, wykonywanych w wysokiej temperaturze lubwymagaj¹cych zapewnienia nale¿ytej higieny procesów technologicznych,w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków;

3) 30 l – przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.3. Niezale¿nie od iloœci wody, okreœlonej w ust. 2, nale¿y zapewniæ wodê

niezbêdn¹ do utrzymania czystoœci pomieszczeñ i terenu zak³adu pracy w iloœci conajmniej 1,5 l na dobê na ka¿dy metr kwadratowy powierzchni pod³ogi, wymaga-j¹cej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dobê na ka¿dy metr kwadratowy po-wierzchni terenu poza budynkami, wymagaj¹cej polewania (tereny zielone, utwar-dzone ulice, place itp.).

D Z I A £ III. Pomieszczenia pracy

R o z d z i a ³ 1Przepisy ogólne

§ 14. Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ pomieszczenia pracy w czy-stoœci i porz¹dku oraz zapewniæ ich okresowe remonty i konserwacje w celu za-chowania wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy.

194

(4) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 3 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

§ 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposa¿enie powinny zapewniaæ pracow-nikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególnoœci w pomieszcze-niach pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie naturalne i sztuczne, odpowiedni¹ tempe-raturê, wymianê powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgoci¹, niekorzystnymiwarunkami cieplnymi i nas³onecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikamiszkodliwymi dla zdrowia i uci¹¿liwoœciami.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dlazdrowia (wysoka temperatura, ha³as, drgania, promieniowanie, gazy, py³y, paryitp.) powinny byæ zastosowane rozwi¹zania techniczne uniemo¿liwiaj¹ce przedo-stawanie siê tych czynników do innych pomieszczeñ pracy oraz do pomieszczeñhigienicznosanitarnych.

3. Œciany i sufity pomieszczeñ pracy, w których wydzielaj¹ siê substancjeszkodliwe dla zdrowia pracowników lub py³y niebezpieczne pod wzglêdem wybu-chowym, powinny mieæ pokrycie ochronne, zabezpieczaj¹ce przed adsorpcj¹ i gro-madzeniem siê py³u oraz powinny byæ przystosowane do ³atwego czyszczenia lubzmywania.

4. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanychurz¹dzeñ mo¿e zachodziæ niebezpieczeñstwo wybuchu, stropy, dachy i œciany po-mieszczeñ pracy powinny byæ wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeñstwadla tego rodzaju robót lub znajduj¹cych siê tam urz¹dzeñ oraz zgodnie z przepisa-mi techniczno-budowlanymi.

§ 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajduj¹cych siê w obiektachbudowlanych pod³ogi powinny byæ stabilne, równe, nieœliskie, niepyl¹ce i odpornena œcieranie oraz nacisk, a tak¿e ³atwe do utrzymania w czystoœci.

2. W pomieszczeniach, w których mog¹ wyst¹piæ mieszaniny wybuchowepalnych par, py³ów lub gazów z powietrzem, powierzchnie pod³óg powinny byæwykonane z materia³u niepowoduj¹cego iskrzenia mechanicznego lub wy³adowañelektrostatycznych.

3. Je¿eli pod³oga jest wykonana z materia³u bêd¹cego dobrym przewodnikiemciep³a lub je¿eli przy wykonywaniu pracy wystêpuje jej zamoczenie, w przejœciachoraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdowaæ siê podesty izoluj¹ceod zimna lub wilgoci albo powinny byæ stosowane inne œrodki izoluj¹ce. Podestypowinny byæ stabilne, wytrzyma³e na obci¹¿enie u¿ytkowe, zabezpieczaj¹ce przedpoœlizgiem i potkniêciem oraz ³atwe do utrzymania w czystoœci.

§ 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajduj¹cych siêw obiektach budowlanych powinny byæ umieszczone informacje o dopuszczalnymobci¹¿eniu stropów.

§ 18. 1. Pomieszczenia sta³ej pracy nie powinny byæ lokalizowane poni¿ej po-ziomu otaczaj¹cego terenu, z wyj¹tkiem pomieszczeñ, o których mowa w ust. 2,oraz je¿eli wymaga tego rodzaj produkcji (w ch³odniach, rozlewniach win itp.).

2. Poni¿ej poziomu otaczaj¹cego terenu mog¹ znajdowaæ siê pomieszczenia pra-cy w gara¿u, kot³owni i warsztatach podrêcznych, pomieszczenia handlowe, us³u-gowe i gastronomiczne w ulicznych przejœciach podziemnych, w podziemnych sta-

195

cjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiek-tach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagañ przepisów techniczno--budowlanych i po uzyskaniu zgody w³aœciwego pañstwowego wojewódzkiego in-spektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okrêgowym inspektorem pracy.

3. Na warunkach okreœlonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia oœwietle-nia dziennego, pomieszczenia sta³ej pracy mog¹ znajdowaæ siê w suterenach lubpiwnicach.

§ 19. 1. Powierzchnia i wysokoœæ pomieszczeñ pracy powinny zapewniaæspe³nienie wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy, z uwzglêdnieniem rodzajuwykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowni-ków w tych pomieszczeniach.

2. Na ka¿dego z pracowników jednoczeœnie zatrudnionych w pomieszcze-niach sta³ej pracy powinno przypadaæ co najmniej 13 m3 wolnej objêtoœci po-mieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni pod³ogi (niezajêtej przezurz¹dzenia techniczne, sprzêt itp.).

§ 20. 1. Wysokoœæ pomieszczenia sta³ej pracy nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:1) 3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla

zdrowia;2) 3,3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹ prace powoduj¹ce

wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.2. Wysokoœæ pomieszczeñ, o których mowa w ust. 1, mo¿e byæ obni¿ona

w przypadku zastosowania klimatyzacji – pod warunkiem uzyskania zgody pañ-stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

3. Wysokoœæ okreœlona w ust. 1 pkt 1 mo¿e byæ zmniejszona do:1) 2,5 m w œwietle:

a) je¿eli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wiêcej ni¿ 4 pracowników,a na ka¿dego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objêtoœci po-mieszczenia lub

b) w pomieszczeniu us³ugowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczoœcimieszcz¹cym siê w budynku mieszkalnym, je¿eli przy wykonywanych pra-cach nie wystêpuj¹ py³y lub substancje szkodliwe dla zdrowia, ha³as nieprzekracza dopuszczalnych wartoœci poziomu dŸwiêku w budynkach miesz-kalnych, okreœlonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przy-pada co najmniej 15 m3 wolnej objêtoœci pomieszczenia;

2) 2,2 m w œwietle – w dy¿urce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowymi innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do wiêksze-go pomieszczenia.

4. Wysokoœæ pomieszczenia czasowej pracy nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:1) 2,2 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla

zdrowia;2) 2,5 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹ prace powoduj¹ce

wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

196

5. W pomieszczeniu o stropie pochy³ym wymagania okreœlone w ust. 1, 3 i 4stosuje siê do œredniej wysokoœci pomieszczenia, przy czym w najni¿szym miej-scu wysokoœæ pomieszczenia nie mo¿e byæ mniejsza w œwietle ni¿ 1,9 m (licz¹cod poziomu pod³ogi do najni¿ej po³o¿onej czêœci konstrukcyjnej sufitu).

§ 21. 1. Do pomieszczeñ i stanowisk pracy po³o¿onych na ró¿nych pozio-mach powinny prowadziæ bezpieczne dojœcia sta³ymi schodami lub pochylniami.

2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny byæ œliskie,a w miejscach, w których mo¿e wystêpowaæ zaleganie py³ów – powinny byæa¿urowe.

3. Zamocowane na sta³e drabiny lub klamry mog¹ byæ stosowane jako doj-œcia dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów – tylko w wyj¹tkowych przy-padkach uzasadnionych wzglêdami u¿ytkowymi lub gdy nie ma technicznychmo¿liwoœci ich zastosowania.

4. Wymagania, jakie powinny spe³niaæ schody i pochylnie, okreœlaj¹ przepisytechniczno-budowlane.

§ 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w ka¿dym pomieszczeniu powinnybyæ odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystaj¹cych oraz do rodzajui wielkoœci u¿ywanych urz¹dzeñ transportowych i przemieszczanych ³adunków.Wymiary otworów drzwiowych okreœla Polska Norma.

2. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeñ pracy i z pomieszczeñ higienicz-nosanitarnych powinien odpowiadaæ wymaganiom przepisów techniczno-budowla-nych i dotycz¹cych ochrony przeciwpo¿arowej.

3. Drzwi rozsuwane musz¹ byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ichwypadniêciu z prowadnic.

4. Drzwi i bramy otwieraj¹ce siê do góry musz¹ byæ wyposa¿one w urz¹dze-nia zapobiegaj¹ce ich przypadkowemu opadaniu.

5. Wrota bram powinny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ichprzypadkowemu zamkniêciu.

6. Wahad³owe drzwi i bramy musz¹ byæ przezroczyste lub posiadaæ przezro-czyste panele.

7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny byæ wykonane z materia³u odporne-go na rozbicie lub ze szk³a hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocz-nym miejscu.

8. Pomiêdzy pomieszczeniami nie nale¿y wykonywaæ progów, chyba ¿e wa-runki techniczne wymagaj¹ ich zastosowania. W takich przypadkach nale¿y jeoznaczyæ w sposób widoczny.

9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjo-nowaæ, aby nie stwarza³y zagro¿enia urazem. Drzwi takie powinny mieæ zamonto-wane ³atwo rozpoznawalne i ³atwo dostêpne z obu stron urz¹dzenie do ich zatrzy-mywania, a tak¿e powinny byæ przystosowane do rêcznego otwierania.

§ 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywaj¹ pracownicy, nie mog¹ byæzamykane w sposób uniemo¿liwiaj¹cy wyjœcie z pomieszczenia. Je¿eli istniej¹ wzglê-dy wymagaj¹ce zamykania pomieszczeñ w czasie pracy przed osobami nieupowa¿-

197

nionymi, nale¿y stosowaæ przy drzwiach zamki uniemo¿liwiaj¹ce wejœcie z zewn¹trz,a jednoczeœnie umo¿liwiaj¹ce wyjœcie z pomieszczenia bez u¿ycia klucza. W takiejsytuacji nale¿y przewidzieæ mo¿liwoœæ powiadamiania pracowników znajduj¹cychsiê w takich pomieszczeniach o niebezpieczeñstwie gro¿¹cym z zewn¹trz.

§ 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znaj-duj¹ce siê w pomieszczeniach pracy, nara¿one na uszkodzenia w zwi¹zku z rodza-jem prowadzonych prac, powinny byæ od strony, po której mog¹ znajdowaæ siê lu-dzie, os³oniête siatk¹ zabezpieczaj¹c¹ przed od³amkami szk³a.

2. Przezroczyste œciany dzia³owe, znajduj¹ce siê w pomieszczeniach pracy,w pobli¿u takich pomieszczeñ lub wzd³u¿ przejœæ – musz¹ byæ jednoznacznieoznakowane oraz wykonane z materia³u odpornego na rozbicie lub tak os³oniête,aby niemo¿liwe by³o zetkniêcie siê pracownika ze œcian¹ lub jego zranienie w ra-zie rozbicia tej œciany.

R o z d z i a ³ 2Oœwietlenie

§ 25. W pomieszczeniach sta³ej pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie dzienne,chyba ¿e jest to niemo¿liwe lub niewskazane ze wzglêdu na technologiê produk-cji, a na stosowanie oœwietlenia wy³¹cznie elektrycznego pracodawca uzyska³ zgo-dê w³aœciwego pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydan¹ w po-rozumieniu z okrêgowym inspektorem pracy.

§ 26. 1. Oœwietlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinnobyæ dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dok³adnoœci orazpowinno spe³niaæ wymagania okreœlone w Polskiej Normie.

2. Niezale¿nie od oœwietlenia dziennego w pomieszczeniach pracy nale¿y za-pewniæ oœwietlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

§ 27. 1. Stosunek wartoœci œrednich natê¿enia oœwietlenia w pomieszczeniachs¹siaduj¹cych ze sob¹, przez które odbywa siê komunikacja wewnêtrzna, nie po-winien byæ wiêkszy ni¿ 5 do 1.

2. Przy wyjœciu z pomieszczeñ, w których ze wzglêdów technologicznychpraca jest wykonywana w ciemnoœci (np. ciemnie optyczne), powinny byæ zapew-nione warunki umo¿liwiaj¹ce stopniow¹ adaptacjê wzroku.

§ 28.(5) W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awariioœwietlenia mog¹ wyst¹piæ zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pracowników, nale¿yzapewniæ oœwietlenie awaryjne spe³niaj¹ce wymagania okreœlone w odrêbnychprzepisach i Polskich Normach.

§ 28a. Instalacje oœwietleniowe w pomieszczeniach, w których znajduj¹ siê miej-sca pracy, oraz w korytarzach powinny byæ dobrane i wykonane tak, aby nie na-ra¿a³y pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oœwietlenia.

198

(5) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 4 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

§ 29. 1. Okna, œwietliki i naœwietla w pomieszczeniach pracy o du¿ej wilgot-noœci powietrza powinny byæ wykonane w sposób zapobiegaj¹cy skraplaniu siêw nich pary wodnej. W przypadku szczególnie du¿ego zaparowania pomieszczeniai mo¿liwoœci spadania kropel wody na stanowisko pracy nale¿y zainstalowaæ ry-nienki lub inne urz¹dzenia odprowadzaj¹ce wodê z okien, œwietlików i naœwietli.

2. Szyby w oknach i œwietlikach powinny byæ czyste oraz przepuszczaæ do-stateczn¹ iloœæ œwiat³a. Do mycia okien i œwietlików powinien byæ zapewniony do-godny i bezpieczny dostêp.

3. Okna i œwietliki powinny byæ wyposa¿one w odpowiednie urz¹dzenia elimi-nuj¹ce nadmierne operowanie promieni s³onecznych padaj¹cych na stanowiska pracy.

4. Okna i œwietliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeñ, nale¿y wyposa-¿yæ w urz¹dzenia pozwalaj¹ce na otwieranie ich w sposób ³atwy i bezpiecznyz poziomu pod³ogi oraz ustawienie czêœci otwieranych w po¿¹danym po³o¿eniu.

R o z d z i a ³ 3Ogrzewanie i wentylacja

§ 30. W pomieszczeniach pracy nale¿y zapewniæ temperaturê odpowiedni¹ dorodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysi³ku fizycznego niezbêdnego do jejwykonania) nie ni¿sz¹ ni¿ 14°C (287 K), chyba ¿e wzglêdy technologiczne na tonie pozwalaj¹. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka pracafizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie mo¿e byæ ni¿sza ni¿18°C (291 K).

§ 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny byæ zabezpieczone przedniekontrolowan¹ emisj¹ ciep³a w drodze promieniowania, przewodzenia i konwek-cji oraz przed nap³ywem ch³odnego powietrza z zewn¹trz.

§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna byæ zapewniona wymiana powie-trza wynikaj¹ca z potrzeb u¿ytkowych i funkcji tych pomieszczeñ, bilansu ciep³ai wilgotnoœci oraz zanieczyszczeñ sta³ych i gazowych.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielaj¹ siê substancje szkodliwedla zdrowia, powinna byæ zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie by³y prze-kraczane wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ tych substancji.

3. Wymagania dotycz¹ce parametrów powietrza w pomieszczeniach pracyokreœlaj¹ odrêbne przepisy i Polskie Normy.

§ 33. W pomieszczeniach pracy, w których nastêpuje wydzielanie siê ciep³aprzez promieniowanie w iloœci przekraczaj¹cej na stanowiskach pracy

kJ x godz.2.500

m2

nale¿y stosowaæ nawiewn¹ wentylacjê miejscow¹. Parametry nawiewanego powie-trza powinny spe³niaæ wymagania dla mikroklimatu gor¹cego, okreœlone w przepi-sach w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodli-wych dla zdrowia w œrodowisku pracy.

199

§ 34. Urz¹dzenia lub ich czêœci, z których mog¹ wydzielaæ siê szkodliwe ga-zy, pary lub py³y, powinny byæ zhermetyzowane. W razie niemo¿liwoœci zherme-tyzowania, urz¹dzenia te powinny byæ wyposa¿one w miejscowe wyci¹gi.

§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeñ pracy z zewn¹trz przy za-stosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno byæ oczyszczonez py³ów i substancji szkodliwych dla zdrowia.

2. Klimatyzacja lub wentylacja nie mo¿e powodowaæ przeci¹gów, wyziêbie-nia lub przegrzewania pomieszczeñ pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.

3. Strumieñ powietrza pochodz¹cy z urz¹dzeñ wentylacji nawiewnej nie po-winien byæ skierowany bezpoœrednio na stanowisko pracy.

§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna prze-kraczaæ 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokoœci nie mniejszej ni¿3,5 m od poziomu pod³ogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) – w pozosta³ychprzypadkach.

2. W pomieszczeniach pracy, w których wystêpuj¹ ³atwo palne lub niebez-pieczne pod wzglêdem wybuchowym py³y, gazy lub pary, maksymalna temperatu-ra nawiewanego powietrza powinna byæ zgodna z przepisami w sprawie ochronyprzeciwpo¿arowej.

§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji me-chanicznej nale¿y zapewniæ:1) odpowiedni¹ konserwacjê urz¹dzeñ i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyj-

nych w celu niedopuszczenia do awarii;2) stosowanie œrodków maj¹cych na celu ograniczenie natê¿enia i rozprzestrzenia-

nia siê ha³asu i drgañ powodowanych prac¹ urz¹dzeñ klimatyzacyjnych i wen-tylacyjnych.

2. Je¿eli w zwi¹zku z wydzielaniem siê w procesie pracy substancji szkodli-wych dla zdrowia awaria wentylacji mo¿e zagra¿aæ zdrowiu pracowników, nale¿yzastosowaæ system kontrolny sygnalizuj¹cy stan zagro¿enia.

§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznejz recyrkulacj¹ powietrza iloœæ powietrza œwie¿ego nie powinna byæ mniejsza ni¿10% ogólnej iloœci wymienianego powietrza.

2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeñ pracy przy stosowaniu recyr-kulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno prze-kraczaæ poziomu, przy którym suma stosunków stê¿eñ poszczególnych substancjido odpowiadaj¹cych im wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ przekracza 0,3.

3.(6) Recyrkulacja powietrza nie powinna byæ stosowana w pomieszczeniachpracy, w których wystêpuj¹ szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemicznestwarzaj¹ce zagro¿enia okreœlone w przepisach w sprawie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy zwi¹zanej z wystêpowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,materia³y wydzielaj¹ce nieprzyjemne lub uci¹¿liwe zapachy albo mo¿liwe jest

200

(6) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 5 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

201

nag³e zwiêkszenie stê¿enia niebezpiecznych substancji chemicznych, a tak¿e w prze-strzeniach zagro¿onych wybuchem.

D Z I A £ IV. Procesy pracy

R o z d z i a ³ 1Przepisy ogólne

§ 39.(7) 1. Pracodawca realizuje obowi¹zek zapewnienia pracownikom bezpie-czeñstwa i higieny pracy, w szczególnoœci przez zapobieganie zagro¿eniom zwi¹-zanym z wykonywan¹ prac¹, w³aœciw¹ organizacjê pracy, stosowanie koniecznychœrodków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.

2. Obowi¹zek, o którym mowa w ust. 1, powinien byæ realizowany na pod-stawie ogólnych zasad dotycz¹cych zapobiegania wypadkom i chorobom zwi¹za-nym z prac¹, w szczególnoœci przez:1) zapobieganie zagro¿eniom;2) przeprowadzanie oceny ryzyka zwi¹zanego z zagro¿eniami, które nie mog¹ byæ

wykluczone;3) likwidowanie zagro¿eñ u Ÿróde³ ich powstawania;4) dostosowanie warunków i procesów pracy do mo¿liwoœci pracownika, w szcze-

gólnoœci przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy,dobór maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych oraz narzêdzi pracy, a tak¿e me-tod produkcji i pracy – z uwzglêdnieniem zmniejszenia uci¹¿liwoœci pracy,zw³aszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograni-czenia negatywnego wp³ywu takiej pracy na zdrowie pracowników;

5) stosowanie nowych rozwi¹zañ technicznych;6) zastêpowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urz¹dzeñ, substancji

i innych materia³ów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;7) nadawanie priorytetu œrodkom ochrony zbiorowej przed œrodkami ochrony in-

dywidualnej;8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 39a.(8) 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe wystêpuj¹ce przy wykony-wanych pracach, w szczególnoœci przy doborze wyposa¿enia stanowisk i miejscpracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwór-czych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka za-wodowego uwzglêdnia siê wszystkie czynniki œrodowiska pracy wystêpuj¹ce przywykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.

(7) W brzmieniu nadanym przez § 1 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 6 czerwca2008 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr108, poz. 690).

(8) Dodany przez § 1 pkt 7 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

2. Stosowane w nastêpstwie oceny ryzyka zawodowego œrodki profilaktyczne,metody oraz organizacja pracy powinny:1) zapewniaæ zwiêkszenie poziomu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników;2) byæ zintegrowane z dzia³alnoœci¹ prowadzon¹ przez pracodawcê na wszystkich

poziomach struktury organizacyjnej zak³adu pracy.3. Pracodawca prowadzi dokumentacjê oceny ryzyka zawodowego oraz zasto-

sowanych niezbêdnych œrodków profilaktycznych. Dokument potwierdzaj¹cy do-konanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzglêdniaæ w szczególnoœci:1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzêdzi i materia³ów,b) wykonywanych zadañ,c) wystêpuj¹cych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uci¹¿liwych

czynników œrodowiska pracy,d) stosowanych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,e) osób pracuj¹cych na tym stanowisku;

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka¿dego z czynnikówœrodowiska pracy oraz niezbêdne œrodki profilaktyczne zmniejszaj¹ce ryzyko;

3) datê przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj¹ce oceny.§ 39b.(8) Przy pracach stwarzaj¹cych zagro¿enia, gdy wymaga tego sytuacja,

do kierowania ludŸmi wykonuj¹cymi te prace powinny byæ stosowane sygna³ybezpieczeñstwa – rêczne lub komunikaty s³owne, zgodnie z wymaganiami okreœlo-nymi w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia.

§ 39c.(8) Pracodawca informuje pracowników o istniej¹cych zagro¿eniach,w szczególnoœci o zagro¿eniach, przed którymi chroniæ ich bêd¹ œrodki ochronyindywidualnej oraz przekazuje informacje o tych œrodkach i zasadach ich stosowa-nia. Szczegó³owe zasady stosowania œrodków ochrony indywidualnej okreœla za-³¹cznik nr 2 do rozporz¹dzenia.

§ 40. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ systematyczne kontrole stanubezpieczeñstwa i higieny pracy ze szczególnym uwzglêdnieniem organizacji pro-cesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych orazustaliæ sposoby rejestracji nieprawid³owoœci i metody ich usuwania.

2. W razie stwierdzenia bezpoœredniego zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pra-cowników, osoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana do niezw³ocznegowstrzymania prac i podjêcia dzia³añ w celu usuniêcia tego zagro¿enia.

§ 41. 1. Pracodawca jest obowi¹zany udostêpniæ pracownikom, do sta³ego ko-rzystania, aktualne instrukcje bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹ce:1) stosowanych w zak³adzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac

zwi¹zanych z zagro¿eniami wypadkowymi lub zagro¿eniami zdrowia pracowników;2) obs³ugi maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych;3) postêpowania z materia³ami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;4) udzielania pierwszej pomocy.

2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumia³y dlapracowników wskazywaæ czynnoœci, które nale¿y wykonaæ przed rozpoczêciem

202

203

danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynnoœci dowykonania po jej zakoñczeniu oraz zasady postêpowania w sytuacjach awaryjnychstwarzaj¹cych zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotycz¹-ce prac zwi¹zanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów che-micznych powinny uwzglêdniaæ informacje zawarte w kartach charakterystyki tychsubstancji i preparatów.

§ 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urz¹dzeñtechnicznych oraz zmiany w sposobie u¿ytkowania pomieszczeñ powinny byæ po-przedzone ocen¹ pod wzglêdem bezpieczeñstwa i higieny pracy, w trybie ustalo-nym przez pracodawcê.

§ 43. 1.(9) Je¿eli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jed-na osoba, mog¹ w sytuacji awaryjnej wyst¹piæ zagro¿enia dla zdrowia lub ¿yciapracowników, a w szczególnoœci zagro¿enia: po¿arowe, wybuchowe, pora¿eniapr¹dem elektrycznym, wydzielanie siê gazów lub par substancji sklasyfikowanychjako niebezpieczne – pracodawca wprowadza obowi¹zek meldowania siê tej oso-by w ustalony sposób w oznaczonych porach.

2. Pracodawca powinien ustaliæ rodzaje pomieszczeñ, o których mowa w ust.1, a tak¿e okreœliæ sposób meldowania siê oraz postêpowania w razie braku mel-dunków.

§ 44. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom sprawnie funk-cjonuj¹cy system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz œrodki do udzielaniapierwszej pomocy. W szczególnoœci pracodawca powinien zapewniæ:1)(10) punkty pierwszej pomocy w wydzia³ach (oddzia³ach), w których wykonywa-

ne s¹ prace powoduj¹ce du¿e ryzyko wypadku lub zwi¹zane z wydzielaniem siêpar, gazów albo py³ów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne zewzglêdu na ostre dzia³anie toksyczne;

2) apteczki w poszczególnych wydzia³ach (oddzia³ach) zak³adu pracy.2. Iloœæ, usytuowanie i wyposa¿enie punktów pierwszej pomocy i apteczek

powinny byæ ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawuj¹cym profilaktyczn¹opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, z uwzglêdnieniem rodzajów i nasilenia wy-stêpuj¹cych zagro¿eñ.

3. Obs³uga punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na ka¿dej zmianiepowinna byæ powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udziela-niu pierwszej pomocy.

4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miej-scach, powinny byæ wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w ra-zie wypadku oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.

5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny byæ od-powiednio oznakowane, zgodnie z Polsk¹ Norm¹, i ³atwo dostêpne.

(9) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 8 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(10) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 9 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

R o z d z i a ³ 2Organizacja stanowisk pracy

§ 45. 1. Stanowiska pracy powinny byæ urz¹dzone stosownie do rodzaju wy-konywanych na nich czynnoœci oraz psychofizycznych w³aœciwoœci pracowników,przy czym wymiary wolnej (niezajêtej przez urz¹dzenia) powierzchni stanowiskapracy powinny zapewniæ pracownikom swobodê ruchu wystarczaj¹c¹ do wykony-wania pracy w sposób bezpieczny, z uwzglêdnieniem wymagañ ergonomii.

2.(11) Stanowiska pracy, na których wystêpuje ryzyko po¿aru, wybuchu, upad-ku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia siê czynników szkodliwych dlazdrowia lub niebezpiecznych, powinny byæ zaopatrzone w odpowiednie urz¹dzeniaochronne.

3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powoduj¹ wystêpowanieczynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny byæ tak usytu-owane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach niebyli nara¿eni na te czynniki.

4. Stanowiska pracy znajduj¹ce siê na zewn¹trz pomieszczeñ powinny byætak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagro¿enia-mi zwi¹zanymi w szczególnoœci:1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, nisk¹ lub wysok¹ temperatur¹,

silnym wiatrem i spadaj¹cymi przedmiotami;2) ze szkodliwym dla zdrowia ha³asem, jak równie¿ szkodliwymi gazami, parami

lub py³ami.W razie niebezpieczeñstwa powinno byæ mo¿liwe szybkie opuszczenie stano-

wisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej po-mocy.

§ 46. 1. Na stanowiskach pracy nale¿y zapewniæ wynikaj¹c¹ z technologii po-wierzchniê oraz odpowiednie urz¹dzenia pomocnicze przeznaczone na sk³adowaniemateria³ów, wyrobów, przyrz¹dów, narzêdzi i odpadów.

2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywaæ surowców, gotowych wy-robów, materia³ów pomocniczych i odpadów w iloœciach wiêkszych od wynikaj¹-cych z potrzeb technologicznych, umo¿liwiaj¹cych utrzymanie ci¹g³oœci pracy nadanej zmianie. Odpady produkcyjne powinny byæ sukcesywnie usuwane.

3.(12) Materia³y stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone pod-czas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albowydzielaj¹ce uci¹¿liwe zapachy – nale¿y przechowywaæ w zamkniêtych naczy-niach z materia³u niepalnego oraz co najmniej raz na dobê usuwaæ z pomieszczeñpracy i niszczyæ w sposób okreœlony w instrukcjach, o których mowa w § 41.

204

(11) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 10 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(12) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 11 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

205

§ 47. 1. Do ka¿dego stanowiska pracy powinno byæ zapewnione bezpiecznei wygodne dojœcie, przy czym jego wysokoœæ na ca³ej d³ugoœci nie powinna byæmniejsza w œwietle ni¿ 2 m.

2. W przypadkach uzasadnionych wzglêdami konstrukcyjnymi maszyn i innychurz¹dzeñ technicznych dopuszcza siê zmniejszenie wysokoœci dojœcia do 1,8 mprzy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu znakami bezpieczeñstwazgodnymi z Polsk¹ Norm¹.

3. Przejœcia miêdzy maszynami a innymi urz¹dzeniami lub œcianami przezna-czone tylko do obs³ugi tych urz¹dzeñ powinny mieæ szerokoœæ co najmniej 0,75 m;je¿eli w przejœciach tych odbywa siê ruch dwukierunkowy, szerokoœæ ich powinnawynosiæ co najmniej 1 m.

§ 48. Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników niepe³nosprawnych powinienzapewniæ dostosowanie stanowisk pracy oraz dojœæ do nich – do potrzeb i mo¿li-woœci tych pracowników, wynikaj¹cych ze zmniejszonej sprawnoœci.

§ 49. 1. Przy wykonywaniu pracy niewymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cej nale-¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ siedzenia.

2. Przy wykonywaniu pracy wymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cej lub chodzenianale¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ odpoczynku w pobli¿u miejsca pracyw pozycji siedz¹cej.

3. Siedziska powinny spe³niaæ wymagania Polskich Norm.§ 50.(13) 1. Stosowane w zak³adach pracy drabiny przenoœne powinny spe³niaæ

wymagania okreœlone w Polskich Normach.2. Drabiny przenoœne powinny byæ stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem,

w sposób niestwarzaj¹cy zagro¿eñ dla ich u¿ytkowników i osób przebywaj¹cychw pobli¿u. Wymagania bezpieczeñstwa przy stosowaniu drabin s¹ okreœlonew przepisach w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy w zakresie u¿ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.

R o z d z i a ³ 3Obs³uga i stosowanie maszyn, narzêdzi i innych urz¹dzeñ technicznych

§ 51. 1. Maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, zwane dalej „maszynami”, po-winny spe³niaæ wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlone w odrêbnychprzepisach, przez ca³y okres ich u¿ytkowania.

2. Monta¿, demonta¿ i eksploatacja maszyn, w tym ich obs³uga, powinny od-bywaæ siê przy zachowaniu wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergo-nomii, uwzglêdniaj¹cych instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej.Miejsce i sposób zainstalowania oraz u¿ytkowania maszyn powinny uwzglêdniaæminimalizacjê ryzyka zawodowego, w szczególnoœci poprzez:1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiêdzy ruchomymi czêœciami maszyn

a ruchomymi lub sta³ymi elementami otoczenia;

(13) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 12 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

2) zapewnienie, aby wszystkie u¿ywane lub produkowane materia³y b¹dŸ energiaby³y w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.

§ 52. 1. Ka¿da maszyna powinna byæ wyposa¿ona w element sterowniczyprzeznaczony do jej ca³kowitego i bezpiecznego zatrzymywania.

2. Gdy jest to konieczne w zwi¹zku z zagro¿eniami, jakie stwarza maszyna,i jej nominalnym czasem zatrzymania siê, maszyna powinna byæ wyposa¿onaw urz¹dzenie do zatrzymywania awaryjnego.

3. Elementy sterownicze maszyn maj¹ce wp³yw na bezpieczeñstwo musz¹byæ widoczne i mo¿liwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wyma-ganiami okreœlonymi w Polskich Normach.

4. Elementy sterownicze nie mog¹ stwarzaæ jakichkolwiek zagro¿eñ, w szcze-gólnoœci spowodowanych ich niezamierzonym u¿yciem.

§ 53. Maszyny powinny byæ wyposa¿one w ³atwo odró¿niaj¹ce siê i odpo-wiednio oznakowane urz¹dzenia do od³¹czania od wszystkich Ÿróde³ energii. W³¹-czenie zasilania energi¹ nie mo¿e powodowaæ zagro¿enia dla obs³ugi.

§ 54. 1. W przypadku zespo³owej obs³ugi maszyny lub gdy stwarza ona za-gro¿enie dla otoczenia, nale¿y zapewniæ sygnalizacjê ostrzegawcz¹ i alarmow¹ –³atwo dostrzegaln¹ i zrozumia³¹.

2. Maszyny wielostanowiskowe powinny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia sy-gnalizacji dŸwiêkowej lub œwietlnej automatycznie wysy³aj¹ce sygna³y uprzedzaj¹-ce o uruchomieniu maszyny. Sygna³y powinny byæ odbierane na wszystkich stano-wiskach pracy przy danej maszynie.

§ 55. 1. Elementy ruchome i inne czêœci maszyn, które w razie zetkniêcia siêz nimi stwarzaj¹ zagro¿enie, powinny byæ do wysokoœci co najmniej 2,5 m od po-ziomu pod³ogi (podestu) stanowiska pracy os³oniête lub zaopatrzone w inne sku-teczne urz¹dzenia ochronne, z wyj¹tkiem przypadków, gdy spe³nienie tych wyma-gañ nie jest mo¿liwe ze wzglêdu na funkcjê maszyny.

2. Pasy, ³añcuchy, taœmy, ko³a zêbate i inne elementy uk³adów napêdowychoraz czêœci maszyn zagra¿aj¹ce spadniêciem, znajduj¹ce siê nad stanowiskami pra-cy lub przejœciami na wysokoœci ponad 2,5 m od poziomu pod³ogi, powinny byæos³oniête co najmniej od do³u trwa³ymi os³onami.

3. Os³ony stosowane na maszynach powinny uniemo¿liwiaæ bezpoœredni dostêpdo strefy niebezpiecznej. Os³ony niepe³ne (wykonane z siatki, blachy perforowanej,prêtów itp.) powinny znajdowaæ siê w takiej odleg³oœci od elementów niebezpiecz-nych, aby przy danej wielkoœci i kszta³cie otworów nie by³o mo¿liwe bezpoœred-nie dotkniêcie tych elementów. Odleg³oœci bezpieczeñstwa okreœlaj¹ Polskie Normy.

4. Maszyny powinny byæ oznakowane znakami i barwami bezpieczeñstwa,zgodnie z wymaganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia orazw Polskich Normach.

§ 56. 1. Urz¹dzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spe³niaænastêpuj¹ce ogólne wymagania:1) zapewniaæ bezpieczeñstwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpoœrednio

przy obs³udze maszyny, jak i osobom znajduj¹cym siê w jej pobli¿u;

206

2) dzia³aæ niezawodnie, posiadaæ odpowiedni¹ trwa³oœæ i wytrzyma³oœæ;3) funkcjonowaæ samoczynnie, niezale¿nie od woli i uwagi obs³uguj¹cego,

w przypadkach gdy jest to celowe i mo¿liwe;4) nie mog¹ byæ ³atwo usuwane lub od³¹czane bez pomocy narzêdzi;5) nie mog¹ utrudniaæ wykonywania operacji technologicznej ani ograniczaæ mo¿-

liwoœci œledzenia jej przebiegu oraz nie mog¹ powodowaæ zagro¿eñ i dodatko-wego obci¹¿enia fizycznego lub psychicznego pracowników.

2. Urz¹dzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powin-ny byæ tak skonstruowane, aby:1) zdjêcie, otwarcie lub wy³¹czenie urz¹dzenia ochronnego powodowa³o natychmia-

stowe zatrzymanie maszyny b¹dŸ jej niebezpiecznych elementów lub niemo¿li-we by³o zdjêcie albo otwarcie os³ony podczas ruchu os³anianych elementów;

2) ponowne za³o¿enie, zamkniêcie lub w³¹czenie urz¹dzenia ochronnego nie urucha-mia³o automatycznie maszyny.

3. U¿ywanie maszyny bez wymaganego urz¹dzenia ochronnego lub przy jegonieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.

4. Szczegó³owe wymagania dla urz¹dzeñ ochronnych okreœlaj¹ Polskie Normy.§ 57. Maszyny i narzêdzia oraz ich urz¹dzenia ochronne powinny byæ utrzy-

mywane w stanie sprawnoœci technicznej i czystoœci zapewniaj¹cej u¿ytkowanieich bez szkody dla bezpieczeñstwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylkow procesach i warunkach, do których s¹ przeznaczone.

§ 58. 1. O dostrze¿onych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik po-winien niezw³ocznie zawiadomiæ prze³o¿onego.

2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny byæniezw³ocznie zatrzymane i wy³¹czone z zasilania energi¹. Wznowienie pracy ma-szyny bez usuniêcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.

3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostaj¹ce w naprawie powinnybyæ wycofane z u¿ytkowania oraz wyraŸnie oznakowane tablicami informacyjny-mi i zabezpieczone w sposób uniemo¿liwiaj¹cy ich uruchomienie.

§ 59. 1. Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wolno pozostawiaæ bez obs³ugi lubnadzoru, chyba ¿e dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.

2. Pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ rodzaje maszyn, które wymagaj¹ sta³ejobs³ugi, a pozostawianie ich bez niej mo¿e byæ przyczyn¹ katastrofy, wybuchu lubpo¿aru, oraz ustaliæ szczegó³owe warunki obs³ugi i nadzoru nad prac¹ tych maszyn.

§ 60. 1. Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wolno naprawiaæ, czyœciæ i smarowaæ,z wyj¹tkiem smarowania za pomoc¹ specjalnych urz¹dzeñ okreœlonych w doku-mentacji techniczno-ruchowej.

2. Pracownicy zatrudnieni przy obs³udze maszyn z ruchomymi elementaminie mog¹ pracowaæ w odzie¿y z luŸnymi (zwisaj¹cymi) czêœciami, jak np. luŸnozakoñczone rêkawy, krawaty, szaliki, po³y, oraz bez nakryæ g³owy okrywaj¹cychw³osy.

§ 61. 1. Je¿eli obs³uga, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powodujezagro¿enia dla bezpieczeñstwa lub zdrowia pracowników – pracodawca powinien

207

zapewniæ, aby czynnoœci te wykonywane by³y przez pracowników upowa¿nionychi posiadaj¹cych odpowiednie przygotowanie.

2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest rêczne zak³adanie i zrzuca-nie pasów pêdnych, lin i taœm. Czynnoœci te mog¹ byæ wykonywane wy³¹cznieprzy u¿yciu specjalnych urz¹dzeñ przeznaczonych do tego celu.

3. Pêdnie powinny posiadaæ urz¹dzenia do zawieszania pasów pêdnych zapo-biegaj¹ce zetkniêciu siê zrzuconych pasów, lin lub taœm z czêœciami pêdni bêd¹-cymi w ruchu.

4. Pasy pêdne, liny i taœmy pêdne mog¹ byæ napinane, naprawiane, ³¹czone,skracane i smarowane po unieruchomieniu napêdu maszyny.

R o z d z i a ³ 4Transport wewnêtrzny i magazynowanie

§ 62. 1. Pracodawca powinien zapewniæ zastosowanie odpowiednich rozwi¹-zañ organizacyjnych i technicznych, zw³aszcza w zakresie wyposa¿enia technicz-nego, w celu wyeliminowania potrzeby rêcznego przemieszczania ciê¿arów.

2. Jeœli nie ma mo¿liwoœci unikniêcia rêcznego przemieszczania ciê¿arów, na-le¿y podj¹æ odpowiednie przedsiêwziêcia, w tym wyposa¿yæ pracowników w nie-zbêdne œrodki w celu zmniejszenia uci¹¿liwoœci i zagro¿eñ zwi¹zanych z wykony-waniem tych czynnoœci.

§ 63. 1. Rêczne przemieszczanie i przewo¿enie ciê¿arów o masie przekracza-j¹cej ustalone normy jest niedopuszczalne.

2. Szczegó³owe wymagania dotycz¹ce rêcznego transportu okreœlaj¹ przepisyw sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracach transportowychoraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom i m³odocianym.

§ 64. 1. Masa ³adunków przemieszczanych przy u¿yciu œrodków transporto-wych nie powinna przekraczaæ dopuszczalnej noœnoœci lub udŸwigu danego œrod-ka transportowego.

2. Masa i rozmieszczenie ³adunku na œrodkach transportowych powinny za-pewniaæ bezpieczne warunki przewozu i prze³adunku.

3. £adunek powinien byæ zabezpieczony w szczególnoœci przed upadkiem,przemieszczeniem i zsypywaniem siê ze œrodka transportu.

§ 64a. Stosowane do za³adunku i roz³adunku pomosty i rampy powinny byæodpowiednie do wymiarów i masy ³adunków przeznaczonych do transportu. Napomost i rampê powinno prowadziæ co najmniej jedno wejœcie.

§ 65. Przy obs³udze urz¹dzeñ transportu zmechanizowanego mog¹ byæ zatrud-niane tylko osoby o kwalifikacjach w³aœciwych do obs³ugi okreœlonego urz¹dzenia.

§ 66. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ opracowanie zasad ruchu nadrogach wewn¹trzzak³adowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym.

2. W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, nale¿y okreœliæ w szczególno-œci maksymalne prêdkoœci œrodków transportu i komunikacji na drogach we-wn¹trzzak³adowych oraz w pomieszczeniach zak³adu pracy, uzale¿nione od szero-koœci dróg, natê¿enia ruchu, widocznoœci itp.

208

209

3. Drogi powinny byæ oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z przepi-sami prawa o ruchu drogowym.

§ 67. Wymagania dotycz¹ce transportu przy u¿yciu dŸwignic, przenoœników,wózków jezdniowych z napêdem silnikowym oraz kolei wewn¹trzzak³adowychokreœlaj¹ odrêbne przepisy.

§ 68. 1. Materia³y i inne przedmioty, zwane dalej „materia³ami”, powinny byæmagazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomiesz-czenia magazynowe powinny spe³niaæ wymagania bezpieczeñstwa, stosownie dorodzaju i w³aœciwoœci sk³adowanych w nich materia³ów.

2. Przy sk³adowaniu materia³ów nale¿y:1) okreœliæ dla ka¿dego rodzaju sk³adowanego materia³u miejsce, sposób i dopusz-

czaln¹ wysokoœæ sk³adowania;2) zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku nie przekracza³a dopuszczalnego

obci¹¿enia urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowania (rega³ów, podestów itp.);3) zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku, ³¹cznie z mas¹ urz¹dzeñ przezna-

czonych do jego sk³adowania i transportu, nie przekracza³a dopuszczalnego ob-ci¹¿enia pod³óg i stropów, na których odbywa siê sk³adowanie;

4) wywiesiæ czytelne informacje o dopuszczalnym obci¹¿eniu pod³óg, stropówi urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowania.

§ 69. 1. Rega³y powinny mieæ odpowiednio wytrzyma³¹ i stabiln¹ konstrukcjêoraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem siê.

2. Szerokoœæ odstêpów miêdzy rega³ami powinna byæ odpowiednia do stoso-wanych œrodków transportowych oraz powinna umo¿liwiaæ bezpieczne operowanietymi œrodkami i ³adunkami.

§ 70. 1. Sposób uk³adania materia³ów na rega³ach i ich zdejmowania nie mo-¿e stwarzaæ zagro¿eñ dla bezpieczeñstwa pracowników.

2.(14) Przedmioty ³atwo t³uk¹ce siê, substancje i preparaty sklasyfikowane ja-ko niebezpieczne oraz materia³y o najwiêkszej masie powinny byæ sk³adowane nanajni¿szych pó³kach rega³ów.

§ 71. Przedmioty, których wymiary, kszta³t i masa decyduj¹ o ich indywidu-alnym sposobie sk³adowania, powinny byæ ustawiane lub uk³adane stabilnie,z uwzglêdnieniem po³o¿enia ich œrodka ciê¿koœci, tak aby zapobiec ich wywróce-niu siê lub spadniêciu.

§ 72. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów w stosach nale¿y zapewniæ:1) statecznoœæ stosów poprzez sk³adowanie na wysokoœæ uzale¿nion¹ od rodzaju

materia³ów (ich wymiarów, masy, kszta³tu) oraz wytrzyma³oœci opakowañ;2) wi¹zanie miêdzy warstwami;3) uk³adanie stosów tak, aby œrodek ciê¿koœci przedmiotów sk³adowanych pozo-

stawa³ wewn¹trz obrysu stosów;

(14) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 13 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

4) zachowanie odleg³oœci miêdzy stosami, umo¿liwiaj¹cej bezpieczne uk³adaniei przemieszczanie materia³ów.

2. Roz³adunek stosów powinien byæ prowadzony kolejno pocz¹wszy od naj-wy¿szych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materia³ów ze œrodka stosów.

§ 73. Przy sk³adowaniu materia³ów na paletach lub w kontenerach stosuje siêodpowiednio przepis § 69 ust. 2.

§ 74. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów sypkich luzem nale¿y zapewniæ:1) powierzchniê sk³adow¹, która przy zachowaniu k¹ta zsypu naturalnego umo¿li-

wi zachowanie przejœæ lub przejazdów wokó³ ha³dy lub zwa³u;2) wytrzyma³oœæ zapór odpowiedni¹ do parcia sk³adowanego materia³u sypkiego;3) w miarê potrzeby wynikaj¹cej z ochrony s¹siednich stref pracy oraz technicz-

nych mo¿liwoœci – szczelne obudowanie miejsca prze³adunku i urz¹dzeñ prze-³adunkowych oraz po³¹czenie ich z urz¹dzeniami odci¹gaj¹cymi py³ w miejscujego powstawania;

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy rêcznym pobieraniu i przenoszeniumateria³ów.

2. Wchodzenie pracowników na zwa³y materia³ów sypkich gro¿¹cych zasypa-niem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyj¹tkowej koniecznoœci z zastoso-waniem pomostów lub innych urz¹dzeñ zapewniaj¹cych bezpieczeñstwo, a tak¿e przyzapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru.

§ 75. 1. Przy sk³adowaniu materia³ów pyl¹cych luzem nale¿y zapewniæszczelne ogrodzenie co najmniej do wysokoœci 0,5 m ponad wysokoœæ sk³adowa-nego materia³u.

2. Transport materia³ów, o których mowa w ust. 1, mo¿e odbywaæ siê wy-³¹cznie specjalnymi œrodkami transportu lub w zamkniêtych pojemnikach (np. kon-tenerach).

§ 76. Przy sk³adowaniu materia³ów sk³onnych do samozapalenia siê nale¿y jezabezpieczyæ przed samozap³onem, a w szczególnoœci ograniczyæ wysokoœæ sk³a-dowania, stosowaæ kominy wentylacyjne oraz przesypywaæ lub czêsto przerzucaæha³dy i zwa³y.

§ 77. Niedopuszczalne jest sk³adowanie materia³ów bezpoœrednio pod elektro-energetycznymi liniami napowietrznymi lub w odleg³oœci mniejszej (licz¹c w po-ziomie od skrajnych przewodów) ni¿:1) 2 m – od linii niskiego napiêcia;2) 5 m – od linii wysokiego napiêcia do 15 kV;3) 10 m – od linii wysokiego napiêcia do 30 kV;4) 15 m – od linii wysokiego napiêcia powy¿ej 30 kV.

R o z d z i a ³ 5Ochrona przed ha³asem

§ 78. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ ochronê pracowników przedzagro¿eniami zwi¹zanymi z nara¿eniem na ha³as, a w szczególnoœci zapewniæ sto-sowanie:

210

211

1) procesów technologicznych niepowoduj¹cych nadmiernego ha³asu;2) maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych powoduj¹cych mo¿liwie najmniejszy

ha³as, nieprzekraczaj¹cy dopuszczalnych wartoœci;3) rozwi¹zañ obni¿aj¹cych poziom ha³asu w procesach pracy.

2. Dopuszczalne wartoœci ha³asu w œrodowisku pracy okreœlaj¹ w³aœciweprzepisy i Polskie Normy.

§ 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania mo¿liwychrozwi¹zañ technicznych i organizacyjnych poziom ha³asu przekracza dopuszczalnenormy, pracodawca ma obowi¹zek zapewniæ:1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu ha³asu oraz opraco-

wanie i zastosowanie programu dzia³añ technicznych i organizacyjnych, maj¹-cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie nara¿enia pracowników na ha³as;

2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony s³uchu, dobrane do wiel-koœci charakteryzuj¹cych ha³as i do cech indywidualnych pracowników oraz ichstosowanie;

3) ograniczenie czasu ekspozycji na ha³as, w tym stosowanie przerw w pracy;4) oznakowanie stref zagro¿onych ha³asem, a tak¿e, gdy jest to uzasadnione ze

wzglêdu na stopieñ zagro¿enia oraz mo¿liwe, ograniczenie dostêpu do tychstref poprzez ich odgrodzenie.

2.(15) Wymagania dotycz¹ce ochrony zdrowia pracowników zatrudnionychprzy pracach zwi¹zanych z nara¿eniem na ha³as s¹ okreœlone w przepisach w spra-wie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy pracach zwi¹zanych z nara¿eniem na ha-³as lub drgania mechaniczne.

R o z d z i a ³ 6Prace szczególnie niebezpieczne

A . P r z e p i s y o g ó l n e .§ 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie siê prace, o których

mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace okreœlone jako szczególnie niebezpiecz-ne w innych przepisach dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy lub w in-strukcjach eksploatacji urz¹dzeñ i instalacji, a tak¿e inne prace o zwiêkszonym za-gro¿eniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcêjako szczególnie niebezpieczne.

2. Pracodawca jest obowi¹zany do ustalenia i aktualizowania wykazu pracszczególnie niebezpiecznych wystêpuj¹cych w zak³adzie pracy.

§ 81.(16) 1. Pracodawca okreœla szczegó³owe wymagania bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególno-œci zapewnia:

(15) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 14 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(16) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 15 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

1) bezpoœredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;2) odpowiednie œrodki zabezpieczaj¹ce;3) instrukta¿ pracowników obejmuj¹cy w szczególnoœci:

a) imienny podzia³ pracy,b) kolejnoœæ wykonywania zadañ,c) wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnoœciach.

2. Pracodawca zapewnia, aby dostêp do miejsc wykonywania prac szczególnieniebezpiecznych mia³y jedynie osoby upowa¿nione i odpowiednio poinstruowane.

B . R o b o t y b u d o w l a n e , r o z b i ó r k o w e , r e m o n t o w e i m o n t a -¿ o w e p r o w a d z o n e b e z w s t r z y m a n i a r u c h u z a k ³ a d u p r a c y l u bj e g o c z ê œ c i .

§ 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i monta¿owe prowadzonebez wstrzymania ruchu zak³adu pracy lub jego czêœci w miejscach przebywaniapracowników zatrudnionych przy innych pracach lub dzia³ania maszyn i innychurz¹dzeñ technicznych powinny byæ organizowane w sposób nienara¿aj¹cy pra-cowników na niebezpieczeñstwa i uci¹¿liwoœci wynikaj¹ce z prowadzonych robót,z jednoczesnym zastosowaniem szczególnych œrodków ostro¿noœci.

§ 83. 1. Przed rozpoczêciem robót, o których mowa w § 82, pracodawca,u którego maj¹ byæ prowadzone roboty, i osoba kieruj¹ca robotami powinni usta-liæ w podpisanym protokole szczegó³owe warunki bezpieczeñstwa i higieny pracy,z podzia³em obowi¹zków w tym zakresie.

2. O prowadzonych robotach oraz o niezbêdnych œrodkach bezpieczeñstwa,jakie nale¿y stosowaæ w czasie trwania prac, pracodawca powinien poinformowaæpracowników przebywaj¹cych lub mog¹cych przebywaæ na terenie prowadzeniarobót albo w jego s¹siedztwie.

3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w § 82, powinien byæ wydzie-lony i wyraŸnie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych nale¿y umieœciæ zna-ki informuj¹ce o rodzaju zagro¿enia oraz stosowaæ inne œrodki zabezpieczaj¹ceprzed skutkami zagro¿eñ (siatki, bariery itp.).

§ 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w § 82, po-winno byæ prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybieustalonym u danego pracodawcy.

2. Szczegó³owe wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy spawaniui ciêciu metali reguluj¹ odrêbne przepisy.

C. P r a c e w z b i o r n i k a c h , k a n a ³ a c h , w n ê t r z a c h u r z ¹ d z e ñt e c h n i c z n y c h i w i n n y c h n i e b e z p i e c z n y c h p r z e s t r z e n i a c h z a -m k n i ê t y c h.

§ 85. Przepisy niniejszej czêœci dotycz¹ pracy w zbiornikach, kana³ach, studniach,studzienkach kanalizacyjnych, wnêtrzach urz¹dzeñ technicznych i w innych zamkniê-tych przestrzeniach, do których wejœcie odbywa siê przez w³azy lub otwory o nie-wielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione, zwanych dalej „zbiornikami”.

212

213

§ 86. 1. Podjêcie i prowadzenie pracy w zbiornikach mo¿e nast¹piæ jedyniena podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez praco-dawcê.

2. Przy pracy w zbiornikach nale¿y zapewniæ sta³y nadzór. Osoba wydaj¹capolecenie wykonania takiej pracy powinna sprawdziæ, czy przygotowania organi-zacyjne i techniczne zapewniaj¹ bezpieczeñstwo pracownikom podczas wykony-wania pracy.

3. Pracownikowi znajduj¹cemu siê w zbiorniku nale¿y zapewniæ mo¿liwoœæudzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nag³ej potrzeby lub wypadku.

§ 87. 1. Prace w zbiorniku mog¹ byæ podjête i prowadzone, z zastrze¿eniemust. 2, po spe³nieniu nastêpuj¹cych wymagañ:1) zbiornik nale¿y opró¿niæ i wstêpnie oczyœciæ przez przemycie, przedmuchanie

par¹ lub gazem obojêtnym oraz przedmuchanie powietrzem; przedmuchiwaniezbiornika tlenem jest niedopuszczalne;

2) je¿eli praca w zbiorniku mo¿e byæ zwi¹zana z zagro¿eniem po¿arowym, nale-¿y stosowaæ niezbêdne œrodki ochrony przeciwpo¿arowej;

3) od³¹czyæ dop³yw do zbiornika materia³ów, substancji i czynników z innychzbiorników, przewodów, aparatury itp.;

4) znajduj¹ce siê we wnêtrzu zbiornika grzejniki, urz¹dzenia ruchome i inne mo-g¹ce stworzyæ zagro¿enie nale¿y od³¹czyæ od Ÿróde³ zasilania;

5) na czas trwania prac w zbiorniku nale¿y wy³¹czyæ z ruchu lub unieruchomiæ to-ry kolejowe, zwrotnice, przenoœniki, miejsca zsypu itp., znajduj¹ce siê nadzbiornikiem;

6)(17) bezpoœrednio przed przyst¹pieniem do pracy wewn¹trz zbiornika powietrzew zbiorniku nale¿y zbadaæ na zawartoœæ tlenu oraz gazów i par substancji skla-syfikowanych jako niebezpieczne;

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna siê ró¿niæ od temperatury oto-czenia o wiêcej ni¿ 5°C (5 K);

8) zapewnienie niezbêdnych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej.2. Wymagania okreœlone w ust. 1 pkt 1 nie dotycz¹ przygotowania kana³u do

wykonywania w nim pracy, a pkt 3 – kana³u i studzienki kanalizacyjnej. Przedwykonywaniem prac w kanale lub studzience nale¿y przewietrzyæ dany odcinekkana³u, pozostawiaj¹c otwarte w³azy, oraz wy³¹czyæ ten odcinek kanalizacyjny,a je¿eli to nie jest mo¿liwe – maksymalnie ograniczyæ sp³yw œcieków.

§ 88. Bezpoœrednio przed przyst¹pieniem pracowników do pracy w zbiornikuosoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana poinformowaæ ich o:1) zakresie pracy, jak¹ maj¹ wykonaæ;2) rodzaju zagro¿eñ, jakie mog¹ wyst¹piæ;3) niezbêdnych œrodkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich

stosowania;

(17) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 16 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

4) sposobie sygnalizacji miêdzy pracuj¹cymi wewn¹trz zbiornika a asekuruj¹cymiich na zewn¹trz zbiornika;

5) postêpowaniu w razie wyst¹pienia zagro¿enia.§ 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonuj¹cy pracê wewn¹trz zbiornika

powinni byæ asekurowani co najmniej przez jedn¹ osobê znajduj¹c¹ siê na ze-wn¹trz. Osoba asekuruj¹ca powinna byæ w sta³ym kontakcie z pracownikamiznajduj¹cymi siê wewn¹trz zbiornika oraz mieæ mo¿liwoœæ niezw³ocznego po-wiadomienia innych osób mog¹cych, w razie potrzeby, niezw³ocznie udzieliæpomocy.

2. Pracownik wchodz¹cy do wnêtrza zbiornika powinien byæ wyposa¿onyw odpowiednie œrodki ochrony indywidualnej, a w szczególnoœci:1) szelki bezpieczeñstwa z link¹ umocowan¹ do odpowiednio wytrzyma³ego ele-

mentu konstrukcji zewnêtrznej;2) he³m ochronny i odzie¿ ochronn¹;3) sprzêt izoluj¹cy ochronny uk³adu oddechowego.

3. Wyposa¿enie w œrodki ochrony indywidualnej osoby asekuruj¹cej powinnobyæ takie, jak wyposa¿enie pracowników wchodz¹cych do wnêtrza zbiornika.

4. Niestosowanie ochron uk³adu oddechowego jest dopuszczalne wy³¹czniew warunkach, gdy zawartoœæ tlenu w powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18%oraz gdy w powietrzu tym nie wystêpuj¹ substancje szkodliwe dla zdrowia w stê-¿eniu przekraczaj¹cym najwy¿sze dopuszczalne stê¿enia czynników szkodliwychdla zdrowia w œrodowisku pracy ani nie istnieje niebezpieczeñstwo ich wyst¹pie-nia podczas przebywania pracownika w zbiorniku.

5. Decyzjê o niestosowaniu przez pracowników ochron uk³adu oddechowegow zwi¹zku ze spe³nieniem warunków, o których mowa w ust. 4, mo¿e podj¹æ je-dynie osoba kieruj¹ca pracownikami.

§ 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewn¹trz zbiornika wszystkiew³azy powinny byæ otwarte, a je¿eli nie jest to wystarczaj¹ce do utrzymania wy-maganych parametrów powietrza w zbiorniku – nale¿y w tym czasie stosowaæ sta-³y nadmuch powietrza.

2. Wnêtrze zbiornika powinno byæ oœwietlone przy u¿yciu Ÿród³a œwiat³aelektrycznego o bezpiecznym napiêciu.

3. Transport narzêdzi, innych przedmiotów i materia³ów wewn¹trz zbiornikapowinien odbywaæ siê w sposób niestwarzaj¹cy zagro¿eñ i uci¹¿liwoœci dla zatrud-nionych tam pracowników.

4. Je¿eli istnieje mo¿liwoœæ powstania stê¿eñ wybuchowych w zbiorniku, na-le¿y zastosowaæ œrodki zapobiegaj¹ce wybuchowi.

5. Je¿eli praca ma byæ wykonana wewn¹trz zbiornika zawieraj¹cego materia-³y p³ynne lub sypkie, w którym istnieje mo¿liwoœæ utoniêcia lub zasypania pra-cownika – niezale¿nie od zabezpieczenia odpowiednimi œrodkami ochrony indywi-dualnej – pracownik powinien byæ opuszczany do wnêtrza na pomoœcie lub innymurz¹dzeniu umo¿liwiaj¹cym bezpieczne wykonanie pracy.

214

215

D. P r a c e p r z y u ¿ y c i u m a t e r i a ³ ó w n i e b e z p i e c z n y c h.§ 91.(18) Materia³ami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporz¹dzenia s¹

w szczególnoœci substancje i preparaty chemiczne sklasyfikowane jako niebez-pieczne, zgodnie z przepisami o substancjach i preparatach chemicznych, oraz ma-teria³y zawieraj¹ce szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do 3 lub 4grupy zagro¿enia zgodnie z przepisami w sprawie szkodliwych czynników biolo-gicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników za-wodowo nara¿onych na te czynniki.

§ 92. 1. Pracodawca jest obowi¹zany informowaæ pracowników o w³aœciwo-œciach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zak³adzie pracymateria³ów, pó³fabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bez-pieczeñstwa pracowników zwi¹zanym z ich stosowaniem, a tak¿e o sposobachbezpiecznego ich stosowania oraz postêpowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.

2. Materia³y o nieznanych w³aœciwoœciach, do czasu ich zbadania, mog¹ byæstosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doœwiad-czalnych, przy zastosowaniu wzmo¿onych œrodków ostro¿noœci.

§ 93. 1. Materia³y niebezpieczne nale¿y przechowywaæ w miejscach i opako-waniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.

2. Pomieszczenia, aparatura, œrodki transportu, zbiorniki i opakowania, w któ-rych s¹ stosowane, przemieszczane lub przechowywane materia³y niebezpiecznepowinny byæ odpowiednie do w³aœciwoœci tych materia³ów.

3. W czasie transportu, sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecznychnale¿y stosowaæ odpowiednie œrodki ochrony zbiorowej i indywidualnej – chroni¹cepracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym dzia³aniem tych materia³ów.

§ 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania s³u¿¹ce do przechowywaniamateria³ów niebezpiecznych powinny byæ:1) oznakowane w sposób okreœlony w odrêbnych przepisach;2) wykonane z materia³u niepowoduj¹cego niebezpiecznych reakcji chemicznych

z ich zawartoœci¹ i nieulegaj¹cego uszkodzeniu w wyniku dzia³ania znajduj¹ce-go siê w nich materia³u niebezpiecznego;

3) wytrzyma³e i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewn¹trz odpowiednio dowarunków ich stosowania;

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem siê z nich niebez-piecznej zawartoœci lub dostaniem siê do ich wnêtrza innych substancji, którew kontakcie z ich zawartoœci¹ mog¹ stworzyæ stan zagro¿enia;

5) wype³nione w sposób zapewniaj¹cy woln¹ przestrzeñ odpowiednio do mo¿li-woœci termicznego rozszerzania siê cieczy w warunkach przechowywania,transportu i stosowania.

2. Opró¿nione pojemniki po materia³ach niebezpiecznych przeznaczone dowielokrotnego u¿ycia powinny spe³niaæ wymagania okreœlone w ust. 1 pkt 1–4.

(18) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 17 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

3. Przechowywanie materia³ów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowa-niach s³u¿¹cych do œrodków spo¿ywczych jest niedopuszczalne.

§ 95. 1. Przy przechowywaniu ciek³ego materia³u niebezpiecznego w sta³ychzbiornikach nale¿y:1) stosowaæ odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem

siê zawartoœci zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, kory-ta, zbiorniki rezerwowe;

2) zapewniæ urz¹dzenie do bezpiecznego pomiaru iloœci cieczy zawartej w zbiorniku;3) uniemo¿liwiæ dostêp osób niepowo³anych do miejsc, w których znajduj¹ siê

zbiorniki.2. Zbiorniki z ciek³ymi materia³ami niebezpiecznymi oraz cieczami gor¹cymi

mog¹ byæ umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejœciami wy³¹cznie w przy-padkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach nale¿ystosowaæ urz¹dzenia chroni¹ce przed oblaniem pracowników znajduj¹cych siê podtymi zbiornikami.

3. Nad pomieszczeniami, w których znajduj¹ siê sta³e zbiorniki z gazamisprê¿onymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciœnieniem nie mog¹ byæ orga-nizowane stanowiska pracy.

§ 96. 1. Pakowanie, sk³adowanie, za³adunek i transport materia³ów niebez-piecznych z innymi materia³ami stwarzaj¹cymi dodatkowe zagro¿enie na skutekwzajemnego oddzia³ywania tych materia³ów w przypadku uszkodzenia opakowaniajest niedopuszczalne.

2. W magazynach powinny byæ wywieszone instrukcje okreœlaj¹ce sposóbsk³adowania, pakowania, za³adunku i transportu materia³ów niebezpiecznych;z treœci¹ instrukcji nale¿y zapoznaæ pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

§ 97. 1.(19) Pomieszczenia przeznaczone do sk³adowania lub stosowania mate-ria³ów niebezpiecznych pod wzglêdem po¿arowym lub wybuchowym oraz po-mieszczenia, w których istnieje niebezpieczeñstwo wydzielania siê substancji skla-syfikowanych jako niebezpieczne, powinny byæ wyposa¿one w:1) urz¹dzenia zapewniaj¹ce sygnalizacjê o zagro¿eniach;2) odpowiedni sprzêt i œrodki gaœnicze, œrodki neutralizuj¹ce, apteczki oraz odpo-

wiednie œrodki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do wystêpuj¹cychzagro¿eñ.

2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 powin-ni mieæ zapewniony sta³y dostêp do œrodków ³¹cznoœci na wypadek awarii, wybu-chu lub po¿aru.

3. Pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ i podaæ do wiadomoœci pracownikówwarunki, jakie powinny byæ spe³nione przed wejœciem pracowników do pomiesz-czeñ, o których mowa w ust. 1.

216

(19) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 18 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

217

§ 98.(20) W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mog¹ wydzielaæ siêsubstancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancje stwarzaj¹ce zagro¿eniewybuchem, pracodawca zapewnia awaryjn¹ wentylacjê wyci¹gow¹ uruchamian¹od wewn¹trz i z zewn¹trz pomieszczeñ – zapewniaj¹c¹ wymianê powietrza dosto-sowan¹ do przeznaczenia pomieszczeñ zgodnie z odrêbnymi przepisami i Polski-mi Normami.

§ 99. 1. Sposób sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecznych powi-nien zapewniaæ:1) zachowanie temperatur, wilgotnoœci i ochronê przed nas³onecznieniem stosow-

nie do rodzaju materia³ów niebezpiecznych i ich w³aœciwoœci;2) przestrzeganie ograniczeñ dotycz¹cych wspólnego sk³adowania i stosowania

materia³ów;3) ograniczenie iloœci jednoczeœnie sk³adowanych materia³ów do iloœci dopuszczal-

nej dla danego materia³u i danego pomieszczenia;4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu sk³adowania

poszczególnych materia³ów;5) zachowanie dodatkowych wymagañ specyficznych dla sk³adowania materia³ów

i ich stosowania;6) rozmieszczenie materia³ów w sposób umo¿liwiaj¹cy prowadzenie kontroli sk³a-

dowania i sk³adowanych materia³ów.2. Szczegó³owe warunki sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecz-

nych powinny byæ okreœlone w instrukcjach ustalaj¹cych co najmniej wymaganiawymienione w ust. 1 oraz zasady postêpowania w sytuacjach awaryjnych.

§ 100. 1. Prze³adunek materia³ów niebezpiecznych powinien odbywaæ siêw miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego ce-lu urz¹dzeñ oraz œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroni¹cych przedzagro¿eniami i skutkami zagro¿eñ, szczególnie pochodz¹cych od elektrycznoœcistatycznej oraz wystêpuj¹cych przy przelewaniu cieczy.

2. W miejscu prze³adunku materia³ów niebezpiecznych nie mog¹ przebywaæosoby niezatrudnione przy tych pracach.

§ 101. 1. Je¿eli procesy pracy powoduj¹ wystêpowanie czynników rakotwór-czych, biologicznych o dzia³aniu zakaŸnym i innych stwarzaj¹cych niebezpieczeñ-stwo dla zdrowia i ¿ycia pracowników – pracodawca powinien podj¹æ przedsiê-wziêcia w kierunku zast¹pienia tych procesów innymi, w których czynniki te niewystêpuj¹.

2. Je¿eli przedsiêwziêcia, o których mowa w ust. 1, nie s¹ technicznie mo¿-liwe, pracodawca jest obowi¹zany w szczególnoœci:1) ograniczyæ do minimum liczbê pracowników nara¿onych na czynniki, o których

mowa w ust. 1;2) ograniczyæ do minimum wystêpowanie tych czynników w œrodowisku pracy;

(20) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 19 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

3) zapewniæ stosowanie œrodków ochrony zbiorowej, a gdy nara¿enie nie mo¿ebyæ zlikwidowane w inny sposób – œrodków ochrony indywidualnej;

4) zapewniæ stosowanie przez pracowników wymagañ higieny, a w szczególnoœciniedopuszczanie do spo¿ywania posi³ków, picia i palenia tytoniu w miejscachpracy;

5) okreœliæ w instrukcjach, o których mowa w § 41, odpowiednie zasady postêpo-wania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powoduj¹cych powa¿nezagro¿enia dla pracowników;

6) zapewniæ oznaczenie miejsc stwarzaj¹cych ryzyko dla zdrowia pracownikówzwi¹zane z wystêpowaniem czynników rakotwórczych, poprzez umieszczeniew miejscach nara¿enia pracowników na te czynniki odpowiednich napisówi znaków ostrzegawczych;

7) zapewniæ pomieszczenia, instalacje i urz¹dzenia przystosowane do regularnegoi skutecznego czyszczenia.

3.(21) Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technologicznycho dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich rejestrowania oraz szcze-gó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿eniami spowodowanymi przezte substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne s¹ okreœlone w od-rêbnych przepisach.

§ 102. 1. Pracodawca jest obowi¹zany poinformowaæ pracowników o mo¿li-woœci powstania nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mog³yby wyst¹piæpowa¿ne zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia, zwi¹zane z wystêpowaniem czynni-ków, o których mowa w § 101 ust. 1.

2. W razie powstania zagro¿eñ, o których mowa w ust. 1, do czasu usuniêciatych zagro¿eñ nale¿y:1) dopuœciæ do pracy w warunkach zagro¿eñ jedynie pracowników niezbêdnych

do usuniêcia awarii, zapewniaj¹c im odpowiednie do tych prac œrodki ochro-ny indywidualnej oraz ograniczaj¹c do minimum czas przebywania w tych wa-runkach;

2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1, zakazaæwstêpu do zagro¿onych miejsc.

§ 103. 1. Je¿eli podczas procesów pracy wystêpuje niebezpieczeñstwo oblaniapracowników œrodkami ¿r¹cymi lub zapalenia odzie¿y na pracowniku – nie dalejni¿ 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane s¹ te procesy,powinny byæ zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeñstwa) do ob-mycia ca³ego cia³a oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.

2. Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umo¿liwiaæich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób – z uwzglêdnie-niem ograniczonej sprawnoœci osób z nich korzystaj¹cych. Natryski powinny byæ

218

(21) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 20 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

zasilane wod¹ nieogrzewan¹ i dzia³aæ niezawodnie bez wzglêdu na warunki atmo-sferyczne.

3. Przy wyjœciu z pomieszczenia, w którym odbywa siê praca przy u¿yciumateria³ów zakaŸnych lub toksycznych powinna znajdowaæ siê co najmniej jednaumywalka z doprowadzon¹ do niej ciep³¹ wod¹ – na ka¿dych dwudziestu pracow-ników jednoczeœnie zatrudnionych, lecz nie mniej ni¿ jedna umywalka przy mniej-szej liczbie zatrudnionych.

§ 104. Szczegó³owe warunki przechowywania, transportu i stosowania mate-ria³ów niebezpiecznych okreœlaj¹ odrêbne przepisy.

E. P r a c e n a w y s o k o œ c i.§ 105. 1. Prac¹ na wysokoœci w rozumieniu rozporz¹dzenia jest praca wyko-

nywana na powierzchni znajduj¹cej siê na wysokoœci co najmniej 1,0 m nad po-ziomem pod³ogi lub ziemi.

2. Do pracy na wysokoœci nie zalicza siê pracy na powierzchni, niezale¿nieod wysokoœci, na jakiej siê znajduje, je¿eli powierzchnia ta:1) os³oniêta jest ze wszystkich stron do wysokoœci co najmniej 1,5 m pe³nymi

œcianami lub œcianami z oknami oszklonymi;2) wyposa¿ona jest w inne sta³e konstrukcje lub urz¹dzenia chroni¹ce pracownika

przed upadkiem z wysokoœci.§ 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysokoœæ powy¿ej 1,0 m nad

poziomem pod³ogi lub ziemi, na których w zwi¹zku z wykonywan¹ prac¹ mog¹przebywaæ pracownicy, lub s³u¿¹cych jako przejœcia, powinny byæ zainstalowanebalustrady sk³adaj¹ce siê z porêczy ochronnych umieszczonych na wysokoœci co naj-mniej 1,1 m i krawê¿ników o wysokoœci co najmniej 0,15 m. Pomiêdzy porêcz¹i krawê¿nikiem powinna byæ umieszczona w po³owie wysokoœci poprzeczka lubprzestrzeñ ta powinna byæ wype³niona w sposób uniemo¿liwiaj¹cy wypadniêcie osób.

2. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokoœci za-stosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemo¿liwe, nale¿y stosowaæinne skuteczne œrodki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokoœci, odpo-wiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.

3. Wymagania okreœlone w ust. 1 nie dotycz¹ ramp prze³adunkowych.§ 107. Prace na wysokoœci powinny byæ organizowane i wykonywane w spo-

sób niezmuszaj¹cy pracownika do wychylania siê poza porêcz balustrady lub ob-rys urz¹dzenia, na którym stoi.

§ 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych pod-wy¿szeniach nieprzeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokoœci do 2 m nad pozio-mem pod³ogi lub ziemi niewymagaj¹cych od pracownika wychylania siê poza ob-rys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia-³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci, nale¿y zapewniæ, aby:1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urz¹dzenia by³y stabilne i zabez-

pieczone przed nieprzewidywan¹ zmian¹ po³o¿enia oraz posiada³y odpowiedni¹wytrzyma³oœæ na przewidywane obci¹¿enie;

219

2) pomost roboczy spe³nia³ nastêpuj¹ce wymagania:a) powierzchnia pomostu powinna byæ wystarczaj¹ca dla pracowników, narzê-

dzi i niezbêdnych materia³ów,b) pod³oga powinna byæ pozioma i równa, trwale umocowana do elementów

konstrukcyjnych pomostu,c) w widocznym miejscu pomostu powinny byæ umieszczone czytelne informa-

cje o wielkoœci dopuszczalnego obci¹¿enia.§ 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokoœci powy-

¿ej 2 m od otaczaj¹cego poziomu pod³ogi lub terenu zewnêtrznego oraz na pode-stach ruchomych wisz¹cych nale¿y w szczególnoœci:1) zapewniæ bezpieczeñstwo przy komunikacji pionowej i dojœcia do stanowiska

pracy;2) zapewniæ stabilnoœæ rusztowañ i odpowiedni¹ ich wytrzyma³oœæ na przewidy-

wane obci¹¿enia;3) przed rozpoczêciem u¿ytkowania rusztowania nale¿y dokonaæ odbioru technicz-

nego w trybie okreœlonym w odrêbnych przepisach.2. Rusztowania i podesty ruchome wisz¹ce powinny spe³niaæ wymagania

okreœlone odpowiednio w odrêbnych przepisach oraz w Polskich Normach.§ 110. 1. Przy pracach na: s³upach, masztach, konstrukcjach wie¿owych, ko-

minach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a tak¿e przy ustawianiu lub roz-biórce rusztowañ oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokoœci powy-¿ej 2 m nad poziomem terenu zewnêtrznego lub pod³ogi nale¿y w szczególnoœci:1) przed rozpoczêciem prac sprawdziæ stan techniczny konstrukcji lub urz¹dzeñ,

na których maj¹ byæ wykonywane prace, w tych ich stabilnoœæ, wytrzyma³oœæna przewidywane obci¹¿enie oraz zabezpieczenie przed nieprzewidywan¹ zmia-n¹ po³o¿enia, a tak¿e stan techniczny sta³ych elementów konstrukcji lub urz¹-dzeñ maj¹cych s³u¿yæ do mocowania linek bezpieczeñstwa;

2) zapewniæ stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykony-wanych prac, sprzêtu chroni¹cego przed upadkiem z wysokoœci jak: szelki bez-pieczeñstwa z link¹ bezpieczeñstwa przymocowan¹ do sta³ych elementów kon-strukcji, szelki bezpieczeñstwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu – nas³upach, masztach itp.);

3)(22) zapewniæ stosowanie przez pracowników he³mów ochronnych.2. Wymagania okreœlone w ust. 1 dotycz¹ równie¿ prac wykonywanych na

galeriach, pomostach, podestach i innych podwy¿szeniach, o których mowa w § 108,je¿eli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia siê poza balustradê lub ob-rys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia-³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci.

220

(22) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 21 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

221

D Z I A £ V. Pomieszczenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne oraz zaopatrzenie pracowników w napoje

i œrodki higieny osobistej

§ 111. 1. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom pomieszczeniai urz¹dzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, iloœæ i wielkoœæ powinny byædostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i ro-dzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.

2. Wymagania dla pomieszczeñ i urz¹dzeñ higienicznosanitarnych okreœla za-³¹cznik nr 3 do rozporz¹dzenia.

§ 112. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ wszystkim pracownikom wodêzdatn¹ do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowow warunkach szczególnie uci¹¿liwych zapewniæ oprócz wody, inne napoje. Iloœæ,rodzaj i temperatura tych napojów powinny byæ dostosowane do warunków wyko-nywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Szczegó³owe zasady zaopa-trzenia w napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uci¹¿li-wych okreœlaj¹ odrêbne przepisy.

§ 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdowaæ siê niedalej ni¿ 75 m od stanowisk pracy.

2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny byæ zabezpieczoneprzed zanieczyszczeniem lub zaka¿eniem. Czerpanie wody ze zbiorników powin-no odbywaæ siê wy³¹cznie z zaworów czerpalnych.

3. Miejsca czerpania wody nienadaj¹cej siê do picia powinny byæ oznakowa-ne zgodnie z Polsk¹ Norm¹.

§ 114. (uchylony).(23)

§ 115. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ dostarczanie pracownikomœrodków higieny osobistej, których iloœæ i rodzaje powinny byæ dostosowane dorodzaju i stopnia zanieczyszczenia cia³a przy okreœlonych pracach.

D Z I A £ VI. Przepisy przejœciowe i koñcowe

§ 116. Przepisy § 27 ust. 2 rozporz¹dzenia oraz § 14 ust. 2 i 3, § 23 ust. 4i § 28 za³¹cznika do rozporz¹dzenia nie dotycz¹ zak³adów pracy powsta³ych przeddniem wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia, natomiast przepisy § 55 ust. 1 i 2 rozpo-rz¹dzenia nie dotycz¹ maszyn, w które wyposa¿one zosta³y stanowiska pracyprzed wejœciem w ¿ycie rozporz¹dzenia.

§ 117. Traci moc:1) rozporz¹dzenie Ministrów: Pracy i Opieki Spo³ecznej, Zdrowia, Przemys³u, Od-

budowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych z dnia 6 listopada

(23) Uchylony przez § 1 pkt 22 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

1946 r. o ogólnych przepisach dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy(DzU nr 62, poz. 344, z 1947 r. nr 45, poz. 240 i z 1959 r. nr 53, poz. 316);

2) rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie ogólnychwarunków higienicznosanitarnych w nowo budowanych lub przebudowywanychzak³adach przemys³owych (DzU nr 53, poz. 316, z 1963 r. nr 18, poz. 97i z 1976 r. nr 13, poz. 77).

§ 118. 1. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 6 miesiêcy od dniaog³oszenia, z zastrze¿eniem ust. 2.

2. Przepisy § 103 i § 114 ust. 1 rozporz¹dzenia oraz § 3 ust. 1, § 34 ust. 2i § 38 za³¹cznika do rozporz¹dzenia wchodz¹ w ¿ycie po up³ywie 2 lat od dniaog³oszenia.

(za³¹czniki pominiêto)

4.ROZPORZ¥DZENIE

MINISTRA GOSPODARKI I PRACYz dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy(DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.)

(tekst ujednolicony)

Na podstawie art. 2375 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy(DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.3)) zarz¹dza siê, co nastêpuje:

§ 1. Rozporz¹dzenie okreœla:1) szczegó³owe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy,

zwanego dalej „szkoleniem”;2) zakres szkolenia;3) wymagania dotycz¹ce treœci i realizacji programów szkolenia;4) sposób dokumentowania szkolenia;5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mog¹ byæ zwolnieni z okreœ-

lonych rodzajów szkolenia.§ 1a.(1) Ilekroæ w rozporz¹dzeniu jest mowa o:

1) instrukta¿u – rozumie siê przez to formê szkolenia o czasie trwania nie krót-szym ni¿ 2 godziny lekcyjne, umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanie lubuzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci dotycz¹cych wykonywania pracy i zacho-wania siê w zak³adzie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpie-czeñstwa i higieny pracy;

222

(1) Dodany przez § 1 pkt 1 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 9 paŸdziernika 2007 r.zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzU nr 196,poz. 1420).

2) jednostce organizacyjnej prowadz¹cej dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedziniebezpieczeñstwa i higieny pracy – rozumie siê przez to:a) placówkê kszta³cenia ustawicznego, placówkê kszta³cenia praktycznego,

oœrodek dokszta³cania i doskonalenia zawodowego,b) szko³ê ponadgimnazjaln¹,c) jednostkê badawczo-rozwojow¹, szko³ê wy¿sz¹ lub inn¹ placówkê naukow¹,d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest dzia³alnoœæ zwi¹zana z bez-

pieczeñstwem i higien¹ pracy,e) osobê prawn¹ lub fizyczn¹ prowadz¹c¹ dzia³alnoœæ oœwiatow¹ na zasadach

okreœlonych w przepisach o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej,je¿eli prowadz¹ dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedzinie bezpieczeñstwa i higienypracy;

3) kursie – rozumie siê przez to formê szkolenia o czasie trwania nie krótszym ni¿15 godzin lekcyjnych, sk³adaj¹cego siê z zajêæ teoretycznych i praktycznych,umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupe³nianie wiedzy i umiejêt-noœci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy;

4) przygotowaniu dydaktycznym – rozumie siê przez to ukoñczenie kszta³cenialub szkolenia przygotowuj¹cego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzi-nie bezpieczeñstwa i higieny pracy w sposób zapewniaj¹cy wysok¹ efektyw-noœæ, z uwzglêdnieniem, odpowiednich dla okreœlonych grup uczestników szko-lenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz œrod-ków dydaktycznych;

5) samokszta³ceniu kierowanym – rozumie siê przez to formê szkolenia umo¿li-wiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœciw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, na podstawie materia³ów przekaza-nych przez organizatora szkolenia, w szczególnoœci przy zastosowaniu poczty,internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spe³niaj¹cymiwymagania dla wyk³adowców;

6) seminarium – rozumie siê przez to formê szkolenia o czasie trwania nie krót-szym ni¿ 5 godzin lekcyjnych, umo¿liwiaj¹cego uzyskanie, aktualizowanie lubuzupe³nianie wiedzy i umiejêtnoœci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 2. 1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do ro-dzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instruk-cji dotycz¹cych zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.

2. W razie wykonywania pracy na terenie zak³adu pracy pracodawcy przezpracownika innego pracodawcy – pracodawca zapewnia poinformowanie tego pra-cownika o zagro¿eniach dla bezpieczeñstwa i zdrowia podczas pracy na tym tere-nie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem.

§ 3. Szkolenie zapewnia uczestnikom:1) zaznajomienie siê z czynnikami œrodowiska pracy mog¹cymi powodowaæ za-

gro¿enia dla bezpieczeñstwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z od-powiednimi œrodkami i dzia³aniami zapobiegawczymi;

223

2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie nie-zbêdnym do wykonywania pracy w zak³adzie pracy i na okreœlonym stanowi-sku pracy, a tak¿e zwi¹zanych z prac¹ obowi¹zków i odpowiedzialnoœci w dzie-dzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy;

3) nabycie umiejêtnoœci wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i in-nych osób, postêpowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy oso-bie, która uleg³a wypadkowi.

§ 4. 1.(2) Szkolenie mo¿e byæ organizowane i prowadzone przez pracodawcówlub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadz¹ce dzia³alnoœæ szkole-niow¹ w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

2. Szkolenie osób bêd¹cych pracodawcami, pracowników s³u¿by bhp oraz in-struktorów i wyk³adowców tematyki bezpieczeñstwa i higieny pracy prowadz¹ jed-nostki organizacyjne, o których mowa w ust. 1.

§ 5.(3) Pracodawca organizuj¹cy i prowadz¹cy szkolenie oraz jednostka orga-nizacyjna prowadz¹ca dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedzinie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy, zwani dalej „organizatorami szkolenia”, zapewniaj¹:1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla okreœlonych grup

stanowisk;2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instrukta¿u –

w przypadku prowadzenia takiego szkolenia;3) wyk³adowców i instruktorów posiadaj¹cych zasób wiedzy, doœwiadczenie zawo-

dowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniaj¹ce w³aœciw¹ realizacjê progra-mów szkolenia;

4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia dzia³alnoœci szkoleniowej;5) wyposa¿enie dydaktyczne niezbêdne do w³aœciwej realizacji programów szkolenia;6) w³aœciwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci progra-

mów szkolenia, dzienników zajêæ, protoko³ów przebiegu egzaminów i rejestruwydanych zaœwiadczeñ.

§ 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstêpne i szkolenie okresowe.§ 7. 1.(4) Programy szkolenia wstêpnego oraz szkolenia okresowego, okreœlaj¹-

ce szczegó³ow¹ tematykê, formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszcze-gólnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodaw-c¹ – jednostka organizacyjna prowadz¹ca dzia³alnoœæ szkoleniow¹ w dziedziniebezpieczeñstwa i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia.

2. Programy szkolenia powinny byæ dostosowane do rodzajów i warunkówprac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja powinna zapew-niæ spe³nienie wymagañ okreœlonych w § 3.

3. Programy szkolenia, na podstawie których by³y prowadzone aktualne szko-lenia pracowników, powinny byæ przechowywane przez pracodawców.

224

(2) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 2 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(3) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 3 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(4) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 4 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

225

4. Ramowe programy szkolenia s¹ okreœlone w za³¹czniku nr 1 do rozpo-rz¹dzenia.

§ 8. Szkolenie wstêpne jest przeprowadzane w formie instrukta¿u wed³ugprogramów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:1) szkolenie wstêpne ogólne, zwane dalej „instrukta¿em ogólnym”;2) szkolenie wstêpne na stanowisku pracy, zwane dalej „instrukta¿em stanowis-

kowym”.§ 9. 1. Instrukta¿ ogólny powinien zapewniæ uczestnikom szkolenia zapoznanie

siê z podstawowymi przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy zawartymi w Ko-deksie pracy, w uk³adach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisa-mi oraz zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy obowi¹zuj¹cymi w danym zak³a-dzie pracy, a tak¿e z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

2. Instrukta¿ stanowiskowy powinien zapewniæ uczestnikom szkolenia zapo-znanie siê z czynnikami œrodowiska pracy wystêpuj¹cymi na ich stanowiskach pra-cy i ryzykiem zawodowym zwi¹zanym z wykonywan¹ prac¹, sposobami ochronyprzed zagro¿eniami, jakie mog¹ powodowaæ te czynniki, oraz metodami bezpiecz-nego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

§ 10. 1. Instrukta¿ ogólny odbywaj¹, przed dopuszczeniem do wykonywaniapracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywaj¹cy u pracodawcy praktykêstudenck¹ oraz uczniowie szkó³ zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej naukizawodu.

2.(5) Instrukta¿ ogólny prowadzi pracownik s³u¿by bezpieczeñstwa i higienypracy, osoba wykonuj¹ca u pracodawcy zadania tej s³u¿by albo pracodawca, którysam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcê posia-daj¹cy zasób wiedzy i umiejêtnoœci zapewniaj¹cy w³aœciw¹ realizacjê programu in-strukta¿u, maj¹cy aktualne zaœwiadczenie o ukoñczeniu wymaganego szkoleniaw dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 11. 1. Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza siê przed dopuszczeniem dowykonywania pracy na okreœlonym stanowisku:1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym

wystêpuje nara¿enie na dzia³anie czynników szkodliwych dla zdrowia, uci¹¿li-wych lub niebezpiecznych;

2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;3) ucznia odbywaj¹cego praktyczn¹ naukê zawodu oraz studenta odbywaj¹cego

praktykê studenck¹.2. Pracownik wykonuj¹cy pracê na kilku stanowiskach pracy powinien odbyæ

instrukta¿ stanowiskowy na ka¿dym z tych stanowisk.3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1,

zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególnoœci zmian procesutechnologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowa-

(5) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 5 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

nia substancji o dzia³aniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz no-wych lub zmienianych narzêdzi, maszyn i innych urz¹dzeñ – pracownik zatrudnio-ny na tym stanowisku odbywa instrukta¿ stanowiskowy przygotowuj¹cy go dobezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czastrwania instrukta¿u stanowiskowego powinny byæ uzale¿nione od rodzaju i zakre-su wprowadzonych na stanowisku zmian.

4. Czas trwania instrukta¿u stanowiskowego powinien byæ uzale¿niony odprzygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego sta¿u pracy oraz rodza-ju pracy i zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stanowisku pracy, na którym pracownik mabyæ zatrudniony.

5. Instrukta¿ stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcê oso-ba kieruj¹ca pracownikami lub pracodawca, je¿eli osoby te posiadaj¹ odpowiedniekwalifikacje i doœwiadczenie zawodowe oraz s¹ przeszkolone w zakresie metodprowadzenia instrukta¿u stanowiskowego.

6. Instrukta¿ stanowiskowy koñczy siê sprawdzianem wiedzy i umiejêtnoœciz zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeñstwai higieny pracy, stanowi¹cym podstawê dopuszczenia pracownika do wykonywaniapracy na okreœlonym stanowisku.

§ 12. 1. Odbycie instrukta¿u ogólnego oraz instrukta¿u stanowiskowego pra-cownik potwierdza na piœmie w karcie szkolenia wstêpnego, która jest przechowy-wana w aktach osobowych pracownika.

2. Wzór karty szkolenia wstêpnego jest okreœlony w za³¹czniku nr 2 do roz-porz¹dzenia.

§ 13. 1.(6) Pracodawca, który zgodnie z art. 23711 § 1 ustawy z dnia 26 czerw-ca 1974 r. – Kodeks pracy wykonuje zadania s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pra-cy, przed podjêciem wykonywania tych zadañ odbywa szkolenie przeprowadzonew formie kursu lub seminarium wed³ug programu opracowanego w oparciu o ra-mowy program okreœlony w czêœci III za³¹cznika nr 1 do rozporz¹dzenia.

2. Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca, któryspe³nia wymagania kwalifikacyjne dla s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy okre-œlone w przepisach dotycz¹cych s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy.

§ 14. 1. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizacjê i ugruntowanie wiedzyi umiejêtnoœci w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz zaznajomienieuczestników szkolenia z nowymi rozwi¹zaniami techniczno-organizacyjnymiw tym zakresie.

2. Szkolenie okresowe odbywaj¹:1) osoby bêd¹ce pracodawcami oraz inne osoby kieruj¹ce pracownikami, w szcze-

gólnoœci kierownicy, mistrzowie i brygadziœci;2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;3) pracownicy in¿ynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn

i innych urz¹dzeñ technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;

226

(6) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 6 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

227

4) pracownicy s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy i inne osoby wykonuj¹ce za-dania tej s³u¿by;

5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt 1–4, którychcharakter pracy wi¹¿e siê z nara¿eniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia,uci¹¿liwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnoœci¹ w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy.

§ 15. 1.(7) Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskachrobotniczych przeprowadza siê w formie instrukta¿u, nie rzadziej ni¿ raz na 3 lata,a na stanowiskach, na których s¹ wykonywane prace szczególnie niebezpieczne,nie rzadziej ni¿ raz w roku.

2.(8) Szkolenie okresowe osób wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 i 3–5 po-winno byæ przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokszta³cenia kie-rowanego nie rzadziej ni¿ raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administra-cyjno-biurowych nie rzadziej ni¿ raz na 6 lat.

3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawiciela-mi, czêstotliwoœæ i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionychna okreœlonych stanowiskach, bior¹c pod uwagê rodzaj i warunki wykonywaniaprac na tych stanowiskach.

4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach wymie-nionych w § 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza siê w okresie do 6 miesiêcy od rozpo-czêcia pracy na tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na stanowiskachwymienionych w § 14 ust. 2 pkt 2–5 – w okresie do 12 miesiêcy od rozpoczêciapracy na tych stanowiskach.

5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, mo¿e byæ zwolnionaosoba, która:1) przed³o¿y aktualne zaœwiadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodaw-

cy wymaganego szkolenia okresowego;2) odby³a w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na

stanowisku nale¿¹cym do innej grupy stanowisk, je¿eli jego program uwzglêd-nia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowi¹zu-j¹cego na nowym stanowisku pracy.

§ 16.(9) 1. Szkolenie, o którym mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenie okresowekoñcz¹ siê egzaminem sprawdzaj¹cym przyswojenie przez uczestnika szkoleniawiedzy objêtej programem szkolenia oraz umiejêtnoœci wykonywania lub organi-zowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeñstwa i higieny pracy.

2. Egzamin jest przeprowadzany przed komisj¹ powo³an¹ przez organizatoraszkolenia.

(7) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 7 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.(8) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 1 rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 28 czerwca

2005 r. zmieniaj¹cego rozporz¹dzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzUnr 116, poz. 972).

(9) W brzmieniu nadanym przez § 1 pkt 8 rozporz¹dzenia wymienionego w przypisie 1.

3. Potwierdzeniem ukoñczenia z wynikiem pozytywnym szkolenia, o którymmowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenia okresowego jest zaœwiadczenie wydane przezorganizatora szkolenia. Odpis zaœwiadczenia jest przechowywany w aktach osobo-wych uczestnika szkolenia.

4. Wzór zaœwiadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest okreœlony w za³¹czni-ku nr 3 do rozporz¹dzenia.

§ 17. Ukoñczenie w okresie, o którym mowa w § 15, szkolenia, dokszta³ca-nia lub doskonalenia zawodowego zwi¹zanego z nauk¹ zawodu, przyuczeniem dozawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzglêdniaj¹cego programszkolenia okresowego wymagany dla okreœlonego stanowiska pracy, uwa¿a siê zarównoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.

§ 18. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie z dniem 1 lipca 2005 r.

5.ROZPORZ¥DZENIE

MINISTRA PRACY I POLITYKI SPO£ECZNEJz dnia 19 grudnia 2007 r.

w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy(DzU nr 247, poz. 1835)

Na podstawie art. 9 ust. 9 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o PañstwowejInspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589) zarz¹dza siê, co nastêpuje:

§ 1. Rozporz¹dzenie okreœla:1) szczegó³owe warunki oraz tryb nadawania i cofania uprawnieñ rzeczoznawców

do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e wymagania dotycz¹ce przy-gotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rze-czoznawców;

2) zakres nadawanych uprawnieñ, wzór uprawnieñ rzeczoznawcy do spraw bezpie-czeñstwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczêci imiennej oraz wzór rejestruopiniowanych projektów;

3) wymagania dotycz¹ce opinii rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higie-ny pracy o projektach nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu-dowlanych albo ich czêœci, w których przewiduje siê pomieszczenia pracy, oraztryb postêpowania odwo³awczego od tych opinii;

4) tryb powo³ywania i odwo³ywania cz³onków Komisji Kwalifikacyjnej do OcenyKandydatów na Rzeczoznawców, sposób dzia³ania tej Komisji i przeprowadza-nia egzaminu;

5) wysokoœæ wynagrodzenia cz³onków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandy-datów na Rzeczoznawców.

228

§ 2. Ilekroæ w rozporz¹dzeniu jest mowa o:1) Komisji – rozumie siê przez to Komisjê Kwalifikacyjn¹ do Oceny Kandydatów

na Rzeczoznawców;2) kursie – rozumie siê przez to kurs przygotowuj¹cy do opiniowania projektów

w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergonomii;3) projekcie – rozumie siê przez to projekt nowo budowanego lub przebudowywa-

nego obiektu budowlanego albo jego czêœci, w którym przewiduje siê pomiesz-czenia pracy;

4) przeciêtnym wynagrodzeniu – rozumie siê przez to przeciêtne wynagrodzeniew gospodarce narodowej za poprzedni rok kalendarzowy, og³aszane przez Pre-zesa G³ównego Urzêdu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawyz dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu UbezpieczeñSpo³ecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.);

5) rzeczoznawcy – rozumie siê przez to osobê, której G³ówny Inspektor Pracynada³ uprawnienia do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudo-wywanych obiektów budowlanych albo ich czêœci, w których przewiduje siêpomieszczenia pracy pod wzglêdem zgodnoœci z przepisami bezpieczeñstwai higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii;

6) ustawie – rozumie siê przez to ustawê z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwo-wej Inspekcji Pracy.

§ 3. 1. Uprawnienia rzeczoznawcy s¹ nadawane kandydatowi, spe³niaj¹cemuwymagania okreœlone w art. 9 ust. 2 ustawy, w danej grupie projektowej.

2. Wykaz grup projektowych i oznaczeñ grup uprawnieñ rzeczoznawców jestokreœlony w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia.

§ 4. 1. Z wnioskiem o nadanie uprawnieñ rzeczoznawcy wystêpuje do Komi-sji kandydat lub jednostka, w której jest on zatrudniony.

2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, do³¹cza siê:1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzaj¹cego wykszta³cenie kandydata;2) dokumentacjê potwierdzaj¹c¹ posiadanie przez kandydata co najmniej 5-letniej

praktyki zawodowej w zakresie ukoñczonego kierunku studiów, w szczególno-œci w zakresie projektowania, sprawdzania projektów, wykonywania samodziel-nych funkcji technicznych w budownictwie lub opiniowania projektów w in-nych dziedzinach;

3) informacjê okreœlaj¹c¹ grupy uprawnieñ, o które kandydat siê ubiega;4) zaœwiadczenie potwierdzaj¹ce ukoñczenie kursu.

3. Warunkiem ubiegania siê o uprawnienia dotycz¹ce budownictwa przemy-s³owego, rolno-spo¿ywczego i specjalistycznego jest wczeœniejsze uzyskanieuprawnieñ dotycz¹cych budownictwa powszechnego i komunalnego.

§ 5. Cz³onkowie Komisji s¹ powo³ywani i odwo³ywani w trybie art. 9 ust. 5i 6 ustawy.

§ 6. 1. G³ówny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem w³aœciwym dospraw pracy wyznacza, spoœród cz³onków Komisji, przewodnicz¹cego, jego za-stêpcê oraz sekretarza.

229

2. Przewodnicz¹cy Komisji lub jego zastêpca:1) kieruje prac¹ Komisji;2) wnioskuje o odwo³ywania cz³onków i sekretarza Komisji;3) przedk³ada przed egzaminem pisemnym cz³onkom Komisji do akceptacji tema-

ty prac egzaminacyjnych przydzielonych poszczególnym kandydatom;4) przedk³ada G³ównemu Inspektorowi Pracy wnioski o nadanie uprawnieñ rze-

czoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.3. Cz³onkowie Komisji:

1) uczestnicz¹ w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyjnych;2) w razie braku mo¿liwoœci wziêcia udzia³u w posiedzeniu lub egzaminie zawia-

damiaj¹ o tym sekretarza Komisji.4. Sekretarz Komisji:

1) sporz¹dza plan posiedzeñ Komisji i sesji egzaminacyjnych oraz ustala sk³adKomisji na egzaminach – w uzgodnieniu z przewodnicz¹cym Komisji;

2) zaznajamia cz³onków Komisji z wnioskami kandydatów o nadanie uprawnieñwraz z informacj¹ o spe³nieniu przez poszczególnych kandydatów wymagañ,o których mowa w § 4 ust. 2;

3) zawiadamia kandydatów o terminie egzaminu co najmniej na 14 dni przed wy-znaczonym terminem;

4) zawiadamia cz³onków Komisji o terminach posiedzeñ i egzaminów;5) sporz¹dza protoko³y z posiedzeñ Komisji i egzaminów.

§ 7. 1. Komisja przeprowadza egzamin, który sk³ada siê z czêœci pisemneji ustnej.

2. Terminy czêœci pisemnej i ustnej egzaminu wyznacza przewodnicz¹cy Ko-misji lub jego zastêpca.

3. Kandydat mo¿e ubiegaæ siê o zmianê terminu egzaminu, je¿eli przemawia-j¹ za tym wa¿ne przyczyny usprawiedliwiaj¹ce nieobecnoœæ pracownika w pracy,okreœlone w przepisach prawa pracy.

4. Egzamin pisemny przeprowadza siê w obecnoœci przewodnicz¹cego, jegozastêpcy lub sekretarza oraz dwóch cz³onków Komisji. Egzamin ustny przeprowa-dza siê w obecnoœci przewodnicz¹cego lub jego zastêpcy, sekretarza i co najmniejtrzech cz³onków Komisji.

5. Cz³onków Komisji, o których mowa w ust. 4, wyznacza przewodnicz¹cyKomisji lub jego zastêpca.

§ 8. 1. Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomoœci przepisów bezpieczeñ-stwa i higieny pracy oraz opracowanie opinii o projekcie pod wzglêdem zgodno-œci z przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz z wymaganiami ergonomii.

2. Do czêœci ustnej egzaminu przystêpuje kandydat, który w czêœci pisemnejuzyska³ wynik pozytywny.

3. Z czêœci pisemnej egzaminu s¹ zwolnieni rzeczoznawcy ubiegaj¹cy siêo nadanie dodatkowych grup uprawnieñ.

4. Egzamin ustny obejmuje sprawdzenie znajomoœci przepisów bezpieczeñ-stwa i higieny pracy oraz ergonomii, obowi¹zuj¹cych przy projektowaniu.

230

§ 9. 1. Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedzenia Ko-misji, bezpoœrednio po egzaminie ustnym.

2. O wyniku egzaminu kandydata decyduje Komisja zwyk³¹ wiêkszoœci¹ g³o-sów. W razie równej liczby g³osów za i przeciw – rozstrzyga g³os przewodnicz¹-cego lub jego zastêpcy.

§ 10. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ustnego sporz¹dza siê protoko³y.Protoko³y podpisuj¹ cz³onkowie Komisji przeprowadzaj¹cy egzamin.

§ 11. Kandydat, który uzyska³ negatywny wynik z egzaminu, mo¿e przyst¹piædo jednego egzaminu poprawkowego, nie wczeœniej jednak ni¿ po up³ywie trzechmiesiêcy od poprzedniego egzaminu, po uiszczeniu op³aty, o której mowa w art. 9ust. 8 ustawy.

§ 12. Osoby wchodz¹ce w sk³ad Komisji otrzymuj¹ wynagrodzenie, zaokr¹-glone do pe³nego z³otego, w wysokoœci:1) za przeprowadzenie czêœci pisemnej egzaminu:

a) przewodnicz¹cy, jego zastêpca lub sekretarz – 11% przeciêtnego wynagro-dzenia,

b) cz³onkowie – 9% przeciêtnego wynagrodzenia;2) za sprawdzenie prac pisemnych ka¿dego kandydata – 4% przeciêtnego wyna-

grodzenia;3) za przeprowadzenie czêœci ustnej egzaminu ka¿dego kandydata:

a) przewodnicz¹cy lub jego zastêpca i sekretarz – 4% przeciêtnego wynagro-dzenia,

b) cz³onkowie – 3% przeciêtnego wynagrodzenia.§ 13. Wzór uprawnienia rzeczoznawcy jest okreœlony w za³¹czniku nr 2 do

rozporz¹dzenia.§ 14. 1. Rzeczoznawca opiniuje projekty, bior¹c pod uwagê specyfikê, cha-

rakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego czêœci, a zw³aszcza warunkiwynikaj¹ce z czêœci technologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególno-œci na sprawdzeniu przez rzeczoznawcê zgodnoœci przyjêtych rozwi¹zañ z przepi-sami bezpieczeñstwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z PolskimiNormami, a tak¿e na sprawdzeniu, czy przyjête rozwi¹zania likwiduj¹ b¹dŸ ogra-niczaj¹ zagro¿enia, jakie mo¿e spowodowaæ projektowany proces technologiczny.

2. Rzeczoznawca opiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technolo-giczne i inne, których rozwi¹zania maj¹ wp³yw na stan bezpieczeñstwa i higienypracy.

3. Rzeczoznawca, po analizie projektu, umieszcza na rzucie podstawowymobiektu pieczêæ zawieraj¹c¹ klauzulê z opini¹ oraz pieczêæ imienn¹. Wzór klauzu-li i pieczêci imiennej jest okreœlony w za³¹czniku nr 3 do rozporz¹dzenia.

4. Wzór rejestru opiniowanych projektów jest okreœlony w za³¹czniku nr 4 dorozporz¹dzenia.

§ 15. 1. Rzeczoznawca bêd¹cy jednoczeœnie projektantem nie mo¿e opinio-waæ projektów przez niego opracowanych.

231

2. Rzeczoznawca bêd¹cy jednoczeœnie inspektorem pracy nie mo¿e opiniowaæprojektów, je¿eli dokonuje, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, kontrolizgodnoœci wykonania tych obiektów z projektem.

§ 16. Je¿eli jednostka projektowania, projektant lub inwestor nie zgadza siêz opini¹ wydan¹ przez rzeczoznawcê, mo¿e w terminie 14 dni od dnia otrzymaniaopinii zwróciæ siê do okrêgowego inspektora pracy, w³aœciwego ze wzglêdu na lo-kalizacjê projektowanego obiektu budowlanego, o ocenê prawid³owoœci rozwi¹zañprzyjêtych w projekcie. Stanowisko okrêgowego inspektora pracy jest ostateczne.

§ 17. 1. W razie cofniêcia uprawnieñ rzeczoznawcy lub rezygnacji z tychuprawnieñ, rzeczoznawca bezzw³ocznie przekazuje okrêgowemu inspektorowi pra-cy, w³aœciwemu ze wzglêdu na miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczêæ za-wieraj¹c¹ klauzulê i pieczêæ imienn¹, o których mowa w § 14 ust. 3.

2. Okrêgowy inspektor pracy, o którym mowa w ust. 1, bezzw³ocznie zawia-damia G³ównego Inspektora Pracy o rezygnacji rzeczoznawcy z nadanych muuprawnieñ w celu odnotowania tego w rejestrze, o którym mowa w art. 9 ust. 1ustawy.

§ 18. Rzeczoznawca jest obowi¹zany do podnoszenia kwalifikacji zawodo-wych przez:1) udzia³, nie rzadziej ni¿ co 5 lat, w okresowych szkoleniach organizowanych dla

rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upowa¿nionej przez G³ównego In-spektora Pracy;

2) zaznajamianie siê z nowo wydanymi przepisami, z Polskimi Normami i wy-dawnictwami dotycz¹cymi bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergonomii.

§ 19. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie z dniem 1 stycznia 2008 r.

232