Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

8/17/2019 Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

1/241

Adam Zborowski

DRENAŻ

LIMFATYCZNY

Wydawnictwo A Z

Kraków 1995


2/241

Korekta: Sabina Świerk

Wydanie I

ISBN 83-901785-3-2

Wydawnictwo AZ Krakówul. Stawowa 179/4 tel.(012) 36-45-10

© 1995 by Adam Zborowski

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie oraz publikowanie fragmentów lub całości niniejszej książkidopuszczalne jest za zgodą autora.

Skład i łamanie: Wydawnictwo AZ ]

Druki oprawa: Drukarnia "PERFEK* ' Kraków ul. Bronowicka 63 tel. (012) 36-17-96


3/241

SPIS TREŚCI

Od autora ....................................................................... .......................... 9

A. CZĘŚĆ TEORETYCZNA

I. PODSTAWY ANATOMICZNE I FIZJOLOGICZNE

DRENAŻU LIMFATYCZNEGO .... ...............................................11

1. Narządy chłonne ........................................................ .............13

2. Drogi chłonki ...... ................................................................ ... 18

Naczynia chłonne włosowate ........................................... 18

Naczynia chłonne zbiorcze ..............................................19

Główne pnie chłonne ..................................................... 21

3. Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi ................................. 25

Naczynia i węzły chłonne głowy .....................................27

Naczynia i węzły chłonne szyi ....................................... 28

4. Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej ........................... 33

Węzły chłonne powierzchowne ....................................... 33

Węzły chłonne głębokie ................................................. 35

Naczynia chłonne powierzchowne .................................. 38

Naczynia chłonne głębokie ............................................. 41

5. Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej, przepony i grzbietu ............................................................... 41


4/241

Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej .................... 42

Naczynia i węzły chłonne przepony ............................... 44

Naczynia i węzły chłonne grzbietu ................................. 45

6. Naczynia i węzły chłonne brzucha i miednicy ....................... 46 Naczynia i węzły chłonne powierzchowne ...................... 46

Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany brzucha ........ 47

Naczynia i węzły chłonne zaotrzewnowe ........................ 47

Naczynia i węzły chłonne trzewne .................................. 47

7. Naczynia i węzły chłonne kończyny dolnej ............................... 49

Węzły chłonne podkolanowe ................................... ....... 49

Węzły chłonne pachwinowe ........................................... 50

Naczynia chłonne powierzchowne ...................... ............... 52

Naczynia chłonne głębokie ............................. ................ 52

8. Przepływ chłonki ................ ................................................... 54

9. Limfocyty ................................................ ., ........................ ..... 55

10. Mechanizm powstawania obrzęku ........................................ 56

11. Rola układu chłonnego ......................................................... 57

12. Choroby przebiegające z powiększeniem węzłów chłonnych ................................ ........................... 58

B. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

I. ZASADY STOSOWANIA DRENAŻU LIMFATYCZNEGO ............ 60

II. DRENAŻ LIMFATYCZNY METODĄ POLSKĄ ........................... 66

Drenaż limfatyczny twarzy ......................................................... 73


5/241

Drenaż limfatyczny karku i głowy ............................................. 88

Drenaż limfatyczny grzbietu ..................................................... 96

Drenaż limfatyczny klatki piersiowej ....................................... 101

Drenaż limfatyczny brzucha..................................................... 106 Drenaż limfatyczny kończyny górnej ........................................ 108

Drenaż limfatyczny kończyny dolnej ....................................... 124

HI. DRENAŻ LIMFATYCZNY METODĄ NIEMIECKĄ .................. 146

Drenaż limfatyczny twarzy ........................................... .......... 147

Drenaż limfatyczny karku i głowy ..................... ...................... 166

Drenaż limfatyczny grzbietu .................................................... 179

Drenaż limfatyczny odcinka lędźwiowo-krzyżowego

kręgosłupa i okolicy biodrowej ..................................... 193

Drenaż limfatyczny klatki piersiowej ....................................... 208

Drenaż limfatyczny brzucha .................................................... 217

Drenaż limfatyczny kończyny górnej ........................................ 231

Drenaż limfatyczny kończyny dolnej ........................................ 247


6/241

Drenaż limfatyczny jest jedną z metod leczenia fizykalnego.Zastosowanie odpowiednich rękoczynów pozwala nausprawnienie krążenia limfy przeciwdziałając powstawaniuchorób wywołanych jej zastojem, jak również likwidując obrzękizastoinowe, zapalne, onkotyczne i chłonne. Pozwala także na

usprawnienie przepływu limfy po przebytych chorobach zaka-źnych i nowotworowych, przyspieszając powrót do zdrowia.

Twórcą drenażu limfatycznego jest duński lekarz EmilVodder. Opracowana przez Voddera metoda masażu byłaefektem 25 lat studiów i badań klinicznych.

Z zapisów historycznych dowiadujemy się, że na długo przed Vodderem układ limfatyczny był przedmiotem badań.Jednym z najsłynniejszych badaczy limfy był duński anatomBartholin - autor rozprawy na temat układu limfatycznego. W

liście do króla Fryderyka III pisał „.. .Podobnie jak dolina Nilu zostaje każdego roku zalana wodą, która ją użyźnia i odprowa-

dza odpadki, organizm ludzki posiada przesączający go sy-

stem... ".

Na początku naszego stulecia Amerykanin Harrison do- prowadził do wzrostu tkanki nerwowej poprzez odświeżanielimfy.

W 1912 r. Alexis Carrel otrzymał Nagrodę Nobla zahodowlę żyjących komórek. W jego doświadczeniu komórki


7/241

serca kurczęcia mogły żyć, jeżeli tylko limfa była stale odnawia-na. Carrel wykazał, że limfa, a raczej jej przepływ warunkujestan zdrowotny organizmu, że komórki przez odnawianie limfymogą żyć bardzo długo i że zastóje limfy powodują degeneracjęi śmierć komórek.

Vodder w swojej pracy stykał się z zaburzeniami gospo-darki wodnej w mięśniach, ze zmianami skórnymi, z zaburze-niami w wydzielaniu błon śluzowych, zapaleniami zatok i in.Zastosowanie drenażu limfatycznego w tych schorzeniach bar-dzo szybko prowadziło do poprawy stanu zdrowia i w większo-ści przypadków trwałego wyleczenia. Opublikowany w 1934roku przez Voddera drenaż limfatyczny bardzo szybko zyskałuznanie i stosowany jest do dnia dzisiejszego zarówno jakomasaż ogólny, jak i metoda pielęgnacji twarzy. W ostatnichlatach drenaż limfatyczny przeżywa swój renesans. Obecnie

jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów masażu,szczególnie w Europie Zachodniej. To wielkiezainteresowanie drenażem spowodowało powstanie wielutechnik i sposobów postępowania, jednak sam mechanizmoddziaływania na układ limfatyczny pozostaje nie zmieniony.

Z przykrością należy stwierdzić, że na polskim rynkuksięgarskim nie było i nadal nie ma pozycji, które omawiałybydrenaż limfatyczny. Stąd też wszystkie informacje dotyczącemasażu zawarte w tej książce są efektem moich wieloletnichdoświadczeń jako masażysty i nauczyciela masażu oraz moichkontaktów z masażystami pracującymi od lat w krajach

zachodnich, zwłaszcza na terenie Niemiec.

Adam Zborowski

10


8/241

Ą, CZĘŚĆ

I. PODSTAWY ANATOMICZNE

I FIZJOLOGICZNE DRENAŻU

LIMFATYCZNEGO

Oprócz układu naczyń krwionośnych w organizmie ludz-kim występuje drugi układ naczyń. Jest to układ naczyń chłon-nych, czyli limfatycznych. Według dzisiejszych poglądów doukładu chłonnego zaliczamy:

• naczynia chłonne włosowate, • odprowadzające naczynia chłonne zbiorcze, • wielkie pnie limfatyczne,• węzły chłonne.

Dawniej jako narządy regeneracyjne do układu chłonnegozaliczano również migdałki, grasicę, śledzionę i szpik kostny.Jako twory paralimfatyczne do układu chłonnego zaliczane

były również jamy surowicze: osierdzia, opłucnej, otrzewnej imoszny oraz jamy ośrodkowego układu nerwowego (jama

podtwardówkowa i podpajęczynówkowa, komory mózgowiai kanał środkowy rdzenia kręgowego) jak również przestrzenieoka i ucha wypełnione płynem surowiczym. Powyższej a my nie

łączą się jednak bezpośrednio z układem chłonnym i zgodnie zdzisiejszymi poglądami nie są jego częścią, mimo że zawierają

płyn podobny do chłonki.

11


9/241

W układzie limfatycznym krąży płyn zwany limfą lubchłonką. W odróżnieniu od krwi chłonka jest zasadniczo

bezbarwna. Zarówno krew, jak i chłonka zawierają komórkizawieszone w płynie wypełniającym naczynia. Wszystkie ciał-ka chłonki utraciły zdolność podziału. Mają również ograni-

czony okres życia i dlatego muszą być ciągle zastępowane przeznowo wytworzone. Ze składników morfotycznych w chłoncewystępuje tylko jeden rodzaj krwinek, limfocyty, czyli bezziar niste krwinki białe, które stanowią około 114 wszystkichkrwinek białych. Powstają one bezpośrednio w układziechłonnym. Ponieważ chłonka uchodzi do układukrwionośnego, więc limfocyty znajdują się zarówno wchłonce, jak i we krwi.

Limfocyty, podobnie jak wiele komórek organizmu ludz-kiego, posiadają zdolność pełzania. Zjawisko to jest niezbęd-

nym warunkiem naszego przeżycia. Bez tego zjawiska niegoiłyby się rany, krew by nie krzepła, a ciała odpornościowe niemogłyby zwalczać infekcji. Zjawisku pełzania towarzyszą zmiany fizyczne w komórce. Przejście komórki ze stanuspoczynku w stan pełzania określa się jako przejście z zolu wżel. Zaobser wowanie tych zmian pomogło w wyodrębnieniumolekular nych składników komórki. Niestety, zjawisko to

przyczynia się również do powstawania pewnych procesówchorobowych, a szczególnie odpowiada za rozprzestrzenianiesię chorób zakaźnych, płytek arteriosklerotycznych i

komórek nowotworowych. Wskutek pełzania duża częśćlimfocytów wywędrowuje do tkanek, zwłaszcza tam gdzietoczą się przewlekłe procesy zapalne.

Osocze chłonki jest znacznie uboższe od osocza krwi.Posiada ono mniejszą ilość ciał białkowych i węglowodanów,natomiast bogatsze jest w tłuszcze. Naczynia chłonne jelit

prowadzą bowiem wchłonięte w czasie trawienia tłuszcze w postaci mętnej, mlecznej zawiesiny zwanej mleczem.

Cała ilość chłonki, która w ciągu doby odpływa do krwi,

12


10/241

wynosi 1 do 2 litrów, przy czym w stanach zapalnychwytwarzanie się chłonki znacznie wzrasta.

1. NARZĄDY CHŁONNE

Limfocyty powstają w tkance wszystkich narządówchłonnych. Narządy chłonne zbudowane są z tkankisiateczkowatej, której oczka prawie wyłącznie wypełnione sąlimfocytami. Rozbudowa tkanki chłonnej w narządy chłonneosiąga różny stopień organizacji. Do najniższych postacizaliczyć można skupienia limfocytów, które występują przeważnie w błonach śluzowych. Twory te mogą wytwarzać

chłonne grudki wtórne. Są to koncentryczne zagęszczeniatkanki chłonnej. Grudki wtórne nie są tworami stałymi i nie sązwiązane z określonym miejscem, lecz powstają w przebiegu

przewlekłych stanów zapalnych, po czym znikają i powstająna nowo w innym miejscu.

Do niższych postaci narządów chłonnych zaliczyć można:plamy mleczne, grudki samotne, grudki skupione i migdał-ki.

Plamy mleczne są to białawe obszary przypominające plamyrozlanego mleka. Występują one w sieci większej i mniejszej(więzadle wątrobowo-dwunastniczym). Są to skupienia limfo-cytów zawieszone w tkance siateczkowa tej, obficie zaopatrzo-ne w naczynia krwionośne. Nie są to twory stałe. Jeżeli limfo-cyty wywędrująz nich, mogą wypełniać się tłuszczem i prze-kształcać w komórki tłuszczowe, a po zaniku tłuszczu z tworutłuszczowego na nowo może powstawać plama mleczna. Zna-czenie plam mlecznych polega na obronie organizmu przed

bakteriami i ich toksynami. , A t

13


11/241

ciuimuc 9«iuv>uv „^ _______ __

limfatycznej. W środku grudki limfocyty są rozmieszczonerzadziej, zaś na obwodzie gęściej, co sprawia, że w środkuwidać pola jaśniejsze, zwane ogniskami rozmnażania alboreakcji.

Grudki chłonne skupione sąnagromadzeniem grudek samot-nych ułożonych bardzo gęsto koło siebie. Zarówno nad grud-kami samotnymi, j ak i skupionymi nabłonek błony śluzowej nie

posiada żadnych przerw. Naczynia krwionośne rozgałęziaj ąsięsilnie dookoła grudek i wysyłają do ich wnętrza delikatnenaczynia włosowate. Naczynia chłonne nie wchodządo środkagrudek, rozgałęziają się jednak bardzo obficie na ich po -wierzchni, tworząc zatokowate rozszerzenia i otaczając grudkidookoła. Migdalki stanowią odmienną postać tkanki limfatycznej. Są

zbudowane podobnie jak gr udki chłonne skupione. Różnią siętym, że naczynia limfatyczne nie dochodządo nich takblisko do poszczególnych grudek, jak w grudkach skupionych.

Do wyższych postaci narządów chłonnych zaliczamywęzły chłonne (Rys.l). Są to narządy zamknięte, otoczonetore bką i włączone w przebieg naczyń chłonnych. Chłonkawpływa do nich przez naczynia doprowadzające, przepływa

przez tkankę siateczkowatą, porywa wytworzone limfocytyoraz zostaje przecedzona i odpływa z węzłów przez naczyniaodprowadzaj ące. Kształt węzłów chłonnych j est bardzo różny:okrągławy, spłaszczony, nerkowaty, owalny lub w kształcie

ziarna fasoli. Z jednej strony znajduje się wgłębienie zwanewnęką. Barwa węzła jest zależna od jego czynności, stopniaukrwienia i położenia. Węzły położone przy wnęce płucaczęsto majągranatowo-stalowe zabarwienie wywołane zawar -tościąpyłu węglowego. Węzły położone w krezce, w związkuz przepływem przez nie chłonki obfitującej w tłuszcze, majązabarwienie mleczne. Węzły położone w pobliżu śledziony i

14


12/241

Beleczki Naczyniaodprowadzające

Rys. 1. Węzeł chłonny (wg „Mosby's atlas

ofFunctional human anatomy").

wątroby maj ązabarwienie brązowe z powodu obecności barw-nika krwi.

Wielkość węzłów chłonnych waha się w granicach od mikro-

skopowej do około 3 cm. średnicy. Układają się one w grupyod 2 do 15, chociaż mogą występować również pojedynczo.Każdy narząd i każda część ciała wysyłaj ąswoj ąchłonkę do

jednej lub kilku grup węzłów. Węzły przynależne do jednegonarządu lub jednej części ciała nazywamy węzłami regio-nalnymi.

15

Zatoki


13/241

Węzły chłonne objęte są łącznotkankową torebką, odktórej odchodzą do wewnątrz beleczki. Tworzą one gruby zrąbwęzła, natomiast siateczka tkanki siateczkowatej wytwarzadelikatny zrąb położony obok pierwszego (Rys.l). Część ob-wodową, czyli korę narządu, tworzą grudki chłonne. Część

środkową- czyli rdzeń - tworzą limfocyty skupione w bardziejluźne pasma rdzeniowe. Na obwodzie narządu bezpośrednio

pod torebką tkankę chłonną obejmuje tak zwana zatoka brzeż-na, od niej zaś w kierunku wnęki biegną zatoki pośrednie. Dozatoki brzeżnej dochodzą naczynia chłonne doprowadzające,zaś z wnęki wyprowadzają limfę znacznie mniej liczne, alegrubsze naczynia chłonne odprowadzające.

Do narządów chłonnych najwyższego rzędu należyzaliczyć białą miazgę śledziony i grasicę.

Śledziona jest narządem nieparzystym utworzonym z tkankisiateczkowatej, położonym w jamie brzusznej. O ile węzłychłonne są włączone do układu chłonnego, to śledziona, mimo

podobnej budowy, włączona jest do układu krwionośnego.Znaczenie śledziony jest wielorakie:

• j est magazynierem krwi, który wyłącza pewną ilość ciałek z krwiobiegu i dopiero przy wzmożonym zapo trzebowaniu na tlen oddaje je z powrotem;

• j est narządem rozkładu niektórych krwinek, zwłaszcza

erytrocytów;

• wytwarza limfocyty i oddaje je do krwi;•wytwarza pewne substancje wzmagające funkcję ochron ną ustroju i jego odporność.

Grasica składa się z dwóch płatów: prawego i lewego, najczę-ściej asymetrycznych. Leży onapośrodkowo poniżej gruczołutarczowego i do przodu od tchawicy. Kształt i wielkość grasicysąosobniczo bardzo zmienne. W pełni rozwoju jest ona tylko

16


14/241

w wieku dziecięcym. Wzrasta do 2-3 roku życia i tę wielkośćzachowuje do okresu pokwitania. W miarę starzenia się orga-nizmu miąższ grasicy stopniowo zanika na rzecz tkanki tłu-szczowej. W wieku 21-25 lat oba składniki sąmniej więcej tejsamej wagi. Później następuje coraz większy przyrost tkanki

tłuszczowej. Grasica różni się od innych narządów chłonnych istnieniemtzw. bariery immunologicznej. Jest ona narządem chłonnymnadrzędnym. Wszystkie narządy chłonne sąprzez niąkierowa-ne. W okresie zarodkowym limfocyty produkowane w szpiku

kostnym dostają się do grasicy, gdzie „ uczą się " rozpoznawa-nia obcych tkanek, a następnie wywędrowujądo innych narzą-dów chłonnych, które dopiero w życiu pozapłodowym przej-mują funkcję wytwarzania tych ciałek.

Znaczenie narządów chłonnych polega przede wszyst-kim na wytwarzaniu limfocytów. Równocześnie spełniają onerolę filtrów dla przesączających się przez ich tkankę sokówtkankowych i chłonki. Można powiedzieć, że narządy chłonnesą ochroną „środowiska wewnętrznego" ustroju przed wpły-wami zewnętrznymi (zakażenie), reguluj ąstosunek organizmudo otoczenia, a zwłaszcza chronią jego skład humoralny.

U dorosłego człowieka wszystkie narządy chłonne podob-nie jak grasica ulegają redukcji, która zwiększa się z wiekiem.Limfocyty, bardzo liczne we krwi i chłonce w wieku dziecię-cym, w miarę starzenia się organizmu stają się coraz mniejliczne i w części narządów chłonnych zanikaj ąprawie zupełnie.Ośrodki reakcj i wytwarzaj ąsię znacznie rzadziej, a w starszymwieku w ogóle przestają powstawać. To samo dzieje się wczasie długotrwałych chorób wyniszczających organizm. Uczłowieka zdolność regeneracyjna przejawia się bardzosłabo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej. Pocałkowitym usunięciu węzła wytwarzanie się nowej tkanki

17


15/241

chłonnej nie jest możliwe. Regeneracja może nastąpić tylko z pozostałych szczątków.

2. DROGI CHŁONKI

Naczynia chłonne włosowate

Podobnie jak naczynia włosowate krwionośne, naczyniawłosowate chłonne zbudowane są ze śródbłonka, bardzo cien-kiej błonki podstawnej oraz włókienek kratkowych. Naczyniachłonne włosowate, z reguły szersze i mniej regularne niżnaczynia włosowate krwionośne, tworzą zamknięte cewy niewyposażone w zastawki. Rozpoczynają się ślepymi uchyłkamii dalej, licznie zespalając się z sobą, tworzą sieć naczyń włoso-

watych, które z kolei przechodzą w większe, właściwe naczy-nia zbiorcze odprowadzające, również tworząc obfite sieci.Liczne zespolenia występuj ąnawet między dużymi naczyniamii właściwość ta, znacznie silniej rozwinięta niż w układzieżylnym, ma duże znaczenie czynnościowe, zwłaszcza w pato-logii (zamknięcie naczyń chłonnych, zakażenie, szerzenie sięnowotworów itp.).

Kolejnącechącharakterystycznąnaczyń chłonnych wło-sowatych jest ich ogromna elastyczność. Mogą poszerzać sięnawet trzykrotnie.

Naczynia chłonne włosowate występują prawie w każ-

dym narządzie i w każdej tkance, która posiada sieć naczyńwłosowatych krwionośnych. Wyjątek stanowią:

• łożysko, • mózgowie, • rdzeń kręgowy,

które mimo obfitego ukrwienia nie posiadają naczyń chłon-nych.

18


16/241

Tak więc naczynia chłonne włosowate nie występują: • w warstwie nabłonkowej skóry i błon śluzowych, • w tkance chrzestnej,• w twardówce, rogówce i ciele szklistym oka.

i Naczynia chłonne zbiorcze

Zbiorczymi naczyniami chłonnymi nazywamy delikatnecewki, w których chłonka przez węzły chłonne odprowadzana

jest do wielkich pni i wreszcie do układu żylnego. Naczyniachłonne są bardzo cienkie, a ponieważ prawie nie przyjmujągałęzi bocznych, zachowują swą grubość na całym przebieguaż do węzła chłonnego. O ile naczynia włosowate chłonne są

grubsze od naczyń włosowatych krwionośnych, o tyle naczyniazbiorcze limfatyczne są o wiele cieńsze od odpowiednich naczyń krwionośnych. W ścianie małych naczyń chłonnychwychodzących z sieci włosowatej oprócz śródbłonka występu-

jąjuż włókna sprężyste i klejodajne oraz pojedyncze komórkimięśniowe gładkie. Naczynia te są wyposażone w zastawki. Wnaczyniach większych można wyróżnić budowę trój warstwo-wą. Średnie i wielkie naczynia chłonne mają budowę podobnądo budowy żyły średniej wielkości z licznymi okrężnie i skośnie

biegnącymi pasmami mięśniówki gładkiej. Liczba naczyń włosowatych uchodzących do jednego

naczynia zbiorczego jest różna i waha się od 2 do 9. Wewnątrznarządów naczynia łączą się w sieci. Z poszczególnych narzą-dów chłonka zwykle odpływa nie j ednym, lecz kilkoma naczy-niami biegnącymi wzdłuż naczyń krwionośnych do regional-nych węzłów chłonnych. Naczynia wychodzące z jednegonarządu kierują się do różnych węzłów. Na drodze do przewo-du piersiowego i naczyń żylnych chłonka z narządów we -

19


17/241

wnętrznych przepływa przynajmniej przez jeden, a najczęściej przez osiem do dziesięciu węzłów. Wyj ątek stanowiąnaczyniachłonne wątroby, przełyku, tarczycy, serca i nadnerczy, któremogą uchodzić bezpośrednio do przewodu piersiowego, omi-

jając węzły chłonne. W przeciwieństwie do naczyń krwiono-

śnych naczynia chłonne nie rozgałęziaj ąsię. Większe naczyniachłonne powstają nie ze zlania się kilku mniejszych jak wukładzie żylnym, lecz dlatego że węzły chłonne przyjmująliczne naczynia doprowadzające, natomiast oddają nieliczne,ale większe odprowadzające. W związku z tym mimo licznychzespoleń grubość naczynia nie zmienia się.

Przebieg większych naczyń chłonnych jest zbliżony do przebiegu żył. Wyróżniamy naczynia chłonne powierzchowne(skórne) oraz naczynia chłonne głębokie (podpowięziowe).Pierwsze przebiegają w tkance tłuszczowej podskórnej i w

stanach zapalnych widoczne są w postaci czerwonych pręg.Drugie -naczynia chłonne głębokie- biegną z obwodowymitętnicami i odpowiadają żyłom towarzyszącym.

Zespolenia naczyń chłonnych nie tylko tworzą naczynia poszczególnych narządów, ale również łączą ze sobąnaczyniachłonne obu połów ciała.

Zastawki występuj ące w naczyniach chłonnych sąznacz-nie liczniejsze niż zastawki żylne. Zastawki te, układając się wregularnych odległościach, nadają specyficzny kształt naczy-niom chłonnym. Jeżeli są one wypełnione chłonką, przypomi-nają różaniec. Zastawki umożliwiają przepływ chłonki w kie-

runku dośrodkowym i zapobiegają cofaniu się limfy. Jeżeli wwarunkach chorobowych na skutek zastoju limfy naczynia

silnie się rozszerzają, dochodzi do nieszczelności zastawek, cosprzyja cofaniu się limf y.

Naczynia chłonne, podobnie jak krwionośne, mają wła-sne naczynia zaopatrzeniowe. Małym naczyniom towarzyszy

jedno naczynie włosowate krwionośne; większym - dwa, które

20


18/241

zespalają się się ze sobą i tworzą wokół naczynia chłonnegogęstąsiatkę. Większe naczynia chłonne, oprócz naczyń włoso-watych krwionośnych, mają również małą żyłkę. Również

przewód piersiowy ma swoje naczynia krwionośne i własneunerwienie. Nerwy dochodzące do brzusznej części przewodu

piersiowego pochodzą z nerwu błędnego oraz ze splotu aorto-wego brzusznego. Wzdłuż całego przebiegu posiada on rów-nież sieć nerwowąokołonaczyniową,zawierającądrobne zwo-

je. W części piersiowej przewodu w sieci tej biegną włóknaukładu autonomicznego, j ak również gałązki nerwów między-żebrowych. W ścianie przewodu piersiowego oraz w ścianiewiększych pni chłonnych rozróżnia się cztery sploty nerwowe:

przydankowy, nadmięśniowy, wewnątrzmięśniowy i podśród- błonkowy. W błonie zewnętrznej i środkowej leżą zakończeniaczuciowe; błona środkowa oprócz nich ma także zakończenia

ruchowe. Na prąd chłonki decyduj ący wpływ maj ąte same czynni-

ki, które wpływają na powrót żylny krwi do serca.

Główne pnie chłonne

Pień chłonny, przeważnie krótki, poprzedzony jest nie-raz splotem. Dzieje się tak dlatego, że naczynia odprowadzają-

ce jednego węzła mogą uchodzić nie tylko do następnego, leczdo dwóch lub nawet większej ilości węzłów. Wytwarza się wten sposób układ naczyń podobny do splotu.

Do głównych pni chłonnych zaliczamy:

• Pnie lędźwiowe. Pnie lędźwiowe prawy i lewy wychodzą zesplotów lędźwiowych, które przechodzą wzdłuż aorty brzu-sznej i żyły głównej dolnej ku górze. Pnie lędźwiowe łączą się

21


19/241

ze sobą, wytwarzając zbiornik mleczu. Odbierają one chłonkęz kończyn dolnych, ze ściany i narządów miednicy, z parzy-stych narządów jamy brzusznej i częściowo ze ściany brzucha.Grubość pnia lędźwiowego, podobnie jak innych pni chłon-nych, wynosi około 2 mm.

• Pnie jelitowe. Pnie jelito we po wstaj ąz bardzo obfitego splotu trzewnego znajdującego się w otoczeniu tętnicy krezkowe j itętniczego pnia trzewnego. Splot trzewny utworzonyjest przez naczynia chłonne nieparzystych narządów jamy brzusznej i naczyń odprowadzających biegnących w krezkach jelita.

• Pnie śródpiersiowe. W śródpiersiu powstaj ądwa pnie chłon ne po stronie prawej i dwa po stronie lewej. Z naczyń odprowa dzaj ących, wychodzących z węzłów śródpiersiowych przed

nich, powstaje krótki pień śródpiersiowy przedni, zwany rów nież pniem oskrzelowo-śródpiersio wym przednim. Kieruj e się on do przodu od żyły podobojczykowej i uchodzi do kąta żylnego. Z naczyń odprowadzaj ących śródpiersiowych tylnych

powstaje pień śródpiersiowy tylny, zwany także pniem oskrze-lowo-śródpiersiowym tylnym. Po stronie prawej uchodzi do kąta żylnego prawego lub do przewodu chłonnego prawego. Po stronie lewej uchodzi przeważnie do przewodu piersiowe go.

• Pnie podobojczykowe. Odprowadzaj ąlimfę z bocznej oko licy szyi, z przednio- bocznej ściany klatki piersiowej i z kończy ny górnej. Po stronie lewej uchodzi przeważnie do przewodu

piersiowego, po stronie prawej albo bezpośrednio do kąta żylnego, albo do przewodu chłonnego prawego.

• Pnie szyjne. Powstają z połączenia dolnych głębokich wę złów szyjnych. Biegną wzdłuż bocznego obwodu żyły

22


20/241

■ Rys. 2. Układ limfatyczny


21/241

23


22/241

1

Rys. 3. Układ limfatyczny

Prawyprzewódchłonny

Obszar drenowaniaprzewodu chłonnego prawego

Obszardrenowaniaprzewodu

piersiowego


23/241

szyjnej wewnętrznej i uchodzą do kątów żylnych. Długość ichnie przekracza 20 mm, są one wyposażone w parę domykal-nych zastawek. Pnie szy jne odprowadzają chłonkę z głowy iszyi.

• Przewód chłonny prawy. Pień podobojczyko wy prawy, pień szyjny prawy oraz prawe pnie śródpiersiowe tworzą w okolicy

prawego kąta żylnego przewód chłonny prawy. Długość prze wodu piersiowego prawego nie przekracza zwykle 1,5 cm.

Wlewa się do niego chłonka z prawej kończyny górnej, z prawej połowy głowy i szyi oraz z prawej połowy klatki piersiowej. Zbiera chłonkę z 1/4 części ciała i wlewa do prawego kąta żylnego.

• Przewód piersiowy. Jest największym pniem chłonnym. Jego

długość wynosi 38-45 cm, szerokość 2 - 4 mm. Powstaje z połączenia obu pni lędźwiowych przy rozworze aortowym na zmiennym poziomie od 12. kręgu piersiowego do 2, a nawet 3. kręgu lędźwiowego. Bańkowato poszerzone miejsce połącze nia nosi nazwę zbiornika mleczu. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z 3/4 części ciała, a więc z obu kończyn dolnych, wszystkich narządów j amy brzusznej i miednicy, z całej ściany

brzucha, z lewej połowy klatki piersiowej, lewej kończyny górnej, lewej połowy szyi i głowy. .,, \ ■

3. NACZYNIA I WĘZŁYGŁOWY I SZYI

Większość limfy głowy i szyi obustronnie dopływa dowęzłów chłonnych szyjnych głębokich (Rys. 4), układając sięwzdłuż powrózka naczyniowo-nerwowego szyi i dalej do pniachłonnego szyjnego. Tylko niewielka ilość chłonki dochodzi

25


24/241

Węzły

nadobojczykov

Węzeł

naramieni piersiowy

/ Żyła

odpromieniowa-- Węzły podobojczykowe

Pień podobojczykowy

Rys. 4. Węzły i drogi chłonne głowy i szyi.

Schemat wzorowany na Pernkopfie. " '"■ ' '

asmo -potyliczne

. asmoikroniowerodkowe Pasmo

"czołowe Pasrnoskroniowe~ednie

'— Węzłyprzyusznicze

Węzły "iliczkowe ■Pasmo

rzowe

asmo __zamałźo-winowe

Węzły — potyliczneWęzłyzamałżowinowe

Węzły szyjnegłębokie górne

Węzły szyjnepowierzchowne „ ęz y ■

podbr ódkowe

Węzły szyjnegłębokie dolne"^ ^ Węzły podżuchwowe

.Węzłypodgnykowe Węzełprzedkrtaniowy

,_ Węzły przytchawicze ..

Węzłyprzedtchawicze

-— Węzłynadmostkowe

F îeń szyjny


25/241

do węzłów nadobojczykowych i dalej częściowo do pnia podobojczykowego, częściowo do pnia szyjnego. Obydwiedrogi odprowadzają chłonkę za pośrednictwem regionalnychgrup węzłów.

Naczynia i węzły chłonne głowy

• Węzły potyliczne. W liczbie 2 - 3 usytuowane są na kresie karkowej górnej. Do węzłów tych dochodzą naczynia dopro wadzaj ące z okolicy potylicznej i z górnej części karku. Naczy nia odprowadzające zdążają do głębokich węzłów szyjnych górnych. Tylko część chłonki kieruje się do węzłów szyjnych

powierzchownych i dalej do węzłów nadobojczykowych lub do górnych węzłów szyjnych głębokich.

• Węzły zamalżowinowe. Leżaku tyłowi od małżowiny usznej, na ścięgnie mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego wliczbie 1-3. Naczynia doprowadzające prowadzą chłonkę z

przyśrodkowej powierzchni małżowiny usznej, z ucha środko wego i z komórek sutkowych oraz z tylnej części okolicy skroniowej. Naczynia odprowadzające uchodzą tak, jak po

przednie.

• Węzły przyusznicze. Leżą w komorze ślinianki przyusznej do przodu od małżowiny usznej. Układają się w dwóch war stwach. Węzły powierzchowne leżą na śliniance przyusznej, głębokie- wewnątrz gruczołu. Przyjmują chłonkę z bocznej części powiek i spojówek oka, z nosa zewnętrznego, ślinianki

przyusznej, z przewodu słuchowego zewnętrznego i bocznej powierzchni małżowiny usznej oraz ze środkowej i przedniej części okolicy skroniowej. Naczynia odprowadzaj ące uchodzą głównie do górnej grupy węzłów szyjnych głębokich. Nielicz ne mogą wpadać do węzłów szyjnych powierzchownych, a nawet do tylnych węzłów podżuchwowych.

27


26/241

• Węzły policzkowe. Leżą przyśrodkowo od żuchwy na po więzi mięśnia policzkowego. Często włączone są w naczynia doprowadzaj ące węzłów podżuchwowych. Przyj muj ąchłonkę częściowo z twarzy, oczodołu, jamy nosowej, z dołu podskro-niowego, górnej części gardła i podniebienia. Naczynia odpro

wadzające uchodzą do tylnych węzłów chłonnych podżu chwowych oraz do górnych węzłów szyjnych głębokich.

Naczynia i węzły chłonne szyi

Wyróżniamy trzy grupy węzłów chłonnych szyi.

Węzły szyjne przednie.

Zalicza się tu węzły lub grupy węzłów, które przesączają

chłonkę węzłów położonych na dnie jamy ustnej (podżuchwo-we, podbródkowe), na krtani (węzły podgnykowe i węzeł przedkrtaniowy), na tchawicy i przełyku (węzły przedtchawi-cze i przytchawicze) oraz węzły przedniej okolicy szyi (węzłynadmostkowe).

• Węzły chłonne podżuchwowe. Leżą w trójkącie podżu-chwowym na torebce gruczołu podżuchwowego wzdłuż brze gu żuchwy. Zwykle jest ich 3 - 8 i dzielą się na cztery grupy:

przednią, środkową, tylną i grupę węzłów przyżuchwowych. Węzły podżuchwowe zbieraj ąlimfę z warg, nosa zewnętrzne go i j amy nosowej, policzków, przyśrodkowych części powiek, zębów, dziąseł, języka i dna jamy ustnej. Wszystkie węzły chłonne podżuchwowe są ze sobą połączonenaczyniami zespolonymi. W dłużej trwających procesach cho-robowych należy oczekiwać, że nie tylko najbliższe przynależ-ne węzły będą zajęte, ale, poprzez te połączenia, wszystkieczłony łańcucha podżuchwowego. Zespolenia takie występująrównież pomiędzy tylną grupą węzłów podżuchwowych a

28


27/241

węzłami przyuszniczymi tworząc tzw. pasmo kątowe, biegną-ce wzdłuż tylnego brzegu kąta żuchwy. Tą drogą procesychorobowe mogą wnikać do komory ślinianki przyusznej.

Naczynia odprowadzające tych węzłów uchodzą do węzłówszyjnych głębokich.

• Węzły chłonne podbródkowe. Leżą w okolicy podbródko wej przykryte mięśniem szerokim szyi. Przeważnie występują w liczbie 2-3, chociaż może ich być nawet osiem. Im jest ich więcej, tym są mniejsze. Zwykle rozróżnia się węzły przednie i tylne. Zasięg węzłów podbródkowych, oprócz okolicy

podbródkowej, obejmuje bródkę, część środkową wargi dol nej, przednie zęby żuchwy oraz koniec języka. Naczynia doprowadzaj ące zstępuj ązarówno po stronie zewnę-trznej , j ak i wewnętrznej żuchwy, przy czym często uchodządo

węzłów podbródkowych przeciwległych. Naczynia odprowa-dzające tych węzłów uchodządo węzłów szyjnych głębokich(czasami po stronie przeciwległej).

• Węzły chłonne zagardłowe. Leżą do przodu od przedniego łuku kręgu szczytowego lub trzonu kręgu obrotowego, od których oddziela je mięsień długi głowy, i do tyłu od górnej części gardła. Występują w liczbie 1-3 . Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z jamy nosowej,nosowej części gardła i trąbki słuchowej. Naczynia odprowa-dzające uchodządo górnych węzłów szyjnych głębokich.

• Węzły chłonne podgnykowe. Leżą poniżej trzonu kości gnykowej, pod mięśniami podgnykowymi. Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę z przedsionka krtani i zachyłku gru szko watego oraz przylegającej części krtaniowej gardła.

Naczynia odprowadzające uchodządo górnych węzłów szyj nych głębokich.

29


28/241

• Węzeł chłonny przedkrtaniowy. Naj częściej występuj ej ako węzeł nieparzysty. Leży w pobliżu linii pośrodkowej na więza-dle pierścienno-tarczowym lub na łuku chrząstki pierścienio-watej. W przypadku kiedy jest parzysty, układa się bardziej

bocznie na mięśniu pierścienno-tarczowym. Przyjmu je chłon-

kę głównie z dolnej części krtani i odprowadza ją do węzłów szyjnych głębokich górnych.

• Węzły chłonne przedtchawicze. Umiejscowionę sądo przo du od tchawicy poniżej węziny gruczołu tarczowego. Odpro wadzaj ąchłonkę z gruczołu tarczowego oraz tchawicy i dopro-wadzająjąalbo do węzłów przytchawiczych, albo do węzłów śródpiersiowych przednich.

• Węzły chłonne przytchawicze. Składająsię z 5-6 węzłówpo

każdej stronie ułożonych w łańcuch, znajdujący się w rowku pomiędzy tchawicą a przełykiem. Pobierają one chłonkę z krtaniowej części gardła, z przełyku, krtani, tchawicy i płatów

bocznych gruczołu tarczowego oraz chłonkę odprowadzaną za pośrednictwem węzłów przedkrtaniowego i przedtchawi-czych.

Naczynia odprowadzające uchodzą częściowo do dolnychwęzłów szyjnych głębokich, częściowo za pośrednictwem pniaoskrzelowo-śródpiersiowego tylnego do kąta żylnego.

• Węzły chłonne nadmostkowe. Występują w ilości 1 do 2 węzłów w przestrzeni nadmostkowej. Przykryte są blaszką

powierzchowną powięzi szyi, zaś od trzewi szyi oddziela je blaszka przedtchawicza tej powięzi. Węzły te przyjmują chłonkę z warstw skórnych przedniejokolicy szyi i odprowadzają ją wzdłuż łuku szyi do kątażylnego.

30


29/241

Węzły szyjne głębokie ̂v; i

Zaliczamy tu wszystkie węzły usytuowane wzdłuż żyłyszyjnej wewnętrznej. Węzły te zbieraj ąchłonkę z głowy i szyi.W związku z ich bardzo dużym zasięgiem mają wielkie znacze-

nie. Węzły szyjne głębokie dzielą się na górne i dolne. Węzłyszyjne głębokie górne zbierają prawie całąchłonkę z głowy,chociaż nie bezpośrednio, lecz jako druga lub trzecia stacja zawęzłami regionalnymi głowy. Węzły szyjne głębokie dolnestanowiąkolejnąi ostatniąjuż stację dlachłonki głowy przedjejujściem do krwiobiegu.

Węzły szyjne powierzchowne \ ' (tylno-boczne)

\. "

Zaliczamy tu wszystkie węzły bocznego trójkąta szyi,które przyjmująchłonkę z potylicy i karku. Grupa w ilości 4 -6 węzłów, położonych w górnej połowie bocznego trójkątaszyi, przykryta jest blaszką powierzchowną powięzi szyi. Wzwiązku ze swym powierzchownym położeniem jest dostępnadla badania i drenażu limfatycznego.

Naczynia odprowadzające kierująsię dwiema drogami. Głów-na droga podąża do węzłów nadobojczykowych, natomiastczęść chłonki odpływa poprzecznymi połączeniami do węzłówszyjnych głębokich. • Węzły chłonne nadobojczykowe. Węzły nadobojczykoweoraz część końcowa pnia podobojczykowego, który uchodzido kąta żylnego, tworząnadobojczykowądrogę limfy. Biegnieona wzdłuż obojczyka na podstawie bocznego trójkąta szyi igłównie odprowadza chłonkę z kończyny górnej, z okolicykarku i potylicy oraz częściowo ze ściany klatki piersiowej.Występuj ąw liczbie 8-12. Wielkie znaczenie, jakie mająwęzłynadobojczykowe w diagnostyce i terapii, polega na ich dopły-

31


30/241

wach pachowych i piersiowych (głównie z okolicy sutkowe j), dla których sąone ostatniąstacj ąprzed uj ściem dokąta żylnego. W głębi dołu nadobojczykowego sąone łatwo wyczuwalne, a w stanach zapalnych przy

powiększeniu węzłów są widoczne gołym okiem. Naczynia odprowadzające kierująsię zarówno do pnia szyjnego, jak i do pnia podobojczykowego.

węzły przyusznicze

Rys. 5. Węzły i drogi chłonne twarzy. 'H

Schemat wzorowany na Lanzu i Wachsmuthci& J

węz y odbrodkowe

przednie węzły podżuchwowe

przednie

nigdałekpodniebieriny

żyłazażuchuowa

węz y podżuchwo

tylne

węz y szy negłęb. górne


31/241

4. NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNEKOŃCZYNY GÓRNEJ 1-

Węzły chłonne kończyny górnej grupują się głównie w

jamie pachowej. Zbieraj ąone chłonkę z całej kończyny górnej,ze ściany klatki piersiowej i opłucnej ściennej oraz z okolicygrzbietowej tułowia. Znacznie mniej sze skupisko węzłów chłon-nych znaj duj e się w okolicy łokciowej. Węzły chłonne kończy-ny górnej układają się w węzły powierzchowne i węzły głębo-kie.

: Węzły chłonne powierzchowne

Występują przeważnie w trzech grupach.

• Węzeł chłonny łokciowy powierzchowny. Z reguły wystę puje pojedynczo, rzadziej w grupie dwóch lub trzech. Ułożony jest w tkance podskórnej, na przyśrodkowej stronie ramienia około 3 - 4 cm powyżej nadkłykciaprzyśrodkowego, i przylega do żyły odłokciowej. Naczynia doprowadzające pochodząz trzech ostatnich palcówręki i przyśrodkowego brzegu przedramienia. Naczynia odpro-wadzaj ące przebiegają obok żyły odłokciowej, przechodzą

przez powięź ramienia, a następnie z naczyniami zbiorczymigłębokimi uchodzą do węzłów chłonnych jamy pachowej.

• Węzły chłonne ramienno-piersiowe. Przeważnie w liczbie dwóch umiejscowione są obok obojczyka w trójkącie ramien-no- piersiowym. Węzły te są włączone w przebieg powierz chownego naczynia chłonnego, położonego w bruździe nara-

33


32/241

Rys. 6. Naczynia chłonne powierzchowne kończyny górnej.

34

węzły naramienno-piersiowe

pnie chłonnenaramienno-piersiowe

węzłypachowe

węzeł łokciowy"powierzchowny

węzeł łokciowygłęboki

żyła odłokciowa'

żyła ,odprotnieniowa"


33/241

mienno- piersiowej. Naczynie to towarzyszy żyle odpromienio-wej i uchodzi do jednego z węzłów podobojczykowych.

• Węzły chłonne tylne powierzchowne barku. Są to węzły skórne na przebiegu naczyń powierzchownych barku, ucho

dzących do węzłów pachowych. Wyróżnia się tu trzy węzły: - węzeł tylny górny umiejscowiony w pobliżu górnego

■ kąta łopatki, . . , , - węzeł obojczykowy usytuowanyw okolicy końca

barkowego obojczyka,

s ; - węzeł tylny dolny położony w okolicy dolnego kątałopatki.

Węzły chłonne głębokie

W skład węzłów głębokich wchodzą węzły przedramienia iramienia, węzły jamy pachowej oraz węzły nadłopatkowe.

Węzły chłonne przedramienia i ramienia

Sąmałymi węzłami o zmiennej liczbie i położeniu. Włączonesąw przebieg naczyń zbiorczych głębokich, biegnących wzdłużżył i tętnic przedramienia i ramienia. Wyróżniamy tu:

• węzeł łokciowy głęboki położony w głębi dołu łokciowego,

• węzły promieniowe położone wzdłuż tętnicy promieniowej tuż powyżej ręki,

• węzły międzykostne, z których jeden leży w kącie rozdwo jenia tętnicy międzykostnej wspólnej, a drugi przylega do tętnicy międzykostnej tylnej nieco poniżej odwracacza,

35


34/241

• w ę z ł y r a m i e n n e w l i c z b i e 2 - 5 p o ł o ż o n e w z d ł u ż

krwionośnych ramiennych.

Węzły chłonne jamy pachowej

Wyróżniamy pięć grup węzłów pachowych:

• Węzły pachowe boczne. Ułożone sąw ilości 3-5 powierzchownie, wzdłuż brzegu bocznego jamy pachowej, przyśrod-kowo i do tyłu od części dolnej żyły pachowej.

Naczynia doprowadzające zbierają chłonkę prawie z całej kończyny górnej. Naczynia odprowadzaj ące biegnądo węzłów

pachowych środkowych i szczytowych.

• Węzły pachowe piersiowe. Przylegają do przyśrodkowej ściany jamy pachowej. W ilości 4 - 5 układają się na mięśniu zębatym przednim wzdłuż brzegu mięśnia piersiowego więk szego. Sąto węzły powierzchowne. Górna część tych węzłów nosi nazwę węzłów SORGIUS A i sąone miej scem pierwszych

przerzutów raka sutka. Naczynia doprowadzające biegną z przednio- bocznej ścianyklatki piersiowej, z bocznej części gruczołu sutkowego oraz zczęści nadpępkowej ściany brzuszne j. Naczynia odprowadza-

jące dochodzą do środkowych węzłów jamy pachowej.

• Węzły pachowe podłopatkowe. Należą do węzłów pacho wych głębokich. Występuj ąw liczbie 4-6, przylegaj ądo tylnej ściany jamy pachowej i towarzyszą naczyniom piersiowo-grzbietowym i podłopatkowym. Od tyłu przez otwory pacho we dochodzą do nich naczynia chłonne z okolicy grzbietowej tułowia. Naczynia odprowadzające dochodzą do węzłów pa chowych środkowych. '"

36


35/241

• Węzły pachowe środkowe. Należą do węzłów głębokich. Są to duże węzły chłonne, które w liczbie 3 - 5 znajdują się w tkance tłuszczowej środkowej części jamy pachowej.

Naczynia doprowadzające wiodąchłonkę z wszystkich trzech poprzednich węzłów.

Dodatkowo może tu dochodzić chłonka z gruczołu sutkowe-go. Naczynia odprowadzające wpadają do węzłów szczyto-wych.

• Węzły pachowe szczytowe (podobojczykowe). Występują w zmiennej liczbie od 6 do 8 i są węzłami głębokimi. Położone są poniżej obojczyka, przy środkowo od żyły pachowej. Przej-mująone chłonkę z węzłów środkowych pachy, z górnej części gruczołu sutkowego oraz z naczyń towarzyszących żyle od-

promieniowej.

Naczynia odprowadzające węzłów szczytowych tworzą pień podoboj czykowy. Poszczególne węzły pachowe posiadaj ąliczne połączenia mię dzy sobą, tworząc splot chłonny pachowy. 4

Węzły chłonne nadłopatkowe ..

Występująw liczbie 3-4. Położone sąw dole nadgrzebienio- wym łopatki wzdłuż naczyń nadłopatkowych.

Naczynia doprowadzające wiodą limfę z mięśni: nadgrzebie- niowego i podgrzebieniowego.

Naczynia odprowadzające dochodzą do węzłów położonych dookoła wnęki naczyniowo-nerwowej mięśnia czworobocz- nego.

37


36/241

Naczynia chłonne kończyny górnej dżtólimy nanaczy- fda powierzchowne i naczynia głębokie.

! Naczynia chłonne powierzchowne

Naczynia chłonne powierzchowne zbieraj ąchłonkę z warstwskórnych, biegną w tkance łącznej podskórnej i leżą bardziej

powierzchownie niż nerwy.

1. Palce

Sieć chłonna uchodzi do dwóch lub trzech naczyń zbiorczych,ułożonych wzdłuż bocznych brzegów każdego palca. U nasady

palców naczynia przechodzą na grzbietową stronę ręki.

2. Śródręcze

W układzie naczyń chłonnych sieci powierzchownej po stroniedłoniowej pod względem kierunku przebiegu wyróżnia sięnaczynia: promieniowe, łokciowe, dolne i górne. • Naczynia promieniowe kierują się ku górze i w stronę

promieniową. Przecinają kłąb i na grzbiecie ręki łączą się z naczyniami kciuka.

• Naczynia łokciowe biegnąpoprzecznie do brzegu łokciowe go, przecinaj ąkłębik i na grzbiecie ręki łączą się z naczyniami V palca.

• Naczynia dolne zbierają chłonkę z dolnej 1/3 części dłoni,wchodząmiędzy nasady palców i wpadaj ądo naczyń bocznych

palców. • Naczynia górne kierują się z dołu do góry i po dojściu do dłoniowej strony przedramienia zlewają się stopniowo w 4 do 5 pni.

Po stronie grzbietowej śródręcza z przestrzeni między- palcowych naczynia chłonne kierują się ku górze, przebiegającniemal równolegle do siebie. Częściowo tylko biegną skośnie,krzyżują się i zespalają.

38


37/241

3. Przedramię Naczynia górne dłoni przechodzą dalej środkiem dłoniowejstrony przedramienia. Po stronie grzbietowej, naczynia posu-

wając się ku górze, przybliżają się do brzegów przedramieniatworząc grupę promieniową i łokciową.

• Grupa promieniowa towarzyszy żyle odpromieniowej przedramienia i j est przedłużeniem naczyń chłonnych I i II orazstrony promieniowej III palca.

• Grupa łokciowa biegnie wzdłuż brzegu łokciowego przedra mienia. Jest przedłużeniem naczyń zbiorczych wychodzących z IV i V palca i strony łokciowej III palca.


38/241

i


39/241

mienno-piersiowych.

Naczynia chłonne głębokie

Krążenie chłonne kości, mięśni, powięzi, stawów i ner -

wów kończyny górnej realizowane jest za pośrednictwemnaczyń chłonnych głębokich. Cechą charakterystyczną tychnaczyń jest to, że sąznacznie mniej liczne i towarzyszą naczy-niom krwionośnym.

Na palcach i śródręczu naczynia limfatyczne towarzyszą tętni-com. Po przejściu przez śródręcze powstają z nich naczynia

promieniowe i łokciowe. Na przedramieniu dwa naczyniachłonne promieniowe dochodzą do zgięcia łokciowego. Tamłączą się, tworząc boczne naczynie ramienia, albo uchodzą do

jednego z węzłów promieniowych.

Naczynia chłonne łokciowe - również dwa - towarzysząctętnicy łokciowej, po dojściu do zgięcia łokciowego uchodządo węzła łokciowego głębokiego.

Naczynia chłonne międzykostne przednie i tylne biegną na przedramieniu wzdłuż odpowiednich tętnic i kończą się na poziomie zgięcia łokciowego, uchodząc do węzła łokciowegogłębokiego lub do jednego z naczyń łokciowych. Naczyniachłonne ramienne przej muj ąkrążenie chłonne głębokie

przedramienia, kierują się ku górze i przez węzły ramiennekończą się w grupie bocznej lub środkowej węzłów pacho-wych. Jedno z trzech naczyń może nawet wpadać bezpośredniodo któregoś z węzłów szczytowych.

5. NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE KLATKI PIERSIOWEJ, PRZEPONY

I GRZBIETU s

W obrębie klatki piersiowej wyróżniamy naczynia i węzłychłonne trzewne oraz naczynia i węzły chłonne ścienne. Ponie-

41


40/241

waż naczynia i węzły trzewne nie są dostępne, ich znaczenie przy wykonywaniu drenażu limfatycznego jest mniejsze. Na-czynia i węzły ścienne dzielą się na: głębiej położone naczyniai węzły klatki piersiowej i przepony oraz naczynia i węzłychłonne powierzchowne, do których zaliczamy również na-

czynia i węzły sutka.

Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej

• Węzły chłonne pachowe piersiowe. Naczynia doprowadza jące zbieraj ąchłonkę z przednio- bocznej ściany klatki piersio wej, z bocznej części gruczołu sutkowego oraz z części nad-

pępkowej ściany brzusznej. Naczynia odprowadzające wpadają przeważnie do węzłów pachowych środkowych. Węzły te należą do węzłów powierz-

chownych.

• Węzły chłonne piersiowo-nadbrzuszne. Podobnie jak po przednie, sąwęzłami powierzchownymi. W ilości 2-6 ułożone sąnapowięzi mięśnia zębatego przedniego. Filtrująone chłon-kę z dolnych części gruczołu sutkowego, bocznej ściany tuło wia i z górnej części skórnych warstw brzucha.

Naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów pachowych środkowych. Oprócz głównego odpływu chłonki z tych węzłów do węzłów

pachowych istnieją liczne zespolenia z sąsiednimi okolicami.Część chłonki uchodzi do węzłów nadobojczykowych, częśćdo węzłów głębokich klatki piersiowej. Istnieją również połą-czenia pomiędzy węzłami strony przeciwległej.

• Splot chłonny otoczki brodawki sutkowej. Wytworzony jest z naczyń środkowej części gruczołu. Odpływ chłonki jest tu możliwy we wszystkich kierunkach.

42


41/241

Wyróżniamy cztery główne drogi odpływu: ( Rys.8) - pachową, - międzyżebrową tylną,

s -międzyżebrowąprzednią, - międzymięśniową.

Znaczenie kliniczne ma przede wszystkim droga pachowa imiędzymięśniową.

Naczynia głębiej położone ściany klatki piersiowej

Naczynia chłonne mięśni piersiowych wnikają do prze-strzeni międzyżebrowych i uchodzą do węzłów mostkowych. węzły pachoi

Rys. 8. Drogi odpływu

chłonki gruczołu sutkowego kobiety.

43

węzły szyjne głę bokie

węzły nadobojczykowe węzły

podobojczyko

węzły przynostkou , węzły ranienne węzeł przysutkowy

węzły podsutko


42/241

Naczynia chłonne górnej części mięśni piersiowego większegoi piersiowego mniejszego uchodzą do węzłów międzypiersio-wych i dalej do węzłów pachowych środkowych. W

przestrzeniach międzyżebrowych naczynia chłonne odpro-wadzają chłonkę zarówno do przodu, jak i do tyłu, tworząc

pierścień naczyniowy podobnie jak układ naczyń krwiono-śnych. Do przodu - poprzez naczynia międzyżebrowe przednie- chłonka dopływa do węzłów mostkowych. Węzły te położo-ne są w przednich odcinkach przestrzeni międzyżebrowychwzdłuż naczyń piersiowych wewnętrznych. Łączą się one zwęzłami śródpiersiowymi przednimi i przyjmują równieżchłonkę z wątroby, przepony i gruczołu sutk owego.

Naczynia odprowadzające tworzą pień mostkowy. W pobliżustawu mostkowo-obojczykowego pień mostkowy kieruje siędo przodu od żyły podobojczykowej i uchodzi do węzłów

nadobojczykowych lub podobojczykowych, ewentualnie postronie prawej do przewodu chłonnego prawego, a po stronielewej do przewodu piersiowego.

Naczynia i węzły chłonne trzewne klatki piersiowej

Zaliczamy tu obustronne węzły śródpiersiowe przednie,tylne i środkowe. Naczynia odprowadzające uchodzą do prze-wodu piersiowego oraz do przewodu chłonnego prawegoobustronnie zapośrednictwempni chłonnych śródpiersiowych

przedniego i tylnego.

Naczynia i węzły chłonne przepony

Naczynia chłonne przepony wytwarzają dwa silnie roz-winięte sploty: jeden na górnej, drugi na dolnej powierzchni.Z części przedniej powierzchni górnej przepony naczyniauchodzą do węzłów mostkowych i do pnia mostkowego.

44


43/241

Część tylna górnej powierzchni przepony wysyła chłonkę dodolnych węzłów śródpiersiowych tylnych i do pnia śródpiersio-wego tylnego. Z bocznych części przepony chłonkaprzechodzido naczyń chłonnych międzyżebrowych przednich i tylnychoraz do węzłów mostkowych i kręgowych. Z powierzchni

dolnej chłonka odprowadzana jest do węzłów trzewnych, położonych przy wejściu aorty do jamy brzusznej. Naczyniachłonne trzewi klatki piersiowej drenują płuca i opłucną,serce i osierdzie, tchawicę, oskrzela główne, przełyk i grasicę.

Naczynia i węzły chłonne grzbietu

Naczynia chłonne podskórne położone są w polu mięśniczworobocznego i najszerszego grzbietu. Biegną do przodu,łączą się w 10-12 pni uchodzących do węzłów pachowych

podłopatkowych. Z przestrzeni międzyżebrowych po stronie tylnej, z naczyńmiędzyżebrowych tylnych chłonka przechodzi do węzłówkręgowych położonych w tylnych odcinkach przestrzeni mię-dzyżebrowych między głowami żeber. Naczynia te przyjmują

przez otwory międzykręgowe chłonkę z kanału kręgowego. Naczynia odprowadzające po obydwu stronach uchodzą do przewodu piersiowego, a niewielka część do węzłów śródpier -siowych tylnych. Z dolnej części grzbietu ( poniżej pępka )naczynia chłonne odprowadzają chłonkę do węzłów pachwi-nowych powierzchownych i uchodzą do bocznego węzła pa-sma poziomego. fvw;c>K" ^ nwfoi;*■*'■''n,,


44/241

6. NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE $ BRZUCHA I MIEDNICY

W brzuchu i miednicy wyróżniamy:

• Naczynia i węzły chłonne powierzchowne wraz z naczyniami i węzłami krocza i narządów płciowych zewnętrznych.

• Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany brzucha. • Naczynia i węzły chłonne zaotrzewnowe. • Naczynia i węzły chłonne trzewne. ? ,

Naczynia i węzły chłonne powierzchowne r

Zaznacza się podział na części nadpępkowąi podpępko-wą. Z części nadpępkowej wzdłuż żyły piersiowo-nadbrzu-

sznej chłonka prowadzona jest ku górze do węzłów pacho-wych piersiowych. Z części podpępkowej chłonka przechodziku dołowi wzdłuż żyły nadbrzusznej do pasma poziomegowęzłów pachwinowych powierzchownych. Niezależnie odtego część naczyń chłonnych skórnych przednio- bocznej czę-ści brzucha podąża z naczyniami krwionośnymi powierzchow-nymi okalającymi biodro i naczynia te przebiegają wzdłużgrzebienia biodrowego. Dzięki istniej ącym zespoleniom częśćchłonki może dostawać się: ku górze do węzłów mostkowychi do pnia mostkowego, ku dołowi do węzłów nadbrzusznych.

Naczynia chłonne krocza uchodzą częściowo do pasma pozio-mego węzłów pachwinowych powierzchownych, częściowodo węzłów pachwinowych głębokich. Duże znaczenie mają

połączenia dzięki którym chłonka z narządów miednicymniejszej może przechodzić do powierzchownych węzłów

pachwinowych i odwrotnie - z powierzchni do węzłów miednicy i brzucha.

46


45/241

Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany brzucha

W dolnej części żyły nadbrzusznej dolnej grupują się 3-4 węzły w tzw. węzły chłonne nadbrzuszne. Dalszymi węzła-mi są węzły okolicy pachowej i pachwinowej. Węzłami regio-

nalnymi naczyń chłonnych warstw mięśniowych tylnej ściany brzucha są węzły lędźwiowe, położone zaotrzewnowo po obustronach aorty brzusznej.

Naczynia i węzły chłonne zaotrzewnowe

W przestrzeni zaotrzewnowej zbierają się drogi chłonneodprowadzające chłonkę z kończyn dolnych, miednicy, jamy

brzusznej i ściany brzucha. Naczynia chłonne z kończyny dolnej poprzez węzły chłonne

biodrowe łączą się z naczyniami chłonnymi miednicy, tworzącsplot limfatyczny lędźwiowy z węzłami lędźwiowymi. Naczy-nia odprowadzające węzłów lędźwiowych tworzą obustronnie

pień lędźwiowy. Połączenie pnia lędźwiowego prawego i lewe-go tworzy przewód piersiowy.

Naczynia i węzły chłonne trzewne

Węzły nieparzystych narządówj amy brzusznej stanowiąwęzły regionalne. Naczynia odprowadzające tych węzłówuchodzą do węzłów trzewnych właściwych. Węzły chłonne

narządów miednicy wysyłają naczynia odprowadzające dowęzłów biodrowych wewnętrznych.

47


46/241

Rys.. 9. Układ naczyń i węzłów chłonnych od okolicy

podpachwinowej do zbiornika mleczu.

węzły trzewne i'zf naczynia doprow.

-—~ zbiornik mleczu pień lędźwiowy prawy

' \ węzły lędźwiowe

węzły krzyżowe

węz y o rowe'wewnętrzne węzły liiodroue;

[pasmo"poziome

węzły pachwinowe,głębokie pasmo \

■"' /pionowe \ ~~ węzły


47/241

7. NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE -.*.KOŃCZYNY DOLNEJ

Podobnie jak na kończynie górnej, układ chłonny nakończynie dolnej składa się z warstw powierzchownej i głębo-

kiej. Naczynia głębokie są znacznie mniej liczne niż naczynia powierzchowne. Na kończynie dolnej wyróżniamy dwa skupi-ska węzłów chłonnych. Są to węzły podkolanowe (wyłączniegłębokie) i węzły pachwinowe, które występują zarówno wwarstwie głębokiej, jak i powierzchownej.

Węzły chłonne podkolanowe ./■

Należą do węzłów głębokich. Niewielkie i przeważnie wliczbie 4-7 umiej scowione sąw tkance tłuszczowej. Wyróżnia-

my tu trzy grupy węzłów: • Grupa tylna leży najbardziej powierzchownie. Umiejsco wiona jest bocznie od łuku żyły odstrzałkowej. • Grupa środkowa składa się z 3-4 węzłów, z których część usytuowana jest przyśrodkowo, a część bocznie do naczyń

podkolanowych.

• Grupa przednia. Przeważnie jest to pojedynczy węzeł, poło żony głęboko między tętnicą podkolanową a torebką stawu kolanowego.

Wszystkie węzły podkolanowe połączone są ze sobą krótkimi przewodami chłonnymi. Naczynia doprowadzające wiodą

chłonkę ze stopy, podudzia i stawu kolanowego. Naczyniaodprowadzające tworzą 4 - 6 pni zbiorczych, które układają sięw dwie grupy: powierzchowną i głęboką. Grupa powierz-chowna (tylna ) składa się z 2 lub 3 naczyń towarzyszących

powierzchownej żyle udowo-podkolanowej. Naczynia te ucho-dzą do pasma pionowego węzłów pachwinowych powierz-chownych.

49


48/241

Grupa głęboka stanowi główną drogę odprowadzaj ącąchłon-kę z węzłów podkolanowych. Składa się z 3 - 4 naczyń

przebiegających obok żyły udowej jako naczynia głębokie.Uchodzą one do głębokich węzłów pachwinowych.

Węzły chłonne pachwinowe

Węzły pachwinowe dzielimy na węzły powierzchowne igłębokie.

Węzły chłonne pachwinowe powierzchowne

Leżą w okolicy podpachwinowej. Występują w ilości 10- 15 tuż pod skórą. Ze względu na układ dzielimy je na pasmo

pionowe i pasmo poziome. Naczynia doprowadzające pasma

pionowego kierują się wzdłuż żyły odpiszczelowej i prowadząchłonkę z powierzchownych naczyń kończyny dolnej. Pasmo poziome otrzymuje dopływy.

•z części zewnętrznych narządów płciowych, •z krocza,•z przyśrodkowej części okolicy pośladkowej, przednio- bocznej ściany brzucha (poniżej pępka), •z powierzchownej bocznej części okolicy pośladkowej, •z dna macicy.

Naczynia odprowadzające w większości uchodzą do węzłów pachwinowych głębokich. Niewielka część naczyń chłonnych prowadzi limfę do węzłów biodrowych.

;'; r Węzły pachwinowe głębokie

Węzły pachwinowe głębokie są mniejsze i mniej liczneniż węzły pachwinowe powierzchowne. W liczbie 1 - 7

położone są przyśrodkowo od żyły udowej. Do węzłów pa-

50


49/241

Rys. 10. Naczynia powierzchowne i węzły chłonne • prawej kończyny dolnej.

51

węzły pachwinowepowierzchowne \

żyłaodpiszczelowa


50/241

chwinowych głębokich dochodzi chłonka z naczyń głębokichoraz z węzłów pachwinowych powierzchownych, a także znaczyń chłonnych prącia i łechtaczki.

Naczynia chłonne powierzchowne

Sieć chłonna j est najbardziej rozwinięta na stronie pode-szwowej stopy. Naczynia wychodzące z tej sieci biegną wkierunku pachwin, wzdłuż żyły odpiszczelowej i żyły odstrzał-kowej. Naczynia te wpadaj ączęściowo do węzłów podkolano-wych, częściowo do węzłów pachwinowych powierzchow-nych. Naczynia uchodzące do węzłów podkolanowych wliczbie 3 - 4 zbieraj ąchłonkę z bocznej części stopy, okolicykostki bocznej i tylnej powierzchni podudzia. Większość na-czyń dochodzi do węzłów podkolanowych. Mniejsza część

uchodzi bezpośrednio do węzłów pachwinowych. Pozostałaczęść stopy i podudzia drenowana jest przez znacznieliczniejsze naczynia, które rozpoczynają się sieciąchłonną

palców i kostki przyśrodkowej. Naczynia chłonne, omijając kostkę przyśrodkową po stronie przedniej i tylnej, podążają wzdłuż żyły odpiszczelowej, łącząsię z naczyniami powierzchownymi pośladków i w liczbie 8-10

pni uchodzą do pasma pionowego węzłów pachwinowych powierzchownych. Naczynia chłonne powierzchowne łącząsię ze sobą licznymi zespoleniami na całym przebiegu.

Naczynia chłonne głębokie

Naczynia chłonne głębokie połączone sąz sieciąnaczyń powierzchownych licznymi zespoleniami. Liczba zespoleń naj -większa jest w obrębie stopy i maleje w miarę wstępowanianaczyń chłonnych. Wyróżniamy tu dwie grupy naczyńchłonnych. Tworzą one

52


51/241

Rys. 11. Węzły chłonne pachwinowe powierzchowny.

drogę główną i drogi dodatkowe. Droga główna, przerwana przez węzły podkolanowe grupyśrodkowej, biegnie jako naczynia udowe i uchodzi do węzłów

pachwinowych głębokich. Czasami jedno lub dwa naczyniakierują się przez pierścień udowy do węzłów biodrowych,omijając węzły pachwinowe. Drogi dodatkowe są trzy :

• naczynia chłonne zasłonowe, • naczynia chłonne pośladkowe górne, • naczynia chłonne pośladkowe dolne.

Naczynia te uchodzą do węzłów biodrowych wewnętrznych.

53

Żyłarzuszna

powierzcho-wna

W ęzły chłonne pachwino powierzcho wne

Żyła

odpiszcze-lowa


52/241

8. PRZEPŁYW CHŁONKI

Objętość płynu powracającego do światła naczyń jestzazwyczaj mniejsza niż objętość płynu wypływającego przez

ściany naczyń włosowatych. Ten nadmiar płynu przedostaj e siędo naczyń chłonnych i tą drogą powraca do krwi. Mechanizmten kontroluje ciśnienie płynu tkankowego i powoduje jegociągłą wymianę. Przepływ chłonki w ciągu doby waha się wgranicach między 2 a 4 litry.

Przepływ chłonki możliwy jest dzięki: • ujemnemu ciśnieniu wewnątrz klatki piersiowej w czasie wdechu,

• rytmicznym skurczom dużych naczyń chłonnych, • skurczom mięśni szkieletowych,

• ssącemu działaniu prądu krwi w żyłach w miejscach ujść naczyń chłonnych, • istnieniu zastawek, które zapewniaj ąjednokierunkowy prze

pływ chłonki, • pulsacyjnym ruchom tętnic w sąsiedztwie naczyń chłonnych, • substancjom, które zwiększaj ąprzepuszczalność ścian naczyń włosowatych, • substancjom, które powodująskurczmięśni gładkich i nasilają wypływ chłonki z jelit.

Na drodze przepływu chłonki znajdują się węzły chłon-ne . Liczba węzłów chłonnych u człowieka j est zmienna i wahasię w granicach 330 do 450. Przepływ chłonki w węźle jest zmniejszony. Węzły stanowiąfiltr zarówno biologiczny, jak i mechaniczny, magazynująchłonkę i wzbogacaj ąw limfocyty. Filtr mechaniczny związany

jest z budową dróg przepływu węzła, a filtr biologiczny polegana działalności fagocytarnej układu siateczkowo-śródbłonko-

54


53/241

wego zawartego w węźle. Węzły zatrzymuj ąbakterie transpor -towane przez chłonkę, natomiast nie stanowią zapory dlawirusów.

9. LIMFOCYTY

Stanowią 25% do 40% wszystkich krwinek białych.Większa część limfocytów wytwarzana jest w węzłach chłon-nych i śledzionie, niewielka - w szpiku kostnym. Są onekomórkami zdolnymi do wytwarzania przeciwciał. Istniejeduża wymiana dobowa limfocytów. Ulegają one rozpadowi wtkankach uk ładu chłonnego i we krwi. W czasie rozpadu zlimfocytów uwalnia się globulina, która zasila osocze krwi.Okres życia limfocytów waha się od 50 do 200 dni, jednakokoło 20% spośród nich żyje tylko 3 do 4 dni. Spośród

limfocytów długo żyjących wyróżniamy limfocyty grasiczo-zależne, czyli limfocyty T pochodzące ze strefy przykorowejwęzłów chłonnych, i limfocyty szpikozależne, czyli limfocytyB wytwarzane w strefie podtorebkowej węzłów chłonnych.Limfocyty T mają średni czas przeżycia około 130 dni. Są tokomórki odpowiedzialne głównie za reakcje immunologicz-ne typu komórkowego:

• reakcja odrzucania przeszczepu,• reakcja późnej nadwrażliwości, • reakcja przeszczepu przeciw komórkom biorcy.

Limfocyty T zawierają immunogeny, które stymulują wytwa rzanie antygenu, czyli białka, które wiąże i unieczynnia obce dla organizmu związki chemiczne. Pod wpływem nieznacznych ilości antygenu znajdującego się we krwi recyrkulujące limfo cyty T zatrzymują się w strefie przykorowej węzłów chłon nych. Tam powiększają swoje wymiary i dzielą się oraz prze kształcają w limfoblasty. Maksymalna odpowiedź limfobla-styczna występuje już po 4 dniach od pojawienia się anty-

55


54/241

genu we krwi.

Limfocyty B mają średni czas przeżycia 50 dni, a więc krótszy w porównaniu z limfocytami T. Są one odpowiedzialne zahumoralny mechanizm odpowiedzi immunologicznej, czyli

za syntezę immunoglobulin. Odpowiedź na antygen zachodzi

wolno, osiągając maksimum po około 50 do 60 dni. Recyrku-lujące limfocyty B zatrzymują się w strefie podtorebkowej węzłów chłonnych, dzielą się i przekształcają w duże zasado-chłonne plazmoblasty, które z kolei przekształcaj ąsię w dojrza łe komórki plazmatyczne intensywnie syntetyzujące immuno-globuliny. Limfocyty transportują na swojej błonie komórko wej, poza immunoglobulinami, również hormony związane z

białkami osocza, czyli hormony sterydowe. Większość reakcji immunologicznych typu komórkowego zachodzi przy udziale czynników uwalnianych przez limfocyty T, zwanych limfoki-

nami. Są to: -

' ■ ' ■-

' " • • '-

• ' • czynnik mitogenny - MF, '• czynnik zapalny - IF, ■ '"• czynnik cytotoksycznypowoduj ący niszczenie komórek

■ ■ • -LT, > • : : : .

• czynnik hamujący migrację makrofagów - MIF,• czynnik przenoszenia reakcji immunologicznej - TF,• czynnik przepuszczalności naczyń chłonnych - PF.

10. MECHANIZMY POWSTAWANIA

OBRZĘKU

Obrzękiem nazywamy nadmierne patologiczne groma-dzenie się płynu w przestrzeni zewnątrzkomórkowej. Wpraw-dzie dosyć często w warunkach prawidłowych obserwujemyduże wahania objętości przestrzeni zewnątrznaczyniowej i

56


55/241

zewnątrzkomórkowej, jednak nie dochodzi do obrzęku. Zapo- biegajątemu dwa mechanizmy: • odprowadzanie zwiększonych objętości przesączu przez na czynia chłonne, • bardzo mała podatność przestrzeni zewnątrznaczyniowej i

zewnątrzkomórkowej. Z obrzękiem patologicznym mamy do czynienia, kiedy wzrostobjętości danego obszaru przekroczy 30%. Następuje wtedygwałtowne zwiększenie podatności przestrzeni zewnątrzko-mórkowej. Do przyczyn wzrostu objętości płynu tkankowegoi powstania obrzęku zaliczamy: 1. Wzrost ciśnienia filtracyjnego: .

• rozszerzenie tętniczek, • zwężenie żyłek, • wzrost ciśnienia żylnego ( niewydolność krążenia,

niedomykalność zastawek, wpływ siły ciążenia). 2.Zmniejszenie gradientu ciśnienia osmotycznego:

• obniżenie stężenia białek w osoczu,• nagromadzenie substancji czynnych osmotycznie w -t

= przestrzeni wypełnionej przez płyn zewnątrzkomórko-wy.

3. Wzrost przepuszczalności naczyń włosowatych: • substancja P,• histamina i substancje pochodne,• kininy.

4. Niedostateczny przepływ chłonki.

11. ROLA UKŁADU CHŁONNEGO

Ciągle prowadzone badania kliniczne potwierdzająogromną rolę układu chłonnego w organizmie człowieka.

57


56/241

Badania wykazują, że duża grupa chorób narządów wewnętrz-nychjest spowodowana zaburzeniami wkrążeniulimfy. Funk -cje, jakie pełni ten układ, można usystematyzować w czterechgrupach:

1. Warunkowanie powrotu białka z przestrzeni pozanaczynio-

wej do krwiobiegu.2. Transport wody i soli mineralnych oraz drenaż tkanek. 3. Usuwanie substancji obcych (np. bakterii).4. Uczestniczenie w procesach immunologicznych ustroju.

12. CHOROBY PRZEBIEGAJĄCE ZPOWIĘKSZENIEM WĘZŁÓWCHŁONNYCH

Istnieje cały szereg procesów chorobowych oraz innychstanów stymulacj i antygenowej, w przebiegu których dochodzido zlokalizowanego bądź też uogólnionego powiększenia wę-złów chłonnych. Można je usystematyzować w osiem grup: 1. choroby zakaźne, 2. sarkoidoza, * ' !

3. szczepienia ochronne,

4. limfadenopatie polekowe, • '5. choroby kolagenowe,

6. choroby skóry, 7. choroby nowotworowe układu chłonnego, 8. przerzuty nowotworowe.

Dodatkowo należy uwzględnić długotrwałe stany zapalne jakoczynniki, które mogąpowodować powiększenie węzłów chłon-nych.

Grupy 7. i 8. stanowią przeciwwskazania do stosowaniadrenażu limfatycznego.

58


57/241

B. CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

Po zapoznaniu się z podstawami anatomicznymi i fizjo-logicznymi drenażu limfatycznego możemy przystąpić do opa-nowania trudnej sztuki masażu. Drenaż limfatyczny wymaga

bardzo dużej precyzji i płynności ruchów. Jednocześnie, stoso-wane w drenażu techniki różniąsię znacznie od wykorzystywa-nych w masażu klasycznym czy segmentarnym, a ustalonysposób postępowania nie może być zmieniany.

Stosowany w różnych krajach drenaż limfatyczny prze-

szedł wiele modyfikacji w stosunku do metody podanej przezE. Voddera. Spowodowało to powstanie różnych metod dre-nażu limfatycznego. Polska metoda opiera się na technikachzbliżonych do oryginalnych podanych przez Voddera. Corazczęściej jednak stosuje się w Polsce niemiecki model drenażu.Aby dać czytelnikowi możliwość porównania i wyboru meto-dy, przedstawię w kolejności: • technikę drenażu limfatycznego stosowaną w Polsce,

• technikę drenażu limfatycznego stosowaną w Niemczech. Należy zaznaczyć, że obydwie metody są równie skuteczne.

59


58/241

Ponieważ działanie drenażu jest czysto mechaniczne, a polega na przepychaniu chłonki i udrożnianiu węzłów chłon nych, więc niezależnie od wykonywanej metody zasady stoso wania drenażu są takie same. Aby drenaż limfatyczny był skuteczny, należy ich ściśle przestrzegać. ;

ZASADY STOSOWANIA DRENAŻULIMFATYCZNEGO

j

1. Drenaż limfatyczny stosujemy zgodnie ze wskazania-mi i przeciwwskazaniami.

Niezmiernie istotne jest ustalenie z lekarzem prowadzącymmożliwości i sposobu (drenaż całkowity lub częściowy) wyko-

nywania zabiegu. Dotyczy to szczególnie zabiegów wykony-wanych po przebytych przez pacjenta chorobach zakaźnych,

podostrych stanach zapalnych przebiegających z obrzękamioraz po amputacjach i resekcjach w przebiegu leczenia choróbnowotworowych. Zbyt wczesne wkroczenie z zabiegiem możedoprowadzić do remisji choroby bądź przeniesienia jej nasiebie i innych pacjentów. W stanach zapalnych może dopro-wadzić do ponownego zaostrzenia, a w przypadku choróbnowotworowych przy braku ustalenia złośliwości nowotworudrenaż limfatyczny może być przyczynąpo wstawania przerzu-

tów. Ustalenia z lekarzem prowadzącym sąniezbędne równieżw przypadku obrzęków wynikających z zaburzeń pracy sercaczy nerek. W tych przypadkach, podobnie jak poprzednio,

drenaż wykonujemy tylko za zgodą i na zlecenie lekarza.Większą swobodą dysponuj e masażysta w przypadku leczeniaobrzęków pourazowych (skręcenia, złamania, zwichnięcia,amputacje pourazowe). W tych jednostkach chorobowych

drenaż wykazuje bardzo dużą skuteczność.

60


59/241

Wskazaniami do stosowania drenażu limfatycznego sąwszystkie wskazania do wyk onywania masażu klasycznego,którym towarzyszą wysięki, obrzęki bądź zmiany skórne wyni-kaj ące z zaburzenia krążenia limfy.

Przeciwwskazaniami do stosowania drenażu limfatycz-

nego są obrzęki i wysięki w przebiegu ostrych stanów zapal-nych, nie wyleczonych chorób zakaźnych oraz w przebieguchorób nowotworowych, jeżeli istnieje ryzyko powstawania

przerzutów.

2. Drenaż limfatyczny wykonujemy od obwodu w kie-runku ujść żylnych. Zasada ta wymaga dodatkowego omówienia. Oczywiście, usta-lony tu kierunek drenażu jest słuszny, jednak musimy rozpo-cząć od węzłów i naczyń limfatycznych znajdujących się jak

najbliżej uj ść żylnych i stopniowo, zachowując kierunek, opra-cowywać części dalsze. Nie można przecież przepchnąć limfyz obwodu, jeżeli jej dopływ do ujść żylnych będzie znacznieograniczony. Musimy najpierw udrożnić większe pnie limfa-tyczne i węzły chłonne usytuowane bliżej ujścia, a dopiero

potem przepychać chłonkę z obwodu. Takie udrożnienie nietylko ułatwi odpływ chłonki do układu krwionośnego, aleumożliwi zadziałanie mechanizmów warunkujących jej prze-

pływ. Tak więc dla przykładu - przy drenażu kończyny górnejopracowujemy w kolejności: • węzły pachowe, • węzły w obrębie stawu ramiennego, • naczynia chłonne na ramieniu w kierunku od stawułokciowe-go do stawu ramiennego,

• węzły chłonne w obrębie stawu łokciowego, Af '*' ;• naczynia chłonne przedramienia w kierunku od stawu na stkowego do stawu łokciowego,

• węzły chłonne w obrębie stawu nadgarstkowego,

61


60/241

• naczynia chłonne palców i śródręcza w kierunku od końców palców do stawu nadgarstkowego.

3. Pacjent powinien znajdować się w pozycji drenażo wej, a więc ułatwiającej odpływ chłonki.

Zasada ta dotyczy szczególnie kończyn. Gdy pacjent ułożony jest w pozycji leżącej na grzbiecie, zagłówek kozetki musi byćdość znacznie uniesiony, co ułatwia odpływ chłonki z głowy itwarzy. Jeżeli dysponujemy kozetką z oparciami na nogi i ręceo regulowanej wysokości, należy je ustawić w pozycji gwaran-tującej odpływ chłonki, a więc powyżej tułowia. Istotne jestrównież, aby przy wykonywaniu zabiegu zachować niewielkiezgięcie w stawach: łokciowym, biodrowym i kolanowym, co

poprzez zmniejszenie napięć mięśniowych ułatwi odpływ.Przy wykonywaniu drenażu po stronie grzbietowej układamy

pacjenta płasko na kozetce, podkładając pod stopy niewielkiwałeczek zapewniaj ący zgięcie w stawach kolanowych. Wska-zane jest, aby kozetka posiadała wycięty otwór, w którym

pacjent umieszcza twarz. Otwór ten gwarantuje wygodneułożenie i umożliwia pacjentowi prawidłowe oddychanie.

4. Bardzo wołny prąd chłonki wymusza wolne tempo wykonywania drenażu limfatycznego. Wszystkie techniki stosowane w drenażu limfatycznym wyko-nujemy bardzo wolno, tzn. około 10 do 15 ruchów na minutę.Jednocześnie wymagana jest większa niż w innych technikachmasażu ilość powtórzeń. Drenaż j est naj skuteczniej szy, j eżelikażdą technikę powtarzamy 3 do 5 razy.

5. Wszystkie stosowane techniki należy wykonywać płyn nie i miękko. Płynne stosowanie chwytów i miękkość ich wykonania zapew-niaj ąrelaksacyjny- rozluźniaj ący wpływ na mięśniówkę gładką

62


61/241

naczyń i mięśnie szkieletowe. Łagodne drażnienie zakończeńnerwowych skóry musi mieć uspokaj aj ący i rozluźniaj ący wpływna układ nerwowy.

6. Wszystkie stosowane techniki muszą mieć charakter

przepychający. Zasada ta wiąże się bezpośrednio z efektem, jakiego oczekuje-my po prawidłowo wykonanym drenażu limfatycznym. W myśltej zasady głaskania wykonujemy zawsze od części dystalnychdo części proksymalnych. Rozcierania, niezależnie od stoso-wanej metody drenażu, charakteryzują się stopniowym zwięk -szaniem nacisku na tkanki przy posuwaniu się w kierunkuwykonywanego chwytu i zwolnieniem nacisku przy powrocie

lub poruszaniu się w kierunku dystalnym (Rys. 12). Siła nacisku

Kolor ciemniejszy oznacza większy nacisk

Kolor jaśniejszy oznacza mniejszy nacisk

Rys. 12. Zależność siły nacisku od kierunku poru-

szania się przy wykonywaniu rozcierań.

63

Kierunek


62/241

Stosowane w drenażu limfatycznym uciski należałoby określić jako „ przetaczanie palca, palców czy dłoni masażysty " wkierunku wykonywanego chwytu.

7. Wszystkie techniki stosujemy z umiarkowaną siłą,

aby nie doprowadzić do zbytniego rozgrzania tkanek. Rozgrzanie tkanek może prowadzić do pogorszenia stanuzdrowia pacjenta.

8. Czas trwania zabiegu wynosi dla drenażu częściowe go maksymalnie 20 min, dla drenażu ogólnego maksymal nie 60 min i może zostać skrócony. Decyzję o skróceniu czasu trwania zabiegu podejmuje masaży-sta w zależności od tego, który z kolei jest to zabieg, a także na

podstawie obserwacji reakcji pacjenta na zabieg. Reakcja pa-

cjenta uzależniona jest od wielu czynników, a przede wszyst-kim od stanu zdrowia.

9. W czasie wykonywania zabiegu przynajmniej dwu

krotnie opracowujemy większe węzły chłonne. Przy wykonywaniu drenażu metodą stosowaną w Polsce zasadata polega na podwójnym opracowaniu stawów. Przy wyko-nywaniu zabiegu metodąstosowanąw Niemczech zasada ta nie

jest uwzględniana. Często jednak opracowuje się duże węzły przynajmniej dwukrotnie w czasie wykonywania zabiegu.

10. Drenaż limfatyczny można wykonywać codziennie. Częstotliwość zabiegów ustala lekarz w porozumieniu z masa-żystąw zależności od reakcj i pacj enta oraz przy uwzględnieniuchorób towarzyszących. W planowanym dłuższym leczeniu zewzględu na efekt leczniczy i możliwość utrwalenia się korzyst-nych zmian ustala się trzy, a nawet dwa zabiegi tygodniowo.

64


63/241

11. Ilość zabiegów w serii. Ilość zabiegów w serii j est nieograniczona i zależy od postępóww leczeniu oraz schorzenia. W niektórych schorzeniach, np. wsklerodermii leczenie może trwać kilka miesięcy, a nawet kilkalat.

12. Obszar ciała objęty drenażem. Uzależniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobo-wej oraz od reakcji pacjenta na zabieg. W niektórych schorze-niach przy dużej wrażliwości pacjenta zaleca się przez pier w-sze trzy do siedmiu zabiegów opracowanie tylko i wyłącznie

proksymalnych węzłów chłonnych, a dopiero potem stopnio-wo obejmujemy drenażem części dystalne.

13. Nie zaleca się łączenia chwytów drenażu Iimfatyczne-

go z technikami silnie rozgrzewającymi innych metod masażu. Silnemu rozgrzaniu towarzyszy duże przekrwienie tkanek naskutek rozszerzenia się naczyń krwionośnych i wzrostu ilości

przepływającej krwi, co nie tylko nie ułatwia usuwania obrzę-ków limfatycznych, ale dodatkowo obciąża układ limfatyczny

poprzez wzmożenie ultrafiltracji.

Przestrzeganie powyższych zasad jest warunkiem koniecz-nym dla osiągnięcia efektu leczniczego.

65


64/241

U. DRENAŻ LIMFATYCZNY

METOD Ą POLSK Ą

Polska metoda drenażu limfatycznego opiera się na tech-nikach stosowanych przez E. Voddera i obejmuje:

• głaskanie, • rozcieranie koliste,• rozcieranie spiralne,• ugniatanie (tylko w niektórych opracowaniach), • uciski.

Głaskanie fi Wyróżniamy tu dwa rodzaje głaskań: Głaskanie ogólne,którego celem jest przygotowanie części ciała lub dużego

obszaru do wykonywania zabiegu (np. głaskanie całejkończyny górnej), Głaskanie miej scowe, stosowane w miej scu wykonywanego wdanymmomenciezabiegu(np. głaskanie przedramienia). Wcho-dzi ono w skład technik zabiegu.

Rozcieranie koliste

Technika wykonania tego rozcierania j est zbliżona do technikiz masażu segmentarnego. Po trzykrotnym roztarciu w miej scu( uwzględniając zasadę zwiększania nacisku przy poruszaniu

się w kierunku wykonywanego drenażu)(Fot.l) ruchem posu-wistym przesuwamy palce w kierunku proksymalnym (Fot.2),a następnie po zmniej szeniu nacisku powra

Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

Documents

Transcript of Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny