16 nr 188 - MARZEC 2012

Czy sprawa rozstrzygniêta? Z pozoru tak. Przynajmniej tak twierdzi jedna, prastara szko³a. Ale oto w czasach najnowszych zja-wia siê szko³a ca³kiem inna. Bez ¿ad-nych ogródek mówi nam ona, ¿e...Polan nie by³o. A ma powa¿ne ar-gumenty. W pocz¹tkach drugiego ty-si¹clecia jedynymi dowodami ich ist-nienia jest moneta Chrobrego z napi-sem „Princeps Polonie” i biograf œw. Wojciecha Jan Canaparius nazywaj¹-cy ówczesnych Polaków (Polan?) Pa-lani. Nieco póŸniejszy Thietmar naoznaczenie ich pañstwa u¿ywa termi-nu: Polenia (za nim postêpuj¹ inni kronikarze niemieccy, sk¹d utrwali³a siê niemiecka nazwa kraju: Polen).

1/ Osobny problem, dlaczego tak na-szych ksiê¿y dra¿ni³o w szczególnoœ-ci to „klaskanie w d³onie”? Ten sam szczegó³ wspomina ze zgorszeniem D³ugosz.

Wprawdzie zaraz po roku 1000 zja-wiaj¹ siê w ró¿nych Ÿród³ach rozmai-te inne nazwy oboczne, jak Poloni czy Poliani. Œwiadectwo Canapariusa jest jednak najwczeœniejsze (zapisane w 999 lub rok póŸniej). A rzecz szcze-gólna – powsta³o ono z dala od kraju, na rzymskim Awentynie. Czy¿by do-piero potem nazwa przyjê³a siê nad Odr¹ i Wis³¹? A jeœli przywêdrowa³a z „Polski” (której jeszcze nie by³o), to pewne jest przynajmniej to, ¿e nie pochodzi³a od Polan. Tego zdania jest (archeolog!) Przemys³aw Urbañczyk(Trudne pocz¹tki Polski, 2008). Dowo-dzi on, ¿e gdyby nazwa Polski mia³a byæ urobiona od „Polan”, to brzmia³a by ona: Polania, w ¿adnym zaœ razie nie Polonia. Urbañczyk konkluduje: „przez Palani, Poloni, Poleni czy Po-liani trzeba wprost rozumieæ politycz-ne pojêcie „Polaków”, a nie jakichœ mitycznych „Polan”, których istnie-nia nie potwierdza ¿adne wspó³czesne Ÿród³o.” Polanie byliby wiêc takim sa-mym mitem, jak dawniej Lechici? Ale jeœli nie by³o Polan, nale¿y uznaæ, ¿e tym bardziej nie by³o Wielkopolan i Ma³opolan. Czy wobec tego ktoœ, i mianowicie w ogóle kto w ówczesnej Polsce by³? Chrobry - pierwszy i je-dyny Polak? Œl¹zacy, Pomorzanie i Mazowszanie (zaznaczmy, ¿e z tymi ostatnimi te¿ problem, bo podobno wymyœleni przez Mas³awa)? Sk¹d w takim razie Polonia i Polska? Od Œl¹zaków? Co na to logika? Na szczêœcie logika nie jest mocn¹ stron¹ Polaków. Dziêki czemu mo¿e-my stwierdziæ, ¿e… Polska wziê³a siê z otwartych pól, przesypuj¹cych siê k³osów i szumu m³yna. Intuicja Wys-

piañskiego by³a naprawdê genialna: Polska to serce („a to Polska w³aœ-nie”). Poza nim nie ma Polski i innej nie by³o. A skoro do czasów Chrob-rego nie by³o Polan, Polaków ani Pol-ski, to… wynika st¹d, ¿e powstaliœmy w jego sercu (lub g³owie). Wyskoczy-liœmy na arenê dziejów nagle, jak kró-lik z kapelusza, Filip z konopi albo jak Atena z g³owy Zeusa (od razu w pe³nej zbroi). Ex nihilo… Polonia! No i masz Polaku placek! Powsta³eœ z niczego. Od tego czasu „nieistnie-nie” utrwali³o siê w Twoim umyœle w postaci trwa³ego kompleksu. Od-t¹d, ktokolwiek wspomni, ¿e nas nie ma (lub raczej: nie wspomni, ¿e jesteœ-my), Polak dostaje dr¿¹czki, spazmów

b¹dŸ ataku agresji. Dok³adnie takiego, jakiego na wieœæ o pominiêciu ich przez Geografa, dostali praprzodko-wie nasi, Polanie - co w ich przypad-ku jest tym dziwniejsze, ¿e przecie¿ wcale nie istnieli.

Boles³aw Pierwszy

No tak, zapytacie, ale czy z tym nie-istnieniem to ca³kiem pewne? Jasne, ¿e nie! Tak twierdzi tylko jedna ze szkó³. Przyznam jednak od razu, ¿e wielce mi ta szko³a odpowiada. Wo-bec jej, przytoczonych wy¿ej, argu-mentów pozostaje przyj¹æ, ¿e jesteœ-my narodem wymyœlonym (byæ mo¿e st¹d obfita iloœæ elementów bajkowych w naszym wczesnym kronikarstwie). Dodam ku pokrzepieniu serc, ¿e naro-dem… dobrze wymyœlonym (jak po-kazuj¹ to póŸniejsze dzieje), nie powin-niœmy wiêc u¿alaæ siê nad tym faktem, przeciwnie, winniœmy poczytaæ to so-bie za tytu³ do tym wiêkszej chwa³y. A teraz, mili moi, odpowiedzmy so-bie krótko i rzeczowo na pytanie: dla-czego musimy ostatecznie usprawied-liwiæ i uchyliæ wszelkie zarzuty, a choæ-by i zwyk³e w¹tpliwoœci moralne, pod adresem Chrobrego? Boles³aw by³ nie tylko pierwszymnaszym królem. By³ pierwszy (i wyj¹t- kowy) pod wieloma innymi wzglêda-mi. Wyliczmy: By³ pierwszym praw-dziwym u nas chrzeœcijaninem. By³pierwszym w³adc¹ nosz¹cym imiê Boles³awa (niby nic, ale te¿ nie w kij dmucha³). By³ pierwszy w Pradze, Budziszynie i Kijowie (a kto wie czy i w Krakowie nie by³ pierwszy, co œwiadczy³oby tylko z jak ma³ych pod-

staw budowa³ swoj¹ potêgê). By³ te¿ pierwszym, który zamyœli³ zbudowaæ Imperium S³owiañskie. A jak za-œwiadcza kilku powa¿nych history-ków, o ma³y w³os nie zosta³ pierw-szym polskim Cesarzem! Najwa¿niej-sze zaœ, najwa¿niejsze w tym wszyst-kim, ¿e by³ pierwszym Ojcem Naro-du, w znaczeniu, o jakim nie œni³o siê ¿adnemu z póŸniejszych, licznych na-szych ojców. Sam siebie mianowa³ pierwszym Polakiem, sam siebie „zro-dzi³” jako Polaka, a wraz ze sob¹ nas wszystkich Polakami uczyni³.

Rozwój gospodarczy

Pierwsze piwo na terenach polskich wyrabiano z pszenicy, rzadziej z jêcz-mienia, prosa lub wyki (jednym z ta-kich specja³ów czêstowa³ zapewne Piast swoich tajemniczych goœci). Piwo to nie by³o zbyt aromatyczne, gdy¿ do z³ocistego napoju nie doda-wano wtedy jeszcze chmielu. Wcale zreszt¹ nie by³ on z³ocisty. By³ to pod-ówczas p³yn ciemnej barwy, mêtny, z zalegaj¹cym na dnie osadem, o nis-kiej zawartoœci alkoholu. Przodkowie nasi pili go wiêc chyba dlatego, ¿e nic innego nie by³o. Mimo to pili go du¿o, bo ich zdaniem krzepi³ cia³o i dobrze dzia³a³ na ¿o³¹dek. Zaznaczmy, ¿e napój ten gra³ rów-nie¿ niepoœledni¹ rolê w pogañskich obrzêdach religijnych naszych przod-ków. Czeœæ swoj¹ dla bóstw plemien-nych wyra¿ali oni przez wypijanie wielu beczek piwa i d³ugie, nocne ro-daków rozmowy. Potêpia³ ten zwy-czaj „d³ugiego przesiadywania i noc-nych pijatyk” dominikanin Wincenty z Kielczy, z ¿alem notuj¹c: „do dziœ dnia starym obyczajem na ucztach u Polaków s³yszy siê pogañskie pieœni, klaskanie w d³onie1/ i przepijanie do siebie nawzajem” (¯ywot wiêkszy œw. Stanis³awa). Z tych wczesnych czasów pochodzi te¿ „prawo mili piwnej”, zwane tak, gdy¿. zezwala³o ono na handel piwemw promieniu jednej mili od miasta ob-darzonego przywilejem warzenia te-go napoju. Wprowadzi³ je rzekomo w Niemczech ju¿ król Henryk Ptasznik (ten, co bi³ Wieletów i najecha³ Pragê). W Polsce nie obowi¹zywa³o jeszcze przez d³ugie wieki, ka¿dy wiêc móg³ sam nawarzyæ sobie piwa, by je potem wypiæ. Oczywiœcie, prócz piwowarów, któ-rych by³o bodaj najwiêcej - w koñcupiwowarem móg³ byæ niemal ka¿dy - istnia³y ju¿ inne, bardziej wyspecjali-zowane grupy zawodowe (nie wspo-minam o ko³odziejach, to oczywiste). Byli wiêc kobylnicy, œwiniary i ko-niary, bobrownicy, piekary i kuchary, z³otnicy, kobierniki, woŸniki, sanniki, korabniki, bartniki a nawet œwiêpotni-ki (czyli pszczelarze, co w odró¿nie-niu od poprzednich nie barci¹ a pasie-k¹ siê zajmowali), byli wreszcie szczyt-niki, grotniki i sz³omniki. Oprócz tego snuli siê po lasach ksi¹¿êcy popra¿ni-cy i ³azêki, co to z miejsca na miejsce przerzucani, na rozkaz ksiêcia wypala-li lasy, zak³adaj¹c na ich miejscu ³azy, pragi oraz ¿ary. Potem szli dalej w kraj, póki nie trafili na browar… by obo-wi¹zkowo wypiæ za spokój duszy króla Boles³awa.

„Poeta losu i doli emigranta” (Zbig-niew Andres), „poetycki kronikarz pie-czo³owicie zapisuj¹cy epizody emigra-cyjnej codziennoœci” (Janusz Kryszak), „g³osiciel prawdy o emigracji Pola-ków do USA” (Artur Cury³o), „naj-prawdziwszy wyraziciel prze¿yæ pro-cesu naturalizacji psychologicznej i kulturowej imigrantów w USA” (Ma-rek Skwarnicki), „bard wspó³czesnej emigracji polskiej” (Zofia Reklewska-Braun), „poeta wielkiej emigracji” (Andrzej Jacyna) „poeta na bia³o-czer-wonym koniu” (Wojciech Wierzew-ski), „polonijny poeta profesjonalny” (Jacek Hilgier) – takimi okreœleniami charakteryzowano autora prezentowa-nego tu zbioru – Adama Lizakowskie-go, który od 1982 roku ¿yje i tworzy w Ameryce (najpierw w San Francis-co, a nastêpnie w Chicago). Poetycko zadebiutowa³ w roku 1980 w warszawskim „Tygodniku Kultural-nym” u Tadeusza Nowaka. Jego wier-sze by³y t³umaczone na jêzyk angiel-ski, hiszpañski, niemiecki i rosyjski. Publikowa³ w pismach amerykañ-skich (na przyk³ad „Mr Cogito Poet-ry”, „Poetry Flash”, „The Richmond Review”, „The Gallery Sail Review”, „The Guardian”, „La Mano”, „Poetry USA”, „The Tenderloin Times”), na ³amach prasy polonijnej (miêdzy in-nymi w paryskiej „Kulturze”, nowo-jorskim „Nowym Dzienniku”, „GwieŸ-dzie Polarnej” wydawanej w StevensPoint, chicagowskim „Dzienniku Zwi¹-zkowym”) i krajowej (miêdzy innymiw krakowskim „Tygodniku Powszech-nym”, lubelskim „Akcencie”, toruñ-skim „Przegl¹dzie Artystyczno-Lite-rackim”, poznañskim „Czasie Kultu-ry”, lubuskim „Pro Libris”, rzeszow-skiej „Frazie”, warszawskiej „PoezjiDzisiaj”). Jego poezja znalaz³a siê w almana-chach i antologiach wydawanych w Stanach Zjednoczonych (New Voices Anthology wyd. 1986, Lifelines An-thology wyd. 1986 i 1991, The Ameri-can Poetry Anthology wyd. 1987, The American Poetry Association wyd. 1990, Contemporary Writers of Po-land Anthology wyd. 2005) i w Polsce (Almanach Wa³brzyski wyd. 1997, an-tologia poezji wileñskiej i zaolziañ-skiej Znad Wilii, Olzy i jeszcze dalszych rzek wyd. 1997, almanach Piêkna ple-jada wyd. 2007, antologia tekstów literackich Jan Pawe³ II w literaturze polskiej wyd. 2008, antologia Mój Toruñ czarowny wyd. 2009, almanach Praska Przystañ S³owa wyd. 2010). Obok pracy pisarskiej rozwija³ aktyw-noœæ spo³eczn¹ i szerok¹ dzia³alnoœæ kulturaln¹. Wspó³tworzy³ kalifornijsk¹ Grupê Artystyczn¹ Poetów i Malarzy „Krak”, za³o¿y³ i kierowa³ chicagow-sk¹ grup¹ poetyck¹ „Niezap³acony Rent”. Pe³ni³ funkcjê redaktora naczel-nego miesiêcznika spo³eczno-kultural-nego „Razem” ukazuj¹cego siê w San Francisco, a tak¿e kwartalnika poetyc-kiego „Dwa Koñce Jêzyka” wydawa-nego w Chicago. W swojej ksiêgarni „Golden Bookstore” na po³udniu Chi-cago organizowa³ odczyty, spotkania literackie i wystawy plastyczne. By³ wspó³inicjatorem utworzenia Towa-rzystwa Dolnoœl¹skiego w Chicago. W roku 1999 nadano mu honorowe cz³onkostwo tej¿e organizacji.

Na dorobek pisarski Lizakowskiego sk³adaj¹ siê tomiki poetyckie (Canni-balism Poetry wyd. 1984, Anteroom Poetry wyd. 1986, Wiersze amery-kañskie wyd. 1990, Z³odzieje czereœ-ni wyd. amerykañskie 1990 i polskie 2000, Wspó³czesny prymitywizm wyd. 1992, Niezap³acony czynsz – wiersze pieszyckie wyd. 1996, Chicago mias-to nadziei wyd. amerykañskie 1998 i polskie 2000, Legenda o poszukiwa-niu ojczyzny wyd. 2001, Dzieci Gór Sowich wyd. 2007, Chicago miasto wiary wyd. 2008), album Chicago miasto nadziei w poezji i fotografii wyd. 2005, zbiór opowiadañ Kuzyn Józef albo emigracja loteryjna po roku1989 do Ameryki, czyli wyprawa po z³ote runo wyd. 2003, dziennik Zapis-ki znad Zatoki San Francisco wyd.

2004, S³ownik idiomów amerykañ-skich (wspó³autorstwo z Paw³em Mar-cinkiewiczem, wyd. 1996), przek³adyWhitmana, Jeffersa, Sandburga, Hu-ghesa, Kawafisa, Rumiego, Lao Tsy oraz zbioru wierszy Momentum and Speed Adriana Wiœnickiego. Za dzia³alnoœæ literack¹ Lizakowski otrzyma³ kilka znacz¹cych wyró¿nieñ i nagród: National Mention w Chica-go (1985), Golden Poetry Aword na-dawan¹ przez organizacjê World ofPoetry w Sacramento (1987 i 1990), Wiedeñsk¹ Nagrodê Literack¹ miê-dzynarodowego konkursu im. MarkaH³aski organizowanego przez Kores-pondencyjny Klub Pisarzy Polskich „Metafora” w Wiedniu (1990 i 1991), pierwsz¹ nagrodê na œwiatowym kon-kursie im. Gen. Stanis³awa Maczka pt. „Zachodnie losy Polaków” orga-nizowanym przez Stowarzyszenie „Stopka” w £om¿y (1996), nagrodê Fundacji Turzañskich w Toronto za ca³okszta³t twórczoœci poetyckiej ze szczególnym uwzglêdnieniem to-mów Z³odzieje Czereœni oraz Legenda o poszukiwaniu ojczyzny, nagrodê uznania „za wybitne osi¹gniêcia lite-rackie w ci¹gu dwudziestopiêciolecia pracy artystycznej” przyznan¹ przez Kapitu³ê Honorow¹ „Zeszytów Poe-tyckich” (2005), Laur Polskiego Ko-mitetu ds. UNESCO za dorobek pisar-ski, prace przek³adowe i dzia³alnoœæ na rzecz zbli¿enia kultur (2008). Pobyt w Chicago Lizakowski prze-rywa przyjazdami do Polski, aby pro-mowaæ swoj¹ twórczoœæ podczas spot-kañ autorskich, odpowiadaj¹c w ten sposób na zaproszenia organizacji, oœrodków edukacyjnych i instytucji kultury zainteresowanych jego dzia-³alnoœci¹ literack¹. Tradycj¹ ju¿ siê sta³o, ¿e poetyckie tournée rozpo-

BEATA HEBZDA-SO£OGUB

Wstêp do tomiku Adama Lizakowskiego

„Pieszyckie ³¹ki”