Armia Krajowa - to konspiracyjna siła zbrojna polskiego państwa podziemnego, działająca w czasieII wojny światowej, pod okupacją niemiecką i sowiecką. Armia Krajowa była najsilniejszą armią podziemnąna terenie Europy. Z Armią Krajową wiążą się tak ważne w historii działania zbrojne jak: akcja „Burza”,akcja pod arsenałem czy powstanie warszawskie.

Jesienią 1939 r. grupa wyższych oficerów Wojska Polskiego zawiązała tajną organizację wojskową -Służbę Zwycięstwu Polsce (SZP).Na jej czele stanął Michał Tokarzewski-Karaszewicz, aresztowany wkrótceprzez NKWD we Lwowie. W grudniu 1939 r. — po konsultacjach z władzami polskimi na uchodźstwie —SZP została rozwiązana, a jej miejsce zajął Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Na jego czele stanąłprzebywający za granicą Kazimierz Sosnkowski, w kraju zaś płk Stefan Rowecki, ps. „Grot”. Na ziemiachpolskich powstało państwo podziemne, którego politycznym kierownictwem reprezentującym Rząd Polski naUchodźstwie była Delegatura Rządu na Kraj, zaś zbrojnym ranieniem Związek Walki Zbrojnejprzemianowany w dniu 14 lutego 1942 r rozkazem premiera Rządu Polskiego i naczelnego Wodza PolskichSił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.

Podstawowym celem państwa podziemnego, w tym głównie ZWZ - AK, było przygotowanie kadrprzyszłego powstania ogólnonarodowego, które miało wybuchnąć w momencie zbliżania się wojsksojuszniczych. Na co dzień dążono do scalenia z ZWZ formacji wojskowych, powstałych po kampaniiwrześniowej i prowadzących niezależną działalność konspiracyjną.

Pod kierownictwem płk. Stefana Roweckiego „Grota” powstała najliczniejsza tajna organizacja wokupowanej Europie. Jej struktura organizacyjna była ściśle zakonspirowana i obejmowała wszystkie sferydziałalności służb wojskowych w trakcie działań wojennych.

W latach 1939—1941, w obliczu przewagi Niemiec i ZSRR w Europie, oficerowie ZWZorganizowali tajne szkolenia wojskowe, gromadzono broń oraz na polecenie rządu polskiego i sojuszniczejWielkiej Brytanii prowadzono działania wywiadowcze. Młodzież z Szarych Szeregów – konspiracyjnegoharcerstwa podporządkowanego Komendzie Głównej ZWZ-AK - zajęła się m.in. tzw. małym sabotażem,polegającym na stałym nękaniu Niemców, mieszkających na obszarach GG, ośmieszaniu ich i propagowaniuhaseł mających wzmocnić morale społeczeństwa polskiego. Jedną z popularniejszych akcji byłowypisywanie na murach napisu: P o 1 s k a W a 1 c z y (w formie kotwicy), który stał się symbolempodziemnego państwa polskiego. W pierwszych latach wojny starano się nie prowadzić czynnej walkizbrojnej — partyzanckiej — a główny nacisk położono na cywilne formy oporu.

(S. Kopf, S.Starba - Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT PRODUCTION, Warszawa 1999 )

20 marca 1942 r. pojawiły się na murach Warszawy kotwice – znak Polski Walczącej. Zaprojektowano go wjednym z żeńskich zespołów harcerskich, a rysunek nadesłała Anna Smoleńska. Wkrótce kotwica stała sięsymbolem Armii Krajowej

Zaostrzenie terroru przez władze okupacyjne, rozwój sytuacji wojennej w Europie, oczekiwania sojusznikówspowodowały zmianę początkowych założeń organizacyjnych. Kierownictwo Armii Krajowej nasilałodziałania odwetowe i zbrojne sabotaże przeciw Niemcom. Do największych akcji zbrojnych należały m. in.: - zamachy na szczególnie bezwzględnych i niebezpiecznych funkcjonariuszy władz okupacyjnych np. naFranza Wittka (1944), Franza Burka (1943), Franza Kutscherę (1944) – szefa SS i policji dystryktuwarszawskiego, czy zakończone niepowodzeniem zamachy na Waltera Stamma (1944), Wilhelma Koppego(1944) - dowódcę SS i policji , sekretarza bezpieczeństwa w tzw. rządzie Generalnego Gubernatorstwa

- akcje dywersyjne np.:

„Wieniec” – ( 1942) atak na tory i pociągi w warszawskim węźle kolejowym, którego celem było zakłóceniekomunikacji Niemców z frontem wschodnim

akcja pod Arsenałem – (1943) odbicie ok. 20 więźniów przewożonych z siedziby gestapo z alei Szucha naPawiak

„Góral” – (1943) zdobycie transportu ze znaczną sumą pieniędzy wywożonego przez władze okupacyjne zBanku Emisyjnego w Warszawie

Plan „Burza” – ( 1944) celem plany było wyzwolenie, w sytuacji wycofywania się wojsk hitlerowskich iwkraczania na ziemie polskie armii czerwonej, jak największych terytoriów RP i zainstalowanie tamlegalnych władz polskich uznających Rząd Polski na Uchodźstwie.

Działania sabotażowo – dywersyjne Armii Krajowej

Według zestawienia danych meldowanych przez Komendę Główna AK z działańsabotażowo – dywersyjnych na obszarze Polski w czasie od 1. 01. 1941 r. do 31. 05.1944 r Poniższe dane należy przyjąć jako przybliżone, minimalne, gdyż powszechnośćakcji i konspiracyjny charakter oddziałów utrudniał prowadzenie ewidencji

Wykolejenia transportów kolejowych 732Podpalenia transportów 443Uszkodzenia wagonów 19 058Uszkodzenia lub zniszczenia samochodów wojskowych 4 326Wysadzenia mostów kolejowych 38Uszkodzenia samolotów 28Wykolejenie i zniszczenie cystern z benzyną 1 167Spalenie wojskowych magazynów i składów żywności 130Czasowe unieruchomienie produkcji w fabrykach 7Wykonana wadliwie broń, amunicja, elementy uzbrojenia 97 020Uszkodzenie ważnych maszyn w fabrykach 2 872Różne akty sabotażu 25 145Zamach na Niemców 5 733

(S. Kopf, S.Starba - Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT PRODUCTION, Warszawa 1999 )

Działania Związku Walki Zbrojnej – AK podporządkowane były decyzjom Rządu RP na uchodźstwie leczbezpośrednio kierowała organizacją Komenda Główna z Komendantem na czele. Funkcję KomendantaGłównego pełnili:

GEN. STEFAN ROWECKI „GROT”

GEN.TADEUSZ KOMOROWSKI „BÓR”

GEN. LEOPOLD OKULICKI „NIEDŹWIADEK”

Największym czynem zbrojnym Armii Krajowej było Powstanie Warszawskie (1 sierpnia – 2października 1944 r. ) – było ono próbą wyzwolenia z rąk niemieckich stolicy przez oddziały ArmiiKrajowej przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Wzięło w nim udział ok. 50 tyś. żołnierzy A.K. Wobecprzeważających sił wroga i bierności wojsk rosyjskich stacjonujących po drugiej stronie Wisły, po dwóchmiesiącach walk powstanie zakończyło się klęską.

W jego wyniku zginęło ok. 10–15,2 tys. żołnierzy,120–200 tys. cywilów, ok. 5–7 tys. żołnierzyuznano za zaginionych, 17,4 tys. bojowników dostało się do niewoli. Wobec uwięzienia TadeuszaKomorowskiego funkcję Komendanta Głównego przejął Leopold Okulicki, a jego siedzibą, wobeccałkowitej ruiny Warszawy, stała się Częstochowa.

W styczniu 1945 r. ruszyła ofensywa rosyjska. Dowództwo sowieckie nie zamierzało współpracowaćze strukturami polskiego państwa podziemnego i wrogo traktowało oddziały Armii Krajowej. W tej sytuacjiLeopold Okulicki 19 stycznia 1945 wydał rozkaz o likwidacji Armii Krajowej

Był wybitnym oficerem sztabowym i liniowym. Przed I wojną służył worganizacjach niepodległościowych a następnie w I Brygadzie Legionów. W 1939roku był dowódcą Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W czasieokupacji w latach 1940 – 43 pełnił funkcję Komendanta Głównego ZWZ-AK. Wtym czasie rozbudował organizację wojska konspiracyjnego, doprowadził doscalenia większości mniejszych formacji wojskowych, zlecił opracowanie planówpowstania powszechnego.

W wyniku zdrady w czerwcu 1943 roku został aresztowany przezNiemców i uwięziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Po wybuchuPowstania Warszawskiego został zamordowany na osobisty rozkaz Himmlera.

W latach 1941 - 43 pełnił funkcję zastępcy Komendanta GłównegoZWZ –AK a po aresztowaniu Grota został komendantem. W chwili wkroczeniaArmii Czerwonej na ziemie polskie wydał rozkaz rozpoczęcia akcji „Burza”. Zjego rozkazu 1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie . Wtrakcie powstania został mianowany przez Prezydenta RP Naczelnym WodzemPolskich Sił Zbrojnych.

Po kapitulacji powstania dostał się do niewoli niemieckiej. Po wojniepozostał na emigracji, biorąc czynny udział w działalności polskich organizacjipolitycznych.

Był jednym ze współtwórców SZP, A po powstaniu ZWZ pełniłfunkcję komendanta okręgu łódzkiego a później został mianowanykomendantem ZWZ na całą okupację radziecką. W styczniu 1941 r. zostałaresztowany we Lwowie przez NKWD. Odzyskał wolność po podpisaniuukładu Sikorki – Majski. W 1944 roku został przerzucony do Polski, do pracyw Komendzie Głównej AK. 19 stycznia 1945 roku wydał rozkaz rozwiązaniaARMII KRAJOWEJ.

W marcu 1945 roku został podstępnie aresztowany przez NKWD,przewieziony do Moskwy i skazany w procesie przywódców PolskiegoPodziemia na 10 lat więzienia. Zmarł, prawdopodobnie zamordowany, wgrudniu 1946 roku

Część członków AK zaprotestowała przeciwko demobilizacji i zaczęła działać w innych strukturach,jak: Delegatura Sił Zbrojnych, Ruch Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość,Konspiracyjne Wojsko Polskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne, WielkopolskaSamodzielna Grupa Operacyjna "Warta” i. in. Władze komunistyczne prześladowały zdemobilizowanychżołnierzy AK, którzy na wezwanie władz ujawnili się i złożyli broń - byli oni szykanowani, aresztowani,poddawani bezwzględnym śledztwom. Ci, którzy nie złożyli broni traktowani byli jak bandyci i w wynikuregularnych działań zbrojnych byli likwidowani.

Propaganda komunistyczna przez wiele powojennych lat umniejszała znaczenie Armii Krajowej,odzierała weteranów AK z godności i honoru, starała się zatrzeć pamięć o czynie zbrojnym, ofierze ipoświęceniu żołnierzy Armii Krajowej.

Bibliografia:

Alicja Dybkowska, Jan Żaryn, Małgorzata Żaryn, Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWNStanisław Kopf, Stefan Starba – Bałuk, Armia Krajowa – kronika fotograficzna, Wyd. ARS PRINT PRODUCTION, Warszawa 1999Wojciech Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914 – 2005, wydawnictwo PWN

Warto zajrzeć na strony:

http://leopoldokulickilegungenkomendant.blogspot.com/2008/06/kwatera-komendanta-gwnego-armii.htmlhttp://www.muzeum-ak.pl/armiakrajowa/index.phphttp://www.sww.w.szu.pl/serw_tem/alianci/polacy/organizacje/ak.htmlhttp://www.edulandia.pl/edukacja/1,124764,6544785,Armia_Krajowa.html?as=1