WAMPIR VITTORIO

Anne RiceNowe opowieci o wampirach

Rozdzia 1. Kim jestem, dlaczego pisz, co si wydarzy Gdym by jeszcze maym chopcem, przynio mi si co strasznego. W owym nie dzieryem w ramionach odcite gowy mojego modszego brata i siostry. Ich nieme oblicza cigle byy ywe: na duych oczach trzepotay powieki, policzki za czerwieniy si rumiecami. Niewysowiona groza mnie rwnie odebraa zdolno mowy. Sen okaza si proroczy. Nikt wszake nie raczy uroni ezki ani nade mn, ani nad nimi. Pochowano ich potem bezimiennie, grzebic pod piset-letni pokryw czasu. Jestem wampirem; imi me Vittorio. Pisz te sowa w najwyszej wiey podupadego zamczyska, wzniesionego na jednym z grskich szczytw Toskanii tej arcypiknej krainy w samym sercu Woch. To wanie tutaj przyszedem na wiat. Jakkolwiek na to patrze, jestem wampirem nietuzinkowym. yj ju od piciu stuleci, czyli od czasw Cosima Mediciego, i dysponuj ogromn si. Za wiadkw niechaj posu mi anioowie, jeli uda si wam skoni ich do rozmowy. Miejcie si wic na bacznoci. Nie mam jednake nic wsplnego z bohaterami Kronik wampirw. Mam na myli ow gromad osobliwych romantykw, wywodzc si z pooonego na poudniowych kracach Nowego wiata miasta Nowy Orlean bd w dalszym cigu tam zamieszkaa. Znacie ich ju zapewne z wielu pociesznych ksig i opowieci. Nic mi nie wiadomo o tych przeraajco prawdziwych postaciach, ktre paraduj przed wami pod oson fikcji literackiej. Nie s mi znane ich niebiasko pontne grzzawiska w Luizjanie, dlatego te, poczwszy od tego zdania, adnej wzmianki na ich temat w niniejszym tomie ju nie uwiadczycie. A jednak to wanie one skoniy mnie do przelania na papier opowieci o mych modych latach, do snucia gawd o wasnej przeszoci. W ten sposb okruchy mego ywota zostan uwiecznione w ksidze, ktra by tak rzec krc po wiecie szerokim, zetknie si kiedy za spraw przypadku bd przeznaczenia z dzieami tamtych wampirw dotyczcymi. Przez cae stulecia mej wampirzej egzystencji bkaem si po wiecie, obserwujc go bacznie i przenikliwie. Ani jeden z mych pobratymcw nigdy niczym mi nie zagrozi, poniewa udao mi si unikn ich podejrze i pozosta dla zupenie nie rozpoznanym. Nie pragn tu jednak zdawa relacji z mych perypetii. Jako si rzeko: opowiem o swoich pocztkach. Wierz bowiem gboko, i mam wam do przekazania wieci zgoa niezwyke. Kto wie, czy po ukoczeniu tej ksigi nie stan si z wasnej woli jedn z postaci w przeogromnym cyklu powieciowym, zaludnionym przez wampiry z Nowego Orleanu i San Francisco. Na razie nie sil si na odpowied, bo i ta sprawa nie zaprzta mojej uwagi. To tutaj spdzam swoje spokojne noce wrd zaronitych limi kamieni, w

miejscu, gdziem jako dziecko zazna tyle szczcia. Zdeformowane i popkane ciany pokryy si ju ciernistymi krzewami porzeczek, a pachnce dby i kasztany utworzyy dokoa niewielki lasek. Wszystko to usposabia do spisania wydarze, ktre przypady mi w udziale, albowiem los mj wydaje si niepodobny do ycia innych wampirw. Bynajmniej nie zawsze przebywam tu wanie. Przeciwnie najczciej bytuj w owym miecie, ktre jawi mi si krlow miast wszystkich. We Florencji zakochaem si w chwili, gdym dzieckiem bdc, zobaczy j po raz pierwszy. Cosimo Starszy prowadzi naonczas swj potny Banco Medici, troszczc si o osobicie, cho by najmajtniejszym czowiekiem w Europie. W domostwie Cosima Mediciego rezydowa wielki rzebiarz Donatello, wykuwajcy swe dziea z marmuru i brzu. Mieszkali tam nadto rozliczni malarze i poeci tudzie badacze magii wraz z adeptami sztuki muzycznej. Przewietny Brunelleschi twrca kopuy w najwikszej z florenckich wity wznosi podwczas kolejn katedr, ponownie na zlecenie Cosima. Michelozzo za trudzi si nad przebudow klasztoru w. Marka, przystpujc zarazem do pracy nad paacem dla Cosima, rozsawionym pniej jako Palazzo Vecchio. Dla najsynniejszego z Medyceuszy przeczesywano te zakurzone biblioteki caej Europy w poszukiwaniu klasycznych ksig Grekw i Rzymian, by przekada je potem na nasz woski jzyk ojczysty, odwanie wybrany przez Dantego na tworzywo jego Boskiej komedii. Pod dachem Cosima dane mi byo mnie, modziutkiemu miertelnikowi, co go fortuna i fatum pospou sobie wybray tak, na wasne oczy ujrze dostojnych goci soboru we Florencji: papiea Eugeniusza IV i przybyego z Bizancjum samego cesarza i patriarch Konstantynopola, Jana VIII Paleologa. Zawitali tam oni w celu zasypania przepaci midzy Kocioem wschodnim i zachodnim, a jam jeno patrzy, jak w peni swego majestatu wjedaj do targanego srog burz miasta i poywiaj si przy Cosimowym stole. Do ju tego, powiecie. Ja za si z wami zgodz. Nie jest to wszak historia rodu Medyceuszy. Pozwlcie mi atoli nadmieni, i czek, ktry nazwie ich przy was niegodziwcami, sam jest niespena rozumu. W kocu nikt inny jak wanie potomkowie Cosima otoczyli opiek Leonarda da Vinci, Michaa Anioa i cae legiony innych artystw. A wszystko to za spraw bankiera (bd te lichwiarza jak zwa, tak zwa), co zechcia doda Florencji pikna i splendoru, albowiem uzna to za chwalebne i podane. Do Cosima powrc w stosownej chwili, zreszt jedynie w kilku krtkich sowach. Cho przyzna si musz, e zwizo nie naley do moich przymiotw, tutaj powiem wam tylko, e czowiek ten cigle jest wrd ywych. Ja za od roku 1450 sypiam w towarzystwie umarych.

Zanim poznacie moje pocztki, niech bdzie mi wolno uzupeni niniejsz przedmow jednym jeszcze ustpem. Nie mylcie, bagam, i napotkacie tu starodawny styl. Nie liczcie zatem na drtw, afektowan angielszczyzn, ktra przywoywaaby wizje zamkowych murw przez grnolotne, acz skromne w istocie rzeczy sownictwo. Swoj histori opowiem w sposb naturalny i kunsztowny zarazem, delektujc si przy tym sowami, bom jest ich wielkim mionikiem. Jako istota nie podlega mierci, wchonem w siebie angielszczyzn czterech minionych stuleci od sztuk Christophera Marlowea i Bena Jonsona a po urywany, chropowaty, lecz sugestywny jzyk filmw z Sylvestrem Stallone'em. Znajdziecie mnie wszechstronnym, miaym, ba, bez maa szokujcym. Dlaczego bowiem nie miabym czerpa z penego arsenau mego epickiego talentu? Czyli angielska mowa nie wysza ju bya poza obrb jednej tylko krainy, a potem dwch, trzech, czterech ldw? Staa si oto jzykiem caej planety zarwno odludnych zaktkw Tennessee, jak i najodleglejszych wysp celtyckich, a take rojnych miast Australii i Nowej Zelandii. Jestem dzieckiem renesansu, przeto param si wszystkim i bez enady mieszam ze sob przerne rzeczy. Czyni to w gbokim przekonaniu, i su w ten sposb jakowym wyszym celom. Co tyczy si mej rodzimej woszczyzny, niechaj czytane na gos imi Vittorio brzmi w waszych uszach bardzo mikko, a inne italskie imiona z tej ksiki obdarzcie tchnieniem penym i wonnym. Jest to w istocie jzyk tak sodki, e angielskie sowo stone (kamie) rozrasta si w nim do rozmiarw trzech sylab: pi-ea-tra. Nic te nie rwna si z nim elegancj. Dlatego kadym innym jzykiem mwi z takim woskim akcentem, jaki spotkacie we wspczesnej Florencji. Raduj si wic niepomiernie, i moje anglojzyczne ofiary mog upaja si mymi jedwabicie wymwionymi pochlebstwami, mym poyskliwie woskim akcentem. Nie jestem wszake szczliwy. Nie wolno wam tak myle. Nie napisabym tego tomiszcza, aby ukaza los szczliwego wampira. Mam mzg oraz serce. Otacza mnie rwnie eteryczna podobizna siebie samego, stworzona najpewniej przez jakie Wysze Moce. Wewntrz tej nienamacalnie zwiewnej powoki tkwi to, co czowiek nazywa dusz. Tako i ja dusz posiadam. Hektolitry krwi nie zatopi jej we mnie nie przedzierzgn si w beztroskiego upiora. Okej, okej, okej. Podobno sowo to znane jest wszystkim mieszkacom naszego globu. Jestemy gotowi, moemy zaczyna. Jednokowo pragn wam jeszcze zacytowa pewnego zapoznanego, lecz wybornego pisarza nazwiskiem Sheridan Le Fanu. Bd to sowa wypowiedziane w wielkiej udrce przez optanego bohatera jednego z doskonale napisanych opowiada tego wanie autora. Pisarz w, wywodzcy si z Dublinu, zmar wprawdzie w roku 1873, zwacie wszelako na wieo jego jzyka i zatrwaajc ekspresyjno, jakiej udzieli on postaci kapitana Bartona w opowiadaniu The Familiar.

Jakichkolwiek wtpliwoci nie budziaby we mnie autentyczno tego, co podaje si nam za prawdy objawione, groz przepaja mnie jeden niezbity fakt: poza tym wiatem istnieje inna, duchowa rzeczywisto, ktrej mechanizm askawie si przed nami ukrywa. Niekiedy wszake ku naszemu przeraeniu system w po czci uchyla rbka swej tajemnicy. Pewien jestem ba! nawet wiem (...), e istnieje jakowy Bg, straszny Bg, i e wina pociga za sob kar, wymierzon w tajemniczy i zdumiewajcy sposb przez siy dla nas niepojte i budzce bezbrzen trwog. Wielki Boe, jakem ja przekonany o istnieniu owego duchowego wymiaru, ktry zowrogi jest, nieprzejednany i wszechmocny. Pod jego to jarzmem uginaem si i uginam, doznajc mk waciwych wszystkim wiekuicie potpionym istotom! I c wy na to? Mnie samego ten fragment miertelnie bez maa ugodzi. Raczej nie nazw naszego Boga strasznym, naszego wymiaru za zowrogim, cho w sowach tych zda si tkwi nie dajce si nijak podway jdro prawdy. Aczkolwiek jest to fikcja literacka, nie brak w niej chyba szczerych emocji. Powyszy wyimek oceniam wysoko, gdy ciy nade mn potworna kltwa, ktrej ja wrd wampirw jestem jedyn ofiar. Mniemam, i inni s od niej wolni. Wedle mnie kady z nas ludzie i wampiry, sowem: wszystkie istoty zdolne do uczu i paczu cierpi wskutek pewnego przeklestwa. Ot i one: dysponujemy wiedz, ktrej ciar nas przerasta, i nie moemy uczyni nic, absolutnie nic, aby oprze si jej sile i zwizanym z ni pokusom. Pod koniec mej opowieci podejm ten temat ponownie. Przekonam si, jak te pojlicie niniejsz histori. Zapad ju wczesny wieczr. Monumentalne ruiny najwyszej wiey mego ojca w dalszym cigu wznosz si dumnie na tle mienicego si gwiazdami nieboskonu. Przez okno widz te rozwietlone ksiycem wzgrza i doliny Toskanii, a nawet wody morza, pobyskujce spoza kamienioomw Carrary. Czuj zapachy kwietnych k na dziewiczych jeszcze zboczach, gdzie toskaskie irysy w dalszym cigu kwitn za dnia na czerwono i biao, abym ja znajdowa je potem pod aksamitn oson otulajcej mnie nocy. Przelewam teraz na papier te sowa, czekajc, a ksiyc w swej jak zwykle przymionej peni ukryje si za chmurami. Zapal wtedy sze wiec, wetknitych w nierwno wykute kandelabry, stojce onegdaj na biurku ojca. Rodzic mj by wwczas feudalnym panem tej gry wraz ze wszystkimi na niej wioskami. Sprawowa on rwnie nieoficjaln wadz nad Florencj, ktr wspomaga w czasie wojny i pokoju jako jej trwale lojalny sojusznik. Bylimy wtedy bogaci, mni, ciekawi wiata i niewymownie wrcz szczliwi. Pora ju, bym opisa wam to, co przepado.

Rozdzia 2 Mj krtki ywot czowieka miertelnego, pikno Florencji, wietno naszego maego dworu to, co przepado Umarem w wieku lat szesnastu. Jestem raczej susznego wzrostu, moje gste brzowe wosy opadaj mi na ramiona, no a aosne spojrzenie piwnych oczu bywa zaiste trudne do wytrzymania. To ostatnie nadaje mi w pewnym sensie wygld nieledwie androginiczny. Mam rwnie powabny, wski nos, ktrego nozdrza niezbyt si jednak wyrniaj. Usta me natomiast s do akuratnych rozmiarw ani za wskie, ani nadmiernie zmysowe. Jak na owe czasy byem zaprawd piknym chopcem. W przeciwnym bowiem razie nie naleabym ju teraz do grona ywych. Tak to si dzieje z wikszoci wampirw, choby mwiono wam co innego. Uroda sprowadza na nas nieszczcie. Wyraajc si za dokadniej: niemiertelno daj nam ci, co nie potrafi oprze si roztaczanym przez nas powabom. Oblicze me nie jest dziecinne, lecz bez maa anielskie. Brwi mam gste, ciemne i na tyle wysoko umieszczone, e oczy byszcz mi stanowczo zbyt mocno. Z kolei czoo byoby odrobin za wysokie, gdyby z drugiej strony nie byo tak paskie i gdyby gste, brzowe wosy nie okalay mej twarzy fal lokw. Odznaczam si mocnym podbrdkiem, ktrego kwadratowy zarys nie przystaje do reszty mego oblicza. Zdobi go jednak may doek. Moje ciao jest silne i nadmiernie wrcz muskularne. Mam szerok klatk piersiow oraz pokane ramiona, nadajce mi wygld krzepkiego ma. Dziki temu umyka uwadze ma nieforemna szczka i przynajmniej z pewnej odlegoci mog uchodzi za mczyzn co si zowie. Owo solidnie zbudowane ciao zawdziczam wiczeniom z uyciem cikiego miecza, ktrym oddawaem si intensywnie w ostatnich latach mego ywota. Przysuyy mi si rwnie szalecze polowania w grach, gdy wspomagany przez sokoy ganiaem wszdy na wasnych nogach (cho posiadaem ju wwczas cztery rumaki, a pord nich konia krlewskiej krwi, zdatnego do uniesienia mnie w penym rynsztunku bojowym). Tamta zbroja cigle spoczywa pod moj wie. Nigdy nie uyem jej w trakcie walki. Wprawdzie Italia za moich czasw ogarnita bya wojenn poog, to jednak Florentyczycy zawsze wysugiwali si w bitwach najemnikami. Ojciec mj musia jedynie zadeklarowa sw absolutn lojalno wzgldem Cosima i

nie dopuci, by jakikolwiek stronnik witego Cesarstwa Rzymskiego, ksicia Mediolanu lub rzymskiego papiea przemieszcza swe wojska przez nasze przecze lub zatrzymywa si w naszych wioskach. Tak si szczliwie zoyo, i posiadoci nasze nie leay na adnym z gwnych traktw. Przemylni antenaci wznieli to zamczysko trzy setki lat przed mymi narodzinami. Rd nasz ma swj pocztek w czasach Longobardw, czyli przybyych z Pnocy barbarzycw, ktrzy jak mniemam zostawili nam w schedzie nieco swojej krwi. Kt to moe wiedzie? Wszak od upadku staroytnego Rzymu niejedno obce plemi wtargno do Italii. Zewszd otaczay nas frapujce pozostaoci okresu pogaskiego. Na okolicznych polach napotykalimy raz po raz osobliwe nagrobki nie pierwszej ju modoci, jak rwnie cudaczne boginie z kamienia, otaczane jeszcze czci przez miejscowe chopstwo, o ilemy wczeniej owych posgw nie poddali konfiskacie. Pod naszymi wieami znajdoway si podziemia, ktre jak czasem mwiono pochodziy sprzed narodzin Chrystusa. Obecnie wiem, e w istocie tak byo i e miejsca te naleay do znanego nam ju z historii ludu Etruskw. W domu naszym panoway stare obyczaje feudalne, z pogard odnoszono si do zaj handlowych, od mskich jego mieszkacw za wymagano odwagi i walecznoci. Zgromadzonych podczas rozlicznych wojen skarbw by ci u nas prawdziwy dostatek: zote i srebrne kandelabry oraz kinkiety, masywne szafy z bizantyjskimi wzorkami, flamandzkie gobeliny, cae tony koronek tudzie rcznie zdobione zotem i klejnotami baldachimy, a wszystko to z najwspanialszej przetworzone materii. Jako e ojciec mj wielce Medyceuszy podziwia, we wszelkie zbytkowne przedmioty zaopatrywa si podczas swych wizyt we Florencji. W kadym z waniejszych pomieszcze naszego domostwa ciany nie miay prawa wieci kamiennymi pustkami: pokryway je kwieciste arrasy, wszystkie za korytarze i alkowy zapenione byy rdzewiejcymi zbrojami rycerzy, ktrych imiona dawno ju poszy w zapomnienie. Cieszylimy si niepomiernym bogactwem. Suchy na ten temat doszy mnie ju w dziecistwie, kiedy mwio si niezbyt jasno zarwno o heroicznie zdobytych upach wojennych, jak i o tajemniczych skarbach z czasw pogaskich. Byway, rzecz jasna, takie stulecia, kiedy to nasza rodzina wadzia si zbrojnie z innymi grskimi miastami i fortami. Jeden zamek napada na drugi i w mgnieniu oka burzono dopiero co wniesione obwarowania. W tym samym okresie Florencja stanowia baz niezmiennie swarliwych i dnych krwi Gwelfw i Gibelinw. wczesna komuna florencka posyaa swoje wojska, by rwna z ziemi podobne naszemu zamki i unicestwia kadego z zagraajcych jej magnatw. Tamten okres nalea ju jednak do przeszoci. Przetrwalimy dziki zmylnoci i trafnym decyzjom. Bylimy zreszt zdani na wasne siy w tej skalistej, nieprzyjaznej czowiekowi krainie, ktr wieczy jeden z grskich szczytw (to tam bowiem Alpy zstpuj do Toskanii), i gdzie najblisze naszemu

zamczyska przeistoczyy si ju w opuszczone ruiny. Nasz najbliszy ssiad sprawowa wadz nad wasn enklaw wiosek, zachowujc lojalno wobec ksicia Mediolanu. Nie kopota si wszake nasz obecnoci, a i my nie powicalimy mu uwagi. Nasza polityka jego domeny nie dotyczya. Mury nasze liczyy dziesi metrw wysokoci, byy niezwykle grube, starsze nili sam zamek, ba, starsze nawet ni snute o nich gawdy. Bez ustanku je pogrubiano i uzupeniano wszelakie ubytki. W obrbie naszej zamkowej osady mieciy si te trzy wioseczki, obronite smakowit winorol, z ktrej owocw wyrabiano czerwone wino najwyszego gatunku. Znajdoway si tam ponadto miodne ule, krzaki jeyn, pola pszenicy i inne uprawy. Na owym terenie hodowano rwnie mnogo kur i krw, a w przeogromnych stajniach trzymano nalece do nas rumaki. Nigdy nie wiedziaem, ile osb trudzi si prac w naszym maym wiatku. Dom peen by administratorw, ktrzy odpowiadali za takie sprawy. Ojciec mj nieczsto wic podejmowa decyzje osobicie i rwnie rzadko odwoywa si do wadz sdowych Florencji. Nasz koci przypisano do caego dystryktu, tote osadnicy zamieszkali w licznych sioach u podna gry przybywali do nas na chrzty, luby i inne uroczystoci. Poza tym przez drugi czas rezydowa w naszych murach pewien dominikanin, ktry kadego ranka odprawia dla nas msz wit. W czasach dawniejszych wycito w okolicach pokane poacie lasu, aby aden najedca nie mg niepostrzeenie przemieszcza si po zboczach naszej gry. Wszelako gdym ja pojawi si na wiecie, rodki takowe nie byy ju nieodzowne. Poniektre wwozy i stare cieki zdyy ju pokry si bujnymi i rwnie jak teraz niedostpnymi lasami, ktre podchodziy prawie pod same mury zamku. Z wie naszych wida byo jaki tuzin niewielkich osad, cigncych si ku terenom dolinnym i otoczonych uprawnymi polami, sadami tudzie winnicami. Wszystkie one podlegay naszemu wadaniu i byy wzgldem nas lojalne. W razie wybuchu konfliktu zbrojnego mieszkacy owych osiedli co tchu pognaliby pod nasze bramy, podobnie jak wczeniej z pen racj czynili to ich przodkowie. Urzdzano nawczas dni targowe, celebrowano wiejskie wita, obchodzono dni witych patronw, niekiedy za praktykowano nawet alchemi i czary. Nasz kraj by zaiste wspaniay. Zamiejscowi duchowni zawsze zatrzymywali si u nas na duej. Zdarzao si, i w wieach naszego zamku lub w niszych, niedawno wzniesionych budynkach kamiennych zamieszkiwao dwch bd trzech odwiedzajcych nas ksiy. Jako mae jeszcze dzieci posano mnie na edukacj do Florencji, gdzie pomieszkiwaem w luksusem i yciem ttnicym palazzo, nalecym do wuja mojej matki. Gdym mia lat czternacie, krewniak w zmar, dom jego zamkn podwoje, mnie za wraz z dwiema starszymi ciotkami przywieziono na powrt do rodzimego zamczyska. Odtd jedynie

z rzadka zdarzao mi si nawiedzi Florencj. Ojciec mj cigle by w gbi serca arystokrat starej daty. Chocia z instynktu waleczny by i niezomny, trzyma si z dala od intryg na stoecznym dworze. y zatem w starowieckim stylu na swoich wociach, a gdy do Florencji zagnay go interesa, Cosimo goci go tam osobicie. Jeli za szo o syna, ojciec pragn wychowa mnie na ksicia, na rycerza, na padrone. Musiaem wic posi wszelkie umiejtnoci i cechy dla rycerza typowe. W wieku lat szesnastu dosiadaem ju konia, aby w penej zbroi i z opuszczon przybic pdzi ku somianemu celowi i przeszy go swoj kopi. Czyniem to z rwn atwoci i uciech, jak daway mi wyprawy owieckie, pywanie w grskich potokach bd konne wycigi u boku mych wiejskich rwienikw. Polubiem to wszystko bez najmniejszego protestu. Byem jednakowo istot wewntrznie rozdart. Umys mj bowiem poywia si wczeniej przekazywan mu przez wymienitych florenckich nauczycieli acin, grek, filozofi i teologi. Braem te udzia w dziecicych widowiskach i sztukach teatralnych, nierzadko odgrywajc gwn rol w spektaklach, ktre w wujowskim domu prezentowaa moja konfraternia. Z jednej strony umiaem wcieli si uroczycie w biblijnego Izaaka, skadanego w ofierze przez posusznego Abrahama; z drugiej za byem czarujcym Anioem Gabrielem, ktrego podejrzliwy wity Jzef zastaje przy Najwitszej Maryi Pannie. Cknio mi si teraz za tym wszystkim: za ksigami, za czytaniami w katedrze, ktre chonem z niezwyk u dziecka uwag, i za cudnymi nocami we florenckim domostwie mojego wuja. Zwykem w tym czasie zasypia przy dwikach efektownych widowisk operowych, a umys mj peen by fantastycznych postaci, ktre zsuway si po linach przy wtrze rozszalaych bbnw, lutni i piewajcych unisono gosw tudzie wykonujcych mae akrobacje tancerzy. Moje dziecistwo nie byo wic trudne. W chopicej konfraterni poznawaem te ubosz dziatw z Florencji kupieckich synw, sieroty, jak rwnie chopcw ze szk przyklasztornych tak bowiem wychowywano naonczas przyszego monowadc. Musiaem zaznajomi si z posplstwem. Odnosz wraenie, i w tych szczenicych latach czsto wymykaem si z tego domu, i to z rwn atwoci, jak pniej, kiedy robiem wypady poza rodzinny zamek. Pami ma zachowaa wiele florenckich zabaw, uroczystoci, wit i procesji zbyt wiele jak na dziecko przyuczane do dyscypliny. I nazbyt czsto patrzyem z tumu na okazale przyozdobione platformy sunce ulicami ku czci witych; nazbyt czsto zadziwiay mnie take milczce szeregi paradujcych ze wiecami ludzi, ktrych powolny chd kojarzy mi si z religijnym jakowym transem. Owszem, byem zapewne nicponiem. Bynajmniej si tego nie wypieram. Wychodziem przez kuchni, przekupiwszy wczeniej sucych. Poza tym zbyt wielu moich przyjaci rekrutowao si spord grandziarzy i zwykych obuzw. Wdawaem si w jak rozrb, po czym co tchu pdziem do domu. Grywalimy w pik i toczylimy bitwy na miejskich placach, skd ksia przeganiali nas rzgami i pogrkami. Zachowywaem si grzecznie i niegrzecznie, cho nigdy nie byem zym chopcem.

W wieku lat szesnastu umarem dla tego wiata i nigdy ju potem nie ujrzaem florenckich czy jakichkolwiek innych ulic w rozwietlony socem dzie. Mog tylko zapewni was, e widziaem to, co najlepsze. Potrafi bez trudu przywoa obraz uroczystoci witojaskich: przed sklepami i sklepikami wystawiano najokazalsze towary, a idcy do katedry mnisi piewali swe arcypikne hymny w podzice za powodzenie, jakim Bg obdarzy to miasto. Mgbym tak jeszcze bardzo dugo. Zachwyty nad wczesn Florencj nie powinny zaiste mie koca. W miecie tym yli handlarze i wybitni artyci; przebiegli politycy i nawiedzeni wici; natchnieni poeci i zuchwali szubrawcy. Myl, e znano tam wtedy wiele rzeczy, ktre do Anglii i Francji miay dotrze znacznie pniej, a ktre w pewnych krajach nie s znane nawet obecnie. Dwie sprawy nie ulegaj tu najmniejszej nawet wtpliwoci: Cosimo by najpotniejszym czowiekiem na wiecie, Florencj za rzdzi lud, tylko lud. Wrmy jednak do mego ojczystego zamczyska. Kontynuowaem w nim swoj nauk i w mgnieniu oka potrafiem przedzierzgn si z rycerza w modego uczonego. Cie na me wczesne ycie rzuci jeden fakt: gdym mia lat szesnacie, mogem ju rozpocz studia na uniwersytecie. Wiedziaem o tym i w pewnym sensie tego pragnem; alici zajmowaa mnie wtedy hodowla sokow, ktre poddawaem odpowiedniej tresurze, aby nastpnie zabiera je na polowania. Zaprawd pokusa ta bya nie do odparcia. Starsi krewniacy, zwaszcza za zasiadajcy co dzie do wieczerzy wujowie mojego ojca, widzieli we mnie mola ksikowego. Ludzie ci naleeli do czasw ju minionych, do okresu, gdy wiatem nie wadali jeszcze bankierzy. Opowiadali oni bajeczne historie o odbytych za modu krucjatach, o krwawej bitwie pod Akk, o walkach na Cyprze i Rodos, o yciu na morzu tudzie o wielu egzotycznych portach, gdzie stanowili oni postrach okolicznych tawern i miejscowych kobiet. Matka moja bya pikna i pena ycia; miaa brzowe wosy i bardzo zielone oczy. Uwielbiaa swj wiejski ywot, chocia Florencj poznaa tylko od strony eskiego klasztoru. Gboki niepokj budzia w niej moja ch czytania Dantego oraz czas, jaki powicaem na pisanie. ycie mej matki ograniczao si do przyjmowania goci w wielce wytwornym stylu. Dziki niej na posadzkach say si listki lawendy i zioa o sodkim zapachu, a wina miay odpowiedni aromat. Sama te rozpoczynaa tace, w czym partnerowa jej brat mego dziadka, jako e ojciec do taczenia skory nie by. W porwnaniu z Florencj wszystko to odznaczao si raczej wolnym tempem i brakiem wikszego oywienia, ktrego dostarczay mi jedynie opowieci o prawdziwych wojnach. Wychodzc za mego ojca, matka musiaa by bardzo moda, albowiem w noc swojej mierci obarczona bya brzemieniem kolejnego potomka. Dziecko to zmaro wraz z ni. Ju niebawem wam o tym opowiem jak tylko nadarzy si okazja. No c, szybko nie naley do mych przymiotw.

Brat mj Matteo by cztery lata ode mnie modszy; uczy si znakomicie, cho z domu nigdzie go nie posyano (a szkoda). Moja siostra za o imieniu Bartola urodzia si w niecay rok po moim na ten wiat przyjciu, tak szybko, e ojca napawao to chyba wstydem. Matteo i Bartola byli dla mnie najwspanialszymi i najciekawszymi ludmi na tym wiecie. Cieszylimy si wiejsk swobod, biegalimy po lasach, zbieralimy jeyny i suchalimy razem opowieci cygaskich gawdziarzy, zanim ich jeszcze nie poj-mano, a potem usunito z naszych terenw. Darzylimy si wzajemn mioci. Matteo uwielbia mnie a za bardzo, albowiem darem wymowy growaem nad naszym ojcem. Brat mj nie dostrzega wszake ukrytej siy naszego rodziciela ani te jego wytwornych manier. Myl, e to ja wanie wszystkiego Mattea uczyem. Bartola natomiast przyprawiaa o wieczn zgryzot nasz matk, ktra nie moga przej do porzdku nad stanem jej wosw: penych gazek, patkw, lici i ziemi, czyli ladw po naszych lenych zabawach. Bartola musiaa rwnie uczy si wyszywania, piewu, poezji i modlitwy. Z drugiej wszake strony urok osobisty i posiadany majtek pozwalay mojej siostrze na uchylanie si od niemiych jej obowizkw. Ojciec ubstwia sw crk i raz po raz napomina mnie dyskretnie, abym nie spuszcza jej z oczu podczas naszych peregrynacji po lesie. Tak te czyniem. Byem gotw pozbawi ycia kadego, kto bodaj miaby j dotkn! Ach... To ju dla mnie zbyt wiele! Nie wiedziaem naonczas, e czeka mnie a tyle boleci. Zabi kadego, kto miaby j dotkn! Teraz za nachodz mnie koszmary, ktre niczym skrzydlate monstra gro mi wiekuistym oddzieleniem od bezgonych wiateek niebiaskich przestworzy. Pozwlcie alici, bym wrci do przerwanego na moment wtku. Matki mej nigdym nie rozumia, i oceniaem j zapewne w sposb bdny i niesprawiedliwy. Dla niej bowiem wszystko sprowadzao si do przybrania odpowiedniego stylu i nabrania stosownych manier, podczas gdy ojciec przejawia bezgraniczn autoironi i zawsze umia mnie rozbawi. Jego arty i zgryliwe opowieci sprawiay wraenie cynicznych, cho odznaczay si zarazem pewn dobrodusznoci. Swymi sowami ojciec nicowa na wylot wszelk sztuczno i pomp, nie oszczdzajc przy tym samego siebie. Za beznadziejny uwaa czowieczy los na tej ziemi, a wojna sprowadzaa si dla do komedii, pozbawionej bohaterw i granej przez gupcw. W samym rodku perory mojego wuja ojciec wybucha gromkim miechem, podobnie zreszt kwitujc moje nierzadko przydugie poema. Na domiar zego rodzic mj chyba nigdy nie zwrci si do matki choby jednym uprzejmym sowem. By on czekiem okazaej postury, gadko ogolony, o dugich wosach i piknych, wskich palcach. Te ostatnie kontrastoway z jego pokan sylwetk, tym bardziej e rce naszych przodkw byway do misiste. Dlatego wszystkie noszone przez ojca piercienie, wyjtkowej zaprawd urody, naleay wczeniej do jego matki. Na marginesie dodam, e mnie rwnie natura obdarzya takimi domi. W swoim zamku ojciec mj ubiera si bardziej efektownie ni we Florencji, gdzie nie odwayby si pokazywa w tak drogich strojach. Nosi ot krlewski aksamit z naszytymi

na perami oraz wielgachne paszcze oblamowane gronostajami. Rkawice mia obite lisi skrk, jego due oczy za, osadzone gbiej ni moje, spoglday dokoa krytycznie i nieufnie, nie szczdzc otoczeniu ironii, sarkazmu i drwiny. Ojciec mj jednakowo nigdy nie zachowywa si podle, a jego jedyna dziwaczna maniera polegaa na piciu wina z kielichw szklanych, nie za z drewnianych, srebrnych czy zotych. Wieczerz jadalimy wobec tego przy stole zastawionym byszczcymi naczyniami ze szka. Matka moja umiechaa si zawsze, zwracajc si do maonka tymi sowy: Panie mj, czy byby askaw zdj swoje nogi ze stou lub: Byabym wdziczna, gdyby dotyka mej osoby, umywszy wczeniej swe tuste donie, lub: Zali chcesz wej do domu w takim stanie? Pomimo jednak zewntrznej urokliwoci, sdz, i matka ojca nienawidzia. Raz tylko posyszaem jej podniesiony na ojca gos, gdy w niedwuznaczny zgoa sposb owiadczya, i poowa dzieci w naszych wioskach zostaa spodzona wanie przez ojca, ona sama za pochowaa omioro niemowlt, ktrym nie dane byo przyj na ten wiat. Zarzucia wtedy mowi brak opanowania, typowy dla nieokieznanego ogiera. Zaskoczony tym nagym wybuchem ojciec wyoni si z maeskiej alkowy i drc na caym ciele, zwrci si do mnie z poblad twarz: Wiesz, Vittorio, twoja matka wcale nie jest tak nierozumna, jakom wczeniej o niej zwyk myle. Nie, bynajmniej. W istocie rzeczy jest ona po prostu nudna. W zwykych okolicznociach ojciec nie powiedziaby o onie nic rwnie obcesowego. Tymczasem matka, kiedym wszed do rodzicielskiej sypialni, rzucia mi si w ramiona, by przez kolejny kwadrans wylewa z siebie gorzkie zy. Siedzielimy bez sowa w tej niewielkiej kamiennej sali, znajdujcej si do wysoko w najstarszej wiey naszego domostwa i wyposaonej w pozacane meble. W pewnym momencie matka wytara oczy i powiedziaa: Wiesz... On troszczy si o wszystkich. Dba o moje ciotki i wujw, ktrzy bez niego by sobie nie poradzili. Mnie rwnie nigdy niczego nie odmwi. I cigna swoim agodnym, uksztatowanym w klasztorze gosem: Spjrz na ten dom. Jest w nim peno ludzi starszych, ktrych mdro tak bardzo si wam, dzieci, przysuya. A wszystko to dziki waszemu ojcu, bogatemu na tyle, by wszdzie bywa i wszdzie dotrze. Jest on doprawdy nad wyraz szczodry. Tylko... Vittorio! Vittorio, nie... To znaczy... Te wiejskie dziewuchy... Mao brakowao, a powodowany chci pocieszenia matki, powiedziabym, i wedle mej wiedzy ja sam spodziem tylko jednego bkarta, ktry jak dotd chowa si naleycie. W sam por zorientowaem si jednak, e skutki takiego wyznania byyby ani chybi katastrofalne, i adne sowo z mych ust nie pado. Spotkanie to mogo okaza si jedyn rozmow, ktr odbyem z wasn matk, wszelako trudno je tak okreli, bom przecie nic wtedy nie powiedzia. Tak czy inaczej, matka miaa racj. Trzy jej ciotki i dwch jej wujw mieszkao w murach naszego zamczyska, i yo im si dobrze: ubierali si w drogie stroje z najnowszych

tkanin, sprowadzone prosto z Florencji, zaznajc te wszystkich innych uciech i przywilejw egzystencji na magnackim dworze. Ja oczywicie sporo zyskaem, przysuchujc si sowom tych starych ju ludzi, ktrzy o wiecie szerokim naprawd niemao wiedzieli. Podobnie byo z wujami mego ojca. Alici tereny te naleay wanie do nich, a raczej do tej gazi rodziny, tote sdzili oni, . i wikszy maj do nich tytu, chyba rwnie dlatego, i swego czasu wsawili si swym orem na Ziemi witej bd te za takich pragnli uchodzi. Poza tym spierali si z moim ojcem o wszystko: poczwszy od smaku pasztecikw z misem a po niepokojco nowoczesny styl sprowadzanych z Florencji malarzy, ktrzy swymi dzieami mieli ozdobi nasz ma kapliczk. Oprcz upodobania do przedmiotw ze szka owo nowoczesne naonczas malarstwo byo jedyn nowink cieszc si przychylnoci mojego ojca. Nasza kapliczka przez kilka stuleci wiecia nagimi cianami. Podobnie jak cztery zamkowe wiee i wszystkie otaczajce nas mury, zbudowano j z biaego kamienia, ktry czsto spotyka si w pnocnej Toskanii. Rni si on wydatnie od typowych dla Florencji materiaw ciemniejszych szarych i wygldajcych na nie doczyszczone. Nasz pnocny budulec kojarzy si za swoj barw z pastelow tonacj rowych ryczek. Gdym by jeszcze bardzo mody, ojciec sprowadzi z Florencji wymienitych malarzy, terminujcych wczeniej u Piero della Franceski i innych mistrzw. Zleci im pokrycie kapliczki malowidami, ktrych osnow stanowi miay cudowne opowieci o witych i pozostaych postaciach biblijnych, zaczerpnite z ksigi Zota legenda. Jako e ojciec mj nie grzeszy nadmiarem wyobrani, nakaza malarzom powielanie schematw, z ktrymi wczeniej zapozna si we Florencji. Wskutek tego podczas ostatnich lat mego ziemskiego bytowania zamkowa kapliczka pokrya si podobiznami Jana Chrzciciela patrona miasta i kuzyna Pana naszego a take w. Elbiety, w. Jana, w. Anny, Matki Boskiej, Zachariasza i mnstwa aniow. Warto doda, i kad z tych postaci przyodziano zgodnie z obowizujc wtedy najnowsz florenck mod. To wanie przeciwko tej nowomodnoci, tak bardzo rnicej si od dzie Giotta lub Cimabuego, protestowali moi podstarzali wujowie i ciotki. Nasi wiejscy ssiedzi chyba te nie do koca te obrazy rozumieli; ich zreszt przeraaa sama kaplica, gdy przy okazji jakiego lubu czy chrztu zdarzao im si j nawiedzi. Ja natomiast nie posiadaem si z radoci, widzc, jak powstaj rzeczone malunki. Z przyjemnoci przebywaem wtedy w obecnoci tych artystw, ktrzy jednak opucili nas jeszcze przed demoniczn rzezi kadc kres mojemu yciu. We Florencji dane mi byo obejrze wiele przewietnych obrazw. Patrzyem na nie niespiesznie, delektujc si wspaniaymi wizjami aniow i witych, umieszczonymi w bocznych kapliczkach katedr. Raz nawet podczas wsplnej z ojcem do Florencji wyprawy zobaczyem w domu Cosima nadzwyczaj pobudliwego malarza, Filippa Lippiego, ktrego musiano naonczas trzyma pod kluczem, eby ukoczy wreszcie jeden ze swoich obrazw.

Uj mnie ten artysta sw prostoduszn, acz siln osobowoci i nierzadko gwatownymi sposobami, do jakich zwyk si ucieka, by pozwolono mu wyj z paacu. Powany Cosimo umiecha si do tylko i swoim niskim gosem prbowa okiezna histeri malarza; przekonywa go, i ten odzyska niezmcony spokj ducha, jak tylko jego praca znajdzie wreszcie swj finisz. Filippo Lippi by wprawdzie zakonnikiem, lecz szala za pci pikn, o czym zreszt wszyscy wiedzieli. Rzec nawet mona, i by dla florentczykw ulubionym szwarccharakterem. To wanie pocig do kobiet nie pozwala mu spokojnie pracowa w paacu. Podczas wieczerzy, ktr nas wtedy tam podjto, pada sugestia, i Cosimo winien zamkn Filippa z kilkoma niewiastami, co by moe zdoaoby tego artyst uszczliwi. Cosimo najpewniej nie skorzysta z tej rady; w przeciwnym bowiem razie jego wrogowie rozgosiliby t wie w caym miecie. W tym miejscu pragn wszake podkreli rzecz wan: nig-dym nie zapomnia tego krtkiego spojrzenia na genialnego Filippa, bo w istocie geniuszem on by i w dalszym cigu za takiego go poczytuj. A c ci si tak w nim spodobao? pyta mnie ojciec. On jest i dobry, i zy odrzekem. A nie tylko zy bd dobry. Dostrzegam toczc si w nim walk. Ponadto widziaem, jak pracuje z Fra Giovannim... tak to nazywano wtedy czowieka rozsawionego jako Fra Angelico .. .i zaprawd powiedzie musz, i jest on niezwykle zdolny. Gdyby byo inaczej, Cosimo z pewnoci nie godziby si na takie sceny. Syszae go, papo? Czy Fra Giovanni jest witym? zapyta ojciec. Hm... Owszem. Tak... Ale czy widzia cierpienie Fra Filippa? Hm, byem pod wraeniem. Ojcec unis brwi. Podczas naszej kolejnej i ostatniej zarazem wyprawy do Florencji ojciec postanowi pokaza mi wszystkie obrazy Filippa. Zdumia mnie tym, i pamita o mej fascynacji tym malarzem. Odwiedzilimy zatem wiele domw, w ktrych wisiay najpikniejsze jego obrazy, po czym wybralimy si do pracowni samego mistrza. Tam za na zamwienie Francesca Maringhiego powstawa obraz, ktry mia przyozdobi otarz jednego z florenckich kociow. Kiedy ujrzaem nie wykoczon jeszcze Koronacj Najwitszej Maryi Panny, omale nie zemdlaem z zachwytu, w jaki dzieo to mnie wprawio. Zaiste trudno mi byo stamtd wyj. Westchnieniom i zom nie byo koca. Nigdy wczeniej nie widziaem nic rwnie piknego by to nieprzebrany tum powanie spogldajcych ludzkich twarzy wraz z cudownymi anioami i witymi; przedstawione tam kobiety odznaczay si niezwyk gracj, mczyni za niebiask wrcz doskonaoci sylwetek. Po prostu szalaem z zachwytu. Ojciec pokaza mi jeszcze dwie inne prace Filippa, obrazujce Zwiastowanie.

Wspominaem ju, e jako dziecko graem rol Anioa Gabriela, ktry przychodzi do Najwitszej Panienki, aby owiadczy o poczciu w jej onie Chrystusa. W naszej interpretacji by to anio ujmujcy swym mskim, ba, samczym wdzikiem, a jego obecno przy Maryi miaa wprawi Jzefa w osupienie. Jako gromadka chopcw, nie stronicych od uciech tego wiata, postanowilimy okrasi ten spektakl szczypt pikanterii. To znaczy, dodalimy par rzeczy od siebie, bo w Pimie nie ma chyba ani sowa na temat w. Jzefa, ktry odkrywa potajemn schadzk swej maonki. Bya to zatem ma ulubiona rola, std te szczeglnie upodobaem sobie pniej obrazy ukazujce Zwiastowanie. Ostatnie za malowido o takim charakterze, ktre widziaem wtedy we Florencji, wyszo wanie spod pdzla Filippa w latach czterdziestych pitnastego wieku i sw wspaniaoci przymio wszystko, com do tej pory oglda. Anio na tym obrazie by z jednej strony postaci niematerialn, z drugiej natomiast odznacza si cielesn doskonaoci, a jego skrzyda skaday si z pawich pir. Ograna mnie nieprzeparta ch posiadania tego dziea na wasno. Zapragnem je zakupi i zawie do naszego zamczyska. Nie byo to jednak moliwe, albowiem prace Filippa nie znajdoway si w normalnym obiegu rynkowym. Ojciec musia mnie wic odcign od obrazu mistrza i bodaj nazajutrz znowu bylimy w domu. Dopiero pniej zdaem sobie spraw z jego milczenia, gdym bez ustanku perorowa przy nim o Fra Filippie: Ten obraz jest subtelny i oryginalny mwiem a zarazem zgodny z powszechnie przyjtymi zasadami malowania. Na tym wanie polega geniusz: wprowadza zmiany, lecz z pewnym umiarem; by nieszablonowym, lecz zrozumiaym dla innych. I to mu si wanie udao, ojcze. Wylewa si ze mnie nieprzerwany potok sw. Takie jest moje o nim zdanie. Jego cielesno, namitno do kobiet, nieomal szataskie amanie zoonych lubw zakonnych; a z drugiej strony on przecie cigle jest osob duchown, nosi habit, jest Fra Filippo. Z tego wewntrznego konfliktu wyaniaj si twarze, ktre na jego obrazach przybieraj wyraz zupenej bezwolnoci. Ojciec dalej mnie sucha. Ot to kontynuowaem. Te postacie odzwierciedlaj nieustanne kompromisy przeciwstawnych sobie impulsw, tote s smutne i mdre, nigdy nie s niewinne, a ich mikkie rysy stanowi odbicie trapicej ich niemej udrki. Gdy wracalimy do domu strom len drog, ojciec zapyta mnie raptem, czy malarze pracujcy wczeniej w naszej zamkowej kapliczce byli moim zdaniem cokolwiek warci. Raczysz artowa, papo odparem. Byli znakomici. Ojciec umiechn si. No c, nie wiedziaem. Wzruszy ramionami. Chciaem naj jak najlepszych. Na mojej twarzy rwnie pojawi si umiech.

Ojciec rozemia si dobrodusznie. Nigdy nie pytaem go, kiedy i czy w ogle bd mg opuci rodzinny dom, aby znowu odda si studiom. Uwaaem chyba, e potrafibym swoim postpowaniem ukontentowa zarwno jego, jak i siebie. W drodze powrotnej z Florencji zrobilimy ponad dwa tuziny postojw. Zakrapiane winem wieczerze spoywalimy w mijanych przez nas zamkach i przechadzalimy si po jasnych, wykwintnie urzdzonych rezydencjach oraz przylegajcych do nich ogrodach. Do niczego nie przywizywaem naonczas szczeglnej wagi, albowiem kade z tych zjawisk stanowio cz skadow mojego ycia: altanki pokryte fioletow wistari, winnice na zielenicych si zboczach czy gadkolice dziewczta kiwajce do mnie ze swych lodii. W owym okresie Florencja wdaa si w konflikt wojenny. Sprzymierzya si z arcysawnym Francesco Sforza, aby przej kontrol nad Mediolanem. Po stronie tego ostatniego opowiedziay si z kolei Neapol i Wenecja. Ta straszna wojna nie dotkna jednak naszej rodziny. Walki toczyy si midzy najemnikami, a wszelkie odgosy i echa tych potyczek dao si sysze na miejskich ulicach, nie za na naszej grze. Wojna ta kojarzy mi si do dzisiaj z dwiema wybitnymi postaciami. Pierwsza z nich to ksi Mediolanu Filippo Maria Visconti czowiek, ktry niezalenie od naszego do stosunku musia okaza si naszym nieprzyjacielem; by bowiem wrogiem Florencji. Posuchajcie najpierw opisu tej osobistoci: odraajca tusza, przyrodzony niejako brud na ciele oraz zwyczaj rozbierania si do naga, by tarza si w bocku wasnego ogrodu! Przeraa go sam widok szabli i wy, gdy wyjto j z pochwy. Dra na myl, i kto mgby sportretowa go na ptnie, poniewa uwaa si za niebywale brzydkiego, co swoj drog nie mijao si z prawd. Mao tego nie by on zdolny usta na swoich maych i sabych nogach, tote paziowie musieli wszdzie go nosi. Mia wszake poczucie humoru. Chcc kogo wystraszy, ze swego rkawa wypuszcza wa! Urocze, nieprawda? A jednak czowiek ten przez trzydzieci pi lat sprawowa wadz nad Ksistwem Mediolanu, przeciwko ktremu wystpi teraz jego wasny najemnik Francesco Sforza. Nad tym ostatnim nie bd si zbyt dugo rozwodzi, jako e by on postaci barwn, acz w inny sposb. Ten silny, mny i przystojny syn wieniaka wieniaka, ktry uprowadzony jako dziecko zdoa sta si przywdc swych wasnych ciemi-ycieli czowiek ten ot (Francesco) stan na czele tego wanie oddziau z chwil, gdy jego ojciec uton w potoku, prbujc ocali ycie pewnego pazia. Obydwaj zatem odznaczali si ogromnym mstwem, czystoci ducha i talentem przywdczym. Francesco Sforze na wasne oczy ujrzaem dopiero po mojej mierci dla tego wiata, gdym ju nalea do wdrownych wampirw. Rzeczywisto okazaa si zgodna z posyszanymi wczeniej opisami: by on czowiekiem o powierzchownoci i wntrzu wielkiego bohatera. Chocia nieatwo w to uwierzy, to wanie temu nieprawemu synowi wieniaka o mentalnoci urodzonego onierza sabonogi i zwariowany ksi Mediolanu postanowi odda za on sw crk. Ta ostatnia nie zrodzia si bynajmniej z ldwi ksicej maonki, trzymanej zreszt w cisym odosobnieniu, lecz bya crk jego naonicy.

Wanie w zwizek stanowi zarzewie rzeczonej wojny. Z pocztku Francesco walczy dzielnie za ksicia Filippa Mari, kiedy za ten dziwaczny i nieobliczalny ksi w kocu wyzion ducha, jego zi nasz przystojny Francesco, pod urokiem ktrego znajdoway si ju cae Wochy, od papiea po Cosim sam zapragn przyj tytu ksicia Mediolanu! Wszystko to szczer jest prawd. Zali nie ciekawi was cig dalszy? Poszperajcie zatem w encyklopediach. Nie nadmieniem tu bowiem (na przykad), i ksi Filippo Maria ba si rwnie piorunw, co skonio go do wybudowania w swoim paacu specjalnej dwikoszczelnej komnaty. Takich faktw jest znacznie wicej. Sforza zmuszony by ochroni Mediolan przed grocymi mu wojskami, natomiast Gosimo musia go w tych wysikach wspiera. W przeciwnym razie Francja ani chybi dokonaaby agresji na nasz krain, a i to nie byoby jeszcze najgorsze. Wszystko to dostarczao mi niezgorszej rozrywki. Jak napomknem wczeniej, ju w modym wieku byem gotw w razie potrzeby bra udzia w wojnie lub znale si na ksicym dworze. Mimo to te dwie postacie byy dla mnie jedynie tematem wieczornych rozmw przy stole. Kiedy za mowa bya o szalonym Filippo Marii i wypuszczanym przeze z rkawa wu, ojciec mj mruga do mnie i szepta mi do ucha: Nie majak czysta krew ksica, synu po czym wybucha miechem. Co si tyczy romantycznego i mnego Francesco Sforzy, ojciec roztropnie nic o nim nie mwi, dopki czowiek ten walczy po stronie wrogiego nam ksicia; gdy jednak wszyscymy zwrcili si przeciw Mediolanowi, papa zachwala tego miaego samouka, jak rwnie jego dzielnego ojca-wieniaka. Po wczesnej Italii kry te inny znamienity wariat rozbjnik i zawadiaka znany jako sir John Hawkwood, ktry swoich najemnych wojakw gotw by przeciwstawi kademu, z florentczykami wcznie. Alici skoczy on jako sojusznik Florencji, ba, sta si nawet jej obywatelem, a kiedy opuci ten wiat, jego posta uwieczniono na fresku w katedrze! Tak, takie to byy czasy! Myl, e los onierza nie by wtedy najgorszy, albowiem czowiek poniekd sam decydowa, gdzie bdzie toczy swe boje, i mg tym samym bez reszty si w tak walk zaangaowa. By to rwnie dobry czas na czytanie poezji, kontemplacj obrazw albo arcywygodne ycie pod bezpieczn oson starych murw. Mona te byo po prostu wczy si po ttnicych yciem ulicach bogatych miast jeli kto dysponowa jakimkolwiek wyksztaceniem, jego wybr by zaiste nieograniczony. Z drugiej strony nie wadzio naonczas zachowa pewn ostrono. Magnatom w rodzaju mojego ojca grozia w takich wojnach totalna zagada. Regiony grskie, dotychczas wolne i bezpieczne, stay si polem niszczycielskich inwazji. Raz po raz zdarzao si, i ludzie wczeniej stojcy z boku nastawiali si raptem przeciwko Florencji i posyali tam najemnikw w brzczcych orach, aby wszystko po drodze zrwna z ziemi.

Powiem tu jeszcze, e Sforza wygra w kocu sw wojn z Mediolanem, w czym wydatnie pomoga mu udzielona przez Cosim poyczka pienina. Pniejsze wypadki to absolutna ju hekatomba. No c m cudown Toskani mgbym tak opisywa bez koca. Ze smutkiem ogromnym i aoci myl o tym, jak yaby moja rodzina, gdyby naonczas nie nawiedzio nas zo. Nie potrafi wyobrazi sobie ojca jako staruszka ani siebie samego w zmaganiach z podeszym wiekiem. W imaginacji nie widz te siostry mej jako ony miejskiego arystokraty (na co bardzo liczyem, przedkadajc to nad zwizek z jakim wiejskim baronem). Ciesz si i zarazem ogarnia mnie zgroza na myl o istnieniu w tych grach cigle tych samych wiosek i osad, ktre opary si dziaaniu najstraszniej szych nawet wojen i w ktrych dalej na brukowanych uliczkach wida stojce w oknach doniczki z pelargoniami. Przetrway rwnie niektre zamczyska, przywracane yciu przez kolejne pokolenia ich mieszkacw. A ot i ciemno. Ot i Vittorio piszcy przy wietle gwiazd. W pooonej niej kapliczce rozgociy si ju jeyny i inne kolczaste krzewy; malunkw nie oglda ju nikt, a wite relikwie kamiennego otarza pokryy si grub warstw kurzu. Cierpi te atoli chroni pozostaoci po moim domu. Pozwoliem im rosn. Pozwoliem, by zatary si lene drogi, bd sam przyczyniem si do ich destrukcji. Musz zachowa cho troch dla Siebie! Musz! Ale znowu cigam na siebie oskarenia o rozwleko zupenie zasadne, przyznaj. Czas ju zakoczy ten rozdzia. Niniejszy wstp ma swoje rdo w spektaklach, ktre widziaem w domostwie mojego wuja bd przed katedr w Cosiinowej Florencji. Trzeba najpierw odmalowa drugi plan, sporzdzi rekwizyty, przygotowa liny, po ktrych mona salwowa si ucieczk, a take uszy stosowne kostiumy. Dopiero potem na scen wkraczaj aktorzy wystpujcy w historii pierwocin mojego ycia. Tak po prostu by musiao. Pozwlcie mi wic zakoczy ten esej o cudach pitnastowiecznej Florencji sowami wielkiego alchemika Ficino: By to wiek zoty. Teraz za rozpoczyna si tragedia. Rozdzia 3. W ktrym spada na nas nieszczcie Pocztek koca nadszed kolejnej wiosny, niedugo po moich szesnastych urodzinach, ktre przypady tamtego roku na ostatni wtorek przed wielkim postem. Zamek i okoliczne wsie cieszyy si wtedy ostatnimi chwilami karnawau. Byo wprawdzie nieco chodno, ale zabawa toczya si w najlepsze. To wanie owej nocy poprzedzajcej rod popielcow przyni mi si koszmar, w ktrym ujrzaem siebie samego z gowami brata i siostry w doniach. Zbudziem si zlany potem, przeraony tym strasznym snem. Spisaem jego tre w moim dzienniczku snw, po czym waciwie o nim zapomniaem. Byo to dla mnie zupenie normalne, tyle e takiej

zmory jeszczem nie dowiadczy. Gdy jednak relacjonowaem me nieczste przecie koszmary rodzicom bd innym ludziom, w odpowiedzi syszaem zawsze to samo: Vittorio, to dlatego, e czytujesz te swoje ksiki. Sam jeste sobie winien. Zaznaczam raz jeszcze: o tym nie zapomniaem. Na Wielkanoc nasza kraina pokrya si kwiatami, a pierwsze nie rozpoznane jeszcze przeze mnie ostrzeenie pojawio si z chwil, gdy pooone w niszych partiach naszej gry wioski zupenie nagle opustoszay. Ja, ojciec, dwch owczych, gajowy i pewien onierz pojechalimy przekona si naocznie, czy rzeczywicie tamtejsze chopstwo opucio swoje sioa wraz z caym ywym inwentarzem. Poczuem si osobliwie, widzc te porzucone osady, cho mae byy i pozbawione wikszego dla nas znaczenia. Wracalimy otuleni przez ciepy zmierzch i po drodze mijalimy kolejne wiejskie domki wszystkie zamknite na cztery spusty. W zatrzanitych okiennicach nie wida byo najmniejszego promyka wiata, z kominw za nie dobywaa si najciesza choby smuka rumianego dymu. Po powrocie stary ochmistrz mojego ojca owiadczy kategorycznie, e tych wszystkich wasali naley odnale, stuc i ponownie zagoni do pracy na roli. Ojciec jak zwykle dobroduszny i spokojny usiad przy rozjanionym wiec biurku, podpar si na okciu i rzek, i wieniacy owi nie byli jego poddanymi i jako ludzie wolni mieli prawo t gr opuci. Takie to bowiem zasady panuj we wspczesnym wiecie, ojciec za pragnby jeno wiedzie, co si w naszej krainie dzieje. W pewnej chwili rodzic mj zauway, e stoj tu obok i bacznie na patrz, po czym natychmiast przerwa narad, jakby nie warto ju byo tej kwestii roztrzsa. Sprawa ta wielce mnie wtedy nie zajmowaa. Kilka dni pniej mieszkacy wsi u podna gry poczli nas prosi, abymy pozwolili im schroni si w obrbie zamkowych murw. W komnatach ojca odbyway si narady. Syszaem toczce si za zamknitymi drzwiami spory. Pewnego wieczoru przy kolacji caa nasza rodzina siedziaa w bardzo ponurym jak na ni nastroju; w kocu ojciec mj podnis si ze swego masywnego krzesa, ustawionego przy rodkowej czci stou, i tonem czowieka, ktrego bezgonie obarcza si poczuciem winy, owiadczy, co nastpuje: Nie bd przeladowa jakich staruszek tylko dlatego, e przebijaj szpilkami woskowe lalki, pal kadzido i odczytuj gupie i bezsensowne zaklcia. Przecie te stare wiedmy mieszkaj na naszej grze od zawsze. Matka zdradzaa oznaki wielkiego niepokoju. Kazaa nam wsta od stou, po czym wyprowadzia z jadalni Bartol, Mattea i moj niechtn jej yczeniu osob, mwic nam, i winnimy wczeniej ni zwykle pj spa. Nie czytaj ju dzisiaj, Vittorio zwrcia si do mnie. Ale co mia na myli papa? spytaa Bartola. Och, chodzi mu o te stare czarownice ze wsi odparem, uywajc woskiego sowa strega. Co pewien czas ktra z nich posuwa si za daleko i wybucha bijatyka, ale najczciej to wszystko sprowadza si do uzdrawiajcych talizmanw i innych tego typu

historii. Mylaem, e matka zgani mnie za te sowa, lecz ona staa nieruchomo na wskich schodkach naszej wiey, patrzc na mnie z wyrazem ulgi na twarzy. Tak, tak, Vittorio powiedziaa. Nie mylisz si. Florentczycy miej si z tych staruszek. Sami znacie zreszt Gatten, ktra prcz sprzedawania dziewcztom miosnych wywarw niczym innym si wszak nie zajmowaa. A z tego powodu nie wytoczymy jej przecie procesu! zauwayem, kontent, i matka powica mi a tyle uwagi. Bartola i Matteo wykrzyknli nagle jak jeden m: Nie, nie, nie Gattena. Na pewno nie ona. Gattena znikna. Ucieka. Gattena? zapytaem. A kiedy matka odwrcia si bez sowa, rozkazujc mi wymownym gestem odprowadzi rodzestwo do sypialni, pojem powag caej tej sytuacji. Gattena bya najstraszniejsz i najmieszniejsz zarazem ze wszystkich czarownic. Jeeli ucieka, jeli czego si baa, to owszem wie ta bya zaiste interesujca. Bo to wanie jej, jak mniemaa, inni ba si powinni. Kolejne dni Bartola, Matteo i ja spdzilimy w nastroju spokojnym i bogim, gdy jednak potem wracaem mylami do tamtych czasw, przypominaem sobie natok doprawdy istotnych wydarze. Pewnego popoudnia podszedem do najwyszego okna naszej wiey, gdzie zastaem zasypiajcego z wolna stranika imieniem Tori. Powiodem spojrzeniem po naszej krainie, starajc si obj wzrokiem jak najwiksz jej poa. Nie znajdziesz rzek Tori. Niby czego? zapytaem. Dymu z choby jednego paleniska. Ju nie znajdziesz. Stranik ziewn i opar si o cian, uginajc pod ciarem szabli i skrzanego kaftana. Niech i tak bdzie doda i znowu ziewn. Wida podoba im si miejskie ycie albo chc sobie powalczy po stronie Francesco Sforzy w jego zmaganiach o Ksistwo Mediolanu. Niech sobie id. Potem doceni to, co mieli. Odwrciem si od stranika i znowu spojrzaem na lasy, doliny i nieco zamglone niebo. Mia racj: wioski sprawiay wraenie wymarych, ale czy tak byo naprawd? Widoczno nie bya wszake najlepsza, a w zamku wszystko byo w najlepszym porzdku. Ojciec sprowadza z tych wiosek oliw z oliwek, warzywa, mleko, maso i wiele innych rzeczy, ktre wcale nie byy mu potrzebne. Jeli osadom tym pisany by rychy kres c robi? Niech tak si stanie. Dwa dni pniej nie miaem ju przy wieczerzy najmniejszych wtpliwoci: wszyscy siedzieli w bezgonym napiciu, a matka bya czym poruszona na tyle, e nie umiaa oddawa si normalnej dla przy kolacji paplaninie. Wydawao si, i jakakolwiek rozmowa nie jest w tej sytuacji moliwa. A jednak oprcz ludzi niespokojnych i tajmniczo milczcych, w jadalni byli te

inni, jakby odporni na dziaanie zowieszczej atmosfery. Paziowie obsugiwali ich zatem wesoo, a niewielki zesp muzyczny, przybyy do zamku dzie wczeniej, uraczy nas przelicznym zestawem pieni na wiol i lutni. , Matki atoli nie zdoano namwi do wykonania ktrego z jej ulubionych wolnych tacw. O bardzo pnej ju porze obwieszczono przybycie gocia. Wszyscy znajdowali si jeszcze w gwnej sali zamku oprcz Bartoli i Mattea, ktrych odprowadziem wczeniej do sypialni i przekazaem w rce naszej piastunki Simonetty. Na sali pojawi si kapitan gwardzistw mojego ojca, ktry stuknwszy obcasami i skoniwszy si przed ojcem, odezwa si tymi sowy: Panie mj, pewien czowiek wysoki rang przyby wanie w twoje progi, lecz nie chce, by podejmowa go, jak to okreli, w wietle. da zatem, by sam wyszed mu na spotkanie. Wszyscy obecni przy stole natychmiast nadstawili uszu, a moja matka poblada ze zoci i poczucia urazy. Jeszcze nikt nigdy niczego od mego ojca nie da. Nie miaem te wtpliwoci, i kapitan gwardzistw ujmujcy sw powierzchownoci stary wojak, ktry w zastpach wdrownych najemnikw widzia ju niejedn wojn jest nieco poruszony i nadmiernie wrcz czujny. Ojciec wsta, nic jednak nie mwic. Czy przystaniesz na to, panie, czy te mam odprawi tego signore z naszego zamku? zapyta kapitan. Przeka mu, e jest w tym domu mie widziany jako mj go odpar ojciec i e w imi Pana naszego Jezusa Chrystusa nasza gocinno rwnie jego obejmuje. Ju sam gos mego rodzica uspokoi zgromadzonych przy stole ludzi, cho moja matka w dalszym cigu wygldaa na zdezorientowan. Kapitan rzuci ojcu porozumiewawcze spojrzenie, jak gdyby chcia da do zrozumienia, e wykonanie jego rozkazu na nic si tutaj nie zda, lecz mimo to odszed, aby zakomunikowa przybyszowi tre zaproszenia. Ojciec nie usiad ponownie. Sta dalej, patrzc w przestrze, po czym przechyli gow, jakby prbowa co usysze. Odwrci si i strzeli palcami, przywoujc w ten sposb dwch drzemicych pod cian stranikw. Zrbcie obchd caego domu powiedzia mikkim gosem. Wydaje mi si, e do rodka wleciay jakie ptaki. Powietrze jest ciepe, a wiele okien dalej stoi otworem. Stranicy odeszli, zastpieni przez dwch innych ludzi. Nie byo w tym nic niezwyczajnego tego wieczora sub penio wiele osb. Kapitan wrci sam i schyli gow w pokonie. Panie mj, jegomo ten rzecze, i nie zjawi si tutaj, jak powiada, w wietle, ty za masz sam przyj do niego, albowiem on z braku czasu dugo na ciebie czeka nie moe. Wtedy to po raz pierwszy zobaczyem, jak wyglda gniew mego ojca. Nawet wtedy gdy wczeniej dawa mi lanie bd okada batogiem jakiego chopa, robi to jakby od niechcenia. W tej chwili regularne i spokojne z natury rysy jego twarzy wyraay bezgraniczn irytacj i rozgniewanie. Jak on mie? wyszepta ojciec, po czym obszed st i odmaszerowa z

kapitanem gwardzistw. Natychmiast zerwaem si ze swojego krzesa i popdziem za ojcem. Posyszaem jeszcze stumiony krzyk mojej matki: Wracaj, Vittorio. Mknem ju atoli po schodach za ojcem, a gdy znalazem si na dziedzicu, papa mj odwrci si i zatrzyma mnie, przyciskajc mi mocno do do piersi. Zosta tutaj, mj synu powiedzia swym, jak dawniej, ciepym gosem. Sam si tym zajm. Miaem dogodny punkt obserwacyjny, tu przy wejciu do wiey. Dojrzaem stamtd tego dziwnego signore, stojcego w wietle pochodni przy bramie po drugiej stronie dziedzica. Ogromne hakowate wrota naszego domostwa zamykano noc na klucz i ryglowano. Otwierano jedynie mae drzwi i to wanie przy nich sta w m, owietlony z obydwu stron przez trzaskajcy ogie pochodni, ktre w moim mniemaniu przydaway splendoru jego ubraniu z ciemnoczerwonego aksamitu. Od stp do gw odziany by na czerwono, co raczej kcio si z obowizujc naonczas mod. Alici kady detal jego stroju od przybranego klejnotami kubraka a po szerok koszul z atasu z naszytymi na aksamitnymi paskami by tej samej barwy, jakby za farbowanie odpowiadali najlepsi folusznicy Florencji. Nawet klejnoty, wszyte w konierz i zwisajce na szyi ze zotego acucha, miay kolor ciemnoczerwony; byy to najpewniej rubiny albo nawet szafiry. Jego czarne, gste wosy opaday agodnie na ramiona. Nie widziaem wszake twarzy; zaprawd byo to niemoliwe, poniewa przysania j aksamitny kapelusz. Dostrzegem tylko fragment niezwykle biaej skry, zarys szczki i kawaek szyi reszta pozostawaa niewidoczna. Mia przy sobie ogromny paasz wetknity w staromodn pochw, a przez rami przewiesi opocz, rwnie z ciemnoczerwonego aksamitu, obszyt (jak mi si z daleka zdawao) rzdem zoccych si ornamentw. Wytyem wzrok, usiujc dojrze owe symbole na obszyciu paszcza. Miaem wraenie, e widz tam gwiazd i pksiyc, okolone przez wymylne wzorki, lecz doprawdy znajdowaem si zbyt daleko. Dodam, e czek ten wyrnia si nad wyraz imponujcym wzrostem. Ojciec przystan do daleko od niego, lecz mwi na tyle cicho, e nie mogem go dosysze. Z umiechnitych za ust zagadkowego mczyzny, spomidzy widzialnych teraz biaych zbw dobyy si jakie mikkie sowa, z ktrych bia zarwno pewno siebie, jak i nieodparty urok osobisty ich autora. W imi Boga i Zbawiciela naszego zaklinam ci, opu mj dom! wykrzykn nagle mj ojciec, po czym postpi do przodu i jednym gwatownym ruchem wypchn t przewietn figur przez drzwi naszego zamczyska. Byem zdumiony. Z ziejcej ciemnoci bramy da si sysze przytumiony, kpicy miech, ktremu

jak si zdawao zawtroway inne gosy. Potem rozlego si dudnienie koskich kopyt, jak gdyby kilku jedcw rwnoczenie pognao na swoich wierzchowcach w sin dal. Ojciec zatrzasn bram, odwrci si, przeegna i zoy donie do modlitwy. Panie nasz, Boe, jak oni mieli! powiedzia, unoszc wzrok. Dopiero teraz, gdy ojciec ruszy w moj stron, zauwayem, i kapitan gwardzistw znieruchomia z przeraenia. Kiedy ojciec znalaz si w zasigu pyncego z wiey wiata, jego wzrok zetkn si z moim. Wskazaem gestem kapitana. Ojciec odwrci si gwatownie. Zabij deskami cay dom! krzykn. I przeszukaj go dokadnie. Sprowad wszystkich onierzy. I zapal wszystkie pochodnie, rozumiesz? We wszystkich wieach, na kadym murze maj sta nasi ludzie. Natychmiast! To powinno wszystkich uspokoi. Dochodzilimy wanie do sali jadalnej, gdy zbliy si do nas pomieszkujcy tu stary uczony dominikanin o imieniu Fra Diamonte. Jego siwe wosy byy zupenie potargane, a sutanna tylko w poowie zapita; w rce trzyma modlitewnik. Panie mj, c si stao? zapyta. Na mio bosk, co si tu dzieje? Zaufaj Bogu, ojcze, i pomdl si ze mn w kaplicy zwrci si do mj rodzic. A potem krzykn do zbliajcego si ku nam szybkim krokiem stranika: Zapal tam wszystkie wiece! Chc si pomodli. I niech muzykanci zagraj dla mnie jakie sakralne utwory. Postaraj si wykona to wszystko bez zwoki. Potem wzi za rk mnie i ksidza. Nic si doprawdy nie wydarzyo. Obaj winnicie o tym wiedzie. To tylko gupia przesdno, ale kady pretekst jest dobry, jeli czowieka tak zwizanego z tym wiatem jak ja przywodzi do Boga i do modlitwy. Pjd, Vittorio. Pomodlimy si z Fra Diamontem, ale przez wzgld na twoj matk staraj si niczego po sobie nie okazywa. Byem ju znacznie spokojniejszy, lecz perspektywa spdzenia caej nocy w jasnej kapliczce z jednej strony mnie ncia, z drugiej przyprawiaa o lk. Poszedem po swj modlitewnik, msza i inne nabone ksieczki, wykonane we Florencji z przewietnego papieru welinowego, ze zoconym drukiem i piknymi ilustracjami. Wychodziem wanie ze swojej komnaty, gdy ujrzaem rodzicw. Ojciec zwraca si do matki tymi sowy: I ani na chwil nie zostawiaj dzieci samych. Poza tym dojd wreszcie do siebie, bo duej ju tego strapienia nie znios. Matka pooya do na brzuchu. Pojem, e znowu jest przy nadziei. Uzmysowiem te sobie, i ojciec mj naprawd bardzo si czym niepokoi. Co mogy znaczy te sowa: I ani na chwil nie zostawiaj dzieci samych? C to mogo oznacza? Kaplica urzdzona bya wygodnie. Ojciec ju w dawniejszych czasach wyposay j w wykonane z dobrego drewna i wycieane aksamitem klczniki, cho podczas wikszych uroczystoci wszyscy modlili si na stojco. awek w tych czasach jeszcze nie znano. Tej nocy papa zaprowadzi mnie te do krypty, ktr otwierao si okrgym uchwytem, doskonale wkomponowanym w liczne ornamenty na marmurowej posadzce kaplicy.

Wiedziaem o istnieniu tych podziemi, lecz skarcono mnie bolenie, gdym dzieckiem bdc, zakrad si tam potajemnie. Ojciec powiedzia mi wtedy, e rozczarowa si mn, jako e nie umiaem dochowa rodzinnego sekretu. Ta przygana zabolaa mnie bardziej ni chosta. Nigdy go potem nie prosiem o pozwolenie udania si wraz z nim do krypty, cho miaem wiadomo, i ojciec raz po raz tam zachodzi. Mylaem, e znajduj si tam jakowe skarby i tajemnicze przedmioty z czasw pogaskich. Teraz za ujrzaem przed sob przepastn komnat wysok, gbok, wyoon kamieniem i wypenion rozmaitymi skarbami. Zobaczyem stare skrzynie, stosy starych ksiek oraz dwoje zaryglowanych drzwi. To s drogi do grobowcw z zamierzchych czasw powiedzia ojciec. Nie ma potrzeby, by je teraz oglda, ale z pewnoci warto ci wiedzie o ich istnieniu. Zachowaj to w swej pamici. Kiedy wrcilimy do kaplicy, ojciec zamkn klap w posadzce i opuci okrgy uchwyt w taki sposb, e znowu nie dao si go odrni od reszty ornamentw z marmuru. Fra Diamonte udawa, e nic nie widzi. Matka ju spaa, tako i moje rodzestwo. Przed nastaniem witu, nie wychodzc z kaplicy, wszyscy troje zapadlimy w sen. O brzasku, obwieszczonym przez piejce po wsiach koguty, ojciec mj wyszed na dziedziniec, przecign si, popatrzy na niebo i wzruszy ramionami. Podbiego do niego dwch moich wujw, pytajc go, kto zacz ten signore, skd si wzi i jak on mie grozi nam obleniem. Chcieli te wiedzie, kiedy odbdzie si bitwa. Nie, nie, nie, wszystkocie pomylili odpar ojciec. Nie idziemy na wojn. Wracajcie do ek. Alici gdy tylko wymwi to zdanie, rozleg si nagle rozdzierajcy krzyk i przez otwart bram wesza na nasz dziedziniec jedna ze znanych i lubianych wiejskich dziewuch, aby wyrzuci z siebie te straszne sowa: Nie ma go. Nie ma dziecka. Zabrali chopca. Przez reszt dnia cierpliwie tego malca szukano. Bez skutku. Niebawem okazao si, i zagino te inne dziecko. Chodzio o nieszkodliwego i raczej sympatycznego przygupa, ktremu upoledzenie mzgu utrudniao przemieszczanie si na wasnych nogach. Wszyscy musieli teraz przyzna ze wstydem, e nie maj pojcia, od jak dawna tego chopca u nas ju nie ma. O zmierzchu byem bliski szalestwa musiaem rozmwi si z ojcem sam na sam. Miaem ochot wedrze si do zamknitej na klucz komnaty, w ktrej toczy on z wujami i ksidzem gorczkowe debaty i spory. Waliem w drzwi na tyle gono zarwno piciami, jak i stopami e w kocu ojciec wpuci mnie do rodka. Narada miaa si ju ku kocowi. Papa przycign mnie do siebie i z ogniem w oczach wypowiedzia do mnie te sowa: Widzisz, co oni mi uczynili? Sami wzili sobie haracz, ktrego ode mnie wczeniej dali. Sami go sobie zabrali! Ja odmwiem, a oni po prostu wzili. Patrzy na mnie jak furiat. Potar sw nie ogolon twarz, rbn pici w st,

przewracajc tym samym wszystkie przybory do pisania. Za kogo oni si maj? Nachodz mnie noc i wymagaj, bym odda im te niepotrzebne nikomu dzieci. O co tu chodzi, ojcze? Musisz mi to powiedzie. Vittorio, jutro skoro wit udasz si do Florencji i zawieziesz tam listy, ktre ja dzi wieczorem napisz. Nic mi tutaj po wiejskich klechach. Oni tu nic nie wskraj. A teraz szykuj si do podry. Raptem ojciec unis wzrok. Miaem wraenie, e nasuchuje i rozglda si dokoa. Z okien znikny wiata i wygldalimy teraz jak wasne cienie, tym bardziej, e ojciec przewrci kandelabry. Patrzyem na niego ktem oka, zapalajc wiec od znajdujcej si przy drzwiach pochodni. Przyniosem j do stou i zapaliem reszt wieczek. Ojciec dalej nasuchiwa, znieruchomiay i czujny, a potem podnis si bezszelestnie, opierajc zacinite pici o st. Najwyraniej nie by wiadom tego, i wiece rozjaniay w tej chwili jego udrczon i przeraon twarz. Co syszysz, mj panie? zapytaem, stosujc bezwiednie t oficjaln formuk. Zo wyszepta. Czarcie zjawiska, ktrym Bg pozwala istnie jedynie przez nasz grzeszno. We ze sob bro, a potem przyprowad do kaplicy matk, brata i siostr. Nie tra ani chwili. onierzom wydaem ju stosowne rozkazy. Czy zanie tam take jakie posiki? Moe tylko chleb i piwo? zapytaem. Kiwn gow, jakby ta sprawa nie zaprztaa jego uwagi. Przed upywem godziny wszyscy zgromadzilimy si w kapliczce; oprcz nas byo tam piciu wujw, cztery ciotki, dwie niaki i Fra Diamonte. Niewielki otarz przystrojony by jak do mszy: ze wspaniale haftowanym obrusem i masywnymi kandelabrami, w ktrych paliy si wiece. Na starej paskorzebie z odbarwionego ju drewna widnia Pan Nasz Ukrzyowany. Podobizna ta wisiaa na cianie kaplicy od czasu, gdy dwiecie lat wczeniej nasz zamek odwiedzi sam w. Franciszek. By to wizerunek nagiego Chrystusa scena Jego mki na krzyu, przedstawiona z typow dla tamtej epoki nie tumion zmysowoci. Krucyfiks ten wyranie kontrastowa z ca parad sportretowanych niedawno na tych cianach witych, przyodzianych w finezyjne stroje barwy szkaratnej i zotej. Siedzielimy w milczeniu na specjalnie wniesionych dla nas brzowych awkach. Fra Diamonte odprawi tego ranka msz wit i zoy w tabernakulum Ciao i Krew Pana naszego pod postaci konsekrowanej hostii. Nasza kaplica zamienia si zatem w Dom Boy w najpeniejszym tych sw znaczeniu. Wprawdzie siedzc przy drzwiach, jedlimy chleb i pilimy piwo, lecz cay czas zachowywalimy cisz. Ojciec mj jednak raz po raz zdobywa si na odwag i wychodzi na rozwietlony pochodniami dziedziniec. Kontrolowa okrzykami rozmieszczonych na wieach i murach onierzy, a czasem nawet sprawdza osobicie, aby przekona si, czy nad wszystkim sprawuje wystarczajc piecz.

Wujowie byli bardzo niespokojni, ciotki za gorliwie odmawiay raniec za racem. Fra Diamonte nie wiedzia, co ze sob pocz, a moja matka miertelnie poblada i pewnie przez dziecko w jej onie ogarny j mdoci. Przez cay czas kurczowo trzymaa si mojego brata i siostry, ktrzy rwnie nie ukrywali ju swego lku. Wygldao na to, i noc t spdzimy bez adnych perturbacji. Mniej wicej dwie godziny przed witem z lekkiej drzemki obudzi mnie jaki przeraliwy krzyk. Ojciec od razu zerwa si na rwne nogi. Tako postpili moi wujowie, aby swoimi nie najmodszymi ju domi wycign z pochew szable. Dokoa nas rozlegay si krzyki i wrzaski, onierze wszczli alarm, a na kadej wiey biy dzwony. Ojciec chwyci mnie za rami. Chod, Vittorio powiedzia. Pocign za uchwyt klapy otwierajcej drog do krypty pod kaplic. Zaprowad tam matk, ciotki, siostr i brata. I nie wychodcie, chobycie nie wiem co usyszeli! Nie wychodcie. Zamknijcie si od wewntrz i ostacie tam! Taka jest moja wola. Natychmiast wykonaem jego polecenie. Chwyciem Mattea i Bartol, po czym wepchnem ich na kamienne schody wiodce do podziemi. Wujowie wbiegli do rodka prosto z dziedzica, wydajc z siebie jakie stare okrzyki wojenne, a ciotki potykay si, saby i kurczowo trzymay si otarza, od ktrego nie mona ich byo odcign. Matka za przylgna do ojca. Ten ostatni wpad w kracowe wrcz przeraenie. Kiedy wrciem po najstarsz ciotk, ktra leaa bezwadnie przy otarzu, ojciec zgromi mnie spojrzeniem, wepchn do krypty i zatrzasn klap. Nie miaem wyboru musiaem zgodnie z jego rozkazem zamkn wejcie na zasuw. Odwrciem si i wieca w mej doni rozwietlia przeraone oblicza Bartoli i Mattea. Zejdcie na d! krzyknem. Na d, do koca. Mao brakowao, a oboje upadliby, prbujc schodzi po tych wskich i zdradliwych stopniach tyem, twarze ich bowiem cigle zwrcone byy w moj stron. Co si dzieje, Vittorio? Dlaczego kto usiuje nas skrzywdzi? zapytaa Bartola. Ja chc z nimi walczy rzek Matteo. Vittorio, daj mi swj sztylet. Masz przecie szabl. To niesprawiedliwe. ... Uciszcie si i wykonajcie rozkazy ojca. Mylicie, e wol by tutaj zamiast na grze z reszt mczyzn? Cicho! Zdusiem w sobie pacz. Na grze bya te moja matka! I ciotki! Powietrze byo wilgotne i zimne, ale zarazem przyjemne. Byem spocony, a rka bolaa mnie od trzymania wielkiego kandelabru ze zota. W kocu stanlimy blisko siebie w tylnej czci krypty. Czujc chd kamiennych cian, doznaem wreszcie pewnej ulgi. Cisz mciy jednak dobiegajce z gry paniczne okrzyki, jki przeraenia i odgosy pospiesznych krokw. Syszaem nawet niespokojnie rce konie, ktre mogy wszak wbiec do naszej kaplicy, cho nie byem tego pewien. Wstaem i podszedem do dwojga drzwi, ktre miay prowadzi do grobowcw i Bg

wie czego jeszcze. Odsunem zasuw i ujrzaem niewielki korytarz, niszy ode mnie i tak wski, e ledwo si w nim mieciem. Odwrciem si i w blasku trzymanych przez siebie wiec zobaczyem swoje rodzestwo, ktre struchlae z przeraenia wpatrywao si w sklepienie krypty. Z gry cigle dobiegay nas zowieszcze okrzyki. Czuj ogie szepna Bartola, a jej twarz nagle zalaa si zami. Te czujesz, Vittorio? Ja nawet sysz. To prawda: czuem i syszaem. Przeegnajcie si i odmwcie modlitwy powiedziaem. Musicie mi ufa. Na pewno si std wydostaniemy. Zgiek bitwy trwa jednak dalej, krzyki nie ustaway, a potem zupenie nagle i to tak nagle, emy si jeszcze bardziej przerazili zapada gucha cisza. Cisza ta bya tak idealna, e raczej nie moga oznacza zwycistwa. Bartola i Matteo przylgnli do mnie, kade z innej strony. Wtem usyszelimy nad sob niewyrane brzki. Kto otworzy drzwi do kaplicy, nastpnie odchylono klap w posadzce i w wietle pegajcych w grze pomykw ujrzaem jak szczup, dugowos sylwetk. Podmuch wiatru zgasi mi wiec. Nie liczc infernalnego pobysku nad nami, dokoa zalega nieprzenikniona ciemno. Raz jeszcze bardzo wyranie dostrzegem kontury owej postaci, ktra bezszelestnie schodzia ku nam po schodach. Bya to wysoka, postawna kobieta z wielkimi lokami i tali tak wsk, e mgbym j opasa domi. Skde, na lito Niebios, owa niewiasta si tutaj wzia? Zanim zdyem wycign szabl, aby obroni si przed t napastniczk, poczuem na piersi jej mikki biust i chodn skr; miaem wraenie, e jestem obejmowany. Na moment ogarna mnie przedziwnie zmysowa dezorientacja; zapach wosw i sukni tej kobiety wypeni me nozdrza; wydawao mi si poza tym, i dostrzegam biae byski jej wpatrzonych we mnie oczu. Usyszaem krzyk Bartoli, ktrej po chwili zawtrowa Matteo. Przewrcono mnie na podog. W grze byskay pomienie. Kobieta trzymaa te biedne dzieci, usiujce wyrwa si z jej tylko na pozr sabej rki. Zatrzymaa si, by na mnie popatrze, i z uniesion w drugiej doni szabl pobiega po schodach w stron wiata. Wycignem oburcz swoj szabl, popdziem za porywaczk do kaplicy, gdzie okazao si, e za spraw jakich mocy piekielnych zdoaa ona dotrze do drzwi prowadzcych na dziedziniec. Jej mae ofiary pakay, wykrzykujc do mnie: Vittorio, Vittorio! Wszystkie wysze okienka kaplicy stay w pomieniach, podobnie jak rozetowe okienko nad krucyfiksem. Nie wierzyem wasnym oczom ta moda kobieta uprowadzaa wanie mojego brata i siostr. Zatrzymaj si, w imi Boe! krzyknem w jej stron. Tchrz! Poktna zodziejka!

Pobiegem za ni, lecz ku memu najgbszemu osupieniu kobieta zatrzymaa si, aby ponownie na mnie spojrze. Tym razem mogem w peni doceni jej urod. Miaa nieskazitelnie owaln twarz, szare agodne oczy i skr bia niczym najlepsza chiska porcelana. Tak doskonale czerwonych ust nie sportretowaby aden malarz, a jej dugie jasnoblond wosy opaday swobodnie na plecy i w wietle pochodni robiy si szare, upodabniajc si sw barw do koloru oczu. Suknia, poplamiona w tej chwili krwi, bya tak samo ciemnoczerwona, jak strj zowieszczego gocia, ktry nawiedzi nas poprzedniego wieczora. Wpatrywaa si teraz we mnie z ciekawoci, ktr po chwili zastpi smutek. W prawej doni trzymaa uniesion szabl, nie wykonujc jednak adnego ruchu. Nastpnie spod swego silnego lewego ramienia wypucia mojego brata i siostr. Oboje upadli na podog, zanoszc si paczem. To demon. To strega! ryknem i przeskoczyem nad nimi w jej stron, wymachujc swoj szabl. Kobieta zrobia szybki i prawie niedostrzegalny unik. Znajdowaa si teraz niewiarygodnie daleko staa z opuszczon szabl, wpatrujc si bez ruchu we mnie i w paczce dzieci. Nagle odwrcia gow. Posyszaem jaki gwizd, potem kolejny, i jeszcze jeden. Przez drzwi wesza do kaplicy nastpna piekielna posta odziana na ciemnoczerwono, w aksamitnym kapturze i obszytych zot nitk butach. Kiedym wymierzy we swoj szabl, czowiek ten odepchn mnie na bok i w jednej chwili odci gow Bartoli i krzyczcemu cigle Matteo. Wpadem w sza. Zaczem wy. Mczyzna odwrci si do mnie, ale kobieta niespodziewanie wyrazia swj sprzeciw. Zostaw go! krzykna sodkim i przejrzystym gosem. Mczyzna, a raczej morderca zakapturzony demon w zoccych si butach odpowiedzia swej towarzyszce tak oto: Pjdmy ju teraz, Urszulo. Czyby postradaa zmysy? Popatrz na niebo. Chod. Kobieta staa dalej nieruchomo, bez przerwy na mnie patrzc. Paczc dalej, zaklem z wciekoci i chwyciwszy za szabl, znowu rzuciem si na ow pikno, ale tym razem ostrze me pozbawio j prawej rki, ktr odciem nieco poniej okcia. Odrbana w ten sposb koczyna drobna i saba z pozoru, jak zreszt cae jej ciao upada na posadzk wraz z tkwic w niej cik szabl. Trysna krew. Kobieta tylko spojrzaa pod nogi, a potem na mnie tym samym smutnym wzrokiem malujcym si na jej znkanej, ba, przygnbionej wrcz twarzy. Ponownie uniosem sw szabl. Strega! krzyknem, zaciskajc zby i patrzc na ni zasnutym zami wzrokiem. Strega! Wtedy ucieka si do kolejnej diablej sztuczki. Wspomagana zapewne przez niewidzialne moce, cofna si do daleko ode mnie. W lewej doni trzymaa teraz sw rk praw, ktra cigle ciskaa szabl, jakby wczeniej nic si nie stao. Widziaem, jak

przykada do kikuta odcit przeze mnie rk, widziaem, jak obraca i nastawia j tak, by pasowaa do reszty ciaa, po czym moje zdumione oczy ujrzay cakowite zagojenie si rany na jej biaej skrze. Tu potem luny, szeroki rkaw jej strojnej sukni z aksamitu opad a po nadgarstek odzyskanej rki. W mgnieniu oka znalaza si poza kaplic, ja za widziaem tylko jej sylwetk na tle ogni poncych w oknach zamkowych wie. Posyszaem jej szept: Vittorio. I natychmiast znikna. Wiedziaem, e pocig za ni nie przyniesie mi adnego poytku. Pobiegem jednak, szabl zataczajc koa w powietrzu. Wykrzykiwaem przy tym cierpkie i szaleczo mciwe sowa pod adresem caego wiata. Oczy znowu zaszy mi zami, a cisk w gardle niemal mnie dusi. Wszystko znieruchomiao. Wszyscy byli martwi. Martwi. Wiedziaem o tym, gdy cay dziedziniec pokryty by trupami. Pobiegem z powrotem do kaplicy. Chwyciem gowy Bartoli i Mattea, usiadem, zoyem je na kolanach i zapakaem. Te odcite gowy wyglday jak ywe oczy cigle byszczay, a usta poruszay si, jakby bez skutku prboway co powiedzie. O Boe! Przekraczao to granice ludzkiej wytrzymaoci. Pakaem. I przeklinaem. Pooyem je obok siebie i gaskaem po wosach i policzkach, szepczc jakie pocieszajce sowa: e Bg jest tu obok, e Bg jest z nami, e Bg ma nas w swojej opiece, e jestemy w niebie. O Boe, bagam Ci modliem si w gbi duszy nie pozwl im zachowa tych uczu i tej wiadomoci, ktra cigle w nich si tli. O nie, nie pozwl. Nie znios tego. Nie znios. Nie. Prosz. O wicie, gdy wiato soneczne wsczyo si nagle przez drzwi kaplicy, kiedy ognie przygasy, gdy ptaki rozpieway si, jakby nic zgoa si nie wydarzyo, niewinne gwki Bartoli i Mattea wyziony ducha. Umkno z nich wszelkie ycie, a wraz z nim niemiertelne dusze tych dzieci jeli nie stao si to w chwili, gdy szabla odcia te gowy od ciaa. Moja matka leaa martwa na dziedzicu, ojciec za, rwnie nieywy, spoczywa na schodach wiey. Na jego rkach widniay niezliczone rany jakby przed mierci prbowa pochwyci nacierajce na klingi. Najwyraniej wszystko potoczyo si bardzo szybko. Widziaem podernite garda i tylko gdzieniegdzie, jak w przypadku mojego ojca, dawao si dostrzec lady po walce. Niczego nie ukradziono. Moje ciotki dwie w tylnej czci kaplicy i dwie nastpne na dziedzicu leay wprawdzie bez ducha, lecz cigle przyozdobione swoimi piercieniami, naszyjnikami i diademami we wosach. Nie urwano te ani jednego wysadzanego klejnotami guzika. Tak samo przedstawiaa si sytuacja wszdzie w obrbie naszych murw. Konie poznikay, bydo wywdrowao do lasw, ptaki odleciay. Otworzyem chatk,

w ktrej trzymaem swoje jastrzbie, zdjem z nich kaptury i wypuciem na wolno. Nie byo tam nikogo, kto pomgby mi w grzebaniu umarych. Jeszcze przed poudniem udao mi si przecign ciaa moich krewnych do krypty, dokd zrzucaem je bezceremonialnie jedno po drugim, tak e toczyy si po schodach w d. Uoyem je potem starannie obok siebie. Praca ta okazaa si nader wyczerpujca. Poprawiajc uoenie cia moich bliskich, byem wielokro bliski omdlenia, zwaszcza wtedy, gdy przysza kolej na ojca. Miaem wiadomo, e wszystkich pochowa nie zdoam. Byo to po prostu niewykonalne. Poza tym napastnicy mogli tu przyby ponownie przecie wiedzieli, e ja przeyem a za wiadka mg posuy im zakapturzony morderca, w demon pod postaci czowieka, ktry tak bestialsko pozbawi ycia mojego brata i siostr. Zastanawiaem si te, jak rol odgrywa ten anio mierci, ta wytworna Urszula o niemal zupenie biaym licu, dugiej szyi i pochyych ramionach. By moe ona sama powrci tu, aby pomci zadan jej przeze mnie zniewag. Musiaem opuci nasze grskie zamczysko. Instynkt podpowiada mi, e owych postaci ju w pobliu nie byo. wiadczya o tym tchnca zdrowiem aura serdecznie i ciepo wieccego soca, a z drugiej strony widziaem przecie, jak oboje uciekaj, no i syszaem, jak pogwizduj do siebie porozumiewawczo. Poza tym dotary te do mnie zowieszcze sowa owego demonicznego mczyzny, nakazujce Urszuli wikszy popiech. Nie to wszystko dziao si wycznie pod oson nocy. Miaem wic do czasu, eby wej na najwysz wie i rozejrze si nieco po okolicy. Co te uczyniem. Upewniem si tym samym, e w pobliu nie ma ywej duszy, a zatem nikt nie widzia dymu z poncych u nas drewnianych podg i mebli. Jakom ju wspomnia, najbliszy zamek stanowi ruin, pooone za niej wioski dawno ju opustoszay. Najblisza osada oddalona bya o cay dzie pieszej wdrwki, tote nie mogem ju za bardzo zwleka, chcc przed nastaniem zmroku znale dla siebie jakie schronienie. Drczyy mnie setki myli. Zbyt wiele wiedziaem. Byem zaledwie chopcem nie mogem jeszcze uchodzi za mczyzn! Dysponowaem wprawdzie zoonym we florenckich bankach majtkiem, lecz konna podr do tego miasta zajaby mi cay tydzie! Osaczay mnie demony, ktrym wolno byo jednake przekroczy prg kocioa. Zabito Fra Diamonte. W kocu ostaa si we mnie tylko jedna myl. Wendeta. Postanowiem si pomci odnale ich i dokona zemsty. A jeli stworom tym nie wolno wystawia si na dziaanie wiata sonecznego, to spoytkuj ten fakt w sposb korzystny dla mnie! Tak wanie uczyni. Zrobi to dla Bartoli, dla Mattea, dla mojej matki i ojca; a nawet dla najmniej znaczcego dziecka, ktre uprowadzono z mojej gry. Ot to zabrali dzieci. Sprawdziem to tu przed opuszczeniem rodzinnych murw, albowiem myl ta pord wszystkich mych trosk pojawia si we mnie do pno. No i prosz ani troch si nie omyliem. Nie znalazem mianowicie ani jednego martwego dziecka, jedynie ciaa chopcw w moim wieku. Wszyscy zatem ode mnie modsi zostali std uprowadzeni.

W jakim celu? Co miao ich spotka? Na sam myl o tym wpadaem w furi. Stabym tak dalej w oknie tej wiey, zaciskajc pici ze zoci, przysigajc nieuchronn wendet, gdyby uwagi mej nie odwrci widok nad wyraz podany. Po najbliszej z dolin chodziy ot trzy nalece do mnie konie, jakby czekay, a przyzw je ku sobie. Miaem zatem dorodnego wierzchowca, ktry jeszcze przed nastaniem zmroku zdoa mnie zawie do ludzkiej osady. Nie znaem grzystych terenw lecych na pnoc od zamku, gdzie znajdowao si pono mae miasteczko. To tam musiaem szuka schronienia; to tam musiaem dotrze do jakiego rozumnego ksidza, ktry wiedzia co nieco o demonach. Ostatnie moje zadanie haniebne byo odraajce, lecz tak czy owak musiaem je wykona. Zebraem mianowicie wszystkie kosztownoci, jakie zdoaem ze sob unie. Najpierw poszedem do swojej komnaty i jakby nic si tego dnia nie wydarzyo ubraem si w strj myliwski z zielonego jedwabiu i aksamitu, woyem wysokie buty i rkawiczki. Wziem nastpnie skrzane torby, ktre mogem przytroczy do sioda, i udaem si do krypty. Tam za ze swoich rodzicw, cio i wujw pozdejmowaem drogocenne piercienie, naszyjniki, broszki oraz klamry ze zota i srebra, ktre przywieziono tu z Ziemi witej. Dopom mi, Boe. Sakiewk wypeniem wszystkimi zotymi dukatami i florenami, jakie udao mi si znale w kufrach ojca. Czuem si jak zodziej okradajcy umarych. Uniosem z trudem pkate torby i poszedem osioda swojego wierzchowca, aby ju uzbrojony, odziany w obszyt norkami peleryn i z zielon, aksamitn czapk na gowie znikn wraz z nimi w lenych ostpach. Rozdzia 4 Poznaj kolejne tajemnice, zostaj uwiedziony i skazuj sw dusz na gorycz odwagi Zrozumiecie chyba bez trudu, i byem nazbyt jeszcze wzburzony, aby myle jasno i logicznie. Nie postpiem zatem mdrze, przemierzajc samotnie toskaskie lasy w tak bogatym stroju, bo przecie take we woskich lasach mogli kry si rozbjnicy. Z drugiej strony odgrywanie ubogiego scholara rwnie nie na wiele by si zdao. Nie twierdz te, e podjem suwerenn decyzj. Pragnienie zemszczenia si na demonach, ktre zabiy moj rodzin, ogarno mnie bez reszty, stanowic jedyn pasj mojego ycia. Tak wic tego wczesnego popoudnia oddalaem si od swego zamczyska, ktrego wiee z wolna znikay z mojego pola widzenia. Prbowaem nie paka ju jak dziecko i trzyma si dolinnych traktw, chocia co cigle znosio mnie w stron gr. Krcio mi si w gowie. Poza tym otaczajcy mnie krajobraz nie pozwala mi zebra myli. Wszystko tchno atmosfer kompletnego opuszczenia.

Niedugo po wyjedzie ujrzaem ruiny dwch ogromnych zamkw, ktrych obwarowania zars ju las. Przypomniaem sobie, e byy to ongi fortece tych monowadcw, ktrzy nieopatrznie przeciwstawili si potdze Florencji bd Mediolanu. Ju to wystarczyo, bym zwtpi we wasne zdrowie psychiczne i zacz myle, e to nie demony, lecz wrodzy nam ludzie dokonali napaci na nasz rodzin. Smutkiem ogromnym napawa mnie widok tych zniszczonych blankw, jawicych si moim oczom na tle pogodnego skdind i przejrzystego nieba. Przygnbiay mnie rwnie zaronite zieleni pozostaoci po wioskach rozsypujce si chatki i zapuszczone kapliczki przydrone, w ktrych kamienna Dziewica lub wici tonli w pajczynach i cieniach. Kiedym dostrzeg w oddali solidne fortyfikacje jakiego miasta, z miejsca zorientowaem si, e naley ono do Mediolanu i e jecha tam nie powinienem. Po prostu zabdziem! Jeli za chodzi o rozbjnikw, natknem si na jedn tylko szajk, ktr udao mi si szybko rozbroi potokiem ywej paplaniny. Dziki tej bandzie idiotw doznaem jednak pewnej rozrywki. Szybkie krenie krwi dostarczyo energii trajkoczcemu jzykowi: Jad na przedzie oddziau liczcego stu ludzi owiadczyem. Poszukujemy grupki banitw, ktrzy walcz rzekomo po stronie Sforzy, ale w istocie paraj si tylko gwatem i rozbojem. Zalicie ich gdzie widzieli? Kady z was otrzyma florena, jeeli czego si od was dowiem. Zamierzamy wyci ich wszystkich w pie. Zaprawd, jestem pywy ze zmczenia i do ju mam tej pogoni. Rzuciem im kilka monet. Alici zanim odjechali w swoj stron, powiedzieli mi kilka sw, z ktrych wynikao, i najbliszym miastem florenckim jest Santa Maddalana, oddalona od nas o dwie godziny drogi. Jeli nie dotr tam przed nastaniem zmroku, kiedy to miasto zamyka swe podwoje, adnymi sowami nie zdoam przekona stranikw, by mnie wpucili. Udawaem, e wszystko to jest mi wietnie znane i e jad do synnego klasztoru, lecego nieco dalej na pnoc, zbyt daleko, bym zdoa do dzisiaj dotrze. Odjedajc, cisnem im przez rami kolejn gar monet. Krzyknem jeszcze, i podajc t sam drog, napotkaj mj oddzia, ktry rwnie sowicie ich wynagrodzi. Wiem, e przez cay czas rozwaali, czy mnie zabi i ograbi, czy moe puci wolno. Wszystko zaleao od waciwych spojrze, paru blefw, szybkiego mwienia i pewnoci siebie. Byli to wszak zwykli bandyci, ale udao mi si wymkn. Popdziem konia co tchu, zjechaem z gwnego traktu i znalazem si na zboczu, z ktrego wida byo rysujce si niewyranie w oddali miasto Santa Maddalana. A nie byo to bynajmniej miasto mae. Przy bramie wznosiy si cztery ogromne wiee, a w tle wida byo kilka strzelistych kociow. Wczeniej sdziem, i napotkam po drodze jak mniejsz osad, nie za taki warowny grd. Jednake nie mogem przywoa na pami adnych nazw, do tego zmczenie

nie pozwalao mi szuka dalej. Popoudniowe soce wiecio jasno, lecz chylio si ju ku zachodowi. Musiaem jecha do Santa Maddalany. Kiedy dotarem do gry, na ktrej wznosio si miasto, skierowaem konia na strom ciek dla pasterzy. Robio si coraz ciemniej. Gsty las w pobliu warownego miasta nie mg udzieli mi bezpiecznego schronienia, cho w pewnym stopniu mnie jednak osania. Zapadajcy mrok sprawia, e chwilami dotarcie na szczyt gry wydawao mi si czym zgoa niemoliwym. Gwiazdy rozwietliy ju szafirowe niebo, co odnioso wszake taki skutek, i majestatyczna Santa Maddalana sprawiaa wraenie tym bardziej niedostpnej. Ciemna noc zagocia w kocu pord tych grubych drzew, ja za w wyborze dalszego kierunku jazdy zdaem si na instynkt mego rumaka, nie ufajc ju wiadectwu wasnych oczu. Blady pksiyc zakocha si chyba w chmurach; zreszt przez gst zason z lici widziaem jedynie strzpy nieba. Zaczem modli si do ojca, jakby towarzyszy mi on wraz z anioami strami. Myl nawet, e byem bardziej przewiadczony o jego tu obecnoci ni o istnieniu jakichkolwiek aniow. Oto me sowa: Pom mi, ojcze, dotrze do tego miasta. Pom mi znale bezpieczne schronienie. Nie pozwl, prosz, by demony udaremniy planowan przeze mnie zemst. Chwyciem mocno rkoje szabli. Przypomniaem sobie rwnie o sztyletach, ktre nosiem w rkawie, za pasem i w butach. Wytaem wzrok, aby co dojrze, lecz w dalszym cigu musiaem ufa memu rumakowi to on wybiera za mnie drog. Raz po raz robiem krtkie postoje. Nasuchiwaem, lecz nie dobiegay mnie adne podejrzane dwiki. Jaki bowiem inny gupiec bkaby si w nocy po lesie? W pewnym momencie odnalazem gwny trakt. Las wyranie si przerzedzi i chwil pniej otaczay mnie ju pola i ki. Mj ko mg pozwoli sobie na urywany galop. W kocu prawie dosownie wyroso przede mn samo miasto jak si to zdarza, gdy brama pojawia si tu za ostatnim zakrtem; wydaje si wtedy, e znalelimy si nagle u stp jakiej magicznej fortecy. Westchnem z ulg, cho wrota byy szczelnie zamknite, jakby w pobliu obozowaa wroga armia. Tutaj musiaem znale schronienie. Zaspany stranik, gono krzyczc z gry, zapyta mnie, kim jestem i co tutaj robi. I znowu konieczno zmylenia jakiej historyjki odcigna mnie od chaotycznych i natrtnych wizji demonicznej Urszuli, jej odcitej rki oraz pozbawionych gw ciaek mojego rodzestwa, lecych na posadzce naszej kaplicy. Odkrzyknem unionym tonem, lecz wykwintnymi sowy i jestem scholarem, ktry z polecenia Cosima Mediciego przybywa do Santa Maddalany w poszukiwaniu cennych ksiek. Nade wszystko pragnem tu znale stare modlitewniki, w ktrych odmalowano ywoty witych i przypadki objawienia si w tych okolicach samej Maryi Dziewicy. Zupeny absurd. Przybyem zatem tutaj, cignem, chcc nawiedzi stare kocioy, szkoy oraz yjcych w tych murach nauczycieli. Zamierzaem te dobr florenck monet zapaci za wszystko, co pragnby posi pan mj we Florencji.

Tak, tak. Ale podaj swe imi! nalega stranik, uchylajc odrobin niewielkie drzwi w bramie i owietlajc mnie uniesion w rce lampk. Wiedziaem, e na swym koniu prezentuj si cakiem przyzwoicie. De' Bardi owiadczyem. Antonio De' Bardi, krewniak Cosima dodaem z pewnym naciskiem w gosie, wykorzystujc panieskie nazwisko ony Cosima, poniewa adne inne nie przychodzio mi do gowy. Posuchaj mnie, dobry czowieku. Przyjmij ode mnie t zapat i zjedz z maonk dobr wieczerz, prosz. Wiem, e ju pno, a ja jestem niebywale zmczony. Stranik otworzy bram. Musiaem zeskoczy ze swego wierzchowca, eby wprowadzi go z opuszczonym bem na przestronny plac miejski. A c, na mio bosk dopytywa si stranik poczynae sam jeden w tym ciemnym lesie? Zali nie znasz czyhajcych tam zagroe? Do tego taki jeszcze mody. I co takiego dzieje si w tych czasach z Bardimi, e pozwalaj swym sekretarzom na wojae bez eskorty? Schowa do kieszeni otrzymane ode mnie pienidze. Patrzcie tylko, taki modzik! Kto mgby zabi ci tylko dla tych guzikw. Co ci si przytrafio? Z tego ogromnego placu wychodzia wicej ni jedna ulica miaem wic szczcie. A jeli demony gnied si rwnie tutaj? Nie znaem przecie zwyczajw i kryjwek tych stworze. Mimo wszystko dalej wyleway si ze mnie sowa: To moja wina. Zabdziem. Jeli mnie wydasz, popadn w tarapaty. Wska mi drog do jakiej gospody. Doprawdy wielcem zmczony. We, prosz, jeszcze to. Ale, nalegam. Dorzuciem par monet. Zabdziem. Nie usuchaem porady. Saniam si z wyczerpania. Potrzebne mi wino, wieczerza i oe. Prosz, dobry czowieku. Nie, nie, nie. We wicej, nalegam. Rodzina Bardi nie skpi grosza. Pienidze nie mieciy si ju w kieszeniach stranika, tote wetkn je za pazuch, po czym owietlajc drog pochodni, zawid mnie do gospody. Zaomota w drzwi, ktre po chwili otwara jaka mia staruszka. Kiedym wcisn jej w do kilka monet, z nieukrywan przyjemnoci zaprowadzia mnie do wolnego pokoju. Wysoko, z widokiem na dolin poprosiem tu po wejciu. I moe co na zb, jeli aska. Jedzenie moe by zimne jak ld. W tym miecie nie znajdziesz adnych ksig rzek stranik, gdym wszed za kobiet na schody. Caa md std wybywa. To jest spokojna, kupiecka osada. Modzie w tych czasach woli uniwersytety. Ale mieszka si tutaj rozkosznie, doprawdy rozkosznie. A ile tu macie kociow? zwrciem si do staruszki, kiedy doszlimy ju do wyznaczonego przez ni pokoju. Dodaem, e przez ca noc musi si u mnie pali wieca. Dwa dominikaskie, jeden karmelicki powiedzia stranik, pochylajc si, aby przej przez mae drzwi. No i pikny koci Franciszkanw, do ktrego ja chodz. Wierzaj mi, tutaj niewiele si dzieje. Staruszka pokrcia gow i powiedziaa stranikowi, eby si ju nie odzywa. Postawia wiec i gestem daa mi do zrozumienia, e moe ona tu zosta. Usiadem na ku i wlepiem wzrok w jaki punkt w przestrzeni. Stranik dalej trajkota, kobieta za przyniosa talerz z zimn baranin, chleb i dzbanek wina.

W naszych szkoach panuje rygor gada stranik. Staruszka ponownie prbowaa go uciszy. Nikt tu nie szuka guza ni zwady dorzuci stranik, poczym wraz z gospodyni opuci mj pokj. Jak dziki zwierz rzuciem si na jedzenie. Potrzebowaem dopywu wieej energii. Smutek mj nie pozwala mi nawet myle o jakiejkolwiek przyjemnoci. Spojrzaem na skrawek rozgwiedonego nieba, modlc si rozpaczliwie do wszystkich znanych mi aniow i witych, proszc ich wszystkich o pomoc. Nastpnie zamknem okno i zaryglowaem drzwi. Sprawdziem jeszcze, czy wieca stoi bezpiecznie w rogu pokoju i czy wystarczy jej do witu, po czym rzuciem si na mae i niewygodne ko, zbyt zmczony, by zdj z siebie buty, odstawi szabl, sztylety i ca reszt. Mylaem, e zapadn w gboki sen, lecz leaem tylko sztywno, peen nienawici, ze zranion i zaman dusz, wpatrujc si w ciemno, czujc w ustach smak mierci. Na dole kto oporzdza mojego rumaka. Posyszaem te jakie samotne kroki na pustej o tej porze, brukowanej ulicy. Byem bezpieczny, tyle wiedziaem na pewno. W kocu udao mi si zasn. Sen zawita zupenie nagle wida nerwy, ktre utrzymyway mnie w gorczkowym napiciu, zlitoway si nade mn i pozwoliy zatopi si w pozbawionej marze sennych ciemnoci. Znaem dobrze ten cudowny moment, kiedy przez chwil nie liczy si nic oprcz zanicia gdy czowiek nie boi si snw a potem ju tylko sodka pustka. Obudzi mnie jaki haas. wieca zgasa i jeszcze zanim otwarem oczy, moja do ju ciskaa szabl. Spoczywaem na tym wskim ku, plecami do ciany, a twarz do pokoju, owietlony przez sabe wiato, ktrego rdo nie byo mi znane. Z trudem dostrzegaem zaryglowane drzwi, lecz aby zobaczy okno, musiabym zwrci gow w gr. Wiedziaem, ba, miaem zupen pewno, e to solidnie okratowane okno zostao przed chwil gwa