Bank i Kredyt 4(6 ), 201, 5520bankikredyt.nbp.pl/content/2016/06/bik_06_2016_04_art.pdf · 2016....
36
Bank i Kredyt 47 ( 6 ) , 2016, 585-620 Eksport, import i kurs złotego: 2000−2014 Robert Kelm* Nadesłany: 15 kwietnia 2016 r. Zaakceptowany: 3 października 2016 r. Streszczenie Gwałtowna deprecjacja złotego i wzrost eksportu netto w latach 2008−2009 zdają się potwierdzać tezę, że reżim płynnego kursu walutowego umożliwił znaczny wzrost konkurencyjności cenowej w apogeum kryzysu subprime i odizolował gospodarkę Polski od negatywnych zewnętrznych szoków popytowych. Podstawową słabością takiej argumentacji jest to, że zawęża ona listę determinant handlu zagranicznego Polski do wahań popytu i cen relatywnych oraz ignoruje wpływ czynników o charakterze podażowym. W artykule podjęto próbę oszacowania rzeczywistej skali oddziaływania popytu, podaży oraz kursu walutowego na import i eksport. Słowa kluczowe: handel zagraniczny, kurs walutowy, wektorowy model korekty błędem JEL: F14, C51, C31 * Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Modeli i Prognoz Ekonometrycznych; e-mail: [email protected].
Transcript of Bank i Kredyt 4(6 ), 201, 5520bankikredyt.nbp.pl/content/2016/06/bik_06_2016_04_art.pdf · 2016....
-
Bank i Kredyt 47(6) , 2016, 585-620
Eksport, import i kurs złotego: 2000−2014
Robert Kelm*
Nadesłany: 15 kwietnia 2016 r. Zaakceptowany: 3 października 2016 r.
StreszczenieGwałtowna deprecjacja złotego i wzrost eksportu netto w latach 2008−2009 zdają się potwierdzać tezę, że reżim płynnego kursu walutowego umożliwił znaczny wzrost konkurencyjności cenowej w apogeum kryzysu subprime i odizolował gospodarkę Polski od negatywnych zewnętrznych szoków popytowych. Podstawową słabością takiej argumentacji jest to, że zawęża ona listę determinant handlu zagranicznego Polski do wahań popytu i cen relatywnych oraz ignoruje wpływ czynników o charakterze podażowym. W artykule podjęto próbę oszacowania rzeczywistej skali oddziaływania popytu, podaży oraz kursu walutowego na import i eksport.
Słowa kluczowe: handel zagraniczny, kurs walutowy, wektorowy model korekty błędem
JEL: F14, C51, C31
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Modeli i Prognoz Ekonometrycznych; e-mail: [email protected].
-
R. Kelm586
1. Wstęp
Wahania kursu złotego w apogeum kryzysu finansowego wywołanego załamaniem rynku kredytów subprime w Stanach Zjednoczonych w 2008 r. i ponowna deprecjacja złotego w drugiej połowie 2011 r. wywołały ożywioną dyskusję na temat kursu równowagi złotego, która jak dotąd nie doprowadziła do sformułowania ostatecznych wniosków. Zgodnie z pierwszą z dwóch skrajnych interpretacji osła-bienie złotego podczas kryzysu subprime miało charakter najwyżej średniookresowy. W dłuższej per-spektywie większego znaczenia nabierze zatem ponownie konwergencja realna (w uproszczeniu: efekt Balassy-Samuelsona), której skutkiem będzie powrót kursu realnego na ścieżkę aprecjacyjną zapewnia-jącą równowagę. Według przeciwnej koncepcji deprecjacja złotego z przełomu 2008 i 2009 r. była pro-cesem równoważącym rynek walutowy. Ze względu na to, że od 2009 r. obserwowane jest wyższe niż przed kryzysem ryzyko globalne, kurs złotego oscyluje obecnie wokół nowego, zdeprecjonowanego po-ziomu równowagi.
Dyskusja o kursie równowagi z natury jest obciążona subiektywnie definiowanymi warunkami równowagi i może być interesująca tylko wtedy, gdy potencjalny dysparytet kursu walutowego będzie oddziaływać na realną sferę gospodarki. Wadą tezy o silnym wpływie kursu realnego na eksport i im-port jest to, że – choć sugestywna – ma ona charakter ad hoc. Nawet w najbardziej uproszczonych ba-daniach empirycznych opartych na modelu niedoskonałych substytutów wahania eksportu i importu w pierwszej kolejności wiąże się ze zmianami popytu, a fluktuacjom kursu walutowego i cen relatyw-nych przypisuje się mniejsze, zazwyczaj krótkookresowe znaczenie. Rozszerzenie analiz na współczesne teorie handlu zagranicznego sprawia, że i ta perspektywa okazuje się niewystarczająca. Modele opar-te na nowej i nowszej teorii handlu zagranicznego (odpowiednio: new trade theory, NTT, oraz new-new trade theory, NNTT; por. Helpman, Krugman 1985; Melitz 2003) jednoznacznie wskazują na zależność importu i eksportu od takich czynników, jak skala konkurencji monopolistycznej, urozmaicenie oferty eksportowej, zróżnicowanie produktywności firm czy stopień fragmentacji produkcji w ramach global-nych łańcuchów wartości dodanej (global value chains, GVC). Z tych przyczyn wnioskowanie o wpływie realnego kursu walutowego na import i eksport musi uwzględniać potencjalne oddziaływanie na obie te zmienne czynników, które roboczo można określić jako podażowe. We wszystkich interpretacjach wynikających z NTT i NNTT i uwzględniających GVC pierwszoplanowa staje się konkurencja pozace-nowa, która może osłabiać znaczenie konkurencji cenowej powiązanej z wahaniami kursu realnego. Ramy badań empirycznych są zatem dobrze określone: wiarygodna kwantyfikacja wpływu kursu wa-lutowego na wolumeny importu i eksportu wymaga poszerzonej analizy ekonometrycznej, w której zostaną uwzględnione wszystkie potencjalne współzależności między eksportem a importem i ich naj-ważniejszymi determinantami. Tylko w takim przypadku możliwe jest oszacowanie wrażliwości obu zmiennych na wahania kursu oraz ocena, w jakim stopniu dostosowania kursowe mogą amortyzować egzogeniczne szoki.
W opracowaniu przedstawiono ekonometryczny model importu i eksportu, do którego skonstru-owania wykorzystano metody analizy kointegracyjnej dla okresu lipiec 2000 – grudzień 2014 r. Podsta-wowym celem badań było udzielenie odpowiedzi na pytanie o to, czy w warunkach postępującej glo-balizacji polityka kursowa w małej otwartej gospodarce może efektywnie oddziaływać na saldo handlu zagranicznego i tym samym współkształtować jeden z głównych wskaźników polityki makroostrożno-ściowej, którym jest udział długu zagranicznego w PKB. W badaniach postawiono i zweryfikowano szczegółowe hipotezy badawcze. Celem analiz było stwierdzenie, czy kurs walutowy był najważniejszą
-
Eksport, import i kurs złotego... 587
determinantą importu i eksportu w apogeum kryzysu subprime (2008−2009). Badania były także na-kierowane na uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy realny kurs złotego wpływa na import i eksport w sposób nieprzerwany, czy może jego oddziaływanie zaznacza się jedynie w okresach największych odchyleń od kursu parytetowego. Gdyby bowiem analiza potwierdziła tylko okresowe (przy najwięk-szych dysparytetach) lub nieprzerwane, ale różnokierunkowe oddziaływanie kursu realnego na eks-port i import (tj. naprzemienne wspieranie lub osłabianie eksportu i importu), to taki wynik podwa-żałby tezę o trwałym niedowartościowaniu złotego po kryzysie subprime. Trzecim wątkiem podjętym w badaniach była analiza wpływu czynników podażowych na eksport i import, a w szczególności wyjaśnienie, jaką rolę w kształtowaniu handlu zagranicznego odgrywają procesy obserwowane w ra-mach GVC. Ilustrując ten problem badawczy, można już w tym miejscu sformułować hipotezę, że do-stosowania kursowe rzeczywiście zneutralizowały zewnętrzne szoki w latach 2008−2009 i 2011−2012. Ich najważniejszym skutkiem nie był jednak wzrost dynamiki eksportu (którą stabilizował eksport realizowany w ramach GVC), lecz głęboki spadek importu, w tym importu inwestycyjnego. Potwier-dzenie takiej tezy pozwoliłoby dostrzec negatywne skutki gwałtownych dostosowań kursowych.
Struktura artykułu odpowiada postawionym celom badawczym. W następnym punkcie przedsta-wiono teoretyczne ramy empirycznych badań importu i eksportu. Zaakcentowano znaczenie czyn-ników podażowych w kształtowaniu handlu zagranicznego. Wyniki analiz modelu zagregowanego importu i eksportu przedstawiono w punkcie trzecim. Omówiono w nim metodykę badań, proble-my związane z doborem zmiennych aproksymujących determinanty importu i eksportu oraz wyniki estymacji wskazujące na nieprzydatność modeli agregatowych do analiz importu i eksportu Polski. W punkcie czwartym przedstawiono wyniki zastosowania modelu, w którym import i eksport zdekomponowano na składniki kształtowane wewnątrz pionowo zintegrowanych łańcuchów produk-cyjnych i poza nimi. Omawiane są hipotezy badawcze, wyniki analiz kointegracyjnych i własności modelu. Te ostatnie są konfrontowane z badaniami prowadzonymi przez innych autorów. W zakoń-czeniu sformułowano najważniejsze wnioski.
2. Teoretyczne podstawy ekonometrycznych modeli handlu zagranicznego
W standardowych (choć w świetle nowej i nowszej teorii handlu zagranicznego nazbyt uproszczonych) ekonometrycznych makroanalizach importu i eksportu punktem wyjścia są modele popytu, w których zgodnie z propozycjami Armingtona (1969) zakłada się niedoskonałość substytucji między dobrami kra-jowymi a dobrami zagranicznymi. Badania koncentrują się na problemie maksymalizacji użyteczno-ści reprezentatywnego konsumenta, który konsumuje dobra krajowe lub zagraniczne (szczegóły np. w: Lord 1991, s. 36–43). Przy standardowym ograniczeniu budżetowym identyfikowana jest relacja równo-wagi, zgodnie z którą import jest funkcją popytu i relatywnych cen1:
QtMtMt pd
td
m
tm
= –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
, 0> , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10
-
R. Kelm588
gdzie: m – import, d – popyt krajowy, pQ – relacja cen dóbr importowanych do cen ich krajowych substytutów, parametry:
QtMtMt pd
td
m
tm
= –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
, 0> , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10
-
Eksport, import i kurs złotego... 589
Reprezentatywny konsument konsumuje dobro krajowe H i importowane M, a jego preferencje są modyfikowane przez stacjonarne szoki
QtMtMt pd
td
m
tm
= –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
, 0> , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10
-
R. Kelm590
2.1. Rozszerzenia modelu popytowego
Teoretyczne podstawy podażowych modeli handlu zagranicznego są dobrze rozpoznane (np. Lord 1991, s. 49−52). Punktem wyjścia jest analiza struktury rynku, na którym funkcjonuje eksporter, i określenie mechanizmów kształtujących ceny eksportowanych towarów. Z dopuszczalnym uproszczeniem można przyjąć, że eksporter jest biorcą cen na rynku światowym P*, które przy ustalonym kursie walutowym B i wolumenie eksportu E określają przychody z eksportu P *BE. Technologię produkcji dóbr eksporto-wych opisuje dwuczynnikowa funkcja CES,
QtMtMt pd
td
m
tm
= –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
, 0> , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 1 jest mniej intuicyjny, gdyż wzrostowi cen pQ towarzyszy ograniczanie podaży towarów eksportowych.
Ta ostatnia własność modelu podażowego (7) oraz ujemna zależność podaży eksportu od stopnia zmonopolizowania rynku sPM są pozornie sprzeczne ze wskazaniami nowej teorii handlu zagraniczne-go Krugmana i Helpmana (Krugman 1980, 1981; Helpman 1981; Helpman, Krugman 1985; także Cie-ślik 2000). W odróżnieniu od tradycyjnych modeli opartych na ideach Ricardo oraz Heckshera i Ohlina, w których o istnieniu handlu zagranicznego decydują różnice w wyposażeniu w czynniki produkcji, no-wa teoria handlu zagranicznego jest budowana wokół modelu konkurencji monopolistycznej z rosnący-mi efektami skali. Takie podejście pozwala poznać przyczyny dynamicznego wzrostu handlu zagranicz-nego, obserwowanego od lat 70. ubiegłego wieku i nieznajdującego wyjaśnienia w modelach Ricardo i Heckshera-Ohlina. Umożliwia również zrozumienie, dlaczego handel ten miał przede wszystkim cha-rakter wewnątrzgałęziowy i był prowadzony przez gospodarki o zbliżonym wyposażeniu w czynniki produkcji. Kluczowe dla zrozumienia predykcji modeli NTT są proponowane przez Spence’a (1976), Dixita i Stiglitza (1977) oraz Lancastera (1980) założenia co do preferencji konsumentów. Jeśli konsu-ment jest zainteresowany zakupem wszystkich odmian dobra zróżnicowanego („love of variety” model; Spence 1976; Dixit, Stiglitz 1977) lub preferuje odmianę dobra zróżnicowanego zbliżoną do subiektyw-nie definiowanego ideału (commodity characteristics approach; Lancaster 1980), to w warunkach kon-kurencji monopolistycznej następuje różnicowanie oferty handlowej i kraje specjalizują się w produk-cji zróżnicowanych dóbr finalnych. Odnosząc tę własność modeli NTT do funkcji podaży eksportu (7),
-
Eksport, import i kurs złotego... 591
łatwo zauważyć, że zmienna αTFP musi aproksymować w niej nie tylko łączną produktywność czynni-ków produkcji w sektorze eksportowym, ale również wszystkie te zmiany po stronie podaży, które pro-wadzą do pojawiania się nowych odmian dóbr zróżnicowanych.
Specjalizacja krajów w produkcji wybranych odmian dóbr zróżnicowanych jest pierwszą z tych wła-sności modeli NTT, które przesądzają o tym, że w ekonometrycznych badaniach handlu zagraniczne-go niezbędne jest stosowanie mieszanych, popytowo-podażowych funkcji importu i eksportu. Drugą jest fragmentacja pionowo zintegrowanych procesów produkcyjnych, implikująca specjalizację krajów w produkcji dóbr pośrednich, powstawanie pionowych łańcuchów wymiany międzynarodowej GVC oraz intensyfikację handlu dobrami pośrednimi. Teoretyczne badania nad rolą minimalizacji kosztów pionowo zintegrowanych przedsiębiorstw międzynarodowych w handlu dobrami pośrednimi zapocząt-kował Helpman (1984), a rozwinęli je m.in. Helpman i Krugman (1985), Grossman i Helpman (1989), Zhang i Markusen (1999) oraz Helpman, Melitz i Yeaple (2004); por. Cieślik (2008a) oraz bliźniacze opracowania Cieślik (2008b, 2013). Zgodnie z wnioskiem wspólnym dla tych badań międzynarodowa fragmentacja produkcji zapewnia minimalizację kosztów, gdy intensywność wykorzystania czynników produkcji na poszczególnych etapach wytwarzania dobra finalnego jest na tyle duża, że handel zagra-niczny nie jest w stanie doprowadzić do wyrównania wynagrodzeń tych czynników. W takich przypad-kach następuje fragmentacja produkcji, która polega na lokowaniu jej określonego etapu w kraju zasob-nym w czynniki produkcji najintensywniej wykorzystywane właśnie na tym etapie.
Wskazanie kanałów, którymi fragmentacja produkcji podnosi zdolność do produkcji eksportowej aTFP, w równaniu (7) nie jest kłopotliwe, jeśli stosuje się modele nowszej teorii handlu zagranicznego NNTT. Przypomnijmy zatem, że udostępnienie w latach 90. ubiegłego stulecia szczegółowych danych mikroekonomicznych doprowadziło do identyfikacji ograniczeń modeli NTT, z których najważniejsze okazało się ignorowanie heterogeniczności firm w ramach tej samej gałęzi. Zgodnie z propozycjami Melitza (2003), których rozwinięciem jest nowsza teoria handlu zagranicznego, analizy eksportu po-winny uwzględniać nie tylko zróżnicowanie produktywności firm, lecz również związek między udzia-łem kosztów stałych w danej firmie a decyzją o wejściu na rynki międzynarodowe, a także fakt, że w eksporcie bierze udział stosunkowo niewielki odsetek firm o najwyższej produktywności (Helpman, Melitz, Yeaple 2004; Bernard i in. 2007). Bezpośrednie uwzględnienie wskazań modeli NNTT w anali-zach prowadzonych na poziomie makroekonomicznym jest kłopotliwe. Możliwe jest jednak pośrednie powiązanie zgodnego z NNTT faktu, iż w handlu międzynarodowym dominującą rolę odgrywają kor-poracje międzynarodowe (multinational corporations, MNC), z faktem, że ich duża część alokuje swoje zasoby w drodze pionowych inwestycji bezpośrednich (vertical foreign direct investment, Helpman 1984) w krajach różniących się relatywnym wyposażeniem w czynniki produkcji. Z tej perspektywy rozważe-nie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (dalej: FDI) jako czynnika potencjalnie współkształtujące-go zdolności eksportowe αTFP nie budzi wątpliwości. Należy jednak zastrzec, że kierunek oddziaływa-nia zagregowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych na wielkość handlu zagranicznego danej gospodarki jest niejednoznaczny. Gdy inwestycje bezpośrednie są dokonywane w ramach pionowo zin-tegrowanych przedsiębiorstw międzynarodowych, wzrost ich skali będzie stymulował wzrost podaży eksportu oraz pobudzał wzrost handlu zagranicznego w ramach globalnych łańcuchów wartości do-danej. Jeśli jednak celem bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest integracja przedsiębiorstw znaj-dujących się na tym samym poziomie łańcucha podaży (integracja pozioma), to skutkiem wzrostu FDI będzie spadek handlu. Zgodnie z modelem kapitału wiedzy stworzonym przez Markusena (knowledge capital model, Markusen 2002, rozdz. 7; także Cieślik 2009) substytucja między FDI a handlem zagra-
-
R. Kelm592
nicznym wystąpi w przypadku inwestycji zagranicznych dokonywanych w krajach o podobnym wypo-sażeniu w czynniki produkcji. Z kolei komplementarność jest bardziej prawdopodobna, gdy inwestycje mają miejsce w krajach o odmiennej strukturze tych czynników.
2.2. Rola kursu walutowego w kształtowaniu importu i eksportu
Oddziaływanie kursu walutowego na wolumeny importu i eksportu dokonuje się za pośrednictwem zmian cen relatywnych. Wskazania modelu popytowego (1) i modelu podażowego z malejącymi efek-tami skali (7) są zbieżne: przy ustalonych cenach dewizowych zagranicy p* i cenach krajowych p nomi-nalna deprecjacja waluty krajowej (wzrost b) powoduje wzrost krajowych cen importu p* + b i spadek dewizowych cen krajowego eksportu p – b. Skutkiem jest, odpowiednio, spadek importu i wzrost eks-portu. Kierunek oczekiwanych zmian importu i eksportu w odpowiedzi na wahania kursu nominalne-go nie budzi kontrowersji. Sprawia to, że predykcje obu modeli są obecnie postrzegane w kategoriach stylizowanych faktów. Odpowiedź na pytanie o rolę kursu walutowego w kształtowaniu importu i eks-portu nie jest jednak oczywista.
Wątpliwości co do roli, jaką kurs walutowy odgrywa w kształtowaniu importu i eksportu, najłatwiej omówić, odwołując się do modelu (1), w którym o wolumenie importu współdecydują relatywne ceny pQ i cenowa elastyczność importu θM . Zgodnie z najprostszym podejściem, nawiązującym do hipotezy PPP, odchylenia kursu nominalnego b od relacji cen krajowych i zagranicznych p – p* indukują arbitraż cenowy, którego skutkiem są bilansujące się przepływy towarów i usług w handlu międzynarodowym. Załóżmy, że gospodarka zagraniczna jest znacznie większa od gospodarki krajowej, podtrzymując tym samym założenie o egzogeniczności cen zagranicy. Łatwo zauważyć, że długość okresu, w którym kurs realny q = b – (p – p* ) pozostaje w nierównowadze i oddziałuje na wolumeny importu i eksportu, za-leży od tempa, w jakim kurs nominalny i ceny krajowe dostosowują się do równowagi długookresowej q = 0. Zgodnie z rutynowym podejściem, zakładającym prawdziwość hipotezy racjonalnych oczekiwań i uwzględniającym fakt, że nominalny kurs walutowy charakteryzuje się dużą zmiennością, odchylenia kursu realnego q od parytetu powinny być krótkotrwałe. Oddziaływanie cen relatywnych pQ na im-port i eksport powinno mieć zatem charakter stricte krótkookresowy. Empiria przeczy tej tezie. Jednym ze stylizowanych faktów formułowanych na podstawie wyników weryfikacji hipotezy PPP jest duża trwałość odchyleń kursu realnego od parytetu, którą trudno wyjaśnić w ramach hipotezy racjonalnych oczekiwań i która często jest określana mianem zagadki PPP (PPP puzzle). Jej rozwiązanie zapropono-wał Frydman i Goldberg. Zgodnie z hipotezą gospodarki wiedzy niedoskonałej (imperfect knowledge economics; por. Frydman, Goldberg 2007; także Kelm 2013, rozdz. 4) immanentną cechą realnych kur-sów walutowych są ich długotrwałe dryfy, wynikające z psychologicznych uwarunkowań uczestników rynku walutowego. Realne kursy walutowe nie wykazują tendencji do powrotu do poziomu równowagi w średnim okresie. Oznacza to, że permanentny dysparytet walutowy powinien się przekładać na do-datkowe, niezależne od wahań popytu i podaży, strumienie dóbr w handlu zagranicznym.
Czynnikiem osłabiającym wpływ kursu walutowego na import i eksport może być niepełne od-zwierciedlenie zmian kursu nominalnego w krajowych cenach importu i eksportu. W dotychczasowych rozważaniach założono, że ceny importu i eksportu są tożsame z ogólnymi indeksami cen p i p*, co im-plikowało równość pQ = q. W krótszych horyzontach czasowych trajektorie krajowych cen importu pM i eksportu pE mogą się różnić od ścieżki deflatora p. Możliwe jest na przykład stosowanie przez firmy
-
Eksport, import i kurs złotego... 593
strategii pricing-to-market, okresowo zaburzających relacje cen w handlu zagranicznym. W dłuższych okresach o wahaniach cen w handlu zagranicznym zaczyna dodatkowo decydować specjalizowanie się krajów w produkcji określonych dóbr finalnych lub dóbr pośrednich. Kraj współkształtuje wówczas ceny importu:
QtMtMt pd
td
m
tm
= –
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
, 0> , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10 , Tt ,...,1=
Qtp=
pbppQ += )( *
M
tMt
H
tHttt
MH MHMHU +=
=
11),(
11
Ht i
Mt
Qttt pdm
1=
=
=
=
M
1, TTTM
tt dm
Qtttt pdm ,
t ˆˆ ,
1
/))1(( LKAE TFPS +
, ,
10 , 0>
LPKP LK +
tLtt
Ktttttt LPKPEBPEPU =
*),(
TFPt
QtE
PMtt apse ++=
)1/(=E
10
-
R. Kelm594
gdzie: y(j) – wektor J zmiennych endogenicznych, β – macierz kointegrująca, α – macierz dostosowań, Γs – macierz parametrów krótkookresowych, g – wektor zmiennych deterministycznych (tutaj: trend deterministyczny), Φ – macierz parametrów przy zmiennych deterministycznych, ε( j) – składnik losowy, ε( j) ~ n.i.d.,
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
.
Użyteczność modeli VEC w analizach makroekonomicznych jest powszechnie znana (Johansen 1995; Juselius 2006; Majsterek 2008; Karp i in. 2013), a metody strukturalizacji relacji wiążących zmien-ne modelu – powszechnie akceptowane (np. Greenslade, Hall, Henry 2002). O szczególnej przydatności VEC w analizach handlu zagranicznego decyduje to, że w ramach określonego a priori zbioru zmien-nych y(j) pozwalają ustalić liczbę i strukturę relacji równowagi wiążących zmienne modelowanego sys-temu β'y(j) (równoważnie: f (y(j)) = 0) oraz wskazać te zmienne, których ścieżki dostosowują się do tych relacji równowagi. Co więcej, prowadzona w modelach VEC analiza kointegracyjna (tj. poszukiwanie re-lacji spełniających warunek stacjonarności, β'y(j) ~ I(0)) pozwala z jednej strony uniknąć wnioskowania o własnościach modelowanego systemu na podstawie regresji pozornych, z drugiej zaś – zidentyfikować „ateoteryczne” regularności w danych, które powinny być przedmiotem dalszych badań empirycznych lub pogłębionych studiów teoretycznych.
Ograniczenia w zastosowaniach modeli VEC mogą wynikać z niedostępności szeregów czasowych o odpowiedniej liczebności lub zbyt dużej liczby zmiennych uwzględnianych w modelu. Włączenie do modelu VEC zmiennych, które są obecne w modelach teoretycznych i których wartości są bezpośrednio obserwowane, jest oczywiste. Inaczej jest jednak w przypadku zmiennych nieobserwowanych, których wahania można aproksymować na różne sposoby, lub zmiennych, których uwzględnienie w analizie ma na celu weryfikację określonych hipotez badawczych. Niekiedy parametryzacja uogólnionego mo-delu VEC, obejmującego wszystkie potencjalne aproksymanty zmiennych nieobserwowalnych i umoż-liwiającego weryfikację wszystkich rozważanych hipotez badawczych, mogłaby się okazać nadmierna w stosunku do długości szeregów czasowych. W takich przypadkach warto zastosować strategię Juselius (2006, rozdz. 19) modelowania od szczegółu do ogółu ( from-specific-to-general, FSTG; patrz także: Kelm 2013, rozdz. 9). Wstępny etap badań empirycznych polega wówczas na rozważeniu modelu „oszczęd-nego”, obejmującego możliwie małą liczbą zmiennych y(j), i poszukiwaniu relacji równowagi β'y(j) o in-terpretacjach ekonomicznych niebudzących wątpliwości. Jeśli znalezienie takich relacji okazuje się nie-możliwe, to zgodnie ze strategią Juselius należy zrewidować listę zmiennych endogenicznych. Polega to na jednoczesnym usuwaniu wybranych zmiennych z modelu (na podstawie wyników testów wyklu-czenia, exclusion tests) i dołączaniu nowych zmiennych. Procedurę przerywa się w momencie skonstru-owania modelu, w którym relacje równowagi β'y(j) mają satysfakcjonującą interpretację ekonomiczną.
Procedurę FSTG zastosowano w analizie wpływu kursu walutowego na zagregowany import i eksport Polski w okresie lipiec 2000 – grudzień 2014 r. Na wstępie rozważono wektor zmiennych endogenicznych:
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(9)
-
Eksport, import i kurs złotego... 595
gdzie: m – wolumen zagregowanego importu towarów, źródło: EUSROSTAT (ComExt), e – wolumen zagregowanego importu towarów, źródło: EUSROSTAT (ComExt), x – wolumen wartości dodanej brutto w Polsce, źródło: obliczenia własne, x* – eksport towarów krajów Unii Europejskiej, źródło: CBP World Trade Monitor (22 kwietnia 2015 r.), pQ – efektywny realny kurs złotego dla cen w przetwórstwie przemysłowym ważony udziałami
obrotów handlowych z głównymi partnerami handlowymi w obrotach ogółem, źródło: EUSROSTAT i obliczenia własne,
f DI – relacja skumulowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce do krajowej warto-ści dodanej brutto, źródło: NBP i obliczenia własne.
Kryteria doboru zmiennych aproksymujących determinanty handlu zagranicznego nie są jedno-znaczne. O skali problemu świadczy to, że poważne wątpliwości budzi już pozornie oczywisty wybór zmiennej skalującej (dt) w równaniu importu (1). Bussière i in. (2013) argumentują, że wykorzystanie standardowych zmiennych skalujących, takich jak PKB lub popyt krajowy, zawyża oszacowania ela-styczności dochodowej, jeśli w okresie objętym analizą wystąpią załamania gospodarcze lub wyraźniej zarysowujące się cykle koniunkturalne. Obserwuje się wówczas duże wahania dynamiki inwestycji i eksportu oraz znacznie łagodniejsze zmiany stóp wzrostu konsumpcji. Importochłonność inwestycji i eksportu jest większa od importochłonności konsumpcji, więc wykorzystanie PKB lub popytu kra-jowego w roli zmiennej skalującej spowoduje większe od jedności oszacowania parametru ηM. Z tych powodów proponuje się pomiar popytu za pomocą zmiennej kompozytowej, uwzględniającej róż-ną dynamikę i różną importochłonność poszczególnych składników PKB (import intensity-adjusted aggregate demand, IAD). W pierwszym przybliżeniu pomysł wykorzystania skorygowanej miary popytu w równaniach importu nie budzi zastrzeżeń. Nieco bliższa analiza wskazuje jednak, że wykorzystanie IAD w modelowaniu handlu zagranicznego nie rozwiązuje problemu z wyborem zmiennych skalują-cych. Bussière i in. (2013) wykorzystują IAD w stricte krótkookresowych funkcjach stóp wzrostu impor-tu. Przyjęcie podobnego rozwiązania w modelu VEC jest jednak niecelowe, gdyż system VEC (8) pozwala oddzielić na etapie estymacji relacje równowagi β'y(j) od zależności krótkookresowych
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
. Ta własność modelu VEC zadecydowała o tym, że w modelu agregatowym popyt jest aproksymowany przez wolumen wartości dodanej brutto x (funkcja importu) i wolumen eksportu głównych partnerów handlowych Polski x* (funkcja eksportu).
Trudności z uwzględnieniem w modelach importu i eksportu zmiennej podażowej aTFP wynika-ją z faktu, że reprezentuje ona nie tylko łączne efekty zmian produktywności czynników produkcji, ale również wzrost handlu wynikający z mechanizmów opisywanych przez modele NTT oraz strumie-nia importu i eksportu wewnątrz GVC. Propozycja, by zdolności produkcyjne i zróżnicowanie ofer-ty eksportowej aproksymować bezpośrednio za pomocą krajowej wartości dodanej brutto x i podaży dóbr eksportowanych przez głównych partnerów handlowych x*, nie powinna budzić poważniejszych zastrzeżeń. Aproksymacja wahań importu i eksportu wynikających z działalności pionowo zintegro-wanych MNC musi z kolei uwzględniać szczególne cechy gospodarek w okresach obejmowanych ana-lizą. Hoekman i Djankov (1997) zauważają, że w początkowym okresie transformacji gospodarczej, w latach 1990−1995, czynnikiem wywołującym zmiany struktury eksportu z krajów Europy Środkowo--Wschodniej był import maszyn i urządzeń oraz dyfuzja zawartego w nich kapitału wiedzy (por. także: Świeczewska 2007, s. 89−99). W przypadku Polski identyczną rolę odgrywał napływ FDI. Kamiński
-
R. Kelm596
i Smarzyńska (2001) oraz Weresa (2001) i Jensen (2002) formułują z kolei tezę, że napływ bezpośred-nich inwestycji zagranicznych do Polski jest czynnikiem zwiększającym podaż eksportu, a Hagemejer i Kolasa (2011) przedstawiają przekonujące wyniki empiryczne potwierdzające związki między inter-nacjonalizacją firm, fragmentacją produkcji i napływem FDI. Podsumowując ten wycinkowy przegląd literatury, można stwierdzić, że obecność międzynarodowych firm w handlu zagranicznym Polski daje wystarczające podstawy do sformułowania hipotezy o zależnościach przyczynowo-skutkowych między importem, eksportem i bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi.
Na zakończenie rozważań na temat doboru zmiennych w agregatowym modelu importu i ekspor-tu (8) należy podkreślić, że konsekwencją założenia o mieszanych, popytowo-podażowych funkcjach importu i eksportu jest dwoistość interpretacji parametrów relacji kointegrujących:
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(10)
gdzie: V – liczba wektorów kointegrujących, v = 1,..., V,
t – trend deterministyczny.
Możliwe jest następujące wyjaśnienie. Jeśli wokół ścieżki (10) zachodzą tylko dostosowania impor-tu, relację tę można znormalizować względem m:
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(11)
Można ją wówczas interpretować jako równowagowe równanie importu (
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
,
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
). W takim przypadku wartość dodana brutto x aproksymuje popyt krajowy, a podaż zagra-nicy jest przybliżana przez eksport krajów Unii Europejskiej x*. Jeśli jednak relacja równowagi (10) jest przybliżeniem wyłącznie eksportu, to:
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(12)
Wówczas x* aproksymuje popyt zagranicy, podczas gdy podaż krajowa będzie reprezentowana przez
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
. Jeśli jednak relacja (10) definiuje jednocześnie warunki równo-wagi importu i eksportu, to x będzie reprezentował popyt w równaniu importu Δm oraz podaż w rów-naniu eksportu Δe, podczas gdy x* będzie przybliżał, odpowiednio, podaż i popyt.
3.2. Import i eksport w latach 2000−2014: stylizowane fakty
Estymację parametrów modelu agregatowego poprzedzono wstępną analizą szeregów czasowych. Wahania wolumenów importu i eksportu potwierdzają ich specyficzne cechy (wykres 1). Uwagę
zwraca niemal identyczny przebieg obu zmiennych oraz fakt, że zróżnicowanie ich dynamiki pojawia się niemal dokładnie w tych okresach, w których obserwowane są silniejsze lub trwalsze odchylenia realnego kursu walutowego od średniej. Większą dynamikę importu przed kryzysem subprime i jego
-
Eksport, import i kurs złotego... 597
głębszy spadek w apogeum kryzysu można wstępnie powiązać, odpowiednio, z pogłębiającą się apre-cjacją złotego i gwałtownym dostosowaniem kursowym na przełomie 2008 i 2009 r. Większą dynamikę eksportu od połowy 2011 do połowy 2013 r. można z kolei łączyć z umiarkowaną deprecjacją złotego w drugim półroczu 2011 r. Powyższe spostrzeżenia uzasadniają sformułowanie roboczej hipotezy o ist-nieniu związku przyczynowo-skutkowego między relacją e – m oraz kursem realnym. Sformalizowana próba wyjaśnienia przyczyn współbieżności importu i eksportu jest podejmowana w następnych punk-tach opracowania. W tym miejscu należy jednak zaproponować interpretację podobieństwa ścieżek im-portu i eksportu, zgodnie z którą wahania obu zmiennych mogą być skutkiem oddziaływania na nie wspólnych trendów stochastycznych. Ta ostatnia własność implikuje skointegrowanie determinant im-portu z determinantami eksportu, a to z kolei otwiera dyskusję na temat zależności między importem i aktywnością gospodarczą zagranicy x* z jednej strony oraz eksportem i zmienną reprezentującą ak-tywność krajową x z drugiej strony. Istnienie takich zależności potwierdzałoby wcześniejsze założenie, że zmienna reprezentująca popyt w równaniu importu (eksportu) może aproksymować podaż w rów-naniu eksportu (importu).
Argumentów przemawiających za uwzględnieniem czynników podażowych w kształtowaniu im-portu i eksportu dostarcza analiza udziału wolumenu importu w PKB w Polsce m – x (dalej: relatywne-go importu) i udziału eksportu z Polski w eksporcie krajów strefy euro e – x* (relatywnego eksportu). Do wybuchu kryzysu relatywny import i eksport rosły w zbliżonym tempie (wykres 2). Silne wahania krajowej i zagranicznej aktywności gospodarczej na przełomie 2008 i 2009 r. oraz towarzyszący im spa-dek eksportu i jeszcze głębsza obniżka importu spowodowały niespotykane wcześniej krótkookresowe wahania relacji m – x i e – x*, a następnie stabilizację udziału importu w PKB i istotne spowolnienie wzrostu relatywnego eksportu. Takie kształtowanie się obu relacji można interpretować jako zmianę strukturalną, która nastąpiła w okresie kryzysu subprime. Odzwierciedlenie jej w modelu handlu zagra-nicznego wymaga dołączenia zmiennych aproksymujących różnice między mechanizmami kształtują-cymi import i eksport przed kryzysem subprime i po nim. Wybór udziału skumulowanych bezpośred-nich inwestycji zagranicznych w PKB w Polsce jest w tym przypadku uzasadniony nie tylko na gruncie teoretycznym; relacja f DI systematycznie rosła do przełomu 2008 i 2009 r. i ustabilizowała się w latach następnych.
Innych wniosków dostarcza porównanie zmian relatywnego importu i eksportu z wahaniami re-alnego kursu walutowego (wykres 2). Do połowy 2008 r. wzrostowi obu relacji towarzyszą silne od-chylenia kursu realnego od stałej. Oznacza to, że potencjalne oddziaływanie kursu realnego na ceny relatywne w handlu zagranicznym lub oddziaływanie tych ostatnich na relatywny import i eksport mu-siałoby mieć charakter nieliniowy. Deprecjacja między drugim kwartałem 2001 r. a pierwszym kwar-tałem 2004 r. zwiększałaby wyłącznie relatywny eksport, a następująca po niej aprecjacja do drugiego kwartału 2008 r. musiałaby oddziaływać wyłącznie na relatywny import. W apogeum kryzysu subprime (2008−2009) potencjalny wpływ kursu realnego na eksport i import był spójny ze standardowymi predyk-cjami opartymi na tzw. efekcie Marshalla-Lernera. Łatwo zauważyć, że pogłębiającej się od 2007 r. aprecja-cji złotego towarzyszy nadwyżka dynamiki m – x nad dynamiką e – x*, a gwałtowna realna deprecjacja złotego poprzedza głęboki spadek relatywnego importu i nieznaczne przyspieszenie wzrostu relatyw-nego eksportu. Jeszcze inne są własności relatywnego importu i eksportu po kryzysie, gdy umiarkowa-ne oscylacje kursu realnego wokół stałej są współbieżne ze stabilizującym się importem relatywnym i trudne do powiązania z tylko nieznacznie wolniej rosnącym relatywnym eksportem.
-
R. Kelm598
3.3. Wyniki estymacji
Przechodząc do omówienia wyników estymacji parametrów modelu agregatowego, należy przypomnieć, że struktura V relacji równowagi (10) jest empirycznie falsyfikowalna po nałożeniu na parametry stoją-ce przy zmiennych endogenicznych więcej niż V 2 restrykcji, przy czym liczba restrykcji w każdej relacji równowagi nie może być mniejsza niż V . Taki warunek testu struktury modelu VEC i sygnalizowany już brak podstaw do nałożenia a priori restrykcji na V relacji równowagi (10) nieznacznie komplikują struk-turalizację agregatowego modelu handlu zagranicznego Polski. Liczba restrykcji strukturalizujących zależy od liczby relacji kointegrujących, a wynik testu kointegracji w modelu
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
z trendem deterministycznym w przestrzeni kointegracyjnej potwierdza obecność dwóch relacji równo-wagi. Jako punkt startowy strukturalizacji modelu agregatowego przyjęto zatem warunki długookre-sowej stabilności makromodeli symulacyjnych (Grabowski, Welfe 2010), implikujące wprost propor-cjonalną zależność między importem a popytem krajowym,
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
, oraz między eksportem a popytem zagranicznym,
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
. Przyjęcie takiego rozwiązania jest zgodne ze wskazania-mi modeli popytowych opisujących preferencje CES. Jednocześnie umożliwia ocenę precyzji oszacowań pozostałych parametrów równowagi na podstawie standardowych ilorazów t i nakładanie dalszych restrykcji na parametry statystycznie nieodróżnialne od zera.
Wyniki estymacji ujawniają ograniczenia modelu agregatowego. Alternatywne sekwencje testów restrykcji strukturalizujących niezmiennie prowadzą do zidentyfikowania dwóch warunków równowa-gi (p-value = 0,969 w teście restrykcji strukturalizujących; w nawiasach podano ilorazy t; wyniki esty-macji zawarto w tabeli 1):
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(13)
QtMtt pd θ
Δ α
φ
φ
Φ
ΦΘ
Γβ
β
δ
δ
δ
δ δ
δ
δ
φ φ
α εβ
φ
ϕ ϕ ϕ
δ δ
δ
δ δ δ
β β β
β β
β
β β β
β β
εΣ
θm =– –
–
– = i QtEtt pde*
0) , , , , ,( * =QTFP padedmf
tjt
S
ssstjtj gyy )(
1
11)()( Δ tjy )()( +++=
=
–
ΓΣ Ss ss11 Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
Δ
tjy )(=–
Jj ,...,1= , Tt ,...,1= , 1,...,1= Ss
)0(~65*
4321 Itfpxxem vDI
vQ
vvvvv ++++++
)0(~65*
432 Itfpxxem vDI
vQ
vvvv ++++++
vjvjv 1/=
vv
φv
v 1/=
)0(~65*
431 Itfpxxem vDI
vQ
Q
vvvv ++++++
x ( vjvjv 2/=
–
–
–
–
–
–
– – – –
–
–
– – –
–
–
–
– –
– ––
–
–
–
–
–
–
–
–
–
– –
–
––
–
–
–
–
–
–
, vv 2/= )
xm i *xe
] ,
Q
, , , ,[ *)( =DI
j fpxxemy
)0(~... Ixm +
)0(~... * Ixe +
)0(~005,044,084,013,2)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14(Itfxxm DI
Q
Q
+
)0(~002,060,0)7,14()7,4(
Itpem +
++= )005,044,084,013,2(30,0)4,10()3,10(
*
)1,13()3,14()1,4(tfxxmm DIt
...)002,060,0(25,0 )7,14()7,4()5,4(
++ tpem
)0(~...31
21 ImefGVGVDI +++
)0(~...)( 3*
21 IpxxmNG +++
)0(~...)( 32*1
1 IpxxeGV +++
tntthtjtn gyyy )()(1)()( ~~~~~~ ++++=
],,,,,,[~ 21)( =DINGNGGVGVGV
n fpmemeey , ],[~~ *
)( xxy h = , ]≈,~[ )()()( = hnj yyy
)0(~)(14,041,0 2)7,4(
1
)9,17(
* Imcveexm GVGVGVGV =
)0(~)(005,092,0 110:08)8,7()0,23(
1 Iecvtmfe GVGVDIGV =+
)0(~)(002,0 210:08)6,2(
*2 Iecvtxfxe GVDIGV =
...)(75,0 1)3,5(
+= GVtGVt mcvm
...)(44,0 11
)1,4(
1 += GVtGVt ecve
...)(33,0 21)3,4(
2 += GVtGVt ecve
)0(~)(60,034,0)9,6()2,14(
Imcvpmxm NGGVNG =+
)0(~)(88,088,0)0,6()5,3(
* Iecvpxxe NGNG =
...)(19,0)(16,0)(50,0)(63,0 11)9,3(
1)8,2(
1)3,5(
1)7,6(
+= GVtNGt
GVt
NGt
NGt ecvecvmcvmcvm
...)(19,0)(40,0)(10,0)(28,0 1)2,2(
1)9,4(
11
)3,2(1
)6,5(+= GVt
NGt
GVt
NGt
NGt mcvmcvecvecve
*4 x
DIf4
θ θ θ θ
ΓΣS
sss
1
1Δ tjy )(
=
–
'
'
'
' ' ' ' '
Q
Q
Q
Q
(14)
Podstawową wadą modelu VEC z relacjami (13)–(14) jest to, że nie identyfikuje on trajektorii, wokół której następuje równoważenie eksportu. Oszacowania parametrów korekty błędem ECT (oce-ny elementów macierzy α równe, odpowiednio, -0,30 i -0,25; ilorazy t równe, odpowiednio, 4,1 i 4,5) potw
