Analiza sposobu wykorzystywania przez nauczycieli...

Studia Dydaktyczne 24-25/2013 ISSN 1230 - 1760

Katarzyna Mikołajczyk

Katarzyna Pietraszek

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

ANALIZA SPOSOBU WYKORZYSTYWANIA TECHNOLOGII

INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH W PROCESIE KSZTAŁCENIA

PRZEZ NAUCZYCIELI SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH

W dobie wszechobecnych nowoczesnych technologii informacyjno-

komunikacyjnych (ICT) nie powinno ich zabraknąć także w procesie edukacji

szkolnej. Współcześni nauczyciele, jeśli chcą kształcić efektywnie i przygoto-

wywać swoich uczniów do życia w myśl idei life long learning, powinni wykorzy-

stywać nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne w celach dydak-

tycznych. Dotyczy to zwłaszcza nauczycieli przedmiotu podstawy przedsiębior-

czości, którzy w szkołach ponadgimnazjalnych mają kształtować wśród uczniów

postawy aktywnych podmiotów zrównoważonego rozwoju polskiej gospodarki

poprzez wspieranie ich innowacyjności i aktywności oraz wykorzystywanie no-

wych technologii.

Z tego punktu widzenia istotnym problemem badawczym wydała się

być analiza sposobu wykorzystywania przez nauczycieli różnego typu nowo-

czesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w procesie

kształcenia w polskich szkołach ponadgimnazjalnych. Na potrzeby badania

„ICT” zdefiniowano jako „wszelkie działania związane z wykorzystaniem

urządzeń telekomunikacyjnych i informatycznych oraz usług im towarzyszą-

cych, a także gromadzenie, przetwarzanie, udostępnianie informacji w for-

mie elektronicznej z wykorzystaniem technik cyfrowych i wszelkich narzędzi

komunikacji elektronicznej”1. Termin „proces kształcenia” zdefiniowano jako

nauczanie i uczenie się, a także: „kształtowanie wychowanka przy jego wła-

snym, podmiotowym udziale, realizowanie w jego osobowości jakichś celo-

wych zmian”2.

1 Słownik Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego,

http://www.frsi.org.pl/pl,slownik,13.php [25.06.2012]. 2 W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak, Warszawa 1995, s. 129.

ANALIZA SPOSOBU WYKORZYSTYWANIA TECHNOLOGII INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH W PROCESIE KSZTAŁCENIA


Studia Dydaktyczne 24/2012 ISSN 1230 - 1760

194

Badanie miało także służyć poznaniu potrzeb nauczycieli dotyczących

poszerzania kompetencji technologicznych. Główne problemy badawcze

przybrały postać następujących pytań:

Czy nauczyciele wykorzystują nowoczesne technologie informacyjno-

komunikacyjne w procesie kształcenia?

Jakie bariery dostrzegają nauczyciele we wprowadzeniu najnowszych

technologii do szkół?

Jakie czynniki mogłyby ułatwić proces zastosowania ICT w szkołach?

Jakie urządzenia technologiczne i narzędzia internetowe (aplikacje)

wykorzystywane są przez nauczycieli w czasie zajęć oraz podczas

przygotowywania się do nich?

Jakimi urządzeniami technologicznymi najczęściej dysponują nauczy-

ciele?

Jaka jest świadomość nauczycieli jeśli chodzi o możliwości zastoso-

wania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie kształce-

nia?

W jakim zakresie nauczyciele chcieliby rozwijać swoje kompetencje

i zmysł technologiczny?

Charakterystyka badanych osób

Badaniem zostało objętych 308 osób z grupy 1050 nauczycieli polskich

szkół ponadgimnazjalnych do których skierowano prośbę o udział

w badaniach, w tym:

- 300 nauczycieli wypełniło ankiety,

- 8 osób wzięło udział w wywiadzie fokusowym.

W badaniu ankietowym udział wzięło 241 kobiet (80,3%) oraz 59 męż-

czyzn (19,7%) uczących w technikach (51,9%) oraz liceach ogólnokształcą-

cych (48,1%). Ankietowani to głównie 40-49-latkowie (31,8%) oraz osoby w

wieku 50-54 lat (29,4%) posiadających stopień zawodowy nauczyciela dy-

plomowanego (63,3%) i nauczyciela mianowanego (21,9%, por. tab. 1 i 2)

KATARZYNA MIKOŁAJCZYK


195

Tabela 1. Wiek badanych

wiek %

29 lat i mniej 2,3

30-39 lat 22,1

40-49 lat 31,8

50-54 lat 29,4

55 lat i więcej 14,4

Źrodło: badania własne

Tabela 2. Stopień zawodowy badanych

stopień zawodowy %

nauczyciel stażysta 2,4

nauczyciel kontraktowy 12,1

nauczyciel mianowany 21,9

nauczyciel dyplomowa-

ny

63,3

brak odpowiedzi 0,3


Respondenci są zatrudnieni w szkołach, w których kształci się 501-1000

uczniów (51,2%) oraz w małych placówkach (500 uczniów lub mniej; 43,1%).

Tylko 5,7% badanych nauczycieli pracuje w dużych szkołach (1001 uczniów

i więcej). Większość ankietowanych uczy w szkołach, które znajdują się

w małych i średnich miejscowościach (75,3%), pozostali (24,7%) to nauczy-

ciele uczący w szkołach położonych w dużych miastach.

Zdecydowana większość badanych osób uczy podstaw przedsiębior-

czości (86,7%). Pozostałe nauczane przedmioty to: informatyka i technologia

informacyjna, historia i WOS, geografia, przedmioty zawodowe (np. rachun-

kowość, praca biurowa, logistyka), społeczno-obywatelskie (np. edukacja dla

bezpieczeństwa, przysposobienie obronne), artystyczno-kulturowe (np. muzy-

ka, wiedza o kulturze) oraz doradztwo zawodowe.

50,9% badanych zadeklarowało, że dotychczas uczestniczyło

w zajęciach w formie e-learning lub blended-learning, a 49,1% nie ma tego

typu doświadczeń. Rysunek numer 1 prezentuje liczbę wskazań poszczegól-

nych rodzajów zajęć, w których uczestniczyli respondenci .




196

Rys. 1 . Rodzaje zajęć w formie e-learning/blended-learning, w których

uczestniczyli respondenci (liczebność)

8

13

16

20

26

66

0 20 40 60 80

Kursy językowe

Kursy techniczno-

informatyczne

Szkolenia

Studia podyplomowe

Projekty edukacyjne

Kursy online


Najczęściej wskazywane przez respondentów były szkolenia z zakresu

wykorzystania tablicy multimedialnej na lekcjach, metodyki kształcenia zdal-

nego i zastosowania ICT w edukacji, czy wykorzystywania multimediów

w procesie kształcenia. Nieco rzadziej respondenci brali udział w kursach bar-

dziej specjalistycznych takich jak grafika komputerowa, administrowanie pra-

cownią komputerową, tworzenie stron www czy wykorzystanie platformy

e-learningowej w procesie dydaktycznym. Nie stwierdzono istotnych staty-

stycznie różnic w zakresie uczestnictwa w zajęciach dotyczących wykorzysty-

wania ICT w dydaktyce pomiędzy nauczycielami uczącymi w liceach ogólno-

kształcących a uczącymi w technikach (χ2 (1, N = 286) = 0,569; n.i.).

Kompetencje w zakresie posługiwania się nowoczesnymi technologia-

mi w edukacji

Przeprowadzone badania miały na celu umożliwienie poznania kompe-

tencji nauczycieli w zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii

informacyjno-komunikacyjnych w kształceniu i ich samooceny w tym zakre-

sie. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że badani nauczyciele bardzo

dobrze znają pojęcia takie jak YouTube, e-learning, serwis społecznościowy,

czat, blog czy tablet. Najwięcej trudności sprawia badanym nauczycielom

zdefiniowanie pojęć: webquest, blended learning oraz podcast (por. rys. 2).



197

Rys. 2. Znajomość znaczenia pojęć związanych z ICT

21,2%

25,2%

34,8%

41,6%

62,2%

87,6%

97,0%

97,3%

98,3%

99,0%

20,4%

23,4%

18,8%

21,4%

12,6%

58,4%

51,5%

46,4%

37,0%

25,2%

98,0%

1,4%

2,0%

2,3%

4,5%

1,0%

0,7%

0,7%

0,7%

0,7%

7,9%

0,7%

0,3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Podcast

Blended learning

Webquest

Web 2.0

Wiki

Tablet

Blog

Czat

Serwis społecznościowy

E-Learning

YouTube

tak nie do końca nie


Zdecydowana większość respondentów bardzo dobrze ocenia swoje umie-

jętności korzystania z takich technologii jak internet, poczta elektroniczna,

czat i komunikatory internetowe, forum dyskusyjne czy blog. Badani nauczy-

ciele deklarują, że potrafią się posługiwać edytorami tekstu, arkuszami kal-

kulacyjnymi i prezentacjami multimedialnymi. Tym niemniej, prawie 80%

badanych deklaruje słabe lub też brak umiejętności w zakresie wykorzysty-

wania programów do tworzenia podcastów, a prawie 40% wskazało słabe

lub brak umiejętności korzystania z czytników e-booków/tabletów. Zastana-

wiające jest również to, że jedynie mniej niż połowa spośród respondentów

deklaruje dobre lub zaawansowane umiejętności wykorzystywania bloga

w kształceniu, podczas gdy 97% respondentów zadeklarowało znajomość

tego pojęcia (por. rys. 3), a także jedynie ⅓ respondentów deklaruje brak lub

słabe umiejętności korzystania z tego narzędzia. Można zatem wysnuć




198

wniosek, że mimo tego, iż jest to narzędzie znane i stosunkowo proste w

użytkowaniu nie znajduje zbyt wielu zwolenników wykorzystywania go w

procesie dydaktycznym.

Rys. 3. Samoocena umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii

10,2%

33,7%

39,3%

44,8%

53,2%

62,6%

65,1%

78,0%

83,3%

96,3%

93,7%

63,6%

70,4%

93,3%

9,9%

28,6%

29,4%

24,6%

23,2%

24,2%

21,4%

13,3%

13,0%

6,4%

23,9%

19,2%

6,0%

79,9%

37,8%

31,4%

30,6%

23,6%

13,1%

13,6%

8,7%

12,5%

10,4%

3,7%

0,7%

0,0%

0,0%

3,7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Programy do tworzenia podcastów

Czytniki e-booków/tablety

Blogi

Programy do publikacji filmów

Serwisy społecznościowe

Platformy e-learningowe

Forum dyskusyjne

Czat/Komunikator

Portale edukacyjne

E-mail

Internet

Arkusze kalkulacyjne

Prezentacje multimedialne

Edytory tekstu

zaawansowane i dobre umiarkowane słabe i brak


Stwierdzono istnienie zależności między rodzajem szkoły, w której uczą ba-

dani, a poziomem umiejętności korzystania z wybranych narzędzi. W bada-

nej grupie nauczyciele liceów ogólnokształcących, częściej niż nauczyciele

techników, deklarują umiarkowane i zaawansowane umiejętności korzysta-

nia z platform e-learningowych (χ2 (4, N=297) = 14,200; p<0,01; V-Kramera

= 0,221; p<0,01) oraz z czytników e-booków/tabletów (χ2 (4, N = 294) =

11,871; p<0,05; V-Kramera = 0,203; p<0,05;). Również osoby uczące w li-

ceach częściej niż nauczyciele z techników mówią o posiadaniu dobrych

i zaawansowanych umiejętności korzystania z blogów (χ2 (4, N = 288) =

10,756; p<0,05; V-Kramera = 0,193; p<0,05) oraz zaawansowanych

i słabych umiejętnościach korzystania z forów dyskusyjnych (χ2 (4, N = 290)

= 11,827; p<0,05; V-Kramera = 0,202; p<0,05).



199

Przygotowanie do zajęć dydaktycznych

Większość badanych codziennie lub prawie codziennie korzysta

z internetu przygotowując się do zajęć dydaktycznych (53,9%). 26,3% wykorzy-

stuje internet co 2-3 dni, 13% raz w tygodniu, 6,5% rzadziej niż raz w tygodniu.

Warto podkreślić, że tylko 1 respondent (0,3%) zadeklarował, że wcale nie ko-

rzysta z internetu. Ani wiek badanych, ani ich stopień zawodowy nie różnicuje

istotnie częstotliwości korzystania z internetu w trakcie przygotowań do lekcji

(odpowiednio χ2 (16, N = 292) = 15,331; n.i. oraz χ2 (16, N = 290) = 24,565; n.i.).

Internet jest najczęściej wykorzystywany przez nauczycieli w celu poszukiwania

specjalistycznych informacji czy napisania dokumentu (por. tab. 3).

Tabela 3. Sposób wykorzystania internetu w przygotowywaniu się do zajęć

dydaktycznych

Sposób wykorzystania internetu w przygotowywaniu się do zajęć

dydaktycznych %

poszukiwanie specjalistycznych informacji 92,3

napisanie dokumentu tekstowego 78,3

skorzystanie z edukacyjnej płyty CD 78,0

przygotowanie multimedialnej prezentacji 76,0

skorzystanie z leksykonu/encyklopedii internetowej 53,0

przećwiczenie programu komputerowego 35,7

skorzystanie z biblioteki cyfrowej 14,0

logowanie się na platformy e-learningowe 1,3


Najczęściej wskazywaną (116 wskazań) stroną internetową, z której

nauczyciele czerpią informacje przygotowując się do zajęć dydaktycznych

jest NBPortal.pl, który oferuje w atrakcyjnej formie wiedzę ekonomiczną

zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami młodzieży gimnazjalnej, licealnej, stu-

dentów i nauczycieli.




200

Prowadzenie zajęć dydaktycznych

Narzędzia, które są najczęściej wykorzystywane w dydaktyce przez

badanych nauczycieli to prezentacje multimedialne (96,7%), strony interne-

towe (93,7%), filmy wideo (78,7%), poczta e-mail (72%) oraz edukacyjne

programy komputerowe (61,3%). Odsetek wykorzystania pozostałych na-

rzędzi prezentuje rysunek nr 4.

Rys. 4. Narzędzia wykorzystywane w procesie kształcenia

1,3%

7,0%

9,3%

14,3%

17,0%

26,7%

41,0%

47,0%

48,0%

61,3%

72,0%

78,7%

93,7%

96,7%

0% 25% 50% 75% 100%

Brak odpowiedzi

Blog

Czat/komunikator internetowy

Serwisy społecznościowe

Fora dyskusyjne

Aplikacje do tablic interaktywnych

Gry komputerowe

Podręczniki elektroniczne

Platformy e-learningowe

Edukacyjne programy komputerowe

E-mail

Filmy wideo

Strony internetowe

Prezentacje multimedialne


Z odpowiedzi udzielanych przez respondentów na pytanie o to, w jaki

sposób wykorzystują powyższe narzędzia wynika, że nauczyciele najczęściej

korzystają ze stron internetowych przygotowując się do zajęć, rzadziej wyko-

rzystują określone strony internetowe jako pomocne źródła wiedzy wskazane

uczniom np. podczas rozwiązywania zadań projektowych/webquestów. Zni-



201

koma jest także liczba nauczycieli, którzy sami, bądź też z uczniami, tworzą

strony www poświęcone wybranym zagadnieniom omawianym w toku kształ-

cenia.

Również w zdecydowanej większości to nauczyciele samodzielnie two-

rzą (bądź korzystają z darmowych źródeł) prezentacje multimedialne, które

wykorzystują później podczas lekcji. Niekiedy zlecają uczniom opracowanie

w formie multimedialnej prezentacji zagadnień z pracy domowej, czy też

przedstawienie w ten sposób wyników pracy projektowej.

Filmy wideo są najczęściej wyświetlane przez nauczycieli jako uzupeł-

nienie przekazywanych treści kształcenia na lekcji. Są to z reguły gotowe fil-

my, zakupione przez szkołę na płytach DVD lub dołączone do podręczników,

rzadziej filmy z serwisu YouTube. Niewielka liczba nauczycieli zadeklarowała,

że przygotowując się do zajęć ogląda filmy edukacyjne dostępne w internecie.

Tylko jeden respondent wskazał, że uczniowie jako pracę domową nagrywają

filmy smartfonem, a następnie są one prezentowane podczas lekcji pozosta-

łym uczniom.

E-mail jest narzędziem, które służy do komunikacji z uczniami, ale – co

interesujące – nie z rodzicami. Niektórzy spośród badanych nauczycieli dekla-

rowali, że poprzez pocztę elektroniczną wysyłają także dodatkowe materiały

edukacyjne swoim uczniom, czy odbierają od nich rozwiązania pisemnych

zadań domowych i przypominają im o rozwiązaniu pracy domowej. E-mail

służy również nauczycielom do wymiany wiedzy, doświadczeń i poglądów

w środowisku nauczycielskim.

Jedynie 3 respondentów stwierdziło, że wykorzystuje komunikator inter-

netowy (Skype) w celach konsultacji z uczniami. Nauczyciele deklarują pro-

wadzenie lekcji z wykorzystaniem tablicy interaktywnej i odpowiedniego opro-

gramowania, wykorzystywanie ćwiczeń interaktywnych czy też korzystanie

z materiałów elektronicznych dołączonych do podręczników.

Forum dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe były wskazywane

przez respondentów jako formy kontaktu pozaszkolnego i miejsca pogłębiania

wiedzy przez nauczyciela, bardzo rzadko jako narzędzia wykorzystywane

w procesie kształcenia.

Gry edukacyjne nauczyciele wykorzystują, by uaktywnić młodzież i zmo-

tywować do większego zainteresowania przedmiotem. W ten sposób ucznio-

wie poszerzają także wiedzę i w praktyczny sposób uzupełniają wiadomości

dostępne w podręcznikach. Tylko jeden nauczyciel zadeklarował, że prowadzi

lekcje w pracowni komputerowej, gdzie każdy uczeń ma dostęp do platformy




202

e-learningowej i informacje zawarte na platformie są wykorzystywane do róż-

norodnych zadań rozwiązywanych podczas lekcji.

Badanie potwierdziło powszechne odczucie istnienia zależności między

poziomem umiejętności korzystania z wybranych ICT a ich wykorzystywaniem

w dydaktyce. Osoby deklarujące dobre i zaawansowane umiejętności korzy-

stania z platform e-learningowych znacznie częściej wykorzystują je w dydak-

tyce niż osoby deklarujące umiejętności umiarkowane, słabe lub ich brak (χ2

(4, N = 297) = 62,608; p<0,001; V-Kramera = 0,459; p<0,001). Podobnie nau-

czyciele deklarujący dobre i zaawansowane umiejętności w zakresie posługi-

wania się czytnikami e-booków/tabletami znacznie częściej wykorzystują te

narzędzia w procesie kształcenia niż osoby o mniejszych kompetencjach (χ2

(4, N = 294) = 10,887; p<0,005; V-Kramera = 0,192; p<0,05).

Rys. 5. Sprzęt technologiczny wykorzystywany podczas zajęć dydaktycz-

nych

3,0%

3,7%

5,7%

10,0%

26,7%

33,3%

64,3%

90,3%

97,3%

0% 25% 50% 75% 100%

Smartfon

Tablet

Inny sprzęt

Kamera wideo

Aparat fotograficzny

Tablica interaktywna

Telewizor

Rzutnik multimedialny

Komputer


Wnioskując z deklaracji respondentów na temat tego, jaki sprzęt tech-

nologiczny wykorzystują oni podczas zajęć, najczęściej używanym sprzętem

jest komputer, następnie projektor i kolejno telewizor. Tablice interaktywne

są używane jedynie przez około 1/3 badanych. Z nowoczesnych narzędzi

typu tablet czy smartfon korzysta znikomy procent respondentów. Nauczy-



203

ciele wykorzystują również inny sprzęt, taki jak odtwarzacz DVD, wizualizer

czy rzutnik do folii (por. rys. 5).

Komputer i rzutnik nauczyciele wykorzystują najczęściej w celu wy-

świetlania prezentacji multimedialnych uzupełniających treści przekazywane

podczas lekcji o elementy graficzne, takie jak wykresy i schematy, a także

w celu wyświetlania filmów edukacyjnych, czy też prezentacji treści za-

mieszczonych na określonych stronach internetowych. Nieco rzadziej kom-

puter z rzutnikiem wykorzystywany jest do działań na platformie

e-learningowej. Najrzadziej natomiast te narzędzia wykorzystywane są do

samodzielnej pracy uczniów z określonymi programami komputerowymi.

Zdarzają się jednak nauczyciele (głównie przedmiotów zawodowych), którzy

ucząc uczniów korzystania z danego programu komputerowego, wyświetlają

wszystkie swoje działania na ekranie, a następnie uczniowie mogą ćwiczyć

określone czynności w programie na swoim komputerze.

Tablice interaktywne najczęściej wykorzystywane są przez nauczycieli

do odtwarzania filmów z internetu, wyświetlania prezentacji, tworzenia przez

uczniów prezentacji (np. przy wykorzystaniu metody drzewa decyzyjnego),

wyświetlania zawartości płyt dołączonych do podręczników (e-booków), wy-

świetlania stron internetowych z określonymi informacjami, schematami,

tabelami. Rzadziej tablice wykorzystywane są do realizacji ćwiczeń

w oparciu o oprogramowanie tablicy multimedialnej czy też tworzenie przez

nauczycieli wraz z uczniami dokumentów, wypełnianie ich itp.

Kamery wideo i aparaty fotograficzne wykorzystywane są do nagrywa-

nia i fotografowania autoprezentacji i innych wystąpień, czy też odgrywanych

podczas lekcji scenek (np. rozmowa kwalifikacyjna) a następnie, podczas

projekcji na telewizorze, dana scenka jest analizowana i omawiana przez

nauczyciela i uczniów. Rzadziej to uczniowie realizują kamerą filmy tema-

tyczne, czy przy użyciu aparatu fotograficznego wykonują np. prace domo-

we. Respondenci w trakcie badania nie podali żadnych przykładów zasto-

sowania tabletów i smartfonów w procesie kształcenia.

Na podstawie wypowiedzi nauczycieli biorących udział w wywiadzie

fokusowym można stwierdzić, że większość z nich opisuje zastosowanie

nowoczesnych narzędzi edukacyjnych jako pozostających w rękach nauczy-

cieli. Tylko jedna osoba rekomendowała przekazanie nowoczesnych techno-

logii informacyjno-komunikacyjnych w ręce uczniów, po uprzednim ustaleniu

celu ich zastosowania tak, by uczniowie sami znajdowali kreatywne sposoby

ich wykorzystania.




204

Za zdecydowanie najbardziej dogodną formę kontaktu zdalnego

z uczniami nauczyciele uznali e-mail. Odsetek wyboru pozostałych form pre-

zentuje tabela nr 4. Inne formy kontaktu zdalnego, które wybrali respondenci

to platforma e-learningowa, dziennik elektroniczny, sms i mms.

Tabela 4. Preferencje w zakresie form kontaktu zdalnego z uczniami

Preferencje w zakresie form kontaktu zdalnego %

e-mail 76,3

komunikator internetowy 9,5

forum dyskusyjne 6,4

portal społecznościowy 5,1

czat 0,7

inne 2,0


Bariery w stosowaniu nowoczesnych technologii w codziennej pracy

i deklarowane sposoby poszerzania kompetencji w zakresie wykorzy-

stywania ICT w edukacji

Badania wykazały, że zdaniem nauczycieli największymi przeszkodami

w stosowaniu nowoczesnych technologii w codziennej pracy są brak sprzętu

oraz brak czasu. Odsetek pozostałych odpowiedzi został zaprezentowany

w tabeli nr 5.



205

Tabela 5. Przeszkody w stosowaniu ICT w edukacji

Co jest dla Pana/Pani największą przeszkodą w stosowa-

niu najnowszych technologii w codziennej pracy? %

brak sprzętu 47,3

brak czasu 30,3

brak umiejętności 8,0

inne 3,7

niechęć uczniów 3,3

brak wiedzy 1,3

niechęć rodziców 1,0

brak odpowiedzi 5,0


Wśród innych przeszkód najczęściej wskazywaną był brak stałej pra-

cowni dydaktycznej przypisanej do danego nauczyciela, która byłaby wyposa-

żona w nowoczesny sprzęt. Nauczyciele zwracali także uwagę na ograniczo-

ne środki finansowe na inwestycje w nowy sprzęt w szkole. Warte zauważenia

jest też to, że tylko 3 osoby uznały, że nie ma żadnych przeszkód i wszystko

zależy tylko i wyłącznie od chęci nauczyciela.

Na pytanie o to, co mogłoby ułatwić proces rozpowszechnienia zasto-

sowania nowoczesnych technologii w szkołach, większość respondentów od-

powiedziała wskazując konieczność doposażenia szkół w nowoczesny sprzęt

dydaktyczny tak, by zapewniony był w każdej klasie stały dostęp do multime-

dialnych urządzeń, a także zwiększenie środków finansowych na ten cel. Ko-

lejnym postulatem było zwiększenie oferty bezpłatnych szkoleń w zakresie

korzystania z ICT w dydaktyce dla nauczycieli. Pozostałe, skategoryzowane

odpowiedzi prezentuje tabela nr 6. Warto podkreślić, że padły także dwie od-

powiedzi, w których respondenci twierdzili, że nowoczesne technologie

w kształceniu należy rozpowszechniać ostrożnie, ponieważ powodują one

wtórny analfabetyzm – „nawet do zadania 2+2 uczeń musi stosować kalkula-

tor”, czy też, że nie należy już nic więcej robić „bo szkoły mają wystarczająco

dużo nowych technologii”.




206

Tabela 6. Czynniki, które mogą ułatwić proces rozpowszechnienia zastoso-

wania nowoczesnych technologii w szkołach (liczebność)

Co mogłoby ułatwić proces rozpowszechniania zastosowa-

nia ICT w szkołach? liczebność

usprzętowienie sal dydaktycznych 128

bezpłatne szkolenia dla nauczycieli 25

zwiększenie środków finansowych 20

zmiany programowe 10

ograniczenie działań administracyjnych wykonywanych

przez nauczycieli 4

odmłodzenie kadry dydaktycznej 3

większe zainteresowanie ze strony uczniów 2

poprawa stopy życiowej uczniów i ich rodzin 1


Pomimo, że tylko 8% badanych uważa brak umiejętności za przeszkodę

w stosowaniu nowych technologii w edukacji, to chcą oni podnosić swoje

kompetencje w tym zakresie (92% odpowiedzi twierdzących, 5% odpowiedzi

przeczących, 3% brak odpowiedzi). Warto nadmienić, że nie stwierdzono

istotnych statystycznie różnic pomiędzy nauczycielami uczącymi w liceach

ogólnokształcących, a uczącymi technikach odnośnie potrzeby poszerzania

swoich zdolności (χ2 (1, N = 286) = 0,164; n.i.).

Osoby, które uznały, że nie mają potrzeby rozwijania swoich kompeten-

cji w zakresie korzystania z ICT, swoją odpowiedź uzasadniały najczęściej

stwierdzeniem, że aktualnie nie są w stanie wykorzystać w praktyce wszyst-

kiego, co wiedzą, ze względu na zbyt napięty program kształcenia. Innym

uzasadnieniem był brak czasu oraz stwierdzenie, że stosowanie ICT w kształ-

ceniu niepotrzebnie wydłuża proces komunikacji.

Respondenci najchętniej zdobywaliby wiedzę podczas warsztatów

i szkoleń (51%, por. tab. 7). Chcieliby także mieć zapewniony dostęp do taniej

literatury fachowej i móc przeznaczyć więcej czasu na samokształcenie.



207

Tabela 7. Deklarowane sposoby poszerzania kompetencji w zakresie wyko-

rzystywania ICT w edukacji

W jaki sposób chciał(a)by Pan/Pani poszerzać swoje kompetencje w

zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii informacyjno-

komunikacyjnych w edukacji?

%

warsztaty i szkolenia 51,0

instruktaż w miejscu pracy 22,7

kursy e-learningowe 19,7

konferencje 4,3

inne 1,0

brak odpowiedzi 1,3


Badani w zdecydowanej większości są zainteresowani uczestnic-

twem w zajęciach, które pomogłyby im w zdobywaniu wiedzy związanej

z nowoczesnymi technologiami (83,7% odpowiedzi twierdzących, 15,3%

przeczących, 1% nie udzieliło dopowiedzi na pytanie). Wybraną tematykę

takich zajęć przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Tematyka zajęć wskazana przez respondentów

Zainteresowanie zajęciami, które pomogłyby w doskonaleniu wie-

dzy i umiejętności związanych z nowoczesnymi technologiami %

projektowanie dydaktyczne prezentacji multimedialnych 52,7

wspieranie tradycyjnego procesu kształcenia e-learningiem 47,7

testy, klasówki i kwestionariusze w sieci - tworzenie i udostępnie-

nie online 47,0

programy umożliwiające prowadzenie zajęć online i współpracę

pomiędzy uczniami i nauczycielami 42,0

rewolucja z iPad'em: e-booki, wirtualne biblioteki, leksykony i

słowniki online w procesie kształcenia 41,7

specyfika kształcenia online, prezentacja przykładowych kursów 40,7

publikowanie nagrań wideo 38,3




208

aplikacje umożliwiające stworzenie i/lub opublikowanie w interne-

cie prezentacji 28,3

tworzenie bloga 27,7

samodzielne tworzenie i zarządzanie treścią na stronach interne-

towych bez znajomości kodu HTML 26,7

edytowanie dokumentów online 20,7

serwisy społecznościowe - przykłady zastosowania w edukacji 19,0


Wnioski końcowe

Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań można stwierdzić, że

w znacznej większości nauczyciele (niezależnie od płci, wieku, stopnia zawo-

dowego, nauczanego przedmiotu, miejscowości w której znajduje się szkoła)

wykorzystują nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne w proce-

sie kształcenia, a ich świadomość, jeśli chodzi o możliwości zastosowania ICT

w procesie dydaktycznym, jest duża. Osoby uczące w liceach ogólnokształcą-

cych nieco wyżej niż nauczyciele z techników oceniają posiadane kompeten-

cje w tym zakresie. Jednakże niewielu spośród badanych wybiera nowe, zaa-

wansowane technologie np. tablet czy smartfon. W badaniu wzięli udział

w większości nauczyciele dyplomowani, co wpływa na wyższą średnią wieku

respondentów, ale także może świadczyć o tym, że w badaniu uczestniczyła

grupa osób z dużym doświadczeniem dydaktycznym.

Przygotowując się do zajęć nauczyciele sięgają do zasobów internetu

najczęściej w celu poszukiwania informacji. Warto zauważyć, że pojedyncze

osoby wykorzystują internet do logowania się na platformy e-learningowe.

Okazuje się więc, że mimo dość bogatej oferty darmowych platform udostęp-

nianych przez różnorodne instytucje edukacyjne, nie jest to popularne wśród

nauczycieli narzędzie zdobywania wiedzy podczas opracowywania zajęć.

W procesie kształcenia nauczyciele najczęściej posługują się kompute-

rem, projektorem i telewizorem. Sprzęt ten wykorzystują głównie wyświetlając

gotowe lub samodzielnie przygotowane prezentacje multimedialne, które gra-

ficznie uzupełniają treść lekcji, a także przedstawiają uczniom filmy eduka-

cyjne i omawiają treści zamieszczone na stronach internetowych. Świadczy

to o podawczym charakterze prowadzonych lekcji.

Niektórzy respondenci posługują się platformami e-learningowymi lub wy-

korzystują komputer do samodzielnej pracy uczniów z określonymi programami.



209

Głównie nauczyciele przedmiotów zawodowych wyświetlają swoje działania na

ekranie, podczas gdy uczniowie synchronicznie pracują na swoich kompute-

rach. Sporą popularnością cieszą się także edukacyjne programy komputero-

we. Gry są wykorzystywane w celu uaktywnienia uczniów i wywołania większe-

go zainteresowania przedmiotem, dzięki czemu wiedza podręcznikowa zostaje

uatrakcyjniona i staje się bardziej przystępna.

Narzędzia takie jak aplikacje do tablic interaktywnych, fora dyskusyjne,

komunikatory internetowe, serwisy społecznościowe i blogi wykorzystywane

są w procesie kształcenia w niewielkim zakresie. Zauważalne jest zatem, że

w ślad za zmianą sprzętu technologicznego na nowocześniejszy

i odbywanymi przez dydaktyków szkoleniami nie idą w parze zmiany w za-

kresie nowoczesnego wykorzystywania środków kształcenia. Na przykład

tablice interaktywne rzadko są wykorzystywane do realizacji ćwiczeń w

oparciu o specjalistyczne oprogramowanie tablicy3, czy też tworzenie przez

nauczycieli wraz z uczniami treści dydaktycznych, a podejmowane przez

nich czynności dydaktyczne mogą być równie dobrze wykonane przy użyciu

innego sprzętu.

Fora dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe traktowane są jako

formy kontaktu pozaszkolnego i miejsca pogłębiania wiedzy przez nauczy-

ciela, bardzo rzadko zaś jako narzędzia dydaktyczne. Okazuje się zatem, że

wśród większości uczestniczących w badaniu nauczycieli, serwisy społecz-

nościowe nie są preferowanymi narzędziami kontaktu zdalnego z uczniami,

podczas gdy spora liczba uczniów loguje się na nie codziennie lub prawie

codziennie4. Można zatem wysnuć wniosek, że nauczyciele nie dostrzegają,

jak dużą część aktywności w internecie stanowi korzystanie z serwisów spo-

łecznościowych przez uczniów, oraz że portale społecznościowe mogłyby

w związku z tym stanowić skuteczny kanał komunikacji zdalnej między nau-

czycielami i uczniami.

Również komunikatory internetowe nie są popularne jeżeli chodzi

o konsultacje na linii uczeń – nauczyciel. Za najbardziej dogodną formę kon-

taktu zdalnego został uznany e-mail. Jest to narzędzie służące do komuni-

kacji z uczniami (przekazywanie dodatkowych materiałów edukacyjnych,

odbieranie zadań domowych, przypominanie o terminach prac) oraz nau-

3 H. Gulińska., M. Bartoszewicz, Tablica interaktywna środkiem wspomagającym

nauczanie, „E-mentor”, 2007 1(18), s. 27-34. 4 D. Kwiatkowska, M. Dąbrowski, Nowoczesne technologie w rozwoju uczniów szkół

ponadgimnazjalnych - wyniki badań, „E-mentor” 2012 3(45), s. 4-16.




210

czycielami (wymiana wiedzy, doświadczeń). Natomiast poczta elektroniczna

nie jest używana do kontaktu z rodzicami. Być może kontakt ten odbywa się

przez wirtualne dzienniki, które posiada już wiele szkół w Polsce.

Znikoma część badanych korzysta z nowoczesnych narzędzi typu ta-

blet czy smartfon, jednak nawet oni nie podają przykładów ich zastosowania

w procesie kształcenia. Przyczyną tego stanu może być to, że są to narzę-

dzia stosunkowo nowe, wkraczające na rynek edukacyjny i nie stosowane

dotychczas powszechnie w polskich szkołach, lub też fakt, że nauczyciele

nie widzą ich zastosowania w kształceniu. Można zatem uznać, że szkolenia

z zakresu ich wykorzystania w dydaktyce nie tylko mogłyby być przydatne,

ale i pożądane.

Potencjał edukacyjny nowoczesnych technologii jest bardzo duży, jed-

nak pomimo wysokiej świadomości badanych w zakresie możliwości stoso-

wania ICT w edukacji zaobserwowano, że nauczyciele nie korzystają

z szerokiego wachlarza tych narzędzi. Zjawisko to może świadczyć o efekcie

przywiązania do tego co znane. Innym wyjaśnieniem może być fakt, że

szybka zmienność możliwości technicznych powoduje, że trudno o ukształ-

towanie się i utrwalenie sprawdzonych praktyk dydaktycznych.

Badani nauczyciele dobrze oceniają swoje kompetencje w zakresie

wykorzystania nowoczesnych technologii w dydaktyce i rozumieją znaczenie

większości pojęć związanych z ICT. Jak już wcześniej wspomniano, nauczy-

ciele najczęściej wykorzystują w procesie kształcenia prezentacje multime-

dialne, strony internetowe czy filmy, podczas gdy gry komputerowe, fora

dyskusyjne, blogi i serwisy społecznościowe są przez nich rzadko wykorzy-

stywane. Największe trudności sprawia badanym korzystanie z programów

do tworzenia podcastów, co współgra z trudnością zdefiniowania tego poję-

cia. Te deklaracje pokrywają się więc ze słabą znajomością idei Web 2.0

i wskazują na realną potrzebę organizacji szkoleń z tego zakresu

w środowisku nauczycielskim.

Dobre i zaawansowane umiejętności korzystania z takich technologii jak

platformy e-learningowe, e-booki/tablety istotnie korespondują z wykorzysta-

niem w dydaktyce platform, podręczników i ćwiczeń w formie elektronicznej.

Wykazano też, że nauczyciele liceów ogólnokształcących deklarują wyższe niż

nauczyciele techników umiejętności korzystania z forów dyskusyjnych, blogów,

platform e-learningowych oraz czytników e-booków i tabletów. Przyczyną różnic

w umiejętnościach, może być bardziej sprzyjające środowisko do wykorzysty-

wania nowoczesnych technologii oraz specyfika nauczanych przedmiotów.

Jednocześnie nie udowodniono istotnych różnic pomiędzy tymi grupami nau-



211

czycieli w zakresie uczestnictwa w szkoleniach lub innych formach edukacyj-

nych związanych z wykorzystaniem ICT w dydaktyce, ani też w zakresie po-

trzeby podnoszenia swoich kompetencji. Zarówno nauczyciele liceów jak i tech-

ników, są świadomi potrzeby zastosowania ICT w dydaktyce, starają się „iść

z duchem czasu”, w związku z tym ustawicznie doskonalą swoją wiedzę i umie-

jętności uczestnicząc w różnorodnych formach zajęć dokształcających (także

innowacyjnych, jak: e-learning/bledned learning).

Z deklaracji nauczycieli jasno wynika, że tym, co utrudnia i opóźnia za-

stosowanie ICT w kształceniu jest brak sprzętu, z którym borykają się

w szkołach, oraz brak czasu (brak możliwości praktycznego wykorzystania

już posiadanej wiedzy ze względu na zbyt napięty program kształcenia).

Podkreślają oni także potrzebę uczestnictwa w darmowych szkoleniach

z zakresu wykorzystywania nowoczesnych technologii informacyjno-

komunikacyjnych w kształceniu. Poproszeni w ankiecie o wskazanie tematy-

ki warsztatów, którą byliby zainteresowani, najczęściej wybierali oni zagad-

nienia poświęcone projektowaniu dydaktycznemu prezentacji multimedial-

nych.

Podsumowując wypowiedzi uczestników wywiadu fokusowego i bada-

nia ankietowego, można uznać, że znaczącą przeszkodą w rozpowszech-

nianiu wykorzystywania ICT w edukacji w polskich szkołach są także bloka-

dy mentalne wśród nauczycieli. Mało powszechny jest bowiem sposób trak-

towania ucznia jako partnera i zaakceptowania faktu, że w świecie nowo-

czesnych technologii porusza się on z większą sprawnością niż nauczyciel,

co może zostać wykorzystane w procesie kształcenia z korzyścią dla

wszystkich jego uczestników. Zdaniem badanych, by ICT były wykorzysty-

wane w polskiej szkole bardziej powszechnie, konieczne jest większe przy-

zwolenie środowiska i zmiany w świadomości nie tylko nauczycieli czy dy-

rektorów szkół, ale także wśród uczniów i ich rodziców. Nauczyciele w cza-

sie wywiadu wskazywali także konieczność wprowadzenia sprawnego sys-

temu szkolenia i certyfikacji, z zakresu wykorzystywania ICT w kształceniu.

Podkreślali także potrzebę wprowadzenia finansowego motywowania nau-

czycieli do pogłębiania umiejętności wykorzystywania ICT w procesie dydak-

tycznym, czy usprzętowienia szkół. Powyżej wymienione rozwiązania wydają

się być w odczuciu nauczycieli konieczne, by w większości polskich placó-

wek oświatowych można było tworzyć nowoczesną edukację.




212

Literatura:

1. Gulińska H., Bartoszewicz M. (2007). Tablica interaktywna środkiem

wspomagającym nauczanie. E-mentor, 1(18), 27-34.

2. Kwiatkowska D., Dąbrowski M. (2012). Nowoczesne technologie

w rozwoju uczniów szkół ponadgimnazjalnych - wyniki badań. E-mentor,

3(45), 4-16.

3. Okoń W. (1995). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: Żak.

4. Półturzycki J. , Dydaktyka dla nauczycieli. Wyd. rozszerzone

i poprawione, Płock 2002.

5. Słownik opracowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informa-

cyjnego, http://www.frsi.org.pl/pl,slownik,13.php [25.06.2012].

Summary

Analysis of teachers’ usage of information and communication tech-

nologies in educational process in high schools

Key words: didactics, teacher, information and communication technologies

(ICT), learning and teaching process, secondary school

The paper presents the results of researches carried out in March 2012,

which aim was to analyze the way that teachers use modern information and

communication technology (ICT) in the process of education in Polish sec-

ondary schools. The research results show that although educators positive-

ly evaluate their competence in the use of ICT in education and are willing to

improve their qualifications in this field. During the teaching-learning pro-

cess, teachers often use computers, projectors and televisions. There is a

limited utility for applications such as interactive whiteboards, discussion

forums, chats, social networking services and blogs. The carried study has

shown statistically significant differences between teachers of high schools

and teachers of technical secondary schools in the declared level of ability to

use ICT in educational process. As the biggest barriers in using ICT the re-

spondents perceive insufficient hardware in schools, the lack of time and as

well as the mental blockages of the teachers.

Analiza sposobu wykorzystywania przez nauczycieli...

Documents

Transcript of Analiza sposobu wykorzystywania przez nauczycieli...