Akustyka muzyczna

Wykad 7

Zespoy muzyczne. Orkiestra symfoniczna. Formy muzyczne.

dr in. Przemysaw Plaskota

2

Zesp muzyczny

Zesp kameralny - niewielki zesp

instrumentalny, zwykle nie liczniejszy ni

dziewiciu instrumentalistw

Podzia zespow kameralnych ze wzgldu

na liczb wykonawcw

duet - dwch instrumentalistw

trio - troje instrumentalistw

tercet troje wokalistw

kwartet - czworo instrumentalistw

3

Zesp muzyczny

kwintet - picioro instrumentalistw

sekstet - szecioro instrumentalistw

septet - siedmioro instrumentalistw

oktet - omioro instrumentalistw

nonet - dziewicioro instrumentalistw

Solo jeden wykonawca

Akompaniament partia towarzyszca

4

Chr

Chr zesp muzyczny skadajcy si z wokalistw wykonujcy utwr jedno- lub wielogosowy, a cappella bd z akompaniamentem

Podzia chrw ze wzgldu na pe (wiek) chry jednorodne - eskie, mskie lub dziecice (g.

chopice)

chry mieszane

Podzia chrw ze wzgldu na liczb gosw chr jednogosowy, dwugosowy, trzygosowy,

czterogosowy

5

Chr

Rodzaje gosw w chrze

gosy eskie

sopran

alt

gosy mskie

tenor

bas

Stosuje si podzia gosw na czci

6

Chr

Ustawienie chru

tenor bas

sopran alt

dyrygent

7

Chr

Podzia ze wzgldu na mecenasa

chry amatorskie chr przedszkolny

chr szkolny

chr gimnazjalny

chr akademicki, studencki

chr kocielny, katedralny, schola

chry profesjonalne chr operowy

chr operetkowy

chr kameralny

8

Chr

Chry bardziej zoone tworzy si

zwielokrotniajc gosy w poszczeglnych

rejestrach

W muzyce popularnej stosuje si ca

gam rnych skadw chralnych

poczynajc od duetw wokalnych (zwykle

kobieta i mczyzna), chrw

trzygosowych, piciogosowych itd.

9

Orkiestra

Orkiestra duy zesp instrumentalny

liczcy zazwyczaj od kilkunastu do

kilkudziesiciu, a nawet ponad stu

instrumentw

W celu synchronizacji gry takiej iloci

instrumentalistw w orkiestrze potrzebny

jest dyrygent

Partytura - zapis poszczeglnych gosw

instrumentw w orkiestrze

10

Orkiestra

Orkiestra ma swoje rda w zespoach odtwarzajcych muzyk na arystokratycznych dworach woskich w pnym redniowieczu i renesansie

Wczesne orkiestry byy kilku lub kilkunastoosobowymi zespoami muzycznymi i nie potrzeboway dyrygenta

Zwykle byy poczeniem kwartetw (lub kwintetw) smyczkowego i dtego z towarzyszeniem klawesynu i w razie potrzeby instrumentw perkusyjnych

11

Orkiestra

Poczwszy od wieku XVII, wraz z materialnym wzrostem znaczenie mieszczastwa i zwizanym z tym wzrostem aspiracji kulturalnych, muzyka zacza by odtwarzana w czasie publicznych koncertw w parkach oraz teatrach muzycznych Proces ten rozpocz si w Niemczech i wkrtce obj

inne kraje Europy

Wykonywanie muzyki w wielkich teatrach wymagao zapewnienia odpowiedniego nagonienia Wymagao to wzrostu liczebnoci orkiestry, ktra

ostatecznie przyja ksztat orkiestry symfonicznej

12

Orkiestra

Typy orkiestr

orkiestra kameralna mniejsza

orkiestra symfoniczna wiksza

Techniki wykonawcze, typowe dla

instrumentw smyczkowych podczas gry

zespoowej

pizzicato (szarpic strun palcem)

tremolo (wielokrotnie powtarzajc dwik)

col legno (drzewcem smyczka po strunach)

13

Rozwj orkiestry w XVIII i XIX w.

orkiestra mannheimska (1756):

ok. 40 muzykw

10 I skrzypiec - 10 II skrzypiec - 4 altwki

4 wiolonczele - 2 kontrabasy

2 flety - 2 oboje - 2 fagoty - 4 rogi

w razie potrzeby trbki i koty

14

Rozwj orkiestry w XVIII i XIX w.

Ludwig van Beethoven V Symfonia:

ponad 40 muzykw

20-25 osobowy kwintet smyczkowy

flet piccolo - 2 flety - 2 oboje - 2 klarnety - 2

fagoty - kontrafagot

2 rogi - 2 trbki - 3 puzony

2 koty

15

Rozwj orkiestry w XVIII i XIX w.

Ludwig van Beethoven IX Symfonia:

52 muzykw

30-osobowy kwintet smyczkowy

flet piccolo - 2 flety - 2 oboje - 2 klarnety - 2

fagoty - kontrafagot

4 rogi - 2 trbki - 3 puzony

2 koty - talerze - trjkt

16

Rozwj orkiestry w XVIII i XIX w.

Hektor Berlioz Symfonia fantastyczna:

90 muzykw

15 I skrzypiec - 15 II skrzypiec - 10 altwek -

11 wiolonczel - 9 kontrabasw

2 flety - 2 oboje - 2 klarnety - 2 fagoty

2 trbki - 2 kornety - 4 rogi - 3 puzony - 2 tuby

dzwony - 4 koty talerze - wielki bben

2 harfy

17

Rozwj orkiestry w XVIII i XIX w.

Gustaw Mahler VIII Symfonia (Symfoni Tysica): 160 muzykw w orkiestrze oraz solici i chr 24 I skrzypce - 20 II skrzypiec - 16 altwek

14 wiolonczel - 10 kontrabasw

2 flety piccolo - 4 flety - 4 oboje - roek angielski 2 klarnety piccolo - 3 klarnety - klarnet basowy 4 fagoty - kontrafagot

8 trbek - 8 rogw - 7 puzonw - tuba

harmonium - organy - fortepian

triangiel - dzwony - dzwonki - celesta - talerze -tamtam - 2 koty - wielki bben

6 harf - mandoliny

18

Orkiestra symfoniczna

19

Orkiestra symfoniczna

20

Partytura

Partytura maej

orkiestry symfonicznej

21

Partytura

Partytura

wielkiej

orkiestry

symfo-

nicznej

22

Instrumenty w partyturze

23

Instrumenty w partyturze

24

Instrumenty w partyturze

25

Instrumenty w partyturze

26

Ukad orkiestry

tradycyjny

27

Ukad orkiestry

nowoczesny

28

Ukad orkiestry

nowoczesny

29

Ukad orkiestry

operowy

30

Orkiestry jednorodne

Najczciej spotykane

orkiestra dta

orkiestra pirkowa (szarpana)

zespoy akordeonistw

31

Orkiestra dta

Typy orkiestr dtych

fanfara (20-25 muzykw)

harmonia (38-48 muzykw)

wielka (do 80 muzykw)

32

Orkiestra dta

33

Orkiestra dta

34

Partytura

Partytura orkiestry

dtej marszowej

35

Partytura

Partytura orkiestry dtej

harmonii

36

Inne zespoy

Orkiestry rozrywkowe nietaneczne

Orkiestry taneczne (big-band)

Kapele ludowe

Zespoy muzyki popularnej

39

Formy muzyczne

Utwr muzyczny - kada konstrukcja

dwikowa, w ktrej wszystkie elementy

wystpuj we wzajemnej logicznej

zalenoci i w ustalonym porzdku

czasowym

Tre muzyczna jest ni sama muzyka

Forma muzyczna zesp wszelkich

elementw wyrazowych wspdziaajcych

ze sob wedug okrelonych zasad

40

Klasyfikacja form muzycznych

O podziale form muzycznych decyduje ich

budowa i struktura (Ryszard Bukowski)

Rozrniamy sposoby ksztatowania formy

muzycznej

ksztatowanie szeregujce (formy szeregujce)

ksztatowanie ewolucyjne (formy ewolucyjne)

ksztatowanie szeregujco-ewolucyjne

(najczciej spotykane)

41

Klasyfikacja form muzycznych

Formy szeregujce

wyrana podzielno na samodzielne jednostki

rwnowaga czasowa pomidzy poszczeglnymi jednostkami

Formy ewolucyjne

brak wyranego podziau na samodzielne jednostki

dua spoisto utworu osignita dziki powtrzeniom tego samego motywu

denie do cigego rozwoju

42

Ksztatowanie szeregujce

Podstawow jednostk ksztatowania

szeregujcego jest zdanie muzyczne

Zdanie muzyczne zamknita myl

muzyczna, posiada pewn regularno

przebiegu

Zdania muzyczne

niepodzielne

podzielne (skada si z poprzednika

i nastpnika)

43

Ksztatowanie szeregujce

Okres muzyczny relacja poprzednik

nastpnik (pomidzy dwoma zdaniami

muzycznymi lub wewntrz zdania

muzycznego)

Okres muzyczny

okres may zdanie muzyczne podzielne

okres duy relacja poprzednik-nastpnik

pomidzy zdaniami

44

Ksztatowanie szeregujce

Formy muzyczne charakteryzujce si

ksztatowaniem szeregujcym

formy taneczne

mazurek (stylizacja tacw: mazura, kujawiaka,

oberka)

polonez, krakowiak, walc, marsz, scherzo

formy wokalne

45

Ksztatowanie ewolucyjne

Fraza muzyczna jest odpowiednikiem

zdania muzycznego

Cechy frazy (w porwnaniu do zdania

muzycznego):

mniej samodzielne

mniej regularny przebieg

rne rozmiary

46

Ksztatowanie ewolucyjne

Faza jest odpowiednikiem okresu

Cechy fazy (w porwnaniu do okresu):

nie ma cile okrelonych zasad budowania

fazy z fraz

o podziale na frazy decyduje harmonika

o podziale na fazy decyduje motywika

Ewolucja typ ksztatowania, ktrego

istot jest tzw. snucie motywicznym czyli

rozwijanie wikszych caoci z motyww

47

Ksztatowanie ewolucyjne

Motyw muzyczny najmniejsza komrka

o okrelonym przebiegu energetycznym

Stanowi najmniejsz czstk, ktra moe

podlega rnym opracowaniom w przebiegu

utworu

Charakterystyczny dla motywu jest may

rozmiar lub szybki przebieg

48

Ksztatowanie ewolucyjne

Formy muzyczne charakteryzujce si

ksztatowaniem ewolucyjnym

preludium

fuga

49

Rodzaje faktur

Faktura rodzaj uytych przez kompozytora rodkw waciwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej

Faktura muzyczna jest sposobem czenia co najmniej dwch rwnoczenie brzmicych melodii

Podzia ze wzgldu na wspbrzmienia i sposb prowadzenia gosw

faktura homofoniczna

faktura polifoniczna

50

Rodzaje faktur

Podzia ze wzgldu na sposb wykonania utworu faktura wokalna utwory wykonywane a cappella

solowa

kameralna

chralna

faktura instrumentalna utwory wykonywane na instrumentach muzycznych

solowa

kameralna

orkiestrowa

faktura wokalno-instrumentalna faktura kameralna pojedyncza obsada instrumentw

faktura zespoowa zwielokrotniona obsada instrumentw

51

Rodzaje faktur

Podzia ze wzgldu na jako brzmienia

i zrnicowanie obsady

faktura homogeniczna jednorodna obsada,

mao zrnicowane brzmienie

faktura poligeniczna niejednorodna obsada,

zrnicowane brzmienie

52

Rodzaje faktur

Podzia ze wzgldu na kryterium historyczne

polifonia modalna oparta na skalach kocielnych, powszechna w utworach do XVI wieku

polifonia oparta na harmonice funkcyjnej powstaa w ramach klasycznych zasad harmonii od XVII wieku do pocztku XX wieku

polifonia sonorystyczna wykorzystuje brzmieniowe waciwoci wspbrzmie od XX wieku

53

Rodzaje faktur

Faktura homofoniczna faktura wielogosowa

polegajca na umieszczeniu gwnej melodii

w jednym gosie (przewanie najwyszym), za

pozostae gosy tworz akompaniament do tej

melodii

w ramach faktury homofonicznej mona mwi

o fakturze monodycznej jest to faktura

jednogosowa pozbawiona jakichkolwiek elementw

harmonicznych, moe by wykonana wokalnie lub

instrumentalnie (np. Bogurodzica)

54

Rodzaje faktur

Faktura polifoniczna faktura

wielogosowa polegajca na rwnoczesnym

prowadzeniu co najmniej dwch

samodzielnych pod wzgldem rytmicznym

i melodycznym gosw wokalnych lub

instrumentalnych

55

Rodzaje faktur

Podzia ze wzgldu na stosunek linii melodycznych wzgldem siebie

polifonia kontrastowa polega na niezalenym prowadzeniu gosw (brak jest pokrewiestwa melodii i rytmu)

polifonia imitacyjna melodia i przebieg rytmiczny poszczeglnych gosw s podobne polifonia imitacyjna cisa poszczeglne gosy

naladuj si wzajemnie z pewnym opnieniem

polifonia imitacyjna swobodna gosy mog, ale nie musz do siebie nawizywa

56

Formy imitacyjne

Imitacja najstarsza technika polifoniczna polegajca na powtrzeniu jednego gosu w innym

Rodzaje imitacji

ze wzgldu na liczb gosw i struktur

ze wzgldu na stosunek interwaowy gosw

ze wzgldu na stosunek rytmiczny

Najbardziej znanymi formami imitacyjnymi s kanon, fuga i motet przeimitowany

57

Formy imitacyjne

Kanon - najstarsza technika polifoniczna,

oparta na cisej imitacji, w ktrej

melodi jednego gosu powtarzaj kolejno

z jednakowym opnieniem pozostae

gosy

kanon pojedyncze to taki, w ktrym

wystpuje jeden temat

w kanonie podwjnym wystpuj dwa

tematy imitujce si parami

58

Fuga

Fuga - jedna z najbardziej kunsztownych

form muzycznych, oparta na cisej

polifonii

Wystpuj fugi instrumentalne (na

instrument solowy, zesp instrumentalny)

i chralne

Moe stanowi samodzielny utwr

muzyczny lub cz wikszej formy (mszy,

sonaty, opery itd.)

59

Fuga

Budowa fugi

Temat Motyw czoowy

Rozwinicie tematu

Coda

Ekspozycja pierwsze przeprowadzenie tematu

Kontrapunkt materia muzyczna towarzyszca tematowi

czniki - wewntrzny i zewntrzny

Coda

60

Forma sonatowa

Forma sonatowa - jedna z podstawowych

form muzycznych, wyksztacona i typowa

dla epoki klasycyzmu

Wystpuje m. in. w

symfoniach

sonatach

koncertach

61

Forma sonatowa

W formie sonatowej wystpuj dwa

tematy muzyczne jest to cecha

wyrniajca form sonatow

Skada si z trzech zasadniczych odcinkw

ekspozycja

przetworzenie

repryza

Forma sonatowa czsto porwnywana jest

z trzyaktowym dramatem klasycznym

62

Forma sonatowa

Ekspozycja - prezentacja dwch

kontrastujcych tematw, zwykle

poczonych cznikiem

pierwszy temat jest ywy, dynamiczny,

w tempie allegro (w tonacji podstawowej)

odpowiedzi jest temat drugi spokojny

i bardziej melodyjny (w tonacji pokrewnej)

Pomidzy tematami wystpuje cznik

przygotowujcy wejcie tematu drugiego

63

Forma sonatowa

Przetworzenie - najbardziej dowolna

cz formy sonatowej

przetwarzany jest materia muzyczny

ekspozycji: pod wzgldem melodycznym

rytmicznym, harmonicznym, fakturalnym

Przetworzenie wykorzystuje materia

obu tematw (w caoci lub we fragmentach)

tylko jednego tematu

cznika, epilogu lub wprowadza nowe myli

64

Forma sonatowa

Istot przetworzenia jest kulminacja napicia

Przetworzenie najlepiej ukazuje kunszt kompozytora

Nie wystpuje w nim w caoci aden temat, jedynie ich fragmenty, lub czci cznika i epilogu

Cz ta jest pena napi harmonicznych spowodowanych du iloci modulacji czasem do odlegych tonacji

65

Forma sonatowa

Repryza ponownie prezentowane s

tematy wprowadzone w ekspozycji

temat drugi wystpuje w tonacji gwnej,

wprowadzone s w nim drobne zmiany

zakoczona jest zwykle cod

W koncertach przed repryz czsto

wystpuje kadencja wirtuozowska solisty

66

Wariacje

Wariacje (temat z wariacjami) samodzielna

forma muzyczna o do swobodnej budowie

Istot wariacji jest przetworzenie tematu lub

jego motyww

Ilo przetworze zaley od inwencji

kompozytora, waha si od kilku do kilkunastu.

Temat moe by wasny, zaczerpnity z dziea

innego kompozytora lub oparty na motywach z

muzyki ludowej

67

Wariacje

W wariacjach wprowadzane s zmiany

melodyczne wprowadzenie ozdobnikw

harmoniczne zmiany tonacji z dur na mol (i odwrotnie), uzyskiwanie nowych akordw

w rytmice i metrum utworu

w dynamice lub tempie

w fakturze instrumentalnej

w barwie

w fakturze zastosowanie faktury polifonicznej

68

Rondo

Rondo forma muzyczna z powracajcym

refrenem i kupletami

Stae fragmenty (refren) przeplatane s

zmiennymi kupletami

Do wikszych utworw wchodzi jako

kocowa cz sonaty, koncertu lub

symfonii

Ma struktur A B A C A + coda

moe by bardziej rozbudowana struktura

69

Sonata

Sonata instrumentalna forma muzyczna

Sonata klasyczna ma czteroczciow

budow

allegro najczciej w formie sonatowej,

czasami wariacje

adagio utrzymane w formie repryzowej ABA,

wariacje lub rondo

menuet lub scherzo

allegro - forma sonatowa, rondo lub wariacje

70

Sonata

Sonata klasyczna wykonywana jest solo na

instrumencie lub jest przeznaczona na

zesp instrumentalny

w przypadku gdy sonata wykonywana jest

przez orkiestr symfoniczn nazywana jest

symfoni

trzyczciowa sonata na instrument solo

z towarzyszeniem orkiestry to koncert

Krtka i prosta sonata to sonatina

71

Koncert klasyczny

Koncert klasyczny rozwija si gwnie jako

koncert fortepianowy

W koncercie solowym obowizuje 3-

czciowy ukad agogiczny

forma sonatowa,

powolna, piewna o budowie swobodnej

zwykle rondo

72

Symfonia

Symfonia - zazwyczaj trzy- lub czteroczciowy utwr muzyczny na orkiestr

Symfonia jest orkiestrowym odpowiednikiem sonaty

W XIX wieku form zaczto traktowa bardziej swobodnie i wielu kompozytorw modyfikowao podany schemat

np. Franz Schubert w dwuczciowej VII symfonii, Hector Berlioz w Symfonii fantastycznej, Gustav Mahler w wikszoci swoich dzie

73

Poemat symfoniczny

Poemat symfoniczny - instrumentalna

forma muzyczna, stworzona przez Liszta

(pierwszy poemat to Co sycha w grach?)

Dzieo o charakterze programowym,

zwykle sugerowanym ju w tytule

Forma nie posiada okrelonej budowy

i jest podporzdkowana wymogom

fabularnej treci

Dzieo zazwyczaj jednoczciowe

74

Suita

Suita - cykl utworw instrumentalnych

Suita barokowa lub partita - zestaw

tacw, zwykle

w nastpujcej kolejnoci

allemande

courante

sarabanda

gigue

75

Suita

Suita romantyczna - zestaw utworw

o rnym pochodzeniu

Suita rockowa dugi utwr rockowy (lub

kilka poczonych utworw), zwykle z

gatunku rocka progresywnego lub

symfonicznego, skadajcy si

z krtszych fragmentw o rnej spjnoci

stylistycznej