WSPANIAA WYPRAWADLA CAEJ RODZINY

PRZYGODY MAPKI SAIW KINACH

AMAZONIAPuszcza amazoska to wyjtkowa przestrze, zamieszkaa przez wiele gatunkw zwierzt obcych nam tu w Polsce, dlatego te moe wam by trudno rozpozna niezwykych aktorw filmu Amazonia. Przygody mapki Sai. Postanowilimy wam pomc, nazywajc cho cz z nich. W nawiasach umieszczamy nazwy naukowe. Pozwalaj one wyruszy na dalsze poszukiwania informacji o danym gatunku. Zatem: w drog!

KAPUCYNKA CZUBATA(Cebus apella)

Gwna bohaterka filmu, mapka Sai, to kapucynka czubata. Jej nazwa pochodzi od czubkw wosw nad uszami. Jest bardzo inteligentna. Potrafi posugiwa si narzdziami - rozupa orzech kamieniem, czy wycign mrwk patyczkiem. Umie pywa, jednak preferuje ycie na drzewach. Na ziemi schodzi, eby si napi lub pobuszowa po plantacjach. Je przede wszystkim roliny, cho nie wzgardzi owadem lub maym ptakiem. Wzrostem przypomina duego kota domowego. Czsto te bywa udomawiana. Najwikszym wrogiem kapucynek s ludzie. Ciga wycinka lasw deszczowych, polowania i handel ogranicza jej ycie na wolnoci. Krewniakiem kapucynki jest weniak.

WENIAK(Lagothrix lagotricha)

Weniak, krewniak kapucynki, jest od niej nieznacznie wikszy. Zamieszkuje tereny nadrzeczne. Miejscowi nazywaj go kapparo lub barrigudo. Ma gruby, zakrcony na kocu ogon i uminion sylwetk. Potrzebuje do ycia duo przestrzeni, ktra niestety kurczy si pod wpywem dziaalnoci czowieka. Jest wic na licie zwierzt, ktrym grozi wyginicie.

KOATI(Nasua nasua)

Koati, czyli ostronos rudy, to ssak z rodziny szopowatych tej samej, do ktrej naley nasz psotny szop pracz. To on swoimi niezwykle sprawnymi apkami uwolni mapk Sai z klatki. Wyduonym, ruchliwym ryjkiem koati wyszukuje poywienie, ktrym mog by zarwno owoce, jak i mae krgowce. Koati s czujne nawet podczas jedzenia. Niezwykle towarzyskie, porozumiewaj si przy pomocy dwikw i ruchw ogona. Zaniepokojone uciekaj na drzewa. pi wrd gazi.

ARA ZWYCZAJNA(Ara ararauna)

Jedna z najwikszych papug i najbardziej popularna. Ma prawie metr wysokoci, jednak w naturze trudno j dostrzec, poniewa eruje w koronach drzew. Dugowieczna. Czsto wystpujca w hodowli. Najbardziej znan papug w niewoli bya ta naleca do brytyjskiego przywdcy Winstona Churchilla. Charlie podobno urodzia si jeszcze w XIX wieku, wic jeli to prawda, ma ju ponad 100 lat.

ARA TOSKRZYDA LUB CZERWONA(Ara macao)

Ara toskrzyda, ara czerwona, zwana take arakang to kolejna papuga Ameryki Poudniowej. Niewiele mniejsza od ary zwyczajnej. Sam jej ogon moe mie p metra. Jest wegetariank, nie wzgardzi nawet kor drzew. Towarzyska, yje w duych stadach, w pary czy si na cae ycie. Znakomita naladowczyni dwikw. W niewoli atwo uczy si mowy ludzkiej. Moe doy nawet 80 lat. Podobno, tak jak ludzie, istniej papugi prawo - i leworczne, a cilej mwic apne.

ANAKONDA OLBRZYMIA(Eunectes murinus)

Anakonda olbrzymia, zwana take anakond zielon, jest jednym z najduszych wy wiata, dusicielem. Podobno najciszy okaz, zapany w latach 60-tych, mia prawie 250 kilogramw. Na pewno by samic, poniewa przewyszaj one znacznie samce dugoci i ciarem. Gowa anakondy jest wielkoci ludzkiej doni, uminione ciao przypomina gruby sup lub pie drzewa. yje przede wszystkim w wodzie. Potrafi pyn z prdkoci 20 km/h. Polujc, przyczaja si z gow lekko wynurzon nad powierzchni, zupenie jak krokodyl. Jej ofiar pada zarwno ryba, jak i jaguar. Nie jest wem jadowitym, wic przyszy posiek najpierw dusi, potem zjada w caoci. Najedzona staje si ospaa. W sytuacjach wyjtkowych wytrzymuje bez jedzenia dugimi tygodniami. Kada anakonda ma pod ogonem swj wasny unikalny wzr na skrze, tak jak czowiek linie papilarne.

O domniemanych rozmiarach anakondy kr legendy. W latach 90. nowojorskie Towarzystwo Ochrony Dzikich Zwierzt (WCS) wyznaczyo nagrod w wysokoci 5 000 dolarw za schwytanie okazu wikszego ni 9 metrw. Do dzisiaj nie zostaa ona przyznana, cho od tamtego czasu podwyszono j stukrotnie.

TAPIR ANTA(Tapirus terrestris)

Tapir waciwie nie zmieni wygldu od pocztku pojawienia si na Ziemi. Przypomina swojego przodka sprzed milionw lat. Jest redniej wielkoci, ma mocne nogi i krtk ruchliw trb, ktr zrywa roliny. Suy mu ona take do oddychania podczas dugich pobytw pod wod. Ma dobry wch i such, ale saby wzrok. Poywienia szuka gwnie noc. Samica tapira nosi ci ponad rok i rodzi jedno mae.

KOLIBRYDo rodziny kolibrw naley prawie 330 gatunkw. Wystpuj w rnych kolorach, ale wszystkie s malekie. Najmniejszy ma 6 cm dugoci, z czego dugo ciaa to jedynie 2,5 cm (tyle, co may palec dorosego czowieka), najwikszy 22 cm (Koliber wielki, Patagona gigas). ywi si nektarem z kwiatw, ktry wypija przy pomocy dugiego dzioba i cienkiego jzyka, lecz swoje pisklta karmi owadami. Tylko taki pokarm jest w stanie rosncemu potomstwu zapewni wystarczajc ilo biaka. Co ciekawe kolibry spokrewnione s z naszymi jerzykami.

LENIWIEC TRJPALCZASTY(Bradypus tridactylus)

Leniwiec yje na drzewach, gdzie wikszo dnia przesypia wiszc, dlatego te jego sier ronie odwrotnie ni u innych ssakw od brzucha do grzbietu. Po ldzie, na ktrym bywa tylko raz na tydzie, by si wyprni, porusza si z prdkoci 7 metrw na minut. Nie potrafi sta, wic peznie. Moe wtedy pa ofiar drapienikw i nie zawsze obroni go wyjtkowo mocne, zakoczone hakowatymi pazurami apy. Jego wrogami s harpie i oceloty, ale, co zaskakuje, take o wiele mniejsza sowa, puchaczyk tobrzuchy, ktra moe poharata go ostrymi pazurami. Leniwiec tak doskonale wtapia si swoim bezruchem w otoczenie, e na drzewach jest waciwie niewidoczny. Oddycha tylko 6 razy na minut. Leniwiec way okoo 5 kg i nie ma ogona. Jego duga skotuniona sier poronita jest zielonymi glonami jak pie drzewa mchem. Jest dobrym pywakiem. Umiejtno ta przydaje si, gdy puszcza amazoska zalewana jest okresowo przez wystpujce z brzegw rzeki. Bliskimi kuzynami leniwca s pancernik i mrwkojad. W Ameryce poudniowej nazywaj go AI.

JAGUAR(Panthera onca)

Jaguar jest najwikszym drapienikiem puszczy amazoskiej. Potrafi zapolowa na zwierz wielkoci jelenia. Mieszka na terenach z atwym dostpem do wody. Doskonale pywa, umie take nurkowa. Jest samotnikiem. Ma bardzo dobry wch potrafi wyczu obecno czowieka w promieniu kilku kilometrw. Jego ycie jest zagroone, poniewa zmniejsza si teren, na ktrym moe mieszka, gubi go take cenne futro.

HARPIA WIELKA(Harpia harpyja)

Duy drapieny ptak z rodziny jastrzbiowatych. Wie si z jednym partnerem na cae ycie, przywizuje do obszaru erowania, potrzebuje do ycia duych lenych poaci. Harpie s bardzo zwinne, dziki czemu mog lata pomidzy drzewami i polowa na mapy. Samica jest w stanie zowi ofiar wac do 9 kg. Gatunek zagroony. W 2002 roku Panamczycy uznali harpi za symbol swojego kraju, a na kusownikw naoyli surowe kary. W mitologii greckiej harpie (w jzyku greckim porywaczki) byy duchami, ktre poryway dzieci i rzdziy wichurami. Przedstawiano je pod postaci kobiet-ptakw.

Morpho menelausOlbrzymi motyl dzienny z rodziny rusakowatych o piknym metalicznym odcieniu skrzyde. Intensywniejszy kolorystycznie samiec czsto pada ofiar kolekcjonerw, wicej szczcia ma bledsza samica. Od spodu obie pcie s brzowe z pomaraczowymi oczkami, dziki czemu motyl, gdy zamknie skrzyda, wtapia si w otoczenie. Szeroko rozoonych skrzyde dochodzi do 15 cm tyle ma niewielka kobieca rka. Pije sok ze zgniych owocw, ale wabi go take padlina. Wystpuje nad brzegiem rzek, a swojego terytorium broni walecznie. Larwa tego motyla, aktywna w nocy, jest brzowo-czerwona w zielono-te plamki.

Naukow nazw, Morpho menelaus, nada mu w XVIII wieku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz na cze krla Sparty, Menelaosa. Motyl nie wystpuje nigdzie poza Ameryk Poudniow i nie ma polskiej nazwy.

PANCERNIK OLBRZYMI(Priodontes maximus)

Pancerniki yj samotnie w pobliu wody, silnymi koczynami przednimi z picioma pazurami kopi nory. S misoerne, cho od czasu do czasu nie wzgardz rolinami. Maj dobrze rozwinity wch i saby wzrok, poniewa eruj gwnie noc. Pancerz z rogowych pytek pokrywa cae ciao pancernika, z wyjtkiem wewntrznej strony ng i owosionego brzucha. Dziki silnym miniom moe zwin si w kulk. Nie ma staej liczby zbw, moe mie ich jednak a 104. Zapewnie bdziecie zaskoczeni, gdy dowiecie si, e pancernik spokrewniony jest z leniwcem i mrwkojadem.

TUKAN WIELKI(Ramphastos toco)

Tukan jest ptakiem z grupy dzicioowych, czyli przystosowanych do ycia na drzewach. Ma dwa place stopy skierowane do przodu i dwa do tyu, dziki czemu bez problemu si wspina. Jego gwnym poywieniem s owoce. Diecie tej podporzdkowany jest duy, zbkowany na kocu dzib, pozwalajcy zdj jedzenie nawet z najcieszych gazek. Dziki preferencjom ywieniowym tukana rozsiewane s gatunki wielu drzew, wydala bowiem pestki.

MANAT RZECZNY lub BRZEGOWIEC(Trichechus inunguis)

Manat rzeczny naley do rodziny syren, czyli wolno poruszajcych si ssakw wodnych o duym opywowym ksztacie, niezdolnych do poruszania si po ldzie. Jego ciao pokryte jest jedynie pojedynczymi woskami. Ma za to wsy. Odywia si rolinami, znalezionymi w wodzie, jak i opadymi do niej owocami palm. yje w stadach. Jest gatunkiem zagroonym.

HOACYN lub KONIK CZUBATY

(Opisthocomus hoazin)

yje w zarolach nad brzegami zbiornikw wodnych. Latanie nie jest jego mocn stron, wic pisklta rodz si z pazurami na skrzydach, czym przypominaj wymarego praptaka Archaeopteryxa. Pazury su im do wspinania si po drzewach i znikaj z wiekiem. Wielki odek trawi materia rolinny tak, jak to si dzieje u przeuwaczy (jeleni czy osi): dziki bakteriom rozkadajcym tre odkow. Hoacyn jest ptakiem krzykliwym, a jego krzyk przypomina duszenie si astmatyka. Przestraszony potrafi wskoczy do wody i zanurkowa.

OCELOT(Leopardus pardalis)

Metrowy kot z pmetrowym ogonem. Ma szaroniebieskie oczy i unikalny wzr na pysku. Prowadzi nocny tryb ycia i nie czy si w pary. Walecznie pilnuje swojego terytorium. Dobrze wspina si na drzewa i nie boi si wody. Mieszka w zarolach, na otwarte przestrzenie wychodzi jednie w pochmurne dni lub w czasie peni. Czasem oceloty kocz jako zwierzta domowe. Sawny malarz Salvador Dali trzyma w domu ocelota o imieniu Babou.

PAKARANA(Dinomys branickii)

Pakarana jest duym, powolnym gryzoniem, yjcym w niewielkich grupach, skadajcych si najczciej z samicy, samca i dwjki maluchw. Cia tego zwierzcia trwa wyjtkowo dugo, bo 9 miesicy czyli tyle samo co u czowieka.W jzyku Indian Tupi pakarana oznacza faszywa paka, poniewa atwo j pomyli z pak, innym pnocnoamerykaskim gryzoniem. Badacze przyrody wymylili inn nazw, bardziej naukow - Diomys branickii. Diomys oznacza okropn mysz, branickii pochodzi od nazwiska polskiego szlachcica Konstantego Branickiego. Branicki sfinansowa wypraw badawcz Konstantego Jelskiego, podczas ktrej Jelski znalaz i opisa dla nauki pakaran jako straszn mysz Branckiego. Dziao si to w XIX wieku.

PONOCNICA MIRIKINA(Aotus trivirgatus)

Zwinna kilogramowa mapka, uaktywniajca si w nocy. Nawet wtedy rozrnia kolory. Doskonay skoczek o chwytnych palcach. Lubi haasowa, naladujc odgosy innych zwierzt. Towarzyska i atwa do oswojenia.

CZUBACZ KORALOWY(Crax globulosa)

Podobny do indyka czubacz nazw swoj zawdzicza koralikowatym narolom na dziobie. Bardzo rzadko spotykany na wolnoci. Pada ofiar myliwych i zmniejszajcych si terenw puszczy.

AMAZONKA KAPTURNICA

(Deroptyus accipitrinus)

Rzadka papuga lasw deszczowych. Ma okoo 35 cm, gniazduje w dziuplach. Jej ulubionym pokarmem s orzechy kokosa. Z daleka przypomina drapienego ptaka, tym bardziej, e jej oczy podobne s do jastrzbich.

CZEPIAK GEOFFROYA (Ateles geoffroyi)

Maa mapka poruszajca si po drzewach przy pomocy rk i ng. Niezwykle chwytny ogon zachowuje si jak dodatkowa koczyna. Czepiak moe na nim zawisn, moe take nim co przytrzyma. Nieustajca wycinka lasw deszczowych moe wkrtce doprowadzi do wyginicia tego gatunku.

PTASZNIK OLBRZYMI (Lasiodora parahybana)

Czarny pajk pokryty brzowymi woskami, dziki ktrym wyczuwa najlejszy ruch powietrza. Jego ciao moe dorasta do 11 cm, a jeli wliczy nogi bdzie to nawet 25 cm. Poluje noc, w dzie ukrywa w norce. Zaniepokojony, broni si strzelajc woskami parzcymi z odwoka. Ptasznik ma zbyt wski przeyk, eby pokn swoj ofiar, wic oblewa j enzymami trawiennymi i wysysa czciowo rozoony pokarm. Czsto przedstawiany jest jako niebezpieczny dla czowieka, jednak w rzeczywistoci potrafi obezwadni jedynie mae krgowce: aby, jaszczurki, czy ptaki. Bardziej jadowite s bowiem mniejsze gatunki ptasznikowatych. W przeciwiestwie do innych pajkw nie tka pajczyn.

MRWKOJAD WIELKI(Myrmecophaga tridactyla)

Postrach mrwek. Dziki dugiemu pyskowi i pmetrowemu jzykowi dociera w najodleglejsze miejsca mrwczych korytarzy. Ostrymi wielkimi pazurami rozgrzebuje gniazda. Pazury w przednich koczynach zawija podczas chodzenia, wydaje si, jakby chodzi na piciach. Gdy pi przykrywa si puszystym ogonem. Nie ma zbw. W niewoli yje do 16 lat. Moe wyda si wam to dziwne, ale spokrewniony jest z pancernikiem i leniwcem.

PUCHACZYK TOBRZUCHY

(Pulsatrix perspicillata)

Pospolita sowa lasw tropikalnych Amazonii. Ma charakterystyczne biae obwdki wok oczu, przywodzce na myl okulary. Samotnik.

WWKA AMERYKASKA

(Anhinga anhinga)

Podobny do kormorana ptak z rodziny pelikanowatych. Tak jak on ywi si rybami, jednak poluje na nie pywajc pod wod, a zdobycz nabija na dzib. Gdy ptak nurkuje, z wody wystaje mu tylko szyja z gow. Dziki specjalnie przystosowanym krgom szyjnym zwija si w ksztat litery zet i przypomina wa, std te nazwa gatunkowa. Pira wwki namakaj w wodzie, wic zanim wzleci, musi je wysuszy.

BOA DUSICIEL(Boa constrictor)

Drapienik dziaajcy z zaskoczenia. Doskonale si maskuje, dobrze wspina. Aktywny noc, za dnia pozostaje w kryjwkach. Poluje na drobne ssaki, czasem ryby. Ofiar dusi, a potem poyka w caoci. Najedzony chowa si, a trawienie zajmuje mu kilka dni.

INIA(Inia geoffrensis)

Nazywany take amazoskim delfinem sodkowodnym lub po prostu boto. Jeden z mniejszych gatunkw delifinw, cho najwikszy ze sodkowodnych, czasem wikszy od czowieka. Bywa szary lub rowy, przewanie barwa zmienia si z wiekiem: szare osobniki s modsze. Jest bardzo gibki, moe rusza gow, poniewa krgi szyjne nie s poczone. Taka budowa uatwia mu lawirowanie pord przeszkd i skuteczne polowania na ryby.

WYDRA OLBRZYMIA lub ARIRANIA(Pteronura brasiliensis)

Najwiksza z wydr, nazywana wilkiem rzecznym. Wykrywa ofiar dziki dobremu wzrokowi i wsom czuciowym na gowie. Poluje w dzie na ryby i inne mae zwierzta wodne.

KAJMANY(Caimaninae)

Kajmany to krokodyle mieszkajce w Ameryce rodkowej i Poudniowej. Najwikszy z nich, kajman czarny (Melanosuchus niger) dorasta do 4 metrw, najmniejszy, kajman karowaty (Paleosuchus palpebrosus), ma niewiele ponad metr. owiony dla skry wygin w wielu rejonach, niektre podgatunki kajmana wytrzebiono doszcztnie

UAKARI SZKARATNY

(Cacajao calvus)

yje w stadach, dochodzcych do 100 osobnikw, czasem take zoonych z pokrewnych gatunkw. ywi si owocami i niektrymi owadami. Prowadzi nadrzewny tryb ycia. Charakterystyczna czerwona mordka jest wynikiem braku pigmentu w skrze i przewitujcych naczy krwiononych.

WYJEC RUDY(Alouatta seniculus)

Nadrzewna dua mapa o dugim ogonie. Rolinoerna. Lubi spa, a gdy si obudzi wyje. Wycie wyjca sycha w promieniu 3 kilometrw. Gdy poczuje si zagroony, strzyka na wroga moczem i odchodami. Jego gwnym wrogiem jest harpia wielka. Samiec waciwie nie rni si od samicy.

WYJEC CZARNY(Alouatta caray)

Samce zdecydowanie rni si od samic, zarwno wielkoci jak i kolorem. Samice wyjca czarnego s bowiem oliwkowote. Obie pcie mog jednak pochwali si gstym futrem i chwytnym ogonem. Obie take gono wyj, dziki workom rezonansowym.

KONDOR KRLEWSKI(Sarcoramphus papa)

Nazywany spem Nowego wiata ptak padlinoerny, czyli ywicy si martwymi zwierztami. Podobno namierza jedzenie przy pomocy wzroku, poniewa nie czuje zapachu rozkadajcego si misa. Rozpito skrzyde tego ptaka dochodzi do 2 metrw. Ma nag gow z wyrolami w okolicach dzioba. Samica kondora nie rni si znaczco od samca, ani upierzeniem, ani wielkoci. Znosi zwykle jedno jajo na dwa lata. Kondory yj samotnie lub w maych grupach. Nie migruj. Ich naturalnymi wrogami s jaguary oraz wyjadajce jaja we. W niewoli kondor krlewski moe y nawet 30 lat.

KOENDU(Coendou prehensilis)

Gryzo nocny podobny do jea. Jednak w przeciwiestwie do jea ma dugi ogon. W dzie pi w dziupli lub w norze. Jest wegetarianinem, czyli ywi si jedynie poywieniem rolinnym. Koendu nie jest zwierzciem agresywnym, cho wystraszony moe zaatakowa, czciej jednak zwija si w kulk. Zaciekawiony, staje na tylnych apach, obserwujc obiekt zainteresowania. Jego krzyk podobny jest do paczu dziecka.

KAPIBARA(Hydrochoerus hydrochaeris)

Kapibara, w co moe trudno uwierzy, naley do tej samej rodziny ssakw, co winka morska. Jest jednak od niej znacznie wiksza. Cho niektrym przypomina wini, jest najwikszym yjcym gryzoniem na wiecie, way tyle, co redniej budowy dorosy czowiek (ok. 65 kg). Du cz ycia spdza w wodzie, uwielbia tarza si w bocie. Pod wieczr zaczyna erowa, czyli szuka poywienia, a je tylko roliny. Czsto zapuszcza si na plantacje i dlatego uwaana jest za szkodnika. Indianie od wiekw polowali na kapibary dla misa i skr. Co ciekawe w Ameryce Poudniowej kapibar mona je w czasie postu, poniewa dawno temu papie na podstawie mglistych opisw misjonarzy zakwalifikowa j do ryb, z uwagi na czas spdzany przez ni w wodzie. Decyzja ta nigdy nie zostaa cofnita.

SKALIKUREK GUJASKI (Rupicola rupicola)

Samiec o pomaraczowym ubarwieniu jest jednym z najpikniejszych ptakw. Przy nim brzowa samica wydaje si by niepozorna. Ptaki te ywi si owocami, a maj ich w swojej diecie prawie 65 rodzajw.

KINKAU(Potos flavus)

Kinkau, zwany take wikawcem lub chwytaczem to kolejny drapieny ssak z rodziny szopowatych. Jak kady szopopodobny wykazuje si niezwyk sprawnoci. Jedyny drapienik o chwytnym ogonie. Prowadzi nadrzewny tryb ycia. Unika soca, w dzie pic w dziuplach. Ma dugi jzyk, ktrym wylizuje nektar z kwiatw. wietnie widzi w nocy.

DAWIGAD AMERYKASKI (Mycteria americana)

Ptak z rodziny bocianw, przypominajcy ibisa. Poszukujc jedzenia, przeczesuje wod dugim dziobem. Gowa i szyja s nagie, inaczej ubrudziby sobie pira muem.

HIRARA (Eira barbara)

Gatunek drapienego ssaka, przypomina nasz polsk kun. Uaktywnia si w nocy. Potrafi pywa i wspina si na drzewa. Je roliny i mae zwierzta. Bywa udomawiana, wtedy poluje na myszy jak kot.

www.gutekfilm.pl